Ammophila vol.2 Under the Burning Sun by ammophila

Under the Burning Sun

Οργάνωση: Ammophila Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Δήμος Ελαφονήσου Επιμέλεια: Εύη Ρουμάνη Επιμέλεια και Σχεδιασμός Καταλόγου: Περσεφόνη Νικολακοπούλου Συμμετέχοντες Συγγραφείς: Ιωάννα Γερακίδη Στέφανος Γιαννούλης Κωστής Ζουλιάτης Γαληνή Λαζάνη Αριάνα Καλλιγά Μαρία Ξυπολοπούλου Χριστίνα Παπούλια Χριστίνα Πετκοπούλου Δημήτρης Σπύρου Θεόφιλος Τραμπούλης Βίκυ Τσίρου Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Μαριλένα Αλιγιζάκη, Αμαλία Βεκρή, Αναστασία Δούκα, Διονύσης Καβαλλιεράτος, Παναγιώτης Κεφαλάς, Γιάννης Κονταράτος, Γεωργία Κοτρέτσου, Κωνσταντίνος Λιανός, Μαρία Μαυροπούλου, Αλεξάνδρα Νάκου, Ηλίας Παπαηλιάκης, Εύα Παπαμαργαρίτη, Αλέξιος Παπαζαχαρίας, Χαρά Πιπερίδου, Βαλίνια Σβορώνου, Θάνος Φούντας, Διονύσης Χριστοφιλογιάννης, Κώστας Χριστόπουλος, HOPE, Poka-Yio.

Ο κατάλογος εκδόθηκε με την ευκαιρία της έκθεσης Ammophila vol.2 Under the Burning Sun που παρουσιάστηκε στην Ελαφόνησο Λακωνίας από 20 Αυγούστου 2021 έως και 25 Αυγούστου 2021 στο σχολείο της Ελαφονήσου.

Ευχαριστίες Εκφράζουμε τις θερμότατες ευχαριστίες μας Σε όλους τους συμμετέχοντες καλλιτέχνες για τη συμμετοχή, τη συνεργασία και την παραχώρηση των έργων τους. Στις συνεργαζόμενες με τους καλλιτέχνες γκαλερί για την παραχώρηση των έργων. Σε όλους τους συμμετέχοντες συγγραφείς για τη συμμετοχή, τη συνεργασία και την παραχώρηση των κειμένων τους. Στο Δήμο Ελαφονήσου για την υποστήριξη και τη φιλοξενία της έκθεσης και την παραχώρηση του σχολικού κτιρίου και ιδιαίτερα στην Κα Εφη Λιάρου, Δήμαρχο Ελαφονήσου. Στην Περσεφόνη Νικολακοπούλου για τον σχεδιασμό του καταλόγου. Και σε όλους όσους βοήθησαν με κάθε τρόπο στην υλοποίηση της έκθεσης Ammophila vol.2 Under the Burning Sun

Ammophila vol.2 “Under the Burning Sun” Για τη δεύτερη εκδοχή του, το Ammophila επιχειρεί να ξεκινήσει μια συζήτηση γύρω από εναλλακτικές αφηγήσεις ενός ηλιόλουστου πλαισίου. Το «Κάτω από τον καυτό ήλιο» στοχεύει να δημιουργήσει ιστορίες στιγμών χαλάρωσης όπου ο ήλιος μπορεί να ζεστάνει, να ανακουφίσει αλλά και να κάψει και να καταστρέψει ταυτόχρονα. Όλα φαίνονται καλά κάτω από το φως ή μήπως όχι; Τι στοχαζόμαστε όταν ξαπλώνουμε κάτω από την πιο κοινή παρουσία στη ζωή όλων μας; Γιατί ξαπλώνουμε εκεί και τι περιμένουμε από αυτήν τη ζεστασιά; Σε ένα νησί όπου ο ήλιος κυριαρχεί και μας οδηγεί σε αυτό, οτιδήποτε μπορεί να συμβεί κάτω από τον καυτό ήλιο, από τη σωτηρία έως την καταστροφή. Ελάτε μαζί μας στην άμμο κάτω από τον καυτό ήλιο και αφήστε τα φυτά Ammophila να σας κρατήσουν εκεί μέχρι να βρείτε αυτό που ζητάτε… Συμμετέχοντες Καλλιτέχνες: Μαριλένα Αλιγιζάκη, Αμαλία Βεκρή, Αναστασία Δούκα, Διονύσης Καβαλλιεράτος, Παναγιώτης Κεφαλάς, Γιάννης Κονταράτος, Γεωργία Κοτρέτσου, Κωνσταντίνος Λιανός, Μαρία Μαυροπούλου, Αλεξάνδρα Νάκου, Ηλίας Παπαηλιάκης, Εύα Παπαμαργαρίτη, Αλέξιος Παπαζαχαρίας, Χαρά Πιπερίδου, Βαλίνια Σβορώνου, Θάνος Φούντας, Διονύσης Χριστοφιλογιάννης, Κώστας Χριστόπουλος, HOPE, Poka-Yio. Συμμετέχοντες Συγγραφείς: Ιωάννα Γερακίδη, Στέφανος Γιαννούλης, Κωστής Ζουλιάτης, Αριάνα Καλλιγά, Γαληνή Λαζάνη, Μαρία Ξυπολοπούλου, Χριστίνα Παπούλια, Χριστίνα Πετκοπούλου, Δημήτρης Σπύρου, Θεόφιλος Τραμπούλης, Βίκυ Τσίρου.

Τοποθεσίες: Σχολείο Ελαφονήσου 20-25 Αυγούστου 2021 Διοργάνωση: Ammophila Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία σε συνεργασία με το Δήμο Ελαφονήσου. Επιμέλεια: Εύη Ρουμάνη About Ammophila Η έκθεση σύγχρονης τέχνης “Ammophila”* είναι ένα ετήσιο εικαστικό γεγονός στο νησί της Ελαφονήσου. Η έκθεση είναι ανοιχτή στην παρουσίαση όλων των καλλιτεχνικών μέσων και πρακτικών(ζωγραφική, γλυπτική, εγκαταστάσεις,video art, performance, διαλέξεις κ.ά.) και ενθαρρύνει πειραματικές προσεγγίσεις στο ευρύτερο πλαίσιο της δημιουργικής διαδικασίας. Το project “Ammophila” αποτελεί μια πρόσκληση για γνωριμία, διάλογο και σκέψη σε μια ειδυλλιακή τοποθεσία αναπλάθοντας το χαρακτήρα της. * ammophila: Πρόκειται για μια οικογένεια φυτών με πιο σύνηθες την αμμόφιλα (Ammophila arenaria), ένα πολυετές φυτό που αναπτύσσει μεγάλου μήκους και βάθους ρίζωμα. Αυτό το κάνει ικανό να ακολουθεί τις μεταβολές σε μέγεθος και σχήμα των αμμοθινών και να δικτυώνει εσωτερικά τους αμμώδεις λοφίσκους, πετυχαίνοντας το πρώτο σημαντικό βήμα στη διαδικασία σταθεροποίησης τους. Ταυτόχρονα προετοιμάζουν το έδαφος για τον εποικισμό του από άλλα είδη. Εύη Ρουμάνη

Ammophila vol.2 “Under the burning sun” For its second volume Ammophila attempts to initiate a discourse around alternative narrations of a sunny framework. “Under the burning sun” aims to create stories of relaxing moments where the sun can warm, comfort but also burn and destroy at the same time. All look well under the light or maybe not? What do we contemplate on when lying down under the most common presence in our lives? Why do we lie there and what do we expect of this warmth? In an island where the sun is dominant and drives us there anything can happen under a burning sun, from salvation to destruction. Join us on the sand(ammos) under the burning sun and let ammophila plants entangle you there until you find what you seek for… Location/Venue: Elafonisos School, Elafonisos island, Lakonia Curator: Evi Roumani Duration: 20-25 August 2021 Organization: Ammophila non-profit in collaboration with the Municipality of Elafonisos. Participating Artists: Marilena Aligizaki, Dionisis Christofilogiannis, Kostas Christopoulos, Anastasia Douka, Thanos Fountas, HOPE, Dionisis Kavallieratos, Panagiotis Kefalas, Giannis Kondaratos, Georgia Kotretsos, Konstantinos Lianos, Maria Mavropoulou, Alexandra Nakou, Ilias Papailiakis, Eva Papamargariti, Alexios Papazacharias, Hara Piperidou, Poka-Yio, Valinia Svoronou, Amalia Vekri Participating Writers: Ioanna Gerakidi, Ariana Kalliga, Galini Lazani, Christina Papoulia, Christina Petkopoulou, Dimitris Spyrou, Theophilos Tramboulis, Vicky Tsirou, Maria Xypolopoulou, Stephanos Yiannoulis, Kostis Zouliatis.

About Ammophila exhibition: Ammophila contemporary art exhibition is a yearly visual arts project located in Elafonisos island, Lakonia. The exhibition aims to function as a living organism that constantly expands and at the same time promotes contemporary artistic creation. The exhibition is open to all artistic practice (painting, sculpture, installation, video art, performance, lectures etc.) and encourages experimental approaches in a creative context. Ammophila is an invitation to meet, discourse, exchange views between artists, writers and the public in an idyllic location whilst recreating its character. The exhibition aims to introduce the diverse audience of a popular tourist destination to a dialogue with artistic practice despite the remote character of the area. Cultural activities and especially those related to contemporary art develop a network of communication between the local community, the public and artists, which can further embellish the choices offered by the island. Our main scope is to create a new cultural place of reference and an environment, a ground, where artistic practice meets no limitations. *Ammophila takes its name from a genus of plants with most common amongst species, ammophila arenaria. It grows from a network of thick rhizomes which give it a sturdy anchor in its sand substrate and allow it to spread upward as sand accumulates. The rhizomes tolerate submersion in sea water and can break off and float in the currents to establish the grass at new sites. As implied by its name, Ammophila aspires to establish contemporary art discourse in a new site, under new circumstances that are always reconfigured and expanding.

Evi Roumani

Όταν ο ουρανός γίνεται πορτοκαλί, είμαι σίγουρη για την έλλειψη. Ιωάννα Γερακίδη Αυτό που ήθελα να σου πω, γι’αυτό σε πήρα αλλά μετά φοβήθηκα, είναι ότι μερικές φορές νομίζω ότι θα πεθάνω από τη θλίψη. Το έχεις νιώσει ποτέ; Πριν το ένιωσα εγώ. Το πρωί δε θυμάμαι τι έγινε. Ούτε χθες. Δηλαδή θυμάμαι, αλλά περισσότερο την αίσθηση. Ήταν σαν να έβλεπα το φως του ήλιου σε όνειρο. Μάλλον επειδή δεν κοιμάμαι καλά. Κοιμάμαι πολύ λίγο, πολύ καιρό τώρα. Και ξεραίνονται τα χείλη μου και τα ποτήρια σπίτι μου έχουν μια μυρωδιά που δεν αναγνωρίζω. Αυτά τα σημείωσα πριν σε ένα τετράδιο που είχα στο κρεβάτι δίπλα μου. Δεν μπορούσα να σηκωθώ, είχα ένα λυγμό στο λαιμό τόσο δυνατό, που κατάφερε να σταματήσει το σώμα μου. Δεν είχε ήχο όμως, για την ένταση του σου μιλάω. Ή μπορεί και να είχε, αλλά δεν τον άκουσα, φορούσα ακουστικά και άκουγα ένα τραγούδι από αυτά που αρέσουν στον μπαμπά μου. Όταν ήμουν μικρή πηγαίναμε εκδρομές με το Niva. Θυμάμαι μια φορά που είχαμε κολλήσει σε ένα ποτάμι. Για να βγούμε από το αυτοκίνητο βραχήκαμε. Πήρα τις φίλες μου να τους το πω, δεν το σήκωσαν. Γιατί γίναμε 30 σχεδόν. Πλυντήρια και απορρυπαντικά και πολλαπλές φθορές και επιδερμική χαλάρωση, συνεδρίες, ενέργειες, καμιά φορά το καλοκαίρι τα πουλιά βγάζουν ανθρώπινες φωνές. Το ξέρω, αν και εμένα ποτέ δε μου μίλησε κάποιο. Αν και οι λέξεις σπάνια κρύβονται. Όταν έσπασα το πλευρό μου, μου κόπηκε η ανάσα και δεν το κατάλαβα αμέσως. Το πρόβλημα είναι, ότι αισθάνομαι πολύ

ήρεμη και πολύ ανήσυχη, ακριβώς την ίδια ώρα. Την υπομονή δεν την αντέχω. Την γνώρισα, δεν τη συμπάθησα και έφυγα. Πέρυσι, μέσα Ιουλίου ήταν πάλι, έκλαιγα. Αλλά ήμουν άλλη και τότε, δεν θυμάμαι ποιον είχα ρωτήσει, αλλά μου το είχε επιτρέψει. Φέτος, δεν έχω άδεια. Θέλω να φάω πολλά μικρά ντοματάκια, να μην σκεφτώ τα Χριστούγεννα, να καώ από την υπερβολική ακτινοβολία και να με πάρει ο ύπνος εκεί. Και ας έχω άσφαλτο από κάτω μου. Δεν με νοιάζει. Και αν δεν μπορώ να είμαι ξυπόλυτη, ας φοράω παπούτσια. Κόκκινα. Σε κάθε περίπτωση, ο χρόνος τρέχει. Και πρέπει κάτι να σου παραδώσω. Αυτό έχω. Σ’αγαπώ όπως και να’χει.

