Afgelopen winter was de eerste editie van Winterheul in samenwerking met MOJO. Tijdens deze magische natuurbeleving werden de zintuigen geprikkeld door middel van betoverende animatie, licht, geluid en videoprojecties.
Tijdens deze winterwandeling hebben bezoekers genoten van het verhaal van de ijsvogel. Heb jij genoten van Winterheul en wil je op de hoogte blijven? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief.
Er is altijd een reden om naar Apenheul te komen: die ambitie beschreven we in ons plan voor 2021-2025. En met succes! Onze bezoekerstevredenheid is het afgelopen jaar verder toegenomen naar een dikke 8,5, de mate waarin we worden aanbevolen als dagje uit is verder verbeterd en we krijgen erg positieve reviews op social media. In de zakelijke markt groeiden we naar weer een record, met in 2024 een groot aantal huwelijken dat in het park gesloten is. Erg leuk om te zien dat de natuur en de apen in het bijzonder ook bij deze feestelijke gelegenheden hun aantrekkingskracht hebben.
Op het gebied van dieren gebeurde ook veel. Van verrijking, voeding en transporten tot uitgebreide welzijnsonderzoeken.
Onze afdeling Zoölogie is van wereldklasse en we mogen trots zijn op de kennis die we in Apenheul hebben over het houden van primaten. Ik hoor dat van veel dierenparken terug en zie met eigen ogen hoeveel mensen vanuit de hele wereld hierheen komen voor inspiratie! Leuk hoogtepunt net voor de herfstvakantie was natuurlijk de geboorte van gorillababy Mizani, de eerste nakomeling van zilverrug Banjoko. Ook zij trok de nodige bezoekers.
Bij Stichting Apenheul werken we allemaal aan een gezamenlijke missie: het vergroten van liefde voor dieren en natuur. We zijn dan ook dankbaar dat steeds meer particulieren en bedrijven hieraan bijdragen via een donatie of adoptie. Een groot deel hiervan zetten we apart voor de aanleg van een nieuw gorillagebied, de Gorillavallei, waarmee we bij het verschijnen van dit magazine gestart zijn. Ook krijgen de
capibara’s een verwarmd zwembad. Daarnaast breiden we het binnenverblijf van de kroonsifaka’s uit, zodat ze nog meer mooie sprongen kunnen maken!
Sinds ik voor dit prachtige park werk, is mij heel vaak gevraagd of we niet in de winter open kunnen, net als vroeger. Apenheul is natuurlijk altijd open, maar van november tot maart alleen op afspraak voor groepen. Afgelopen winter is dat met de lancering van Winterheul veranderd! In een aantal weken rondom Kerst genoten bezoekers van betoverende videoprojecties die een prachtig verhaal over de Veluwse natuur vertelden. We zijn erg trots op deze prestatie die we samen met onze partner MOJO hebben neergezet.
Maar voordat we daar zijn, staat natuurlijk ook komend seizoen van alles te gebeuren in ons park. Zo zie je de eerste veranderingen in het nieuwe gorillagebied en kun je weer meedoen aan bijzondere activiteiten. Een bezoek aan Apenheul is sowieso altijd spannend; je zult maar opeens oog in oog met een aap staan! Maar het wordt met de expedities die we gaan toevoegen alleen maar spannender, te beginnen in het Madagaskargebied... Ben je klaar voor avontuur?
Tot ziens tussen de apen! Algemeen Directeur Stichting Apenheul
Apenheul is veel meer dan een leuk dagje uit. Als stichting stimuleren wij liefde voor dieren en natuur binnen én buiten Apenheul.
“Kennis is onze kracht”
Curator Warner Jens die al 46 jaar in Apenheul werkt vertelt meer over al zijn ervaringen en zijn fascinatie voor apen.
Een uitkijktoren, avonturenpad en meer! De gorillavallei wordt goed aangepakt.
15 jaar De St@art
Van bijzondere ontmoetingsplek tot een professionele en duurzame congreslocatie. Manager Ramona vertelt je meer over deze geliefde locatie in Apenheul.
verder IN DIT NUMMER:
1. Voorwoord
3. Apenheul in cijfers
5. Kort Apenheulnieuws
6. Apensoorten overzicht
8. Dierennieuws
10. Natuurbehoudprojecten
14. Duurzaam ondernemen
17. Onderzoek in Apenheul
21. Adopteer een aap
24. Altijd wat te beleven
25. Kleurplaat
Teksten
ZooJaar is een uitgave van Stichting Apenheul. Dit magazine verschijnt één keer per jaar. De verantwoordelijkheid voor de inhoud ligt bij Stichting Apenheul. Bijdragen die geschreven zijn door niet-Apenheulmedewerkers vertegenwoordigen niet noodzakelijk de opinie van Apenheul. Overname van (delen van) artikelen uit ZooJaar en/of vermenigvuldiging daarvan is toegestaan, mits met bronvermelding en na overleg met de redactie. ZooJaar wordt gedrukt op PlanoPlus FSC-papier en verzonden in biofolie.
Lisette van den Berg, Lex uit den Bogaard, Karin Brummel, Sanne van der Galiën, Ramona van der Haar, Susan Fledderus, Monique Kastelein, Roel Welsing, Iris de Winter, Marye Berghuis-Wentzel, Warner Jens en anderen.
Redactie en coördinatie
Karin Brummel, Sanne van der Galiën en Monique Kastelein
Fotografie
Ronald van der Beek, Scott Ramsay en anderen.
Foto cover: Ronald van der Beek
Vormgeving en opmaak
Bert Boshoff en Rudi Dekker
Druk
GVO drukkers en vormgevers, Ede
Beschermvrouwe
Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Margriet der Nederlanden
Raad van Toezicht 2024 Hesje van der Meer, Gerwin Hop, Olaf Prinsen (voorzitter), Liesbeth Sterck en Frank Verstappen.
