Vodič za strateško planiranje zapošljavanja mladih na lokalnom nivou

1

* Ova publikacija je nastala uz finansijsku podršku Evropske unije. Sadržaj ove publikacije isključiva je odgovornost Aktivne zone i ne odražava nužno stavove Evropske unije.

3

IZDAVAČ: Nevladina organizacija ,,Aktivna zona’’ Ulica Nikole Lekića 4, Cetinje info@aktivnazona.me; www.aktivnazona.me +38241241219 NAZIV PUBLIKACIJE: Vodič za strateško planiranje zapošljavanja mladih na lokalnom nivou ZA IZDAVAČA: Miloš Marković AUTOR: Miloš Marković LEKTORKA: Jovana Vulević DIZAJN: DOO ORION GROUP TIRAŽ: 400 primjeraka Cetinje, jul 2020. godine

CIP - Kaталогизација у публикацији Национална библиотека Црне Горе, Цетиње ISBN 978-9940-789-00-8 COBISS.CG-ID 14151684

4

SADRŽAJ Uvod

6

Kako se koristi ovaj Vodič?

9

Zapošljavanje mladih na lokalnom nivou analiza lokalnih strateških planova i rezultati istraživanja stavova i mišljenja mladih

11

Definicija i važnost kvalitetnog strateškog planiranja

17

Koraci u strateškom planiranju u oblasti zapošljavanja mladih na lokalnom nivou

21

PREPORUKE: Prijedlog mjera i aktivnosti za lokalne akcione planove za mlade u oblasti zapošljavanja

30

Pojmovnik

33

ADRESAR - Akteri omladinske politike (oblast zapošljavanje) na lokalnom i nacionalnom nivou

37

5

Uvod

6

Aktivna zona iz Cetinja i Institut za poslovnu i finansijsku pismenost iz Podgorice, realizovali su projekat ,,Ideje za strateško planiranje zapošljavanja mladih na lokalnom nivou’’, koji je finansiran od strane Beogradske otvorene škole, odnosno kofinansiran od strane Evropske unije, a u okviru programa WEB4YES. Kratko o realizatorima projekta: Aktivna zona je nevladina organizacija koja se bavi afirmacijom građanskog aktivizma, uspostavljanjem stalne saradnje i partnerstava između svih aktera u zajednici u cilju izgradnje odgovornog društva. U skladu sa četiri programska opredjeljenja, Aktivna zona se bavi kreiranjem uslova za dobru javnu upravu, odnosno odgovorno rukovođenje zajedničkim resursima; neformalnom edukacijom i informisanjem građana, a prije svega mladih, o ključnim temama za društveni život; razvojem filantropije i solidarnosti; te promocijom i afirmacijom građanskog aktivizma i volonterizma.

Institut za poslovnu i finansijsku pismenost je prilično mlada organizacija, koja je u prethodnom periodu radila na organizovanju različitih vidova obuka u oblasti poslovne i finansijske pismenosti.

O problemu: Nezaposlenost mladih je jedan od većih problema sa kojima se susrijeće društvena zajednica u Crnoj Gori. Problem nezapošljenosti mladih sa sobom nosi negativne ekonomske, društvene i političke implikacije, koje utiču na cjelokupno društvo. Stopa nezapošljenosti mladih u Crnoj Gori je izuzetno visoka u svim starosnim dobima i obrazovnim grupama mladih, što ih čini izuzetno ugroženom društvenom grupom. Prema zvaničnim podacima Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, ukupna stopa nezapošljenosti u Crnoj Gori u julu tekuće godine iznosi 18,19%, međutim ne postoji podatak o tome koliko je mladih od 15-30 godina nezaposleno.

Nedavno objavljena Studija o mladima u Crnoj Gori 2018-2019 (Centar za građansko obrazovanje), pokazuje da je na ukupnom uzorku ankete procenat mladih koji nemaju posao 43,8%. Samo 11,1% ima stalni posao, što u mnogome onemogućava mlade da imaju stabilan prihod.* Kada je riječ o percepciji mladih o faktorima od značaja za pronalaženje posla u Crnoj Gori, većina mladih smatra da su partijska pripadnost i veza s ljudima koji su na vlasti (57,2% i 64,5%) glavni faktori koji im omogućavaju zapošljavanje, dok najmanje njih smatra da su obrazovanje ili radno iskustvo glavni faktor u njihovom zapošljavanju (31,6%).

Preporuke ove Studije se odnose i na probleme koje smo mi identifikovali kao ključne, a to je nedostatak kvalitetnog strateškog planiranja na lokalnom nivou u oblasti zapošljavanja, sa posebnim akcentom na nedostupnost obuka namijenjenih mladima i preduzetništvu, te postojanje prepreka za pokretanje sopstvenog biznisa.

O metodologiji: Aktivna zona je tokom 2019/2020 godine istražila oblast planiranja na lokalnom nivou i tim povodom proslijedila 24 zahtjeva za slobodan pristup informacijama svim crnogorskim * Studija o mladima u Crnoj Gori 2018-2019 - Centar za građansko obrazovanje, Fridrich Ebert Stifund

7

opštinama. Na osnovu tih podataka smo utvrdili prednosti i nedostatke strateškog planiranja zapošljavanja mladih, odnosno primjere dobre prakse, koji će biti sastavni dio pomenutog Vodiča.

U okviru online istraživanja smo ispitali mišljenja i stavove preko 250 mladih iz cijele Crne Gore, a o prilikama i preprekama za zapošljavanje mladih. Uz pomoć ovih metoda smo na detaljan način razmotrili dosadašnje prakse u procesu kreiranja lokalnih politika i prikupili veliki broj korisnih informacija.

O projektu: Opšti cilj projekta je bio uspostavljanje uslova za veću stopu zaposlenih mladih na teritoriji Crne Gore, putem mehanizama za kvalitetno strateško planiranje u oblasti zapošljavanja mladih na lokalnim nivoima. Upravo iz ovog postavljenog cilja proizilazi ,,Vodič za strateško planiranje zapošljavanja mladih na lokalnom nivou’’. Ovaj Vodič je namijenjen lokalnim samoupravama, ali i organizacijama građanskog društva, koje u okviru istog mogu pronaći korisne prijedloge mjera i aktivnosti za strateško planiranje oblasti zapošljavanja u lokalnim akcionim planovima za mlade (LAPM). Naime, lokalne samouprave su u obavezi usvojiti dvogodišnje akcione planove za mlade, a u skladu sa Zakonom o mladima. U okviru tih planova, prema našem istraživanju, najzastupljenija oblast je zapošljavanje mladih, budući da je stopa nezaposlenosti mladih na visokom nivou.

Pored Vodiča, u okviru projekta su realizovane online obuke za 30 mladih iz cijele Crne Gore, a o mogućnostima i preprekama u pokretanju sopstvenog biznisa, sa ciljem izrade konačnog biznis plana. Tri najbolja biznis plana su nagrađena, a svim učesnicima/cama je obezbijeđena mentorska podrška u kreiranju biznis planova, a predstavljeni su i mogući izvori finansiranja za ideje koje su mladi kreirali u okviru ovih obuka.

8

Kako se koristi ovaj VodiÄ??

9

2.1. Kome je Vodič namijenjen?

Vodič za strateško planiranje zapošljavanja mladih na lokalnom nivou je koristan priručnik, napisan razumljivo, sa velikim brojem praktičnih prijedloga i savjeta, koji će Vas na jednostavan način provesti kroz nimalo jednostavan postupak strateškog planiranja. Prije svega, ovaj Vodič je namijenjen predstavnicima institucija (lokalne samouprave), kao i predstavnicima nevladinih organizacija koje djeluju u oblasti zapošljavanja mladih i preduzetništva. Takođe, Vodič je namijenjen i svim zainteresovanim akterima u oblasti planiranja mjera i aktivnosti za povećanje stope zaposlenosti mladih u lokalnim zajednicama.

Kroz jednostavan i praktičan način, ovaj Vodič predstavlja detalje o svim koracima prilikom izrade lokalnih akcionih planova, sa akcentom na zapošljavanje mladih, uz pomoć mjera i aktivnosti lokalnih samouprava i drugih društvenih aktera.

2.2. Šta Vodič sadrži?

Vodič sadrži veliki broj korisnih i praktičnih informacija o procesu kreiranja lokalnih politika. Naime, u okviru ovog Vodiča možete pronaći informacije o tome šta je definicija i važnost kvalitetnog strateškog planiranja, zatim koji su to ključni principi u strateškom planiranju omladinskih politika, u skladu sa preporukama Savjeta Evrope.

Dodatno, u Vodiču se može pronaći detaljno opisani pojedinačni koraci u strateškom planiranju u oblasti zapošljavanja mladih na lokalnom nivou, sa informacijama o procesu pripreme za strateško planiranje (učesnici/organizacija/komunikacija), sve do načina sprovođenja evaluacije realizovanih mjera i aktivnosti. Dakle, ovaj Vodič sadrži odgovore na sljedeća pitanja: koje aktere uključiti i kako uspostaviti saradnju?; kako izvući najbolje od konsultanata?; određivanje formata i sadržaja strateškog plana (priložiti nacrt sadržaja i tabele); utvrđivanje metodologije za analizu situacije i prikupljanje podataka; uputstvo za prikupljanje informacija; analiza prikupljenih podataka (SWOT, PESTLE i druge analize); utvrđivanje strateških prioriteta na osnovu prikupljenih podataka (ishod, cilj, mjera); koji su ključni problemi u oblasti zapošljavanja mladih?; kreiranje aktivnosti u odnosu na postavljene ishode, mjere i ciljeve; koje su ključne aktivnosti usmjerene ka smanjenju nezaposlenosti mladih?

Posebno važan dio ovog Vodiča se odnosi na konkretne prijedloge mjera i aktivnosti za lokalne akcione planove za mlade, a u okviru oblasti zapošljavanja mladih. Ovaj dio Vodiča objedinjuje postojeće primjere mjera i aktivnosti, koje su se pokazale kao korisne i uspješne u praksi, ali i korisne prijedloge mjera i aktivnosti iz regiona i Evrope.

