LOOSTŠ Tomi Koivunen:
TÄLVI 2019
Sosiaallâš media suomâ-ugrilâš tääsnih ellii Suomâst Onneli Sieppi:
Iäluspellâ Henna Aikio já Petter Morottaja:
KUOBŽÂ JÁ RIÄVSKÁ LÁVÁ TÄÄBBIN - Mannoop luođiđ! Essi Kesti:
Mučis argâ Emilia Nieminen:
Kárbárähtimân vuáijum
ve:
kek o
Lo k eV alk ea p
Ell ää
LO O
ST Š
3 / 19
2
8
LOOSTŠ 3/19
SISKÁLDÂS 4
Uáivičaalâ
5
Almottâsah
6
Kuobžâ já Riävská lává tääbbin - mannoop luođiđ!
H e n n a A i k i o j á Pe t t e r M o r o t t a j a
8
Iäluspellâ
Onneli Sieppi
12
Sosiaallâš media suomâ-ugrilâš tääsnih ellii Suomâst
To m i K o i v u n e n
14
Kárbárähtimân vuáijum
Emilia Nieminen
16
Mučis argâ -kovehástu
Essi kesti
12 6
16 14
3
L O S TÂ TO I M ÂT T E I J E E : petter morottaja
UÁIVIČAALÂ
anaraslosta@anaraskielaservi.fi
+358 45 235 5395
KUÁSTIDEIJEE: w w w. a n a ra s k i e l a s e r v i . f i
MÁCCUM:
susanna kaartinen susanna.kaartinen @gmail.com
Tiijlah
juovlâskeŋkkân Skeeŋkâid lii hitruu finniđ. Kotemuu pakettist lâš muu nommâ, taan stuárrást vâi tuon muččâdist? Miisun tobbeen lii, ullopäiđi vâi pleikkar? Skeeŋkâi lekkâm maŋa sáttá kuittâg šoddâđ smiettâđ: Tääl must lii tággáár. Tarbâšâm-uvks mun taam, vâi konmarittâm-uv njuolgist táálust olgos. Must šadda älkkeht nuuvt kočodum uástimkrapula. Jis mun uástám maidnii olssân, jiem mielâstân uásti maiden maid jiem tuođâi taarbâš. Siämmáánáál laaviim skeeŋkâid uástidijnân hundâruššâđ, et lam-uvsun tiijlâid skappuumin nuubij nuáđđin. Mut puoh tiijlah iä lah nuáđđin. Tääl ko juovlah aldaneh, te vuohâsávt anarâš siärvádâh lii finnim maŋgâ juovlâskeeŋkâ: speelâid, kiirjijd já uđđâ sárnoid. Toh láá tagareh tiijlah, maid puáhtá pardeđ pajaluvâi, já loopâst šadda täkki - tâi ubâ táálu. Täin tiijlâin uážžuvetteđ luuhâđ taan loostâst. Čapis vástuppeeivi saajeest anarâššáid lii ušom älkkeb njeeijâđ Ele uásti maiden -peeivi kuávlun. Luhhoost pyeremus skeeŋkah láá-uv nuuvtá - nuuvtko Loostâš-uv!
Petter Morottaja
4
LOOSTŠ 3/19
ALMOTTÂSAH
Anarâš-kalender lii almostum juohhui iänáážin siärvádâhpargon Anarâš-kalender ihán 2020 lii almostum. Ton vuolgâtmist seervi jesânáid lâi kuittâg šoddâmin čuolmâ, tondiet ko postâ lâi jaskoost skammâmáánust - uhken lâi, et postâ ij toimâttiččii kirjepoostâ ollágin taan ive peln já kalenderijd ij finniiččii kiävtun tállân ive aalgâst. Stuorrâ uási eromâšávt tavveen ässee jesânijn kuittâg finnejii kalenderis siärvádâhpargon: aktivliih jesâneh ellii viežžâmin kalenderijd Anarist já Kove: Petter Morottaja
toimâttii nubbijd päikkikuddijd nuuvtko Njellimân já Ucjuuhân. Toh kalendereh, moh iä šoddâm kieđâst kietân juohhum, vuolgâttuvvojeh táválii vyevi mield tääl ko postâjasko lii nuuhâm.
Saammâl já čuoškah lii kirdelâm kavppijd Lee
Rodgers
kuuđâd
Saammâl-kirje
lii
tääl
vyebdimnáál Anarist. Kirje puáhtá kavnâđ aainâs-uv Säämi Tyejeest, Siidast já Kollehovist. Luuvâ maht kesipeeivij kikse lii-uv mii ustev! Saammâl-kirjeh láá kyevtikielâgeh: maainâs lii čallum sehe anarâškielân já eŋgâlâskielân.