Ambassadeurs 2024 Jan Brouwers, Thijs Geurts, Fred de Graaf, Cors Hage, Tienke Koning, Barbara Lamberts, Peter van der Net, Theo Ritsema, Kees Robers, Jos Ruys, Herman Schaftenaar, Hannet de Vries – in ’t Veld, Alfons Willemsen en Ronald van der Zijl.
Disclaimer gebruik foto’s Voor zover de individuele fotograaf ons bekend is, is zijn of haar naam ook vermeld bij de betreffende foto(’s) of in de colofon. Stichting Apenheul heeft ernaar gestreefd de rechten van de illustraties volgens wettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen contact opnemen met Stichting Apenheul.
mini
doodshoofdaapknuffels gekocht
DOODSHOOFDAAP
bezoekers kwamen oog in oog met loslopende apen krijgt Apenheul als rapportcijfer van bezoekers
keren werd onze website bezocht
16.404 plantaardige nuggets
1.075.655 8
- 320 tieners kregen les over het belang van natuur in Peru.
- Ruim 35.000 bomen geplant in leefgebieden van apen.
- Meer dan 14.000 euro opgehaald door gidsen.
8 5 ,
Bezoekers gaven onze activiteiten een
had na hun bezoek meer interesse in de natuur Van de bezoekers vond hun bezoek leerzaam 85%
37 adoptanten de meest geadopteerde aap
Seizoenkaarthouders 48.733x bezochten ons evenementen in Apenheul zakelijke gasten
adoptanten 400 100.540 volgers op social media
- 32 dagen konden bezoekers verschillende soorten poep ruiken bij de gorillaactiviteiten
- 26 basisscholen deden mee aan ons Apentrotslesprogramma
- 420x zijn gidsen ingezet voor activiteiten van Stichting Apenheul
Op 16 november 2024 bestond het Apenheul Natuurbehoudfonds 30 jaar! Al die jaren zetten wij ons in voor de bescherming van apen in het wild en hun leefgebieden. Dit doen wij door samenwerkingen met projecten over de hele wereld. Een kleine greep uit de impact die wij hebben op apen in het wild: op Madagaskar richten wij ons op natuureducatie in afgelegen gebieden, om bij de inwoners/ bewoners op jonge leeftijd al draagvlak voor natuurbescherming te creëren. In Peru leren tieners over bos-
In 2024 zijn in het verblijf van de bonobo’s en de orangoetans gasgestookte CVketels vervangen door hybride warmtepompinstallaties. Het gebouw van de afdeling Beheer & Onderhoud is dankzij een warmtepomp volledig van het gas af. Ook plaats-
beheer en het beschermen van bedreigde diersoorten. In Indonesië konden het afgelopen jaar dankzij donaties 100 branden worden bestreden. En in Congo loopt een project om de genetische diversiteit van laaglandgorilla’s te onderzoeken, waarbij de aanwezigheid van onderzoekers tegelijk helpt stroperij tegen te gaan. Wist je dat een deel van de opbrengst van Stichting Apenheul naar de bescherming van apen in het wild gaat? Zo dragen alle bezoekers aan ons park automatisch hun steentje hieraan bij.
Dierverzorger bezoekt gorilla’s in het wild Apenheul blijft
ten we het afgelopen jaar maar liefst 270 zonnepanelen op het dak van onze congreslocatie en kantoor De St@art. Lex uit den Boogaard, Hoofd Beheer & Onderhoud, vertelt je verderop in ZooJaar meer over hoe wij met verduurzaming in Apenheul bezig zijn.
In januari 2025 reist gorillaverzorger Sjaak van den Nieuwendijk af naar het gorillaproject in Congo. Hij verwacht hier meer kennis op te doen over het gedrag van gorilla’s in het wild, om deze te kunnen gebruiken bij het verzorgen van de gorilla’s in Apenheul. Op zijn beurt kan Sjaak, die al sinds 1980 in Apenheul werkt, zijn uitgebreide kennis over gorilla’s ook delen met het team in Congo. De belevenissen van Sjaak delen wij op onze website.
Nu ook te zien op TikTok
Om jongeren te bereiken en met video meer van ons prachtige park en de apen te kunnen laten zien, zijn wij sinds vorig jaar ook te vinden op TikTok. Naast Facebook, Instagram en het
zakelijke LinkedIn is dit een mooie aanvulling om Apenheul op de kaart te zetten. Onze dierverzorgers vertellen over zilverrug Banjoko, leggen uit wat de regels zijn met betrekking
tot loslopende apen en geven een kijkje achter de schermen, onze dierenarts laat de dierenartskamer zien, een onderzoeker legt gedrag van berberapen uit en in de meest bekeken
video laat onze gids je het park zien terwijl die Gen-Z taal gebruikt...te veel om op te noemen! De meeste TikTok video’s vind je ook op ons Facebook en Instagram account. Volg je ons al?
In een park met wel zo’n 34 verschillende soorten apen is natuurlijk geen dag hetzelfde!
Er gebeurde teveel om op te noemen, maar we lichten een paar bijzondere nieuwtjes uit:
Begin 2024 werd er een jong bij de bonobo’s geboren. Het kleintje van bonobo Pangi is een meisje en kreeg de naam Mayele Frans vernoemd naar primatoloog Frans de Waal, die rond dezelfde tijd overleed. De naam Mayele
Update gorilla’s
Eind 2023 kwam Banjoko naar Apenheul: de nieuwe zilverrug! Bao Bao, de gorillaleider die sinds maart 2018 in Apenheul leeft, mocht het wat rustiger aan doen vanwege zijn leeftijd en gezondheid. Beide zilverruggen kregen hun eigen groep om te leiden, een apart eiland en een gescheiden binnenverblijf in Apenheul. In 2024 konden bezoekers de twee gorillagroepen én Banjoko voor de eerste keer bewonderen!