Razlog više za korišćenje ovog Vodiča jeste i standardizacija, odnosno poboljšanje kvaliteta lokalnih javnih politika u oblasti zapošljavanja mladih uz pomoć korišćenja metodologija koje su se pokazale kao uspješne.

10

Zapošljavanje mladih na lokalnom nivou analiza lokalnih strateških planova i rezultati istraživanja stavova i mišljenja mladih

11

Omladinska politika predstavlja set javnih politika, mjera i aktivnosti, kojima se radi na obezbjeđivanju boljih uslova za život mladih u zajednici. Zakonom o mladima, svaka opština u Crnoj Gori je u obavezi da jednom u dvije godine usvoji Lokalni akcioni plan za mlade (LAPM), koji sadrži mjere i aktivnosti omladinske politike na lokalnom nivou, radi ostvarivanja interesa i prava mladih.

Prema istraživanju koje smo u okviru procesa kreiranja ovog Vodiča realizovali (za period od novembra 2018. godine do novembra 2019. godine) utvrdili smo da primjenjivanje standarda u javnom konsultovanju varira od opštine do opštine. Svim opštinama (Prijestonici Cetinje i Glavnom gradu), proslijedili smo zahtjeve za slobodan pristup informacijama, putem kojih smo zatražili odgovore na pitanja koja se odnose na proces kreiranja lokalnih akcionih planova za mlade (proces izbora članova/ca radnih grupa za izradu, sprovođenje konsultacija u pripremnoj fazi izrade dokumenta), kao i sprovedenim aktivnostima u oblasti zapošljavanja mladih na lokalnom nivou.

Osam crnogorskih opština nije dostavilo odgovore na naš zahtjev za slobodan pristup informacijama, što takođe predstavlja određeni pokazatelj nivoa na kojem se nalazi saradnja lokalnih uprava sa nevladinim organizacijama. Kvalitet dostavljenih odgovora je varirao u odnosu na svaku opštinu, što je pokazatelj da ne postoje jasno usvojena pravila i standardi u praćenju realizacije i evaluaciji lokalnih akcionih planova za mlade.

U nastavku predstavljamo rezultate do kojih smo došli.

3.1. Da li je lokalna uprava usvojila Lokalni akcioni plan za mlade (LAPM), u skladu sa Zakonom o mladima?

U navedenom periodu, veliki broj lokalnih uprava bile su u fazi kreiranja akcionih planova, dok tri Opštine nijesu usvojile dvogodišnje planove. Od ukupno 16 opština koje su dostavile odgovore na zahtjeve za slobodan pristup informacijama, šest opština je u fazi kreiranja akcionog plana, dok je njih deset usvojilo iste.

3.2. Da li je lokalna uprava objavila poziv za izbor članova/ca Radne grupe za izradu aktuelnog LAPM-a i ko su bili članovi/ce?

Većina Opština je u procesu kreiranja lokalnih akcionih planova formirala radne grupe. Članovi/ ce radne grupe su često bili predstavnici/ce obrazovnih i zdravstvenih institucija, nevladinih organizacija, lokalnih kancelarija Zavoda za zapošljavanje Crne Gore (ZZZCG), institucija iz kulture, odjeljenja bezbjednosti, turističkih organizacija, organa lokalne uprave i dr.

Radne grupe u svim Opštinama formira predsjednik Opštine, a na osnovu podataka koje mu dostavi nadležni sekretarijat za pitanja omladinske politike. Većina opština je na osnovu Zakona o mladima i Statuta objavilo javne pozive za prijavljivanje zainteresovanih predstavnika institucija i organizacija, međutim ne postoje jasni kriterijumi za izbor članova/ca radnih grupa, kao ni jasna 12

procedura izbora i imenovanja. Naime, pojedine opštine direktnim dopisima zatraže delegiranje predstavnika određenih institucija u gradu, dok druge objavljuju javne pozive.

Tako se u Opštini Bar na posljednjem javnom pozivu za izbor članova/ca radne grupe za izradu LAPM-a nije prijavio nijedan predstavnik NVO. U Opštini Pljevlja nije objavljen javni poziv, već je nadležni sekretarijat u direktnoj komunikaciji sa predstavnicima različitih oblasti donio odluku o formiranju radne grupe. U nekoliko Opština postoje primjeri konkretnije saradnje sa nevladinim organizacijama. Opštine i NVO su potpisali sporazume o saradnji prilikom kreiranja lokalnih akcionih planova, što je bio slučaj u Prijestonici Cetinje, Opštini Bijelo Polje i Opštini Kolašin. Prema odgovorima koje smo dobili putem ovog istraživanja, sve navedene gradske uprave su saglasne da je ovaj vid saradnje veoma koristan i doveo je do konkretnijih prijedloga mjera i aktivnosti koje se mogu sprovoditi u cilju poboljšanja položaja mladih.

Svi ovi primjeri iz prakse pokazuju da kvalitet saradnje lokalnih uprava sa NVO, ali i sa drugim institucijama u gradu, varira od opštine do opštine. Dakle, ne postoji standardizovana procedura usvajanja lokalnih akcionih planova za mlade, koja bi podrazumijevala poštovanje određenih kriterijuma i uslova za postizanje kvalitetnijeg okruženja za rad radne grupe.

3.3. Da li je lokalna uprava sprovodila konsultacije u pripremnoj fazi kreiranja LAPM-a (javne konsultacije, ankete, okrugli stolovi, diskusije i sl.), kako bi dobila konkretne prijedloge od strane mladih i drugih institucija i organizacija koje djeluju u oblasti omladinske politike na lokalnom nivou?

Kao najprisutniji vid ispitivanja trenutnog stanja, potreba i problema mladih, većina opština su se koristile istraživanjem putem anketiranja mladih. Mladi su putem ovih anketa imali priliku da odgovore na pitanja koja se odnose na ključne oblasti za njihov život, a formirane radne grupe su se pozivale na rezultate tih istraživanja. U opštinama koje su uspostavile konkretniju saradnju sa NVO, upravo su te NVO radile na konsultovanju mladih u pripremnoj fazi kreiranja akcionih planova.

Tako je u Prijestonici Cetinje lokalna NVO sprovela istraživanje o položaju, potrebama i problemima mladih, a ti podaci su iskorišćeni prilikom kreiranja akcionog plana. U Bijelom Polju su dvije organizacije pružile podršku tako što su organizovale konsultacije sa mladima. Na Forumu za mlade ove organizacije su ispitale stavove i mišljenja mladih, a putem anketiranja ispitali su 285 mladih iz Bijelog Polja. U Kolašinu je potpisan sporazum o saradnji lokalne uprave sa lokalnom NVO, kojim su uređeni međusobni odnosi, prava i obaveze u procesu kreiranja lokalnog akcionog plana za tu opštinu. Ove lokalne NVO su lokalnim upravama pružile svu neophodnu podršku u prikupljanju informacija, ali i kreiranju samih lokalnih akcionih planova.

Sva tri primjera pokazuju da je saradnja lokalne uprave sa NVO višestruko korisna za sve aktere procesa kreiranja bitnog dokumenta omladinske politike, a posebno u smislu prikupljanja informacija i ostvarivanja direktne komunikacije sa mladima.

Ni ova faza strateškog planiranja u oblasti omladinske politike na lokalnom nivou nije standardizovana. Anketiranje mladih se pojavljuje kao najzastupljeniji vid konsultovanja mladih u početnoj fazi kreiranja dokumenta, što nije dovoljno za uspostavljanje konkretnije saradnje mladih sa lokalnim upravama, odnosno podizanje nivoa učešća mladih u procesima donošenja odluka. Fokus grupe predstavljaju dobar vid prikupljanja informacija, međutim veći broj lokalnih uprava nije sprovodilo ovaj vid konsultovanja.

13

Prema Zakonu o lokalnoj samoupravi, Statutima opština, kao i posebnim uredbama i odlukama na lokalnom nivou, sve opštine su u obavezi organizovati javnu raspravu o nacrtu akata od interesa za lokalno stanovništvo. Sve opštine koje su usvojile lokalne akcione planove su sprovele ovaj proces konsultovanja, ali ni to ne predstavlja konkretan kanal za uključivanje mladih u proces donošenja odluka o tome što su prioriteti, problemi i potrebe mladih na lokalnom nivou.

3.4. Da li je lokalna uprava (nadležni sekretarijat za sprovođenje omladinske politike ili druga institucija čiji je osnivač lokalna uprava) realizovala projekte/akcije/inicijative u oblasti zapošljavanja mladih u periodu od 01. novembra 2018. godine do 01. novembra 2019. godine?

Veoma mali broj opština je dostavilo odgovor na ovo pitanje, što ne mora da znači i da se određene aktivnosti nijesu u navedenom periodu i sprovodile. Naime, ako uzmemo u obzir da je većina lokalnih uprava u procesu kreiranja lokalnih akcionih planova, a osam njih nije dostavilo odgovore na naša pitanja, samo deset opština je u navedenom periodu sprovodilo aktivnosti u oblasti zapošljavanja mladih.

Tako je u Opštini Bijelo Polje organizovana tribina o podsticanju mladih na pokretanje sopstvenog biznisa, u saradnji sa lokalnom kancelarijom ZZZCG i Investiciono-razvojnim fondom (IRF). Cilj ove tribine je bilo predstavljanje različitih mehanizama za pokretanje sopstvenog biznisa mladih, kao i razvoj preduzetničkog duha. Opštine na jugu su podržale Coca Cola HBC projekat i radionice na temu osnaživanja preduzetničkog duha mladih. Većina opština je organizovala različite oblike prezentacija, predavanja, radionica i obuka za mlade, a u okviru oblasti zapošljavanja, odnosno preduzetništva i samoinicijative.

