Vodič za klubove digitalne i medijske pismenosti (u srednjim školama)

Izdavač: NVO AKTIVNA ZONA Ulica Nikole Lekića 4, 81250, Cetinje www.aktivnazona.me Naziv publikacije: Vodič za klubove digitalne i medijske pismenosti u srednjim školama Za urednika: Miloš Marković Autori: Miloš Marković Filip Rutović Vaskrsija Klačar Lektura: Jovana Vulević Dizajn i štampa: ORION GROUP DOO Cetinje Tiraž: 100 primjeraka

*Ova Publikacija je kreirana u okviru projekta ,,Lokalna inicijativa za Digitalnu agendu’’, koji sprovodi Aktivna zona, uz finansijsku podršku obezbijeđenu u okviru regionalnog programa „Povećanje učešća građana na polju Digitalne agende - ICEDA“ koji sprovode Fondacija Metamorfosis (Sjeverna Makedonija), Open data Kosovo (Kosovo), Akademija za eUpravu (Estonija), PARTNERI (Srbija), NVO 35mm (Crna Gora) i Levizja Mjaft! (Albanija), uz finansijsku podršku Evropske unije i Ministarstva javne uprave, digitalnog društva i medija Crne Gore. Stavovi izraženi u ovom Vodiču ne predstavljaju nužno i stavove donatora.

4

Uvod Aktivna zona je nevladina, neprofitna i nestranačka organizacija koja okuplja grupu kreativnih ljudi uvijek motivisanih za nove akcije. U oblasti delovanja Aktivne zone spadaju: građanski aktivizam i učešće građana u procesima donošenja odluka, zaštita životne sredine, ljudskih i manjinskih prava, prava životinja, podsticanje volonterizma kod mladih putem organizovanja različitih oblika neformalne edukacije, uključujući seminare, tribine, edukativne kurseve. Aktivna zona pruža mogućnost mladim ljudima da kroz mrežu volontera rade za svoju zajednicu, čime im dajemo podršku u nastojanju da poboljšaju vještine koje su neophodne da bi postali aktivni i odgovorni građani/ke, odnosno nosioci pozitivnih promjena u lokalnim zajednicama.

Ključni razlog zbog kojeg smo odlučili da je Digitalna agenda tema kojom treba da se bavi naša organizacija je činjenica da se svijet ubrzano razvija, a da je pokretač tog razvoja upravo digitalizacija svih aspekata naših života. Ova digitalizacija, dakako, utiče na mlade ljude i kako se odvija veoma brzo, mladi, njihovi roditelji, obrazovne institucije, lokalne uprave i nacionalne vlade, nijesu u mogućnosti da na sve izazove odgovore brzinom koja neće podrazumijevati prepreke u korišćenju različitih digitalnih alatki. U tom smislu, vjerujemo da ključne inicijative treba da krenu sa lokalnog nivoa. Ove i slične lokalne inicijative treba da daju odgovor na sve više izazova u digitalizaciji društva.

Cilj našeg projekta „Lokalna inicijativa za Digitalnu Agendu“ je da poveže svijet tehnologije i medija sa srednjim školama na Cetinju, kako bi iste što kvalitetnije iskoristile mogućnosti koje nove tehnologije pružaju, pokrivajući aktuelne teme digitalnog obrazovanja i medijske pismenosti, odnosno Digitalne agende. Iako je ovo lokalna inicijativa, ključni rezultati se vezuju za kreiranje smjernica za pokretanje sličnih inicijativa širom Crne Gore.

Projektne aktivnosti su podrazumijevale: Uspostavljanje saradnje sa srednjim školama na Cetinju (Potpisivanje memoranduma o razumijevanju); Organizovanje dvodnevne obuke za nastavnike i srednjoškolce srednjih škola sa Cetinja o digitalnoj i medijskoj pismenosti; Osnivanje klubova za digitalnu i medijsku pismenost u školama i podrška za sprovođenje prvih aktivnosti; Sprovođenje istraživanja o tome koliko je digitalna i medijska pismenost zastupljena u obrazovnom sistemu Crne Gore (sa naglaskom na vannastavne aktivnosti u srednjim školama); Izrada publikacije „Smjernice za rad klubova digitalne i medijske pismenosti u srednjim školama“; Organizovanje kursa o „Digitalnoj agendi“ za predstavnike RTV Cetinje; te kreiranje i objavljivanje tekstova za promociju Digitalne Agende.

Vjerujemo da će Smjernice ispred vas biti od koristi za sticanje osnovnih znanja o digitalnoj i medijskoj pismenosti kod profesora/koordinatora klubova za digitalnu i medijsku pismenost mladih, ali i da će mladima biti podrška u organizaciji vršnjačkih edukacija u svojim lokalnim sredinama.

1. Šta je digitalna i medijska pismenost i kako ona utiče na mlade? Član 19 Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima navodi da ,,Svako ima pravo na slobodu mišljenja i izražavanja; ovo pravo znači i slobodu da se neometano formiraju mišljenja, te da se informacije i ideje traže, primaju i saopštavaju kroz razne medije i bez obzira na granice.“ Digitalna i medijska pismenost daje građanima kompetencije koje su im neophodne da bi potraživali i uživali sve dobrobiti ovog osnovnog ljudskog prava. Njegovo ostvarivanje je potvrđeno Grinvaldskom deklaracijom iz 1982, koja priznaje potrebu da politički i obrazovni sistemi unaprijeđuju kod građana kritičko razumijevanje „fenomena komunikacije“ i da podstiču njihovo učestvovanje u medijima (novim i starim). Dalji doprinos je dala Aleksandrijska deklaracija iz 2005, koja informacionu i medijsku pismenost postavlja u osnove cjeloživotnog učenja. U njoj se ističe kako IMP „daje moć ljudima u svim životnim uslovima da efikasno traže, procjenjuju, koriste i kreiraju informacije da bi ostvarili svoje lične, društvene, profesionalne i obrazovne ciljeve. To je osnovno ljudsko pravo u digitalnom svijetu i ono povećava društvenu inkluziju svih naroda.“ Živimo su svijetu u kom kvalitet primljenih informacija uveliko utiče na naše odluke i postupke koji iz njih slijede, zajedno s mogućnošću svakog od nas da uživa osnovne slobode i sposobnošću za samostalno odlučivanje i lični razvoj. Tehnološki napredak u telekomunikacijama podstakao je poplavu medija i drugih dobavljača informacija od kojih građani dobijaju i dijele velike količine informacija i znanja. Dodatak ovom fenomenu i njegova posljedica je izazov građanima da nesmetano procijene važnost i pouzdanost informacija i tako u potpunosti iskoriste svoje pravo na slobodu izražavanja i pravo na informacije.

Ula Karlson: „Društvo se mijenja, ali neki od njegovih temelja se ne mijenjaju. Među njima je naša sloboda da izražavamo ideje, da čitamo, slušamo, pišemo, pružamo informacije i komuniciramo sa drugima. Sposobnost govora, čitanja, pisanja i komuniciranja spada u ljudska prava. U 21. vijeku, u kojem mediji i tehnologije pokreću razvoj društva, ovo osnovno ljudsko pravo obuhvata i sposobnost djelotvornog stupanja u kontakt sa informacijama i medijskim sadržajem. Demokratija i sloboda izražavanja se ne mogu zamisliti bez medija, koji predstavljaju javnu sferu, veoma bitnu za funkcionisanje demokratije. Tekući procesi digitalizacije promijenili su funkciju medija, a takođe i strukture upravljanja i prirodu tržišta. Naš sistem komunikacije se mijenja u vremenskom i prostornom smislu, kao i u pogledu načina društvenog ponašanja. Ukratko, on transformiše javnu sferu. Kada govorimo o slobodi izražavanja, medijima i informacijama, moramo shvatiti da je informacijska i medijska pismenost sposobnost od ključnog značaja u društvu dinamičnog razvoja komunikacija. Snažna inkluzivna društva znanja ne mogu postojati bez medijski i informacijski pismenih građana.“ Ono što se početkom 20. vijeka označavalo kao funkcionalna pismenost (umijeće čitanja, pisanja i računanja), to su danas savremene pismenosti koje većinom podrazumijevaju poznavanje računarske (informatičke) pismenosti. Za same skupove vještina koje omogućavaju pronalaženje, vrednovanje, korišćenje i kreiranje informacija, za razvoj kritičkog mišljenja i obrazaca cjeloživotnog učenja, danas se koristite izrazi „digitalna“ i „informaciona“ i „medijska“ pismenost. UNESCO pod jednim objedinjujućim terminom kombinuje dvije odvojene oblasti: informacionu pismenost i medijsku pismenost.