Ο Ήλιος Έξω από Εμάς, ο Ήλιος Μέσα Μας και η Υλικότητα Υπό το Φως του Στέφανος Γιαννούλης

Ο Ήλιος Έξω από Εμάς, Ο Ήλιος Μέσα Μας Είναι σύνηθες οι πρώτες επαφές μας με τον ήλιο, να γίνονται υπό την επίβλεψη ανήσυχου γονέα, με συμβουλές που θυμίζουν περισσότερο διαταγές: Είσαι πολλή ώρα στον ήλιο! Έλα στη σκιά! Έλα γρήγορα να ξαναβάλουμε αντιηλιακό! Όμως, η χαριστική βολή δεν γίνεται πάντα αντιληπτή στην ώρα της: Αν συνεχίσεις έτσι θα καείς! Λίγο που ξεχάστηκες παίζοντας με την άμμο και λίγο η πεισματική ανυπακοή, σίγουρα θα θυμάσαι και εσύ το πρώτο σου κάψιμο. Κερασί δέρμα που αποκαλύπτεται σταδιακά μέχρι να νυχτώσει. Θερμότητα που εκπέμπεται από το παρθένο δερματάκι. Ειλικρινές κλαψούρισμα κατά την εφαρμογή φαρμακευτικής κρέμας ή κρύου γιαουρτιού. Ακόμα και τα λευκά ξενοδοχειακά σεντόνια, που πρότινος προστάτευαν απαλά από τη νυχτερινή ψυχρούλα, πλέον θυμίζουν άγγιγμα τσουκνίδας. Και επειδή συχνότερα το πάθημα αργεί να γίνει μάθημα, τόσο τα παιδικά όσο και τα ενήλικα καψίματα έρχονται και παρέρχονται. Γενναιόδωρος και αέναος συνοδοιπόρος, ο ήλιος προσφέρει ζωή χωρίς να ζητάει κάτι πίσω. Κάνοντας τις συναλλαγές και τις ανταλλαγές μας, να φαντάζουν ενέργειες κατώτερης διανόησης. Ο θαυμασμός που του τρέφουμε, ξεκινάει από τον άνθρωπο των σπηλαίων και συνεχίζει στο παρόν. Κάτι που επιβεβαιώνεται από τις πρώτες παιδικές μας ζωγραφιές, χαρακτηριστικές για την έλλειψη φίλτρου και την αυθόρμητη έμπνευση, ενώ αποδεικνύεται μέσα από τις άπειρες καταγραφές του. Άλλοτε μοναδικός, πλέον ένα ακόμα αστέρι του αχανούς σύμπαντος. Όμως για εμάς είναι πάντα ο Ένας. Αν και φαίνεται να έχει δοξαστεί από πολλούς πολιτισμούς του παρελθόντος, σήμερα διοχετεύει την θεϊκή του υπόσταση στις θρησκευτικές εικονογραφίες του σύγχρονου κόσμου. Φιγούρες όπως ο Χριστός και ο Βούδας, διακοσμούνται με φωτοστέφανα και ακτίνες ή εσωκλείονται σε σφαίρες φωτός. Πατροπαράδοτα,

όπως και ο ήλιος, ο Θεός είναι ένας λαμπερός άντρας που κάθεται ανάμεσα στα σύννεφα. Συνακόλουθα οι αρετές του ανθρώπου, ο οποίος είναι φτιαγμένος “κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν Θεού”, στερεοτυπικά ανήκουν στο “φωτεινό” φάσμα της ύπαρξης του.

H Προσευχή του Βολταίρου (επάνω). Απεικόνιση του διαλογισμού (κάτω).

Βέβαια η διαχρονική τάση να βλέπουμε τα πράγματα με τρόπο μονόπλευρο, συχνά οδηγεί σε παρανοήσεις. Ως αποτέλεσμα η έλλειψη φωτός που ακολουθεί τη δύση του ήλιου, να μας θυμίζει τις σκοτεινότερες πτυχές του εαυτού μας. Καταλήγουμε έτσι να προβάλλουμε τους φόβους, τις αμαρτίες και τα μυστικά μας πάνω στην αδικημένη τη νύχτα. Παραδόξως, ο ήλιος εξακολουθεί να μας φωτίζει και κατά τη διάρκεια της, εφόσον το φεγγάρι αντανακλά το φως του. Όμως τα τελευταία χρόνια φαίνεται να έχουμε μια πιο ισορροπημένη αντίληψη γύρω από τα ηλιακά τερτίπια. Στο πρόσφατο παρελθόν καθόμασταν από κάτω του με τις ώρες, βάζοντας λάδι με χαμηλό δείκτη προστασίας και προσμένοντας το σοκολατί μαύρισμα. Παρότι υπήρχαν προειδοποιήσεις ως προς τον κίνδυνο, η πιο σέξι εκδοχή της εικόνας του εαυτού, μας είχε ωθήσει να εθελοτυφλούμε απέναντι στην τοξική συμπεριφορά του παντοτινού συντρόφου. Πλέον γνωρίζουμε ότι ο ήλιος “φιλάει” (βλ. sun-kissed) προσφέροντας τις θεραπευτικές του ιδιότητες, αλλά δεν ξεχνάμε ότι με την πρώτη αβλεψία μπορεί και να μας “βαρέσει” προκαλώντας σοβαρά προβλήματα υγείας. Δεν είναι τυχαία η φετινή τάση προς το “φυσικό” μαύρισμα, ενώ η παλαιότερη χλευάζεται, ως δευτεροκλασάτη. Η αντιηλιακή προστασία είναι κατακτημένη γνώση. Επιπρόσθετα, ο διάλογος περιλαμβάνει την πρόωρη γήρανση του δέρματος (φωτογήρανση), ένα επιπλέον κίνητρο για να προσέχει, μια κοινωνία που φοβάται να δει το γήρας κατάματα.

H μετάλλαξη που προκαλεί η ακτινοβολία UV στο ανθρώπινο DNA.

Το ηλιοκαμένο δέρμα, κάποτε θεωρούνταν υπόθεση της εργατικής τάξης.

Σε αντιδιαστολή με την αστική, που κυκλοφορούσε με παρασόλ και λουόταν μέσα σε ολόσωμα μαγιό. Η μεγάλη αλλαγή έγινε στις αρχές του εικοστού αιώνα, με πρωτεργάτη τον γιατρό και ερευνητή, Niels Ryberg Finsen. Αυτός ήταν που εισήγαγε τη φωτοθεραπεία ως μέσο καταπολέμησης ασθενειών κερδίζοντας βραβείο Nobel (1903). Είκοσι χρόνια αργότερα ένα κλικ της Gabrielle Coco Chanel να λιάζεται στη Γαλλική Ριβιέρα, ήταν αρκετό για να αναγάγει την ηλιοθεραπεία σε μόδα. Έκτοτε εγκαθιδρύθηκε σε αγαπημένο σπορ όλου του κόσμου, δημιουργώντας μια αυτοκρατορία αποκαλυπτικών μαγιό, αντηλιακών και ψεύτικων μαυρισμάτων. Παράλληλα, επιχειρηματικά δαιμόνια σκέφτηκαν λαχταριστές λέξεις για να περιγράψουν τις διαφορετικές αποχρώσεις του μαυρισμένου δέρματος, παρότι δεν κατάφεραν να εκτοπίσουν τη ρατσιστική ρετσινιά του.

H εμβληματική φωτογραφία της Coco Gabrielle Coco Chanel, μερικά χρόνια προτού την συνδέσουν με κατασκοπευτικές δράσεις των Ναζί.

Όμως και η αστρονομία εξελίχθηκε μέσα στην πάροδο του χρόνου, παίζοντας σημαντικό παράγοντα στο πως βλέπουμε σήμερα τον ήλιο. Τώρα τον φωτογραφίζουμε με δορυφόρους της NASA και τον εξηγούμε

αναλυτικά στην Wikipedia, όπου αναφέρεται ως “κοινότατος κίτρινος νάνος αστέρας”. Επίσης γνωρίζουμε τη φρικτή αλήθεια: ο αγαπημένος σύντροφος, μια μέρα θα μας κάψει ζωντανούς. Τα 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια που μεσολαβούν, βοηθάνε την παραμονή μας στο στάδιο άρνησης. Αν και οι επιστήμονες ήδη κουβεντιάζουν το ενδεχόμενο μετοίκησης σε άλλους πλανήτες, ευελπιστώντας και σε διαγαλαξιακά ταξίδια. Το αυτί της ανθρωπότητας δεν ιδρώνει τόσο εύκολα, ωστόσο. Ακόμα δεν έχουμε βρει λύσεις για τις οικολογικές καταστροφές που προξενούμε οι ίδιοι. Άλλωστε πριν αιώνες κάναμε μια μαγική ανακάλυψη: μιμούμενοι τον ήλιο, μάθαμε και εμείς να βάζουμε φωτιές.

Υλικότητα Υπό το Φως του Ηλίου Αλήθεια όμως, από τι υλικό θα έπρεπε να είμαστε φτιαγμένοι για να λιαζόμαστε επ’ αόριστον; Ή μάλλον για να προσεγγίσουμε πιο εύστοχα το πλαίσιο της τέχνης: ποια υλικά της έχουν μεγαλύτερη αντοχή, σε μια παραλία της Ελαφονήσου κατά την καλοκαιρινή σεζόν; Τα φυσικά στοιχεία και οι καιρικές συνθήκες μιας παραθαλάσσιας περιοχής αποτελούν πρόκληση για την υλικότητα. Στην υπεριώδη ακτινοβολία και τις υψηλές θερμοκρασίες του ήλιου, προστίθενται η υγρασία και το αλάτι της θάλασσας, οι δυνατοί άνεμοι, η αμμοβολή, η βροχή, η μόλυνση και οι έμβιοι οργανισμοί του οικοσυστήματος. Θα ξεκινήσουμε με το ανθρώπινο σώμα, εργαλείο που χρησιμοποιούμε εκφραστικά εντός και εκτός των τεχνών. Πόση διάρκεια, ας πούμε, θα μπορούσε να έχει μια performance κάτω από τον ήλιο; Όχι ιδιαίτερα μεγάλη, χωρίς μέτρα προστασίας και συνεχή ενυδάτωση. Ο χρόνος που συνίσταται για την έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία είναι 10-15 λεπτά, χωρίς να περιλαμβάνεται σωματική κίνηση και έντονη εφίδρωση.

“Μετά από 5 λεπτά… Μετά από ½ ώρα… Μετά από μιά ώρα και περισσότερο…” Απεικόνιση γιαπωνέζικου μαρτύριου στον ήλιο (Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος).

Η οργανική ύλη (ανθρώπινη και ζωική) έχει χρησιμοποιηθεί κυριολεκτικά ως υλικό στη σύγχρονη τέχνη. Τα υλικά αυτά περιλαμβάνουν διαφορετικά μέρη της σωματικής δομής, καθώς και διάφορα υγρά και παράγωγα της. Τι θα συμβεί σε ένα απροστάτευτο σώμα, αν το αφήσουμε στην παραλία για μεγάλο χρονικό διάστημα; Εάν το εν λόγω σώμα είναι ζωντανό, κινδυνεύει από εγκαύματα, υπερθερμία και θάνατο. Βάσει πάντα των συνθηκών, αυτά μπορούν να συμβούν στη διάρκεια κάποιων ωρών. Σε περίπτωση που το σώμα πεθάνει, προχωράμε στη φάση της αποσύνθεσης. Μια διαδικασία που επιταχύνεται ραγδαία από τον ήλιο και τυχόν πτωματοφάγους (έντομα, ζώα). Η διάρκειά της υπολογίζεται σε 2-3 μήνες. Από τα “υλικά” του σώματος, αυτά που αντιστέκονται πιο πεισματικά στην φθορά, είναι το δέρμα (εφόσον αποξηρανθεί ή μουμιοποιηθεί), τα μαλλιά, τα δόντια και τα κόκκαλα. Η διατήρηση των οποίων μπορεί να διαρκέσει από χρόνια μέχρι αιώνες. Οι μούμιες της Αιγύπτου, αποτελούν διαχρονική αξία στην ιστορία του κινηματογράφου. Και τα διάσπαρτα κρανία σε κλασσικά χολιγουντιανά φόντα (ερημικά νησιά, έρημοι, τοπία γουέστερν, κ.α.), έχουν καταγραφεί επιτυχώς στη συλλογική συνείδηση.

☠

Νεκροκεφαλές και κόκκαλα από τον πολιτισμό Νάζκα στην έρημο του Περού.

Ερευνώντας την πιο συμβατική ύλη της τέχνης, ιδιαίτερη ευαισθησία δείχνουν οι επιφάνειες ζωγραφικής (ξεφτίζουν και καίγονται), τα μέσα ζωγραφικής (ξεθωριάζουν και χάνονται) και τα έργα που χρειάζονται την υποστήριξη ηλεκτρικών συσκευών (υπερθερμαίνονται και βραχυκυκλώνουν). Από αυτά, τα ακρυλικά χρώματα και τα χρώματα λαδιού φαίνεται να έχουν μεγαλύτερες αντοχές. Βέβαια, παρά την ευαισθησία τους, δείχνουν ανθεκτικά στην πτώση (βλ. κλεμμένος Picasso). Τα χρώματα σπρέι για γκράφιτι, σχεδιασμένα για χρήση σε εξωτερικούς χώρους, βαστάνε γερά για τουλάχιστον 5-8 χρόνια. Ένας υπολογισμός που αφορά το αστικό τοπίο, ενώ ενδέχεται να μειώνεται σημαντικά από τα φυσικά στοιχεία της πλαζ.