Om de nieuwe gorillaleider een warm welkom te geven werd er in april een feest georganiseerd. Tijdens dit feest kondigde de kinderburgermeester samen met de burgermeester van Apeldoorn, Ton Heerts, wel heel bijzonder nieuws aan. Banjoko werd vader! Op 7 oktober 2024 was het zover, de baby werd geboren. Het was voor het eerst sinds drie jaar dat er weer een babygorilla geboren was in ons park. Deze eerste nakomeling van gorillaleider Banjoko en gorillavrouw
M’Fugaji is een vrouwtje en werd Mizani genoemd. Haar naam betekent ‘weegschaal’ in het Swahili wat haar sterrenbeeld is. Extra leuk: de naam van haar moeder M’Fugaji en oma Mintha beginnen ook met de letter M.
Herfstbaby bij de Hanuman langoeren
Hanuman langoeren kennen geen specifieke paartijd en dus kunnen geboortes het hele jaar plaatsvinden. In oktober en november was er dan ook mooi nieuws toen twee jongen werden geboren bij deze apensoort. De kleintjes vielen wel op tussen de volwassenen, want Hanuman langoer jongen worden geboren met een licht gezicht en een bruine vacht. De komende tijd verkleuren de gezichtjes langzaam naar zwart, en krijgen de jongen dezelfde kleur als de volwassen dieren.
Een nieuwe talapoinman
In november 2024 is Neken, een talapoinman van 20 jaar oud uit Valencia, aan de groep toegevoegd. Apenheul is onderdeel van het Europese populatie managementprogramma (EEP) voor Noordelijke talapoins. Door samen te werken met andere (internationale) dierentuinen houden we een genetisch gezonde en demografisch stabiele populatie van deze soort in dierentuinen in stand. We hopen dat Neken zich snel thuis voelt en de groep talapoins uitgebreid wordt komend seizoen!
Een tweeling bij de ringstaartmaki’s
Eind 2023 is bij de ringstaartmaki’s een mannetje toegevoegd aan de groep wat leidde tot een groot succes! In april 2024 werd een tweeling geboren. De moeder van deze kleintjes was een van de meer ervaren moeders. Dit kwam heel goed uit, want zo konden de aanstaande moeders van haar leren. Al met al zijn in 2024 in totaal 4 ringstaartmaki’s geboren.
Drukte bij de doodshoofdapen Het afgelopen jaar zijn in totaal zeven jongen bij de doodshoofdapen geboren. En dat zorgt voor een leuke groepsdynamiek! De jongen worden vaak gezamenlijk door de moeders in een struik of boom neergezet. Een soort crèche waar ze samen spelen en van alles ontdekken. De jonge vrouwtjes die zelf geen moeder zijn letten ook goed op de kleintjes, zodat zij weten hoe ze later voor hun eigen baby’s moeten zorgen.
Naast baby’s is er sinds februari 2024 ook een nieuwe man bij de doodshoofdapen. Zijn naam is Koru. Hij moest in het begin even wennen aan de groep en het grote losloopgebied, maar ondertussen heeft hij zijn plek in de groep gevonden en al voor nakomelingen gezorgd!
komt uit het Lingala, de taal die in delen van Democratische Republiek Congo wordt gesproken. Het betekent ‘intelligent, wijs, expert’, een mooie extra verwijzing naar de primatoloog.
Natuurbehoud is belangrijker en actueler dan ooit. Daarom steunt en initieert Stichting
Apenheul via het Apenheul Natuurbehoudfonds over de hele wereld projecten om apen en hun leefgebieden te beschermen. Onze projecten zijn gebaseerd op vier pijlers: educatie, natuurherstel, natuurbescherming en onderzoek. We steunen deze projecten niet alleen financieel, maar we helpen ook met het vinden van mensen die meewerken aan het project en wisselen kennis uit. Met deze projecten hebben we al veel kunnen bereiken en bij kunnen dragen aan het behoud van de natuur. Niet alleen de apen hebben hier baat bij, maar ook de lokale bevolking. Zo dragen wij als stichting een steentje bij aan een duurzamere wereld, zodat deze unieke diersoorten en hun leefgebieden blijven bestaan.
BLAUWOOGMAKI-PROJECT
Samen met AEECL (een overkoepelende organisatie van Europese dierentuinen) beschermen we blauwoogmaki’s op Madagaskar. We doen onderzoek, werken aan educatie voor de lokale bevolking, zetten rangers in om de bossen te beschermen, organiseren ecoreizen naar Madagaskar en leren mensen meer over het belang van natuurbehoud.
Orang-oetan (Borneo, Centraal Kalimantan. I.s.m.
Borneo Nature Foundation)
(Gorilla gorilla gorilla)
Pijler: Onderzoek
Bijdrage: €10.000
Borneo orang-oetan (Pongo pygmaeus)
Pijler: Natuurbescherming
Bijdrage: €10.000
Pacha Phuyu (Los Chilchos, Peru)
Colombian/Venezuelan red howler (Alouatta seniculus)
Pijler: Educatie
Bijdrage: €20.000
My Rainforest, My World (Ranomafana, Madagascar)
Black-and-white ruffed lemur (Varecia variegata)
Pijler: Educatie
Bijdrage: €15.000
Seeds of Hope (Ranomafana, Madagascar)
Red-bellied Lemur (Eulemur rubriventer)
Pijler: Natuurherstel
Bijdrage: €10.000
Meerkatten en mangabeys (Congo. I.s.m. Jane Goodall Instituut)
Roodkruinmangabey (Cercocebus torquatus)
Pijler: Natuurbescherming
Bijdrage: €2.000
Paso Pacífico (Nicaragua) Zwarthandslingeraap (Ateles geoffroyi)
Pijler: Natuurherstel
Bijdrage: €2.000
Slingerapen (Kawsay, Peru) Zwartgezichtslingeraap (Ateles chamek)
Pijler: Onderzoek
Bijdrage: €5.000
Franjeapen (Guinee)
West-Afrikaanse franjeaap (Colobus polykomos)
Pijler: Educatie
Bijdrage: €5.000
Talapoins (Kameroen)
Noordelijke talapoin (Miopithecus ogouensis)
Pijler: Natuurbescherming
Bijdrage: €5.000
Titi-project (Peru)
San Martin Titi (Plecturocebus oenanthe)
Pijler: Educatie
Bijdrage: €5.000
Orang-oetan (Borneo, Kinabatangan.