Prva naglašava važnost pristupa informacijama, njihovo vrednovanje i etično korišćenje. Druga, pak, naglasak stavlja na sposobnost da se spoznaju uloge medija u društvu, da se steknu vještine kritičkog ispitivanja i razumijevanja, kao i samostalnog kreiranja medijskih poruka.

Digitalna pismenost podrazumijeva sposobnost pronalaženja, analizu, procjenu, stvaranje i prenos informacija u digitalnom formatu. Predmetni program Medijska pismenost je kao izborni predmet uveden u obrazovni sistem Crne Gore 2009, a proces njegovog uvođenja je započeo još 2007, iste godine kada je UNESCO usvojio Parisku agendu informacione i medijske pismenosti, što je rijetka podudarnost globalne i lokalne incijative.

5

6

Nakon američkih predsjedničkih izbora 2016. i lansiranja fenomena „lažnih vijesti“ Evropska komisija je potom naglasila ključnu ulogu medijske pismenosti u osposobljavanju građana za kritičko mišljenje.

Medijsku pismenost je najlakše definisati kao sposobnost pristupa, analize, vrednovanja i odašiljanja poruke posredstvom medija. Ona podrazumijeva: TEHNIČKE KOMPETENCIJE: sposobnost pristupa medijima; KRITIČKE KOMPETENCIJE: razumijevanja medijskih sadržaja, sposobnost tumačenja i kritičkog vrednovanja; PRAKTIČNE KOMPETENCIJE: sposobnost stvaranja medijskih poruka. U središtu već tradicionalnog pristupa medijskoj pismenosti su pet ključnih koncepata, koji se koriste kako u procesu dekonstrukcije (dekodiranja, analize) medijskih tekstova, tako i u procesu njihove produkcije i kreiranja.

Citizenship handbook: „Djeca danas žive u svijetu koji se brzo mijenja i u kom se njihovi horizonti brzo proširuju. Tehnologija im nije donijela samo nova iskustva u kojima mogu da uživaju, nego i cijelu jednu novu dimenziju svakodnevnog života u virtuelnom svijetu za koji upotrebljavamo izraz „biti onlajn”. Rođeni kao „digitalni urođenici” i prihvataju automatski digitalno okruženje kao prirodnu, osnovnu i nedvosmislenu dimenziju svog bivstvovanja.“

2. Kako da bezbjedno koristimo internet?

U nastavku pronađite ključne preporuke za veću bezbjednost na internetu, te loše prakse u korišćenju interneta koje je potrebno izbjeći. Ove preporuke su se našle u publikaciji „Osnove digitalne bezbjednosti“: Preporuke za veću bezbjednost na internetu:

Loše prakse interent bezbjedosti:

1. Budite veoma pažljivi sa vašim ličnim

1. Nikad nemojte slati šifre, lične podatke ili

podacima.

finansijske informacije elektronskom poštom.

2. Poštujte privatnost drugih osoba na Internetu.

2. Nemojte pristupati mrežama za koje nemate

3. Preuzimajte samo fajlove i instalirajte samo

ovlašćenje, sve i da ste na neki način došli do

programe čiji su vam izvori poznati i u koje

određenih login detalja (korisničko ime, šifra). To

imate povjerenja.

ne znači da ste dobili ovlašćenje.

4. Ažurirajte sve programe i OS da bi smanjili

3. Nemojte instalirati sumnjive dodatke i

rizik od napada.

ažurirane verzije programa.

5. Kreirajte kompleksne šifre koje se lako pamte,

4. Nemojte da klikćete na sumnjive linkove koje

a teško pogađaju.

ste dobili putem elektronske pošte, koliko god

6. Aktivirajte autentifikaciju na više nivoa gdje

zanimljivo djelovala poruka.

god je to moguće.

5. Izbjegavajte korišćenje javnih i nezaštićenih

7. Koristite anti - malware program.

računara.

8. Enkriptujte sve što možete enkriptovati.

6. Izbjegavajte korišćenje tuđih mobilnih uređaja.

9. Ukoliko koristite javni računar potrudite se da

7. Nemojte pisati svoje šifre na post it. Ozbiljno,

ne ostavite nikakve tragove za sobom.

nemojte!

10. Ukoliko je vaša USB flash memorija bila u

8. Nemojte stavljati imena ili datume rođenja

javnom ili nezaštićenom računaru, obavezno je

vama bliskih ljudi kao šifre.

skenirajte anti-malware programom prije nego

9. Nemojte ostavljati vaše uređaje bez nadzora i

što je koristite.

otključane.

11. Preporučuje se da se prenosivi uređaji

10. Nemojte zanemarivati sumnjive aktivnosti.

skeniraju svaki put kad se povežu za računar.

Ponekad je bolje biti paranoičan.

12. Povedite računa o rizicima koje implicira svaki 11. Nemojte koristiti piratski softver. Ukoliko vaš postupak na Internetu, privatnost ne znači

nećete da plaćate za softver, potražite open

manju odgovornost.

source varijantu.

13. Makar na brzinu pročitajte uslove korišćenja

12. Nemojte živjeti u svojoj zoni komfora. Ponekad

prije nego što kliknete “Prihvatam”.

vrijedi uložiti malo vremena i napora i naučiti osnovne stvari o tome kako biti bezbjedan na Internetu.

7

8

3. Analiza rezultata istraživanja mišljenja, navika i stavova mladih: digitalna i medijska pismenost u srednjim školama u Crnoj Gori 3.1. OSNOVNE INFORMACIJE O ISTRAŽIVANJU: Aktivna zona je putem online upitnika, u periodu februar-mart 2022. godine, ispitala stavove i mišljenja preko 200 sredonjoškolaca/ki iz cijele Crne Gore. Ciljna grupa istraživanja su bili mladi iz srednjih škola (15-18 godina), a glavni cilj je bio prikupiti ključne informacije o tome koliko su mladi informisani o digitalnoj i medijskoj pismenosti, te koliko su njihove škole prilagođene novim izazovima kada je riječ o digitalizaciji nastave.

Od ukupnog broja ispitanika 49,3% čine osobe ženskog roda, a 50,7% čine osobe muškog roda. Istraživanje je obuhvatilo mlade iz sva četiri razreda: odnosno 25,5% trenutno pohađa prvi razdred srednje škole, zatim 20,7% drugi, 26,4% onih koji pohađaju treći razred, dok je 27,4% onih koji pohađaju četvrti razred srednje škole. Više od polovine ispitanika (55,2%) je crnogorske nacionalnosti, 24,1% srpske, 3,4% bošnjačke, dok 13,8% nije željelo da navede svoju nacionalnost.

3.2. DIGITALNA PISMENOST: Ono što je bilo očekivano jeste da većina mladih ljudi dosta svog slobodnog vremena provodi na internetu.

Većina ispitanika, odnosno 58,6% provodi na internetu od 3 do 5 sati dnevno, zatim 20,7% je praktično sve vrijeme na internetu, 17,2% od 1 do 3 sata dnevno, dok 3,4% njih je manje od sat vremena dnevno na internetu.

