M&A Magazine 03 2017

DIT IS EEN COMMERCIËLE UITGAVE. DE FD-REDACTIE HEEFT GEEN BETROKKENHEID BIJ DEZE PRODUCTIE.

HET TWEEDE LEVEN VAN IMTECH TOPDEALMAKERS : ARNE GRIMME BASTIAAN VAANDRAGER IVO LURVINK

Beleef de M&A AWARDS Reserveer nu via overnames.nl

FRIESLANDCAMPINA HANS LAARAKKER GLOBAL DIRECTOR M&A DE LESSEN UIT CHINA EN PAKISTAN VOOR BEDRIJVEN EN PROFESSIONALS IN M&A, CORPORATE FINANCE & PRIVATE EQUITY IN DE BENELUX Q3 2017

SAVE THE DATE 2018 ONTMOET PROFESSIONALS IN M&A, CORPORATE FINANCE EN PRIVATE EQUITY

10 januari Nieuwjaarsborrel M&A en CFO CMS Amsterdam

11 april Corporate M&A Forum Intertrust Amsterdam

20 juni ECM Zomerforum Amsterdam

7 maart Private Equity Summit Strandzuid Amsterdam

16 mei M&A Forum Young M&A Professionals Lexence Amsterdam

21 november Private Equity Forum Amsterdam

Voor het gehele overzicht gaat u naar MenA.nl/events

MEER KENNIS, DEALS EN GROEI IN DE M&A COMMUNITY WORD OOK LID VAN DE M&A COMMUNITY. PROFITEER VAN VELE PRIVILEGES:

• Dealsourcing tijdens M&A Fora • Top-notch kennis tijdens M&A Masterclasses • Bezoek kosteloos het Private Equity Summit** • Vind alle top-notch specialisten en bedrijven in de Top 1000 Dealmakers • Onbeperkt toegang tot M&A Insight (nieuw), M&A Database & League tables • Profiel in jaarlijkse Who’s Who naar 1.000 CFO’s en M&A Directors • Blijf op de hoogte met de MenA.nl Nieuwsbrief • Inside & achtergrond in M&A Magazine

Meld u vandaag nog aan via MenA.nl*

* Het M&A Community Full Membership is voorbehouden aan professionals werkzaam in M&A, corporate finance en private equity **Voor Full Members van de partners van de M&A Community is een gelimiteerd aantal kaarten beschikbaar

Inhoud

14 Hans Laarakker FrieslandCampina Ondanks tegenslagen bij vestigingen in Pakistan en China, is zuivelconcern FrieslandCampina vastberaden om verder te groeien in Azië.

“We houden ons pas een paar jaar structureel bezig met M&A,” zegt Hans Laarakker, Global Director Business Development and M&A bij FrieslandCampina.

26 PE ondernemers Patrick Groeneveld Mede-oprichter Victus Participations “Er worden sinds 2010 per jaar ongeveer 40 deals gesloten in food&agri in de Benelux.”

Rob van der Laan Oprichter NewPort Capital “Wij mikken op sectoren die een paar procent per jaar onderliggend groeien.”

Ivo Vincente Partner Smile Invest “We leggen de link met ondernemer. Dat kan ook omdat onze investeerders ondernemers zijn.”

4 | MenA.nl

20 6000 dealmaker, vooral uit Rotterdam

In Nederland worden jaarlijks meer dan 600 fusies en overnames (M&A) gedaan voor circa 150 miljard euro. Deze deals houden een leger van 6000 investeerders, M&A-directors, bankiers, advocaten, accountants en adviseurs aan het werk. Wie zijn die dealmakers? Met toppers: Arne Grimme van De Brauw Blackstone Westbroek en Bastiaan Vaandrager van Rothschild.

Beleef de M&A AWARDS Kijk voor de genomineerden op pagina 75

36 Buitenlandse investeerders

07 Redactioneel

Uitdagingen in de fiscaliteit zien Marc Sanders en Frank Buitenwerf van Taxand genoeg. Zoals onduidelijkheid over renteaftrek of dividendbelasting. “Op deze manier jaag je buitenlandse investeerders weg.”

Fons Trompenaars: “Dat het succes van overnames wordt bepaald door cultuur - niet door cijfers en juridische afspraken.”

08 21th century leadership needed

10 Private Equity Summit 2017

CVC-investeerder Ivo Lurvink: “Van den Ende had met gemak het bedrijf voor 100 procent kunnen verkopen.”

12 M&A The City

Houd Nederland de kroonjuwelen vast?

25 Column Vondel Finance Bedrijvendokter is verleden tijd.

42 Chinese en Amerikaanse kopers

Steeds meer Chinese en Amerikaanse kopers bonken op de deur van Nederlandse bedrijven. Casper Hamersma en Daphne Bens, partners ondernemingsrecht bij DLA Piper Amsterdam zien dat de twee grootste economieën ter wereld in toenemende mate meedoen als koper op de Nederlandse M&A-markt.

32 Niet alleen cijfers

Citigate First Financial (CFF): “De focus op alleen financiële resultatencijfers geeft een beperkte weergave van de werkelijkheid.”

47 Column Dutch Mezzanine Fund Dure schuld of goedkope equity?

48 Fusie Viju en VisionsConnected Frank Verbeek van Drake Star Partners: focus op synergie bij fusie Viju en VisionsConnected.

53 Column PWC

Big data in de pressure cooker.

54 Locatie en aandelenstructuur 58 Imtech herleeft

De smeulende resten van Imtech werden in 2015 doorverkocht of doorgestart.

En wat blijkt: de meeste onderdelen staan weer volop in bloei.

Het zijn niet meer individuen die de dienst uitmaken op de Nederlandse vastgoedmarkt.

64 Foreman

Private equity is populair onder financials. Waarom maakten voormalig bankier Robert Ruiter en exstrategy consultant Tim Teunissen de oversta naar Foreman Capital?

68 Movers&shakers 70 League Tables

PwC twee keer afgetroefd door KPMG.

74 Colofon

MenA.nl | 5

Ontdek de nieuwe wereld van blockchain. Volg de training Blockchain voor Financials en weet wat de gigantische impact op uw toekomst als financial is.

Bekijk het programma op AlexVanGroningen.nl Nederl an lijke d ink

ts an

Ko n

Š Copyright Alex van Groningen BV | Burgemeester Haspelslaan 63 | 1181 NB Amstelveen | Tel. 020 639 0008 | AlexVanGroningen.nl

van Accoun tie t sa

oepsorga Ber ni se

Redactioneel

DE STRAPATSEN VAN 6000 DEALMAKERS

I

n Nederland leven meer dan 6000 mensen dag en nacht van deal tot deal. Het zijn bankiers, advocaten en investeerders – beroepen die op het witte doek faam hebben in klassiekers als Barbarians at the Gate, Wall Street en De Prooi. M&A Magazine dook in de data en legt de wereld van de Nederlandse dealmakers bloot (pagina 20). Ze hebben gestudeerd in Rotterdam, doen jaarlijks 1 tot 20 deals en heten Jan of Sophie.

Een kleine delegatie van het M&Aleger was in 2015 getuige van de ondergang en doorverkoop van Imtech.

Toen in 2014 het Poolse pretpark Adventure Land een luchtkasteel bleek te zijn, kwamen grootschalige frauduleuze activiteiten in de Duitse en Oost-Europese tak van het ingenieursbureau aan het licht. De ontdekking leidde tot een opstapeling van onthullingen tot in de top van het bedrijf. Klanten liepen weg, media stortten zich op het bedrijf en zoals een werknemer dat zorgvuldig formuleert: ze kregen ‘een grote bak stront over zich heen.’ Twee jaar na het faillissement blijkt dat uit de puinhopen van Imtech meerdere succesvolle bedrijven zijn verrezen (pagina 58). Investeringsmanagers

van Parcom Capital, Triton en Egeria waren er op tijd bij en zien de voormalige Imtech-divisies sterk groeien.

Voor Hans Laarakker, M&A-director bij FrieslandCampina, is de dynamiek bij Imtech niet geheel vreemd (pagina 14). Ook FrieslandCampina kreeg de wind van voren. De overname-expert van het oer-Hollandse zuivelbedrijf was verantwoordelijk voor de deelname in Engro Foods in Pakistan, maar moest daarna in het geweer komen tegen een lastercampagne tegen voorverpakte melk.

Daarnaast bleek in China dat bij joint-venture partner Huishan Dairy miljarden Renminbi ontbraken en de directeur spoorloos was verdwenen.

Toch weerhoudt dat de onderneming er niet van het groeipad in deze landen door te zetten, want Azië is een markt met sterke groeiperspectieven.

Terug van de omzwervingen in Polen en Pakistan komen de dealmakers bij elkaar tijdens de jaarlijkse M&A Awards op 14 december in de Beurs van Berlage. De genomineerden vindt u op pagina 75. Reserveer uw kaarten op overnames.nl

WILLEM VAN OOSTEN HOOFDREDACTEUR M&A COMMUNITY

MenA.nl | 7

Community

Fons Trompenaars

Rob van Veldhuizen

MANAGEMENT BELANGRIJKE ASSET Tijdens het Corporate Growth Summit 2017 werden M&A-professionals uitgedaagd om verder te kijken dan de boekhouding en het contract.

H

et thema van deze editie bij KPMG in Amstelveen was 21th century leadership needed. Leiderschap, in talloze abstracte managementboeken wordt u er mee overspoeld. Iedereen vindt er wat van, weinigen doen er iets mee. De sprekers op het Summit zijn met zorg geselecteerd door de M&A Community. Zij liepen de open deuren voorbij en wierpen concrete vragen op.

De openingsspreker, de bekende zakenfilosoof Fons Trompenaars, was helder. Hoewel het merendeel

8 | MenA.nl

van de Zuidas wordt bevolkt door juristen en financieel specialisten, weten we allemaal dat het succes van overnames en andere bedrijfstransformaties wordt bepaald door cultuur - niet door cijfers en juridische afspraken. De middag begon met een lesje cultuur, gebracht met een humor en eruditie die in de menselijke geschiedenis alleen nog bij Trompenaars is geconstateerd.

CONCURRENTIE LIJSTJES Ja, het is flauw om te zeggen, maar u heeft echt wat gemist (mocht u er niet bij zijn geweest).

Rob Luijnenburg (voormalig director

corporate strategy bij Fugro) en Hans Laarakker (M&A director bij FrieslandCampina) brachten de zaal weer even back to business. Ze spraken over wat het Nederlandse bedrijfsleven sterk maakt en wat het nodig heeft om ook de rest van deze nog jonge eeuw in al die concurrentielijstjes te domineren.

Daarnaast was er een oproep van Joost Scholten, voormalig zakenbankier bij Merrill Lynch en op dit moment een van de vele aanjagers van het NL 2025, een initiatief dat mensen en ideeĂŤn bij elkaar brengt. “Dat doen we om doelstellingen te halen waar 80 procent van de Neder-

Joost Scholten

landers het over eens is, zoals excellent onderwijs en duurzame groei.”

Een makkelijkere manier om met interessante bedrijven en ondernemers in aanraking te komen, vindt u zelfs bij de community’s van Alex van Groningen niet. Onder meer Frans van Houten en Erben Wennemars gingen u al voor.

Over Frans van Houten gesproken, wie aan leiderschap denkt, denkt

Waarom blijft iedereen toch zo hangen in die kudde?

Vrije Denkers

natuurlijk aan CEO’s. Headhunters Patricia Flipsen en Willem Dokkum legden uit waar een leider in de 21ste eeuw aan moet voldoen.

Dokkum maakte ook het pleidooi voor meer ‘due dilligence’ op het gebied van het management. Iedere investeerder erkent immers dat het management de belangrijkste asset van het bedrijf is, waarom is er dan zo weinig aandacht voor de selectie daarvan? Duidelijk, bij Ebbinge staan ze te trappelen om meer werk.

De laatste maar zeker niet de minste plenaire sessie - naast natuurlijk alle geheime ronde tafels die er ook waren maar waar we niets over kunnen zeggen - was die van de Vrije Den-

kers met de boodschap 'Doen is de beste manier van denken!'. Waarom blijft iedereen toch zo hangen in die kudde? Waarom durven we zo weinig te doen wat afwijkt?

Hebben we in deze tijd, waarin alles in rap tempo gaat, juist niet een veel dynamischer manier van werken en proberen nodig? Zeker wel! Arthur Kruisman en Patrick Donath lieten mensen ervaren hoe.

De cultuur van een bedrijf, de leiderschapsstijl van een CEO, het economisch beleid, de eigen ik: het kwam allemaal aan bod op het Summit. Vele inzichten, maar de rode draad hierin was helder: een goede dealmaker of CEO kijkt verder dan de papieren werkelijkheid. n

MenA.nl | 9

Community

Just Spee en Ivo Lurvink

Private-equity managers in debat

INVESTEREN EN ONDERNEMEN Just Spee van Stage Entertainment en Ivo Lurvink van CVC Capital Partners spraken over de succesvolle combinatie van investeren en ondernemen op Private Equity Summit 2017.

I

n de tweede helft van de jaren ‘50 zette een vijftienjarige jongen met timmermansdiploma op zak in Amsterdam zijn eerste stappen binnen de toneelwereld.

Zestig jaar later komt de oprichter van Stage Entertainment tot een historisch besluit: hij verkoopt een meerderheidsbelang van 60 procent aan het Britse private-equityhuis CVC Capital Partners.

Joop van den Ende, ooit begonnen als decorbouwer, nam tien jaar geleden afscheid van het dagelijks bestuur van het op een na grootste musicalbedrijf in Europa. “Hij is nog steeds nauw betrokken,” vertelt topman Just Spee op het podium van Private Equity Summit 2017. “Als ik bij Joop langskom geeft hij mij iedere keer stapels papieren mee. Die zijn volgeschreven met zijn aantekeningen vol frisse ideeën.”

10 | MenA.nl

Onder de bezielende leiding van de Amsterdamse theaterpionier groeide Stage Entertainment uit tot een musicalspeler van wereldformaat.

Op het moment heeft het bedrijf wereldwijd een kleine 7.000 theater- en musicalvoorstellingen en 32 shows lopen, 20 theaters (deels in eigendom) en is het actief in 12 steden in zes verschillende landen. Toch wrong er iets. “Stage zat niet in een financiële crisis, maar de resultaten konden veel beter,” zei Spee eerder tegen MenA.nl. De tijd was rijp om op zoek te gaan naar een investeerder. CVC-investeerder Ivo Lurvink, inmiddels aangeschoven op het podium, vertelt dat CVC zeker niet de enige geïnteresseerde was. “Van den Ende had met gemak het bedrijf voor 100 procent kunnen verkopen,” zegt Lurvink ten overstaan van ruim 200 investeerders. Uiteindelijk stelde

CVC zelf voor om voor een meerderheidsbelang in te stappen. Over de bedrijfswaardering van Stage vertelt hij: “Er zijn weinig look-a-likes, maar veel peers lijken qua dynamiek op Stage. Het was daarom niet zo moeilijk op het bedrijf een multiple te plakken.”

Dat CVC voor Stage een juiste keuze is geweest, laten de huidige bedrijfsresultaten duidelijk zien. Spee, die per 1 mei zijn plek als bestuursvoorzitter inwisselde voor een plaats in de raad van commissarissen, presenteert enkele indrukwekkend cijfers, waaronder een ebitda die afgelopen jaar met 24 procent steeg tot 88 miljoen euro, stijgende sales van 3,5 procent tot 479 miljoen euro ten opzichte van een jaar eerder en een aanzienlijke verbetering in de operationele vrije kasstroom van

Ivo Lurvink over Stage Entertainment

min (-3 miljoen euro) naar plus (+42 miljoen euro). “CVC leek misschien een vreemde eend in de bijt voor een bedrijf in de musicalwereld, maar heeft ontzettend veel toegevoegd,” zegt Spee.

MUSICALHUB De sterk verbeterde bedrijfsresultaten hebben gesorteerd in een top3-notering. Samen met theatergiganten Broadway en West End London heeft Stage de mondiale musicalmarkt in handen. “Stage is marktleider in continentaal Europa, we zijn vergelijkbaar met West End dat 8 miljoen bezoekers per jaar trekt, wij zitten daar vlak achter met 7 miljoen.”

Hamburg is de musicalstad van continentaal Europa geworden en dat komt grotendeels op het conto van Joop Van den Ende, zegt Spee. König der Löwen heeft al 12,5 miljoen bezoekers getrokken en is daarmee de grootste show ter wereld die bijna

Arie Hooimeijer en Stan Vermeulen

iedere avond voor 90 procent gevuld is. In Hamburg staan nu bovendien vier grote theaters.”

Evengoed is het de afgelopen twee jaar niet alleen hosanna geweest bij Stage. Vorig jaar verloren 200 tot 250 werknemers hun baan door een reorgwanisatie. Al snel vielen de eerste boze woorden over CVC maar die gingen ook net zo snel weer weg.

TESTEN ALS NETFLIX “CVC heeft de kracht van Stage herkend en de ondernemer de ondernemer gelaten,” prijst Spee de investeerder. “Het is geen eenvoudige beslissing geweest om met private equity in zee te gaan, gezien de kortetermijnvisie van de meeste investeerders. Maar CVC is een loyale partner gebleken, daarvoor maak ik overigens ook Joop een groot compliment.” Lurvink trekt de gelijkenis met racebaas Bernhard Ecclestone van Formula One Group, waarin CVC in 2005 een belang nam. Beide bedrijven hebben

een ondernemer met nog altijd de Founder’s Mentality.

FOUNDER’S MENTALITY Zowel Spee als Lurvink benoemen het behoud van het dna van het bedrijf als belangrijke voorwaarde voor succes. Alles daaromheen werd twee jaar geleden geleidelijk op de schop genomen, van organisatiestructuur, rapportages tot marktonderzoek. “We zijn net als Netflix gaan testen wat onze bezoeker wil zien,” zegt Spee.

Over de toekomst is Spee duidelijk: “Ik heb geen angst dat een koper - als die strategische partij komt - ons bedrijf zal veranderen.” Ook Lurvink ziet dat het bedrijf stevig in zijn schoenen staat. Vanuit het perspectief van de investeerder denkt hij dat de voorspelbaarheid van de kasstroom een grote waardevermeerdering kan opleveren. Als die strateeg komt en even groot is dan zal Stage volgens Lurvink het overwicht krijgen. n

MenA.nl | 11

Community

Alexander Alting von Geusau

Jan de Bie Leuveling Tjeenk, Benjamin Dupuy en Marieke Blom

STRIJD OM KROONJUWELEN De huidige beschermingsconstructies volstaan, ook als die niet sterk genoeg lijken om kroonjuwelen in Nederlandse handen te houden.

“

Globalisation is good,” vangt Marc Monasch aan, de speech van Gordon Gekko parafraserend. “Globalisering omvat het kwaad van de revolutie.” Het personage uit Wall Street refereert aan hebzucht in plaats van globalisering. Het zou volgens Monasch niettemin dezelfde reactie kunnen ontketenen. Globalisering is niet voor iedereen even gunstig, daarom is het misschien goed om het fenomeen onder de loep te nemen.

Vooral met betrekking tot de Nederlandse fusie- en overnamemarkt.

De M&A Community kwam deze herfst samen in het Grosvenor House te Londen, waar iedereen

12 | MenA.nl

welkom wordt geheten door de Managing Director van ING Alexander Alting von Geusau.

Vorig jaar ging het forum over de mogelijke gevolgen van een Brexit, de voorspelling van ING’er James Knightley (40 procent stemt ‘leave’, 40 ‘remain’ en 20 is zwevend) toentertijd bleek aardig te kloppen.

Met de uittreding van de Britten aanstaande, moet ook Nederland zijn rol in een nieuwe wereld zien te (her)vinden. Zonder zijn overzeese maatje, met dit jaar de centrale vraag: met of zonder extra beschermingsconstructies voor smaakvolle Nederlandse hapjes?

Tijdens de vijfde editie van M&A The

City voegt Marieke Blom zich bij Monasch op het podium. De hoofdeconoom van Community-partner ING leidt de paneldiscussie in met een rappe analyse over de economische positie van Nederland binnen de EU. Ook investeerder Benjamin Dupuy van BC Partners neemt even later plaats op de groene bank. Het Britse private-equityhuis deed twee jaar geleden goede zaken met de aankoop van de Nederlandse bloemenveredelaar Dümmen Orange.

Brauw Blackstone Westbroek-partner Jan de Bie Leuveling Tjeenk, de strafpleiter die AkzoNobel bijstond in de worsteling met de activistische

De M&A Community in het Grosvenor House

aandeelhouder Elliott, hoeft Dupuy binnenkort niet op de stoep te verwachten als een soort tweede PPG. De investeerder zou eerder langskomen voor de speciaalchemietak.

Gevraagd of beschermingsconstructies voor een groot vaderlands bedrijf als AkzoNobel sterker moeten, steken slechts drie dealmakers hun hand in de lucht. Een advocaat

bevindt zich logischerwijs onder die vingers, maar benadrukt dat hij niet per se voor meer protectionisme (lees: een ‘nationalistischer’ koers) is.

Even later presenteert econoom Blom cijfers waaruit blijkt dat Nederland vaker jager dan prooi is.

Nederlandse bedrijven investeren veel meer in het buitenland dan omgekeerd, netto staan er investeringen uit met een omvang van 60 procent van de gehele Nederlandse economie.

Club Med ‘floreert’ weer onder de vleugels van deze Chinese ‘sprinkhaan’

Is de hysterie rond de vermeende overnamegolf die Europa zou teisteren dan niet een beetje overtrokken?

Dupuy vindt van wel: BC Partners heeft de afgelopen dertig jaar zo’n 100 deals gesloten, en niet een keer zat daar een Chinese partij bij.