Kove: Petter Morottaja
5
6
LOOSTŠ 3/19
Kuobžâ já Riävská lává tääbbin
- Mannoop luođiđ! Oro, ete Vilda hoksáá viehâ jotelávt, maid speelâst kalga porgâđ. Motomeh säänih láá sunjin uđđâseh, ovdâmerkkân suptânjäälgis, já jis sun ij vala vuossâmuu tove taid máttám, nube spellâmtove sun jo muštá taid.
Tekstâ: Henna Aikio já Petter Morottaja Koveh: Henna Aikio
Onnáá
peeivi
puhelin
Já
Kuobžâ já Riemnjis -jienâkirje lii kuittâg
puhelimeh láá fáárust mii elimist nuuvt
čielgâsávt Vilda ahasii várás hävski. Sun
pargoost, pargo veltidijn já rijjâääigi-uv.
lijkkoo eromâšávt toos, ko elleid puáhtá
Sämitigge lii kieskâd almostittám Kuobžâ
sirdeđ kuuvijn. Luhhoost kirje lii cloubist
já riemnjis -moobilspeelâ uccpárnái várás.
luuhâmnáál te tot jotá ain fáárust. Maainâs-
Speelâ testáin Henna já suu nieidâ Vilda. Taa
uv lii suotâs ige loopâst taarbâš čiärruđ ko tot
sunnuu raapoort!
nohá.
“Vilda lii eskin kulmâ ive, ige lah spellâm
Máttáátteijee uáinust lii vuovâs, ete spellâ lii
párnái
moobiilspeelâid
lii
puohâin.
ennuv,
tekstejum. Uáppein jiem lah vala kiergânâm
jiešalnees masa ollágin. Kuobžâ já Riemnjis
meendu
koijâdiđ macâttâs speelâst, mutâ tot kal heivee
-speelâ halijdim kuittâg čäittiđ sunjin.
anarâškielâ viereskielân vyeliškoovlâ uáppeid
Speelâ koveh láá hirmâd muččâdeh. Oro, ete
šievnáál. Adjektiivij hárjuttâllâm lii pyeri:
Vilda hoksáá viehâ jotelávt, maid speelâst
riävská lii vielgâd, vielgis riävská. “Mannoop”
kalga porgâđ. Motomeh säänih láá sunjin
-häämi lii meiddei pyeri – tom kulá mudoi
uđđâseh, ovdâmerkkân suptânjäälgis, já jis
viehâ harvii.”
sun ij vala vuossâmuu tove taid máttám, nube spellâmtove sun jo muštá taid.
Kuobžâ já Riemnjis -speelâ lii vuávám Petra Kuuva. Tom kávná ovdâmerkkân Google
Vilda mielâst “kesiráiđu” ađai tulâstâllâmkove
käävpist noomáin “Karhu ja kettu”. Taam
lii suotâs mut eres kuuvijn ij peerust. Suu
teevstâ čälidijn tot ij lamaš vala iPhonei
mielâst spellâ lii eenâb-uv stuárráábij párnái
várás luođimnáál, mut jispa puátteevuođâst.
spellâ, ige sun lah tast nuuvt moovtâ. Sáttá
Kuobžâ já Riemnjis -mainâskirje vist piäsá
leđe, ete suu väivid ko spellâ nohá nuuvt
luuhâđ čuávuváin liŋkkáin:
jotelávt já tast šadda viehâ nievris mielâ.
http://bit.ly/KuobzaJaRiemnjis.
7
Iäluspellâ
- Uđđâ spellâ sämikielân
Tekstâ: Onneli Sieppi Koveh: Elle Valkeapää
Taan täälvi mij peessâp spellâđ uđđâ lyevdispeelâ sämikielân! Speelâ nommâ lii
Iäluspellâ
(tavekielân
Eallospeallu
já nuorttâlâškielân Jeällspeâll). Speelâ lii ráhtám Sämitige “Sämikielâlij vuálá škovlâahasij
párnáámateriaal”
-haahâ.
Iäluspellâ lii kuulmâkielâg spellâ: puoh teevstah
láá
čaallum
anarâškielân,
tavekielân ja nuorttâlâškielân. Spellâ lii uáivildum eromâšávt arâšoddâdem ja škoovlâi várás - paijeel kuulmâihásijd. Speelâ ulmen lii uápásmiđ puásuituálu ihejurâmân
ja
toos
sánádâhân.