3.5. Da li je lokalna uprava realizovala druge projekte/akcije/inicijative u oblasti zapošljavanja mladih, pored aktivnosti iz LAPM-a, a koje biste izdvojili kao uspješnu praksu, odnosno da je njihova realizacija doprinijela povećanju broja zaposlenih mladih u Vašoj Opštini?

Veoma mali broj lokalnih uprava realizuje aktivnosti mimo akcionih planova, a koje se odnose na zapošljavanje mladih. Naime, samo dvije od ukupno 24 opštine su dostavile informacije da su u navedenom periodu realizovale aktivnosti koje bi izdvojili kao uspješne u smislu povećanja broja zaposlenih mladih u njihovim gradovima. Opštine Tivat i Bijelo Polje su organizovale više različitih aktivnosti koje u lokalnim sekretarijatima smatraju bitnim i korisnim za mlade i oblast njihovog zapošljavanja. Naime, u ovim opštinama su organizovane obuke, prezentacije i radionice o različitim programima zapošljavanja mladih. Predstavljeni su programi ZZZCG-a, IRF-a i drugi mehanizmi za zapošljavanje mladih.

3.6. Rezultati Istraživanja o prilikama i preprekama za zapošljavanje mladih na lokalnom nivou u Crnoj Gori Putem online ankete (upitnika) ispitali smo 253 mlade osobe sa teritorije Crne Gore, starosti od 15 do 30 godina. Istraživanje smo sproveli tokom februara i marta 2020. godine, a cilj istraživanja je bio da se prikupe podaci o stavovima i mišljenjima mladih o procesu zapošljavanja u Crnoj Gori. Mladi su putem odgovaranja na 26 pitanja (polu-otvorenog tipa) pružili uvid u to koje su to glavne prepreke, ali i prilike za mlade kada je riječ o njihovom zapošljavanju, odnosno samozapošljavanju.

14

Starosna podjela u okviru istraživanja po procentima izgleda ovako: mladi od 15 do 20 godina: 26,6%, mladi od 21 do 25 godina: 37,5% i mladi od 26 do 30 godina: 35,9%. Kada je riječ o nivou obrazovanja, ispitanici su mladi koji su u velikom procentu srednjoškolci: 36,6%, zatim, mladi sa završenim osnovnim studijama; 25,80%, mladi sa specijalističkim studijama 29,70, mladi na doktorskim studijama: 5,20% i mladi bez steknutih diploma: 2,7%.

Kada je riječ o poglavlju ankete koje se odnosilo na podatke o zapošljenju i aspiracijama mladih u tom polju, procenat ispitanika koji je kazao da imaju aktivan radni status je: 35,90%, dok je 20,30% nazapošljeno. Mladi koji su u trenutku sprovođenja istraživanja bili učesnici Programa za stručno osposobljavanje se broje u procentu: 10,90%. Veoma mali procenat ispitanika je kazalo da trenutno aktivno traži posao: 3,1%.

Većina mladih ljudi, a koji su zapošljeni, kazali su da ne rade u svom rodnom gradu: 65,60%, dok je ostatak radno angažovan u gradu prebivališta.

Mladi su stava da su prijateljstva i lična poznanstva ključna u pronalaženju posla i poslovnom angažovanju: 37,50%, zatim partijska pripadnost: 34,40%, a tek onda znanje i iskustvo: 20,30%.

Kada biraju posao, mladima su ključni sljedeći faktori - plata: 84,40%, sigurnost posla: 51,60%, dovoljno slobodnog vremena: 31,30%, zatim, mogućnost napredovanja: 29,70%.

Na pitanje koje se odnosi na to koji od navedenih sektora najviše preferiraju, u procesu izbora posla, mladi su naveli da je državni sektor taj koji najviše preferiraju: 36,70%, zatim slijedi privatni sektor: 30,60% i NVO sektor: 28,10%.

Većina ispitanika ne bi bilo spremno da konkuriše za poslove koji su izvan svoje struke: 51,20%, dok bi 32,70% mladih ispitanika konkurisalo za poslove koji nijesu njegovog profila, ali su njegovog nivoa obrazovanja. Mladi koji bi u nedostatku posla konkurisali i za poslove koji zahtijevanju manji obrazovni nivo od kojeg ima su u procentu: 15,10%. Čak 45,30% mladih su kazali da u budućem periodu planiraju da pokrenu sopstveni biznis, 23,40% da ne bi, a 31,30% mladih je kazalo da ne zna odgovor na ovo pitanje. Mladi koji su pozitivno odgovorili na pitanje koje se odnosi na pokretanje sopstvenog biznisa, takođe su kazali da proceduru pokretanja sopstvenog biznisa smatraju prilično rizičnom. Naime, mladi su ocjenom od 1 (malo rizično) do 5 (veoma rizično), najviše puta izabrali ocjenu 3: 36,10%, a zatim ocjenu 4: 34,20%. Glavne prepreke u pokretanju sopstvenog biznisa mladi vide u nedovoljnom broju programa za pružanje podrške mladima da pokrenu sopstveni biznis: 57,80%, zatim, preveliki porezi i doprinosi: 48,40%, te nekreativnost mladih da kreiraju održive ponude na tržištu: 46,90%.

15

Mladi ispitanici informacije o potencijalnim poslovima na kojima bi mogli da rade najčešće dobijaju uz pomoć prijatelja i po preporuci: 56,30%, zatim putem online medija: 54,70%, putem portala za zapošljavanje: 46,90%, a samo 25% mladih ove informacije dobija putem lokalnih kancelarija ZZZCG. Većina mladih ispitanika: 51,60% je saglasno da je Program stručnog osposobljavanja nedovoljno adekvatan odgovor na problem velikog procenta nezaposlenih mladih ljudi, dok 31,30% ne zna odgovor na ovo pitanje. Ostatak: 17,20% mladih je stava da je ovaj program adekvatan.

Indikativan je podatak da je većina mladih ispitanika, a kada su upitani da ocijene uspješnost ovog programa u slučaju da su bili korisnici istog, kazali u najvećem procentu da ne bi znali ocijeniti njegovu uspješnost, sa čak 60,90%. Takođe, čak 82,50% mladih ispitanika, a koji su kazali da su bili korisnici navedenog programa, upitani da li su promijenili status zaposlenja, odgovorili da nijesu. Ugovor o djelu je, nakon učešća na pomenutom programu, potpisalo 12,50% mladih ispitanika, dok je ugovor za stalno potpisalo samo 5,00%.

Mladi nemaju naviku da za podršku pri zapošljavanju kontaktiraju ZZZCG: 67,20%. Od tog procenta, čak 51,20% mladih nije znalo dati odgovor na pitanje koliko su zadovoljni njihovom uslugom, odnosno, dostupnim programima za zapošljavanje mladih, dok je 20,50% mladih kazalo da nije zadovoljno tom uslugom. Mladi koji su kazali da su izrazito nezadovoljni uslugom i dostupnim programima ove institucije mladima pri zapošljavanju je 15,90%.

Većina mladih je kazalo da nikada nije, a zbog svoje etničke ili nacionalne pripadnosti, roda, religijskog uvjerenja, seksualne orijentacije, svog invaliditeta ili iz drugih razloga, bilo diskriminisano prilikom traženja posla: 57,70%, dok je čak 31,10% njih kazalo da su zbog svojih godina često diskriminisani prilikom traženja posla. Mladi koji su kazali da su bili diskriminisani prilikom traženja posla su najčešće diskriminisani zbog svog invaliditeta: 27,80%, zatim zbog svog roda: 21,20%, političke pripadnostI: 20,10%, političke pripadnosti: 15,60% i zbog svoje seksualne orijentacije: 15,30%.

Mladi u najvećem procentu smatraju da bi: 1. dostupnost bespovratnih sredstava za pokretanje sopstvenih biznisa: 54,70%, na lokalnom nivou, najviše doprinijelo smanjenju nezaposlenosti mladih. Zatim slijede: 2. beskamatni krediti za mlade: 40,60%, 3. tehnička podrška lokalne samouprave (prostor, knjigovodstvene usluge i oprema za rad): 37,50% i 4. olakšice za plaćanje gradskih taksi i provizija: 35,90%.

Kada je riječ o obrazovnom sistemu, mladi su stava da su sljedeće metode najkorisnije za povećanje znanja i iskustva potrebnih za zapošljavanje mladih - uvođenje većeg broja predmeta koji nude praktičan rad i praktična znanja: 76,60%, unaprijediti i obrazovanje za tzv. meke vještine (komunikacionih, vještina rješavanja problema i donošenja odluka, vještine izgradnje samopouzdanja): 67,20%, Uvesti redovnije kurseve stranih jezika: 57,80, te unaprijediti znanja za rad na računaru: 45,30%.

16

Definicija i vaĹžnost kvalitetnog strateĹĄkog planiranja

17

4.1. Definicija i svrha strateškog planiranja Strateški plan u opštini je planski dokument koji sadrži određeni broj strateških ciljeva. On daje smjernice aktivnostima za razvoj opštine u datom vremenskom periodu (normalno od 3 do 5 godina) ili u datoj oblasti i određuje smjer, prioritete, akcije i odgovornosti za implementaciju.

Strateški plan može biti izrađen za nekoliko mjeseci, odnosno od 8 do 12 mjeseci. Kako u našem slučaju govorimo o akcionom planu, koji je sastavni dio strateškog plana, taj se period može smatrati i više nego dovoljnim. Proces kreiranja akcionog plana bi trebalo da podrazumijeva praćenje strateškog plana u smislu davanja odgovora na opis trenutne situacije, odnosno identifikaciju problema u određenoj oblasti. Ovaj proces bi trebalo da podazumijeva više različitih faza, ali su u našem slučaju ključne sljedeće: identifikacija problema, kreiranje akcionog plana, usvajanje akcionog plana, implementacija i evaluacija implementacije.