Daarbij zijn Chinezen in werkelijkheid niet altijd zo harteloos dat ze Europese bedrijven hard te gronde richten, meent de Fransman. Hij noemt Club Med, dat anderhalf jaar geleden werd overgenomen door de Chinese miljardair Guo Guangchang voor 939 miljoen euro. Dat bedrijf ‘floreert’ weer onder de vleugels van deze Chinese ‘sprinkhaan’. Als iemand een hek laat bouwen, doet de buurman dat ook. Dat is voor een business goed: voor de hekkenbouwer. Lachend stemt het gros van het M&A-publiek in. n

Bezoekt u ook de eerstvolgende bijeenkomst van de M&A Community?

Bekijk alle M&A events en meld u aan via MenA.nl/events

MenA.nl | 13

“Aan dat literpak melk in de supermarkt verdienen we niet veel” Ondanks tegenslagen bij vestigingen in Pakistan en China, is zuivelconcern FrieslandCampina vastberaden om verder te groeien in Azië. “We houden ons pas een paar jaar structureel bezig met M&A,” zegt Hans Laarakker, Global Director Business Development and M&A bij FrieslandCampina.

TEKST JORGE GROEN BEELD TON ZONNEVELD

14 | MenA.nl

MenA.nl | 15

Corporate

V

oor FrieslandCampina zijn Azië, Afrika en het Midden-Oosten de beloofde regio’s waar in weerwil tot Europa nog groei is te realiseren met zuivelproducten als Friso, Frisian Flag en Dutch Lady.

Azië is goed voor een derde van de omzet van de coöperatie, die na de fusie van Friesland Foods en Campina eind 2008 is uitgegroeid tot de vijfde zuivelspeler in de wereld.

De omzet bedraagt ruim elf miljard euro, er werken 22.000 mensen en er zijn 13.300 aangesloten melkveebedrijven in Nederland, België en Duitsland. Merken als Campina, Frico en - het oudste zuivelmerk van Nederland - Friesche Vlag, worden in meer dan honderd landen verkocht.

Na het samengaan van de twee grootste zuivelcoöperaties van Nederland beschikte het concern over de middelen om via M&A te groeien maar met alleen middelen ben je er nog niet. Laarakker: “We houden ons pas vier à vijf jaar structureel bezig met M&A, want het heeft tijd gekost om alle kennis in huis te halen en relaties op te bouwen. Voordat de funnels en strategie goed staan, zodat M&A een doorlopend proces is, ben je gauw een paar jaar verder. Nu het zover is, is het vaak hollen of stilstaan. Iedere M&A-afdeling zegt ongetwijfeld hetzelfde, maar voor ons geldt dat zeker. Het is interessant geweest om de M&A-afdeling op te zetten en uit te bouwen.”

NIET OVER ÉÉN NACHT IJS Laarakker is net terug op het hoofdkantoor van de zuivelgigant in Amersfoort. Hij heeft enkele

16 | MenA.nl

maanden als interim-CEO gefunctioneerd bij Engro Foods. Eind 2016 nam FrieslandCampina een meerderheidsbelang van 51 procent in het op een na grootste zuivelbedrijf van Pakistan. Van M&A-director, nauw betrokken bij de acquisitie, naar interim-CEO van een lokale vestiging is geen vanzelfsprekende stap, erkent hij. “De zittende topman van Engro Foods vertrok en het heeft daarna enkele maanden geduurd voordat er een opvolger was gevonden. Doordat ik als verantwoordelijke voor de transactie het probleem zelf had gecreëerd, wilde ik het ook zelf oplossen. Mijn financiële achtergrond en het feit dat ik tussen 2006 en 2010 de managing director was van FrieslandCampina Maleisië, waarbij ik ook verantwoordelijk was voor Singapore, Hong Kong en China, gaven mij de credentials voor de functie.”

VERS VAN DE KOE De aanwezigheid van FrieslandCampina in Azië voert ver terug.

Het bedrijf verkoopt al honderd jaar zuivel in Hong Kong, waar net als in andere delen van het Verre Oosten Friso kindervoeding een begrip is. In Zuidoost-Azië timmert het zuivelconcern aan de weg met de zoete gecondenseerde melk van Frisian Flag en in Vietnam en Maleisië met de zuivelproducten van Dutch Lady.

Pakistan is het op twee na grootste melkproducerende land ter wereld, maar nog geen 10 procent van de zuivel die in het land wordt geconsumeerd, is verwerkt en verpakt. Het gros wordt vers van de koe direct naar de stad getransporteerd, en los verkocht. Doordat de middenklasse

groeit en de verstedelijking toeneemt, verwacht FrieslandCampina in Pakistan te kunnen profiteren van de verschuiving in de consumptie van losse naar verpakte zuivel en naar melk van een hogere kwaliteit.

FrieslandCampina is bij de deal met Engro Foods niet over één nacht ijs gegaan, zegt Laarakker. Met een waarde van 430 miljoen euro is het meerderheidsbelang dat het concern nam in Engro Foods een van de grootste transacties van een buitenlandse partij in de private sector van Pakistan. Het land bungelt echter onderaan op de ranglijst van de Wereldbank van landen waarmee het soepel zakendoen is. Als drempels worden onder andere de corruptie, de bureaucratie en het pover geregelde eigendomsrecht genoemd.

Daarnaast scoren op het gebied van veiligheid alleen Libië en Jemen slechter.

“Het is al een grote acquisitie, en dan ook nog in Pakistan, een land waarover je wel twee keer nadenkt voordat je er besluit te investeren.

Engro Foods is echter een solide bedrijf, beursgenoteerd, en met een goede governance. In de opkomende markten zijn dergelijke ondernemingen niet veel te vinden. Wij kenden

“Pakistan, een land waarover je wel twee keer nadenkt voordat je er besluit te investeren”

het moederbedrijf, Engro Corporation, en de eigenaars, de familie Dawood, heel lang. Het hebben van een goede lokale partner is belangrijk om risico’s te managen in opkomende landen als Pakistan. De andere zijde van de medaille is dat wij onze aanwezigheid wilden uitbreiden in opkomende markten en veel kansen zagen in Pakistan, onder andere doordat er nog weinig westerse multinationals zijn gevestigd.”

Voor de financiering van de transactie klopte FrieslandCampina aan bij de Wereldbank en de Nederlandse ontwikkelingsbank FMO. De drie bedrijven richtten samen een nieuwe Nederlandse rechtspersoon op, die de overname in december 2016 voor zijn rekening nam. De overname is inmiddels volledig geconsolideerd, terwijl de integratie volgens Laarakker op schema ligt. FrieslandCampina bezit 80 procent van de aandelen, terwijl de Wereldbank en FMO de overige 20 procent in handen hebben. “Het feit dat de Wereldbank mede-investeerder is, was een stempel van goedkeuring voor onze stakeholders en de coöperatieleden.

Bovendien verlaagt het de risico’s.

Als er iets gebeurt, staan we niet alleen in de gesprekken met de Pakistaanse overheid,” zegt Laarakker.

AGRESSIEVE MARKETING Kort na de overname van Engro Foods door FrieslandCampina begonnen lokale overheden, belangenorganisaties en boeren die betrokken waren bij de verkoop van losse melk, een lastercampagne tegen voorverpakte melk. Ze claimden dat er schadelijke chemicaliën aan werden toegevoegd

om de houdbaarheid te verlengen.

Laarakker kon na zijn aanstelling dus direct aan de bak om deze agressieve marketing van tegenstanders te pareren. “Wij hebben een goede relatie met de centrale overheid in Pakistan, maar het kost tijd om alle lagen eronder te managen. Dat proces is nog altijd niet afgerond.

Wij proberen de overheid te overtuigen van een wettelijk verbod op de verkoop van losse melk, uit oogpunt van ziektes en hygiëne, zoals in

ontwikkelde landen is ingevoerd.

Daarnaast helpen we boeren om de kwaliteit van hun melkproductie te verbeteren. Dat biedt een alternatief voor de verkoop van losse melk. Het is echter een kwestie van een lange adem, weten we van eerder opgedane ervaringen met de omslag in consumptie van losse naar voorverpakte melk in centraal Europa en Rusland.”

Terwijl FrieslandCampina in Pakistan naar een antwoord zocht op

MenA.nl | 17

Corporate

de lastercampagne tegen voorverpakte melk, diende zich in China een nieuw probleem aan. Bij Huishan Dairy, met wie het concern in een joint venture samenwerkt voor de productie en verkoop van onder andere kindervoeding, verdampte na een beschuldiging van fraude vier miljard dollar aan beurswaarde.

Na het vertrek van de bestuurders konden er geen beslissingen worden genomen en de banken voerden de druk op. Pas wanneer er duidelijkheid is over de status van Huishan Dairy kan FrieslandCampina het belang in zijn partner van de hand doen, en het 50 procentsbelang van Huishan Dairy in de joint venture FrieslandHuishan Dairy verwerven.

China is een belangrijke markt voor FrieslandCampina: ruim 5 procent van de omzet komt hier vandaan.

“Het is geen populair onderwerp hier,” zegt Laarakker. “Ik begrijp best dat media smullen van verdwenen geld en directeuren. Het partnerbedrijf is bijna failliet, maar de joint venture waarin wij het management hebben, produceert en verkoopt nog altijd kindervoeding.

Lokale boeren leveren het bedrijf nog altijd melk. Wij zitten alleen momenteel met een partner die geen besluiten kan nemen, en niet

in staat is mee te financieren. Voor het besturen van de joint venture is dat lastig, maar ook niet meer dan dat. Wij zoeken naar een oplossing.”

Het schandaal rond Huishan Dairy is niet het eerste boekhoudschandaal rond een Chinees beursfonds.

Volgens kredietbeoordelaar Fitch hebben Chinese beursgenoteerde ondernemingen te maken met een ‘bovengemiddeld risico’ als het gaat om fraudebeschuldigingen.

GEWOON GLAS MELK Is FrieslandCampina te naïef geweest? Laarakker zegt niet te diep op de kwestie te willen ingaan, maar van naïviteit is volgens hem geen sprake. “Wij kenden dit bedrijf al langer en het heeft een notering aan de Hong Kong Stock Exchange - al zegt dat niet alles.

Daar wil ik het bij laten. M&A in China betekent goed kijken naar het joint-venturecontract, de governance en de exitafspraken. In dat opzicht vereist een joint venture meer denkwerk dan een overname, waarbij de transactie of integratie lastig kan zijn, maar daarna mag je het helemaal zelf doen. Een joint venture vergt continu onderhoud.

In China zijn weinig joint ventures

“Het partnerbedrijf is bijna failliet, maar de joint venture waarin wij het management hebben, produceert en verkoopt nog altijd kindervoeding” 18 | MenA.nl

een lang leven beschoren.”

FrieslandCampina wil als organisatie slagvaardiger worden en sneller inspelen op behoeftes in de markt bij consumenten en bedrijven. Met een gewoon glas melk gaan we de oorlog niet winnen, zei topman Roelof Joosten onlangs in NRC Handelsblad. Laarakker zegt hetzelfde, maar gebruikt andere woorden als hij zegt dat ‘aan dat literpak melk in de supermarkt niet veel wordt verdiend. “Consumenten en bedrijven zijn bereid meer te betalen voor zuivel als dat toegevoegde waarde biedt. De coöperatie wil met zuivel als grondstof een verwerker worden van speciale zuivelproducten voor kinderen, sporters en ouderen. Van babyvoeding, het pas gelanceerde sportdrankje Vifit tot en met farmaceutische lactose voor de productie van medicijnen. Het is een belangrijke reden voor een vereenvoudiging van de organisatie, die vanaf volgend jaar uit vier divisies zal bestaan.

Hieronder bevindt zich een divisie die zich exclusief richt op de gespecialiseerde zuivelproducten voor kinderen, ouderen en sporters. De zeskoppige raad van bestuur wordt teruggebracht naar twee personen: CEO Roelof Joosten en CFO Hein Schumacher. De ingrepen moeten de voor 2020 geformuleerde financiële doelen in zicht brengen: 15 miljard euro omzet - ongeveer vier miljard euro meer dan nu - en jaarlijks 5 procent groei in de meest winstgevende productgroepen.

Met de vereenvoudiging van de organisatiestructuur lijkt FrieslandCampina dezelfde weg in te slaan als

een eerdere werkgever van Laarakker, DSM. Dit chemieconcern zette in de jaren negentig de transformatie in van bulkchemie naar speciaalchemie en legde het accent op voedingsproducten, zoals vitamines, en hoogwaardige materialen.

Net als DSM kijkt de Amersfoortse zuivelverwerker nadrukkelijk naar opkomende markten voor verdere groei. “Wij willen weg van de commodityzuivel, want we zullen nooit de goedkoopste zijn met de grootste volumes of de laagste kostprijs. Er is echter wel een belangrijk verschil met DSM. Wij kunnen niet tegen onze leden zeggen: wij verwerken de ruim tien miljard liter die we jaarlijks van jullie ontvangen niet. Dus maken we er zuivelproducten van

die waarde toevoegen, zoals merkkaas en kindervoeding. Dat vinden wij belangrijker dan te groeien en er nog meer melkvolume bij te krijgen,” zegt Laarakker.

AFRIKA De M&A-director verwacht dat na de ophanden zijnde simplificering van de organisatie het concern ook slagvaardiger zal zijn op het gebied van fusies en overnames.

De nieuwe structuur definieert de M&A-strategie duidelijker en M&A zal veel meer een beslissing worden van de business group-president en executive board. In de oude structuur werden M&A-besluiten vaak in de executive boardvergadering genomen waarbij alle bestuurders in de

discussie betrokken werden, wat de besluitvorming wel eens remde.

FrieslandCampina heeft zich het afgelopen half jaar niet geroerd op de M&A-markt. “Dat komt deels door de acquisitie in Pakistan, die veel tijd en aandacht vroeg,” zegt Laarakker. Hij voegt er meteen aan toe dat de gehele M&A-zuivelmarkt momenteel rustig is. Voor eventuele nieuwe overnames kijkt het zuivelconcern naar ondernemingen in de markt voor gespecialiseerde consumentenzuivel in Azië, Afrika en het Midden-Oosten. “In Afrika zijn nog white spots te vullen. De beschikbaarheid op dit continent van ondernemingen van enige omvang en met een goede governance is echter dun gezaaid.” n

MenA.nl | 19

Insight

g Le

al a

dvisor y aantal

de

al s

Onno Boerstra Van Doorne 49 deals 5,366.5 Million

g Le

al a

dvisor y dealwa

ar d

Arne Grimme De Brauw Blackstone Westbroek 16 deals 69,379.9 Million

20 | MenA.nl

e

M&

Aa

d v i s o r y aa n t al d

Sander Griffejoen Rothschild 27 deals 12,443.3 Million

ea

ls

De Nederlandse dealmaker heeft gestudeerd in Rotterdam of Leiden, werkt bij een advocatenkantoor, bank of accountancyfirma, adviseert bij 1 tot 20 deals per jaar en heet Jan of Sophie.

TEKST EN RESEARCH WILLEM VAN OOSTEN EN NICKY DE BEER

I

n Nederland worden jaarlijks meer dan 600 fusies en overnames (M&A) gedaan voor circa 150 miljard euro. Deze deals houden een leger van 6000 investeerders, M&A-directors, bankiers, advocaten, accountants en adviseurs aan het werk. Wie zijn die dealmakers? MenA.nl houdt data bij van alle deals met een waarde van meer dan vijf miljoen euro. We hebben onderzocht welke dealmakers (sinds 2012) actief waren op de Nederlandse overnamemarkt.

voorkomende naam in Nederland (zo blijkt uit de voornamendatabase van het Meertensinstituut). De dames zijn origineler, want Sophie de meest voorkomende naam voor vrouwelijke dealmakers. In Nederland staat de naam op plaats 104.

De Jannen zijn in de meerderheid, want M&A is voornamelijk een bezigheid voor mannen.

In 2017 was 27 procent van de dealmakers vrouw. Kijk je iets verder, dan valt op dat bij de zakenbankiers veel minder vrouwen werken (13 procent) dan bij de advocatenkantoren (36 procent).

De dealmaker heeft een universitaire studie

Aa

d v i s o r y d e a l wa

ar d

Tr

s an

ac t

io n s u p p o r t d ea

ac t

i o n s u p p o r t aa n t

al

de

Leontine Koens-Betz Accuracy 61 deals 1,473.0 Million lw

aa

rd

Bastiaan Vaandrager Rothschild 23 deals 60,838.7 Million

e

r

s an

al s

M&

T

Jan is de meest voorkomende naam van een dealmaker. Dat Jan op één staat is niet verrassend, want het is de op één na meest

e

Andre van IJperen Deloitte 29 deals 13,459.0 Million

MenA.nl | 21

Insight

afgerond. De Universiteiten in Rotterdam en Leiden zijn de hofleveranciers van de Nederlandse overnamedeskundigen. Twintig procent van alle dealmakers - die als teamleiders bij deals betrokken zijn - heeft de studietijd genoten in Rotterdam. Na hun studie gaan de Rotterdammers

aan de slag bij een bank of accountancyfirm en monsteren de Leidse studenten aan bij een advocatenkantoor.

Meer dan de helft van afgestudeerde dealmakers gaat aan de slag als juridisch adviseur, een kwart als

Dealmakers per categorie In de periode 2012 - oktober 2017 waren 6417 M&A-professionals bij een overname betrokken.

st v

oorkomende n

am

De

alm

a ke r s p e r c a t e g

ori

e

3973 Legal advisory 1639 M&A 569 Transaction support 6417 Alle dealmakers

e n

M

ee

M&A-adviseur (de bedrijvenmakelaars) en een kleine tien procent als transaction-supportadviseur (de boekenonderzoekers). Advocatenkantoor De Brauw Blackstone Westbroek geeft onderdak aan de meeste dealmakers. De grootste niet-juridische werkgever in overnameland

Pieter

Jan Paul

Anne

Sophie

Stephanie

Man Advocaten

Meest voorkomende namen In Nederland zijn 81 dealmakers die Jan heten en 27 Sophies. Hiermee zijn Jan en Sophie de meest vorkomende namen van dealmakers

22 | MenA.nl

Vrouw

64%

36%

PE managers

73%

27%

Accountants

84%

16%

Zakenbankiers 87%

13%

Man / vrouw verhouding per categorie Advocatenkantoren hebben de meeste vrouwelijke dealmakers, zakenbanken de minste.

is Deloitte met 214 dealmakers. De grootste M&A-bank is ING. Een goede studie en een mooie naam is leuk, maar uiteindelijk gaat het in M&A-land erom wie de deal gesloten krijgt. Er zijn twee manieren om de succesvolle dealmakers te vinden.

Het tellen van de deals en het tellen van de totale dealwaarde. Wat blijkt, over de afgelopen vier jaar (2014 - oktober 2017) was advocaat Arne Grimme van De Brauw Blackstone Westbroek betrokken geweest bij de grootste deals, met een totale dealwaarde van 69 miljard euro.

Aantal bedrijven per M&A-categorie De meeste bedrijven in de overnamemarkt zijn juridisch dienstverleners.

Dealmakers per universiteit De Erasmus Universiteit is hofleverancier van dealmakers

Dea

e r s p e r u n i ve lm ak r si

t ei

De meeste deals zijn gedaan door transaction-supportadviseur Leontine Koens-Betz van Accuracy. Zij was in de lead bij maar liefst 61 deals. n

567

Legal advisory

381

M&A Advisory

363

PE bedrijven

71

Acquisition Finance

71

Transaction Support

56

Tax Advisory

23

ECM Advisory

20

Debt Advisory

8

PR Consultancy

t

297 Erasmus Universiteit Rotterdam 204 Leiden University 179 Universiteit van Amsterdam 174 Rijksuniversiteit Groningen 130 Utrecht University

A an

t al d e

almakers per kan

t oor

188 CMS

197 Clifford Chance

214 Deloitte

262 Allen & Overy

343 De Brauw Blackstone Westbroek 333 Loyens & Loeff 304 NautaDutilh Aantal dealmakers per kantoor De Brauw Blackstone Westbroek heeft de meeste dealmakers aan het werk gezet

211 KPMG

209 Freshfields Bruckhaus Deringer 191 Houthoff Buruma

MenA.nl | 23

Wapen uw organisatie tegen spionage, fraude en datalekken Volg de tweedaagse training

Bekijk de training op AlexVanGroningen.nl

Column

BEDRIJVENDOKTER IS VERLEDEN TIJD Het zal niemand in Nederland ontgaan zijn (of daarbuiten): er is geld, veel geld, en de rendementen zijn laag. Waar kan nog worden uitgekeken naar double digit returns? Het antwoord op deze vraag luidt niet zelden ‘private equity’ en het aantal fondsen in Nederland heeft een aanzienlijke groei doorgemaakt, zowel als het gaat om nieuwe fondsen als vervolgfondsen van gevestigde teams. De grote zak geld van participatiemaatschappijen moet geleegd worden, terwijl iedereen in dezelfde (veiling)vijver vist. Gecombineerd met goedkope bankfinanciering en alternatieve bronnen van geld (bijvoorbeeld mezzanine) leidt dit tot hoge waarderingen, hoge leverage en veel secondary en tertiary buyouts; een situatie die doet denken aan de gouden tijden voor 2008. Voor fondsen met vintagejaren 2010 tot 2015 betekent dit veel exit-mogelijkheden, goede prijzen en, omdat er in een minder overspannen markt is ingestapt, een hoog rendement. Voor investeerders wordt wederom bevestigd dat private equity dé investeringskeuze is.