Kada su upitani na koji način najčešće koriste internet, mladi ispitanici su odgovorili da najviše vremena provode na društvenim mrežama (86,2%), zatim u svrhe komunkacije sa prijateljima/rođacima putem aplikacija za dopisivanje (79,3%), za skidanje ili slušanje muzike (68,97%), takođe isti procenat je zastupljen kod dijeljenja slika, muzike ili video zapisa, za školu, obrazovanje i posao (51,72%), za skidanje ili gledanje video zapisa ili filmova imamo isti procenat od 51,72%, dok se najmanje vremena provodi prilikom korišćenja elektronske pošte svega 20,69%, čitanja vijesti/informisanja 31,03%, onlajn kupovinu 10,34%, onlajn igranje igrica 6,9%. Interesantna informacija je da niko od ispitanika nije označio korišćenje online bankarstva.

Ispitanici su imali priliku da označe u kojoj su mjeri upoznati sa korišćenjem predloženih digitalnih alatki, pa smo dobili odgovor da su najviše upoznati sa društvenim mrežama (Facebook, Instagram, Twitter, Tik Tok...) - 62,07%, zatim sa internet pretraživačima (Google chrome, Firefox, Opera i dr.) - 58,62%, programima za obradu tekstova, obračun i izradu prezentacija (npr. Word, Excel, Power Point i drugo) - 55,17%, dok su u dosta manjoj mjeri upoznati sa elektronskom poštom (Email) - 34,48%, programima za dizajn i obradu fotografija (npr. Programi iz porodice Adobe i drugi) - 24,14% i e-servisima (npr: E-Zdravlje, E-Uprava i slično) - 20,69%.

Na pitanje koliko često imaju priliku da koriste računar u školi, više od polovine ispitanika odnosno 55,2% je označilo da računar u školi koriste nekoliko puta nedeljno, 27,6% nekoliko puta mjesečno, 17,2% je onih koji označavaju da nijesu sigurni koliko puta, dok opciju svakodnevno nije označila nijedna osoba koja je popunila ovu online anketu.

Ono što možemo računati kao pozitivan rezultat je da se najveći broj anketiranih, odnosno 41,4%, uglavnom slaže sa tvrdnjom da njihova škola angažuje adekvatne profesore/predavače kada je riječ o predstavljanju pojmova, dijeljenju znanja i vještina o digitalnoj pismenosti, 10,3% ispitanika se u potpunosti slaže sa navedenom tvrdnjom, sa druge strane imamo 17,2% onih koji se uglavnom ne slažu, zatim 10,3% onih koji se uopšte ne slažu, a imamo čak 20,7% onih koji nijesu sigurni da li se slažu ili ne sa pomenutom tvrdnjom.

Kada je u pitanju nivo zadovoljstva ispitanika sa kapacitetima škola koje pohađaju (opremljenost kabineta: dostupnost računara, interneta i drugih digitalnih servisa), mladi su podijeljeni u stavu: 51,7% anketiranih uglavnom nezadovoljno ili u potpunosti nezadovoljno sa kapacitetima njihovih škola, dok sa druge strane 48,3% je uglavnom zadovoljno ili u potpunosti zadovoljno navedenim kapacitetima.

Ispitanici su bili u prilici i da ocijene na skali od 1 do 5 da li školski predmet „informatika“ u dovoljnoj mjeri obrađuje temu digitalne pismenosti, te na osnovu dobijenih rezultata možemo vidjeti da je najveći broj ispitanika označio brojeve 3 (31%) i 2 (27,6%), zatim 4 (20,7%), dok je najveću ocjenu 5 označilo 13,8% anketiranih, a namanju odnosno 1 samo 6,9%.

Mehanizme zaštite na internetu (zaštita ličnih podataka: fotografije, privatne informacije i slično) poznaje i koristi većina ispitanika odnosno 62,1%, zatim imamo 24,1% onih koji poznaju, ali ne koriste takve mehanizme i 13,8% koji ne poznaju i ne koriste mehanizme zaštite na internetu.

3.3. MEDIJSKA PISMENOST: Anketirani srednjoškolci smatraju da je sadržaj na društvenim mrežama (55,7%) najviše prilagođen njihovim potrebama, te da se putem istih najčešće informišu, zatim putem online portala (37,93%), na TV-u (20,69%), radiju (17,24%) i štampanim medijima (10,34%).

Ispitanicima je bilo ponuđeno da označe u kojoj mjeri se slažu sa sedam ponuđenih tvrdnji, pa na osnovu dobijenih rezultata dolazimo do podatka da se najvećoj mjeri slažu sa sljedećim tvrdnjama: Volio/Voljela bih da tokom nastave više učimo o tome kako možemo da koristimo medije (86,21%). Zatim, mediji imaju moć da promijene tok događaja u našem društvu (82,76%); Mediji doprinose kritičkom razvoju mišljenja (68,97%); Rado bih se uključio/la u radionicu o ulozi medija u mom životu i načinu na koji mogu da proizvodim sopstvene sadržaje (65,52%); Mediji formiraju mišljenje većine u mojoj okolini (62,07%), dok sa druge strane u najmanjoj mjeri se slažu sa sljedećim tvrdnjama: Mediji često promijene moje mišljenje o nekoj pojavi (44,83%) i Više vjerujem informaciji dobijenoj na društvenim mrežama nego na TV-u, radiju ili u novinama (17,24%).

Većina ispitanika odnosno 65,5% se uglavnom ili u potpunosti slaže da ih mnogi profesori podstiču da, prilikom učenja njihovog predmeta, tragaju za informacijama koje se mogu pronaći u različitim medijima, dok je 20,6% onih koji se uglavnom ili uopšte ne slažu sa navedenom konstatacijom, a svega 13,8% anketiranih nijesu sigurni.

Na pitanje da li su i na kojim časovima u školi razgovarali o uticaju medija na život građana (ponuđena mogućnost da se označi više odgovora), najveći broj ispitanika je označio časove informatike - 31%, zatim časove crnogorskog-srpskog, bosanskog, hrvatskog jezika i književnosti - 27,6%, časove građanskog obrazovanja - 17,2%, časove sociologije - 10,3%, časove psihologije - 6,9%, dok je opciju na nekom drugom času koji se ne nalazi na listi ponuđenih označilo 20,7% anketiranih, a opciju nijesmo razgovarali ni na jednom času označilo je čak 31%.

Pozitivna je informacija da se većina ispitanika odnosno 86,2% se u potpunosti ili uglavnom slaže sa tim da se, prilikom pretraživanja informacija, obično potrude da tačnost tih informacija provjere iz više izvora, 6,8% njih se uglavnom ili uopšte ne slaže sa navedenom konstatacijom, dok 6,9% anketiranih nijesu sigurni.

Ispitanici koji provjeravaju izvor informacija bili su u prilici da označe šta zapravo provjeravaju (ponuđena mogućnost da se označi više odgovora), pa smo na osnovu njihovih odgovora došli do podatka da više od polovine ispitanika odnosno 58,6% provjerava informaciju tako što upoređuje iste vijesti objavljene u različitim medijima, zatim nešto malo manje od polovine odnosno 48,3% provjerava vjerodostojnost medija, porijeklo informacije (37,9%), autore i pouzdanost (34,5%), onoga ko dijeli informacije (24,1%), dok je opciju ništa od navedenog označilo 6,9% anketiranih.

3.4. KLUBOVI ZA DIGITALNU I MEDIJSKU PISMENOST (VANNASTAVNE AKTIVNOSTI): Više od polovine ispitanika odnosno 55,2% ne zna da li u njihovoj školi postoji klub ili drugi oblik vannastavne aktivnosti koji se bavi digitalnom i medijskom pismenošću, 31% njih je označilo da ne postoji

9

10

navedena vrsta kluba ili vannastavne aktivnosti, dok 13,8% anketiranih označilo je da postoji.

Ispitanici koji su označili da u njihovoj školi postoji klub ili drugi oblik vannastavne aktivnosti koji se bavi digitalnom i medijskom pismenošću bili su u prilici da označe na skali 1-5 u kojoj mjeri su zadovoljni radom toga kluba, pa je tako najveći broj ispitanika odnosno 44,8% ocijenio rad kluba ili drugog oblika vannastavne aktivnosti koji se bavi digitalnom i medijskom pismenošću najnižom ocjenom (1), zatim za srednju ocjenu (3) bilo je 31% anketiranih, dok je ocjenu 2 označilo 13,8%, 4 - 10,3%, a najveću ocjenu radu kluba odnosno 5 nije dao nijedan od ispitanika.