Dakle, kada govorimo o procesu strateškog planiranja, govorimo o više različitih koraka, koji na kraju čine ciklus/proces strateškog planiranja. U nastavku predstavljamo ključne korake u procesu strateškog planiranja:

18

4.2. Ključni principi u strateškom planiranju omladinskih politika, priznavanju i jačanju omladinskog rada - Savjet Evrope U našem slučaju, ključna oblast koju želimo strateški posmatrati je omladinska politika, odnosno poboljšanje položaja mladih na lokalnom nivou, a kroz kvalitetno planiranje u prioritetnoj oblasti: zapošljavanje mladih.

Na evropskom nivou, članice Savjeta Evrope su se usaglasile da žele postaviti standarde u strateškom planiranju omladinske politike, kojima se obezbjeđuju uslovi za kvalitetno i inkluzivno planiranje omladinske politike. Ove standarde je potrebno uvažiti i u našem slučaju, odnosno planiranju politika zapošljavanja mladih na lokalnom nivou.

Savjet Evrope, u preporukama usvojenim od strane Savjeta ministara još 2017. godine, navodi osnovne uslove i kriterijume za poboljšanje omladinskog rada. Naime, u Preporuci CM/ Rec(2017)4, navode se ključne mjere u jačanju omladinskog rada, poboljšanju položaja mladih i prepoznavanja neformalnog obrazovanja i omladinskog rada, posebno na lokalnom niovu, a članice Savjeta se obavezuju da će: 1) obezbijediti djelotvorno okruženje i uslove za inovativni rad mladih (održive strukture i resurse), posebno na lokalnom nivou, vodeći računa o omogućavanju pristupa mladih benefitima saradnje na regionalnom, nacionalnom i internacionalnom nivou; 2) ojačati ulogu i poziciju omladinskih radnika/ca, sa ciljem uspostavljanja saradnje sa različtiim društvenim sektorima (privatni, državni i civilni sektor) sa posebnim akcentom na uspostavljanje saradnje sa sektorima od velike važnosti za poboljšanje položaja mladih u društvu: zdravlje, sport, kultura, formalno obrazovanje, servisi za zapošljavanje mladih i sektor pravde.

3) promovisati i podržati koordinaciju između lokalnog, nacionalnog, regionalnog i evropskog nivoa saradnje po pitanju omladinskog rada, tako što će organizovati aktivnosti u smjeru povezivanja, saradnje, vršnjačkog učenja i razmjene; 4) promovisati usvajanje vrijednosti, stavova, vještina, znanja i kritičkog razmišljanja mladih kroz direktno učešće i podršku omladinskom radu; 5) promovisati jednak pristup omladinskom radu; 6) promovisati ulogu omladinskog rada (putem informisanja mladih o njihovim pravima, obavezama i dostupnim servisima, jačanjem građanskog aktivizma kod mladih, sa posebnim akcentom na ugrožene društvene grupacije mladih; ohrabrivanjem mladih da razmotre održive ciljeve za razvoj (Sustainable Development Goals - SDGs) u njihovim sredinama, prevencijom diskriminacije, netolerancije i socijalnog isključivanja mladih, jačanjem neformalnog i informalnog obrazovanja mladih; 7) poštovati slobodu i autonomiju omladinskih organizacija i ostalih NVO koje rade u oblasti omladinske politike; 8) gajiti omladinski rad zasnovan za znanjima koja mogu da doprinesu rješavanju različitih društvenih problema i prevazilaženju izazova mladih; 9) afirmisati korišćenje istraživanja, evaluacije i redovnog praćenja različitih mehanizama za postizanje kvaliteta u omladinskom radu.

4.3. Ključni principi u procesu kreiranja omladinskih politika - Evropski omladinski forum Prema preporukama Evropskog omladinskog foruma, proces kreiranja omladinske politike bi trebalo da podrazumijeva sljedeće ciljeve: 19

1) Omogućiti mladim ljudima da aktivno učestvuju u životu društva i postanu aktivni građani Participacija podrazumijeva pravo na prostor, priliku i gdje je potrebno, podršku, kako bi se mladi uključili u proces odlučivanja i sprovođenja aktivnosti, a sve u cilju stvaranja bolje društvene zajednice. Evropski omladinski forum smatra da je potrebno stvoriti ,,kulturu participacije’’ kod mladih, gdje će se glas mladih, omladinskih organizacija i organizacija koje rade sa i za mlade, čuti i uvažiti u procesima donošenja odluka. U tom smislu, potrebno je u okviru omladinskih politika planirati mjere i aktivnosti sa sljedećim komponentama: dobro upravljanje; aktivno građanstvo; volonterizam; pristup informacijama; podrška jačanju kapaciteta omladinskih i organizacija koje rade sa i za mlade.

2) Obezbijediti autonomiju i dobrobit mladih ljudi Omladinske politike bi trebalo da imaju za cilj obezbjeđivanje potrebne podrške, u vidu dostupnosti resursa i prilika da izaberu samostalan život, da vode svoje živote i imaju pravo na konkretno uključivanje u procesima donošenja odluka. Takođe, mladima bi omladinske politike trebalo da obezbijede uslove za zapošljavanje i samozapošljavanje, kvalitetnu tranziciju iz obrazovnog sistema na tržište rada. U tom smislu, sve omladinske politike bi trebalo da se vode obezbjeđivanjem boljih uslova za život mladih u okviru sljedećih oblasti: ravnopravnost i nediskriminacija; zapošljivost mladih i prelaz na tržište rada; stanovanje; transport; održivi i urbani razvoj; zdravlje mladih.

3) Podrška mladim ljudima da pronađu svoje mjesto u društvu, kao pojedinci i kao profesionalci Omladinske politike bi trebalo da podrazumijevaju sprovođenje mjera i aktivnosti u cilju kreiranja uslova za integraciju mladih u društvenu zajednicu, mladih kao odgovornih i aktivnih građana/ ki. Trenutno, veliki izazov predstavlja pronalaženje prostora gdje se mladi mogu osjećati kao pripadnici zajednice. Evropski omladinski forum smatra da obrazovanje predstavlja ključnu komponentu i to ne samo obrazovnu, već komponentu koja prevazilazi tu ulogu, omogućavajući mladoj osobi da stekne znanja, vještine i odgovornosti da kreira inkluzivno i tolerantno društvo.

Omladinske organizacije i organizacije koje rade sa i za mlade smatraju da se moraju prepoznati napori neformalne edukacije, koja mladoj osobi omogućava veću slobodu i priliku da jača svoje kapacitete. S toga, potrebno je u planiranju omladinskih politika, a u okviru pomenute oblasti, uključiti sljedeće komponente: kvalitetno obrazovanje; politike koje obezbjeđuju podršku omladinskom radu i sticanju znanja; neformalna i informalna edukacija; regionalno i internacionalno učenje i globalno obrazovanje; pristup kulturi i sportu.

20

Koraci u strateĹĄkom planiranju u oblasti zapoĹĄljavanja mladih na lokalnom nivou

21

Ključni dio ovog Vodiča svakako predstavljaju detaljno opisani koraci u strateškom planiranju u oblasti zapošljavanja mladih. Naime, ovo poglavlje Vodiča sadrži konkretne prijedloge u procesu kreiranja lokalne omladinske politike, sa posebnim osvrtom na zapošljavanje mladih.

U ovom poglavlju ćemo predstaviti metode i alatke za kvalitetno uspostavljanje saradnje sa razičitim akterima u oblasti, odrediti format i sadržaj oblasti zapošljavanja u lokalnim akcionim planovima za mlade, razmotriti korišćenje različitih metodologija za prikupljanje podataka i analizu stanja, te utvrditi način evaluacije i planiranja rezultata.

5.1. Priprema za strateško planiranje (učesnici/organizacija/komunikacija) - Koje aktere uključiti i kako uspostaviti saradnju?

Prvi korak u strateškom planiranju svakako treba da bude analiza aktera koji bi trebalo da budu uključeni u proces planiranja. Naime, za svaku od oblasti u okviru lokalnog akcionog plana za mlade se mogu odrediti različiti akteri sa kojima je potrebno da nadležni organ lokalne uprave uspostavi saradnju već u početnoj fazi pripreme dokumenta. U odnosu na oblast zapošljavanja, prepoznajemo više ključnih aktera čije učešće je potrebno razmotriti na početku: • Lokalna samouprava – Savjet za mlade i članovi i članice gradskih/opštinskih sekretarijata zaduženi za pitanja u vezi sa mladima; • (NVO) - udruženja građana/ki – prvenstveno one koje imaju razvijene programe posvećene mladima, njihovom zapošljavanju i sl; • Predstavnici/ce lokalnih kancelarija Zavoda za zapošljavanje Crne Gore; • Predstavnici/ce institucija kao što su Biznis centri, inkubatori i sl; • Predstavnici/ce lokalnih uspješnih preduzeća i preduzetnici; • Obrazovne ustanove (osnovnoškolske, srednjoškolske i visokoškolske); • Učenički i studentski parlamenti i njihove unije; • Predstavnici/e lokalne akademske i stručne zajednice; • Predstavnici/e relevantnih lokalnih medija.

PRIJEDLOG: Uspostaviti konkretniju saradnju sa lokalnim NVO u procesu kreiranja LAPM-a: Kao veoma pozitivan primjer saradnje, a koji je omogućio veće učešće mladih u samom procesu izrade plana, prepoznali smo uspostavljanje posebne saradnje lokalne uprave sa NVO. Naime, lokalna uprava može potpisati ugovor/sporazum o saradnji sa lokalnom NVO, putem kojeg će se formulisati međusobna prava i obaveze, a lokalne NVO itekako mogu pomoći u uspostavljanju bolje komunikacije sa mladima, organizovanju različitih oblika direktne komunikacije sa ciljnom grupom (fokus grupe, okrugli stolovi, javne diskusije, istraživanja i sl.). Takođe, NVO mogu obezbijediti i dodatnu finansijsku podršku procesu kreiranja plana, putem apliciranja na različite konkurse namijenjene NVO. 22

KORAK 1: Donijeti Odluku o pristupanju izradi nacrta Lokalnog akcionog plana za mlade Predsjednik/ca ili gradonačelnik/ca donosi, a na osnovu prijedloga nadležnog sekretarijata za pitanja omladinske politike, Odluku o pristupanju izradi nacrta Lokalnog akcionog plana za mlade. Ova odluka se donosi na osnovu Zakona o mladima, Zakona o lokalnoj samoupravi, kao i na osnovu Statuta Opštine u kojoj se Odluka donosi. Odlukom se preciziraju detalji o procesu kreiranja akcionog plana: način formiranja Radne grupe - rokovi i procedura za objavljivanje javnog poziva, zadaci radne grupe, obaveza sprovođenja procesa javnih konsultacija (javne rasprave) u procesu kreiranja dokumenta.