Meiddei
lohtâšuvvee oovtâkiärdánis
matemaatliih tááiđuh láá kuávdášliih taan speelâst, ko párnááh rekinisteh sii poccui mere stuárrum teikâ kiäppánem tábáhtuskoortâi mield. Speelâ vuáváámân láá uásálistám Petra Kuuva lasseen Elle Valkeapää ja Onneli Sieppi, kiäi juurdâ spellâ lii lamaš. Pargojuávhust lâi meiddei fáárust Tytti Bräysy, kii lii tuáijám speelâ graafilávt. Meiddei Aanaar škoovlâ, Avveel vyelitääsi já Čevetjäävri škoovlâ uáppeeh láá lamaš mieldi kuvviimin speelâ. Puoh koveh láá párnái jieijâs sárgum koveh. Speelâ tahheeh muštâleh, ete speelâ vuáváámist hástun lâi pasteđ väldiđ vuotân sierâ kuávluid já palgâsij ereslágán toimâmvuovijd já nomâttâsâid sierâ aašijn. Tondiet speelân láá kuođđum meiddei kuárus koortah, vâi juáháš puáhtá, jis haalijd, sovâttiđ taid ja čäälliđ teevstâid jieijâs kuávlu toimâm- já ettâmvuovvijd mudágâžžân.
8
LOOSTŠ 3/19
9
10
LOOSTŠ 3/19
Speelâ ulmen lii uápásmiđ puásuituálu ihejurâmân ja toos lohtâšuvvee sánádâhân. Meiddei oovtâkiärdánis matemaatliih tááiđuh láá kuávdášliih taan speelâst, ko párnááh rekinisteh sii poccui mere stuárrum teikâ kiäppánem tábáhtuskoortâi mield.
Tahheeh
muštâleh
vala,
ete
säämi
pedagogiik mield speelâst ij lah tergâd tot, ete kii vuáittá, ete kiäst láá enâmus poccuuh speelâ loopâst, pic tehálumos lii, ete pargoh šaddeh oovtâst porguđ. Poccui meeri speelâ loopâst muštâl tuše tom, ete maht puásui-ihe já puásuipargo lii ubânâsân moonnâm. Pargojuávkku haalijd kijtteđ puohâid kiäh láá uásálistám speelâ kuvviimân, vuáváámân, jurgâlmân já kommentistmân. Sij halijdeh kijtteđ meiddei Majaojasiättus, kii lii tuárjum speelâ vuávám. Speelâ ij pyevti uástiđ kaavpijn, mutâ Sämitigge juáhá tom škoovlâi já peivikiäjui kiävtun. Spellâm ilo!
11
Sosiaallâš media
SUOMÂ-UGRILŠ
TÄÄSNIH
ellii Suomâst Tekstâ ja koveh:Tomi Koivunen
Suomâ–Ruoššâ-servi lâi povdim suomâugrilâš sometaasnijd Ruošâst Suomân. Servi lâi valjim vyeitteid keessiv ornášum viermijienâstem puáttus vuáđuld. Tienuuvt Suomâ–Ruoššâ-servi halijdij tuárjuđ ucceeblovokielâid. Tääsnih juttii jieškoteuv kaavpugijn já päikkikuudijn Suomâst 16.–23.10.2019. Tobbeen sij sarnuu jieijâs kielâst já kulttuurist škoovlâin já aalmugtilálâšvuođâin. Kištoost lijjii kulmânubáloh vyeitted: ohtâ kieldâsämmilâš, kyehti kärjillii, ohtâ ersálâš, ohtâ mokšalâš, ohtâ marilâš, kulmâ udmurtlii, ohtâ komipermjaklâš, ohtâ hantilâš, ohtâ neneclâš sehe vala lasseen ohtâ udmurtlâš siärvus. Suomâ–Ruoššâ-seervi mield taah ulmuuh já siärvus láá puáhtám suomâ-ugrilâš kielâid taan piäiván sosiaallâš media vievâst. Sometääsnih kevttih aktiivlávt sii eenikielâid viermist. Kielâkoččâmušah láá uáli äigikyevdileh eidu tääl, ko 2019 lii OA algâaalmugij kielâi ihe.
12
Udmurtlâš Instagram-täsni Lukerja Šihova já syemmilâš uáppee siämmáá Instagram-kooveest. Kove tekstâ lii udmurtkielân já meerhâš: “Muu syemmilâš viljâ. Muoi láán siämmáá puáráseh, já tondiet sun lii vissâ muu jyemeehpeeli.”
LOOSTŠ 3/19
13
Kárbárähtimân vuáijum Tekstâ: Emilia Nieminen Koveh: Anu Avaskari
14
Kuuvijn lii Ilmari Laiti rähtim käärbis.
LOOSTŠ 3/19
Vistig muoi sáhháim, talle hiävláim luovdijd. Ton maŋa kolgáim pieijâđ luovdijd lievlân já lieggim maŋa tuorrâđ taid. Ko lyevdih lijjii kuškâm, te hiävlááškuođijm!