Ondanks het grote PE-aanbod worden er geen grote verschillen waargenomen in de kostenstructuren van de fondsen, waarbij de ‘2 and 20’-norm van 2 procent vaste management fee en 20 procent performance fee (met hurdle en catch up) nog altijd veel voorkomt. Maar dit valt natuurlijk goed te rijmen met de situatie van nu: het grote aanbod van kapitaal betekent makkelijk fund raisen voor fund managers en de meest recente rendementen zijn gewoon erg goed, dus investeerders zijn bereid te betalen.

De grote vraag is wat de kristallen bol ons nu kan tonen. Als de hoogconjunctuur afvlakt en de geldkraan wordt dichtgedraaid, zullen investeerders weer meer investeringsopties hebben en wordt bankfinanciering duurder. Dit heeft een negatief effect op de exit multiples van de fondsen, terwijl ze nu net zo duur aan het shoppen zijn. Zullen veel van deze partijen dan weer net zo snel verdwijnen als dat zij gekomen zijn? Of wordt een spannend nieuw tijdperk voor private equity ingeluid? Goed denkbaar is een tijdperk waarin de rol van private equity verschuift van die van ‘bedrijvendokter’ die bedrijven in korte tijd verbetert, naar een meer permanent aandeelhouder, die net als nu waarde toevoegt op strategisch en financieel niveau, maar dat ook op langere termijn blijft doen. Hierbij zou je minder gesloten fondsen zien, een gemiddeld lager rendement en lagere transactiemultiples en logischerwijs dan toch echt lagere kostenstructuren. En vergeet de buitenwereld niet: in deze nieuwe rol kan de private equity wereld het ‘barbarians at the gate’imago nu misschien voorgoed van zich afschudden.

FRANK DE LANGE IS PARTNER VONDEL FINANCE

MenA.nl | 25

Private Equity

ONDERNEMERS GEVEN HUN GEEST DOOR Gevierde ondernemers kiezen er steeds vaker voor om via private equity-fondsen in Nederlandse bedrijven te participeren. Na intrede van pensioenfondsen, banken en family offices in private equity, zijn nu deze ‘ondernemende’ fondsen met een opmars bezig in de sector Deze ontwikkeling heeft zo zijn voordelen. Behalve het beschikbaar stellen van kapitaal, bemoeien deze ondernemers zich vaak namelijk ook inhoudelijk met de bedrijven in de portefeuille. Op die manier geven zij niet alleen kapitaal maar ook kennis door. M&A Magazine spreekt met drie fondsen die dit jaar zijn opgezet met de financiële steun van ondernemers. Opvallend is dat deze investeringshuizen worden geleid door partners die hun sporen in private equity al hebben verdiend. TEKST RUBEN MUNSTERMAN

26 | MenA.nl

VICTUS PARTICIPATIONS RICHT ZICH VOLLEDIG OP FOOD&AGRI Patrick Groeneveld Mede-oprichter Victus Participations

“Er worden sinds 2010 per jaar ongeveer 40 deals transacties gesloten in food&agri in de Benelux” Waar een klein land groot in kan zijn. Het werd wel eens gezegd als het Nederlands elftal ver kwam op een internationaal toernooi. Helaas, kunnen we dat tegenwoordig niet meer echt zeggen over voetbal, maar wel over die andere traditie uit de polder. Namelijk, de landbouw en voedselproductie.

Het afgelopen jaar groeide alleen al de Nederlandse export van landbouwgoederen tot een recordhoogte van 85 miljard euro. Daarmee is Nederland de tweede exporteur van agri&food producten ter wereld, na de Verenigde Staten. En waar de agrarische sector in veel geïndustrialiseerde landen nauwelijks nog een rol speelt, is de landbouw in Nederland goed voor bijna 10 procent van het nationaal inkomen en de werkgelegenheid.

Victus Participations is gek genoeg het eerste Nederlandse onafhankelijke private equity-groeifonds dat zich volledig richt op deze bijzondere sector in de Benelux.

“Er zijn bijna 200.000 bedrijven in de Benelux actief in de sector food&agri,” zegt Patrick Groeneveld, mede-oprichter van Victus Participa-

tions. “Dat zijn voornamelijk familiebedrijven en ondernemingen van een directeur-grootaandeelhouder.”

Gek eigenlijk, dat er in de Benelux geen investeringsfondsen bestaan die zich met groeikapitaal volledig toeleggen op deze belangrijke en grote sector. Groeneveld startte daarom in november van dit jaar samen met Guus Overdijking.

Victus Participations. “Er zijn wel investeringsfondsen met een focus op de food&agri maar die richten zich op seed- en venture capital.”

Het nieuwe investeringshuis, gevestigd aan de Amsterdamse Jan van Goyenkade, is op zoek naar groeiende bedrijven die winst draaien en een ondernemingswaarde hebben tot 30 miljoen euro. Bedrijven uit de hele waardeketen van food&agri - dus van zaadveredeling tot winkelproducten - komen in aanmerking voor financiering van Victus, dat zijn kapitaal bijeen heeft gebracht met vermogen van family offices en ondernemers.

“Ik heb bijna elf jaar ervaring in private equity,” vertelt Groeneveld telefonisch terwijl hij in de auto zit naar een potentiële investeerder voor zijn fonds. “Van alle bedrijven

die ik ooit in de portefeuille had, opereerden zo’n 80 procent in de agri- en voedingsindustrie.

Over de naam van het speciale fonds is de investment partner bondig. “Ik moest een naam hebben en zocht op Google wat voedsel in het latijn betekent, en tegelijkertijd blijkt dit ook duurzaamheid te betekenen. Voor dit fonds natuurlijk heel toepasselijk.”

Groeneveld zat hiervoor drie jaar bij investeringshuis Nordian Capital, bij wie hij eind vorig jaar onder meer vleeswarenproducent Group of Butchers verkocht. Ook was hij in een verder verleden in dienst bij family office Janivo, KPMG en Shell.

In overleg men met ondernemers en adviseurs die hun hele professionele leven werken in de food&agri sector in Europa, ontstond het idee van Groeneveld en Overdijkink om het idee van een investeringsfonds in voeding en landbouw te onderzoeken. Groeneveld: “We zijn toen gaan kijken of er ruimte is voor zo’n fonds. Hoe groot is de sector? Zijn er genoeg transacties? Op al onze vragen bleek het antwoord positief.

We hebben bijvoorbeeld onderzocht dat er sinds 2010 per jaar

MenA.nl | 27

Private Equity

op vrij constante basis ongeveer 40 deals transacties worden gesloten in food&agri in de Benelux. Dat is een behoorlijk aantal. Wij moeten in staat zijn daar als specialist meerdere deals per jaar naar ons toe kunnen trekken.”

Victus werkt intensief samen met ondernemers als operating partners. Dit zijn ondernemers uit de food&agrisector met internationale ervaring in de hele food&agri waardeketen op algemeen, commercieel en operationeel gebied. Zij hebben ook ervaring met overnames, integraties en snelgroeiende bedrijven. De operating partners ondersteunen Victus bij de bedrijven waarin Victus participeert om de gezamenlijke ambities versneld te realiseren. De mensen

achter Victus kennen daarmee de uitdagingen in de branche en weten voor welke complexe vraagstukken ondernemers in de sector staan. De fondsmanagers zijn Patrick Groeneveld en Guus Overdijkink, beide ervaren investeerders die eerder werkten bij onder andere Nordian Capital en 3i in Amsterdam. Zij hebben ervaring in de food&agri sector met onder andere betrokkenheid bij bedrijven, zoals Group of Butchers, Desch, Unicorn, Van Hessen en Refresco.

Groeneveld verwacht dat sectorfondsen de toekomst zijn. “In Amerika zie je eigenlijk alleen maar focusfunds.

Het gevolg daar is dat de private equity-sector al veel eerder is gestart en is gegroeid naar een volgende ontwikkelingscurve. Uiteraard is de grootte van de markt hierbij ook een drijfveer. Ik verwacht dat de volgende volwassenheidsfase van de Nederlandse private equity-wereld zit in die focus op sectoren, waar mogelijk.”

Wat betreft de Nederlandse landbouw- en voedingssector zijn de macrotrends in ieder geval positief.

“De komende decennia groeit de wereldbevolking naar verwachting van 7,5 miljard naar 9,2 miljard,” aldus Groeneveld. “We moeten steeds meer produceren met minder land en daarmee innovatiever worden.”

Nederland zal een voortrekkersrol spelen in die mega-ontwikkeling.

National Geographic Magazine publiceerde onlangs een achtergrondartikel met de veelzeggende titel ‘This tiny country feeds the world’.

In dit verhaal bewierookte de auteur de Nederlandse innovatie op het gebied van landbouw en voeding.

Groeneveld onderschrijft deze vooraanstaande positie van Nederland.

“We kijken er naar uit om daar als investeerder een steentje aan bij te kunnen dragen.”

DE JONGENS VAN NEWPORT CAPITAL GAAN DE STRAAT OP Rob van der Laan Oprichter NewPort Capital

“Wij mikken op sectoren die een paar procent per jaar onderliggend groeien” Eind september werd NewPort Capital opgericht maar het is al in gesprek met twintig lopende parti-

28 | MenA.nl

cipaties, verklapt Rob van der Laan, de oprichter van de nieuwe investeringsclub eind oktober. “Binnenkort

weten we daar meer over.”

Het investeerderscircuit heeft er dus een noeste nieuweling bij. “De deals

komen je niet aanwaaien in een drukke biedersmarkt,” aldus de managing partner. “We gaan veel op pad om met ondernemers te praten, we zijn geen partij die op kantoor blijft wachten. Daarnaast hebben we een goed netwerk dat we actief inzetten.”

Een netwerk heeft Van der Laan zeker. De investeerder was hiervoor bijna vijf jaar partner bij het gevestigde private equity-huis Bencis en weer daarvoor gold hij, afgaande op de league tables, als dé rainmaker op de corporate finance-afdeling van advieskantoor Boer&Croon.

Anders dan de naam doet vermoeden is NewPort Capital niet Angelsaksisch, maar gewoon Nederlands “Ik kom wel eens in Curaçao. Daar is een wijk genaamd Nieuwpoort.

Mijn dochter zei tegen me: ‘Pap, is dat geen leuke naam?’ Ik vond dat eigenlijk ook. Het heeft een mooie betekenis, Nieuwpoort. Het is als een nieuwe haven waar ondernemers terecht kunnen. Ik heb de naam alleen vertaald naar het Engels, dat klinkt toch beter.”

De grote vraag: waarom een nieuw fonds? “Ik ben al 25 jaar actief in de M&A en private equity en zag goede kansen in het segment én met de investeerders waarmee wij ons als NewPort onderscheiden. De meeste private equity-huizen zijn gefund door institutionele beleggers. Dat is op zich prima maar uiteindelijk zie je dat het onderscheid tussen al die spelers niet zo groot is. De participanten in ons fonds, ondernemers dus, bieden naast kapitaal ook sectorkennis en contacten. Vrijwel al onze investeerders zijn actief als ondernemer of CEO.” In enkele maanden tijd had NewPort €50 miljoen bij elkaar. Van der Laan

wist ruim 25 ondernemers te overtuigen om vermogen aan hem toe te vertrouwen.

Dan de focus. De bedrijven waar de participatiemaatschappij zich op richt, hebben tussen de €10 en €100 miljoen omzet en draaien operationeel €2 tot €7 miljoen winst. “De vijver waar wij onze investeringen in zoeken is redelijk groot in omvang,” legt Van der Laan uit. “Het is, laat maar zeggen, niet de eredivisie, maar ook weer niet de zaterdagamateurs. Het is eerder de eerste divisie, ofwel de Jupiler League. In omvang dan.”

Het was niet moeilijk voor Van der Laan om mensen te vinden voor zijn vijfkoppige team. “Alle mensen die ik benaderd heb, hebben ‘ja’ gezegd.

Dus ik ben uitermate blij. Het zijn allemaal personen waar ik mee heb samengewerkt in het verleden.”

Van der Laan keek bij het samenstellen van zijn team vooral of zijn collega’s goed in staat zijn een persoonlijke klik te maken. “Bij een relatief klein fonds als het onze krijg je veel te maken met de ondernemers waar we in investeren. We hebben ook geen aparte afdeling lease-auto’s, als je begrijpt wat ik bedoel. We werken echt direct samen met de bedrijven, dus je moet het leuk vinden om met managers in dit segment om de tafel te zitten. En je moet het ook leuk vinden om meer te doen dan alleen de spreadsheets invullen.” Bij het investeren kijkt NewPort naar vijf aspecten: de sector, de onderneming, het management team, de strategie en de exit. “Allemaal belangrijk,” volgens de oprichter.

Over die sectoren wil hij nog wel wat

zeggen. “Wij kijken naar bedrijven in sectoren die stabiel zijn en een lange termijn-perspectief hebben.

Dus geen high tech of bio-science, dat is ons te grillig. Ik zeg letterlijk tegen mijn investeerders: we gaan voor gevestigde bedrijven in saaie branches, zoals food, verpakkingen, zakelijke - en financiële diensten alsmede de maakindustrie. Het is natuurlijk leuk als een markt 40 procent omhoog schiet, maar dat betekent vaak ook dat die het jaar daarna even makkelijk weer 40 procent keldert. Dat vind ik te ingewikkeld, wij mikken op sectoren die een paar procent per jaar onderliggend groeien.”

Daarmee lijkt de filosofie van NewPort veel op die van superbelegger Warren Buffett. Hij is een van de rijkste mensen ter wereld geworden door met zijn investeringshuis Berkshire Hathaway te beleggen in wat Buffett zelf ook ‘saaie en stabiele’ bedrijven noemt. Denk aan CocaCola, American Express en Delta Airlines. Zichzelf vergelijken met Buffett doet Van der Laan: overigens niet. “Ik heb me niet zo verdiept in zijn strategie, maar als je het zo zegt, klinkt de strategie in grote lijn overeenkomstig, hoewel hij natuurlijk in beursgenoteerde aandelen belegt.”

MenA.nl | 29

Private Equity

Van der Laan is vanwege zijn defensieve stijl niet bang dat hij nu op een hoogtepunt van de markt instapt. De ups en downs zijn volgens hem in

deze branches minder grillig.

Met die defensieve stijl doet hij het fonds naam eer aan. Wie ‘Nieuwpoort Curaçao’ googelt, ziet niets

anders dan serene, witte stranden.

En vooralsnog is er geen orkaan in het gebied gesignaleerd.

SMILE INVEST IS NIET GEBONDEN AAN TIJD Ivo Vincente Partner Smile Invest

“We leggen de link met ondernemer. Dat kan ook omdat onze investeerders ondernemers zijn” Hoewel hij al 18 jaar investeerder is, moet Ivo Vincente zich de komende maanden ook bezig houden met huishoudelijke zaken, zoals de aansluiting van het internet en het uitzoeken van de kantoormeubels. Op 1 januari vindt namelijk de opening plaats van het nieuwe kantoor van Smile Invest op een van de bekendste locaties van Den Haag, het Lange Voorhout. “Het is een prachtige plek, met uitzicht op het torentje,” vertelt de managing partner verheugd.

Smile Invest is afgelopen zomer gelanceerd. Het kapitaal van dit investeringshuis is tot nu toe succesvol ingebracht door een twintigtal Vlaamse vermogende ondernemers.

Zij hebben bij de eerste closing van het fonds de kas gevuld met ruim 250 miljoen euro. Op dit moment wordt ook aan Nederlandse ondernemers gevraagd om mee te doen.

De totale cap staat op 350 miljoen

30 | MenA.nl

euro. Smile Invest gaat investeringen doen in de range van 10 -50 miljoen in middelgrote groeibedrijven die opereren vanuit de Benelux.

Vincente is een bekende in de Nederlandse M&A-wereld. Eerder was hij in dienst bij de beursgenoteerde par-

Ivo Vincente verliet na 15 jaar Gimv en gaat met aantal partners verder bij het nieuwe Smile Invest, dat 350 miljoen gaat investeren

ticipatiemaatschappij Gimv, waarvan de laatste jaren als bestuurslid.

“Ik heb vijftien jaar lang met veel plezier gewerkt bij Gimv en ik kreeg daar alle kansen. Maar na zo’n lange periode was het tijd voor iets nieuws.

Ik kan mij nu weer ten volle gaan richten op de Nederlandse markt.”

Vincente begint het avontuur van Smile, dat staat voor Smart Money for Innovation Leaders, met drie oud-collega’s van Gimv: Urbain Vandeurzen, Bart Cauberghe en Thomas Dewever. Zij opereren vanuit een kantoor in het Vlaamse Leuven. Dewever en Cauberghe zijn als partner verbonden. Vandeurzen is voorzitter en legt zelf ook een aanzienlijk bedrag in het fonds.

In 2012 verkocht Vandeurzen zijn bedrijf LMS voor naar verluidt honderden miljoenen euro’s aan Siemens. De bekende Vlaamse ondernemer voerde ook bij Gimv jarenlang

de leiding. Met deze voorzitterstaak stopte hij in januari 2016, volgens de geruchten omdat hij een kandidaat werd om het aandelenbelang van de Vlaamse overheid in het beursgenoteerde Gimv te kopen. Uiteindelijk ging die acquisitie niet door en nu is hij Smile Invest gestart.

Op de website is te lezen dat Smile Invest nog een investment manager zoekt op het kantoor in Den Haag.

Het Nederlandse kantoor is iets later van start gegaan dan die in Leuven omdat Vincente eerst nog bezig was de deur achter zich dicht te doen bij Gimv. Het doel is om twee gelijkwaardige teams van zes personen te bouwen in zowel België als Nederland. Tot nu toe bevalt de nieuwe uitdaging Vincente in ieder geval goed. “Ik vind het wel even lekker om gewoon vanaf scratch weer aan de slag te gaan. Zonder secretaresse en alles zelf regelen. Er komen weer bepaalde vormen van energie vrij als je dat gaat doen. Overigens ben ik nu niet alleen. Ik werk natuurlijk nauw samen met het kantoor in Leuven.”

Hoewel de vermogende achterban vooral Vlaams is, is de investeringsfocus gelijk verdeeld over Nederland en België, verzekert Vincente. “Ik ben verantwoordelijk voor de volledige uitbouw van de Nederlandse activiteiten. Wij investeren in innovatieve software- en tech-, healthcare en consumer bedrijven in de Benelux.

We proberen daarbij echt de link te leggen met de ondernemer. Dat kan ook omdat onze investeerders allemaal ondernemers zijn. Ondernemers voor ondernemers, noemen we dat. De betrokkenheid vanuit onze aandeelhouders is oprecht.”

Naast Vandeurzen, zijn andere in-

vesteerders in het nieuw opgerichte fonds onder meer Vic Swerts, Rudi Pauwels en Jan Toye, waarvan de laatstgenoemde ondernemer in 2016 het biermerk Palm verkocht aan Bavaria.

Volgens Vincente is het investeringshuis op zoek naar de ‘hidden champions’ en dus geen nieuwe Hema of Van Gansewinkel. “Mooie verborgen parels waarvan wij het management kunnen ondersteunen als een rustige, betrokken aandeelhouder met de focus op (internationale) groei en uitbouw van de organisatie. Laat maar zeggen de bedrijven die nog niet met hun kop in de krant staan.”

De engagement van ondernemers is niet het enige voordeel dat volgens Vincente aan dit fonds kleeft. “Ons fonds kent geen looptijd. Dat hebben wij zo afgesproken. We zijn een evergreen en kunnen voor zo lang we willen aandeelhouder zijn. Zo kunnen wij de groeiambitie van de onderneming ten volle ondersteunen. Dus ook in jaar vier zullen wij niet nalaten nog een extra kapitaalinjectie te doen voor bijvoorbeeld een overname of het opstarten van een nieuwe productiehal, als dat in het belang van de lange termijn groei van het bedrijf is. Ik wil dat graag benadrukken want ik denk dat dit een groot voordeel is van ons fonds.”

druk opleveren, zowel bij het kopen of verkopen. Een evergreen daarentegen heeft in theorie een oneindige investeringshorizon.

Smile is zeker niet het enige private equity-huis dat dit jaar nieuw op de Nederlandse markt komt. “Er is veel geld in de markt, dat klopt. De vraag is hoe de partijen zich gaan onderscheiden. Wij doen dat met de lange adem en honderd procent focus op de structurele groei in gedefinieerde sectoren. Hoewel ik denk dat de evergreenstructuur in de toekomst een trend gaat worden, zijn wij vooralsnog een van de weinige, waarbij het kapitaal ook nog eens afkomstig is van ondernemers.”

Het afscheid bij Gimv is volgens Vincente “keurig gegaan. Met het team in Nederland hebben we een afscheidsfeestje gevierd en ook tijdens het jaarlijkse hockeyfeest, waar altijd alle relaties bij zijn, namen we vriendelijk afscheid. Het moeilijkste vond ik om de bedrijven in mijn portefeuille over te dragen. Gelukkig weet ik dat die bij mijn oud-collega’s in goede handen zijn.” n

Een evergreenfonds houdt in dat er geen deadlines zijn om het geld weer ‘terug te geven’ aan de limited partners. Veel private equity-huizen moeten na vijf tot zeven jaar al hun bezittingen weer verkopen om het vermogen terug te geven aan de investeerders, vaak zijn dat pensioenfondsen. Dit kan tijds-

MenA.nl | 31

Communications

Alleen cijfers vertellen niet het hele verhaal meer Citigate First Financial (CFF) bestaat 25 jaar. Niet alleen de M&A-wereld is in die periode enorm veranderd, ook het communicatievak. “De focus op alleen financiële resultaten geeft een beperkte weergave van de werkelijkheid.”