Το σταδιακό ξεθώριασμα από το γκράφιτι του Jimmy Swift, όπως έχει καταγράφει από χρήστες του Instagram.

Να σημειωθεί ότι τα πορίσματα που ακολουθούν, δεν αποσκοπούν στην πρόκληση της έκπληξης των αναγνωστών. Καταλήγουμε ότι τα ανθεκτικότερα υλικά, είναι αυτά που χρησιμοποιούμε και στις κατασκευές κτιρίων. Βέβαια, όπως έχουμε μάθει από γνωστό παραμύθι, ακόμα και αυτά έχουν διαφορετικές αντοχές. Ο κακός λύκος κατάφερε με το φύσημα του, να γκρεμίσει το ξύλινο σπιτάκι από το δεύτερο μικρό γουρουνάκι, ενώ το τρίτο και εξυπνότερο, έχτισε το δικό του από τούβλα (κεραμικά). Όντως, το ξύλο κινδυνεύει από φυσικούς παράγοντες, ανάμεσά τους η υγρασία, ο ήλιος, ο άνεμος και οι λαίμαργοι τερμίτες. Tα κεραμικά, αν και όχι άτρωτα στα φυσικά στοιχεία, μονοπωλούν τις βιτρίνες των αρχαιολογικών μας μουσείων κερδίζοντας έπαθλο ανθεκτικότητας. Το γυαλί, παρά την εύθραυστη φήμη του, με σωστή μελέτη μπορεί να επιβιώσει στον δημόσιο χώρο. Ο Δρομέας του Βαρώτσου τρέχει στο κέντρο της Αθήνας από το 1988. Επίσης κυκλοφορούν εκδοχές του γυαλιού με 99% προστασία από τις ακτίνες UV. Όμως, η αμμουδιά μπορεί να μην παρέχει την κατάλληλη σταθερότητα και στήριξη, ενώ οι νησιωτικοί άνεμοι και το “μαστίγωμα” της αμμοβολής δε λυπούνται κανέναν. Το τσιμέντο, ανήκει στην κατηγορία των δημοφιλέστερων κατασκευαστικών υλικών. Παρ› όλα αυτά, η ακτινοβολία του ήλιου, καταφέρνει να κάνει (λεπτή) σκόνη ακόμα και τον Ηρακλή (βλ. ομώνυμη βιομηχανία), προκαλώντας επίσης ρωγμές. To στιβαρό υλικό, συνταγή δικής μας επινόησης, είναι επίσης απορροφητικό σαν σφουγγάρι. Έτσι, η υγρασία ταξιδεύει μέσα του, προκαλώντας μούχλες και μειώνοντας τη διάρκεια

ζωής του. Τη σκυτάλη στη δημόσια τέχνη, μαζί με βραβείο αντοχής, παίρνουν κάποια ανθεκτικότερα μέταλλα. Τα μέταλλα παραμένουν σχεδόν ανεπηρέαστα από την υπεριώδη ακτινοβολία. Η αχίλλειος πτέρνα τους είναι το οξυγόνο, η υγρασία και το αλάτι της θάλασσας, στοιχεία που προκαλούν διάβρωση. Μια διαδικασία που επιταχύνεται από τον ήλιο, όταν τα μέταλλα βρέχονται. Σε παραλιακά περιβάλλοντα συνίστανται μέταλλα όπως το ανοξείδωτο και γαλβανισμένο ατσάλι, το αλουμίνιο, ο χαλκός, ο μπρούντζος και ο ορείχαλκος. Δημοφιλή παραδείγματα λουόμενων γλυπτών, είναι οι Ομπρέλες του Ζογγολόπουλου στη Θεσσαλονίκη, η Μικρή Γοργόνα στην Κοπεγχάγη και η Λέιντι Λίμπερτυ (Άγαλμα της Ελευθερίας) στη Νέα Υόρκη.

Λουόμενη γυναικεία φιγούρα από μπρούντζο του Frank Miles, με τίτλο Sun Spirit.

Τα πετρώματα που μας συντροφεύουν χρηστικά από τη Λίθινη Εποχή, παίρνουν βραβείο μακροζωίας. Παρότι και αυτά φθίνουν αργά κάτω από το ηλιακό φως του. Λαμπρά δείγματα επιζήσασας τέχνης με νησιωτική καταγωγή, είναι τα κυκλαδίτικα ειδώλια και τα μοάι στο νησί του Πάσχα. Βέβαια το ευγενέστερο όλων, εξακολουθεί να είναι το μάρμαρο. Το υλικό πάνω στο οποίο λαξεύτηκαν τα απολλώνια κορμιά της αρχαιότητας και η Κοιμωμένη του Χαλεπά. Όπως επίσης και ο ναός του Ποσειδώνα, ο οποίος

παραμένει αγέρωχος στο Σούνιο να ατενίζει τη θάλασσα και το ηλιοβασίλεμα. Ως επί το πλείστον κανένα υλικό δεν έχει στον ήλιο μοίρα, τουλάχιστον όχι επ’ αόριστον. Τα μέταλλα ίσως αποτελούν τη μόνη εξαίρεση στον κανόνα, χωρίς να αποφεύγουν τη διάβρωση από άλλα στοιχεία της φύσης. Στο σύνολό του, το περιβάλλον μιας παραλίας παίζει καθοριστικό ρόλο στον ρυθμό φθοράς. Χρόνοι που διαφέρουν δυσανάλογα από υλικό σε υλικό, από ώρες σε χιλιετίες. Απενοχοποιώντας όμως τη φθορά, μπορούμε να διακρίνουμε και τη γοητεία της. Μάλιστα, συχνά αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των έργων τέχνης, υπενθυμίζοντας ότι τίποτα δεν διαρκεί παντοτινά, μια σκέψη στην οποία αντιστεκόμαστε σθεναρά, εφευρίσκοντας μεθόδους προστασίας και συντήρησης. Παρεμβάσεις που τελικά θυμίζουν “στοργή και προδέρμ” ενός ανήσυχου γονέα. Και μιας και οι συμβουλές τους παραμένουν αναλλοίωτες στην προσωπική μνήμη, ακολουθούν κάποιες τελευταίες σχετικά με την καλοκαιρινή υπευθυνότητα: Μην κάθεσαι κάτω από τον ήλιο για πολλή ώρα! Και πάρε οπωσδήποτε αντιηλιακό, ομπρέλα, νερό και καπελάκι μαζί σου!

Ο Μεγάλος Ήλιος, ο Φορτωμένος με Αγάπη: Η περίπτωση του Luigi Nono Κωστής Ζουλιάτης Τα χέρια της Ζαν Μαρί είναι τα χέρια μιας πλύστρας, μιας γυναίκας της εξεγερμένης Κομμούνας του φλεγόμενου Παρισιού καθώς ο 19ος αιώνας ετοιμάζεται να υποδεχθεί τη νέα εποχή. Υπαρκτό πρόσωπο ή προτυπικό σύμβολο, η Ζαν Μαρί υπήρξε η μούσα του Αρτύρ Ρεμπώ στο ποίημα που αφιερώνεται στα χέρια της, προκειμένου να υμνήσει την πρώτη προλεταριακή επανάσταση στην ιστορία της ανθρωπότητας. Και είναι συγκεκριμένα ο στίχος για τα θαυμάσια χέρια που απόμειναν χλωμά κάτω από έναν λαμπρό ήλιο, φορτωμένο με αγάπη, που εμπνέει το μεγάλο έργο του Ιταλού πρωτοπόρου συνθέτη Luigi Nono (1924-1990), με τίτλο Al Gran Sole Carico D’Amore – Στον μεγάλο ήλιο, τον φορτωμένο με αγάπη. Σύνθεση μουσικού θεάτρου ή πολυμεσική όπερα, ο ίδιος ο συνθέτης χαρακτήριζε το πολυδιάστατο έργο του ως σκηνική δράση σε δύο μέρη [azione scenica]. Εξαιρετικά δύσκολο ούτως ή άλλως να προσδιοριστεί από τις συμβατικές φόρμες, αφού το Al Gran Sole δεν χαρακτηρίζεται από την παραδοσιακή δραματουργία, αλλά αποτελεί ένα σχεδόν μη αφηγηματικό κολλάζ επεισοδίων με κείμενα του Μπέρτολτ Μπρεχτ, του Μαξίμ Γκόρκι, των ποιητών Τσέζαρε Παβέζε και Αρτύρ Ρεμπώ, των γυναικών της Επανάστασης, του Φιντέλ Κάστρο, του Λένιν, του Μαρξ, του Γκράμσι κ.ά.. Ο Nono ξεκίνησε να επεξεργάζεται την ιδέα ενός πολυσχιδούς έργου το 1972, πραγματοποιώντας την πρώτη εκτέλεσή του τον Απρίλιο του 1975 στο Τεάτρο Πίκολο της Σκάλα του Μιλάνου. Αλλά και από μουσική σκοπιά, δεν μπορεί κανείς να περιμένει ένα συμβατικό οπερατικό έργο με σολίστ και χορωδούς – ούτε καν συμβατικό με όρους μουσικής avant-garde, αφού ο Nono δεν έβρισκε κάποιο στεγανό να χρησιμοποιήσει ως δομικό υλικό του λαϊκά τραγούδια, επαναστατικούς ύμνους, πολιτικά εμβατήρια, ακόμα και τη Διεθνή. Η βασική ιδέα του Al Gran Sole αναδεικνύει την αιώνια θηλυκή παρουσία στη ζωή, τον πόλεμο, την επανάσταση, τον

έρωτα· στο χτες, στο σήμερα, στο αύριο, ιστορικές διαστάσεις εικαζόμενες πότε μέσα από την ουτοπική προσδοκία και την προσμονή, πότε από τον κατακερματισμό και τις αντιφάσεις της ζωής και του αγώνα, συνθέτοντας στην ολότητα και ενότητά τους μια μεγαλοπρεπή ελεγεία στις χαμένες ελπίδες και την αξιοπρέπεια της εξεγερμένης συνείδησης. Η σκηνική εξέλιξη – μιας και δεν μπορούμε να μιλάμε ακριβώς για σεναριακή πλοκή ή κάποια έστω γραμμική αφηγηματικότητα – διατρέχει ιστορικές εποχές: την Κουβανική Επανάσταση, τη μεγάλη Ρώσικη Επανάσταση του 1917, αλλά και την πρώιμη, εκείνη του 1905, την Παρισινή Κομμούνα του 1871, την Ιταλική Αντίσταση στο φασισμό, τους εργατικούς αγώνες στο Τορίνο του 1950· διατρέχει όμως και συγκλονιστικούς χαρακτήρες της ανθρώπινης περιπέτειας: τη Μητέρα, τη Σύντροφο, τις Γυναίκες του Αγώνα. Και οι γυναικείες φωνές, πέρα από την εκτεταμένη εμφάνισή τους ως σολίστ (μέχρι και τέσσερις σοπράνο ταυτόχρονα σε κάποια επεισόδια), έχουν ισχυρή παρουσία και στο λιμπρέτο: κείμενα της Ταμάρα «Τάνια» Μπούνκε, της Σέλια Σάντσεζ και της Χαιντέ Σανταμαρία, όλες εμβληματικές μορφές της επαναστατημένης Κούβας, αλλά και της Λουίζ Μισέλ της εξεγερμένης Παρισινής Κομμούνας. Για τον Nono, η γυναικεία παρουσία όχι μόνο είναι θεμελιακό στοιχείο της ζωής στην εξεγερμένη εκδοχή της – την Επανάσταση – αλλά και «ακριβώς λόγω της ιδεώδους πολυπλοκότητας της γυναίκας που συμμετέχει στον απελευθερωτικό αγώνα, ακόμη και σε μουσικό επίπεδο προσφέρει πολύ πιο πλούσιες δυνατότητες έκφρασης από ό,τι με μια συγκεκριμένη, κατηγορηματική έννοια του επαναστημένου άνδρα». Και πράγματι, ο Nono όσο ελάχιστοι συνθέτες της γενιάς του, τοποθέτησε στο κέντρο της δημιουργίας του τη γυναικεία φωνή – είτε ως θεματικό περιεχόμενο, είτε ως εκφραστικό εργαλείο. Και σχεδόν πάντοτε, στην πλέον αγωνιζόμενη εκδοχή της – όπως για παράδειγμα, η Djamila Boupatcha, η Αλγερινή φοιτήτρια που πρωτοστάτησε στον αγώνα ενάντια στους Γάλλους αποικιοκράτες και βασανίστηκε άγρια από τους Πάρας, στης οποίας το όνομα αφιερώνεται ο τίτλος του δεύτερου μέρους του έργου Canti di Vita e d’Amore [Τραγούδια της ζωής και της αγάπης] του 1962. Ανατρέχοντας στο δυναμικό της μουσικής πρωτοπορίας του 20ου αιώνα, δύσκολα επίσης θα συναντήσουμε περίπτωση που