KORAK 2: Objaviti Javni poziv za predlaganje članova/ca radne grupe za izradu LAPM-a Takođe na osnovu Zakona o mladima, ali i na osnovu ranije usvojene Odluke o pristupanju izradi nacrta Lokalnog akcionog plana, objavljuje se Javni poziv za izbor članova/ca radne grupe (RG).

Ovaj poziv treba da sadrži uslove i kriterijume za izbor članova/ca, sa procedurom kandidovanja i rokovima za podnošenje prijava. U okviru tog poziva, lokalna uprava može pozvati predstavnike različitih institucija da delegiraju svoje predstavnike/ce za učešće u radu radne grupe, a može pozvati i NVO. Međutim, kako nevladine organizacije imaju zasebne organe upravljanja, te ne mogu samostalno delegirati zajedničkog predstavnika, predlažemo objavljivanje posebnog Javnog poziva za izbor predstavnika NVO za članove/ce RG. PRIJEDLOG: Usvojiti posebnu Odluku o učešću predstavnika NVO u radnim grupama Na osnovu Modela Odluke o učešću predstavnika NVO u radnim grupama, čije usvajanje na lokalnom nivou predlaže Zajednica Opština Crne Gore, Ministarstvo javne uprave, a na čijoj izradi teksta je radio Centar za razvoj nevladinih organizacija, Aktivna zona i Udruženje za razvoj civilnog društva, predlaže se objavljivanje posebnog konkursa za izbor predstavnika NVO, kako bi se obezbijedili jednaki uslovi za sve predstavnike/ce NVO. Ova Odluka sadrži opis procesa izbora predstavnika NVO u radnim grupama i tijelima koje formira lokalna uprava.

KORAK 3. Donijeti Odluku o formiranju Radne grupe za izradu LAPM-a Na osnovu rezultata Javnog poziva za izbor članova/ca RG, potrebno je da predsjednik/ca Opštine ili gradonačelnik/ca donese Odluku o formiranju RG. Odluka treba da sadrži spisak izabranih članova/ca radne grupe, sa detaljima o oblasti iz koje dolaze, odnosno naziv institucije ili organizacije koju predstavljaju.

PRIJEDLOG: Obezbijediti facilitatora za proces kreiranja LAMP-a Facilitator procesa kreiranja plana ili konsultant može biti i član/ica Radne grupe, a lokalna uprava može angažovati i eksternog eksperta u procesu strateškog planiranja. Kako bi doprinos facilitatora bio što veći ili kako bi se izbjeglo da facilitator kreira plan bez konsultovanja sa članovima/cama radne grupe, potrebno je već na početku precizirati njegove zadatke i obaveze. U slučaju da se radi o eksternom ekspertu, potrebno je objaviti javni poziv za angažovanje istog, sa preciznim podacima o uslovima i kriterijumima koje mora ispuniti. Potrebno je osigurati da konsultant radi i direktno komunicira sa članovima RG, kako ne bi došlo do toga da facilitator samostalno radi na kreiranju dokumenta ili obrnuto.

23

SAVJET: Koristiti različite kanale za komunikaciju i razmjenjivanje ideja između članova/ca RG Digitalno doba je ponudilo i više nego dovoljan broj različitih metoda komunikacije u timu. Naime, komunikacija u planiranju je ključna, a pored direktne komunikacije na sastancima i uz pomoć projektora, komunikacija se može prenijeti i u online svijet. Kako bi omogućili lakše prikupljanje komentara na predloženi tekst plana, razmotrite korišćenje sljedećih aplikacija: PADLET: Zanimljiva i korisna aplikacija koja dozvoljava direktno unošenje komentara o pojedinim prijedlozima, a samo facilitator mora biti ulogovan.

Glavna tabla može biti prikazana na projektoru, a svi učesnici/ce mogu ocjenjivati prijedloge međusobno. Odlična aplikacija za korišćenje u procesu kreiranja aktivnosti. Vrlo pogodna i za veći broj učesnika/ca.

SLACK: Ovo je aplikacija koja, pored ostalog, nudi sličan vid komunikacije kao i PADLET, međutim obavezno je prijavljivanje korisnika. Ova aplikacija omogućava otvaranje različitih prozora/tema, o kojima članovi/ce grupe mogu raspravljati.

GOOGLE FORMS: Besplatna aplikacija Google kompanije, koja se može koristiti i bez registracije svih korisnika. Naime, ova aplikacija može omogućiti prikupljanje podataka putem anketa - u slučaju sprovođenja istraživanja, sa brzom obradom podataka.

5.2. Određivanje formata i sadržaja strateškog plana Prije nego što se pristupi određivanju konačnog formata i sadržaja LAPM-a, potrebno je obezbijediti sve uslove za direktnije i konkretnije uključivanje svih članova/ca RG u proces konsultovanja i određivanja prioriteta.

KORAK 4. Organizovati orijentacioni seminar za članove/ce RG Članovi/ce RG ne moraju nužno, a prije samog početka, biti upoznati sa procesom kreiranja strateških ili akcionih planova, te je zbog toga potrebno organizovati određeni vid obuke ili prezentacije procesa. Ova obuka je ključna u određivanju prava i obaveza članova/ca RG, sa posebnim akcentom na upoznavanje sa standardima koje je potrebno postići u ovom planiranju.

Standardi u strateškom planiranju pomažu članovima/cama RG da bolje razumiju proces, kvalitetnije identifikuju probleme i konzistentnije planiraju mjere i aktivnosti. U slučaju da je opština angažovala eksternog facilitatora, upravo on/ona može biti zadužen/a za organizovanje ove obuke.

PRIJEDLOG: Članovima/cama RG predstaviti formu i obavezni sadržaj strategije/akcionog plana Potrebno je članovima/cama RG predstaviti sadržaj prosječne strategije/akcionog plana, kako bi mogli razmjeti krajnji cilj njihovog rada. Naime, različiite strategije/ akcioni planovi imaju i različitu formu, međutim sadržaj je prilično sličan. Sadržaj svake strategije/plana podrazumijeva: uvod, profil opštine, identifikovani problemi i opis trenutnog stanja, rezultati analize i istraživanja, vizija, ciljevi, akcioni plan, opis procesa implementacije i način sprovođenja monitoringa i evaluacije implementacije strategije.

Kada je riječ o Crnoj Gori, lokalne uprave su prema Zakonu o mladima obavezne da u okviru oblasti omladinske politike usvajaju dvogodišnje akcione planove (dakle, ne strategija), u okviru kojih planiraju mjere i aktivnosti.

24

5.3. Utvrđivanje metodologije za analizu situacije i prikupljanje podataka U cilju prikupljanja što kvalitetnijih podataka o trenutnom stanju, te osmišljavanju mjera i aktivnosti u oblasti zapošljavanja mladih, od velike važnosti je kreiranje metodologije. Naime, RG uz podršku facilitatora moraju razmišljati o najboljim metodama za prikupljanje informacija, ali i metodama daljeg rada RG, a sve to može biti veoma korisno u kreiranju mjera i aktivnosti za povećanje procenta zaposlenosti mladih. Ovu metodologiju može pripremiti i facilitator, ali se preporučuje zajednički rad na kreiranju iste.

KORAK 5. Podijeliti odgovornosti u okviru RG - kreiranje grupe za zapošljavanje Lokalna uprava bi u procesu izbora članova/ca RG trebalo da razmišlja o tome da svaka od ključnih oblasti za život mladih ima svog predstavnika/cu. Naime, u odnosu na temu ovog Vodiča, to je zasigurno osoba iz oblasti zapošljavanja (lokalni Biznis centar, lokalna kancelarija ZZZCG, lokalna NVO koja se bavi pitanjima zapošljavanja mladih, preduzetnici, privrednici i sl.). Ukoliko je prilikom izbora članova/ca RG ispoštovano to pravilo, upravo te osobe će u okviru RG biti zadužene za osmišljavanje mjera i aktivnosti u akcionom planu.

KORAK 6. Utvrditi aktere u oblasti zapošljavanja mladih na lokalnom nivou Članovi/ce RG koji će biti zaduženi za oblast zapošljavanja mladih u okviru lokalne omladinske politike (Akcionog plana) bi trebalo da urade analizu aktera koji mogu pomoći u prikupljanju informacija, kreiranju mjera i aktivnosti, kao i sprovođenju istih. Pored gore navedenih aktera na lokalnom nivou, potrebno je razmotriti saradnju i uzeti u obzir planove sljedećih institucija na nacionalnom nivou: Zavod za zapošljavanje Crne Gore, Ministarstvo prosvjete, Ministarstvo sporta i mladih, Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja, Investiciono-razvojni fond i Ministarstvo ekonomije - Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća.