I.s.m. HUTAN)
Borneo orang-oetan (Pongo pygmaeus)
Pijlers: Natuurherstel
Bijdrage: €3.000
Kroonsifaka (Madagaskar)
Kroonsifaka (Propithecus coronatus)
Pijler: Natuurbescherming
Bijdrage: €2.000
Blauwoogmaki (Madagaskar)
Blauwoogmaki (Eulemur flavifrons)
Pijler: Onderzoek
Bijdrage: €2.000
Save the Golden Lion
Tamarin (Brazilië)
Gouden leeuwapen (Leontopithecus rosalia)
Pijler: Natuurbescherming
Bijdrage: €2.000
Bonobo (Congo)
Bonobo (Pan paniscus)
Pijler: Natuurbescherming
Bijdrage: €6.825
Gibbon (Laos)
Noordelijke witwanggibbon (Nomascus leucogenys)
Pijler: Onderzoek
Bijdrage: €5.000
Doodshoofdaap (Costa Rica)
Geel doodshoofdaapje (Saimiri oerstedii oerstedii)
Pijler: Natuurbescherming
Nieuw project in 2025
PACHA PHUYU (PERU)
Door Gaia-liNc te steunen, helpen we het bewustzijn over de natuur te vergroten in lokale gemeenschappen. Kinderen in Peru leren niet alleen over de natuur op school, maar krijgen ook de kans om actief mee te doen in een plantenkwekerij. Volwassenen worden via ecofairs en radio-uitzendingen geïnspireerd om in harmonie met de natuur te leven. Bovendien draagt Gaia-liNc bij aan het behoud van het natuurgebied Los Chilchos, waar het beschermen van biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen centraal staat.
Help je mee?
Natuurbehoud is een essentieel onderdeel van onze missie. Draag jij Apenheul een warm hart toe en wil je onze missie steunen? ?
Ga naar apenheul.nl/natuurbehoud voor meer informatie of doneer direct.
De laaglandgorilla’s in Apenheul, op het grootste gorilla-eiland ter wereld, die een belangrijke rol spelen in soortbehoud en educatie.
Laaglandgorilla’s in Congo waar onderzoek naar wordt gedaan en waar gewerkt wordt aan de bescherming van deze ernstig bedreigde diersoort.
In Apenheul stimuleren we bezoekers om bewust(er) om te gaan met de natuur. Dit doen we onder andere door zelf het goede voorbeeld te geven met hoe we duurzaam ondernemen. We spraken met Lex uit den Bogaard, Hoofd Beheer & Onderhoud, over verduurzaming in Apenheul.
”De verduurzamingsopdracht lag er al toen ik bij Apenheul begon” legt Lex, die sinds 2022 bij Stichting Apenheul werkt, uit.
”Apenheul is altijd al bezig geweest met duurzaam ondernemen, omdat dit past bij onze missie: liefde voor dieren en natuur stimuleren”. Verduurzaming is volgens Lex alleen maar urgenter geworden: ”Toen we de fors stijgende energieprijzen op ons bordje kregen is de noodzaak van proactief verduurzamen van ons energieverbruik in een stroomversnelling geraakt.”
welke gebouwen op dit moment de grootste verbruikers zijn en wat de levensduur is van de installaties die daar worden gebruikt.” Naast de financiële overwegingen houdt Lex ook rekening met de inwoners en bezoekers van Apenheul, vertelt hij. ”We kijken ook altijd naar waar we in welke periode van het jaar wel of niet tot uitvoering kunnen overgaan.”
Groene resultaten
Met deze toepassingen en alle toepassingen die we al hebben doorgevoerd in het verleden, zoals het gebruik van duurzame en gerecyclede materialen, biologische en diervriendelijke horeca producten, duurzame LED verlichting en meer, zetten we steeds een stapje verder. Zo kunnen we niet alleen rekening houden met de natuur, maar ook de druk op de natuur beperken.
Vooruitblik
Aan de slag gaan Daarom moet volgens Lex goed gekeken worden naar wat financieel verstandig en efficiënt is. ”Zo is gekeken naar
Onze aanpak leidt tot mooie resultaten. ”Alle verlichting in de gebouwen en op het terrein zijn vervangen door ledverlichting. Verder zijn in de zomer van 2024 op congreslocatie en kantoor De St@art 270 zonnepanelen geplaatst die zelf opgewekte groene energie leveren. Ook zijn onlangs drie nieuwe waterpompinstallaties geplaatst: twee hybride varianten in het binnenverblijf van de orang-oetans en de bonobo’s en een volledig elektrische bij het gebouw van Beheer & Onderhoud.”
Duurzaam ondernemen is nooit af en om stappen te blijven zetten kijkt Lex alweer naar komend jaar. ”Dit jaar staat de aanpak van de klimaatinstallatie van de horeca-gebouwen in ons park op de planning. Er zullen ook keuzes gemaakt worden op het gebied van bijvoorbeeld uitbreiding van de zonnepanelen en de opslag van energie. Zo liggen er veel mooie uitdagingen in het verschiet”, blikt Lex op de toekomst vooruit. ”Mooi om vanuit mijn rol op deze manier een bijdrage te leveren aan de missie van Apenheul!”
nieuwe zonnepanelen
afname gasverbruik
elektriciteit zelf opgewekt
Apenheul is het leukste dagje uit tussen de apen...en nog veel meer dan dat! Jaarlijks genieten
meer dan 500.000 bezoekers van een bijzonder dagje uit tussen de apen. Zij worden verrast door de prachtige natuur en natuurlijk de loslopende apen. Een unieke ervaring en een feest van herkenning!