οι συνθέσεις της να αναδεικνύουν τέτοιο συναισθηματικό φορτίο – τέτοιο που φτάνει, μάλιστα, τις ρίζες της λυρικής παράδοσης – και την ίδια στιγμή να βρίσκεται βαθιά μέσα και άρρηκτα συνδεδεμένη με τις πιο εκλεπτυσμένες τεχνικές σύνθεσης, ανεπτυγμένα εκφραστικά μέσα και φόρμες. Και μόνο οι τίτλοι των έργων του Nono, μαρτυρούν αφ’ενός την αισθηματική ένταση του περιεχομένου τους, αφ’ετέρου την ολοκληρωτική αφοσίωση του δημιουργού στην αγωνία που μεταφέρει η αρχή της κάθε έμπνευσης, στη διαδικασία επεξεργασίας της προς μια τελική μορφή και στη διαλεκτική σχέση αυτής της μορφής και του περιεχομένου που εκφράζει. Ο ίδιος άλλωστε το ξεκαθαρίζει με τον πιο άμεσο τρόπο, όταν δηλώνει ότι «αν κάποιος δεν ερευνήσει και αναλύσει τη συνθετική πρακτική μου μέσα και από τη σχέση μεταξύ τεχνικής και ιδεολογίας, αλλά αντίθετα προκαταλαμβάνεται από παραδοσιακές αντιλήψεις – είτε της τεχνικής είτε της ιδεολογικής ώθησης που γίνεται μουσική – τότε θα λαθέψει ή θα παρανοήσει την ενεργή θέση μου ως ενός μουσικού πλήρως αφιερωμένου στους πολιτικούς αγώνες του σήμερα». Ή ακόμα πιο καθάρια συμπυκνωμένα: «Είτε μουσική κάνω είτε διαδήλωση στους δρόμους είναι το ίδιο πράγμα». Αντί άλλης ανάλυσης, που σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να έχει νόημα στον περιορισμένο χώρο ενός τέτοιου κειμένου, ας τοποθετήσουμε δίπλα στον Μεγάλο Ήλιο της Αγάπης του Ρεμπώ και του Νόνο, ορισμένους τίτλους από έργα του σπουδαίου Ιταλού δημιουργού, που έχουν σχεδόν πάντα ήλιο πρωταγωνιστή την ανθρώπινη φωνή – τη φωνή των ανθρώπων: Τρεις Επιτάφιοι για τον Φ.Γ.Λόρκα [Tre epitaffi per F.G.Lorca] που χρησιμοποιεί επίσης ως υλικό την ποίηση του Πάμπλο Νερούδα· Η νίκη της Γκουέρνικα [La Victoire de Guernica] πάνω σε ποίηση του Ελυάρ· Το μετέωρο τραγούδι [Il Canto Sospeso] πάνω σε επιστολές μελλοθανάτων της ευρωπαϊκής Αντίστασης· Μισαλλοδοξία [Intolleranza], η προφητική όπερα του 1960 για την οδύσσεια ενός πρόσφυγα στην Ευρώπη, πάνω σε κείμενα των Ελυάρ, Μαγιακόφσκι, Μπρεχτ, Σαρτρ κ.ά.· Η γη και η σύντροφος [La terra e la compagna]· Δεν υπάρχει δρόμος, τον δρόμο τον φτιάχνεις προχωρώντας [No hay caminos, hay que caminar], έργο αφιερωμένο στον Αντρέι Ταρκόφσκι· Το πεφωτισμένο εργοστάσιο [La fabbrica illuminata]· Το δάσος είναι

νέο και σφύζει από ζωή [A floresta e jovem é cheja de vida], που εμπνέεται και αφιερώνεται στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο του Βιετνάμ και χρησιμοποιεί κείμενα των Φιντέλ Κάστρο, Πατρίς Λουμούμπα, Φραντς Φάνον, αλλά και μαρτυρίες αγωνιστών – εξεγερμένοι φοιτητές στην Καλιφόρνια, Βιετναμέζοι και Ανγκολέζοι αντάρτες, Ιταλοί εργάτες· Αδερφέ που βρίσκεσαι; [Donde estas Hermano?], έργο για τους αγνοούμενους της αργεντινής δικτατορίας, το οποίο αναπαριστά – σιωπηλά σχεδόν – τις φωνές των νεκρών· Η νοσταλγική ουτοπική του μέλλοντος απουσία [La Lontananza Nostalgica Utopica Futura]· Προμηθέας: Μια τραγωδία της ακρόασης [Prometeo: Un tragedia dell’ascolto], μια συγκλονιστική όπερα για το αυτί, χωρίς καθόλου σκηνικά και δράση, χωρίς κανένα οπτικό ερέθισμα για τον θεατή, που τον υποβάλλει για δύο ώρες σχεδόν στο μεγάλο πανανθρώπινο δράμα της προμηθεϊκής εξέγερσης. Και αν ο Νόνο κατηγορήθηκε συχνά, κυρίως από τη γραφίδα αποστεγνωμένων δυτικών μουσικολόγων, ότι υπήρξε υπερβολικά στρατευμένος ιδεολογικά στην τέχνη του, ας αντιτείνουμε εδώ ότι υπήρξε στρατευμένος όπως ένας ήλιος: να φωτίζει αδιάκοπα τους ανθρώπους, να ζεσταίνει τον πλανήτη τους, να ορίζει ένα σύμπαν. Να ακούει τη φωνή τους, και να την επιστρέφει με όλη τη δύναμη και τη θέρμη, με τον ήχο που αναδεικνύει την πιο λαμπρή εκδοχή της – την πάντα φορτωμένη με αγάπη.

From Words to Palimpsests

Thoughts assembled by Ariana Kalliga Situating Ammophila in a lineage of artist-led and collective curatorial practices, this text reimagines Ammophila’s identity through the performative dimensions of dialogue and collective authorship. The basis of this text originated in a series of conversations that took place in 2021 between 15 international c ollectives and small scale o rganizations from different localities, which form part of the long term curatorial project Artist-Run Dialogues.1 How can a space of collective reverie playfully reorient Ammophila’s present and future form? The text engages fluid lines of thought and reflection as entry points to reconfigure Ammophila as a body in tension with other bodies, ontologies, and temporalities. Drawing on this year’s title, Under the Burning Sun, the text’s final section (III) suggests a sun-based reading of Ammophila through the interplay of metaphor, environmental exigency and solar mediation. I. Identity & Function

A slow journey A collaborative enterprise A critical response A physical structure that is quite dispersed An unfolding, temporal, miniature ecosystem A dissolution of boundaries A rotational system Diversifying dialogues Arising from confrontation and friendship Holding onto a level of non-identification and resisting enclosures 1. Artist Run Dialogues edited by Ariana Kalliga. Forthcoming publication and cartographic toolkit exhibited at the Khalil Sakakini Cultural Center Palestine and published by space52, Athens (August, 2021).

An attempt to be attentive to the world that goes way beyond language Challenging the widespread disparities and unjust praxis of the art world Operating in vital ways Moving beyond the idea of one audience and one public Reaching outside of physical space with artist-talks and events arranged in public spaces and, even more democratically, via the internet An exchange that enriches artistic practice Engaging outside of the local in order to gain a better understanding of it Going beyond common/collective activities; an unconditional support that embraces suffering within the margins Moving beyond individual strategies of survival Moving from a terrestrial viewpoint to a maritime perspective Connecting the dots to create a platform for artists & cultural workers to interact and share their knowledge consistently II. Duration

Staying porous Becoming more solid Consolidating and expanding Becoming a multivalent organization Building confidence and resilience Slowing down Remaining fluid, fleeting and elusive Transitioning towards longer-term impacts Moving as something more steady and coherent Exploring the potential of a more sustainable practice leading on from times of crisis Developing new infrastructure and software that can benefit the local community in an ongoing way Moving away from a summary of work, and instead thinking through, with artists, about the journey to here and now, what it means to us, and to others, and where it might take us all An abstractness, the realization that anything can work as

long as it is done honestly, with fidelity to one’s ideas and objectives A bubbling melange of care, solidarity and different types of togetherness III. The Sun

A shapeless region A nebulous territory A visceral experience An interplay of reflexions An alluring paradox Documenting and interacting with nature A space that brightens and dims A sight of exclusion A medium of perception and interrogation A responsible orientation towards each other A blazing zenith A humid space Flaring up and cooling down Adapting to slowly changing conditions A collective reset An environment in flux

Sections I and II of this text are reprinted from the upcoming publication Artist Run Dialogues published by space52, Athens. The participating spaces are: Beta Local (Puerto Rico), Casantillon (Spain), Spazienne (Italy), Rupert (Lithuania), Nevven (Sweden), Korai Project Space (Cyprus), Monoambiente (Argentina), Green Art Lab Alliance, Grand Union (UK), Studio Block M74 (Mexico), 221A (Canada), Afloat Assembly (Germany), Sea Foundation (The Netherlands), Valley of the Possible (Chile), Conversations in Gondwana (Brazil)

I wanted to run away from the sun Πολλοί είναι εκείνοι οι τεχνίτες του λόγου και ζωγράφοι του νου που έχουν εξυμνήσει μέσα από το λογοτεχνικό και ποιητικό τους έργο τον ήλιο. Ο ήλιος πηγή του φωτός, της θερμότητας, σύμβολο των όμορφων ημέρων, αναπόσπαστο κομμάτι του καλοκαιριού κυριαρχεί σε κείμενα και εικόνες. Υπάρχουν μέρη στα οποία νοσταλγούν και επιθυμούν αυτό το λίγο παραπάνω φως του Νότου. Στις λαϊκές αφηγήσεις, σπάνια τα δυσάρεστα γεγονότα μπορεί να συμβούν κάτω από το φως του ήλιο. Στην ταινία The night of Princes (Marcel L’Herbier,1930) θα κυριαρχήσουν οι αναφορές στις θεραπευτικές του ιδιότητες, όταν ο πρωταγωνιστής Vassia θα προσπαθήσει να βρεθεί με πολλές προσωπικές θυσίες όσο πιο κοντά γίνεται στο φως του Μεσογειακού ήλιου με σκοπό να επανακτήσει τις δυνάμεις του και να επαναφέρει την υγεία του. Bασικό συστατικό του τοπίου, ο ήλιος είναι ένας εύφορος πόλος κρυστάλλωσης για τη φαντασία των ποιητών στη δυναμική που δημιουργείται μέσα στα έργα τους από την αυγή και το ηλιοβασίλεμα. Στα ποιήματα του Ελύτη και του Ρίτσου, ο ήλιος είναι αυτός που ξεκινάει τη μέρα και αφυπνίζει τις συνειδήσεις. Στα γραπτά του Rimbaud ο συμβολικός « φωτοτροπισμός »1 γίνεται το σημείο εκκίνησης μιας εσωτερικής αναζήτησης και της επιθυμίας για επιστροφή στις ρίζες. Σε μια ποίηση όπου το ποτό αναφέρεται στη δίψα για θάνατο, το ηλιοβασίλεμα παίρνει φαντασιακές διαστάσεις. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Ο ήλιος ένας πολύσημος όρος αντιστοιχεί σε μια ευρεία έννοια και δεν πρόκειται για μια λέξη που υποδηλώνει μια συγκεκριμένη πραγματικότητα. Θα μπορούσαμε να το αντιληφθούμε ως πρακτικά ένα ανοιχτό πεδίο στο οποίο οι συγγραφείς και οι δημιουργοί αφήνουν ελεύθερα τις έννοιες της επιλογής τους. Υπάρχουν και αυτοί που θα δουν τον ήλιο διαφορετικά, θα τον κοιτάξουν αλλά δεν θα γοητευτούν, θα προσπαθήσουν να νιώσουν τι κρύβεται πίσω από το φως. Η φιγούρα του ήλιου είναι σχεδόν πανταχού παρούσα στο έργο του Camus και σχετίζεται με πολλές εικόνες ή μοτίβα, χωρίς κανείς να μπορεί να συνάγει 1. Με τον όρο φωτοτροπισμός, (phototropism), χαρακτηρίζεται η κίνηση μερών ενός φυτού, κατά την ανάπτυξή του, προς την κατεύθυνση του ερεθίσματος του φωτός.