Analiza aktera u oblasti zapošljavanja mladih na lokalnom i nacionalnom nivou se može uraditi uz pomoć tabele za analizu zainteresovanih strana: ANALIZA ZAINTERESOVANIH STRANA Zainteresovani (opis, interesovanje i očekivanje)

Uticaj +/-

Jačina uticaja Velika/ srednja/ mala

Dosadašnja saradnja 1-5

Željena promjena

*Naziv aktera

*Ocjena trenutnog uticaja na sprovođenje omladinske politike

*Ocjena nivoa uticaja

*Ocjena dosadašnje saradnje

*Opisati željeni doprinos i stanje nakon uspostavljanja saradnje

KORAK 7. Prikupiti podatke o trenutnom stanju u oblasti i identifikovati pravni okvir Nakon utvrđivanja metodologije prikupljanja podataka o trenutnom stanju u oblasti, te podjele odgovornosti u okviru radne grupe, preporučuje se pristupanje procesu prikupljanja informacija o trenutnom stanju. Ovaj proces bi trebalo da podrazumijeva korišćenje više različitih metoda prikupljanja podataka. Uz tehničku podršku lokalne uprave, članovi RG zaduženi za oblastu zapošljavanja mladih, mogu sprovesti različite aktivnosti namijenjene identifikaciji ključnih problema u ovoj oblasti. Takođe, potrebno je razmotriti postojeći pravni okvir za zapošljavanje u 25

Crnoj Gori, te posebnu pažnju obratiti na sljedeće regulative: Zakon o zapošljavanju i ostvarivanju prava iz osiguranja nezaposlenosti, Zakon o radu, Zakon o stručnom osposobljavanju lica sa stečenim visokim obrazovanjem, Zakon o volonterskom radu, Zakon o mladima, kao i Pravilnik o uslovima, načinu, kriterijumima i obimu sprovođenja mjera aktivne politike zapošljavanja, koji predstavlja ključni dokument kojim se uređuje rad Zavoda za zapošljavanje.

SAVJET: U prikupljanju podataka koristiti se različitim metodama Istraživanje putem anketiranja: Članovi RG mogu pripremiti listu pitanja namijenjenih mladima, koja može biti sastavni dio jedne ankete koju će realizovati lokalna uprava ili NVO koja je saradnik u kreiranju akcionog plana.

Putem ovog upitnika se mogu prikupiti podaci o stavovima i mišljenjima mladih, odnosno prilikama i preprekama u zapošljavanju na lokalnom nivou. Uzorak za istraživanje treba da bude reprezentativan, da obuhvati sve starosne grupe u okviru društvene grupe mladih, kao i oba pola i ranjive grupe. Poželjno je da kvantitativni podaci dobijeni anketiranjem, budu dopunjeni kvalitativnim dobijenim kroz organizovanje fokus grupa sa mladima. Na ovaj način stiče se dubinski uvid u stavove mladih o zapošljavanju. Korisno je da mladi budu uključeni ne samo kao objekat istraživanja, već i u prikupljanje, obradu i analizu podataka . Ovi podaci mogu predstavljati i razlog zašto se određena mjera ili aktivnost našla u akcionom planu.

Organizovati sastanke fokus grupa: Članovi/ce RG zaduženi za oblast zapošljavanja mogu samoinicijativno, u saradnji sa facilitatorom ili samom lokalnom upravom, organizovati više sastanaka fokus grupa, koji bi okupili različite aktere u oblasti zapošljavanja mladih. Predlažemo organizovanje sastanaka sa privrednicima, predstavnicima lokalne kancelarije ZZZCG, obrazovnih ustanova, predstavnicima drugih institucija koje mogu pružiti podršku lokalnoj upravi u sprovođenju aktivnosti u datoj oblasti. Fokus grupa može okupiti različite aktere na jednom mjestu, ali se sastanci mogu organizovati odvojeno za sve ključne društvene aktere.

Organizovati javne konsultacije (okrugli sto, panel diskusija i sl.) u pripremnoj fazi kreiranja mjera i aktivnosti: U cilju pokretanja širih javnih konsultacija o tome što bi lokalna uprava, u saradnji sa drugim ključnim društvenim akterima, trebalo da radi u datoj oblasti, predlažemo organizovanje različitih javnih skupova.

Desk istraživanje: Članovi/ce RG mogu putem istraživanja interneta doći do konkretnih podataka o datoj oblasti, ali i prikupiti podatke o već sprovedenim istraživanjima i analizama problema nezaposlenosti mladih. Ovi podaci itekako mogu olakšati proces kreiranja plana akcije.

5.3.1. Analiza prikupljenih podataka (SWOT i PESTLE) KORAK 8. Analizirati prikupljene podatke Kako bi se iz prikupljenih podataka što bolje utvrdilo trenutno stanje u datoj oblasti, potrebno je pristupiti analizi prikupljenih podataka. Svi prikupljeni podaci se mogu analizirati na različite načine, a ključni cilj je identifikacija ključnih problema (opis trenutnog stanja), kao i razmatranje potencijala uključenih aktera. Kao dvije najpoznatije alatke za analizu prikupljenih podataka prepoznajemo SWOT i PESTLE analize.

SWOT analiza je veoma koristan alat kada je u pitanju evaluacija prikupljenih podataka. Ona se, najprije, može razumjeti kao ispitivanje vanjskih prilika i prijetnji određenoj strategiji, te stoga 26

značajno oblikuje program rada za izradu novih strateških dokumenata. Takođe, može poslužiti za procjenu potencijala kako same lokalne uprave, tako i ostalih aktera omladinske politike.* SWOT analizu prate sljedeća ključna pitanja: Snage (engl. Strengths) - Koje su prednosti?

- Šta sektor dobro radi?

- Šta ljudi vide kao potencijalno jake tačke?

Slabosti (engl. Weaknesses) - Šta bi se moglo poboljšati?

- Šta sektor loše radi?

- Šta drugi ljudi vide kao slabosti?

- Šta bi trebalo izbjegavati?

- Ima li nešto što se može naučiti na osnovu iskustva drugih aktera?

Prilike (engl. Opportunities) - Gdje se nalaze dobre prilike?

- Koji su to interesantni trendovi sa kojima ste upoznati?

- Korisne prilike mogu proizaći iz stvari kao što su promjene u tehnologiji i tržištima kako u širem tako i u užem smislu, promjene u socijalnim obrascima, profilu populacije, promjene u životnim stilovima i lokalnim događanjima.

Prijetnje (eng. Threats) - Koje su to prepreke poboljšanju učinka?

- Da li se nadležnosti sektora mijenjaju?

- Da li je sektor pod pritiskom zahtjeva, očekivanja ili promjene okolnosti?

- Da li promjene u tehnologiji ugrožavaju postojeću poziciju?

SAVJET: Izbjeći pristrasnost u kreiranju SWOT analize Kako bi se izbjeglo da „SWOT“ analiza bude pristrasna, subjektivna ili previše optimistična, trebalo bi pratiti sljedeća pravila: - SWOT analizu bi trebalo raditi u timskom okruženju, koje će poslužiti kao mehanizam da se prikupe informacije od pojedinačnih članova tima i omogućiti timu da postigne konsenzus - U analizu snaga i slabosti se ne treba unijeti podatak koji jasno ne definiše razlog - U analizu snaga i slabosti se ne treba unijeti podatak koji se ne slaže sa analizom Ova analiza bi trebalo osigurati korisne uvide, koji će osigurati da strategija iskoristi utvrđene snage i svede na najmanju moguću mjeru ili u potpunosti otkloni slabosti, kao i iskoristi prilike i izbjegne ili umanji prijetnje.

Vrijedi napomenuti da isti faktor može biti i prilika i prijetnja, u zavisnosti od konteksta i opšteg strateškog pravca. SWOT analiza obično se radi kroz uključivanje što većeg broja zainteresovanih strana, poput nevladinih organizacija, akademske zajednice, donosilaca odluka, korisnika usluga, ciljne grupe na koju se javna politika odnosi. * Priručnik za strateško planiranje, Mladen Milanović, Razvojni program ujedinjenih nacija (UNDP) u Bosni i Hercegovini.

27

PESTL(E) analiza obuhvata analizu političkih, ekonomskih, socijalnih, tehnoloških i pravnih faktora, a u klasičnoj formi i faktora koji utiču na okolinu ukoliko to zahtijeva određena javna politika. Cilj ove analize jeste da se kroz razumijevanje postojećih oklonosti u različitim oblastima maksimiziraju koristi, a umanje potencijalni problemi u sporovođenju strateškog dokumenta.* Neki od faktora koji se mogu ispitati u okviru PESTL(E) analize su sljedeći: Politički: Politički događaji (izbori, promjena vlasti, vanredne situacije); nivo ovlašćenja prenesen institucijama državne i lokalne vlasti; politika oporezivanja...

Ekonomski: Poslovni ciklusi, BDP, kamate, inflacija, nivo nezaposlenosti i slično; uticaj na poboljšanje, pogoršanje ili stabilizaciju određene grupe stanovništva na koju je usmjerena javna politika.

Socijalni: Demografija stanovništva, kulturne razlike, nivo obrazovanja i zdravstvena situacija; promjene u stilovima života ciljne grupe, potrebe na koje odgovaramo javnom politikom.

Tehnološki: Brzina razvoja tehnologije i njen pozitivan ili negativan uticaj na određenu javnu politiku; upotreba novih tehnologija za povećanje efektivnosti i efikasnosti javne politike.

Pravni: Postojeći zakoni koji imaju uticaja na određenu javnu politiku i eventualne zakonske prepreke koje odlažu sprovođenje predviđenih aktivnosti.

Ekološki: Uticaj okruženja (pojedinaca, grupa, prirode, životne sredine i sl.) na donošenje i sprovođenje određene javne politike.

5.4. Utvrđivanje strateških prioriteta na osnovu prikupljenih podataka (ishod, cilj, mjera) i kreiranje aktivnosti u odnosu na postavljene ishode, mjere i ciljeve KORAK 9. Identifikovati ključne probleme u oblasti zapošljavanja mladih na lokalnom nivou Kako je oblast zapošljavanja jedna od ključnih oblasti Nacionalne strategije za mlade, jasno je da će se ova oblast pronaći i u lokalnim akcionim planovima za mlade na lokalnom nivou. U odnosu na ovaj problem, situacija se i ne razlikuje mnogo u različitim opštinama u našoj državi, međutim potrebno je dodatno procijeniti prilike, mogućnosti, odnosno potencijale opštine i u skladu sa tim planirati mjere i aktivnosti. Članovi/ce RG koji su zaduženi za oblast zapošljavanja bi trebalo da, u skladu sa prikupljenim podacima, identifikuju ključne probleme mladih na koje nailaze prilikom zapošljavanja. Na osnovu ovih problema, potrebno je precizirati ključni strateški cilj, kao i specifične ciljeve, odnosno mjere i aktivnosti.