32 | MenA.nl

C

ommunicatiebureau Citigate vierde onlangs haar jubileum in het Amstel Boathouse te Amsterdam. In gezelschap van klanten en vele andere relaties, waaronder een groot deel van de M&A Community, onthulde het Amsterdamse communicatieadviesbureau daar een nieuwe bedrijfsnaam: CFF Communications.

Sinds het bureau 25 jaar geleden werd ingeschreven bij de Kamer van Koophandel is er veel gebeurd op het gebied van fusies en overnames.

Zo groeide private equity uit tot een sector die verantwoordelijk is voor inmiddels een vijfde van de werkgelegenheid en zijn buitenlanders kopers aan de orde van de dag.

INVESTEERDER GEEN AASGIER Het bedrijfsleven is veelzijdiger maar ook onstuimiger geworden. We leven in een tijd waarin een boek over de overname van een Nederlandse bank meer dan een kwart miljoen keer over de toonbank gaat, een bieding op een verffabrikant kan leiden tot een nationale ophef en een investeerder moet bewijzen dat ‘ie geen aasgier is.

De beslissingen van het bestuur en de wensen van de aandeelhouders zijn allang niet meer iets dat alleen het bedrijf zelf aangaat. Er moet ook verantwoording worden afgelegd aan andere stakeholders en de maatschappij. En die nemen geen genoegen met alleen de verslagleg-

ging van de financiële cijfers van een onderneming.

Toen CFF zich voor het eerst roerde op de markt, was dat anders. “Investor relations had minder te maken met het algemene verhaal, het was een aparte communicatiestroom die via de CFO ging,” zegt Uneke Dekkers, Managing Director van CFF Communications, in haar kantoor dat uitzicht biedt op zowel de redactie van Het Financieele Dagblad als het Amstelstation. “En de CFO was vooral bezig met aandeelhouders en analisten de informatie geven zodat zij een spreadsheet konden invullen, gechargeerd gezegd.”

De taak van een public relations professional was daardoor erg specifiek.

“We zijn begonnen als bureau met een nadrukkelijke focus op communicatie naar financiële stakeholders.

Het communicatievak was namelijk opgedeeld naar stakeholder: je was goed in externe of interne communicatie,” legt Dekkers uit. “Financiële communicatie was helemaal een vak apart, omdat je daar niet alleen communicatie- maar ook financiële kennis voor nodig hebt.”

Dekkers geeft een voorbeeld van hoe het vroeger ging. Toen industriebedrijf Stork lang geleden te maken kreeg met een activistische aandeelhouder, waren financiële communicatie naar beleggers en corporate communicatie naar de rest van de wereld nog strikt gescheiden. “Wij stonden Stork vele jaren bij,” vertelt Dekkers. “Primair met de publicatie van de jaarcijfers en andere onder-

werpen waarvan men dacht dat ze alleen voor de financiële doelgroepen van belang waren. Ook gedurende de turbulente periode waren wij met name daarop gefocust.”

Maar deze tijden zijn voorbij, constateert zij. “Tegenwoordig is het veel gebruikelijker dat de disciplines gecombineerd worden tot een geïntegreerde aanpak voor alle stakeholders. Een M&A-transactie of beursgang heeft veel meer stakeholders dan alleen de financiële community.”

NIET DE FASHION PR Een bijkomend voordeel van de holistische benadering is dat CFF nieuwe klanten verwelkomt die het voorheen nooit zou hebben aangetrokken. “We hebben onlangs de opening gevierd van Hudson’s Bay aan het Rokin,” zegt Geert Pielage, Executive Director bij CFF Communications. “Daar doen wij niet de fashion PR voor, maar we kijken hoe het concept kan slagen in de Nederlandse retailmarkt en helpen bij het positioneren van een onderneming die dit aandurft in deze moeilijke markt.”

Via het Nederlandse zakelijke netwerk zijn de Canadezen bij CFF uitgekomen. Met de opening van het Amsterdamse warenhuis werd voor het eerst een voet buiten NoordAmerika gezet. In totaal worden er vijftien nieuwe vestigingen geopend.

“Voor een klant als Hudson’s Bay moet je verder kijken dan een stuk in de krant of een analist die positief

MenA.nl | 33

Communications

rapporteert. Belangrijk is: hoe kijken Nederlanders tegen zaken aan en hoe ga je daarmee om? Daar kunnen wij bij helpen.”

Omdat het bureau van Dekkers en Pielage niet meer alleen adviseert over de financiële communicatie van haar klanten, werd het tijd voor een nieuwe naam. De oude naam is teruggebracht tot het acroniem CFF Communications. Daarmee doet het bureau haar roots haast onzichtbaar eer aan maar wekt het niet de indruk dat het alleen inzetbaar is voor het over de bühne brengen van cijfermatige mededelingen.

Het verwijderen van ‘Financial’ uit haar naam wil niet zeggen dat CFF de M&A Community vaarwel zegt of haar specialistische kennis uit het oog verliest. “Integendeel, bankiers, advocaten en andere adviseurs

“We nemen geenszins praktisch afscheid van ‘Financial’” 34 | MenA.nl

blijven een belangrijk onderdeel van ons speelveld,” zegt Pielage. “We nemen geenszins praktisch afscheid van ‘Financial’.”

Dat zou ook raar zijn. Het klantportfolio bestaat nog steeds voor een groot deel uit Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen, die CFF adviseert op het gebied van investor relations en corporate communicatie. In de afgelopen twee jaar begeleidde het kantoor 80% van de beursgangen aan Euronext Amsterdam. Daarnaast zijn ze vaak betrokken bij fusies en overnames, herstructureringen en crises. Ook werkt het bureau voor financiële instellingen en vermogensbeheerders.

Dekkers vindt het vak uitdagender geworden. “Voorheen was er een focus op bedrijven die het verhaal scherp moesten krijgen voor analisten en beleggers, nu zijn daar ook andere stakeholders bijgekomen.”

‘We live in Financial Times’, luidt de slogan van de gelijknamige Britse zakenkrant. Daar zijn ze het bij CFF absoluut mee eens. En juist daarom is het zo belangrijk om financiële boodschappen zo te communiceren

dat iedere stakeholder het begrijpt.

“Er is één verhaal voor alle doelgroepen, en de uitdaging is om aan iedere doelgroep te laten zien wat voor hen de waarde van dat verhaal is,” zegt Pielage.

HOOGTEPUNTEN Over de hoogtepunten in de afgelopen vijfentwintig jaar wordt lang gediscussieerd, juist omdat de hoogtepunten niet altijd de grote transacties zijn die veel belangstelling wekken. Een beursgang is speciaal, net als een overname. Een crisis is voor de klant vaak niet fijn, maar kan vaktechnisch prachtig zijn. En soms zijn het juist de klanten waarvoor ze al vanaf het eerste uur met regelmaat iets doen.

Een groot aantal van de dossiers van CFF komt echter niet of pas later in de publiciteit. “Over tal van onderwerpen kan en mag je nu eenmaal niet op ieder moment praten, zelfs niet als dat zou helpen.

De tong zit dan ook weleens in een krul,” zegt Pielage. “Maar dat past ook bij de wijze waarop wij het liefst werken: voornamelijk op de achtergrond.” n

progress

= risk assessment + vision

What is your equation for progress in this disruptive world?

Numbers are only digits without the common denominator for success – people power. At ING we can help your business thrive by tapping into technology and innovation while harnessing the limitless potential of the human spirit. ingwb.com/equation

World, here I come

Wholesale Banking

Legal

‘FISCALE ONZEKERHEID OP DIT MOMENT IS KILLING’ 36 | MenA.nl

Uitdagingen in de fiscaliteit zien Marc Sanders en Frank Buitenwerf genoeg. Zoals onduidelijkheid over bijvoorbeeld renteaftrek of dividendbelasting . “Op deze manier jaag je buitenlandse investeerders weg.”

TEKST GUY HOEKS

I

n de gang naar de interviewruimte staan een reeks tombstones, de sculpturen van plexiglas die worden geschonken bij een financiële transactie. De strakke kosmopolitische interieurinrichting weerspiegelt het beeld van het internationale belastingadvieskantoor dat Taxand is (actief in 55 landen met meer dan 2.000 werknemers, waaronder 400 partners).

Frank Buitenwerf en Marc Sanders, beiden partners op het Amsterdamse kantoor aan de rand van de Zuidas benadrukken bij aanvang van het interview direct het belang van een internationaal netwerk in de fiscaliteit, een wereld die door internationale wetgeving vaak geen grenzen kent. “Internationaal belastingrecht heeft een serieuze wereldwijde organisatie nodig,” zegt Sanders. “Partners in het buitenland zijn daarom heel belangrijk.” Behalve de Big 4-accountants zijn er weinig

kantoren die een full service wereldwijde fiscale dienstverlening kunnen aanbieden. Het grote verschil tussen de accountskantoren en Taxand is echter dat Taxand onafhankelijk is en daarom geen last heeft van de (audit-)conflicten en bijbehorende administratieve complexiteit.

De naam Taxand staat niet bij alle buitenlandse kantoren op de voorgevel. Zo heet het bedrijf in Spanje Garrigues. Ondanks dual branding zorgt de gezamenlijke engagement letter ervoor dat er geen spraakverwarring of extra administratie voor de klant is: overal worden dezelfde juridische voorwaarden gesteld. “Een groot voordeel,” meent Buitenwerf, “wij werken met één contactpersoon per deal, die snel en praktisch kan handelen, mocht er iets misgaan.”

Het is een houvast in een verder fiscaal onzeker klimaat, zo schetsen beide heren de huidige belas-

MenA.nl | 37

Legal

tingwereld. Onzekerheid die mede veroorzaakt wordt door strengere anti-misbruikregelgeving – op nationaal en internationaal niveau – die hardnekkige belastingstructuren bij multinationals als Starbucks en Google onder de loep neemt. Na jaren geld uitgeven, kan de overheid na de crisis weer belasting innen om de begroting op orde te krijgen. “Veel bedrijven en private-equityhuizen zijn de kop van jut,” zegt Buitenwerf. “Die zijn in politieke ogen te agressief in de manier waarop ze belasting ontwijken.” Deze stemmingmakerij heeft volgens Buitenwerf impact op het vertrouwen in de fusie- en overnamemarkt, hoewel dat voorlopig niet in negatieve zin

“Met de huidige onzekerheid en onduidelijkheid jaag je buitenlandse investeerders weg” 38 | MenA.nl

terug te zien is in het aantal deals dat dit jaar gesloten is.

Tegelijkertijd voedt nog een andere ontwikkeling de onzekerheid rondom fiscaliteit. “Veel EU-richtlijnen zijn te algemeen, terwijl fiscale vraagstukken juist om een gedetailleerde aanpak vragen,” zegt Sanders.

“Tussen de open normen en de implementatie zit uiteindelijk ook nog een gat: ieder land kan daar zijn eigen draai aan geven.” Volgens Buitenwerf is vooral private equity de dupe van de aanhoudende onzekerheid. “Zolang er op de korte termijn geen duidelijke wetten komen over bijvoorbeeld de renteaftrek of dividendbelasting, verkeren investeerders in onzekerheid,” zegt hij.

“Private equity, maar ook bedrijven, hebben een adviseur nodig die in deze onzekere tijden durft te zeggen wat er moet gebeuren.” En om als kantoor te kunnen zeggen wat er moet gebeuren, heb je specialisten op gebieden zoals M&A, real estate, BTW en loonbelasting nodig.

Ook de Europese renteaftrekmaatregel is omgeven door tt dezelfde onzekerheid. Als onderdeel van de

vorig jaar aangenomen EU-regels tegen belastingontwijking mogen ondernemingen in 2019 (als de wet wordt ingevoerd) maximaal 30 procent van hun brutowinst aan nettorente van hun winst afhalen.

“Maar,” zegt Buitenwerf. “Dan moet die regel wel in ieder EU-land consistent geïmplementeerd worden.”

Dat het een lastig pakket is, legt Buitenwerf uit met een voorbeeld over een Britse koper die onlangs een Nederlandse target wilde overnemen.

“Ons werd gevraagd hoeveel van de rente aftrekbaar is,” zegt Buitenwerf.

“Toen we met een drietal scenario’s kwamen, vonden zij dat uiteraard lastig. Met de huidige onzekerheid en onduidelijkheid jaag je buitenlandse investeerders weg.” Sanders: “We hebben buitenlandse investeerders nodig en daarom moeten we aantrekkelijk blijven. Maar we moeten aan de andere kant ook niet als te agressief bekend staan.” Volgens beiden bevindt de fiscaliteit zich in een lastig spanningsveld. “Het zou daarom mooi zijn als er een nieuw plan komt dat binnen de regels past

“De grote transacties, inclusief conference calls met vijftig advocaten op drie continenten en de bijkomend stress, zijn mooi” en ook creatief is,” zegt Sanders.

Een recente oproep van oud-minister Willem Vermeend in De Telegraaf kan op zijn instemming rekenen.

Sanders: “Een simpele vlaktaks van 15 procent voor bedrijven zonder aftrekposten zou het al minder

ingewikkeld maken.” Dat het werk dan ook voor de fiscalisten minder complex wordt, nemen beiden voor lief. “Daar staan uiteindelijk meer cliënten tegenover, die bovendien gelukkiger zijn,” zegt Buitenwerf.

“Maar de fiscale onzekerheid op dit moment is killing.” Overigens denken beiden niet dat het belastingstelsel snel op de schop gaat. Sanders: “voor je het weet zijn we weer vier jaar verder zonder veel vooruitgang,” stelt Sanders.

Voor de fiscalist blijft de strategie van Taxand nochtans tweeledig.

“Taxand doet veel deals in het buitenland. De grote transacties, inclusief conference calls met vijftig advocaten op drie continenten en de bijkomend stress, zijn mooi,” vertelt Sanders. Maar ook voor de kleinere

deals (in waarde) in eigen land loopt Taxand warm. Juist de afgelopen vier jaar ziet het taxkantoor een toenemende vraag vanuit de Nederlandse private-equitywereld.

Daar is volgens Sanders bewust op aangestuurd. “De fiscale wereld is erg veranderd, Nederland is minder aantrekkelijk geworden voor buitenlandse partijen. Daarom is het interessant om ook Nederlandse klanten te hebben. Voor Taxand nemen we daarom een opwaartse trend van deals in Nederland waar.”

Tegelijkertijd vindt Sanders dat Nederland fiscaal een interessant land blijft. “Ik zie Europese privateequityhuizen nog steeds overnames doen in Nederland,” zegt hij. “Maar bedrijven gebruiken Nederland minder voor een hoofdkantoor of een fiscale structuur.” n

MenA.nl | 39

AWARDS 2017

BELEEF DE M&A RESERVEER NU Iedereen die ertoe doet in M&A, corporate finance en private Awards in de Beurs van Berlage in Amsterdam. Met speciale een galadiner met champagnereceptie, modellen, DJ’s, chique First Come, First Served. Ga nu naar Overnames.nl of mail gerust Ezri

M&A Awards: professionals simply can’t afford to miss out

AWARDS 2017 equity is 14 december aanwezig op de M&A gastvrouw Marianne Zwagerman. Geniet van cocktailbar en een afterparty met Ruth Jacott.

Joy Blaauw via eblaauw@alexvangroningen.nl

Legal

NATIONALE CONTEXT NODIG BIJ OVERNAMES UIT BUITENLAND Chinese en Amerikaanse kopers bonken op de deur van Nederlandse bedrijven. Casper Hamersma en Daphne Bens, partners ondernemingsrecht bij DLA Piper Amsterdam zien dat de twee grootste economieën ter wereld in toenemende mate meedoen als koper op de Nederlandse M&A-markt.

TEKST RUBEN MUNSTERMAN

“

Amerika is al decennialang een van de grootste buitenlandse investeerders in Nederland terwijl China een relatief nieuwe speler is die we voorheen weinig zagen,” zegt Bens.

De cijfers van de M&A insight* bevestigen wat DLA Piper ziet. In de afgelopen vijf jaar namen Amerikaanse partijen gemiddeld zo’n 45 Nederlandse bedrijven per jaar over.

Bij de voorheen non-existente Chinese kopers staat de teller op drie.

“Je legt niet alleen uit wat wel of niet mag volgens de wet, maar ook wat moreelethisch acceptabel is en wat de culturele nuances zijn” Daphne Bens 42 | MenA.nl

Het motief voor Chinese en Amerikaanse bedrijven om te komen shoppen in Nederland verschilt sterk. “Chinese kopers zijn vooral op zoek naar techniek of kennis,” weet Hamersma. “Amerikaanse bedrijven en investeerders zoeken meer naar financieel rendement.” Dat verschil in motief heeft ook implicaties op het proces van een deal. Het due dilligence-onderzoek van Chinese partijen richt zich vooral op de techniek van een bedrijf, terwijl Amerikaanse investeerders de onderste steen boven willen hebben als het aankomt op de financiële cijfers.

Overigens is de investeringsfocus van Chinese en Amerikaanse orga-

nisaties vaak niet zozeer Nederland, maar eerder Europa, zegt Hamersma. “Het is niet zo dat de Chinezen of Amerikanen per se een Nederlands bedrijf willen kopen. Daar zijn we te klein voor. De focus is Europa.

Logisch wel, wij zien China, een land met bijna drie keer zoveel inwoners als de hele EU, immers ook als één markt.”

De Chinese honger naar Europese kennis komt niet uit de lucht vallen.

De regering van de Communistische Volksrepubliek China stelde in 2015 een plan genaamd ‘Made in China 2025’ op om de eigen industrie verder te ontwikkelen. In het kader van dit plan trekken Chinese (staats-) bedrijven steeds vaker de grens over naar Europa. “De meeste bedrijven in China zijn nog steeds in handen van de staat,” legt Hamersma uit. “Hun beleid wordt dus sterk beïnvloed door de regering.”

“Het mooie aan acteren voor een buitenlandse partij, is dat de M&Aadvocaat naast de juridische aspecten, ook een rol als procesbegeleider heeft,” zegt Bens. “Je legt niet alleen uit wat wel of niet mag volgens de

“Het is niet zo dat de Chinezen of Amerikanen per se een Nederlands bedrijf willen kopen.

Daar zijn we te klein voor”

ONGELUKKIGE OVERNAME Een van de bekendste maar tegelijkertijd ongelukkigste Chinese overnames in Nederland is die van Vivat Verzekeringen door het conglomeraat Anbang, dat de afgelopen jaren in Europa op koopjesjacht ging. Voormalig Vivat-CEO Gerard van Olphen kreeg vlak na de overname in 2015 ruzie met de nieuwe aandeelhouder en stapte op. Daarnaast werd dit jaar de CEO van Anbang, bijgenaamd Chairman Wu, opgepakt in eigen land. De redenen daarvoor zijn onbekend.

Casper Hamersma

wet, maar ook wat moreel-ethisch acceptabel is en wat de culturele nuances zijn. Het is belangrijk om hier scherp op te letten. Zo wil je voorkomen dat je buitenlandse cliënt met een onhandig verhaal op de voorpagina van het FD komt te staan of bijvoorbeeld direct na een overname in een conflict beland met het personeel.”

Volgens Bens stellen cliënten vaak onbewust vragen vanuit hun eigen context. “Amerikaanse kopers willen bijvoorbeeld weten wat de opzegtermijn is in een Nederlandse arbeidsovereenkomst. Dan kan je ze laten weten wat er in het bewuste contract staat, maar de achterliggende vraag zal vaak zijn: hoe snel kan ik mijn personeel ontslaan? En zodra het om ontslag gaat, gelden er hier andere regels. Enkel de gestelde vraag beantwoorden, volstaat dan dus niet.”

Daarnaast is er ook uitleg nodig over mededinging en politiek. Globalisering mag dan een feit zijn, protectionisme is dat zeker ook. Hamersma, die afgelopen zomer in het DLAteam zat dat de aankoop begeleidde van het 10 procent-belang van het Chinese China Eastern Airlines in

Air France-KLM, ziet dat Chinezen steeds meer vragen hebben over protectionisme in Europa. “De eerste vraag gaat vaak over hoe groot de overheidsbemoeienis zal zijn. Zij willen weten hoe dat in Europa zit, vooral ook door hun ervaringen in Amerika, waar vorig jaar veel Chinese overnames van overheidswege zijn geblokkeerd.” Zo stak de Amerikaanse overheid een stokje voor onder meer de Chinese overnames van een Nederlands en een Duits bedrijf op grond van de nationale veiligheid.

Omdat de Duitse chipmachinefabrikant Aixtron en het voormalige Philips-onderdeel Lumileds producties leveren aan het Amerikaanse leger, oordeelde toezichthouder CFIUS dat deze bedrijven niet in handen mogen komen van een Chinese partij. CFIUS is een overheidsorgaan dat de veiligheidsaspecten van buitenlandse deelnemingen in Amerikaanse bedrijven onderzoekt. “De besluiten van CFIUS zijn vaak een beetje mysterieus,” zegt Hamersma.

“Het is soms niet helemaal duidelijk waarom de nationale veiligheid van de VS in gevaar zou zijn.”

Overigens is China zelf ook zeker niet de makkelijkste als het gaat om

het toelaten van buitenlandse overnames. Vaak is het opzetten van een joint venture met een Chinees bedrijf de enige optie. Vandaar ook het lage aantal overnames van Chinese ondernemingen door Nederlandse partijen.

Het strenge beleid van de Amerikaanse en Chinese autoriteiten, heeft de voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, doen besluiten om op zijn beurt de drempels vanuit Brussel te verhogen.

De Commissie heeft een reeks maatregelen in voorbereiding, schreef Financial Times afgelopen augustus.

Mede daardoor wordt het volgens Hamersma en Bens steeds belangrijker dat M&A-advocaten in cross border-transacties breed adviseren.