μια συνεκτική συστηματική ερμηνεία. Εκτός από τις ιδέες της ομορφιάς, της φυλάκισης, της βίας, της συνειδητοποίησης και της ελευθερίας, ο ήλιος του, δημιουργεί κυρίως ένα στενό δεσμό με τα μοτίβα της θάλασσας, της πέτρας και της σιωπής. Στη μελέτη του L’Univers symbolique de Camus (Ο συμβολικός κόσμος του Καμύ), ο Jean Gassin τόνισε την αμφιθυμία του ηλιακού συμβολισμού μέσω μιας ψυχαναλυτικής ανάγνωσης. Στοιχεία φυσικών δυνάμεων, ο ήλιος και το φως σχετίζονται συχνά με ένα παιχνίδι κρύου και θερμότητας, καύσης και ψύξης. Ενώ ο ήλιος συνδέεται με το φως και είναι αντίθετος με τη νύχτα, τη σκιά, το κρύο, τη βροχή ή το φεγγάρι, η ιδέα ενός μαύρου ήλιου αναφέρεται στο έργο του (The myth of Sysiphus, 1942) κυριολεκτικά όπου σε ορισμένες στιγμές η ύπαιθρος είναι μαύρη όπως και ο ήλιος. Η αποκάλυψη αυτού του βίαιου υπερβατικού φωτός προκαλεί στους ήρωες ασφυξία. Στην περίπτωση αυτή, ο ήλιος μοιάζει να ενσωματώνεται συνειρμικά στον τύπου του «νεκρού Θεού» του Νίτσε (God is dead, Nietzsche, 1882), γίνεται σύμβολο ενός χαμένου παραδείσου και του παράδοξου χαρακτήρα της δημιουργίας. Στον Ξένο (The Stranger,1942) ο ήλιος έχει δύο εντελώς αντίθετα πρόσωπα: το ένα λαμπερό, το άλλο καταστροφικό. Ο λαμπερός ήλιος κάνει τον ήρωα να ονειρεύεται. Θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει μια αρμονική και ιδανική ζωή που επιθυμεί ο Meursault2. Ο καυτός όμως ήλιος και το εκτυφλωτικό φως τον στέλνουν πίσω στον απογοητευτικό πραγματικό κόσμο που του προκαλεί υπαρξιακή αγωνία. Κάθε φορά που εκτίθεται στον καυτό ήλιο είναι για να προκαλέσει πόνο. Κάθε φορά που βρίσκεται απέναντι στο φως αισθάνεται το όνειρό του να πεθαίνει. Έτσι προτιμά ο Meursault να μείνει στο δωμάτιό του ή να κολυμπήσει στη θάλασσα, επειδή θεωρεί ότι αυτά τα δύο μέρη είναι απομονωμένα και ιερά, είναι εκεί που καταφέρνει να παραμείνει εντελώς ελεύθερος και πλήρως πιστός στον εαυτό του. Στην πραγματικότητα, ο ήλιος αντιπροσωπεύει τις συνθήκες της ανθρώπινης ζωής στην κοινωνία. Ο άνθρωπος γεμίζει όνειρα επειδή ενθαρρύνεται από τον λαμπερό και καλοπροαίρετο ήλιο, ο ίδιος που τον βυθίζει εύκολα σε βαθιά απογοήτευση καθώς η προσπάθεια να πραγματοποιήσει αυτά τα όνειρα σε μια κοινωνία 2. Κεντρική φιγούρα του Ξένου.

με τόσους πολλούς κανόνες και περιορισμούς μένει άκαρπη. Αντιμέτωπο με αυτήν την κατάσταση, ο Meursault επιλέγει να φύγει μακριά από τον ήλιο. Για τον Camus, ο ήλιος είναι αιώνιος. Κάθε μέρα υπάρχει ο ήλιος που ανατέλλει και ο ήλιος που δύει. Στον ήλιο, η μέρα περνά με πολλή χαρά, όνειρα και σιγουριά. Αλλά μετά από αυτές τις ευφορίες έρχεται η νύχτα που κάνει τους ήρωες του να σκεφτούν τον θάνατο. Έτσι, ο ήλιος και ο θάνατος ακολουθούν ο ένας τον άλλον. Ο ήλιος σηματοδοτεί τη ζωή, μια διαυγή ζωή που ξέρει ότι φέρνει το θάνατο μέσα της. Και ο θάνατος είναι αιώνιος και συνειδητός. Η σχέση μεταξύ αυτών των δύο αιώνιων στοιχείων συνυπάρχει στα περισσότερα έργα του και ανανεώνει τις θεωρητικές και καλλιτεχνικές προσεγγίσεις για τον ήλιο ως αντικείμενο έμπνευσης. Για τον Camus, εκτός από τον «κανονικό» ήλιο, υπάρχει και ο «μαύρος» σκοτεινός ήλιος που αντιπροσωπεύει τον αντι-κόσμο στον οποίο το φως μπορεί να μετατρέψει τους ήρωες του σε αντι-ήρωες, να τους οδηγήσει σε πράξεις βίας και όχι ευεργετικές, να τους τυφλώσει και να μην τους αφυπνίσει, να τους παγώσει χωρίς να τους θερμάνει. Ξεκίνησα να διαβάζω τον έργο του Camus σε διάφορες ηλικιακές στιγμές. Σταμάτησα κάθε φορά την ανάγνωσή μου σε διαφορετική σελίδα, σε διαφορετικό δοκίμιο. Ο Ξένος όμως έμοιαζε να είναι το πιο ξεχωριστό για την δική μου αναγνωστική οπτική. Ξεκινούσε με την ωμή πραγματικότητα του θανάτου. Ένα βιβλίο που στις πρώτες του κιόλας φράσεις σε μεταφέρει στην σκέψη της απώλειας. Προς το τέλος όμως τελείωνε με το φως. Ένα φως που τυφλώνει τον ήρωα και τον οδηγεί στη βία και πλησιέστερα στο θάνατο. Το ενδιαφέρον του ίδιου του φιλόσοφου για αυτό το φως της Μεσογείου εκφράζεται με ένα μοναδικά ξεχωριστό τρόπο μέσω της εξερεύνησης των ποιητικών του δυνατοτήτων. Σε ένα κόσμο που όλοι αναζητούν το φως, οι ήρωές του κραυγάζουν την ομηρία τους απέναντι σε αυτό. Σε ένα κόσμο που ονειρεύεται φωτεινούς ήλιους ο Camus μιλάει για το σκοτάδι τους. Υπήρξε ο άνθρωπος που έγραψε για όσους επέλεξαν να φύγουν μακριά από τον ήλιο. Μαρία Ξυπολοπούλου Υποψήφια διδάκτωρ Ιστορίας, Université Paris 1 (Panthéon – Sorbonne) Ανεξάρτητη επιμελήτρια – κριτικός τέχνης

Άλως Ελαφόνησος, ένας χρόνος μετά. Καυτός ήλιος και αλμυρό νερό. Σκιά από ομπρέλες και λιωμένα παγάκια. Ακτίνες φωτός διαθλώνται στο νερό. Κάτοπτρα και ανακλάσεις. Αντικατοπτρισμοί και οφθαλμαπάτες. Φαινόμενα και ψευδαισθήσεις. - γιόκα μου, ήλιε μου, φως μου! έλα στη σκιά, θα καείς! - γυναίκες ρε φίλε, μια ζωή να σου χαλάνε τη φάση... Το μαγιό γλιστράει. Η γυμνή αλήθεια αποκαλύπτεται. Γυαλιά ηλίου κρύβουν τα αδιάκριτα μάτια. Γυαλιά θαλάσσης ξεθολώνουν το οπτικό πεδίο. Ένα σύννεφο κρύβει τον ήλιο.

Οθόνες LED φωτίζουν ηλιοκαμμένα πρόσωπα. Ένας έφηβος χαζεύει στο YouTube. Ένας άλλος ξαναβλέπει το Blade Runner. Έξω από μια σκηνή παρατημένος ο Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος. Κάποιος κύριος κρατάει ακόμα εφημερίδα. Ίσως και μόνο για να εκμεταλλευτεί τη σκιά της. Το πρωτοσέλιδο αποφασισμένο: Θα πέσει άπλετο φως στην υπόθεση! Καυτές οι εξελίξεις. Να λάμψει η αλήθεια, πάση θυσία! Αυτό θα σκέφτηκε και ο Οιδίποδας. Ένας κάποτε, πολύ παλιά, χρησιμοποίησε το τρεμάμενο φως της δάδας του για να ζωντανέψει τα ζωγραφισμένα άγρια άλογα, να τα δει να τρέχουν πάνω στους τοίχους ενός σπηλαίου στη Γαλλία. Αιώνες μετά, ο Σωκράτης περιέγραψε ανθρώπους φυλακισμένους, δέσμιους των εντυπώσεών τους σε μια αλληγορία τόσο

κλασική που τη διδάσκουμε και στα σχολεία.1 Παιχνίδια φωτός – σκιάς που μας καθορίζουν. Από το ημίφως του πολιτισμού στον λαμπερό Χρυσό Αιώνα! Μια λάμψη που τυφλώνει. Στο απόλυτο φως δεν είμαστε ούτε μια σκιά.2 Στην τέχνη κάτι σαν άλως περιβάλλει κάθε σώμα, κάθε μορφή, μια άλως που σημαδεύει τα όρια και υπαινίσσεται κάτι άλλο.3 Από την άλω της τέχνης, της σελήνης, του βολβού του ματιού και της θηλής του μαστού, είναι το φωτοστέφανο του ‘Μωυσή’ που μοιάζει να κρύβει όλη την αλήθεια. Ποια αλήθεια; τη μια και δογματική. Είναι και αυτές οι σκιές, που άλλες καλύπτουν και άλλες αποκαλύπτουν.4 2019, 2020, 2021... Ένας αόρατος εχθρός που λένε πως δεν επιβιώνει στον καυτό ήλιο. Μιθριδατισμός, αρσ. ουσιαστικό: (α) απόκτηση ανοσίας σε τοξικές ουσίες και δηλητήρια μέσω αυτοχορήγησης μη θανατηφόρων δόσεων (β) σταδιακή εξοικείωση και αποδοχή δυσάρεστων αλλαγών που λόγω της βαθμιαίας και σε βάθος χρόνου επιβολής τους μοιάζουν ανεπαίσθητες. Παιδιά του Χάους, η Νύχτα και το Έρεβος, γέννησαν την Ημέρα και τον Αιθέρα.5 Αιθεροβάμονες, ουτοπιστές, ονειροπόλοι προσμένουν κάθε σούρουπο τη δύση του ηλίου. Αστέρια λαμπερά, όλα μαζί θαμπώνουν – ένα μόνο του μπορεί και να το προσπεράσεις. 1. Πλάτων. Πολιτεία 514–521.

2. Antonio Porcia (1943) Voces: en plena luz no somos ni una sombra. 3. Carlo Diano (1997) Μορφή και Τύχη. 4. Antonio Porcia (1943) Voces: las sombras: unas ocultan, otras descubren 5. Ησίοδος. Θεογονία.

Ὦ θαυμασιώτατε ἄνθρωπε, σύγε οὐδὲ ὁρῶν γιγνώσκεις οὐδὲ ἀκούων μέμνησαι.6 Don’t shoot the messenger! Ιούλιος 2021 Χριστίνα Παπούλια

6.Ξενοφών. Κύρου Ἀνάβασις 3.1.27.

Love letter to S.Lem Χριστίνα Πετκοπούλου

«Ίσως τη νύχτα θα κοιτάζω το σκοτεινό νεφέλωμα που κρύβει τους δίδυμους ήλιους και θα θυμάμαι τα πάντα, ακόμα κι αυτά που σκέφτομαι τώρα». Lem S., Σολάρις Είναι μεσημέρι και όλα γύρω σαν να τρίζουν. Οι μεγάλοι πέτρινοι όγκοι που περιβάλλουν το χωράφι σχηματίζουν σκιές και απρόσμενους όγκους στις όψεις τους που μέχρι πρόσφατα βρίσκονταν για αρκετές ώρες της ημέρας στο σκοτάδι, με αποτέλεσμα να είναι πράσινες και υγρές. Εδώ και κάποια χρόνια, ο κυανός ήλιος καταργώντας τη σκιά εμποδίζει τους φυτικούς και ζωικούς μικροοργανισμούς που αναπτύσσονται στην υγρασία να κάνουν τη δουλειά τους. Οι κυανές αχτίδες φτάνουν στα μέχρι πρότινος σκιερά σημεία με αποτέλεσμα να ευνοούν την ανάπτυξη ενός μωβ χνουδιού. Αυτό το ξηρό, αραιό τρίχωμα καλύπτει τις επιφάνειες όλων των φυσικών και τεχνητών αντικειμένων, που προηγουμένως παρέμεναν αθέατες από το φως του ερυθρού ήλιου. Τα βράχια, οι κορμοί των δέντρων, ο βόρειος τοίχος του παλιού πέτρινου κτίσματος, όλα καλύπτονται από μωβ-λιλά ανταύγειες, ιδίως το απομεσήμερο. Η υφή του χνουδιού παραδόξως δε μου προκαλεί την εγγενή αηδία που εμπνέει συνήθως οτιδήποτε απειλητικά άχρηστο ή βλαβερό επιβιώνει με αξιοθαύμαστη ταχύτητα και αποτελεσματικότητα. Αντιθέτως, μοιάζει αρκετά ελκυστικό στην αφή, σαν να ανήκει στους οργανισμούς με τους οποίους συμβίωναν για αιώνες οι πρόγονοί μου. Μια εντυπωσιακή του ιδιότητα είναι ότι είναι εντελώς αδιάβροχο, όπως οι ίνες στο άνθος του «κλέφτη». Έτσι, ενώ το κύμα βυθίζει τη χνουδωτή επιφάνεια του πέτρινου μόλου, αυτή επανέρχεται στην επιφάνεια λαμπερή, μωβ και αφράτη. Εκτός από αλλόκοτα δώρα για το οικοσύστημα -με το μωβ χνούδι μεταξύ άλλων-, η εμφάνιση του κυανού ήλιου προκάλεσε