Poslednje pitanje ove online ankete bilo je da li ispitanici odnosno srednjoškolci smatraju da je u njihovoj školi potreban klub za digitalnu i medijsku pismenost putem kojeg bi se mladi, na neformalniji način, bavili temama iz oblasti digitalne i medijske pismenosti, pa smo pri tome dobili odgovor da je dominanta većina anketiranih odnosno 82,8% saglasna sa potrebom ovakve vrste kluba u njihovim školama, samo 3,4% je bilo za opciju ne, a 13,8% njih su označili da ne znaju.

4. Prijedlog aktivnosti za Klubove digitalne i medijske pismenosti u srednjim školama Kako smo utvrdili da većina mladih želi da se u njihovoj školi formira Klub za digitalnu i medijsku pismenost, pripremi smo set aktivnosti koje mladi mogu samostalno ili uz podršku profesora/koordinatora realizovati u školama. Putem fokusiranih konsultacija sa mladima iz srednjih škola, dodatno smo olakšali posao koji je podrazumijevao kreiranje prijedloga aktivnosti ispod, za koje se nadamo da će biti od koristi koordinatorima klubova.

Naziv aktivnosti

Resursi

Formiranje i opremanje klubova za medijsku i digitalnu pismenost;

- Obezbijediti kabinet/učionicu za potrebe rada Kluba - Umrežiti volontere/ke kluba - Kreirati plan aktivnosti kluba na mjesečnom nivou

Organizovanje kick-off prezentacije digitalne i medijske pismenosti u srednjim skolama u saradnji sa učeničkim parlamentima;

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Organizovanje zajedničke radionice sa srednjim školama na Cetinju o predstavljanju digitalne i medijske pismenosti, dijeljenje iskustava, mišljenja i stavova; sticanje osnovnih vještina digitalne pismnosti: kucanje pisanog dokumenta, kreiranje PDF fajlova, konvertovanje fajlova, kreiranje i slanje e-mail-a i CV-a, prezentacija i korišćenje e-servisa kao što su: e-Zdravlje, e-Uprava itd;

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Organizovanje radionice o pravilnom korišćenju izvora dostupnih na internetu u cilju izrade seminarskih i ostalih radova;

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Organizovanje prezentacije i obuke za frilens (poslovanje putem interneta);

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Organizovanje radionice pod nazivom “Opreznost i bezbjednost na internetu” koja će podrazumijevati edukaciju i razmjenu mišljenja na ovu veoma značajnu i neizbježnu temu u 21. vijeku;

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Organizovanje prezentacija e-psiholoških servisa i podrške;

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Organizovanje operacije “Balkanski špijun” (taktika vezana za prisluškivanje i profitiranje putem društvenih mreža, prepoznavanje manipulacija i dezinformacija na internetu, odnosno bezbjednost na internetu);

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Organizovanje radionica o bezbijednom korišćenju društvenih mreža (Instagram, facebook, twetter, tiktok, viber..);

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

11

12

Kroz radionice i diskusije obezbijediti prevenciju od - Predavač vrijedjanja i izostavljanja iz grupa u aplikacijama za - Materijal za radionicu (papir, hemijske dopisivanje kao što su: Whats app, Viber, Instagram olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.) i slično; Organizacija predavanja o bezbjednom korišćenju interneta, sa akcentom na korišćenje pretraživača;

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Organizovanje diskusije na temu: Analiziranje fotografija koje se plasiraju putem interneta u cilju utvrđivanja njihove autentičnosti;

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Realizacija radionica za izradu postera o načinu prijave sajberbulinga;

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Organizovanje diskusija: Kako razviti kritičko razmišljanje i objektivno sagledavati objave u medijama,na internetu, te kako utvrditi njihovu izvornost;

- Obezbijediti moderatora diskusije

Organizovanje radionice na temu: Kako društveni mediji funkcionišu, ko može da vidi ono što rade i kakav se digitalni otisak ostavlja nakon toga?;

- Obezbijediti moderatora diskusije

Realizacija radionica na temu: Šta je digitalni otisak? - Predavač (ostavljeni tragovi koji se mogu indetifikovati na - Materijal za radionicu (papir, hemijske internetu); olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Organizovanje diskusija sa mladima: Kako proces racionalizacije utiče na međusobnu interakciju? Koje se ideje plasiraju kroz medije?

- Obezbijediti moderatora diskusije

Organizacija radionica namijenjenih povećanju vještina učenika za stvaranje medijskih sadržaja kao što je npr. izrada školskog lista;

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Organizovanje diskusija: Uticaj influensera na način razmišljanja djece, procjena i material koji nude (analiziranje youtube kanala na kojima glavnu ulogu imaju djeca, razgovaranje o sadržajima koje objavljuju, njihovoj privatnosti itd.);

- Obezbijediti moderatora diskusije

Organizacija posjeta osnovnim školama u cilju podizanja svijesti o značaju bezbijednosti na internetu i upoznavanja sa osnovama digitalne pismenosti (kucanje pisanog dokumenta, pisanje e-mail-a, CV-a, korišćenje e servisa kao što su eUprava, eZdravlje, uticaj i rizici video igrica, bezbjedno korišćenje društvenih mreža itd.);

- Obezbijediti volontere/ke

Sprovođenje aktivnosti: Upoznavanje starijih osoba (prezentacija) sa načinom korišćenja portala e-Zdravlje u saradnji sa CK i volonterima;

- Obezbijediti učešće volontera/ki Kluba

Organizovanje aktivnosti koje podrazumijevaju razmjenu iskustva između adolescenata i starijih osoba;

- Obezbijediti učešće volontera/ki Kluba

Organizovanje radionica za korišćenje grafičkih programa i aplikacija

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Organizovanje edukacija za dizajnere o mogućnostima koje pruža Google Drive;

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Organizovanje edukacija za dizajnere o mogućnostima koje pruža program Canva (i druge online alatke za rad);

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Organizovanje obuke za kreiranje ličnog bloga;

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

Organizovanje obuke za kreiranje podcast-a;

- Predavač - Materijal za radionicu (papir, hemijske olovke, flomasteri, notesi, flipchart papiri i dr.)

13

14

5. Ključni pojmovi u digitalnoj i medijskoj pismenosti Ključni pojmovi u oblasti digitalnog i medijskog opismenjavanja mladih se nalaze ispod. Poslužite se ovim spiskom kako biste stekli osnovna znanja u ovoj oblasti. Lista pojmova je namijenjena koordinatorima klubova, ali i mladim ljudima koji žele da se dodatno informišu o digitalnoj i medijskoj pismenosti ili sa svojim vršnjacima podijele stečena znanja.

5.1. Digitalna pismenost

Digitalna pismenost

Sposobnost korišćenja digitalnih tehnologija, sredstava za komunikaciju i za umrežavanje da bi se pronašle, vrijednovale, koristile i stvarale informacije. Odnosi se i na sposobnost da se shvate i koriste informacije u različitim formatima i iz širokog spektra izvora, ako su predstavljene preko računara, kao i na sposobnost pojedinca da djelotvorno obavlja zadatke u digitalnom okruženju. Digitalna pismenost obuhvata sposobnost čitanja i tumačenja medija, reprodukovanja podataka i slika digitalnim rukovanjem i vrijednovanje i primjenu novih znanja stečenih u digitalnim uslovima.

Internet privatnost

Internet privatnost je oblik lične privatnosti koji se odnosi na čuvanje, reprodukciju, dijeljenje sa trećim licima i prikazivanje informacija koje pripadaju određenoj osobi, preko Interneta.

Internet bezbjednost

Internet bezbjednost je zaštita online naloga, računara, datoteka i sistema od napada spoljnih subjekata.