Naast het bieden van juridisch advies, moet je bij dit soort deals voor een buitenlandse cliënt goed de nationale en culturele context schetsen. Zeker nu de weerstand tegen buitenlandse overnames in veel landen groeit. n *Omdat niet iedere deal in de openbaarheid komt, is het waarschijnlijk dat de echte getallen hoger uitvallen.

MenA.nl | 43

Legal

M&A WORDT IN 2018 GROTER, SNELLER EN MEER 2017 zal de boeken in gaan als een goed M&A jaar. De verwachtingen voor 2018 zijn nog hoger.

De impact van de Brexit op M&A lijkt beperkt. De verwachting is dat de activiteit van fusies en overnames in Europa zal blijven toenemen in 2018, ondanks de uitkomst van de onderhandelingen met de Britten in Brussel. Dit volgt uit de recente CMS European M&A Outlook.

TEKST RUBEN MUNSTERMAN

U “Als ik kijk naar de prijzen die betaald worden in verhouding tot de winst dan krijg ik een sterk déjà vu gevoel” Roman Tarlavski

44 | MenA.nl

it onderzoek van het internationale advocatenkantoor CMS en dealplatform Mergermarket, gehouden onder bestuurders van 60 private equity partijen en 170 grote bedrijven, blijkt dat 67 procent van de respondenten verwacht dat M&A activiteit in Europa zal stijgen in het komende jaar. Daarnaast is meer dan de helft van de respondenten positiever over het vooruitzicht van M&A dan vorig jaar het geval was.

Maar de Brexit dan? Zorgt die dan niet voor onzekerheid? “Vorig jaar stemde Brexit bedrijven en investeerders inderdaad negatief,” zegt Roman Tarlavski, partner corporate/ M&A bij CMS. “Het optimisme is echter om meerdere redenen terug, onder meer door de gunstige financieringsmogelijkheden, toegenomen interesse van niet-Europese kopers en de verbetering van algemene economische factoren.”

Pieter van Duijvenvoorde, eveneens

partner corporate/M&A bij CMS, vult aan: “Wat voor deal er ook na de Brexit komt, het zal een aanjagend effect hebben op M&A in Europa. Bij een ongunstige deal voor de Britten, een harde Brexit, zullen veel partijen namelijk hun investeringen naar continentaal Europa verhuizen. Aan de andere kant, wanneer de EU en het Verenigd Koninkrijk wel naar een softe Brexit kunnen onderhandelen, dan zal de M&A activiteit op het positieve sentiment verder drijven.”

De onderliggende factoren zijn inderdaad goed. De OESO verwacht dat de groei van de wereldeconomie dit jaar uitkomt op meer dan 3 procent. Voor 2018 verwacht de club van rijke landen zelfs dat de groei rond de 3,6 procent zal liggen.

En dat na eerder “vele jaren van zwakke groei,” aldus de organisatie. Daarnaast zijn de zorgen over populisme in Europa weggenomen na de verkiezingen in onder meer Frankrijk en Nederland.

“Banken financieren soepeler en zijn bereid hogere bedragen te verstrekken” Pieter van Duijvenvoorde De respondenten uit het onderzoek verwachten dat vooral grotere bedrijven die veel liquide middelen hebben, de komende twaalf maanden van zich laten horen op de overnamemarkt. En dan voornamelijk bedrijven buiten Europa.

“Amerika is natuurlijk al een tijdje een grote koper in Europa en Nederland, maar we zien ook steeds meer interesse vanuit Azië. In onze praktijk zien we bijvoorbeeld bieders uit Singapore, China, India en Hong Kong in toenemende mate hun belangstelling tonen. Zij zijn met name geïnteresseerd in hoogwaardige technologie en hoogrenderend vastgoed.” aldus Tarlavski. De respondenten verwachten dat deze trend doorzet, 90 procent zegt een stijging te verwachten van het aantal Europese M&A transacties waar niet-Europese kopers bij betrokken zijn.

Uit het onderzoek blijkt dat digitale innovatie de grote kracht achter de huidige fusiegolf is. Een opvallende

trend hierbij is wat door CMS wordt aangeduid als 'acqui hiring'. Deze woordsamenstelling van ‘acquisition’ en ‘hiring’ wil zeggen dat grote bedrijven een kleiner bedrijf overnemen om talentvol personeel binnen te halen. Dit gebeurt met name in TMT (technologie, media en telecom), de sector waar in de komende 12 maanden volgens de markt de meeste deals gaan vallen.

In deze tijden van digitalisering zijn grote corporates namelijk op zoek naar teams die hen op startupachtige wijze kunnen helpen met digitale vraagstukken en nieuwe verdienmodellen.

Niet alleen strategische kopers gaan op zoek naar meer acquisities, ook private equity partijen doen actief mee. Volgens onderzoeksbureau Preqin hebben investeringshuizen wereldwijd een record van meer dan 900 miljard dollar aan ‘dry powder’, oftewel middelen die in de fondsen klaar staan om geïn-

vesteerd te worden. Dat kapitaal is veelal aangeleverd door pensioenfondsen en verzekeraars die op zoek zijn naar extra rendement vanwege de lage rentes. Dit kapitaal zal uiteindelijk zijn weg naar de markt moeten vinden, waardoor de M&A markt op stoom zal blijven.

“In Nederland en Europa zien we dat private equity en strategische kopers gelijk opgaan in veilingen van bedrijven,” vertelt Van Duijvenvoorde. “Private equity partijen zijn bereid en in staat om steeds grotere deals te doen. Zo zijn verschillende private equity partijen in de race voor de overname van de margarinetak van Unilever en kocht CVC Capital onlangs het internationale trustkantoor TMF voor 1,75 miljard euro, waardoor de onderneming afzag van een beursgang.”

Uit het onderzoek van CMS en Mergermarket blijkt dat het aantal grote deals zal blijven toenemen.

Maar liefst 40 procent van de ondervraagde bedrijven en 48 procent

MenA.nl | 45

Legal

Foto: Xander van Ommen

van de private equity partijen geven aan dat zij op zoek zijn naar grote, transformerende transacties. Daarbij zijn het met name technologie en IP-gedreven ondernemingen die bijzondere interesse genieten.

De trend naar grotere deals wordt verder geïllustreerd doordat private equity partijen steeds vaker mee-investeren met andere private equity partijen, familiefondsen of pensioenfondsen. Deze samenwerkingen geven de mogelijkheid om grotere sommen geld neer te tellen voor grote transacties en risico te spreiden - en zo in een veilingproces op te bieden tegen de grote corporates.

Aan de financieringszijde worden intussen de teugels wat gevierd.

Naast kapitaal of aandelen, wordt een overname bijna altijd deels

46 | MenA.nl

gefinancierd met schuld. En die schuld is op het moment goedkoop.

“Banken financieren soepeler en zijn bereid hogere bedragen te verstrekken,” constateert Van Duijvenvoorde.

Maken de heren van CMS zich zorgen voor een bubbel op de overnamemarkt, zoals we die in 2007 zagen? Tarlavski ziet wel wat parallellen: “Als ik kijk naar de prijzen die betaald worden in verhouding tot de winst dan krijg ik een sterk déjà vu gevoel.”

Van Duijvenvoorde merkt op dat het grote verschil met destijds wel is dat de gebruikte schulden bij M&A deals procentueel een stuk lager liggen. “De financiering is soepeler geworden maar de leverage-niveaus halen echt nog niet de niveaus van 2007. Private equity partijen

hebben nu gewoon veel geld op de plank liggen, waardoor er een groter deel in equity kan worden geïnvesteerd. Daarnaast is de rente laag en daarmee ook de rentelasten voor de overgenomen ondernemingen.”

Hoewel de verwachtingen voor 2018 hoog gespannen zijn, blijkt uit het onderzoek dat de respondenten zich bewust zijn van de risico's die kleven aan M&A-transacties. De huidige markt biedt echter veel kansen.

Ondernemingen kunnen zich meer focussen op hun core groei business en non core onderdelen afstoten tegen een goede prijs. De goede financieringsmogelijkheden zullen aan de andere kant kopers in staat stellen om hun M&A ambities te realiseren. n

Column

DURE SCHULD OF GOEDKOPE EQUITY? Het aantal mogelijkheden voor bedrijven om groeikapitaal op te halen zonder aandelen te verkopen, en dus te verwateren, is beperkt. Mezzanine financiering biedt uitkomst.

Er is een overschot aan spaartegoeden en investeerders zijn naarstig op zoek naar rendement. Steeds meer professionele investeerders en vermogende families vertrouwen hun geld daarom toe aan zogenaamde ‘direct lending-fondsen’. Deze fondsen lenen direct aan bedrijven zonder de tussenkomst van banken.

Mezzanine financiering is een vorm van ‘direct lending’ en vormt letterlijk de tussenverdieping in de kapitaalstructuur van een bedrijf tussen eigen vermogen en vreemd vermogen. Deze achtergestelde schuld wordt verstrekt als aanvulling op reguliere bankfinanciering en geldt als uitbreiding van het risicodragend vermogen. In ruil voor de achtergestelde positie ontvangen investeerders een aantrekkelijk rendement.

Mezzanine kan worden ingezet om de groeiambities te verwezenlijken van zowel ondernemers en familiebedrijven als bedrijven in handen van private equity. Maar welk bedrijf is bereid zoveel rente te betalen als de rente op bankleningen ‘slechts’ een paar procent bedraagt? Wat hier opvalt, is dat de markt voor bedrijfsfinanciering bijzondere trekjes vertoont. Tegenover elk bedrijf dat van de banken het geld in overvloed en bijna gratis krijgt aangeboden, staat een bedrijf dat stuit op een muur van onbegrip bij diezelfde banken.

Wil dat dan zeggen dat bedrijven waar de banken niet voor in de rij staan het slecht doen? Uiteraard heeft een deel van deze groep plannen die terecht geen financier kunnen verleiden, maar er zijn ook gevallen die gewoonweg meer huiswerk vragen: Suitsupply is een mooi voorbeeld van een bedrijf dat in handen is van de oprichter. Het bedrijf is de afgelopen jaren zo hard gegroeid dat de banken moeite hadden om het groeitempo bij te houden. Jaarlijks werd meer dan 30 procent omzetgroei gerealiseerd in het sterk wereldwijd groeiende winkelnetwerk, waardoor de kasstromen uit de bestaande winkels niet konden worden gebruikt om leningen af te lossen, maar werden ingezet om te investeren in nieuwe winkels.

In een dergelijke situatie komt het goed van pas als een bedrijf niet tussentijds hoeft af te lossen op de financiering en dat middelen kunnen worden gebruikt om te investeren en te groeien. Bijkomend voordeel van deze vorm van financieren is dat de ondernemer geen zeggenschap uit handen hoeft te geven en dat de rente op leningen fiscaal aftrekbaar is.

Een voorbeeld van een bedrijf met een private equity aandeelhouder is Riedel, bekend als producent van de merken Appelsientje en Dubbelfrisss. Om de overname door Standard Investment te financieren vereisten banken een bepaalde minimale risicodragende inbreng. Door dit in te vullen met mezzanine en (minder) equity kan de aandeelhouder het gewenste rendement op de equity realiseren.

In andere situaties zijn fondsen gebonden aan een maximale investering per bedrijf. De polsstok van het private equity-fonds kan met mezzanine worden verlengd waardoor zij grotere investeringen kunnen doen zonder hun aandelenbelang met andere investeerders te moeten delen. In beide gevallen verbeteren financieringsmogelijkheden en voorwaarden van banken. We kunnen daarom gerust stellen dat mezzanine financiering eerder goedkope equity is dan dure schuld.

ERWIN DE JONG EN GERARD DE KOOL - PARTNERS DUTCH MEZZANINE FUND

MenA.nl | 47

Corporate Finance

48 | MenA.nl

VisionsConnected en Viju fuseren

‘ALS JE WILT GROEIEN BEL JE MAAR’ Telecom-ondernemer Raymond Alves van VisionsConnected wil internationaal groeien, maar alleen met mensen met ambitie.

Samen met Frank Verbeek van Drake Star Partners stelde hij zijn Noors-Nederlandse dreamteam samen.

TEKST WILLEM VAN OOSTEN BEELD TON ZONNEVELD

B

ij telecom-ondernemer Alves zijn geld en groei geen belangrijke drijfveren.

“Wat heeft het voor zin om te groeien voor groei alleen?

Als iemand als eerste vraagt naar mijn ebitda ben ik meteen klaar met het gesprek.” De ondernemer wil alleen samenwerken met mensen met wie het klikt, die oprecht interesse tonen in zijn bedrijf en die hem de mogelijkheid bieden mooie plannen te ontwikkelen en uit te voeren.

In Frank Verbeek van corporatefinance-adviseur Drake Star Partners vond hij een geestverwant. “Ik kan me goed herinneren dat we elkaar ontmoetten,” zegt Alves. “Die boomlange kerel [Verbeek, red] kwam binnenlopen en begon verstandige dingen te zeggen. Ik zag meteen dat het gasten zijn die echt iets willen en kunnen.” Het boterde goed tussen de heren en sinds 2015 zoeken zij naar partners voor internationale

groei. Private equity ‘spreadsheettovenaars’ met alleen oog voor geld wezen zij de deur. Interesse van grote telecomreuzen werd weggewoven.

Alves vond in Noorwegen branchegenoot Viju. Een bedrijf met complementaire producten, dat al een stapje verder was met internationaliseren. Verbeek herkende in de Nederlandse investeerder Avedon een partij met een aanpak naar de smaak van Alves. Na een stevige onderhandeling kon de vlag uit: Avedon koopt in één deal Viju én VisionsConnected. Het fusiebedrijf bedient klanten in meer dan 120 landen, maakt een omzet van 115 miljoen euro en telt zo’n 360 medewerkers. “Ik kende CEO Odd Sverre Østlie van Viju al langer,” zegt Alves. “We hebben samengewerkt bij Tandberg [een Noors videotechnologieconcern, later opgegaan in Cisco,

MenA.nl | 49

Corporate Finance

red] en wij zagen elkaar regelmatig op bijeenkomsten in de sector. Hij was juist door Viju benoemd om de groeistrategie op te pakken. Dat zette mij aan het denken en op een dag heb ik tegen hem gezegd: ‘Als je echt wil groeien, bel mij dan maar’.

Daar is het niet van gekomen, maar het idee om samen te gaan, zat al een tijd in mijn hoofd.”

Alves was erop gebrand samen te gaan met een partij die de juiste uitgangsprincipes bezit: geografische spreiding, technologiegedreven, juiste cultuur en ervaring. Viju was zo’n partij en vele anderen hadden niet twee of meerdere van deze elementen in zich. Alves: “De markt voor videoconferencing is er een van servet of tafellaken. Er zijn maar een paar kleine spelers en de rest van de markt wordt gedomineerd door grote technologie- en telecomconcerns.

We konden het bedrijf eerder laten inlijven door een grote telecompartij, maar daar werd ik plaatsvervangend niet blij van. Dan wordt je bedrijf in een bestaande structuur gegoten

“De markt voor videoconferencing is er een van servet of tafellaken” 50 | MenA.nl

en daarmee help je de eigen cultuur om zeep.” Een kleine partner had daarom de voorkeur van Alves, maar hij beschikte zelf niet over de financiële slagkracht om op overnamepad te gaan. Viju is groter dan VisionsConnected én was eigendom van de Noorse investeerder Progressus Private Equity. Er was dus een financieel sterke partner nodig die het aandurfde om twee technologiebedrijven te kopen, uit twee verschillende landen en die ook nog eens de ‘ondernemers- en cultuurtaal’ van Alves moest spreken.

Ga er maar aanstaan. Frank Verbeek van Drake Star Partners zag geen probleem en hem leek het juist een mooie klus. “Ik kende Avedon en dacht meteen dat die goed paste bij Alves. Daarnaast wilde Avedon ook meer verschuiven naar technologieinvesteringen, waar VisionsConnected goed bij past,” zegt Verbeek. Toch duurde het nog lang voordat Alves met Avedon in gesprek wilde gaan.

“Ik dacht: komt er weer zo’n investeerder over geld praten. Ik had er helemaal geen zin in.” Verbeek bleef echter aandringen en op een vrijdagavond ging Alves in gesprek met Emily Jeffries, investeringsmanager bij Avedon. “Het duurde een paar minuten tot ik dacht: ze heeft geen idee waar ze het over heeft, maar de snelheid waarmee ze met de juiste vragen kwam, fascineerde mij. Zij

was diep geïnteresseerd in wat we doen. Niemand was het gelukt om zo snel tot de kern door te dringen.”

Alves was onder de indruk, en Emily bleef doorvragen om de businesscase van de deal te doorgronden.

GELIJK OVER DE FINISH Avedon was aan boord, maar daarmee was de deal nog niet rond. Deze kon alleen slagen als ook de board van Viju en aandeelhouder Progressus akkoord waren. “We moesten twee processen parallel laten lopen.

De twee paarden moesten tegelijk over de finish komen,” vertelt Verbeek. De onderhandelingen waren een balansoefening tussen belangen.

“Progressus wilde gewoon een goede return op de verkoop, maar dat is niet per se in het belang van mij, VisionsConnected of Viju.”

Op een gegeven moment kregen Alves en Verbeek het gevoel dat de Noren uit de deal wilden stappen.

Alves voelde de noodzaak om iets te forceren. “Ik vond het heel spannend, maar er moest iets gebeuren,” zegt de ondernemer. “Ik liep met mijn hond door het Vondelpark en heb Rune, de fondsbeheerder van Progressus, opgebeld. Hij zat met zijn vrouw in zijn auto en was op weg naar vakantie. Ik vertelde hem dat ik belde om het samen op te lossen, omdat ik dacht dat we de kans niet moesten laten lopen onze ambities waar te maken. Hij kon niet lang bellen, maar de volgende

dag hebben we elkaar weer gesproken. We kwamen tot de conclusie dat als wij allebei onze ambitie waar wilden maken, we samen verder moesten gaan.”

Toen daarna ook beide CEO’s op één lijn zaten, ging het snel. De financieel adviseurs en advocaten hadden nog veel punten om uit te onderhandelen, maar over de hoofdpunten waren de bedrijven het eens. Wat ook hielp om het proces te versnellen was de toegang tot videoconferencingtechnologie. “We zijn wel een paar keer heen en weer gevlogen, maar we hadden bijna dagelijks contact via video,” zegt Verbeek.

“Met Skype gaat dat niet altijd goed, maar met de tools die VisionsConnected biedt ging dat veel beter. Je ziet echt de emoties op het scherm.

Dat is voor cross-borderdeals echt een uitkomst.”

Een heet hangijzer bij fusies is de benoeming van de CEO, maar daar waren ze snel uit. “Als het gaat om een organisatie van deze omvang, dan is Odd Sverre Østlie van Viju de betere. Dan heb je iemand nodig die een goede structuur neer kan zetten. Odd heeft een McKinseyachtergrond en is daar heel goed in. Dat moet je mij echt niet laten doen. Ik ben goed in de relatie en heb ervaring met het ontwikkelen en waarmaken van nieuwe businessconcepten.”

Alves gaat daarom in de rol van Chief Solutions Officer (CSO) aan de slag om de service- en productontwikkeling van het fusiebedrijf aan te jagen. Daar liggen volgens de CSO grote kansen. “Ik moet ervoor zorgen dat we onze klanten met de juiste tooling voorzien. Onze technologie biedt bedrijven de mogelijkheid om sneller zaken te doen en efficiënter

te werken. Dat is juist nu relevant omdat bedrijven steeds feller concurreren op de time to market van hun producten.”

SAMEN FEESTEN Terugkijkend op de deal erkent Alves dat er spannende momenten waren, maar heeft hij nooit echt getwijfeld aan de uiteindelijke uitkomst, omdat de bedrijven zo goed bij elkaar passen. Hij vergelijkt het met een huwelijk. “Toen ik begin dertig was, waren er heel veel huwelijken in mijn vriendenkring. ‘s Avonds evalueerden mijn vrouw en ik de bruiloft en vroegen we ons af wat de kans van slagen was. Daar kwam een hypothese uit voort: als de vriendengroepen van het bruidspaar goed samen kunnen feesten, dat komt het met het huwelijk ook wel goed. Dat lijkt tot op de dag van vandaag te kloppen.” n

MenA.nl | 51

ACTIE

ang Word lid van de M&A Community & ontv 69. €1​ . t.w.v md athe a ​ ​ M r​ Tailo New een s​ grati .nl MenA via ’ 1 Meld u nu aan met code ‘actie

THE NEXT STEP NEWTAILOR.NL

Column

BIG DATA IN DE PRESSURE COOKER Wie een bedrijf wil kopen of verkopen, wil informatie boven tafel krijgen. En liefst zo snel mogelijk, want informatie heeft waarde. Wat zijn de value drivers van de onderneming? Hoe is het gesteld met de operational excellence?

En welke externe factoren zijn van invloed op de winst genererende capaciteit? Wanneer wij voor klanten voorheen dit soort vragen beantwoordden in een due diligence-onderzoek, baseerden we ons een aantal jaar terug vooral op managementrapportages, openbare markt- en concurrentieinformatie en gesprekken.

Maar het dashboard van het management geeft vaak niet de relevante antwoorden in een transactiecontext. Dus duiken we nu zelf in de databerg waarover elk bedrijf beschikt. Neem een retailbedrijf met grote verwachtingen over de uitrol van haar winkelformule. Voorheen zagen we het marktonderzoek en de investeringsplannen. Nu kunnen we zelf zien of de doelgroep wordt bereikt. Komt de doelgroep naar de winkel en kopen ze inderdaad wat we verwachten? En door interne informatie te koppelen aan de externe demografische, markt- en concurrentie data beoordelen we meteen het uitrolpotentieel.

