Ken je het geheim van de paling?

Geprikkeld door de titel? Terecht, want de paling is een wel heel bijzondere vis. Met zijn slangvorm ziet hij er al ongewoon uit, maar daarboven heeft hij ook nog een heel bijzondere levenscyclus. Het is trouwens een vis die wel wat kan hebben als het gaat over zijn levensomgeving. Meer weten? Hydrobioloog Chris Van Lieferinge duikt met ons onder water.

De paling heeft best wel wat geheimen”, steekt Chris van wal “Zo gebeurt er iets heel vreemds met het dier als het geslachtsrijp is en wil paaien. Als dat moment is aangebroken, meestal tussen zijn tiende en twaalfde levensjaar, zwemt de vis van zijn habitiat helemaal naar de Sargassozee in de Caraïben om te paaien. Dat wil zeggen dat die de hele Atlantische Oceaan oversteekt om zich voor te planten. Als voorbereiding daarop zorgt hij dat hij genoeg vetreserves aanlegt om de oversteek te ondernemen. Ook de ogen groeien plots. En dan begint hij aan een tocht van om en bij 5.000 km. Onderweg gebeurt nog iets opmerkelijks. Zijn spijsverteringsstelsel muteert gaandeweg naar een geslachtsdeel. Eens aangekomen in de Sargassozee plant de vis zich voort en sterft.”

En wat dan met zijn nageslacht? “De kleine larfjes laten zich dan door de zeestromen terugvloeien naar de habitat van de ouders. Terug richting Europa en NoordAfrika. De hele 5.000 km terug, ja”, lacht Van Lieferinge. De larven muteren ondertussen naar glasaaltjes die dan, eens terug in hun habitat, uitgroeien tot de paling die we kennen, een vis die wel heel veel weg heeft van een slang. “Maar vergis je niet”, gaat de hydrobioloog verder. “Ondanks zijn ongewone uiterlijk is de paling een echte vis, mét graten dus.”

Populatie lijdt onder menselijk ingrijpen

Eens de oceaan over, volgt de lastige reis richting natuurlijke habitat. Daarvoor moet de glasaaltjes stroomopwaarts de waterlopen op. Dat laatste stuk van de reis wordt hen door menselijk ingrijpen niet makkelijk gemaakt, onder meer door sluizen en turbines in de waterlopen. Komt daarbij dat door industriële verontreiniging, er sinds begin jaren ’70 van de vorige eeuw een dramatische terugval is in de palingpopulatie. De International Union for Conservation of Nature zet de vis daarom op de rode lijst en beschouwt hem als ‘ernstig bedreigd’.

Van Lieferinge: “Helaas wil of kan de paling enkel in dat verre paaigebied paaien. Paling in gevangenschap laten voortplanten is tot op vandaag nog nooit gelukt. En dan is er nog de menselijke honger, letterlijk. In Vlaanderen is paling een culinair icoon. In Azië worden de glasaaltjes dan weer beschouwd als delicatesse.”

Robuuste vis

Chris kent nog een bijzonder kenmerk van de paling: “Of een paling later mannetje of vrouwtje wordt, hangt af van het traject dat ze stroomopwaarts afleggen. Vrouwtjes ontwikkelen zich vaker in de bovenlopen van waterlopen. Mannetjes meer stroomafwaarts.”

“Ondanks de terugval in populatie is de paling gelukkig een robuuste, niet al te kieskeurige vis”, weet de bioloog. “Hij heeft een relatief laag zuurstofgehalte in het water nodig, zodat hij ook gedijt in niet al te zuiver water. Wat daarbij helpt is dat de paling niet alleen langs de kieuwen, maar ook langs de huid ademt. Daarnaast is een paling omnivoor en eet alles, dus ook de exoten die in onze waterlopen leven. Langs de andere kant slaan palingen door hun hoge vetgehalte PCB’s en zware metalen op.”

“Neemt niet weg”, zo rondt Van Lieferinge af, “dat het waterleven, inclusief een stevige vis als de paling die wel wat kan hebben, baat heeft bij zuiver water. Proper water zorgt voor meer en betere populaties en voor een daling van invasieve exoten. Iets waar onze beken en rivieren alleen maar baat bij kunnen hebben.”