Sajber prostor

Sajber prostor je apstraktna sredina u kojoj se odvija komunikacija između računarskih mreža.

Informacioni sistem

Informacioni sistem (IS) je sistem koji se sastoji od ljudi i računara u kome se obrađuju i tumače određene informacije..

Operativni sistem

Operativni sistem (OS) je programski sistem koji korisnicima računara omogućava rad, odnosno koji prenosi korisničke komande uređaju koji izvršava određene operacije.

Server

Server je vrsta računara, koji ima znatno jaču specifikaciju od klijenta i na njemu se čuvaju (hostuju) sadržaji različite vrste, web strane, datoteke (fajlovi), e-mail poruke itd.

WWW

World Wide Web je IS međusobno povezanih web sajtova koji su dostupni preko Interneta.

Web pregledač

Web browser je program čija je namjena pregledanje sadržaja sa WWW (npr. Firefox, Chrome, Internet Explorer, Opera, Safari itd.)

Web pretraživač

Search engine je web servis koji je deo WWW i koji omogućava lakše pretraživanje po WWW (npr. Google, Bing, DuckDuckGo itd.) To je pregledač, alatka koja korisniku omogućava pregled internet stranica i multimedijalnih sadržaja, radi preuzimanja i predstavljanja podataka na ineternetu.

URL

URL (Uniform Resource Locator) je referenca na IP adresu web sajta.

Standardni URL ima oblik http://www.example.com

Digitalni otisak

Digital footprint predstavlja tragove koje ostavljamo za sobom prilikom korišćenja interneta. Kako je navedeno u vikipedijinoj definiciji postoje aktivni i pasivni digitalni otisak. Onaj aktivni stvaramo sami, individualno i svojom voljom ostavljajući svoje članke na blogovima, objavljujući fotografije na društvenim mrežama,objavljujući informacije o radnom iskustvu i profesionalnom napretku.

IP

IP (Internet Protocol) adresa je osnovna ćelija Internet adresiranja. Svaki uređaj koji je povezan na Internet mora da ima bar jednu javnu IP adresu.

Postoje dvije verzije IP adresa koje se koriste: IPv4 i IPv6.

Grafika

Grafika uključuje slike, oblik slova i teksta, kao i simbole, fotografije i geometrijske oblike. Grafika predstavlja vizuelne elemente koji služe da usmjere čitaoce i gledaoce na određene informacije.

Hardver

Hardware predstavlja tehnologiju (uređaji) koja se koristi u medijskoj proizvodnji i prenosu (televizija, radio, kompjuteri, filmski projektori, telefoni…) Iako se to može odnositi i na olovke i štamparske prese, pojam se uglavnom vezuje za elektronske medije.

HTML

HTML (Hypertext Markup Language) - Hipertekst jedinstveni jezik: Kompjuterski programiran jezik koji dozvoljava ljudima kreiranje veza i korišćenje različitih izvora informacija u okviru WWW (World Web Wide).

Onlajn bezbjednost

Internet safety: nastojanje da se sačuva privatnost i bezbjednost na internetu, posebno od kriminala i zloupotrebe. O tome brinu Vlade, a posebno o bezbjednosti djece.

Optimizacija pretrage

Search Engine Optimization (SEO) je proces organizovanja određene web lokacije tako da se pojavljuju blizu vrha rang listi pretraživanja.

Platforma

Platforma je kompjuterizovani okvir za rad aplikacija.

Podkast

Podcast je digitalna datoteka koja sadrži audio ili video, ili audio-video zapise i ditribuira se putem interneta.

Portal

Portal je mjesto pristupa informacijama, a čini ga više različitih, logički povezanih aplikacija koje su zajedničke većem broju korisnika.

Računarstvo u oblaku

Cloud computing je univerzalni pristup mreži, gdje se digitalna aktivnost i skladištenje odvijaju u nematerijalnom prostoru nezavisnom od bilo kojeg hardvera, kome se može prostupiti sa bilo kojeg kompjuterskog uređaja.

Softver

Software: Program načinjen za kompjuter ili za medijski tekst koji se putem njega plasira.

Nalog

Internet nalog otvara se pomoću korisničkog imena i lozinke. On poprima ulogu ključa za mnoge onlajn alate i usluge. Omogućava korisniku da se autentifikuje i ovlasti za pristup i korišćenje onlajn usluga.

Aplikacija

Aplikacija je izvorno definisana kao „interaktivni program kome se može pristupiti preko veb-čitača (browser) da bi se prenijela informacija“. Kako se mobilni telefon do te mjere preobrazio da je postao mini kompjuter s pristupom internetu, aplikacije su postale popularni softverski programi koji znatno proširuju mogućnosti telefona jer osposobljavaju korisnike da preko telefona obave mnoštvo svakodnevnih životnih zadataka, od zabave (putovanje, hrana, igre i socijalno umrežavanje), do prikupljanja informacija (vijesti, mape ili masovni otvoreni onlajn kursevi - MOOC).

15

16 Kolačići (Cookies)

Sićušni dokument koji se čuva u kompjuteru korisnika konstruisan tako da sadrži sasvim skromnu količinu podataka karakterističnih za određenog korisnika radi upravljanja veb-sajtom. Kad god korisnik ponovo pristupi tom veb-sajtu, kolačić se vraća na server na kome se taj veb-sajt čuva.

Kolačić za praćenje može da se ubaci u reklamni materijal koji stiže sa sajta nekog trećeg lica i može se koristiti za prijavljivanje istorijata korisnikovog pretraživanja i utiranje puta za ciljane i prilagođene oglase.

Ako se odbiju kolačići, onemogućava se korišćenje nekih veb-sajtova.

Digitalni identitet

Informacije o nekom licu, organizaciji ili uređaju koji su entiteti u stvarnom životu. To omogućava proces autentifikacije korisnika koji stupa u onlajn interakciju. Digitalni identitet obezbjeđuje automatski pristup drugim kompjuterima i olakšava posredovane odnose.

Digitalno nasilje (Cyberbullying)

Težak oblik maltretiranja/zlostavljanja pomoću elektronskih alata i usluga.

To može obuhvatiti upućivanje prijetnji, širenje glasina, seksualnih opaski, praćenje na internetu i govor mržnje. Posljedice mogu biti teške za žrtve (npr. izazivanje straha, ljutnje, depresije, niskog stepena samopoštovanja, samoubistvo).

Digitalna detoksikacija (Digital detox)

Vrijeme tokom kojeg se korisnik uzdržava od upotrebe elektronskih uređaja (laptopovi, smartfoni, tableti itd.). To se predstavlja kao mogućnost za smanjenje stresa i za usredsređivanje na socijalnu interakciju u fizičkom svijetu.

Hakovanje

Proces nastojanja da se probije odbrana i da se zloupotrebe slabosti kompjuterskog sistema ili mreže. On može biti motivisan mnogim različitim razlozima kao što su protest, profit, igra, špijuniranje, prikupljanje obavještajnih podataka, pa čak i način da se procijeni nečija odbrana od potencijalnog hakovanja.

Vlade, privatni sektor i civilno društvo u ulogama koje obavljaju razvijaju Upravljenje internetom i primjenjuju zajednička načela, norme, pravila, procedure odlučivanja i Interent governance programa koji oblikuju evoluciju i primjenu interneta.

Nomofobija (Nomophobia)

Čovjekov strah da će mu biti onemogućen pristup mobilnom telefonu koji funkcioniše.

Profilisanje

Proces ispitivanja podataka koji su dostupni u postojećoj bazi podataka i primjene statističkih metoda da bi se ustanovile mere karakteristične za određenog čovjeka ili određene pojave. Na taj način je omogućeno da se dođe do kvalitetnih podataka i da se ti podaci potom iskoriste u drugim kontekstima i aplikacijama (npr. proučavanje analitike).