KORAK 10: Utvrđivanje strateških i specifičnih ciljeva i aktivnosti Lokalni akcioni plan za mlade (LAPM) je mehanizam koji lokalnim samoupravama omogućava da planski i dugoročno rade na rješavanju problema mladih u lokalnoj zajednici, uz kreiranje i sprovođenje mjera i aktivnosti prilagođenih stvarnim potrebama mlade populacije. U okviru ovog plana potrebno je, a u skladu sa Nacionalnom strategijom za mlade, planirati oblast zapošljavanja mladih kao jednu od ključnih. U okviru te oblasti je potrebno precizirati ključne specifične ciljeve i aktivnosti kojima bi se postigli postavljeni ciljevi akcionog plana.

SAVJET: Utvrditi specifične ciljeve uz pomoć alatke: Drvo problema Ciljevi su direktno vezani za analizu stanja, predstavljaju ključne elemente strateškog dokumenta i služe kao osnova izrade politika i evaluacije uspjeha.

Ako je analiza stanja pravilno izrađena i problemi dobro definisani, postavljanje * Metodologija razvijanja politika, izrade i praćenja sprovođenja strateških dokumenata, Sektor za koordinaciju, usklađenost i praćenje sprovođenja strateških dokumenata kojima se utvrđuju javne politike, Generalni sekretarijat Vlade Crne Gore.

28

ciljeva ne bi trebalo biti teško. U tu svrhu može nam poslužiti još jedan metod primjenjljiv u analizi stanja, a to je drvo problema, na osnovu kojeg se mogu identifikovati glavni problemi i njihove uzročno-posljedične veze. Rezultat takve analize je grafički prikaz problema, njihovih uzroka (razloga koji su doveli do problema) i efekata, tj. posljedica problema. Drvo problema je vrsta analize koje takođe zahtijeva učešće zainteresovanih strana i korisno je za bolje razumijevanje problema i sredstava koje želimo iskoristiti da bismo ih rješili. Ujedno, olakšava nam proces utvrđivanja prioriteta, a u konačnom i formulisanje ciljeva.

KORAK 11: Odrediti odgovornosti, indikatore uspješnosti i procjenu troškova Na kraju, potrebno je u saradnji sa nadležnim gradskim sekretarijatom, isplanirati potencijalne troškove za realizaciju plana, ali i predstaviti pokazatelje koje je potrebno ispuniti kako bi se realizacija planiranih aktivnosti smatrala uspješnim. Ovi indikatori se planiraju za svaku od aktivnosti pojedinačno, a moraju biti precizni i sadržati brojke.

KORAK 12: Organizovati javnu raspravu Procedura usvajanja lokalnih akata od zajedničkog interesa, kako se često nazivaju pravni okviri i odluke koje donosi lokalna ili nacionalna uprava, nalaže organizovanje javnih konsultacija, odnosno rasprava, sa zainteresovanom javnošću, a o nacrtu dokumenta. I u ovom slučaju predlažemo lokalnim upravama da nacrt dokumenta predstave javnosti putem organizovanja javnog događaja, na kojem će, putem svoje zvanične veb stranice, lokalnih medija, NVO i kontakt liste, pozvati sve zainteresovane građane/ke. Zainteresovani građani/ke mogu dostaviti komentare i pisanim putem, a lokalna uprava je u obavezi da odredi trajanje javne rasprave, sa terminom organizovanja centralne rasprave.

PRIJEDLOG: Voditi računa o pristupačnosti lokacije za organizovanje javnih konsultacija osobama sa invaliditetom Potrebno je uzeti u obzir da prisustvo javnoj raspravi mora biti obezbijeđeno svima koji iskažu interesovanje za to. Tako je potrebno unaprijed razmisliti o lokaciji za organizovanje javne rasprave, koja ispunjava uslove pristupačnosti osobama sa invaliditetom.

SAVJET: Pripremiti izvještaj o sprovedenoj javnoj raspravi Kako bi se jasno utvrdilo da li je neki od pristiglih prijedloga ili komentara na nacrt dokumenta uvažen ili ne, nadležni gradski sekretarijat bi trebalo da pripremi izvještaj sa javne rasprave i isti objavi na zvaničnoj veb stranici lokalne uprave, kao i dostavi svim učesnicima/cama skupa. Na ovaj način se obezbjeđuje povjerenje u proces javnog konsultovanja, građani/ke, a posebno mladi ljudi, podstiču na aktivizam i učešće u procesima donošenja odluka. Takođe, ovaj dokument može poslužiti donosiocima odluka da isprate proces kreiranja dokumenta i upoznaju se sa stavovima građana/ki i predstavnika institucija i NVO o dokumentu.

KORAK 13: Usvojiti Lokalni akcioni plan za mlade Posljednja faza kreiranja strateškog dokumenta je njegovo zvanično usvajanje od strane donosioca odluka. U našem slučaju, radi se o lokalnom parlamentu. Međutim, ovo nije kraj. Potrebno je u okviru samog dokumenta odrediti i način implementacije planiranih mjera i aktivnosti, ali i odrediti odgovornosti, rokove i način vršenja monitoringa. Ovo posljednje poglavlje strategije ili akcionog plana treba da sadrži informacije o tome koje tijelo gradske uprave je zaduženo za sprovođenje i praćenje realizacije planiranih aktivnosti, kao i plan evaluacije implementacije.

29

PREPORUKE: Prijedlog mjera i aktivnosti za lokalne akcione planove za mlade u oblasti zapoĹĄljavanja

30

Kao što smo utvrdili, problem velike stope nezaposlenih mladih ljudi u Crnoj Gori je veoma izražen, a i pored više različitih programa na nacionalnom nivou, on ne uspijeva da se riješi. Zato smo fokusom na lokalne uprave i lokalni nivo pokušali da predložimo niz koraka za kvalitetnije planiranje politika zapošljavanja, a posebno u smislu planiranja omladinske politike kroz Lokalne akcione planove za mlade. U okviru ovih planova bi trebalo da se nađu većina aktivnosti koje lokalna uprava, u saradnji sa različitim društvenim akterima, može da realizuje i na taj način smanji stopu nezaposlenosti mladih.

Putem istraživanja lokalnih akcionih planova u okviru kojih se nalaze mjere i aktivnosti za rješavanje našeg problema, naišli smo na slične aktivnosti, promotivnog i informativnog karaktera, ali bez konkretne podrške mladima u pronalaženju posla ili samozapošljavanju.

Upravo u samozapošljavanju i lakšem povezivanju mladih sa poslodavcima vidimo priliku za doprinos lokalnih uprava, koje svojim resursima mogu podržati mlade.

U nastavku predstavljamo neke od ključnih mjera i aktivnosti koje bi lokalne uprave mogle da realizuju u saradnji sa lokalnim i nacionalnim akterima: Direktna podrška lokalnih uprava: U cilju pružanja podrške mladima u samozapošljavanju, lokalne uprave bi trebalo da rade na: • Istražiti obrazovnu strukturu mladih na lokalnom nivou i u skladu sa tim razmotriti u okviru kojeg sektora je potrebno obezbijediti dodatnu podršku, olakšice i smanjenje prepreka za razvoj preduzetništva mladih; • Formirati lokalni ,,Fond za zapošljavanje mladih’’ ili ,,Garancija za mlade’’, putem kojeg bi uz pomoć investicija, donacija ali i sopstvenih izvora, lokalne uprave finansijski podržale preduzetničke ideje mladih; • U slučaju da već nije formiran, razmotriti formiranje biznis centra (inkubatora) ili drugog vida slobodnog prostora za rad i osamostavljivanje mladih u preduzetničkom smislu, te omogućiti finansijsku, tehničku i mentorsku podršku u pokretanju biznisa; • Pokrenuti više različitih informativno-edukativnih kampanja, putem kojih se mladi mogu informisati o načinima sticanja stručnih znanja i vještina, kao i popularizovati sezonske poslove i poslove sa završenim srednjim školama; • Kreirati informator za mlade o programima zapošljavanja i samozapošljavanja na lokalnom i nacionalnom nivou; • Kreirati podsticajnije okruženje za zapošljavanje marginalizovanih društvenih grupa (OSI, RE populacija, LGBTIQ+ i dr.) putem organizovanja informativnih sesija, kako za mlade iz pomenutih društvenih grupa, tako i za poslodavce; • Ojačati kapacitete lokalnih službenika koji rade na razvoju preduzetništva; Partnerstva lokalnih uprava, obrazovnih institucija i kompanija: U cilju razvoja partnerstava preporučuju se sljedeće aktivnosti: • Uspostavljati što više zajedničkih inicijativa, kao što su gostujući predavači iz kompanija u 31