Want je leert niet alleen over apen, maar ook over welke eigenschappen jij met hen deelt!
Maar Apenheul is veel meer dan een leuke dag uit.
Apenheul ondersteunt, wereldwijd en dichtbij Niet alleen in ons park, maar ook buiten Apenheul zetten wij ons in voor apen. Wij ondersteunen wereldwijd zo’n twintig projecten voor de bescherming van apen in het wild en hun leefgebieden. Met als resultaat dat jaarlijks honderden kinderen op Madagaskar les krijgen over natuurbescherming en dat er onderzoek wordt gedaan naar het gedrag van laaglandgorilla’s in Congo. Maar ook in Peru helpen we met het behoud van de geherintroduceerde populatie zwartgezichtslingerapen. En op Borneo zorgen we dat er jaarlijks meer dan 30.000 bomen worden geplant voor de orang-oetans.
Ook dichterbij huis dragen wij bij. Zo werken we samen met stichtingen om basisschoolleerlingen en mensen die het goed kunnen gebruiken van het park en de apen te laten genieten.
Congressen en evenementen met een verhaal
Apenheul is het leukste dagje uit tussen de loslopende apen, maar ook een heel unieke en sfeervolle locatie om een zakelijk evenement te organiseren. Zo is de St@art een van de meest duurzame congreslocaties van het land! En de Kambizuri lodges liggen midden in het park. Jaarlijks worden hier veel evene-
menten en workshops gehouden, altijd met een link naar de apen. Want daar valt veel van te leren. Eigenschappen, zoals samenwerking, communicatie en veerkracht, zijn niet alleen van toepassing in de natuur, maar ook op de werkvloer. Met onze Apenheul-experts krijgt je evenement altijd een leuke en leerzame invulling.
Duurzaam ontwikkelen
Apenheul blijft zich ontwikkelen en verduurzamen voor mens, aap en natuur. We werken daarbij samen met vaste partners om onze bezoekers een uniek dagje uit te bieden, onze dieren de beste zorg te geven en de natuur zo goed mogelijk te behouden.
11 samenwerkingen met universiteiten en hogescholen
17.520
uren aan onderzoek
17 onderzoeksprojecten
i.s.m. 24 studenten en onderzoekers
140 +
studenten ontvangen voor cursussen HBO/WO
16
apensoorten in Apenheul bestudeerd
12
Bijgedragen aan 2024
wetenschappelijke publicaties in
Wetenschappelijk onderzoek speelt een belangrijke rol binnen Stichting Apenheul. Naast dat we zelf onderzoek doen, faciliteren we ook onderzoek van externe onderzoekers én werken we samen met diverse wetenschappelijke instituten, hogescholen en dierentuinen.
Veel van het onderzoek in Apenheul richt zich op gedrag en dierenwelzijn. Op die manier kunnen we de zorg voor de unieke en bijzondere diersoorten in Apenheul optimaliseren en dierenwelzijn stimuleren en behouden. Zo werkten we samen met de Universiteit Twente aan interactieve omgevingsverrijking voor kapucijnapen, bestudeerden we foerageergedrag van bladetende apen na een dieetwijziging en deden we onderzoek naar nachtelijke activiteit en slaapritme van diverse apensoorten in Apenheul. Ook steunen en doen we onderzoek dat bijdraagt aan meerdere populatie managementprogramma’s (EEP) van bedreigde diersoorten in dierentuinen. Op die manier zorgen we samen voor het behoud van genetisch gezonde en demografisch stabiele diersoortpopulaties binnen EAZA dierentuinen. En zo draagt ook dit type onderzoek weer bij aan het vergroten van onze kennis over de diersoorten binnen ons park.
Een voorbeeld van een van deze onderzoeken is die van PhD Tom Roth. In maart 2024 promoveerde Tom met zijn studie naar partnerkeuze bij orang-oetans, genaamd “Tinder for orangutans”. Dit onderzoek werd geïnitieerd door Apenheul in samenwerking met de Universiteit Leiden en volledig gefinancierd door dierentuinen binnen het orang-oetan EEP. Tijdens deze studie keek Tom naar wat vrouwelijke orangoetans mogelijk aantrekkelijk vinden bij een mannetje.
Zo zette hij foto’s in van mannetjes met en zonder wangplaten, audio-opnames van long-call vocalisaties en een eye-tracker om de voorkeuren van orang-oetans te bestuderen. Met de resultaten van dit onderzoek hebben we meer inzicht gekregen in welke factoren bijdragen aan een succesvolle partnerkeuze van orang-oetans. Hiermee kan de kans op een goede match tussen twee dieren worden vergroot en dat is positief voor zowel het welzijn van de dieren alsmede de populatie.
Meer lezen over onderzoek in Apenheul? Lees verder op onze website: apenheul.nl/onderzoek
opvangcentra in landen waar de dieren in het wild voorkomen.”
Wat is je grootste drijfveer om dit werk te doen?
”Fascinatie! In mijn ervaring is het een soort virus dat toeslaat als je met apen hebt gewerkt en hun gedrag hebt geobserveerd. Dan val je van de ene verbazing in de andere. En als je dat vervolgens ook nog met anderen kunt delen, via de manier waarop we in Apenheul huisvesten, dan is dat echt ‘kicken’. De vrijheid die je aan de dieren kan geven maakt Apenheul zo bijzonder. Zo lopen de doodshoofdapen hier vrij in het bos. Vliegt er een roofvogel over?
Tijdens een tussenjaar na de middelbare school, voordat hij in militaire dienst moest, startte Warner Jens in 1979 als hulp van de dierverzorgers in Apenheul. Hij raakte zo gefascineerd door de apen, dat hij nooit meer wegging. Inmiddels is Warner 66 jaar en een gerenommeerd expert in de dierentuinwereld.