Zaštita (Protection)

Pravo na onlajn zaštitu podataka tijesno je povezano sa bezbjednošću i privatnošću i utvrđeno je u Opštoj uredbi o zaštiti podataka. Ona se izražava kao odgovornost da se sačuva bezbjednost digitalnih aktivnosti tako što će se osigurati da podatke ne ukradu niti da ih koriste treća lica bez saglasnosti i znanja korisnika.

Bezbjednost (Security)

Obuhvata procese i praksu rukovanja informacijama o ličnosti i zaštitom podataka od neovlašćenog pristupa i korišćenja, kao i odbranu kompjutera, servera i mobilnih uređaja, elektronskih sistema i mreža od curenja podataka i od zlonamjernih napada.

Biometrijski podaci

Biometrijski podaci su biološke karakteristike koje mogu da se digitalizuju, kao na primjer otisak prsta i šake, sken zenice i retine itd.

Digitalni sertifikat

Digital Certificate je poseban sertifikat koji služi za dokazivanje identiteta tokom različite vrste komunikacija u sajber prostoru i izdaju ga organizacije koje imaju ovlašćenje za izdavanje digitalnih sertifikata.

VPN

VPN (Virtual Private Network) je Internet usluga koja omogućava povezivanje na privatnu mrežu kroz javnu mrežu kao što je Internet. VPN omogućava korisnicima da bezbjedno šalju i primaju povjerljive podatke kroz Internet.

HTTP

HTTP (HyperText Transfer Protocol) je protokol kroz koji se odvija saobraćaj koji se odnosi na pretraživanje World Wide Web-a (WWW).

Ovim protokolom je regulisana komunikacija između korisnika i servera na kojem se sadržaj nalazi.

Malware

Malware (maliciozni softver) je opšti termin za softver koji se koristi za ometanje rada računara, prikupljanje osjetljivih informacija ili dobijanje pristupa zaštićenom IS.

Informacioni sistem

Informacioni sistem (IS) je sistem koji se sastoji od ljudi i računara u kome se obrađuju i tumače određene informacije.

5.2. Medijska pismenost

Medijska pismenost

Poznavanje i korišćenje masovih medija, s manje ili više samopouzdanja, uključujući znalačko i kritičko razumijevanje medija, tehnika koje koriste i efekata koje postižu. Takođe, sposobnost da se čita, analizira, vrijednuje i proizvede komunikacija u raznim medijskim formatima (na primjer, televizija, štampa, radio, računari, i tako dalje). Drugo značenje termina je sposobnost da se protumači, analizira, vrijednuje i proizvede komunikacija u različitim oblicima/formatima.

Mediji

Fizički objekti koji se koriste za komuniciranje, ili masovno komuniciranje pomoću fizičkih objekata kao što su radio, televizija, računari, film, i drugo.

Takođe označava bilo koji fizički objekat koji se koristi za prenošenje medijskih poruka. Mediji su izvor pouzdanih informacija, gdje se sadržaj obezbjeđuje kroz uređivački proces koji je određen novinarskim vrijednostima i stoga se odgovornost za uređivanje može pripisati nekoj organizaciji ili pravnom licu. Posljednjih godina termin mediji koristi se i za nove onlajn medije.

Masovni mediji

Masovni mediji - Mediji koji su dizajnirani da ih konzumira masovna, odnosno široka publika kroz različite tehnologije što su internet, štampa, televizija, radio i drugo, te kroz različite forme kao što su vijesti, reklame, filmovi, knjige i drugo.

Medijska koncentracija

Medijska koncentracija - Odnosi se na vlasničku strukturu medija i označava proces u kojem nekoliko pojedinaca i/ili organizacija postaje vlasnikom sve većeg broja pojedinačnih medija, što sužava raznovrsnost u ponudi medijskih sadržaja.

Medijski konzument

Korisnik medijskih sadržaja i dio publike za koga je (reklamna) medijska objava napravljena i na koga ima uticaj; kroz medijsku pismenost nastoji se pasivne medijske konzumente naučiti vještinama kritičkog i analitičkog razmišljanja o medijskim sadržajima.

17

18 Medijska manipulacija

Različite tehnike koje služe da se stvori određeni imidž ili argument koji odgovara određenim interesima; neprovjerene činjenice, poluistine i neistine se sa određenim intenzitetom i promenljivošću iznose na takav način da, prvo, kod običnog čovjeka prouzrokuju zbunjenost, a potom i uvjerenost u poluistine ili potpune neistine.

Medijska pismenost

Proces kontrole medijskih sadržaja od strane pojedinca, odnosno proces razumijevanja a i korišćenje masovnih medija na angažovan i aktivan način, a što uključuje kritičko razumijevanje medija i tehnika kojima se mediji koriste.

Medijski sadržaj

Rezultat medijske produkcije, može biti članak, film, knjiga, reklama, muzički sadržaj i drugo, a sadrži informacije, te vrijednosti, stavove, mišljenja, ideje, ponašanja i drugo. Drugim riječima, mediji koji su proizvedeni i isporučeni publici.

Propaganda

Forma komunikacije putem medijskih objava sa glavnim ciljem da se utiče na stavove određene publike u vezi sa nekim pitanjem ili gledištem.

Informacije koje se koriste u svrhu propagande nijesu objektivne, često se koriste selektivno i osnažuju određenu ideju ili stav.

Cenzura

Zakonom regulisana zabrana objavljivanja informacija koju sprovode cenzori; sistem kontrole javne riječi i medijskog sadržaja. Cilj joj je spriječiti objavljivanje mišljenja i informacija suprotnih interesima države, vladajućih elita i centara moći. Cenzura je uvijek odraz političkog stanja u državi i procjena vlasti o ugroženosti njenih interesa. Može biti preventivna (odobravanje prije štampanja ili emitovanja) ili, što je češće, suspenzivna (nakon objavljivanja ili emitovanja autori, urednici i vlasnici medija izloženi su represiji).

Post-truth

Izraz post-truth je krajem 2016. godine Oksfordski rječnik proglasio međunarodnom riječju godine. U prevodu postčinjenični, pridjev posttruth označava okolnosti u kojima objektivne činjenice manje utiču na oblikovanje javnog mnjenja od apelovanja na emocije i lična uvjerenja.

Informacija

Informacija je poruka koja se koristi kao osnova za donošenje odluke.

Dezinformacija

Pojam dezinformacija označava dokazivo lažnu ili obmanjujuću informaciju koja je smišljena, iznesena i širi se radi sticanja ekonomske koristi ili namjernog zavaravanja javnosti i koja može naškoditi javnom interesu. Dezinformacije ne uključuju greške u izvještavanju, satiru i parodiju, kao ni jasno naznačene stranačke vijesti i komentare.

Kritički pogled

Kritički pogled (Critical Viewing): Sposobnost kritičkog mišljenja i posjedovanje vještina kojima se analizira, preispituje i razumije problem koji se otvoreno ili skriveno prikazuje u medijskom tekstu, filmu, video televizijskom ili drugom mediju.

Autorsko pravo

Copyright: Zakoni koji obezbjeđuju nadoknadu za upotrebu intelektualne svojine.

Blog

Skraćeno za Web log; internetske stranice pojedinaca, firmi ili medijskih kuća, dizajnirane za privlačenje pažnje što je moguće više publike tekstom, audiozapisom i videozapisom.

E-Book

E-Book je knjiga u digitalnoj formi ili elektronska knjiga.

Fakt čeking

Fact cheking je provjeravanje činjenica u tekstovima kako bi se provjerila njihova vjerodostojnost prije nego što bude objavljen.

Gif

Gif je jedan od najčešće korišćenih grafičkih formata za razmjenu slika na internetu.

Haštag

Hashtag je simbol # (taraba) koji se koristi za označavanje i grupisanje poruka vezanih za neku konkretnu temu. Uveo ga je Kris Mesina 2007 zbog lakšeg grupisanja tema na Tviteru (prikazuje se na lijevoj strani Tvitera)

Urednik

Editor: Osoba koja uređuje, selektuje i određuje materijale za objavljivanje.

Izdavač

Publisher je krajnji autoritet u izdavačkoj industriji.