αλλεπάλληλες εκρήξεις μαζικού πανικού. Κυρίως, τη δεύτερη μέρα της αυγής του πλάι στον ερυθρό ήλιο, όταν έγινε πια σαφές ότι αυτό που συνέβη το προηγούμενο πρωινό δεν ήταν ένα μοναδικό φαινόμενο έκλειψης ή τυχαίας διέλευσης ενός ουράνιου σώματος από το γαλαξία μας. Σε πλήρη αρμονία με την περιστροφή της γης και με τον τέλειο συντονισμό μιας παγκόσμιας χορογραφίας, διαδοχικά οι κάτοικοι του πλανήτη έστρεφαν το βλέμμα στον ουρανό κάθε ξημέρωμα και κάθε σούρουπο. Μελετητές και ειδικοί ξεκίνησαν να πραγματοποιούν έρευνες με τα υπάρχοντα εργαλεία αλλά και να σχεδιάζουν καινούρια για αποστολές στον πλανήτη που καθημερινά διεκδικούσε με κάπως επιδεικτικό τρόπο την προσοχή ολάκερης της ανθρωπότητας. Δεν αποκάλυψαν τίποτε παραπάνω, τίποτε πιο συγκλονιστικά αινιγματικό από αυτό που ήδη βλέπαμε: έναν δεύτερο ήλιο. Ακολούθησαν εκατοντάδες δίδυμες χαραυγές, δίδυμα ηλιοβασιλέματα και η πρωτοκαθεδρία του ερυθρού ήλιου φαίνεται ότι καταργήθηκε δια παντός. Οι θρησκευτικές κοινότητες, οι παραφυάδες τους αλλά και οι πιστοί άλλων ιδεολογιών, που κεντούσαν για αιώνες με επιμέλεια την αφήγηση μιας μοναδικής δύναμης και -έστω- των μετασχηματισμών της, ακόμα προσπαθούν να ισορροπήσουν. Οι δημόσιες τοποθετήσεις πνευματικών εκπροσώπων συμπλήρωσαν τις ιστορίες τους εκτάκτως και με κάποια απόπειρα συνέπειας: ο κυανός ήλιος ανήκει στην πλάση, όπως κάθε δημιούργημα, και ήρθε να συμπληρώσει τη ζωογόνο δύναμη του ερυθρού, γιατί επιτέλους εισακούστηκαν οι προσευχές της ανθρωπότητας για περισσότερο φως και θεία φροντίδα. Έτσι, πολλοί άρχισαν ξανά σιγά-σιγά να χαίρονται τις λιακάδες. Φοράνε γυαλιά με βαθύ μπορντώ φακούς που ανακουφίζουν το μάτι από το ελαφρώς πράσινο φως που λούζει τα πάντα την ώρα της ημέρας που οι δυο ήλιοι ευθυγραμμίζονται και διασκεδάζουν με τη σωμών απόχρωση που προκαλεί η διπλή ακτινοβολία στο λευκό δέρμα. Υπάρχει βέβαια και κόσμος που δεν έχει ξαναδεί το φως της μέρας από τότε. Ζουν όλη τους τη ζωή αποφεύγοντας να εκτεθούν στις διπλές ακτίνες και κυκλοφορούν μετά τις δύσεις. Ευτυχώς, στις περισσότερες πόλεις, οι μηχανισμοί αφουγκράστηκαν την

έκταση του φαινομένου. Πολλές κρατικές λειτουργίες που ήταν δυνατές αποκλειστικά κατά τη διάρκεια της ημέρας έχουν επαναπροσαρμοστεί για τους πολίτες που αποφεύγουν το φως, για παράδειγμα κάποιες εφορίες και ορισμένες υπηρεσίες των δημαρχείων. Όσοι από αυτούς που ζουν στη σκιά δε θεωρούν απλώς ανθυγιεινή την έκθεση στη νέα ακτινοβολία, ταυτίζουν την έλευση του κυανού ήλιου με το κακό και την αντίστροφη μέτρηση για τη συντέλεια του κόσμου. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο κυανός δίσκος που εμφανίστηκε στον ουρανό δεν είναι σώμα αλλά το ακριβώς αντίθετο: μια τεράστια οπή στην στρατόσφαιρα -κάτι σαν την τρύπα του όζοντος- η οποία δίνει διαρκή και αναλυτική εικόνα του τι συμβαίνει στον πλανήτη μας σε κάποιο διαστημικό σταθμό που κατοικείται από ανθρώπινα ή άλλα διαστημικά όντα. Η πιο συγκινητική διαπίστωση στην ιδέα της κοσμικής κλειδαρότρυπας είναι ίσως η υπόνοια του ευσεβούς πόθου ότι θα άξιζε τον κόπο μια αστρική κινητοποίηση για την απόκτηση καθολικής οπτικής πρόσβασης στο θέαμα της γήινης ζωής. Στο βράχο πάνω από την παραλία έχει εγκατασταθεί μια οικογένεια από το εξωτερικό. Οι γονείς, ερευνητές φυσικοί επιστήμονες βρήκαν εδώ το ιδανικό σημείο στον κόσμο για να μελετήσουν τις μεταβολές στην παραθαλάσσια χλωρίδα. Φιλοξενούν για μεγάλα χρονικά διαστήματα φίλους και συναδέλφους και περνούν όλοι μαζί πολύ χρόνο σε ένα πρότυπο θερμοκήπιο που έχουν σχεδιάσει και κατασκευάσει οι ίδιοι, ικανό να συλλέγει με τόση οικονομία την ενέργεια και από τους δυο ήλιους, ώστε να καταφέρνουν να παράγουν σε αφθονία ένα σωρό τροπικά φρούτα. Οι καρποί αυτοί, τόσο ξένοι σε εμάς, με τις αιχμηρές προεξοχές τους, τις πολύχρωμες και υδαρείς σάρκες τους, θυμίζουν περισσότερο μικρά, παρδαλά ζώα παρά θρεπτική τροφή. Όταν, όπως τώρα, βρίσκομαι στην παραλία κάτω από το βράχο με το θερμοκήπιο, μπορώ να εντοπίσω με το βλέμμα τις φλούδες και τους πυρήνες των φρούτων που αφήνουν τα παιδιά των επιστημόνων πίσω τους επιστρέφοντας από το μπάνιο. Αφυδατώνονται και σήπονται εξαιρετικά γρήγορα πάνω στις καυτές από το φως και το αλάτι πέτρες και πολύ σύντομα μετατρέπονται

σε εύθραυστα, απολιθωμένα κουφάρια. Η βουτιά στη θάλασσα το απομεσήμερο είναι πιο λαχταριστή από κάθε άλλου καλοκαιριού που προηγήθηκε του κυανού ήλιου. Συνήθως μπαίνω κατευθείαν με το κεφάλι στο νερό χωρίς προεργασία στα ρηχά. Κλείνω σφιχτά τα μάτια μου και όταν τα ανοίγω, λίγο πριν επιχειρήσω να αναδυθώ, συμβαίνει πάντα το ίδιο: βρίσκομαι για λίγα δευτερόλεπτα σε μια κατάσταση αποπροσανατολισμού. Μου είναι εντελώς αδύνατο να αναγνωρίσω την προέλευση του φωτός και να την ακολουθήσω για να βγω στην επιφάνεια. Είναι πιθανόν ο μόνος νευρολογικός μηχανισμός μου που δεν έχει προσαρμοστεί ακόμα. Μετά από λίγο αφήνομαι στην άνωση και επιλέγω τυχαία μια από τις δύο φωτεινές διαδρομές, που μετά βίας διακρίνω. Αναλογίζομαι τα βραδυκίνητα αντανακλαστικά μου μου σε σχέση με αυτά των πλασμάτων που ζούσαν μέχρι πρόσφατα αποκλειστικά στα κατασκότεινα θαλάσσια βάθη. Τον τελευταίο καιρό, το ψυχρότερο φως της ημέρας τους επιτρέπει να βλέπουν αρκετά καλά όλο και πιο κοντά στην επιφάνεια. Έτσι συχνά πια, αλλόκοτα ψάρια και μαλάκια με πανάρχαια πτερύγια και φιλοπερίεργα ημίκλειστα μάτια κολυμπούν ανάμεσα στους λουόμενους. Ακολουθώ κολυμπώντας μία τη φωτεινή διαδρομή του ενός ήλιου μία του άλλου. Πιθανόν κάπου στο βάθος να συναντιούνται. Παίρνω ανάσα-βυθίζομαιαναδύομαι. Επαναλαμβάνω. Επιπλέω ανάμεσα σε ό,τι ζει γύρω μου και ακόμα δε γνωρίζω.

Φευγαλέες Σκέψεις Κάτω από τον Ήλιο Πριν αρκετά χρόνια, σε ένα απομακρυσμένο Ελληνικό νησί έπεσε στα χέρια μου ο «Ιώβ» του Joseph Roth, που με συντρόφευσε στις παραλίες. Εκεί, κάτω από τον εξαγνιστικό καλοκαιρινό ήλιο, που αποκάλυπτε όλες τις πτυχές του Ελληνικού τοπίου και απογύμνωνε την κάθε επιφάνεια από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, εκεί, που ο χρόνος κυλούσε αργά και γαλήνια, ήταν η ιδανική στιγμή περισυλλογής και επεξεργασίας των ιδεών του βιβλίου στο συγκείμενο του μυαλού μου, ίσως με μια ρομαντική διάθεση. Ο τίτλος του ammophila II, “Under the Burning Sun”, ανέσυρε ενστικτωδώς από το μυαλό μου αυτή την ανάμνηση και με έκανε να θυμηθώ ένα από τα πιο χαρακτηριστικά κομμάτια εκείνου του βιβλίου, που για αρκετό διάστημα επανάφερα ξανά και ξανά στο μυαλό μου, αναλύοντάς το από διαφορετική σκοπιά κάθε φορά. Σε κάποιο σημείο ο Μέντελ Σίνγκερ, ο ήρωας του Roth, λέει: «Δεν θέλω να κάψω ένα μόνο σπίτι, δεν θέλω να κάψω έναν μόνον άνθρωπο. Θα τα χάσετε, αν σας πω τι είχα κατά νου να κάψω. Θα τα χάσετε και θα πείτε: τρελάθηκε κι ο Μέντελ, σαν την κόρη του. Αλλά σας βεβαιώνω: δεν είμαι τρελός. Τρελός ήμουν. Πάνω από εξήντα χρόνια ήμουν τρελός, σήμερα δεν είμαι. - Πες μας λοιπόν, τι θέλεις να κάψεις! - Τον Θεό! Θέλω να κάψω τον Θεό!» Με απόλυτα ποιητικό λόγο, ο συγγραφέας, δια στόματος του ήρωά του, εκφράζει με πυγμή μια αναρχική ίσως αλήθεια, που ωστόσο παραμένει διαχρονική και με πολλές αναγνώσεις. Ο Θεός, στα λεγόμενα του Μέντελ, συμβολίζει όχι μόνο τη θρησκεία, την οποία ο ίδιος αρνείται, αλλά ένα γενικότερο σύστημα αξιών στο οποίο εγκλωβίζει η σύγχρονη κοινωνία το άτομο. Ένα κομφορμιστικό σύστημα αρχών και κανόνων, η απελευθέρωση από το οποίο θα επιφέρει την ευτυχία στον άνθρωπο, σύμφωνα με τον συγγραφέα.

Άλλωστε, αυτός δεν είναι και ένας από τους συμβολισμούς του ήλιου, του ήλιου του καλοκαιρινού που «καίει» γεγονότα και σκέψεις του Χειμώνα που πέρασε, για να μας οδηγήσει ανανεωμένους και αναπτερωμένους στο Χειμώνα που έρχεται; Πόσο σημαντικό αυτό σε περιόδους σαν αυτή που ζούμε ενάμιση χρόνο τώρα; Ωστόσο, επειδή η προσέγγιση αυτή κρύβει έναν τόνο απαισιοδοξίας, όντας φύσι αισιόδοξος άνθρωπος θα επέλεγα μια ερμηνεία που να υπογραμμίζει τη λάμψη, την χαλαρότητα και την αισιοδοξία που συμβολίζει ο ήλιος. Πόσο μάλλον ο ήλιος ο Ελληνικός, ο ήλιος του μεσοκαλόκαιρου που μας χαρίζει στιγμές ευδαιμονίας, ηρεμίας και απόλαυσης. Που μας επιτρέπει να απολαύσουμε χωρίς ενοχές την ευχαρίστηση της απραξίας. Όχι της τεμπελιάς, αλλά της σωματικής απραξίας, που επιτρέπει στο νου να περιπλανηθεί απερίσπαστος και να δημιουργήσει ιδέες και σκέψεις με μόνη αρχή τα ανθρώπινα ένστικτα και τις προσωπικές επιδιώξεις. Ιδανικό, θα έλεγε κάποιος! Ακόμα και ουτοπικό! Και πράγματι, ίσως και να είναι. Όμως, πόσο ανάγκη το έχουμε όλοι να σταθούμε κάτω από τον ήλιο; Και δεν μιλάω μόνο τον ήλιο τον φυσικό, αλλά τον ήλιο τον ψυχικό, τον ήλιο τον πνευματικό, που δεν αφήνει καμία σκοτεινή γωνιά μέσα μας. Πόσο ανακούφιση θα έφερνε, αν τολμούσαμε, το να δούμε τους εαυτούς μας ελεύθερους από κοινωνικές και κάθε άλλου είδους συμβάσεις, να νοιώσουμε και να σκεφτούμε χωρίς περιορισμούς, να εκφραστούμε χωρίς περιστροφές, να γνωρίσουμε τον πραγματικό εαυτό μας και να καταλάβουμε τους γύρω μας. Να “κάψουμε” τον προσωπικό μας Θεό, όποια υπόσταση κι αν έχει αυτός, και να επαναπροσδιοριστούμε. Μια διαδικασία επανεκκίνησης, ένα reboot του προσωπικού μας “σκληρού δίσκου”, που θα μας έκανε να δούμε με άλλο μάτι τον κόσμο γύρω μας. Με μια τέτοια απελευθερωτική κίνηση, τα ammophila καλούν τους θεατές σε μια ξεχωριστή αισθητική και πνευματική εμπειρία. Σε έναν τόπο λουσμένο στο φως, έξω από στενά θεσμικά και ερμηνευτικά όρια, τα έργα γίνονται φορείς πολυεπίπεδων αναγνώσεων, χωρίς προκαθορισμένη ερμηνεία. Κάτω από τον ήλιο της Ελαφονήσου, το μόνο που απομένει είναι η σχέση του