Muoi láim taan čoovčâ pelikuoimijnân Mikkoin Säämi máttááttâskuávdáá kárbárähtimkuursâst. Kurssâ aalgij jo kiđđuv viirâtmáin peesijd, moh kuškii keessiv. Jieš kárbá rähtim aalgij porgemáánu pelimuddoost já voonâs lâi vaalmâš roovvâdmáánu pelimuddoost. Must ij lamaš tuoijuumist maggaargin eres hárjánem ko maid škoovlâst lijjim oppâm, ige eidu Mikkoostkin. Mutâ nuuvt kuittâg valmâštui munnuu luáđjá! Masa jyehi pargomuddo moonâi taan oornigist: Vistig muoi sáhháim, talle hiävláim luovdijd. Ton maŋa kolgáim pieijâđ luovdijd lievlân já lieggim maŋa tuorrâđ taid. Ko lyevdih lijjii kuškâm, te hiävlááškuođijm! Talle ko láim hiävlám nuuvt, ete niärváh jo monnii, te máttáátteijee Mika Alava adelij love lijmiđ luovdijd já sruuváđ sruuvâid. Talle kolgáim älgiđ aalgâ rääjist uđđâsist. Jyehi kooskâst koolgâi káhvástâllâđ já vuáivuttiđ eres kurssâlijguin kárbárähtim váiváávuođâ. Luhhoost mist lâi maailm pyeremus máttáátteijee rađđiimin, mudoi ij munnuu luáđjá liččii kuássin valmâštum! Muu oles tilittem keččâlusâst almostuš puáttee ive peln.
kárbá rähtim Anarâš-loostâst
15
Kovehástu:
Mučis argâ Tekstâ ja koveh: Essi Kesti
Tiervâ! Mun lam Essi Kesti Anarist. Tággáár lii muu mučis argâ!
16
LOOSTŠ 3/19
Polvâloovdâ lekkâs, alme čááitus šiärráá
Čoovčâ suonjâreh kuuloold ciähhájeh skaamâ vuást
17
Kyehti uccâ juŋŋii vyerdimin kärbissáátu pááikán
18
LOOSTŠ 3/19
Osto ollim
19
Uáinus aalman muu määđhi piällást
20
Eevni já arve ohtâsâš taaiđâtyeji
LOOSTŠ 3/19
Vuáskuneh kapšeh suovâstemfarppâlist
äijih
Maggaar lii tuu mučis argâ? Jis halijdah uásálistiđ háástun, vääldi ohtâvuođâ toimâtteijei: anaraslosta@anaraskielaservi.fi
21
RÄHTEEH
PETTER MOROTTAJA
SUSANNA KAARTINEN
Petter tooimât Anarâš-loostâ já Lostii eres pargoi ooleest. Váldupargosis sun máttát anarâškielâ Häppilis ollâopâttuv uáppeid. Eidu tääl sun nievdâstâl jienâčaittâleijeeškovliittâs orniimist anarâššáid.
Susanna lii freelancer arkkiteht já graafisâš vuávájeijee. Sun lii Anarist meddâl, já áásá tääl Australiast oovtâst kandâskipárijnis já 65 savzâinis. Astoääigi sun lijkkoo tuoijuđ, kuvviđ já mälistiđ.
HENNA AIKIO
ESSI KESTI
Henna Aikio áásá perruinis Oulust. Sun lii suomâ- já sämikielâ máttáátteijee sehe freelanceroppâmateriaalpargee. Luuhâm lii suu mielâ mield ääigiájánâs. Jis luhâmušah noheh, taid kalga čäälliđ jieš lase!
Essi lii artesanuáppee Säämi máttááttâskuávdást. Forgâ sust álgá ereslágán uáppee-eellim, ko sust šadda enni. Sun lii Väävlist vuálgus já áásá tääl Anarist. Rijjâääigi sun lijkkoo tánssáđ, kuvviđ luándu já ulmuid sehe tuoijuđ.
TOMI KOIVUNEN
EMILIA NIEMINEN
ONNELI SIEPPI
Tomi lii eidu valmâštum suomâugrilii kielâtutkâmuš maisterin Tuurku ollâopâttuvâst. Tääl sun lohá anarâškielâ Säämi máttááttâskuávdáást, ko puoh syemmiliih kolgâččii mättiđ sämikielâ.
Emilia lii Kellokoski mielâpyecceiviäsu paaldâst meddâl, mutâ áásá tääl Anarist. Sun lii máttáátteijee já luuvâi taan ive anarâškielâ Säämi máttááttâskuávdáást. Emilia kiäsutteh kielah, skeptisismi, jäämmimkulttuureh, tiäđulâšvuođâ čuolmâ, muorâkäärdih, puoh šladârloostah já hyenes huumor.
Onneli lii taan ive anarâškielâ uáppee Säämi máttááttâskuávdást já Häppilis ollâopâttuvâst. Sun lii valmâštum ihe tassaaš sämmilii arâšoddâdemmáttáátteijen. Sun lii aassâm Anarist forgâ kyehtlov ihheed já sun lii kyevti kielâpiervâlpárnáá enni. Sun lii vuálgus Vantaast.
22