Bij de Deals-afdeling van PwC koppelen we onze transactie kennis aan big data expertise. We hebben veel data analyse-specialisten aangenomen in onze Deals-praktijk. Zij zijn nu in staat de hypothesen over de business te toetsen op basis van gedetailleerde informatie maar met de snelheid die nodig is in een deal context. Big data in de pressure cooker dus. Dat werkt voor retailbedrijven, maar net zo goed in een industriële setting. Neem de invloed van de grondstoffenprijs op een producent van motoronderdelen. Het management zal zeggen, ja, we berekenen de prijsstijging van grondstoffen door aan de klant. Maar het kwantificeren is een ander verhaal.

Nu we transactiedata kunnen combineren met marktkoersen voor de relevante grondstoffen, komen er interessante feiten op tafel. Hoeveel tijd zit er bijvoorbeeld tussen de koersstijging en de doorberekening, en welk financieel risico of gewin levert dat op?

Succesvolle bedrijven laten mensen excelleren, ze stroomlijnen hun processen en benutten kansen eerder dan een ander. De gemaakte keuzes zijn vaak voor een belangrijk deel gebaseerd op ervaring en intuïtie. Maar precies meten hoe het zit en de keuzes onderbouwen, levert diepe inzichten op in de value drivers. Analyse van big data is een middel om de kracht en het potentieel van een onderneming in kaart te brengen – een fantastisch middel nu we het met de snelheid kunnen toepassen die fusie- en overnametrajecten eigen is.

REMCO VAN DAAL IS PWC-PARTNER TRANSACTION SERVICES MARTIN KERKHOF IS PWC-DIRECTOR DEAL ANALYTICS

MenA.nl | 53

Legal

LOCATIE, LOCATIE EN… AANDELENSTRUCTUUR! De tijd van individuen die panden kopen met veel geleend geld is in het grote vastgoed voorbij. Het zijn steeds vaker internationale beleggers en investeerders die gezamenlijk investeren in het populaire Nederlandse vastgoed. De werelden van aandelen en stenen kruipen hierbij dicht naar elkaar toe.

I

n veel opzichten lijkt 2017 op hoe het tien jaar geleden was in de vastgoedwereld. Er is veel optimisme, banken durven weer te lenen en de prijzen staan weer op ongeveer dezelfde niveaus.

Toch is niet alles hetzelfde. Wie de Quote 500 van dit jaar erbij pakt, ziet een stuk minder vastgoedondernemers dan in 2007. “De vastgoedmarkt is geprofessionaliseerd,” zegt Rob Hendriks, advocaat/ partner Corporate M&A/Real Estate M&A bij Simmons & Simmons. “Het zijn niet meer individuen die de dienst uitmaken op de Nederlandse vastgoedmarkt, maar grote beleggings- en investeringsfondsen - vaak ook uit het buitenland. Partijen die steeds vaker ook via een aandelenstructuur investeren in vastgoed, het zogenaamde ‘real estate M&A’.”

54 | MenA.nl

Dat beleggers en investeerders via een aandelenstructuur investeren in vastgoed is op zichzelf niet nieuw maar het gebeurt wel steeds vaker.

Inmiddels wordt ongeveer de helft van alle vastgoedtransacties via een aandelentransactie gerealiseerd.

Dit was vijf jaar geleden een stuk minder.

De belangrijkste reden is dat het bij een aandelenstructuur makkelijker wordt om gezamenlijk te investeren. Er zijn immers meerdere aandeelhouders mogelijk in zo’n structuur die in de winst, zowel in de verkoopwinst als in de huurinkomsten, delen. Ook kan het vaak fiscaal voordeliger zijn om dividend uit aandelen te ontvangen in plaats van huurinkomsten uit een pand of vastgoedportefeuille die rechtstreeks

in eigendom wordt gehouden.

Om op deze verschuiving in de vastgoedmarkt in te springen, heeft Simmons & Simmons haar vastgoedteam de laatste jaren sterk uitgebreid. Het team bestaat uit advocaten met diverse specialismen – elk onmisbaar in het huidige vastgoedinvesteringsklimaat. Het team van meer dan dertig juristen, notarissen en fiscalisten bestaat naast Rob Hendriks onder meer uit advocaat/ partner Real Estate & Projects Luc Cohen, fondsenspecialist Minke Hoekstra en partner Real Estate Finance Jan-Joost van Rijsbergen.

De opkomst van real estate M&A in Nederland kun je niet los zien van de toegenomen interesse van buitenlandse partijen. Pensioenfondsen,

verzekeraars en staatsfondsen maar ook investeringsfondsen zijn op zoek naar rendementen en zoeken daarbij verder dan Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk of Duitsland waar vastgoed de laatste jaren erg duur is geworden. Vergeleken met die landen zijn de Nederlandse vastgoedprijzen nog relatief laag.

Maar de prijs is niet de enige reden voor de populariteit van Nederland.

Rob Hendriks: “Het vastgoed is hier ook van goede kwaliteit, en daarnaast is het politieke klimaat hier stabiel. Een laag risico is belangrijk voor buitenlandse investeerders en een reden om te investeren in Nederlands vastgoed.”

Minke Hoekstra: “Als institutionele beleggers willen investeren in

vastgoed maar een (relatief) laag investeringsrisico en een stabiel rendement willen, dan kunnen zij ook investeren via een beleggingsfonds.

Fondsstructureringen zijn met name interessant voor institutionele beleggers die geen behoefte of mogelijkheid hebben om direct vastgoed op de balans te houden. Ook de fiscale behandeling en het feit dat het door harmonisatie van wet- en regelgeving makkelijker is om grensoverschrijdend aan te bieden en te investeren, maakt project- en vastgoedfinanciering in de vorm van een fonds interessant. Deze ontwikkeling is niet per se nieuw maar wordt wel op steeds grotere schaal toegepast.”

Collega Jan-Joost van Rijsbergen vult aan: “Het is hier ook makkelijker om vastgoed te financieren. Als schuld-

fonds kun je hier vrij gemakkelijk 100 miljoen uitlenen voor een vastgoedproject, terwijl je dan in Frankrijk of Italië een bankvergunning nodig hebt.”

Populair is Nederlands vastgoed de laatste jaren zeker, zo laten ook de statistieken zien. Vanaf 2014 is er door beleggers zo rond de 10 miljard per jaar in Nederlands vastgoed geïnvesteerd, terwijl dat in de vijf jaar daarvoor zo rond de 4 miljard lag. Deze cijfers komen van de Nederlandse Vereniging van Makelaars (NVM). Een groot deel van de stijging is toe te schrijven aan de komst van buitenlands beleggers.

“De concurrentie voor kwalitatief vastgoed is erg groot op het moment, vastgoed is schaars” ziet ook Luc Cohen. “We zien daarom dat

MenA.nl | 55

Legal

SIMMONS & SIMMONS Enkele hoogtepunten van real estate M&Atransacties. Vanaf begin 2015 adviseerde Simmons & Simmons:

investeerders soms al in een project stappen, nog voordat er ook maar een paal in de grond is geslagen. Op dat moment is er al een projectontwikkelaar die al een bouwer heeft geselecteerd en een huurder heeft gecontracteerd, maar er moet nog begonnen worden met de bouw. Wij zien dat investeerders, anders dan vijf jaar geleden, op zo’n moment al durven in te stappen. Dan kopen ze eigenlijk iets dat er nog niet is. In sommige gevallen is de grond nog niet eens aangekocht.”

Voor de markt is real estate M&A ook een goede ontwikkeling, vinden ze bij Simmons & Simmons.

“De markt voor vastgoed wordt er couranter en meer liquide van,” aldus Van Rijsbergen. “Aandelen, zeker in al dan niet beursgenoteerde fondsen, kun je immers veel makkelijker kopen en weer doorverkopen dan dat je dat steeds doet met een stukje vastgoed. Pensioenfondsen hebben lange tijd direct geïnvesteerd in vastgoed maar doen dat steeds minder. Dat was ‘goed bedoeld amateurisme’, zei iemand uit de pensioensector een keer tegen me.

Pensioenfondsen zijn namelijk beter in het onderhouden van beleggingen dan in het onderhouden van vastgoed. Dat vertaalt zich enerzijds in een toegenomen belang van extern

56 | MenA.nl

vastgoedbeheer en anderzijds in de toename van specialistische fondsen, waarin meerdere pensioenfondsen deelnemen. Denk bijvoorbeeld aan parkeer- of woningfondsen.”

Hendriks vult aan: “Ik denk ook zeker dat door de opkomst van aandelenstructuren in de vastgoedwereld de hoeveelheid transacties groter wordt. Je ziet namelijk steeds meer transacties van fonds tot fonds gaan, net zoals je dat ook bij bedrijven ziet die van private equity tot private equity gaan - ook wel secondaries genoemd. Deze uitwisselbaarheid en spreiding van risico is een goede ontwikkeling voor vastgoed in Nederland, omdat de prijzen en exploitatie van een vastgoedobject niet meer zo van een persoon afhankelijk is.”

De huidige vastgoedclientèle van Simmons & Simmons bestaat inmiddels dus uit instituationele beleggers en investeringsfonden in plaats van de vermogende individuen. Is het werk daarmee ook niet een beetje saaier geworden? “Nee joh,” aldus Hendriks, “de complexiteit van de huidige vastgoeddeals maakt het werk juist interessant, en ik vind het alleen maar leuk dat ik nu om tafel zit met mensen over de hele wereld, van China tot Amerika. Iedere tijd heeft zo zijn charme.“n

Meijer Realty Partners bij de aankoop van het voormalig gebouw van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Megastores Den Haag en ASR Vastgoed Ontwikkeling NV 90 North Real Estate Partners bij de overname van het ‘Heerema Gebouw’ in Leiden, waarbij gebruik werd gemaakt van Islamic financing ATREAM SAS en het Belgische beursgenoteerde Home Invest bij de aankoop van vakantiepark Port Zélande en de uitonderhandeling van de lease met Pierre et Vacances ATREAM SAS bij de bij de aankoop van Hampton by Hilton Amsterdam Schiphol Airport Fletcher Hotels bij de verkoop van de Fletcher Hotel Groep (76 hotels) aan een consortium van NIBC Blauwhoed bij de aankoop van twee stukken grond nabij AMC Ziekenhuis in Amsterdam voor een groot herontwikkelingsproject waarbij onder meer zo’n 1500 studentenwoningen worden gerealiseerd Savills Investment Management bij de aankoop van diverse retail- en logistieke complexen alsmede kantoorpanden en woningen in Nederland Een consortium van private investors bij de verkoop van student housing portfolio’s aan LaSalle Duitsland en aan het Belgische beursgenoteerde XIOR

WIJ STAAN LIEVER NAAST U. Als wij in uw schoenen stonden, zouden we onszelf niet zijn. Dan zijn wij u. U vraagt ons dan ook niet om te horen wat u al weet. U krijgt liever onafhankelijk corporate ďƒžnance advies van experts.

Van mensen die u kennen, meedenken en u verrassen met hoe het ook kan.

Beter. Die misschien zelfs de suggestie doen even rust te nemen om de ďƒžnish te halen. Ja, dat kan heel spannend zijn.

Ook heel verhelderend.

Bekijk ons track record op nielenschuman.com en overtuig uzelf.

De Cuserstraat 91 | 1081 CN Amsterdam | Uitbreidingstraat 66 | 2600 Antwerpen +31 (0) 20 723 91 00 | nielenschuman.com

Corporate

TWEEDE LEVEN

IMTECH

58 | MenA.nl

De ondergang van installatieconcern Royal Imtech in 2015 sloeg een gat in het hart van 22.000 trouwe werknemers. Het was tevens het grootste naoorlogse faillissement in Nederland. De smeulende resten van Imtech werden doorverkocht of doorgestart. En wat blijkt: de meeste onderdelen staan weer volop in bloei.

TEKST STEFAN VERMEULEN ILLUSTRATIE MIRTE TOORENAAR

V

oor iedereen die iets met Imtech van doen had, was de zomer van 2015 snikheet. De raad van bestuur, de banken, financieel en juridisch adviseurs, het ministerie van Economische Zaken, de bewindvoerders (die later curator werden): dagen en nachtenlang voerden ze besprekingen, in een verwoede poging het trotse installatieconcern uit Gouda van de ondergang te redden. Het kantoor van De Brauw fungeerde als hoofdkwartier. Op een gegeven moment liepen er, namens allerlei partijen, 120 adviseurs tegelijk rond.

Maar het mocht niet baten: door aanhoudende onrust en negatieve berichtgeving liepen klanten weg, leveranciers stopten met leveren, een deel van de beste werknemers vertrok. Een noodzakelijke herfinanciering bleek niet haalbaar. De hele operatie, in 2014 nog goed voor een omzet van bijna 4 miljard euro, dreigde vast te lopen.

Toen het faillissement van de holding Royal Imtech onontkoombaar bleek, verschoof daarom snel de focus. Het werd zaak de verschillende onderliggende divisies te redden en ze elders onder te brengen. In moeizaam overleg met de banken, die Imtech voor 1,1 miljard euro financierden, sloten curatoren Jeroen Princen en Paul Peters een reeks flitsdeals: alle divisies kregen zo een tweede leven.

Ruim twee jaar later blijkt het faillissement nog steeds pijn te doen. Als we curator Jeroen Princen voor dit artikel benaderen, noemt hij vragen over het (nog steeds niet helemaal afgewikkelde) faillissement ‘een beetje oud nieuws’. Een voormalig topman wil liever niet praten omdat ‘er al zoveel over Imtech is geouwehoerd’. En een hooggeplaatste ex-werknemer zegt: ‘We hebben een grote bak stront over ons heen gekre-

gen.’ Wat zeker bijdraagt aan die pijn, is dat het faillissement van topholding voor veel divisies die eronder hingen, helemaal niet nodig was.

Wanbeleid en fraude bij projecten in Duitsland en Polen leidden de ondergang in, veel andere takken waren op zichzelf gewoon winstgevend.

Maar door alle negatieve berichtgeving kregen ook die divisies te maken met weglopende klanten, leveranciers die stopten met leveren en de getalenteerde werknemers die hun heil elders gingen zoeken.

We besloten eens te inventariseren hoe het nu met die voormalige Imtech-divisies gaat. Dit onderzoek brengt een paar dingen helder aan het licht. Allereerst: door de chaos die in 2015 heerste, zijn veel onderdelen voor relatief zeer weinig geld in handen gekomen van investeerders die razendsnel konden handelen - met name private equity-partijen. Anders dan meer strategische partners, hadden zij geen weken de tijd nodig voor uitgebreide due diligence. Pon en Parcom Capital kochten samen bijvoorbeeld Imtech Marine, Egeria kocht Traffic & Infra, Endless kocht de Britse en Ierse onderdelen. Sommige divisies zijn inmiddels alweer met aanzienlijk rendement doorverkocht. Ten tweede: onder hun nieuwe eigenaren zijn veel voormalige Imtechonderdelen weer volledig opgeleefd. Over de hele linie laten veel ex-divisies prima resultaten zien, zo blijkt. Als geheel zou Imtech nu fors meer waard zijn dan de ruim 200 miljoen euro die curatoren en banken in 2015 voor alle onderdelen ontvingen. Hoe kan dat? De markt is aangetrokken, dat helpt. Vaak is er flink gesneden en gereorganiseerd, dat helpt ook. Toch is het een opmerkelijke conclusie: Imtech bestaat niet meer, maar bloeit als nooit tevoren.

MenA.nl | 59

Corporate

NORDIC Laten we beginnen met Imtech Nordic. De divisie in Scandinavië werd in 2015 omschreven als het ‘kroonjuweel’ van Imtech. Bij de meer dan 100 vestigingen van Nordic werkten 5000 mensen, bijna een kwart van alle Imtech-werknemers. De 800 miljoen euro omzet die tot 2014 jaarlijks uit Stockholm kwam, vormde ruim eenvijfde van het totaal bij Imtech. Het bleek ook de divisie die - hoewel ook hier alle onrust fors op de resultaten drukte - veruit de meeste waarde vertegenwoordigde. Bij het faillissement werd Nordic voor 130 miljoen euro overgenomen door het Duits-Zweedse private equityfonds Triton Partners.

Een aanzienlijk bedrag, want kort voor het faillissement had een consortium onder leiding van CVC Capital Partners nog 100 miljoen euro over voor het hele Imtech-concern.

Toch kreeg Triton geen spijt van de deal. De Nordicdivisie werd een halfjaar na de verkoop omgedoopt in Assemblin, dat direct een van de grootste installatiebedrijven van Scandinavië is. Uit het jaarverslag over 2016 dat we in handen kregen, blijkt dat het bedrijf operationeel winstgevend is: afgelopen jaar noteerde Assemblin - omgerekend in euro’s - alweer enkele tonnen brutowinst, al bleef daar onder de streep wegens investeringen en een reorganisatie weinig van over. “We hebben sinds de overname door Triton veel werk gestoken in de reorganisatie en het sterker maken van onze business,” vertelt communicatiedirecteur Anne Veiksaar van Assemblin. Dat gebeurde onder meer via een aantal nieuwe overnames: zo kwamen het afgelopen jaar ook de installatiebedrijven Skanska en Delta in handen van Assemblin.

Het bedrijf groeit hard: het aantal werknemers ligt nu op ruim 5500, de jaaromzet lag in 2016 weer op 740 miljoen euro. Mocht het zo doorgroeien, dan zou Triton over een paar jaar een succesvolle exit kunnen maken. Al wil Veiksaar daar nog niet te veel over zeggen: ‘Triton ziet Assemblin als een investering voor de lange termijn. Maar je begrijpt dat we geen commentaar geven op de investeringsstrategie.’

60 | MenA.nl

MARINE Bij het voormalige onderdeel Marine, óók een van de paradepaardjes van voormalig Imtech, blijkt vooralsnog iets minder te vieren. Tegelijk met het faillissement in 2015 werd bekend dat de divisie Marine, het vroegere Radio Holland Group, werd overgenomen door Pon Holdings en Parcom Capital. Volgens het verslag van de curatoren legden ze daarvoor 12 miljoen euro op tafel. Dat het ook hier om private equity-kopers ging was wel een issue, zegt Loes Bezemer, die namens vakbond CNV Vakmensen bij het proces betrokken was. ‘We hebben toen wel besproken wat hun visie was en wat de intenties waren.

Daarop kregen we het signaal dat men wilde investeren voor de lange termijn.’ Dankzij de deal behielden 2000 Imtech-mensen hun baan.

Maar dat betekende niet dat de doorstart makkelijk was. Het offshorebedrijf had veel last van de naweeën van het faillissement. De orderportefeuille liep in die eerste maanden verder terug - ook omdat de scheepvaart het als geheel nog moeilijk had. Nieuwe reorganisaties waren daarom onvermijdelijk. Imtech Marine werd opgesplitst in twee bedrijven, omgedoopt in RH Marine en Radio Holland Netherlands.

Enkele honderden mensen verloren alsnog hun baan.

Volgens verschillende betrokkenen die we spraken, draaien die onderdelen inmiddels weer stabiel. De tak RH Marine kwam in september voor een onbekend bedrag volledig in handen van Pon. ‘Blijkbaar draait het zelfs zo goed dat ze Parcom hebben willen uitkopen,’ zegt een insider die liever anoniem wil blijven.

Of dat klopt wil Pon niet zeggen: ‘Het klopt dat RH Marine een volledige dochteronderneming is geworden, maar dat is alles wat we erover kwijt willen,’ zegt woordvoerder Jacques Geijsen. Ook Parcom wilde niet zeggen hoeveel het aan de exit verdiend heeft.

Vaststaat dat voor beide opgesplitste onderdelen weer een toekomst gloort.

UK & IRELAND Ook de divisie in Groot-Brittannië en Ierland had het lastig in de tijd voorafgaand aan het faillissement.

Omzet en EBITDA vertoonden stevig dalende lijnen, het productieniveau was laag, zo rapporteerden de curatoren Peters en Princen. Vooral één vennootschap binnen de divisie was zwaar verliesgevend: Imtech Water Wasteland Energy. En omdat voor die vennootschap 23 miljoen euro aan bankgaranties waren verstrekt, was de divisie UK & Ireland als geheel niet verkoopbaar. CEO Paul Kavanagh huurde daarom PwC als adviseur in om de boel te helpen ontvlechten.

Water Wasteland Energy werd apart gezet, de rest van de divisie werd onderwerp van een management buy-out, die werd gefinancierd door private equityfonds Endless LLP. De verkoopprijs bleef geheim.

Volgens Endless-partner Aidan Robson was het een prima deal. ‘Ons vermogen om snel, simpel en zonder geld van buiten een complexe transactie te kunnen sluiten, gaf dit bedrijf de oplossing waar men naar zocht,’ legt hij in een bericht op de Endless-website uit. ‘De acquisitie was rond binnen twee weken nadat hij voor het eerst bij ons geïntroduceerd werd.’ CEO Kavanagh ging daarna met de bijl door het bedrijf: meer dan 500 van de 2600 werknemers konden op zoek naar een andere baan. Die reorganisatie bleek een succes. De omzet loopt nu tegen de 500 miljoen euro (was in 2014 ruim 600 miljoen), en stijgt weer.

Sterker nog: volgens Endless ‘overtrof het bedrijf op elk meetpunt de verwachtingen’. Endless verkocht daarom afgelopen juli de aandelen Imtech UK & Ireland weer door, nu aan EDF Energy Services. Dat gebeurde volgens Endless tegen een ‘outstanding early return’. De precieze bedragen bleven geheim, Imtech UK en Endless wilden er ook nu geen vragen over beantwoorden.