έργου με τον θεατή που καλείται να δώσει τη δική του έννοια σε αυτό απεγκλωβισμένος από τις συμβάσεις. Μια κίνηση που πραγματώνει τον θεμελιώδη απελευθερωτικό χαρακτήρα της τέχνης. Είναι σαν ο ήρωας του Roth να έλεγε «Θέλω να κάψω τους κανόνες!» ή με άλλα λόγια «Θέλω να απελευθερώσω και να απελευθερωθώ!». Δημήτριος Σ. Σπύρου MA, MSc, PhD Candidate University of Edinburgh Ιστορικός Τέχνης, Επιμελητής, Κριτικός Τέχνης

Στεφανία Σταματήσαμε με το αυτοκίνητο στον περίβολο της Αγίας Τριάδας, ένα ξωκλήσι λίγο πέρα από το Χάος, στα υψώματα της Λαυρεωτικής. Από την Αγία Τριάδα ξεκινά το κυκλικό μονοπάτι που τα τελευταία χρόνια διαμορφώνει με χρήματα του ΕΣΠΑ η αρχαιολογική υπηρεσία, ανασκάπτοντας κι αναδεικνύοντας σε μια περίμετρο λίγων χιλιομέτρων δεξαμενές νερού, πλυντήρια και αρχαία μεταλλευτικά ορύγματα. Κάθε λίγο διακρίναμε τις μισοθαμμένες ανθρώπινες κατασκευές στο χώμα, την άρθρωση των λιθοδομών πάνω στις φυσικές γρανιτώδεις επιφάνειες, τις απύθμενες τρύπες, άλλες περιφραγμένες με κοτετσόσυρμα άλλες χαίνουσες ανάμεσα στα σκίνα και τα πουρνάρια· στο δρόμο μας συναντούσαμε εδώ κι εκεί αρχαιολόγους, σχετικά ακίνητους κάτω από τα δέντρα με τις πιο πυκνές σκιές, να μας κοιτούν ιδρωμένοι, σκονισμένοι και καχύποπτοι καθώς περνούσαμε από μπροστά τους. Ο ήλιος είχε ήδη αρχίσει να καίει. Είχαμε πει να βρεθούμε νωρίς αλλά, όπως συμβαίνει πάντα, μια καθυστέρηση του ενός, μια βραδύτητα του άλλου, ένας εναρκτήριος καφές που με την πολυλογία του κράτησε λίγο παραπάνω, έφτασε δέκα η ώρα για να ξεκινήσουμε. Προσπεράσαμε ένα αντίσκηνο· καθισμένοι σε βράχους από κάτω δυο εργάτες έπιναν καφέ, ενώ λίγο παράμερα όρθιος ο υπεύθυνος αρχαιολόγος του σκάμματος κοιτούσε το κινητό του χωρίς να μας δώσει την παραμικρή σημασία. Η Λαυρεωτική είχε αδιάλειπτη μεταλλευτική δραστηριότητα χιλιάδων ετών από την προϊστορία μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια. Η νότια Αττική, από τα ορεινά της Κερατέας έως τον Ναό του Ποσειδώνα κι από το Δασκαλειό στην ανατολή ως την Ανάβυσσο στον Σαρωνικό, είναι κούφια, ένα αχαρτογράφητο δίκτυο από σπηλιές και πηγάδια, εισόδους και στοές που καθημερινά για αιώνες το έσκαβαν χέρια εργατών από όλη τη Μεσόγειο. Οι εποχές και τα πολιτικά συστήματα άλλαζαν, από την αττική χερσόνησο περνούσαν λαοί και επικρατούσαν νέα ήθη και τάξεις και γλώσσες, η αθηναϊκή δημοκρατία ανέτειλε και μετά έφθινε και μύθοι και φιλόσοφοι και ποιητές γεννήθηκαν και πέθαναν και λησμονήθηκαν, και όλα αυτά τα χρόνια ασταμάτητα δούλοι κι αιχμάλωτοι βυθίζονταν στα βουνά, έβγαζαν το μετάλλευμα, ασή-

μι και μόλυβδο, από τα σπλάχνα τους και το έπλεναν κάτω από τον ήλιο, το φόρτωναν σε πλοία αγκυροβολημένα σε λιμάνια που είναι σήμερα δημοφιλή θέρετρα, μεταλλωρύχοι αρρώσταιναν και πέθαιναν μέσα στο χώμα. Τα ίχνη αυτής της αποσιωπημένης, βασανισμένης αρχαιότητας απλώνονται στα υψώματα και φτάνουν μέχρι τη θάλασσα. Χωρίς το κάλλος, το τυποποιημένο υψηλό του κλασικισμού και τις φορτίσεις των κιόνων και των αγαλμάτων, τα βιομηχανικά κατάλοιπα, οι λιθοδομές, η διαβρωμένη στιλπνότητα των δεξαμενών αποκτούν μια αλλόκοτη μαγική δύναμη, έναν άλεκτο ανθρώπινο πυρήνα που αναστέλλει τον χρόνο, σαν ο μόχθος των χιλιάδων εργατών να είναι πέρα από τον πολιτισμό και την ιστορία, ένα γεωλογικό στρώμα του βουνού που ανακαλεί τους νεκρούς και τον πόνο τους.Μας πήρε δύο ώρες να περπατήσουμε το μονοπάτι. Ο ξεναγός μας, μέλος ενός τοπικού περιηγητικού συλλόγου, μας μιλούσε με ενθουσιασμό για τις εγκαταστάσεις του 5ου αιώνα, μας εξηγούσε τη διαδικασία επεξεργασίας του μεταλλεύματος, μας έδειχνε τις δεξαμενές συλλογής των όμβριων υδάτων, τα φρεάτια εξαερισμού. Υπήρχε στο ύφος του μια ανεπαίσθητη έκπληξη σαν να μην περίμενε να βρει βιομηχανικά αποτυπώματά τόσο βαθιά πίσω στον χρόνο και συγχρόνως σαν να μην περίμενε να βρει εμάς εδώ να τα κοιτάμε μέσα στο λιοπύρι. Προσπαθούσε, όπως συμβαίνει πάντα, να φέρει τη συζήτηση στην εθνική ταυτότητα, χωρίς ωστόσο να ξέρει πού και πώς ακριβώς να εντοπίσει ελληνικότητα σε ερείπια που έκρυβαν τεχνολογία, οικονομία και θάνατο. Στα αριστερά μας μια ταμπέλα υπεδείκνυε, χωρίς άλλη πληροφορία, πως ένας μεγάλος περιφραγμένος χώρος με τοιχοδομές που ξεπρόβαλλαν από το έδαφος ήταν το Ασκληπιείο. Υποθέσαμε πως ήταν το ιατρείο των εγκαταστάσεων, το νοσοκομείο των ορυχείων και των εργαστηρίων, εκεί που νοσηλεύονταν οι εργάτες με τις χρόνιες παθήσεις, καρκίνους ως επί το πλείστον από τους οποίους ακόμη μαστίζεται το σημερινό Λαύριο, κι εκεί που τις ημέρες των μεγάλων ατυχημάτων και των κατολισθήσεων ξεσπούσε τρομερή ταραχή με τραυματιοφορείς να κουβαλούν εργάτες που τους είχαν πλακώσει οι βράχοι και ιερείς του Ασκληπιού να παρέχουν αλαφιασμένοι πρώτες βοήθειες σε σώματα που σφάδαζαν διαμελισμένα.

Θυμήθηκα το διάλογο που είχα λίγες μέρες νωρίτερα με μια φίλη. Μετά την πανδημία, λέγαμε, το ενδιαφέρον για την υγεία και την ιατρική που αποτελεί μια από τις σταθερές των ανθρωπιστικών σπουδών, της φιλοσοφίας και της τέχνης των τελευταίων δεκαετιών θα μετατοπιστεί από το σώμα του ατόμου στη δημόσια υγεία, στο κοινωνικό σώμα. Θα εξακολουθήσει να ισχύει η ρήση του David Harvey πως στον καπιταλισμό ο ασθενής είναι αυτός που δεν μπορεί να εργαστεί ή θα επαναπροσδιοριστεί η υγεία συμπεριλαμβάνοντας και την ενσώματη συνύπαρξη; Μήπως δεν θα έχει τόση σημασία πια η υγεία ως πειθάρχηση και ρύθμιση όσο ως μηχανισμός κοινωνικής ιεράρχησης, ύφανσης δεσμών και πολιτικής μέριμνας; Θα διαφανεί το σώμα και οι λειτουργίες του ως βεβαίωση όχι της ατομικότητας αλλά της πολιτειότητας και η ιατρική ως λόγος εξουσίας αλλά και ως πρακτική φροντίδας. Το νοσοκομείο δεν θα μελετάται πλέον ως ετεροτοπία αλλά ως κέντρο της πολιτικής συγκρότησης. Το Ασκληπιείο ανάμεσα στα χαλάσματα των εργαστηρίων έφερνε την ασθένεια και τον θάνατο των υποτελών στην επιφάνεια, επέτρεπε να ακουστεί η φωνή τους. Αφήσαμε πίσω μας τον αρχαιολογικό χώρο και ξεκινήσαμε να περπατάμε στο βουνό, αναζητώντας τις εισόδους των μεταλλείων που βρίσκονται διάσπαρτες κι αφύλακτες σε όλη την περιοχή. Ο ξεναγός μας προπορευόταν σιωπηλός, εμείς ακολουθούσαμε. Πια ο ήλιος είχε σηκωθεί ψηλά, έκανε ζέστη και στα ρούχα μας είχαν αρχίσει να απλώνονται επικράτειες ιδρώτα. Σταματούσα κάθε λίγο και σήκωνα από το έδαφος πολύχρωμες πέτρες σε διάφορα σχήματα, την φώναζα και της τις έδινα στα χέρια μονολογώντας λίγο σχολαστικά για την ορυκτοποικιλότητα του Λαυρίου, ακαγκανεΐτης και λουδλοκίτης και κυπρίτης, μου τις επέστρεφε και τις ακουμπούσα πάλι κάτω, σαν να ήταν ψαράκια που τα πετούσα πίσω στο νερό. Κρυμμένα πίσω από πεσμένα δέντρα και θάμνους, καλυμμένα με σακούλες σκουπιδιών και τενεκεδάκια αναψυκτικών διακρίναμε κάθε λίγα μέτρα ανοίγματα στο χώμα, φρεάτια και ορύγματα, μια διαρκής υπενθύμιση της απειλής κατακρημνισμού που διατρέχει χιλιάδες χρόνια το βουνό.