Izdavanje

Izdavanje (Štampanje, snimanje filma, ploče…) (Editing) je proces grupisanja, povezivanja ili odstranjivanja slika, teksta ili zvuka u cilju uobličavanja konačnog medijskog proizvoda.

Kritički pogled

Critical Viewing: Sposobnost kritičkog mišljenja i posjedovanje vještina kojima se analizira, preispituje i razumije problem koji se otvoreno ili skriveno prikazuje u medijskom tekstu, filmu, video televizijskom ili drugom mediju.

Klikbajt

Clickbait je sadržaj koji ima glavnu svrhu da izaziva pažnju.

Lažne vijesti

Fake news su namjerno izmišljene vijesti, priče ili obmane, kreirane da daju nepouzdane informacije i varaju čitaoce. Proces digitalizacije i fragmentacije medija radikalno povećava problem lažnih vijesti.

Logo

Logo je simbol koji ima pravo da koristi neka firma, proizvod ili korporacija.

Konotacija

Connote/Connotation: Vrijednosna ocjena, značenje ili ideologija povezana sa medijskim tekstom ili značenje i vrijednosne ocjene koje tekstu pridodaje publika.

Mejnstrim

Mainsteram je glavna struja, matični tok; dominantni, preovlađujući pravac kome se teži. Kada su u pitanju mediji, riječ je o medijima koji odražavaju preovlađujuća mišljenja, uticaje i djelovanja za razliku od alternativnih medija koji uključuju sadržaje koji nijesu u skladu sa preovlađujućim pogledima.

Mim

Meme je neki kratki zabavni sadržaj, ideja, fotografija, koji se distribuira putem društvenih medija...

Multiskrining

Multi screening znači da postajemo mobilni i možemo da gledamo televizijski program svugdje. Ne samo na računarima i tabletima, već i na pametnim telefonima, bilo da su iz Apple ili iz Android linije.

Tag

Tag označava o čemu se radi i/ili ko je u pitanju.

Vidžet

Widget je mala, atraktivna aplikacija na internet stranici kao što je hit brojač.

Trol

Trol je sadržaj kojim se nastoji izazvati što više reakcija u internet zajednici, uglavnom diskreditacijom, agresivnošću i usmjeravanjem diskusije u neproduktivnom pravcu. To može biti i lice koje unosi razdor onlajn plasirajući zapaljive poruke, često mimo teme u zajednici (u grupi gdje se dijele vijesti ili pričaonici). Namjera je da se zajednica poremeti i da se u nju unese nesloga, da se uznemire drugi ljudi i da se tako podstaknu emocionalni odgovori, bilo zabave radi bilo iz političkih razloga.

Strah da će se nešto propustiti (FOMO - fear of missing out)

FOMO je skraćenica za strah da će se nešto propustiti na internetu.

19

20

Phubbing („Ignorisanje pomoću mobilnog telefona”)

Kombinacija reči „phone” (telefon) i „snubbing” (ignorisanje) kada se u ličnom, neposrednom kontaktu gledanjem u mobilni telefon odbija socijalna interakcija i praktično ignoriše potencijalni sagovornik.

Catfishing

Otvaranje lažnih profila putem kojih napadač navodi drugu osobu na ljubavnu vezu putem interneta.

Emotikoni

Sličice na kojima su prikazana raspoloženja ili izrazi lica korisnika u vidu ikonica. Mogu služiti da prenesu emocije i da obezbijede oblik komunikacije koji inače može dovesti do nesporazuma (šale, štosovi ili neslane šale ili podmetanja) u nedostatku vizuelnih načina da se pročita nečiji izraz lica.

Kopirajt (Copyright)

Skup prava koja se garantuju autoru ili tvorcu nekog djela, i kojima se ograničava mogućnost da druge osobe umnožavaju, rasparčavaju ili preoblikuju njegov sadržaj. Vlasnici prava su češće kompanije koje finansiraju određeni rad, nego sami tvorci. Prava se mogu kupovati i prodavati na tržištu.

Novine

Publikacije koje izlaze redovno i sadrže vijesti, informacije i reklamne oglase. Obično se štampaju na jeftinom, manje kvalitetnom papiru, kao što je roto-papir.

Biti medijski pismena osoba

Biti medijski pismena osoba (Media literate) znači posjedovati praktične vještine, znanje i stavove koji vode ka razumijevanju uloge i funkcije medija u demokratskim društvima, kritičkom vrednovanju medijskog sadržaja, bavljenju medijima u cilju samoizražavanja, međukulturnog dijaloga i demokratskog učešća. Ljudi tako imaju više mogućnosti da spoznaju važnost medija i drugih dobavljača informacija, kao i slabost ili snagu poruka ili informacija koje oni prenose.

Regulisanje medija

Odnosi se na pokušaje kontrole ili uticanja na ponašanje medijskih organizacija i učesnika, izradom i sprovođenjem pravila i kodeksa njihovog ponašanja.

Ciljna publika

Target audience je posebna grupa ljudi kojoj je medijski tekst namijenjen s obzirom da ona posjeduje niz zajedničkih karakteristika kao što su starost, pol, profesija, klasa, i sl.

Izvori informacija

To su osobe, grupe i dokumenta od kojih se informacije dobijaju.

Information literacy se fokusira na svrhe uključivanja u rad sa informacijama i proces dobijanja informacija. Blisko je povezana sa Informaciona pismenost konceptom „učiti kako se uči“ i konceptom donošenja odluka kroz definisanje potreba i problema, nalaženje relevantnih informacija i njihova kritička i odgovorna/etička upotreba.

Konvergencija

Stapanje [Convergence] se obično odnosi na sposobnost transformisanja različitih vrsta informacija prenošenih glasom, zvukom, slikom ili tekstom, u digitalni kôd, kojem se zatim može pristupiti pomoću čitavog niza uređaja, od personalnog računara do mobilnog telefona, čime se stvara okruženje digitalne komunikacije. Korišćenje konvergencije kao teoretskog pristupa saopštavanju politika i strategija IMP ne svodi se samo na pojam tehnološke konvergencije, već ide dalje u razmatranju načina na koji je ona produbila strukturalnu konvergenciju u razvoju i upravljanju. Sada se informacija može lako prenositi od jednog ministarstva do drugog, i od jednog razvojnog sektora do drugog, stvarajući sinergije među različitim vladinim tijelima.

Metapismenost

Metaliteracy je jedan od onih termina predloženih da označe one sposobnosti koje su potrebne da bi osoba baratala tehnologijama, sadržajem informacija i različitim medijima. U početku je korišćena riječ ‘medijacija’ (engl. mediacy, sažeto od media literacy) koja istovremeno asocira na medijaciju, kako među pojedincima, tako i između osobe i sadržaja informacije.

Pismenost

Literacy je sposobnost nalaženja, razumijevanja, tumačenja, kreiranja, saopštavanja i računanja uz pomoć štampanih i pisanih materijala povezanih sa različitim kontekstima. Pismenost podrazumijeva kontinuitet učenja putem kojeg pojedinac postiže svoje ciljeve, širi svoja znanja i potencijale da bi maksimalno učestvovao u zajednici i širem društvu.

Srž proširene definicije pismenosti je sposobost pojedinca da analizira i vrijednuje ono što kaže, čuje i vidi - usmeno, u pisanoj ili multimedijalnoj formi i da reaguje na odgovarajući način.

Publika

Audience je grupa potrošača kojima je jedan medijski tekst namijenjen, kao i svi oni do kojih taj tekst dopire. Publika nije samo homogena grupa, već grupa sa individualnim razlikama koja funkcioniše kao dio društvenih grupa, kao što su vršnjaci, porodica, škola. Informacijska i medijska pismenost, skraćeno IMP (engl. skr. MIL), može doprinijeti uklanjanju podvojenosti publike time što obezbjeđuje sredstva komunikacije među kulturama i narodima. Ovakva inicijativa može doprinijeti kritičnosti publike u odnosu na medije, i može pomoći u borbi protiv jednostranih pogleda na svijet.