MenA.nl | 61

Corporate

BENELUX TRAFFIC & INFRA Ook de divisie Traffic & Infra kwam in handen van private equity: in dit geval stapte Egeria erin. Egeria betaalde 13 miljoen euro voor de divisie die zich bezighield met systemen voor weg-, trein- en vaarverkeer. In 2014 zette Traffic & Infra bijna 390 miljoen euro per jaar om, er werkten ruim 2000 mensen, grotendeels in Nederland. De divisie werd in 2016 omgedoopt tot Dynniq. Heel slecht ging het op dat moment niet, vertelt Annette Frijns, directeur marketing en communicatie van Dynniq: ‘Aangezien de Imtech-divisies gebruik maakten van centrale diensten was de exacte performance niet goed beschikbaar, maar de divisie was winstgevend.’ Nieuwe eigenaar Egeria besloot zich op de kernactiviteiten te richten en stootte een aantal onderdelen van het voormalige Traffic & Infra af: zo ging het bedrijfsonderdeel Rail naar Dura Vermeer, en Water naar ICT Group. ‘We hebben een nieuwe strategie en missie geformuleerd met focus op drie markten: Mobility, Parking en Energy,’ zegt Frijns. ‘De basis is sterk verbeterd.’

Dynniq richt zich nu met name op innovatieve systemen die de doorstroming van het wegen- en energienetwerk verbeteren, legt Frijns uit. Het is een markt die groeit, en in die markt groeit ook de bekendheid van Dynniq. ‘Dat is goed om te merken. We krijgen mooie en uitdagende opdrachten, waarin onze toegevoegde waarde in het vergroten van veiligheid, duurzaamheid en efficiency erkend wordt.’ De omzet ligt op dit moment weer rond de 300 miljoen euro, bij Dynniq werken 1800 mensen in elf landen. Volgens Frijns is de toekomst veelbelovend, tot tevredenheid van Egeria. Oprichter Peter Visser staat bekend als iemand die graag instapt bij relatief goedkope bedrijven, om daarna binnen vijf jaar de EBITDA te willen verdubbelen. Bij sommige deelnemingen blijft Egeria tot zeven jaar aan boord. Ook bij Dynniq is nog geen exit in zicht, zegt Frijns: ‘Egeria verwacht veel van de verbeterplannen bij Dynniq en ondersteunt het management waar nodig. Uiteindelijk zal Egeria op lange termijn haar belang desinvesteren, maar daar is momenteel nog geen sprake van.’

62 | MenA.nl

Imtech Benelux was niet de oorzaak van het faillissement in 2015, maar draaide wel dramatisch. CEO Roger Knubben bekende in een interview dat de divisie eerder ‘vele tientallen miljoenen verlies’ noteerde.

Al was dat in het jaarverslag nooit te zien: ‘Dat werd van bovenaf opgepoetst met cijfers.’ Er werkten bijna 4000 mensen. Knubben kwam in 2013 aan boord en begon toen aan een grootscheepse reorganisatie.

Maar ook in Nederland liep in 2015 door financiële problemen en onrust alles vast. Rond het faillissement wilden de curatoren het bedrijfsonderdeel als geheel doorverkopen aan ‘een Nederlandse private equity partij’ die er 21 miljoen euro voor overhad, maar onder druk van de banken ging dat niet door.

De banken dachten meer te kunnen verdienen door alle onderdelen van Imtech Benelux apart door te verkopen. En zo ging het. Imtech Toegangstechniek ging naar het Zwitserse Agta Record (11 miljoen euro), Belgium naar Cordeel Groep (4 miljoen), Industry International en Luxemburg naar de speciaal hiervoor opgerichte investeringsmaatschappijen Techim en Rucio Investment (ruim 3 miljoen); beide blijken te herleiden naar CVC-partner Rolly van Rappard. Installateur Unica nam de contracten van Building Services over (500.000 euro). Het onderdeel Industrial Services ging failliet, waarna het in brokken in handen kwam van strategische kopers Kentech, Verwater, Cegelec en Convoi. In totaal droegen zij bijna 10 miljoen euro bij aan de boedel.

De bedrijven doen het nu weer goed, zo blijkt. “Bijna al het Imtech-personeel heeft weer een baan gevonden, bij ons of andere bedrijven,” zei Robert Ytsma van Verwater in Dagblad van het Noorden. “Het bedrijf groeit weer. We hebben een paar mooie opdrachten binnengehaald,” zei Nadine Polder van 360º KAS, voorheen onderdeel van Industry International, in PZC. “Het merendeel van alle Imtech-mensen heeft snel weer een baan gevonden,” zei Unica-CEO John Quist in Cobouw. Volgens Quist ging het onderdeel Benelux weliswaar door de versnipperaar, maar kwamen vrijwel alle bedrijven en werknemers elders in de sector goed terecht. “De sector heeft zich van zijn beste kant laten zien door zoveel absorberend vermogen te tonen en bijna geruisloos zo’n klap op te vangen.”

DUITSLAND SPANJE Het voormalige onderdeel Imtech Spanje is een apart verhaal. De divisie, waar ook de activiteiten in Chili, Peru en Marokko onder vielen, kwam in september 2015 in handen van het in Zwitserland gevestigde fonds Springwater Capital. Dat betaalde in totaal 6 miljoen euro voor de divisie. Maar Springwater, en vooral de Duitse oprichter Martin Gruschka, slaagde erin zichzelf binnen no-time gehaat te maken in Madrid en omgeving. Volgens Spaanse kranten ontbrak een serieus herstructureringsplan. Er gingen kantoren dicht en mensen uit, maar Springwater deed niets aan het binnenhalen van nieuwe opdrachten. En dat terwijl een nieuwe aanpak hard nodig was: volgens kenners leed de divisie tussen 2012 en 2015 in totaal 60 miljoen euro verlies.

Tot slot komen we uit bij de grootste oorzaak van alle problemen: de tak Imtech Duitsland, ook wel Germany & Eastern Europe genoemd. Het geplande pretpark Adventure World Warsaw bleek een beerput waarin honderden miljoenen verdwenen, de Duitse directie bleek te frauderen, en de holding Royal Imtech bleek garant te staan. Op 6 augustus 2015 vroeg de Duitse tak faillissement aan, waarna de holding in Nederland een week later volgde. ROM Technik uit Bremen nam een onderdeel met 2300 van de 4200 werknemers over, voor de rest was het einde oefening. Voormalig topmannen Klaus Betz en Jรถrg Gerhard Schiele werden dit jaar veroordeeld tot gevangenisstraffen van minimaal drie jaar, Betz moet bovendien meer dan 11 miljoen euro terugbetalen aan de failliete boedel. Voor de gedupeerden is dat misschien een kleine troost.

Begin dit jaar ging Imtech Spanje noodgedwongen in surseance. Met behulp van bewindvoerders en rechtbank werd gezocht naar een partij die er geld in wilde steken en zo ruim 900 overgebleven banen kon redden. Afgelopen september gebeurde er iets dat veel Spanjaarden pas echt boos maakte: Springwater wist Imtech Spain ondanks alle problemen alsnog tegen een forse winst door te verkopen. ACS, het bouwbedrijf van voormalig Real Madrid-voorzitter Florentino Perez, nam het bedrijf over voor meer dan 20 miljoen euro. Het gaat slechter, maar de onderneming is desondanks in waarde meer dan verdrievoudigd. Het geeft aan dat Springwater in 2015 in elk geval financieel een handige deal sloot - en de Imtech-curatoren en de betrokken banken de Spaanse divisie voor veel te weinig geld van de hand deden.

MenA.nl | 63

Private Equity

‘INVESTEREN KOMT HET DICHTST BIJ ONDERNEMEN’ 64 | MenA.nl

Private equity is populair onder financials, ondanks de soms controversiële reputatie bij de buitenwacht.

TEKST GUY HOEKS Terwijl Nederlandse bedrijven voor het eerst sinds 2008 weer in groten getale voor durfkapitaal kiezen, schieten ook nieuwe investeringsfondsen als paddestoelen uit de grond. Als gevolg daarvan stappen financials uit diverse hoeken steeds vaker over naar private equity. Niet alleen opteren pas afgestudeerden vers uit de collegebanken als quant voor een carrière bij een investeringsmaatschappij, ook mediors en seniors bij banken, strategische adviesbureaus en advocatenkantoren wagen de sprong.

nam van de Oranje Leeuw. “M&A is een fantastisch spel; je ondersteunt bedrijven met raad en daad op een belangrijk strategisch kruispunt.

Echter, het is voor een bepaalde periode waarna je een nieuw dossier oppakt.” Voor Ruiter was het geen gemakkelijke beslissing om het moederschip met al haar vastigheden achter zich te laten. “Een lastig omslagpunt, zeker met jonge kinderen en een hypotheek.” Het tekent Ruiters ambitie om nieuwe ervaringen op te doen en meer met ondernemerschap bezig te zijn.

Wat maakt investeren zo populair?

M&A Community zoekt naar een antwoord bij Foreman Capital, dat op de 24e verdieping van de WTC-toren in Amsterdam gevestigd is, waar ook Lincoln International (M&Aadviseur) als overbuur en Linklaters (advocatenkantoor) als naaste buur kantoor houden. Bij deze ‘ondernemende’ investeerder, zoals Foreman Capital zichzelf noemt, spreken we af met voormalig bankier Robert Ruiter en ex-strategy consultant Tim Teunissen.

Ook Teunissen liet zijn wens al eerder in vervulling gaan. Hij verliet internationaal adviesbureau Boston Consulting Group (BCG) in 2014. “Alleen advies geven was niet genoeg, ik streefde ernaar iets op te bouwen,” zegt hij. “Op een gegeven moment sta je voor een keuze: ga ik voor het partnership of vertrek ik. In het begin was de grote naam belangrijk.

Maar naarmate je ouder wordt krijg je meer oog voor de lange termijn.

Met een portfoliobedrijf bouw je echt iets op in plaats van de jaarlijkse ‘teller op nul’.”

LASTIG OMSLAGPUNT “Ik had veel vrijheid bij ING en een succesvol team,” begint Ruiter, die vorig jaar na dik tien jaar afscheid

BELANGRIJKE BESLISSINGEN Bij ING leerde Ruiter als overname-

MenA.nl | 65

Private Equity

adviseur vrijwel alle in Nederland actieve investeringsmaatschappijen kennen. “Ik kreeg daardoor een kijkje in de keuken bij tal van bedrijven.

De mid-market transacties spraken me het meest aan, omdat het heel persoonlijk is en cliënten oprecht advies zoeken voor belangrijke beslissingen. Die dynamiek is bij de grote transacties wezenlijk anders, dat zijn toch meer klinische processen met stuurgroepen,” meent Ruiter. “Naast het werken met ondernemers wilde ik de praktijk ervaren van datgene waarover ik in mijn vorige rol adviseerde; investeren is dan een logische stap. Je bouwt als team samen iets op voor de lange termijn. We delen plezier in wat we doen en hebben een sterke drive om groei te realiseren.”

STAMINA De voormalige bankier roemt de veelzijdigheid van het investeren.

“Natuurlijk ben je bezig met allerlei bedrijfseconomische vraagstukken, maar onderliggend is het vooral psychologie: verbinding, vertrouwen,

66 | MenA.nl

verantwoordelijkheid en stamina zijn belangrijke uitgangspunten in onze samenwerking met ondernemers. ” Ook Teunissen, die bij BCG commerciële opdrachten volbracht voor banken en bedrijven in onder meer de telecomsector, kan zich vinden in de woorden van Ruiter. “Ik wilde de stap maken naar een kleiner fonds, buiten de institutionele setting, dat zich op de onderkant van de mid-market richt. Daar maak je de meeste impact, omdat je direct met de directeur-grootaandeelhouder aan tafel zit. Bij Foreman werken ondernemende investeerders. Onze oprichters zijn klein begonnen en hebben dankzij zorgvuldig gekozen investeringen de basis gericht op ondernemerschap. Door exclusief eigen geld te investeren (Foreman kent geen externe kapitaalverschaffers zoals de meeste private-equityfondsen) is er sprake van gelijke belangen met onze medeaandeelhouders. Wij ervaren dat ons model en manier van werken enthousiast

wordt ontvangen door familiebedrijven en DGA’s.”

DRAMA De laatste jaren heeft de reputatie van private equity flink wat deuken opgelopen. Waren beiden vooraf niet bevreesd door horrorverhalen als V&D en Estro? “Dat zijn high street names waar sommige media gretig conclusies aan verbinden. Voor veel retailorganisaties is de periode vanaf 2007 simpelweg een drama geweest,” reageert Ruiter. “Natuurlijk gaan er dingen fout, het blijft mensenwerk.

Maar er zijn veel meer voorbeelden van hoe bedrijven op de kaart zijn gezet dankzij de steun van investeerders zoals Action, Basic-Fit, Hunkemöller en NXP. Stuk voor stuk zijn dat voorbeelden van bedrijven die onder de vorige eigenaar nauwelijks van hun plek kwamen en met hulp van investeerders een enorme vlucht voorwaarts hebben gemaakt.”

Foreman, dat zich richt op ondernemingen met een operationele winstgevendheid van 3 tot 20 miljoen

euro, heeft vergelijkbare ervaringen.

“Orangefield, De Jong Zuurmond en Sekura Cabins zijn allemaal voorbeelden van bedrijven die sterk zijn opgebloeid na verzelfstandiging vanuit een grote corporate. Er zijn overigens meerdere onafhankelijke rapporten geschreven over de toegevoegde waarde van investeringsmaatschappijen.”

Overigens zien zowel Ruiter als Teunissen het niet als een kerntaak om het soms controversiële imago van private equity op te vijzelen.

“Ons doel is om goede bedrijven nog beter te maken. Als dat lukt is er een spillover effect op zaken als werkgelegenheid, belastinginkomsten voor de overheid en omzetgroei bij toeleveranciers. Maar het is geen doel op zich,” zegt Teunissen. De exconsultant hoopt wel dat bestaande succesverhalen positieve publiciteit

genereren voor de beroepsgroep. “Als die bijdragen aan een betere reputatie is dat heel mooi, vooral omdat investeren juist niet kortetermijndenken is.”

REURING Gevraagd naar zo’n succesverhaal, halen de twee investeerders het eerdergenoemde Sekura Cabins aan: een Deens bedrijf gespecialiseerd in besturingscabines voor voertuigen in de mijnbouw en bosbouw dat recent is overgenomen middels een carve-out uit Bosal Groep. “Een typisch bedrijf voor Foreman,” meent Ruiter, “vanwege het internationale karakter en de groeipotentie.”

Het moederbedrijf Bosal kwam via M&A-adviseur Rothschild uit bij Foreman, dat de Deense onderneming samen met Standard Investment inlijfde. “Die samenwerking gaat

hartstikke goed,” constateert Ruiter.

“De eerste boardmeeting vond onlangs plaats. Het management wilde graag een nieuwe lasrobot aanschaffen en voelde zich haast bezwaard omdat het niet in het originele budget was opgenomen. Daarop zeiden wij: als jullie kunnen onderbouwen waarom die robot goed is voor het bedrijf, dan schaffen we er een aan.

Zo gezegd, zo gedaan. Daarna voeren we met z’n achten (vier Denen en de vier Nederlanders van Foreman en Standard) over de Amsterdamse grachten.

Teunissen knikt instemmend. “Je bouwt een vertrouwensband op door tijd met elkaar door te brengen en te doen wat je zegt; dat is ons handelsmerk. Het vooruitzicht om de aankomende twintig jaar door te bouwen met ons team en kleurrijke ondernemers, maakt me erg enthousiast.” n

MenA.nl | 67

Movers & Shakers

MOVERS & SHAKERS

Bestuursvoorzitter Albert Röell van KPMG is per 1 december opgestapt.

De topman noemt in een verklaring de "niet optimale" samenwerking met andere bestuurders als reden voor zijn vertrek.

Financieel dienstverlener Intertrust heeft in Hans Turkesteen een nieuwe CFO gevonden. De 54-jarige Turkesteen gaat die rol op interimbasis vervullen. Eerder was hij financieel directeur bij Stork en Imtech.

Het Equity Capital Markets (ECM) team van ABN AMRO heeft drie bankiers aangetrokken: Paul Huysmans, Arthur van Dijk en Julie Wakkie.

Maarten Blomme, reeds werkzaam in het ECM team van ABN AMRO, wordt met Paul Huysmans co-Head ECM.

68 | MenA.nl

Amstone Tax Lawyers heeft zich onlangs weten te versterken met Lonneke van Moorselaar. Zij nam in augustus na ruim zestien jaar afscheid van NautaDutilh.

Nordian Capital Partners heeft zich versterkt met Menno Wagenmakers.

Bij de Amsterdamse investeringsmaatschappij is hij in september gestart als partner.

AkzoNobel heeft een nieuwe CFO. Het bedrijf stelt Maarten de Vries aan als nieuwe financieel topman.

Hij vervangt Maëlys Castella die onlangs terugtrad vanwege gezondheidsredenen.

Per september 2017 is Floris de Kort aan de slag gegaan bij Avaxa Debt Advisors als Director.

Topman David de Buck van Intertrust zal zich in mei 2018 niet herkiesbaar stellen voor een nieuwe termijn. Dat maakte de financiële dienstverlener in augustus bekend bij de presentatie van de tweedekwartaalcijfers.

Het Amsterdamse boutique M&Akantoor Squarefield heeft Gino Soeriowardojo begin september benoemd tot Associate Partner.

Per 1 september is Reinier Huisman als partner toegetreden tot internationaal adviesbureau Accuracy.

Huisman heeft jarenlange ervaring in strategische consultancy en is verantwoordelijk voor het verder ontwikkelen van de strategische propositie van Accuracy.

Communicatieadviesbureau Citigate First Financial heeft zich deze maand versterkt met Janneke Dijkstra. Per 1 juli is Dijkstra aangesteld als Director.

Het Utrechtse advocaten- en belastingkantoor Bruggink & Van der Velden heeft Annemarie de Best aan zich verbonden. Ze werkte hiervoor bij CMS Mark Loefs is per 1 september als partner aan de slag gegaan bij Orange Clover. Bij het Amsterdamse boutique advocatenkantoor legt hij zich in het bijzonder toe op de ondernemingsrechtelijke praktijk.

Het Amsterdamse advocatenkantoor Axon versterkt zich met Hanneke Later-Nijland. De advocate maakt de overstap van Bird & Bird.

Paul Schram maakte in de zomer wereldkundig dat hij terugkeert op het oude nest: de wereld van de investment banking. Schram is benoemd tot Hoofd M&A bij Rabobank Nederland.

Dealmaker Ivo Vincente verliet in juli investeringsmaatschappij Gimv na vijftien jaar ‘met pijn in het hart’.

Opgetogen kijkt hij uit naar zijn volgende uitdaging: Smile Invest.

Communicatieadviseur Tanno Massar maakte dit voorjaar de overstap naar voedingsingrediëntenconcern Corbion.

Hij werkte bij Hill + Knowlton Adviesbureau Accuracy heeft Bas Dantuma weggehaald bij EY. Hij gaat aan de slag als senior manager binnen de transactie-tak.

Overname-advocaat Susan ten Haaf is benoemd tot partner bij HVG Law.

Fusie- en overname-adviseur Maarten Appels is beëdigd tot notaris bij Van Doorne. Appels is een ervaren specialist op het gebied van ondernemingsrecht.

Petra Zijp, Jaap Jan Trommel en Chris Warner zijn per 1 juni 2017 toegetreden tot het bestuur van NautaDutilh.

Dirk-Jan Smit is benoemd tot Managing Partner van het Amsterdamse kantoor van Freshfields Bruckhaus Deringer.

Michiel Pannekoek is aangesteld als toezichthouder bij Lex Mundi, het grootste juridische netwerk ter wereld.

Profiteer van de M&A Community.

Onbeperkt toegang tot de M&A Database met het meest uitgebreide overzicht in de Nederlandse markt van fusies & overnames. MenA.nl

MenA.nl | 69

League Tables

KPMG TWEE KEER AFGETROEFD DOOR PWC KPMG wordt twee keer afgetroefd door PwC in de league tables transaction support van het derde kwartaal van 2017. J.P. Morgan en ING blijven de leidende zakenbanken. Allen & Overy en Lexence vergroten hun voorsprong.

M&A-DEALS (2014 - 2017) 180,0

600

157,5

525

135,0

450

112,5

375

90,0

300

67,5

225

45,0

150

22,5

75

0,0

2014 Q123

2015 Q123

2016 Q123

Value of PE-deals (billion €)

PRIVATE-EQUITYDEALS (2014 - 2017) 16

160

14

140

12

120

10

100

8

80

6

60

4

40

2

20

0

2014 Q123

2015 Q123

2016 Q123

Value of PE-deals (billion €)

70 | MenA.nl

2017 Q123

0

Number of PE-deals

Number of PE-deals

Het aandeel van private-equityinvesteerders in de markt blijft toenemen. In de eerste drie kwartalen van 2017 zijn er 161 deals gesloten waar private-equity-investeerders bij waren betrokken met een totale dealwaarde van 16 miljard euro. Vergeleken met 2016 is het aantal PE-deals gestegen met 18 procent en de totale dealwaarde met 225 procent.

0

Number of deals

Value of deals (billion €)

AANDEEL PE GROEIT

2017 Q123

Number of deals

In totaal zijn er in de eerste drie kwartalen van 2017 586 deals gesloten voor een totale dealwaarde van 53 miljard euro. Hiermee is het aantal deals met 19 procent gestegen en de waarde met 22 procent gedaald ten opzichte van dezelfde periode in 2016.

