grenssloot tussen de blokken van Surhuizum en Kortwoude wordt ook als Homeer aangeduid.120 Afb. 6.5. De Homeer tussen Augustinusga en Surhuizum op de Schotanus-Halmakaart 1718.
In het gebied van Augustinusga ten zuiden van de ontginnings-as Oude Ried merken we een divergerende waaier van kavellijnen op die als het ware met de bocht van het stroompje meewaaiert. Hetzelfde verschijnsel zien we ook aan de noordzijde van de Oude Ried bij Lutjepost in het gebied van Buitenpost. Verder stroomopwaarts zijn de kavellijnen en ontginningsblokken van Twijzel en Kooten getekend. Hierbij is de oriëntatie op de natuurlijke afwatering die de Oude Ried bood evident. Het beeld van een ontginning vanuit de stroompjes wordt nog verder bevestigd door de plaats van oudere bewoningsfasen van de huidige dorpen. Die fasen treffen we nu nog aan in toponiemen als ‘oud kerkhof’. In de paragrafen 6.4 en 6.5 wordt hier nader op ingegaan. Daar wordt dan ook de latere ontwikkeling van dit gebied beschreven.
6.2.2 Het territorium van Kollumerzwaag en Zwaagwesteinde Over de naam De eerste ingebruikname van het gebied dat nu Zwagermieden wordt genoemd, moet worden bezien in het licht van ontstaan en ontwikkeling van de dorpen Kollumerzwaag en Zwaagwesteinde. In de eerste eeuwen van hun bestaan vormden deze twee één nederzetting. De oudste vermelding van Kollumerzwaag is ‘Zwaech’ en dateert van 1435.121 In een oorkonde uit dat jaar wordt genoemd “Greetmans, Rechters ende meente in Oestbroecksterlande, also Kolmerland, Zwaech, Oldewolde ende Gaest...” De naam zwaag komt algemeen voor en betekent weidegrond. Dat moet dus de oorspronkelijke functie zijn geweest van deze plek. Dat het later als Kollumerzwaag werd aangeduid, zal zijn gedaan om het van andere ‘zwagen’ te onderscheiden. Tot het einde van de 16de eeuw behoorde de streek rond deze dorpen tot Oostbroeksterland, dat samen met Dantumadeel en Kollumerland een ‘deel’ vormde binnen Oostergo. In 1421 wordt Oostbroeksterland voor het eerst in een document genoemd. De benaming werd soms in ruimere zin gebruikt, dat wil zeggen de hele grietenij Kollumerland omvattend, en soms in engere zin en had dan alleen betrekking op de dorpen Oudwoude, Westergeest en Kollumerzwaag.122 Een stuk van het oostelijke deel van het huidige Dantumadeel werd ook tot Oostbroeksterland gerekend. Kollum en omstreken werd aangeduid als ‘Colmerlant’. Aan het einde van de 16de eeuw is de naam Oostbroeksterland in onbruik geraakt ten gunste van Kollumerland, dat de status van een afzonderlijke grietenij had gekregen. Zwaagwesteinde dankt zijn ontstaan als zelfstandig dorp in de late Middeleeuwen aan de formele scheiding van de grietenijen Kollumerland en Dantumadeel. De grens tussen deze twee grietenijen werd getrokken tussen Kollumerzwaag en de westelijke buurtschap van dat dorp, het Westeinde genaamd, en zo was Zwaagwesteinde in het vervolg deel van Dantumadeel.
120
De naam kwam voor in de 16de en 17de eeuw: ‘...gelegen in Cortwold, strekkende vant Haudmeer ant Oldedyep’, BB I, 212 (1543); in 1642 een verkoopdocument ‘met grond ‘tot aen d’Ophuijster Houdtmeer’(in Van der Molen 1976, 24). Ophuis is de naam van een buurtschap in het zuidelijk deel van Surhuizum. 121 Andreae 1885. 122 Andreae 1885, 15.
64