Sloboda izražavanja

Freedom of Expression - FOE je temeljno ljudsko pravo. Ona ne podrazumijeva samo pravo verbalnog izražavanja, već i svaki čin traženja, primanja i prenošenja informacija. Sloboda štampe je posljedica primjene ovog prava i veoma je bitna u građenju i podržavanju zajednica i civilnog društva.

Sloboda štampe

Freedom of the press- Oslobođenost svih medija (ne samo štampanih) od direktne cenzure ili kontrole od strane vlade ne ograničava primjenu zakona konkurencije u cilju spriječavanja monopola, ili raspodjelu frekvencija emiterima od strane države.

Transpismenost

Transliteracy je sposobnost čitanja, pisanja i interakcije koristeći različite platforme, alatke i medije, u širokom rasponu, od znakova i usmenog izražavanja preko pisanja, štampe, televizije, radija i filma, do digitalnih društvenih mreža. Transpismenost se više bavi povezivanjem značenja prenošenih različitim medijima, a manje razvojem pojedinih vrsta pismenosti o različitim medijima.

Zaštita od neprimjerenog sadržaja

Protectionism je stav kojem je cilj da zaštiti nekoga od mogućih štetnih situacija. Sa istorijskog aspekta, debate o zaštiti bavile su se medijima i djecom, medijima i nasiljem, medijima i kulturom i djelovanjem medija uopšte. Iako je zaštita od neprimjerenog sadržaja često podstaknuta dobronamjernim i pozitivnim motivima, može dovesti do situacije u kojoj se ograničava aktivno učešće djece u medijima. Medijski regulatori danas stavljaju naglasak na savjetovanje korisnika, dok cenzura gubi značaj.

Format medijske poruke

Označava način na koji je medijska poruka konstruisana, a uključuje zvuk, likove, odjeću, boje, emocije, muziku, simbole, vrijednosti, tehničke specifikacije (uglovi kamere, pozadina snimka, itd.) i drugo, da bi se uticalo na naše misli, stavove i ponašanje.

21

22 Demanti

Izjava ovlašćene osobe na temelju zakonskog prava na ispravak, odnosno prava na odgovor, kojim opovrgava prije izrečene ili objavljene navode. U sistematici novinarskih oblika to je posebna vrsta izjave. Za razliku od drugih izjava ne smije se bez saglasnosti autora skraćivati i mijenjati, niti se smije komentarisati u istom broju novina ili istoj emisiji. Takođe, demanti je svako opovrgavanje objavljenih navoda kao netačnih.

Medijski konzument

Korisnik medijskih sadržaja i dio publike za koga je (reklamna) medijska objava napravljena i na koga ima uticaj; kroz medijsku pismenost nastoji se pasivne medijske konzumente naučiti vještinama kritičkog i analitičkog razmišljanja o medijskim sadržajima.

Spin

Kompleks propagandnih trikova manipulativnog karaktera. Spin je manipulacija kojom se neke osobe, događaji ili proizvodi čine mnogo boljim (ili mnogo gorim) nego što to stvarno jesu.

Vijest

Kratak pravovremeni novinski izvještaj o aktuelnom događaju, pojavi ili osobi od šireg interesa. Kao temeljni oblik novinskog izvještavanja uz aktuelnost, opšti interes i nepristrasnost obilježava je i specifična struktura; klasična vijest daje odgovore na temeljna pitanja (ko, šta, gdje, kad, zašto i kako), a treba biti napisana jednostavnim, razumljivim i neutralnim stilom.

Izvještaj

Vezan je za neki konkretni događaj. Izvještaji mogu biti vezani za različite rubrike, ali najčešće se koriste u sportu i politici. Izvještaji moraju da konkretno i detaljno odgovore na pitanja, a oni najvećim dijelom predstavljaju citirane izjave glavniih učesnika događaja. Po pravilu, novinari koji pripremaju izvještaje ne bi trebalo da ih komentarišu. Osnovni zadatak je da što realnije i plastičnije dočaraju ono što se stvarno dešavalo.

Komentar

Popularan novinarski žanr kojim se izražava lični (autorski) ili kolektivni (redakcijski) stav i mišljenje o nekom problemu koji izazivaju posebnu pažnju javnosti. Komentari nemaju neutralan stav, oni su kritički intonirane analize.

Intervju

Možda i najpopularniji žanr u svim medijima, intervju, mora poštovati određena pravila posebno kad se radi o prikupljanju podataka i saznanja o osobi koja se intervjuiše. Pitanja moraju biti koncizna i neutralna, novinar ne smije sam da izvodi zaključke, niti da pokaže neprijateljstvo ili netrpeljvost, ali ni prisnost ni intimnost sa osobom koju intervjuiše. Takođe se mora voditi računa o tome kada je ko intervjuisan, postoji li uvjerljiv razlog ili određeni događaj koji se već dogodio ili će se tek dogoditi, ili intervju može imati ulogu direktne političke poruke koja je upućena ili unutrašnjim ili spoljašnjim protivnicima.

Izjava

Većina izjava je potpuno lične prirode. Po principu izjave traže od ličnosti koje, na temu kojom se medij bavi, mogu da daju relevantan i autentičan odgovor ili objašnjenje.

Pisma čitalaca

Veoma stari novinarski žanr koji se pravi u redakciji. Urednik Pisama čitalaca samo ih oprema i moderira njihova objavljivljanja i dužan je da provjeri autentičnost pisama, odnosno njegovog autora kako se ova pisma ne bi koristila u marketinške svrhe.

Rubrika

Rubrike su svojevrsne oblasti interesovanja; podjela na rubrike olakšava snalaženje i pretraživanje za korisnike. Naravno nemaju svi mediji rubrike, neki imaju konkretnu oblast dok neki ne pokrivaju sve oblasti, već samo neke od njih.

6. Organizacije građanskog društva koje se bave digitalnom i medijskom pismenošću u Crnoj Gori - kontakt lista Ukoliko želite da u vašoj lokalnoj zajednici organizujete aktivnosti iz oblasti digitalne i medijske pismenosti, ispod smo pripremili kontakt listu organizacija iz cijele Crne Gore, sa kojima možete uspostaviti saradnju.

Naziv organizacije:

Sjedište organizacije:

E-mail:

Veb stranica:

35 mm

Podgorica

office@nvo35mm.me

www.nvo35mm.me

Agencija za lokalnu demokratiju Nikšić/ Omladinski servis i volonterski klub InfoPoint Nikšić

Nikšić

ald@t-com.me

www.aldnk.me

Aktivna zona

Cetinje

info@aktivnazona.me

www.aktivnazona.me

Inicijativa mladih s invaliditetom Boke

Kotor

info@imiboke.me

www.imiboke.me

Institut za medije Crne Gore

Podgorica

imcg@mminstitute.org

www.mminstitute.org

Centar za omladinsku edukaciju

Podgorica

info@nvocoe.me

www.nvocoe.me

Juventas

Podgorica

juventascg@gmail.com

www.juventascg.me

Mladiinfo Montenegro

Podgorica

mladiinfomontenegro@gmail. www.mladiinfo.me com

Mreža za omladinski aktivizam Crne Gore

Podgorica

nvomoacg@gmail.com

www.moacg.me

NVO "Inovacije.me"

Podgorica

inovacije.me@gmail.com

www.inovacije.me

NVO InterLingua

Podgorica

info@interlingua.me

www.nvo.interlingua.me

NVO Uzor

Herceg Novi

uzornvo@gmail.com

/

PRONA - Fondacija za promovisanje nauke u Crnoj Gori

Podgorica

info@prona.org

www.prona.me

Romska organizacija mladih Koračajte sa nama - Phiren Amenca

Podgorica

elwis.berisha@gmail.com

www.phirenamenca.me

Ženska alijansa za razvoj

Nikšić

womenalliance@gmail.com

www.zenska-alijansa. com; www.nomobing.me

23

24

Bilješke:

............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................................................................................

Bilješke:

............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................................................................................

25

26

Bilješke:

............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................................................................................