Hoe zag zijn loopbaan eruit en hoe ziet hij de toekomst van dierentuinen? We spraken hem!
Dan geeft een van de apen een alarmroep, waarna de rest naar hun moeder rent of een veilige plek zoekt. Er is volop onderlinge communicatie en na een paar minuten is de rust terug gekeerd. Ze kunnen hier puur natuurlijk gedrag laten zien. Prachtig.”
Je bent al heel wat jaren curator. Hoe is je werk veranderd over de afgelopen jaren?
”Anders dan vroeger wordt het houden van dieren nu meer wetenschappelijk benaderd. We doen inmiddels veel onderzoek in ons park. Zo leren we steeds meer over de dieren en kunnen we nog beter inspelen op hun behoeftes en dierenwelzijn verder verbeteren met een wetenschappelijke onderbouwing.”
ze de dag willen doorbrengen. Ze kunnen in vier aparte delen van het verblijf worden gehouden en ook de eilanden buiten zijn opgesplitst in verschillende, gescheiden gebieden. Hier ben ik nog steeds trots op.”
Wat een bijzondere introductie!
Wat is er gebeurd sinds jouw eerste baantje bij Apenheul?
”Een maand nadat ik als hulp bij dierverzorging startte, vroeg Wim Mager, de oprichter van Apenheul, of ik gorillaverzorger wilde worden. Dat wilde ik wel; het ‘apenvirus’ had toegeslagen! Ook daarna, tijdens mijn militaire dienst, was ik nog altijd ieder weekend in Apenheul te vinden. Vervolgens koos ik de studie Zoölogisch analist en deed ik promotieonderzoek op het gebied van chimpanseegedrag. En toen kreeg ik een telefoontje van Wim met de vraag of ik zijn assistent wilde worden. Apenheul was toen nog een stuk kleiner; er werkten zo’n 10 tot 12 dierverzorgers en er kwamen ongeveer 250.000 bezoekers per jaar. Ik hield mij dan ook met van alles bezig: het aansturen van dierverzorgers, verhuizingen van dieren,
voeding en welzijn, maar ook beheerde ik de picknickgebieden in het park, de roostering van personeel en zat ik achter de kassa bij de entree. Eind jaren 80, terwijl Apenheul groter werd, kwamen er meer gespecialiseerde functies bij. Zo ook die van curator; mijn huidige functie”.
Wat doet een curator precies?
”Ik houd mij bezig met het beheren van de diercollectie van Apenheul. Welke apensoorten zijn te zien in ons park, welke individuen willen we graag houden en welke kunnen verhuizen naar andere dierenparken? Dat is het belangrijkste onderdeel van mijn werk. Daarnaast houd ik mij bezig met renovaties of nieuwbouw van dierverblijven. En ik deel mijn kennis met natuurbehoudprojecten over de hele wereld. Zo geef ik bijvoorbeeld workshops aan lokale medewerkers en dierverzorgers van
Op welk project ben je het meest trots?
”Dat is ons orang-oetanverblijf. Ondanks
dat het al 24 jaar geleden is gebouwd, behoort het nog steeds tot een van de beste orang-oetangebouwen. In Europa wordt dit nog altijd als voorbeeld gezien. Het bijzondere voor die tijd is dat wij bij de bouw de leefwijze van orang-oetans in het wild als uitgangspunt hebben genomen. Ze leven namelijk semi-solitair en niet in vast gezelschap. Ook wij laten de dieren elke ochtend kiezen met wie
Hoe zie je de rol van dierentuinen in de toekomst?
”Kennis is onze kracht. Ook al is Apenheul een relatief kleine dierentuin; we beschikken over veel waardevolle expertise. Het is heel belangrijk om onze kennis wereldwijd in te zetten in gebieden waar apen leven, om de lokale bevolking daar te enthousiasmeren en op te leiden. Zeker tijdens de opstart van natuurbehoudprojecten. We zien dat, zodra een project goed draait, grotere dierentuinen als geldschieter fungeren. Maar wij spelen die cruciale rol in de eerste fase.”
”Ook in het park stimuleren we het opdoen van kennis en de liefde voor dieren bij de bezoekers. Door de apen van heel dichtbij te ervaren en over ze te leren zijn ze zich meer bewust van het belang van de dieren en de natuur.”
”Zo kunnen we als dierentuinen samen het verschil maken.”
Gorilla’s leven al meer dan 50 jaar in Apenheul. Samen met universiteiten krijgen we steeds meer inzicht, wat ons helpt de soort beter te begrijpen, bij te dragen aan hun welzijn en ze beter te kunnen beschermen in het wild. Om deze fascinerende mensapen ook voor de lange termijn te kunnen huisvesten en bezoekers te verwonderen blijven we ook ontwikkelen in dit gebied.
Wat is het plan?
De gorilla’s in Apenheul leven op grote eilanden die helemaal zijn ingericht op de behoeften van de dieren. Ook het binnenverblijf is destijds zo ontworpen.
Samen met architect Martijn de Geus, die ook betrokken was bij de ontwikkeling van onder andere het losloopgebied voor de talapoins en franjeapen, geeft een team van specialisten vorm aan de inrichting van het gebied. Zo komen er op het eiland meer elementen voor de gorilla’s om hun natuurlijke gedrag te kunnen vertonen, zoals schaduwrijke gedeeltes en speelplekken, heuvels waar de gorilla’s juist overzicht kunnen houden en struiken om achter te schuilen.
Help je mee de gorillavallei te realiseren?
Het is onze ambitie de Gorillavallei in 2028 te openen. Hier is veel geld voor nodig. We sparen al een aantal jaren voor het uitvoeren van deze grootse plannen, maar we kunnen het niet zonder jouw hulp! Kijk op apenheul.nl/ gorillavallei en doneer jouw bijdrage. Heel veel dank!