Όταν ήμασταν μικροί, εξερευνούσαμε τα αρχαία ορυχεία, αψηφώντας τις δαιδαλώδεις στοές τους και τα πηγάδια στα οποία πετούσαμε μέσα αντικείμενα χωρίς να τα ακούμε ποτέ να φτάνουν στον βυθό. Βάζαμε σημάδια για να βρίσκουμε τον δρόμο μας κι ευτυχώς δεν μας συνέβη ποτέ κανένα ατύχημα. Στις περιοχές αυτές παραθερίζαμε από παιδιά αλλά ανακαλύψαμε την παράδοξη έλξη που μας ασκούσε το βουνό μόνον στις απαρχές της εφηβείας. Έκτοτε έχω καταλάβει πως αυτή η καταβύθιση στο χώμα ήταν ψυχικά και σωματικά η αντίστροφη κίνηση από τις καθημερινές μας βουτιές στη θάλασσα, όπως τα ορυχεία και τα σκάμματα της Λαυρεωτικής βρίσκονταν στην πλάτη του βασιλιά εκείνου της Αθήνας την ώρα που πηδούσε από το ακρωτήριο του Σουνίου στο Αιγαίο. Η παραβατική μας διείσδυση στο έδαφος ήταν μια μύηση στο χάος και το σκοτάδι, μια σκηνή για τις ανάγκες και τις αβεβαιότητες του σώματος. Μεγάλοι πια με τις επιθυμίες μας σχηματισμένες και χωρίς η έκθεση στον κίνδυνο να προσφέρει καμία ανακούφιση, διστάσαμε να μπούμε βαθιά μέσα στο μεταλλείο, όταν τελικά βρήκαμε την είσοδό του. Παρά τις διαβεβαιώσεις του ξεναγού μας πως ήταν απολύτως ασφαλές, προχωρήσαμε με την Στεφανία λίγα μόνον μέτρα μέσα στη σπηλιά, ίσα για να νιώσουμε το ψύχος του σπηλαίου σε αντίθεση με τον καύσωνα που ήδη μας είχε καταβάλει και αμέσως βγήκαμε πίσω στο φως. Θεόφιλος Τραμπούλης

13.033 χιλιόμετρα και μια δέσμη από ακτίνες Πόσο απέχει η Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου από την Πόλη του Φωτός; Η απάντηση, φυσικά, δεν έγκειται στη χιλιομετρική απόσταση, ούτε στην απόσταση που διασχίζει το φως από το ασιατικό Τόκιο έως το γηραιό ευρωπαϊκό Παρίσι, έως τη ville lumière1. Η λύση σε αυτή την εξίσωση βρίσκεται στην αντίληψη για το φως και την αισθητική που το διέπει. Στο Εγκώμιο της Σκιάς2, ο Τανιζάκι αναφέρει πως η φύση της ιαπωνικής ομορφιάς είναι αυτή των σκιών και του ομιχλώδους και πως η γέννηση και η ύπαρξη της βρίσκονται στο σκοτάδι και την ασάφεια. Πρόκειται για μια ομορφιά λανθάνουσα, αμυδρή και μισοϊδωμένη, σαν μέσα σε όνειρο, που βρίσκεται στον αντίποδα του αντικειμένου της δυτικής ομορφιάς, το οποίο διέπεται από διαφορετικούς κανόνες. Πρέπει πριν παραδοθεί στη θέα, να στιλβωθεί και να φωτιστεί ολοκληρωτικά, γιατί μόνο έτσι θα αναδειχθεί σε όλη του την δόξα. Αυτή η ειδοποιός διαφορά καθορίζει όχι μόνο την αισθητική προσέγγιση για το φως, αλλά σηματοδοτεί ταυτόχρονα κάποια από τα ουσιοκρατικά γνωρίσματα δύο διαφορετικών κοσμοθεωριών: της δυτικής και της ανατολικής σκέψης. Από τη σκοπιά της αρχιτεκτονικής, ωστόσο, ο ρόλος του φωτός αναδεικνύεται σε ζωοποιός και μεταμορφωτικός, όταν μας αποκαλύπτεται μέσα από την εμπειρία ενός κτίσματος. Αν παρατηρήσουμε τα κτίρια ως στατικούς οργανισμούς που διατηρούν την ικανότητα να καταγράφουν στην επιφάνειά τους τις αλλαγές και τις κινήσεις του ηλιακού φωτός, να δημιουργούν οπτικές ψευδαισθήσεις και να παρουσιάζουν «σημάδια ζωής»: βαρείς και ακίνητοι όγκοι αρχίζουν να μετατοπίζονται όταν δέσμες φωτός εισβάλλουν στο χώρο ή γλιστρούν πάνω στους τοίχους, βουβά αντικείμενα αποκτούν κίνηση που πηγάζει από τον καιρό ή την ώρα της μέρας, σκιές εμφανίζονται ως αυθύπαρκτες παρουσίες που μεταβάλλονται ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο 1. Οι εγκατάσταση φανών γκαζιού στους δρόμους της γαλλικής πρωτεύουσας το 1828, οφείλονται για αυτή την ονοματοδοσία. 2. Το εγκώμιο της σκιάς, Tanizaki Junichiro, εκδ. Άγρα, 2011.

πέφτουν στους τοίχους ή εγκαθίστανται στον χώρο. Με λίγα λόγια, η παρατήρηση του φωτός εξασφαλίζει την ενστικτώδη εκτίμηση της ποικιλίας, ενώ παράλληλα υπογραμμίζει το πόσο βαρετή και δυσάρεστη είναι η ομοιογένεια. Η τετριμμένη έκφραση «θα χυθεί άπλετο φως» ηχεί βαρύγδουπα και σχεδόν άκομψα κάνοντας το νόημα της φράσης να ξεθωριάζει είτε η συζήτηση αφορά σε κάποιο αρχαίο μνημείο (όπου σε ελληνικό συγκείμενο το φυσικό φως πέφτει αφειδώς πάνω στα ελαφρώς κιτρινισμένα – άλλοτε επιχρωματισμένα – λευκά μάρμαρα) είτε αφορά στην εξιχνίαση κάποιου ειδεχθούς εγκλήματος, από εκείνα που η εκάστοτε επικαιρότητα θα φέρνει πάντα σε κοινή θέα. Ωστόσο, το φως, φυσικό ή τεχνητό, ηλιακό ή ηλεκτρικό, ενέχει εκτός από αισθητική και ηθική χροιά. «Τίποτα δεν είναι καινούργιο κάτω από τον ήλιο, ακόμα κι όταν δεν υπάρχει ήλιος», θα πει πολύ εύστοχα ο Ευγένιος Ιονέσκο. Σε ένα διαφορετικό πλαίσιο, εκείνο της κοινωνικής ανισότητας, ο «ήλιος» εξακολουθεί να «καίει» και μετά τη δύση του. Στην Αμερική του 18ου αιώνα οι δημοτικοί νόμοι σε αρκετές πολιτείες, όπως στη Νέα Υόρκη, υπαγόρευαν πως κάθε μαύρος άνδρας που δεν συνοδεύεται από «λευκό άτομο» υποχρεούταν να κρατάει ένα αναμμένο φανάρι ή κερί όταν μετακινείται κατά τη διάρκεια της νύχτας. Εν προκειμένω, το φως και το λευκό χρώμα γίνονται ταυτόσημα του καλού και του «πρέποντος», ενώ το σκοτάδι και το μαύρο χρώμα φέρουν μια έννοια ενοχής και μεμπτότητας. Κάθε μέρα «ο ήλιος σκάει μέσα μας κι εμείς κρατάμε την παλάμη στο στόμα έντρομοι»3. Κάθε μέρα ο ήλιος ανατέλλει και δύει, καθώς ο βαθμός, το χρώμα και η κατεύθυνση του φωτός αλλάζουν και μεταβάλλουν την αντίληψη μας για την υφή, τη φόρμα και την ουσία εν τέλει των πραγμάτων. Κοιτάζοντας μέσα από το πρίσμα της αισθητικής, της αρχιτεκτονικής, της γλώσσας ή της κοινωνικής ανθρωπολογίας δεν έχουμε παρά να παραδεχτούμε πως όλα μοιάζουν - και πάντα θα μοιάζουν - διαφορετικά κάτω από τον ίδιο ήλιο. Βίκυ Τσίρου Ιστορικός τέχνης - Επιμελήτρια

Μαριλένα Αλιγιζάκη, “We used to have a wonderfullife”, βίντεο, 10’, 2020 Marilena Aligizaki, “We used to have a wonderful life”, video, 10’, 2020

Αμαλία Βεκρή, “Everything Flew Away (in my dream)”, λάδι, ακρυλικό γκουάς (περλέ) σε καμβά, 50x50εκ., 2020 Amalia Vekri, “Everything Flew Away (in my dream)”, oil, acrylic guache (perle) on canvas 50x50cm, 2020

Αναστασία Δούκα, “η πρακτική του δείπνου & του μεσημεριανού 1 & 2”, χρωστική οξειδίων μετάλλου, γύψος, 2020 Anastasia Douka, “the practice of dinner & lunch 2020 1 & 2”, oxides pigments, plaster, 2020

Διονύσης Καβαλλιεράτος, “Αγίου Βαλεντίνου”, ξυλομπογια σε χαρτί, 90×80εκ., 2019, (φωτογραφια:Boris Kirpotin), ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και της Bernier/Eliades Gallery Dionisis Kavallieratos, “Saint Valentine’s”, color pencil on paper, 90×80cm., 2019, (photo:Boris Kirpotin), courtesy of the artist and Bernier/Eliades Gallery

Παναγιώτης Κεφαλάς, Χωρίς Τίτλο, λάδι σε καμβά 90x70εκ., 2021 Panagiotis Kefalas, Untitled, oil on canvas, 70x90cm, 2021

Γιάννης Κονταράτος, Χωρίς τίτλο, μολυβοχρώματα σε χαρτόνι, 70x70εκ., 2016-7 Giannis Kondaratos, Untitled, color pencil on cardboard, 70x70cm, 2016-7

Μανώλης Μπαμπούσης, Xωρις τίτλο Lambda print σε αλουμίνιο, 125 x 125εκ., 2007 ευγενικήΓεωργία παραχώρηση του καλλιτέχνη Κοτρέτσος, “ON GREEK EARTH”,

μάρμαρο Διονύσου, ακρυλικό χρώμα, 150x150x35 εκ., 2021 Manolis Baboussis, Untitled Lambda print mounted on alumimun, 125x125cm, 2007 Georgiaof Kotretsos, courtesy the artist “ON GREEK EARTH”, Dionyssos marble, acrylic paint, 150x150x35 cm, 2021

Κωνσταντίνος Λιανός, “ΑΝΤΙΚΑΤΑΡΑ”, εγκατάσταση, μεικτή τεχνική, διαστάσεις μεταβλητές, 2021 Konstantinos Lianos, “ANTIKATARA”, mixed media sculptural composition, variable dimensions, 2021

Μαρία Μαυροπούλου, Χωρίς τίτλο (Snapchat) από τη σειρά “Tears Spit & Cum”, ψηφιακό αρχείο, 2019 Maria Mavropoulou, Untitled (Snapchat) from the series “Tears Spit & Cum”, digital file, 2019

Αλεξάνδρα Νάκου, Χωρίς τίτλο, μεικτή τεχνική, διαστάσεις μεταβλητές, 2018, ευγενική παραχώρηση των Μαίρη και Αποστόλη Νάκου Alexandra Nakou, Untitled, mixed media, variable dimensions, 2018, courtesy of Mary and Apostolis Nakos

Ηλίας Παπαηλιάκης, “Γυναίκα στην ακροθαλασσιά”, μολύβι σε χαρτί, 100x160εκ., 2021 Ilias Papailiakis, “Woman on seaside”, pencil on paper, 100x160cm, 2021

Εύα Παπαμαργαρίτη,“Transformative Encounters, HD βίντεο, έγχρωμο, ήχος, 3:35’, 2019 Eva Papamargariti, “Transformative Encounters, HD video, color, sound, 3:35’, 2019

Αλέξιος Παπαζαχαρίας, “Άθροισμα από μερικά”, λάδι σε καμβά, 60x80εκ.,2021, ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και της CASK gallery Alexios Papazacharias “A sum of some”, oil on canvas, 60x80cm, 2021, courtesy of the artist and CASK gallery

Χαρά Πιπερίδου, “Seeping”, σύρμα, χαρτοπολτός, κόλλα, βαμβάκι, ακρυλικό, πλαστικός σωλήνας, νερό, άμμος, ύφασμα, διαστάσεις μεταβλητές (κατά προσέγγιση 240x110x53εκ), 2016 Hara Piperidou, “Seeping”, wire, pulped paper, glue, cotton, acrylic, fabric, plastic pipe, sand, water, variable dimensions (approximately 240x110x53cm), 2016

Χαρά Πιπερίδου, δίπτυχο, “Sunshine calming”, μολύβι σε χαρτί, 23 x 31 εκ, 2021 Hara Piperidou, diptych, “Sunshine calming”, pencil on paper, 23 x 31 cm, 2021

Βαλίνια Σβορώνου, A Pretty Dress from Different Times/ in situ παρέμβαση διαστάσεις μεταβλητές, 2021 Valinia Svoronou, A Pretty Dress from Different Times/ in situ, variable dimensions, 2021

Θάνος Φούντας, “36°30’27.7”N 22°58’44.2”E”, αυτοκόλλητα, σωλήνας αποχέτευσης, λαμαρίνα, διαστάσεις μεταβλητές, 2021 Thanos Fountas, “36°30’27.7”N 22°58’44.2”E”, stickers, pipe, iron plate, variable dimensions, 2021

Διονύσης Χριστοφιλογιάννης, “Στο λιοπύρι”, HD βίντεο, 8’, 2020

Dionisis Christofilogiannis, “Under burning sun”, HD video, 8’, 2020

Κώστας Χριστόπουλος, “Stills from a movie”, προβολή slides, 2021, παραχώρηση του καλλιτέχνη και της γκαλερί Ζουμπουλάκη Kostas Christopoulos, “Stills from a movie”, slides projection, 2021, courtesy of the artist and Zoumboulakis Galleries

HOPE, (Κωνσταντίνος Ντάγκας), “Έξω από αυτούς τους τοίχους, ο εαυτός σου είναι ένας άλλος άνθρωπος”, Εγκατάσταση κεραμικών σε συλλεκτικά βιβλία μουσείων, διαστάσεις μεταβλητές, 2021, ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και της The Breeder gallery

HOPE (Konstantinos Ntagkas), “Outside these walls one is another person”, ceramic installation on collectible museum books, variable dimensions, 2021, courtesy of the artist and The Breeder gallery

Poka-Yio, “Wet yourself”, διαδραστική εγκατάσταση, μεικτά υλικά, διαστάσεις μεταβλητές, 2021 Poka-Yio “Wet yourself”, interactive installation, mixed media, variable dimensions, 2021,

ο κατάλογος εκτυπώθηκε σε 100 αντίτυπα απο την Εκτυπωτική Αξιών, Γαδίλων 9-11, 1142, Αθήνα, Αύγουστος 2021.