Value of deals (billion €)

MEER DEALS VOOR MINDER

J.P. MORGAN BLIJFT IN DE LEAD

M&A ADVISORY Q3 2017 DEAL VALUE 2017 Q3

2016

Company

Deals

Deal value (bn €)

1

(12)

J.P. Morgan

8

18,37

2

(1)

Goldman Sachs

2

7,68

3

(6)

Morgan Stanley

2

7,11

4

(11)

ING Bank

24

4,45

5

(53)

Quayle Munro

1

3

6

(33)

Alantra

2

2,96

7

(19)

Rothschild

11

2,75

8

(14)

KPMG

20

1,98

9

(17)

BofA Merrill Lynch

3

1,44

10

(4)

Barclays

3

1,3

Zakenbank J.P. Morgan heeft een klein miljard bij de totale dealwaarde van het tweede kwartaal geplust en heeft daarmee een totale dealwaarde van 18,4 miljard euro. Daarmee blijft de zakenbank koploper van de league tables M&A Advisory gesorteerd op dealwaarde. Goldman Sachs volgt met 7,7 miljard op de tweede plaats. De bank heeft daarmee nog wat werk goed te maken om net als in 2016 de nummer één te worden op de Nederlandse markt.

ING NUMMER 1 IN AANTAL DEALS

M&A ADVISORY Q3 2017 DEAL VOLUME 2017 Q3

2016

Company

Deals

Deal value (mn €)

1

(3)

ING Bank

24

4.448

2

(1)

KPMG

20

1.977

3

(-)

IMAP Netherlands

18

165

4

(7)

PwC

16

854

5

(10)

EY

16

303

6

(5)

Deloitte

14

205

7

(6)

Oaklins Netherlands

13

140

8

(4)

Rothschild

11

2.747

9

(2)

Capitalmind

11

128

10

(12)

Rabobank

9

325

ING is met 24 deals de meest actieve speler in de league tables M&A Advisory. De bank stond eind Q2 ook op de eerste plaats. KPMG heeft de achterstand op de koploper iets ingelopen en staat met twintig deals op de tweede plaats. IMAP Netherlands heeft een heel goed derde kwartaal gehad. Het kantoor stond na Q2 met zes deals op de achtste plaats en staat nu met 18 deals op drie.

MenA.nl | 71

League Tables

ALLEN & OVERY OP VOORSPRONG Advocatenkantoor Allen & Overy vergroot de voorsprong op De Brauw Blackstone Westbroek in de league tables voor advocatenkantoren gesorteerd op dealwaarde. Het kantoor heeft met 21 miljard euro bijna een twee keer zo grote dealwaarde als De Brauw. Het lijkt daarmee af te stevenen op de nummer één van het hele jaar, net als in 2016. Clifford Chance staat met 9,9 miljard euro op drie.

Het kantoor heeft een flinke sprong gemaakt in het Q3, want het stond na Q2 nog op de zevende plaats.

LEXENCE MIKT OP RECORDJAAR Lexence blijft nummer één in aantal deals. Het kantoor staat met 49 deals op de eerste plaats. Hiermee lijkt Lexence af te stevenen op een recordjaar, want vorig jaar eindigde het kantoor op de negende plaats. Het kantoor heeft bij veel meer deals geadviseerd dan in dezelfde periode in 2016. Toen stond de dealteller van het kantoor na Q3 op 27. Loyens & Loeff is de nieuwe nummer twee met 43 deals. Na een kwartaal met 13 deals schiet het kantoor de nummer één van 2016 - Allen & Overy - voorbij.

72 | MenA.nl

LEGAL ADVISORY Q3 2017 DEAL VALUE 2017 Q3

2016

Company

Deals

Deal value (bn €)

1

(1)

Allen & Overy

42

21,1

5

(4)

NautaDutilh

39

12,3

2

(2)

De Brauw Blackstone Westbroek

21

10,8

4

(6)

Skadden Arps Slate Meagher & Flom

4

10,2

3

(12)

Clifford Chance

13

9,9

6

(13)

Stibbe

18

7,3

7

(55)

Wachtell, Lipton, Rosen & Katz

1

6,5

8

(-)

CDH

1

6,1

9

(10)

Loyens & Loeff

43

4,3

10

(15)

Van Doorne

40

2,1

LEGAL ADVISORY Q3 2017 DEAL VOLUME 2017 Q3

2016

Company

Deals

Deal value (bn €)

1

(9)

Lexence

50

0,9

2

(2)

Loyens & Loeff

43

4,3

3

(1)

Allen & Overy

42

21,1

5

(11)

Van Doorne

40

2,1

6

(5)

Houthoff Buruma

40

1,7

4

(3)

NautaDutilh

39

12,3

7

(7)

De Breij Evers Boon

29

0,6

8

(4)

De Brauw Blackstone Westbroek

21

10,8

9

(10)

Simmons & Simmons

21

0,7

10

(8)

Stibbe

18

7,3

Profiteer van onbeperkt toegang tot de M&A Database met het meest uitgebreide overzicht in de Nederlandse markt van fusies & overnames. Word Full Member van de M&A Community via MenA.nl

PWC STOOT KPMG VAN TROON

TRANSACTION SUPPORT Q3 2017 DEAL VALUE 2017 Q3

2016

Company

Deals

Deal value (mn €)

1

(1)

PwC

72

12.451

2

(3)

KPMG

63

9.069

3

(4)

EY

44

2.541

4

(2)

Deloitte

44

2.012

5

(7)

SINCERIUS

29

467

6

(-)

Cushman & Wakefield

2

255

7

(-)

McKinsey

1

246

8

(6)

Accuracy

17

199

9

(-)

A.T. Kearney

1

169

10

(10)

Mazars

8

125

PwC verdringt KPMG van de eerste plaats in de league tables transaction support gesorteerd op dealwaarde. Het kantoor heeft in de eerste drie kwartalen bij deals met een totale waarde van 12,5 miljard euro het boekenonderzoek verricht. Hiermee staat het kantoor op dezelfde plaats als einde boekjaar 2016. KPMG stond na het tweede kwartaal nog op de eerste plaats, maar moet nu genoegen nemen met de tweede rang met 9,1 miljard euro op de teller.

2-0 VOOR PWC

TRANSACTION SUPPORT Q3 2017 DEAL VOLUME 2017 Q3

2016

Company

Deals

Deal value (mn €)

1

(2)

PwC

72

12.451

2

(4)

KPMG

63

9.069

3

(3)

EY

44

2.541

4

(1)

Deloitte

44

2.012

5

(5)

SINCERIUS

29

467

6

(7)

Accuracy

17

199

7

(6)

BDO

16

101

8

(9)

Mazars

8

125

9

(10)

Grant Thornton

6

30

10

(8)

Alvarez & Marsal

6

30

Ook in aantal deals is PwC de competitie voorbijgestreefd. PwC was als transaction-supportadviseur betrokken bij 72 deals en KPMG bij 63 deals. Een opvallende sprong van PwC, want na het tweede kwartaal stond het kantoor nog op 31 deals.

Niet alle deals zijn gedaan in het derde kwartaal, maar de transaction-supporters hadden nog wat oudere deals op de plank liggen. Hiermee gaat PwC concurrent KPMG voorbij in de rankings.

MenA.nl | 73

Agenda & Colofon

De M&A Community brengt professionals in M&A, Corporate Finance en Private Equity bij elkaar middels live events, het M&A Magazine en de website MenA.nl met nieuws en een M&A database. M&A Magazine informeert over actuele ontwikkelingen op het gebied van fusies, overnames, participaties, investeringen en financiële bedrijfsinformatie.

Redactie M&A / MenA.nl

Willem van Oosten (wvanoosten@alexvangroningen.nl) 06 50254708

Aan deze editie werkten mee

Nicky de Beer, Jorge Groen, Guy Hoeks, Ruben Munsterman en Stefan Vermeulen

Fotografie

Geert Snoeijer, Eric Fecken, Arthur van Megen, Paul Tolenaar en Ton Zonneveld

Algemeen Hoofdredacteur

Marjan Bleeker (mbleeker@alexvangroningen.nl) 06 11584926

Uitgever

SAVE THE DATE M&A COMMUNITY AGENDA 2018 2017 gaat de boeken in als een goed M&A jaar.

De verwachtingen voor 2018 zijn nog hoger. Op de hoogte blijven van actuele thema’s en ontwikkelingen? Bezoek dan met andere professionals uit de sector een van de masterclasses, roundtables, M&A Fora of andere events van de M&A Community.

Kijk op MenA.nl/events voor meer informatie.

10 januari Nieuwjaarsborrel M&A en CFO CMS Amsterdam

16 mei Forum Young M&A Professionals Lexence Amsterdam

7 maart Private Equity Summit Strandzuid Amsterdam

20 juni ECM Zomerforum Amsterdam

11 april Corporate M&A Forum Intertrust Amsterdam

21 november Private Equity Forum Amsterdam

Alex van Groningen BV (info@alexvangroningen.nl) Burgemeester Haspelslaan 63 1181 NB Amstelveen Tel. 020 57 88 900 Fax 020 63 91 025

Marketing

Paul van Beckum (pvanbeckum@alexvangroningen.nl) Tel. 020 57 88 919

M&A Community Manager

Ezri Joy Blaauw (eblaauw@alexvangroningen.nl) Tel. 020 5788909 Mobiel. 06 46384782

Lidmaatschap M&A Community

De mooiste deals worden gesloten met de juiste kennis en de beste contacten. De top van de M&A professionals in Nederland is daarom aangesloten bij de M&A Community. Wilt u daar ook bij horen? Meld u aan op MenA.nl

Drukker

Bal Media, Schiedam

Vormgeving

Cor Lesterhuis © Alex van Groningen BV Amstelveen 2017 Zonder schriftelijke toestemming van de uitgever is het niet toegestaan om integraal artikelen over te nemen, te (doen) publiceren of anderszins openbaar te maken of te verveelvoudigen in welke vorm dan ook. Nota bene: geen toestemming is nodig om de titel en inleiding van artikelen over te nemen op (eigen) websites, mits met bronvermelding. wet bescherming persoonsgegevens De abonneegegevens zijn opgenomen in een database van Alex van Groningen B.V. Deze is aangemeld bij het College Bescherming Persoonsgegevens. Wij gebruiken deze gegevens om u op de hoogte te houden van aanbiedingen. Indien u hier bezwaar tegen heeft, maakt u dit kenbaar door bericht te zenden naar info@alexvangroningen.nl.

Aanlevering van Artikelen

74 | MenA.nl

Inzending van een artikel naar de redactie ter publicatie houdt in dat de auteur akkoord gaat met de volgende voorwaarden ter plaatsing: - de auteur heeft het volledige auteursrecht op het artikel; - het artikel is niet eerder, in welke taal dan ook, gepubliceerd; - met publicatie wordt geen geheimhouding geschonden; - de auteur zal niet zonder schriftelijke toestemming van de uitgever het artikel elders publiceren; - de auteur verleent de uitgever het gebruiksrecht op het artikel om dit in al haar media te (her)publiceren in print, online of in welke vorm dan ook en waar gewenst eventueel aan te kunnen passen.

Congrats to the nominees of the 2017 M&A Awards

The ultimate shortlist of leading M&A and Private Equity experts in the Netherlands Best Small Cap Deal

Best Deal

Best Deal Midmarket

Best ECM Deal

Apollo Global Management - Lumileds KKR - Q-Park Mediahuis en VP Exploitatie - Telegraaf Media Groep Moody’s - Bureau van Dijk NN Group - Delta Lloyd Toyota Industries - Vanderlande Industries

ASR Nederland NV - Generali Nederland Ergon Capital Partners - Keesing Media Group Five Arrows Principal Investment - Voogd & Voogd Royal Dutch Shell - NewMotion Standard Investment - Riedel Warner Music Group - Spinnin’ Records

FPO ABN AMRO FPO ASR Nederland FPO Heineken Holding IPO Avantium IPO VolkerWessels

Best Buy Out Manager

Best M&A Director

Best General Counsel

Best Limited Partner

Tom van Aken, Avantium Peter de Heer, HG International René Moos, Basic-Fit Gerhard Nordemann, Gilde Equity Management Jim Vermeule, DentConnect Arnold Zuidgeest, Marfo

Pim Berendsen, PostNL Roger Gerritzen, Dümmen Orange Marc Koster, Heineken Barry Masclee, Talpa Stewart McCrone, Philips Emile Poot, Damen Shipyards

Lonneke de Beer, SHV Holdings Else Buijs, Boskalis Sven Dumoulin, Akzo Nobel Thijs van der Lugt, Aalberts Industries Sharog Manesh, Dümmen Orange Wendela van Uchelen, NS

Marc Dreesmann, CommonWealth Investments Wouter ter Horst, a.s.r. real estate investment management Herman Kleeven, APG Asset Management Maarten Vervoort, AlpInvest David de Villiers, Shell Asset Management Company Eric-Jan Vink, PGGM

Best Private Equity Manager

Best Private Equity Manager Midmarket

Lex Douze, Waterland Private Equity Pieter de Jong, 3i Group plc Boris Kawohl, 3i Group plc Boudewijn Molenaar, Gilde Buy Out Partners Kristiaan Nieuwenburg, EQT Hans Scheepers, Waterland Private Equity

Bas Becks, Parcom Capital Gijs Botman, Mentha Capital Bart Coopmans, NPM Capital Zoran van Gessel, Bencis Capital Friso Janmaat, ABN AMRO Participaties Floris Waage, Egeria

Best Investment Manager Family Office

Best Venture Capital Manager

Marius Coebergh, De Hoge Dennen Maarten Douma, Indofin Group Patrick Jager, HAL Investments Stef Koning, HB Capital Taco Rietveld, HB capital Jaap van Wiechen, HAL Investments

Sake Bosch, Prime Ventures Hans van Ierland, HPE Growth Capital Ewout Prins, Holland Venture Harm de Vries, Innovation Industries Pieter Welten, Prime Ventures Charly Zwemstra, Main Capital

Best M&A Advisor*

Best M&A Advisor Midmarket*

Best M&A Lawyer*

Best M&A Lawyer Midmarket*

Danny Bosker, KPMG Istvan Csejtei, PwC Sander Griffejoen, Rothschild Bastiaan Vaandrager, Rothschild Rob van Veldhuizen, ING Bank Cassander Verwey, J.P. Morgan

Matthew Gooch, William Blair John Hak, AXECO Jan Willem Jonkman, Capitalmind Roy Stegeman, Deloitte Frank Verbeek, IMPROVED Corporate Finance & Drake Star Partners Jan de Wilde, Nielen Schuman

Jan Louis Burggraaf, Allen & Overy Arne Grimme, De Brauw Blackstone Westbroek Leo Groothuis, NautaDutilh Jan-Paul van der Hoek, Houthoff Karine Kodde, Allen & Overy Leo Verhoeff, Simmons & Simmons

Dennis de Breij, De Breij Evers Boon Bram Caudri, Houthoff Luc Habets, Lexence Harmen Holtrop, Loyens & Loeff Matthijs Ingen-Housz, INGEN HOUSZ Herman Kaemingk, Loyens & Loeff

Best M&A House Dutch Market*

ABN AMRO Participaties - Lyanthe Active Capital - Arnold Suhr Antea - DVK Media Gilde Healthcare & PGGM - Syncom Karmijn Kapitaal & IMA Mngt - IMA

H2 Equity Partners - PMJ Knip - Komparu Main Capital - Inergy Spie Groep - Ziut

ABN AMRO Deloitte ING Bank J.P. Morgan KPMG Rabobank

Best Dutch M&A Boutique

Best Dutch M&A Law Firm*

Best Dutch M&A Law Boutique

Aperghis & Co Capitalmind IMPROVED Corporate Finance & Drake Star Partners Nielen Schuman Oaklins Netherlands Rothschild

Allen & Overy De Brauw Blackstone Westbroek Houthoff Lexence Loyens & Loeff NautaDutilh

Biesheuvel Jansen advocaten De Breij Evers Boon INGEN HOUSZ JanssenBroekhuysen advocaten Stek Vriman

Best Transaction Support Advisor*

Best TAS Advisor Midmarket*

Best Acquisition Finance Banker

Best Debt Advisor

Hans Dullaert, PwC Patrick de Graaf, KPMG Ewald van Hamersveld, KPMG Bruno Jelgerhuis Swildens, EY Niek Kolkman, KPMG Ad Veken, Deloitte

Remco van Daal, PwC Maurice Dercks, Deloitte Leontine Koens-Betz, Accuracy Ruben Mikkers, KPMG Arnoud Oltmans, Deloitte Joost Siemensma, SINCERIUS

Jan Pieter Adriaanse, Rabobank Pieter Bautz, ING Bank Peter-Jan Hooy, ING Bank Franck de Lange, ABN AMRO Geert Jaap van Nieuwenhuyzen, ING Bank Jacco Rolvink, Rabobank

Gurjit Bedi, Marlborough Partners Daan Bouwman, Nielen Schuman Ard Burgers, PwC Alexander Olgers, Deloitte Christian Savvides, Rothschild Bas Stoetzer, Oaklins Netherlands

Best ECM Banker

Best ECM Lawyer

Best Banking and Finance Lawyer

Best M&A Tax Advisor

Gerbrand ter Brugge, Oaklins Netherlands Rob Eilering, Rabobank Pim Kist, ING Bank Rico Overhaart, ING Bank Chris van Schuppen, ABN AMRO Joris Voorhoeve, Kempen & Co

Jan Willem Hoevers, De Brauw Blackstone Westbroek Hanneke Rothbarth, Freshfields Bruckhaus Deringer Pieter Schütte, Stibbe Tim Stevens, Allen & Overy Jetty Tukker, Houthoff Petra Zijp, NautaDutilh

Femke Bierman, Allen & Overy Frans Haak, Stek Jelle Hofland, Clifford Chance Wouter Jongen, Hogan Lovells Max Mayer, Freshfields Bruckhaus Deringer Jessica Terpstra, Houthoff

Nico Blom, NautaDutilh Guido Derckx, Loyens & Loeff Arthur Goedkoop, Deloitte Peter Josten, PwC Rowdy Schouten, JSA Tax Consultancy Axel van Wamel, EY

Best Valuator

Best Restructuring Advisor

Best PR Advisor

Hans Haanappel, Fair Value Consultants Bas van Helden, Accuracy Wim Holterman, PwC Jan Jaap Snel, Duff & Phelps Jeroen van der Wal, Deloitte Jeroen Weimer, KPMG

Dolf Bruins Slot, EY Eddie van Dinther, Deloitte Gijs de Reuver, Houlihan Lokey Oscar Snijders, Deloitte Klaas Wagenaar, Bold Capital Management Peter Wolterman, PwC

Uneke Dekkers, CFF Communications Frans van der Grint, Hill+Knowlton Strategies Ingo Heijnen, Hill+Knowlton Strategies Geert Pielage, CFF Communications Sabine Post-de Jong, Hill+Knowlton Strategies Jeroen Sparrow, Sparrow & Partners

VISIT THE M&A AWARDS 14 DECEMBER 2017 BEURS VAN BERLAGE OVERNAMES.NL

Best Young Talent M&A

Michael Beemer Philip van der Eijk Roel Fluit Renee van Geel Marc Habermehl Willem op de Hoek Marieke van der Holst

Roos Jongeneel Niels Jonker Mathijs van Meer Yoeri Mochtar Rutger Mulder Praveen Naipal Bastiaan Oomens

Laurens Platteeuw Joost Polman Femke Prins Sherief Rahim Michaël Rijnja Stefan Wissing

See the ultimate shortlist of the nominees at overnames.nl/awards

AWARDS 2017 A S S O C I AT I O N

Chief Human Resources Officer

Gaat u binnenkort ook een overname doen of private equity aantrekken? Maximaliseer uw kans op succes en schakel de beste adviseurs, investeerders en financiers in.

1. Bezoek de M&A Awards op 14 december in Beurs van Berlage Met 1000 professionals is de M&A Awards het jaarlijkse hoogtepunt van de M&A Community met prestigieuze prijzen voor de beste deals, dealmakers, adviseurs en financiers. Een evenement met schwung, black tie, hospitality en topentertainment. Professionals simply can’t afford to miss out. Reserveer direct een tafel of feestkaart via Overnames.nl.

2. Vind alle top-notch adviseurs in de Top 1000 Dealmakers 2018 Word lid van de M&A Community en ontvang kosteloos dit uitstekend naslagwerk (300 pagina’s!) met de top 1000 dealmakers op een rij.

Vergroot de kans dat uw overname een succes wordt. Schakel de beste adviseurs, investeerders en financiers in. De Top 1000 Dealmakers 2018 geeft u het ultieme inzicht. Word nu lid via MenA.nl.

3. Word nu lid voor meer kennis, kansen en deals De mooiste deals sluit u met de juiste kennis en beste contacten. Daarom biedt de M&A Community u als lid meer kansen en meer kennis tijdens de M&A Fora, M&A Masterclasses, op MenA.nl, in M&A Insight, Database & Leaguetables, M&A Magazine en de Top 1000 Dealmakers. Gratis naar M&A Awards-galafeest? Word vóór 14 december lid via MenA.nl.

© Copyright Alex van Groningen BV | Burgemeester Haspelslaan 63 | 1181 NB Amstelveen | Tel. 020 639 0008 | AlexVanGroningen.nl | Overnames.nl

Your trusted partner

Intertrust is a global leader in delivering fund, corporate, capital market and private wealth services. We work with 70% of the Top 10 of the Fortune Global 500 companies in 30 key financial markets. With over 2,500 employees in 40 countries, we offer solutions to multinationals, fund managers, financial institutions and business entrepreneurs worldwide. We pride ourselves on working with you as a partner.

PRIVATE WEALTH

Regulatory information is detailed on intertrustgroup.com/legalnotice

intertrustgroup.com

CAPITAL MARKETS FUNDS CORPORATES