Komende jaren geven we de plannen voor de Gorillavallei verder vorm en wordt er in het park steeds een nieuw deel van het project gerealiseerd. In het voorjaar van 2025 starten we met de bouw van een uitkijktoren naast het gorilla eiland. Deze 10 meter hoge toren met meerdere verdiepingen daagt bezoekers uit om de gorilla’s en zichzelf op
een andere manier te observeren. En het nieuwe avonturenpad, dat langs het water loopt, geeft je echt het expeditiegevoel omdat je de gorilla’s daar van wel heel dichtbij kunt bekijken.
Wil je meer weten over de ontwikkelingen in de Gorillavallei? Kijk op apenheul.nl/gorillavallei
Steun van particulieren en zakelijke partners is voor Stichting Apenheul onmisbaar. Niet alleen voor de zorg voor de dieren in ons park, maar ook om ons te kunnen blijven inzetten voor apen en hun leefgebieden wereldwijd. Fondsenwerver Marye Berghuis-Wentzel houdt zich dagelijks bezig met de werving van donateurs om onze missie te steunen. Zij vertelt je meer over de mijlpalen van het afgelopen jaar en hoe je als donateur een verschil kunt maken.
”In augustus 2023 hebben we een nieuw initiatief gelanceerd: ‘Adopteer een aap’. Via dit adoptieprogramma kunnen particulieren en bedrijven een van onze apen symbolisch adopteren. Met die adoptie steun je onze missie en draag je direct bij aan de dieren in ons park. Zo hebben we de donaties het afgelopen jaar geïnvesteerd in de verrijking en het welzijn van onze adoptieapen
en hun groep! We hebben complexere puzzels aangeschaft voor de slimme orang-oetan Sandy en we hebben nieuwe netten opgehangen voor de energieke doodshoofdaap Fikkie om in te klimmen. Verder kregen meerdere adoptieapen nieuwe voederbollen en investeerden we in de verbetering van onze verblijven.” Niet alleen steun je de apen, maar het symbolisch adopteren
is volgens Marye ook heel tastbaar. “Adoptanten krijgen een persoonlijk adoptiecertificaat en we houden ze op de hoogte van nieuws over de geadopteerde apen. En als je het park bezoekt kun je oog in oog komen met jouw adoptieaap!”
Wil je als bedrijf of particulier Stichting Apenheul steunen in haar missie? Kijk dan voor meer informatie over Adopteer een aap en alle andere mogelijkheden op apenheul.nl/steun-ons
Programma’s zoals Adopteer een aap zijn onmisbaar voor Apenheul, legt Marye uit: ”Het is belangrijk dat we kunnen blijven investeren in ons park, zoals in verrijking voor onze apen, natuureducatie, wetenschappelijk onderzoek en het onderhouden en bouwen van dierverblijven. Ook willen we ons blijven inzetten voor de projecten voor de apen en hun leefgebieden wereldwijd. Stichting Apenheul ontvangt geen structurele subsidies, dus donaties en andere vormen van steun zijn onmisbaar. Zakelijk zijn er naast Adopteer een aap ook nog andere mogelijkheden om ons te steunen. Zo is Hollander Techniek in april 2024 voor twee jaar naamsponsor geworden van het auditorium in onze congreslocatie De St@art! Verder is het mogelijk om eenmalig of periodiek te schenken, Stichting Apenheul op te nemen in je testament of een specifiek project te steunen zoals de ontwikkeling van de Gorillavallei.”
Zakelijke adoptanten:
Congreslocatie de St@art is niet meer weg te denken binnen Apenheul. Wat begon als een ontmoetingsplek voor natuurverenigingen, ondernemers, scholieren en bezoekers van Apenheul en Stadspark Berg & Bos is in 15 jaar tijd uitgegroeid tot een professionele en duurzame congreslocatie.
Hoe die ontwikkeling eruit zag vertelt Ramona van der Haar, manager Congressen en Evenementen. congreslocatie geworden waar zo’n 200 evenementen per jaar plaatsvinden. Met plaats voor groepen tot 300 personen en verschillende kleinere subzalen is De St@art een geliefde locatie.
”De St@art begon in 2008 als een initiatief van Stichting Apenheul, Het Natuurhuis en Gemeente Apeldoorn.
Het doel destijds was om mensen te inspireren en stimuleren tot het maken van keuzes die bijdragen tot een betere en duurzame toekomst”, vertelt Ramona.
Twee jaar later was er slecht nieuws voor deze bijzondere ontmoetingsplek.
”In 2010 werd het Natuurhuis opgeheven, met grote gevolgen voor De St@art”, legt Ramona uit: ”Een groot deel van de inkomsten viel hierdoor weg en de voormalige lokalen, het atelier en het kantoor moesten verbouwd worden om andere huurders aan te trekken.”
Uit deze verandering kwam een nieuwe positionering voort. ”In 2010 werd besloten de hoofdinkomsten te richten op de zakelijke markt. Het doel was om
De St@art als duurzame congreslocatie neer te zetten en daarmee de inkomsten van Stichting Apenheul te vergroten.”
Met deze nieuwe zakelijke focus werd De St@art in 2010 officieel geopend door Koningin Maxima.
Professionaliseringsslag
Er kwam best wat bij kijken om de congreslocatie te professionaliseren en op de kaart te zetten. Zo werd een reserveringssysteem aangeschaft, werd een vast horecateam gevormd en de promotie van de zakelijke markt kreeg een eigen gezicht. Inmiddels is De St@art, 15 jaar later, een populaire
Link met de apen
De St@art is veel meer dan alleen een plek voor congressen en evenementen. Zo vinden Ramona en haar team het ook belangrijk om hun bezoekers liefde voor de dieren en de natuur mee te geven; de missie van Stichting Apenheul. ”We proberen bij elk evenement een link met de apen te maken; door bijvoorbeeld een gorillavoederpresentatie in het programma op te nemen of een lezing van een van onze Apenheulexperts. Zij kunnen als geen ander de overeenkomsten en verschillen tussen apen en mensen op een leuke en herkenbare manier overbrengen.” Ook de inkomsten van evenementen dragen bij aan de missie, vervolgt Ramona: ”Met een zakelijk evenement draag je direct bij aan natuurbescherming. Een deel van de opbrengst van Stichting Apenheul gaat namelijk naar het beschermen van apen en hun leefgebieden over de hele wereld.”
Een met de natuur
Ook in De St@art komt de liefde voor natuur naar voren. Dit is volgens Ramona niet te missen: ”Het hart van het congrescentrum is het auditorium waar
Deze CO2-neutrale
is ontworpen door architect Thomas Rau en lijkt op een reusachtig houten skelet in de vorm van een staart.
Sinds 2024 is De St@art nóg duurzamer: er zijn 270 zonnepanelen op het dak geplaatst.
het duurzame karakter van de locatie duidelijk voelbaar is. De vloerbedekking is bijvoorbeeld gemaakt van gerecyclede autobanden en jeans.” Tijdens een zakelijk evenement worden de gasten ook helemaal ondergedompeld in de natuur. ”Om het Apenheul-gevoel hier nog eens te benadrukken, is het mogelijk spectaculair te openen met het kenmerkende gezang van de gibbon. Aandacht gegarandeerd! Elke zaal is ook nog eens voorzien van een prachtige muurschildering van een apensoort, gemaakt door één van de gepassioneerde medewerkers van Apenheul. En het natuurgevoel dat je buiten het gebouw meekrijgt in Stadspark Berg & Bos, is ook doorgetrokken in de materiaalkeuze en kleuren van het interieur.”
Ook voor particuliere partijen Apenheul Evenementen is er niet alleen voor de zakelijke markt. Wij zijn het leukste dagje uit tussen de loslopende apen. Daarmee zijn wij ook een geschikte locatie voor bruiloften of voor families en vrienden die iets bijzonders te vieren hebben! Benieuwd naar onze andere locaties voor evenementen? Lees op apenheul.nl meer over de sfeervolle Kambizuri Lodges voor maximaal 250 personen en de inspirerende Tiny Lodge voor gezelschappen tot 8 personen.
In Apenheul valt altijd wat te beleven! Op expeditie tussen de loslopende apen, klimmen en klauteren op de speeltoestellen, wandelen op avontuurlijke padenen actief mee doen aan een van de bijzondere activiteiten. Zo wordt een bezoek aan Apenheul onvergetelijk en laten we bezoekers de natuur en de apen op een unieke manier ervaren.
Ook afgelopen jaar hebben we weer activiteiten georganiseerd die deelnemers een unieke beleving geven van ons park en de dieren.
Yoga
Unieke ervaring tussen de orangs, fijne yoga les en een enthousiaste docente met veel kennis.
De yoga sessies bij de orang-oetans bleken afgelopen jaar weer een grote hit. In het najaar hebben we een nieuwe variant aangeboden, namelijk met prachtige klankschalen. Een verrassing voor de deelnemers en de orang-oetans! Ook volgend jaar staan er weer verschillende yoga activiteiten op de planning zoals onder andere een ouderkind beleving. Zo proberen we altijd te blijven verrassen.
Ook hebben we weer diverse lezingen georganiseerd! We hebben verschil-
lende gastsprekers gehad het afgelopen jaar zoals TedX spreker Andro Vos uit Zuid-Afrika over de strijd tegen georganiseerde stroperij van bedreigde dieren en Tim Eppley van Wildlife Madagaskar over de bescherming van apen in het wild. Voor het jongere publiek was er een speciale kinderlezing. Hier leerden zij alles over onderzoek en mochten dit daarna in het park zelf in de praktijk brengen als een echte onderzoeker.
Deze lezingen waren een groot succes en voor herhaling vatbaar!
Het beroep van dierverzorger is erg bijzonder en wij enthousiasmeren anderen graag over deze bijzondere rol. Daarom boden wij een activiteit aan waar bezoekers de dierverzorgers helpen! Dit bleek erg populair onder kinderen die samen met de gidsen en onder begeleiding van de dierverzorgers mochten helpen met het klaarmaken van het eten van de apen. Zo hebben kinderen takkenbossen gemaakt voor de gorilla’s of hooibollen voor de ringstaartmaki’s. En het leuke is, dierverzorgers helpen is niet alleen een leuke activiteit voor kinderen, maar ook voor volwassenen! Dus hebben we voor hen een bladstripavond georgani-
Speurkaart/speeltuin Ontzettend leuk voor kinderen qua spelelement en speurkaart. Ook superfijn te zien dat de apen zoveel leefruimte hebben.
seerd. Tijdens dit evenement werd er veel blad gestript en ingevroren zodat de apen genoeg blad te eten hebben in de winterperiode.
Dagje DV
De kinderen krijgen veel info en worden goed begeleid. Gaan ook echt aan het werk als ‘junior dierenverzorger’.
Tijdens de schoolvakanties stond Expeditie Na-aap centraal. Tijdens deze activiteit deden kinderen de leukste na-aap opdrachten en ontdekten ze hoeveel ze op een aap lijken. Met de speurkaart konden ze alle apen spotten en gingen ze op zoek naar het codewoord waarmee ze een leuke prijs konden ophalen bij de Na-aap show. Tijdens deze expeditie stonden onze gidsen paraat om enthousiast te vertellen over verschillende voorwerpen die kinderen konden zien, ruiken en voelen. Er was zelfs een poeptafel met echte apenpoep!
Hartelijk dank aan alle deelnemers! We zijn weer druk bezig om ook voor aankomend seizoen een uniek en avontuurlijk programma te realiseren. Wil je op de hoogte blijven van alle activiteiten in Apenheul? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief of ga naar de website www.apenheul.nl
Apenheul is een stichting. Wij ontvangen geen structurele subsidies. Alle inkomsten investeren we in het park, in natuurbehoud, educatie en het behoud van diersoorten. Daar kunnen we alle hulp bij gebruiken!