školama, mogućnost usavrašavanja u kompaniji za nastavnike, studentske posjete na radnom mjestu, prakse, itd.; • Analizirati potrebe lokalnih kompanija i preduzetnika, te u skladu sa tim precizirati listu najpotrebnijih radnih znanja i vještina, zbog usmjeravanja mladih na potrebe postojećih privrednih struktura; • Inicirati dijaloge biznis sektora i obrazovnih institucija sa lokalnim vlastima u cilju iznalaženja adekvatnog rješenja za izazove sa kojima se suočavaju mladi, odnosno osmišljavanje modela za podršku lokalne uprave preduzećima koja zapošljavaju mlade ili ih vode mladi ljudi; • Razvijati partnerstva između preduzeća, škola, učenika i nastavnika, kako bi zagovarali značaj uloge nastavnika, podizanje atraktivnosti nastavničke profesije i ukazivali na ključni značaj obrazovanja za ekonomski razvoj, zapošljavanje, socijalni razvoj i socijalnu koheziju; • Organizovati promocije dobrih praksi partnerstava biznisa i obrazovnih institucija, sa ciljem da inspirišu druge; Povećanje znanja i vještina mladih: Povećanje veština mladih potrebno je: • Ponuditi više visoko kvalitetnih stručnih praksi, obuka, početničkih pozicija i mobilnosti za pripravnike u saradnji sa obrazovnim institucijama i osigurati minimalne standarde kvaliteta i pored Programa za stručno osposobljavanje; • Pokrenuti program za stručno osposobljavanje svršenih srednjoškolaca; • Razviti aktivnosti za inkluzivnost u poslovanju i u obrazovanju, sa posebnim osvrtom na različitosti i zajedničke vrijednosti tolerancije i nediskriminacije (predstaviti mladim OSI programe različitih institucija o potencijalnim mogućnostima za zapošljavanje); • Prepoznati i vrijednovati prethodno učenje, uključujući i neformalno obrazovanje ali i vještine i kvalifikacije stečene u inostranstvu; • Uspostaviti kulturu saradnje i razmjene informacija između biznisa i obrazovanja kako bi bolje predvidjele međusobne potrebe; • Predvidjeti i jasnije komunicirati potrebu za specifičnim, transverabilnim i sofisticiranim vještinama uključujući digitalne, preduzetničke, “meke” i “zelene” vještine (organizovati obuke o digitalnim vještinama za mlade); • Predstaviti mladima programe zapošljavanja koje nudi Zavod za zapošljavanje Crne Gore, Investiciono-razvojni fond, kao i druge institucije, prije svega Ministarstvo rada i socijalnog staranja, Ministarstvo prosvjete, te Ministarstvo poljoprivrede i dr.

32

Pojmovnik

33

Ključni pojmovi u razumijevanju omladinske politike namijenjeni su svim akterima izrade lokalnih strategija i planova, sa posebnim akcentom na one koji prvi put realizuju proces strateškog planiranja. Pored objašnjenja ključnih pojmova, za svaki od njih smo, a u skladu sa preporukama Savjeta Evrope, opisali i standarde koji se moraju primijeniti u cilju kreiranja kvalitetnih strateških planova, koji će uzeti u obzir vrijednosti i potencijale mladih ljudi.

U cilju postizanja boljeg razumijevanja omladinske politike i njene veze sa svim sektorima, a u ovom slučaju posebno sa sektorom zapošljavanja, u nastavku predstavljamo ključne pojmove: Građanstvo/Aktivno građanstvo Pojam aktivno građanstvo se odnosi na aktivno učešće građana u demokratskim procesima i radu institucija; ostvarivanje svojih prava i odgovornosti na ekonomskom, društvenom, kulturalnom i političkom polju. Na polju mladih, akcenat je na sticanju neophodnih vještina kroz volonterske aktivnosti. Cilj je da se unaprijedi, ne samo znanje, već i motivacija, vještine i praktično iskustvo mladih ljudi, kako bi postali aktivni građani.

Zapošljavanje Zapošljavanje se odnosi na skup postignuća, vještina, razumijavanja i ličnih svojstava koje pojedincu omogućavaju lakse sticanje zaposlenja, zadržavanje određenog posla i uspješno bavljenje izabranom profesijom. Zapošljavanje pojedinca zavisi od: - ličnih svojstava (uključujući neophodno znanje i vještine); - toga kako su navedena lična svojstva predstavljena i valorizovana na tržištu rada; - ambijentalnih i socijalnih konteksta (ponuđenih podsticaja i mogućnosti koje ažuriraju i potvrđuju njihovo znanje i vještine); - ekonomskih konteksta.

Mladi ljudi predstavljaju četvrtinu svjetske radne snage. Uprkos tome, mladi imaju tri puta manju šansu da se zaposle, u odnosu na odrasle. Jedan od glavnih razloga je niska stopa zaposlenosti mladih, budući da se moraju nositi sa nerazvijenim vještinama, ranom napuštanju škole, nedostatku formalnog kontakta sa poslodavcima i formalnom edukacijom, koja se ne poklapa sa potrebama tržišta. Dakle, poseban fokus bi trebalo usmjeriti na prevazilaženje poteškoća sa kojima se mladi suočavaju na tržištu rada i problemima sa kojima se susrijeću u pokušaju da opstanu na istom. Poboljšanje vještina mladih ljudi na polju zapošljavanja je, svakako, ključni mehanizam za bolje promovisanje zapošljavanja i njihove aktivne inkluzije.

Omladinska politika zasnovana na znanju Veće razumijevanje i znanje mladih je od presudnog značaja za kreiranje politika na polju mladih.

Da bi se zadovoljile potrebe i očekivanja mladih, politike bi se trebale zasnivati na sveobuhvatnom znanju i dobro istraživanom razumijevanju situacije, potreba i očekivanja mladih. Pristup razvoju politike zasnovan na znanju, neophodan je, posebno u kontekstu realnosti koja se brzo razvija, i trajno promjenljivim okolnostima mlađih generacija u Evropi. Istraživanje mladih igra glavnu ulogu u generisanju znanja i razumijevanja u razvoju omladinske politike. Stoga, istraživanje 34

mladih i razmjena između istraživača i kreatora politika su od presudnog značaja za pristup politici zasnovanoj na znanju. Međutim, omladinska politika zasnovana na znanju obuhvata više od rezultata postignutih u naučnoj zajednici; takođe se odnosi na iskustva onih koji rade sa mladima ili za mlade. Znanje uključuje podatke, činjenice i brojke, dokaze i iskustva iz različitih izvora, kako iz naučne zajednice i civilnog društva, tako i od kreatora politika.

Neformalno učenje Neformalno učenje je smišljeno, ali dobrovoljno učenje koje se odvija u različitim okruženjima i situacijama, za koje predavanje/obuka i učenje nijesu, nužno, jedina ili glavna djelatnost. Ova okruženja i situacije mogu biti povremene ili prolazne, a aktivnosti i kursevi koji se održavaju mogu biti vođeni od strane profesionalnih facilitatora učenja (kao što su treneri za mlade) ili volonteri (kao što su omladinski lideri). Aktivnosti i kursevi su planirani, ali su rijetko strukturirani prema uobičajenim ritmovima ili predmetima nastavnog programa. Neformalno učenje i obrazovanje - koje se shvata kao učenje van institucionalnih okvira (van škole)- je ključna aktivnost, ali i ključna kompetencija/vještina omladinskog rada. Neformalno učenje/edukacija, u oblasti omladinskog rada, je često strukturirana, zasnovana na ciljevima učenja, vremenskom učenju, specifičnoj podršci učenju, i namjerna je. Neformalno obrazovanje i učenje na polju mladih je više od pod-kategorije obrazovanja i obuke, jer doprinosi pripremi mladih za društvo zasnovano na znanju i civilno društvo.

Učešće mladih Evropska povelja o učešću mladih u lokalnom i regionalnom životu Savjeta Evrope navodi da: -učešće u demokratskom životu, bilo koje zajednice, je mnogo više od pukog glasanja i kandidovanja za izbore, premda su ovo važni elementi. Učešće i aktivno građanstvo podrazumijevaju pravo, sredstva, prostor i priliku, i gdje je potrebna,podršku za učestvovanje i uticaj na odluke i uključivanje u akcije i aktivnosti, kako bi se doprinijelo izgradnji boljeg društva.

Osim toga, razlikuju se dvije dimenzije učešća: -direktno učešće, gdje se na političke odluke direktno utiče i omogućuju se strukturne veze u procesima donošenja političkih odluka; -indirektni oblici učešća dopiru do građana i podstiču ih da podrže određena pitanja i stavove, takođe omogućavajući diskusije, izgradnju mišljenja, kao i kampanju.

Priznanje/Prepoznavanje Uopšteno, pojam “prepoznavanje” ima višestruko značenje. Na Evropskom omladinskom polju odnosi se na položaj neformalnog učenja i rada mladih u pravnim sistemima i sistemima javne uprave, pa i u društvu uopšte. Postoje četiri različite vrste prepoznavanja: -formalno prepoznavanje/priznanje znači “validacija” ishoda učenja izdavanjem potvrda ili diploma, koje formalno priznaju dostignuća pojedinca; -političko priznanje znači priznavanje neformalnog obrazovanja u zakonodavstvu i/ili uključivanje neformalnog učenja/obrazovanja u političke strategije, i uključivanje pružaoca neformalnog učenja u ove strategije; -socijalno priznanje znači da društveni igrači priznaju vrijednost kompetencija stečenih u neformalnim sredinama i rad obavljen u okviru tih aktivnosti, uključujući vrijednost organizacija koje obavljaju ovaj posao; -samoprepoznavanje podrazumijeva procjenu od strane pojedinca ili ishoda učenja i sposobnost upotrebe tih rezultata učenja u drugim oblastima.

Omladinska politika Svrha omladinske politike je stvaranje uslova za učenje, prilike i iskustva koja mladima osiguravaju 35

i omogućavaju razvoj znanja, vještina i kompetencija potrebnih da budu akteri demokratije i da se integrišu u društvo, a naročito što će im omogućiti da igraju aktivnu ulogu i civilnog društva i tržišta rada. Ključne mjere omladinske politike su promovisanje građanskog učenja i integrisani pristup politici.

Omladinski sektor Omladinski sektor odnosi se na oblasti u kojima se sprovode omladinske aktivnosti, obično određene u opštim ciljevima nacionalne strategije za mlade ili drugim strateškim dokument(ima) u omladinskom polju. Aktivnosti omladinskog sektora su organizovane od strane mladih ili aktera omladinske politike. Te aktivnosti su preduzete u cilju poboljšanja položaja mladih i njihovog osnaživanja za aktivno učešće u svoju korist i dobrobit društva. Omladinski sektor sastoji se od različitih vladinih institicija, nevladinih organizacija, agencija, privatnih praktičara, volontera, programa, službi i drugih aktera koji rade sa mladima ili su osnovani da bi koristili mladima. Međunarodni omladinski sektor je složen splet odnosa između vladinih, nevladinih i međunarodnih institucionalnih aktera, sa programima za, od strane mladih i sa njima, kako bi se podržao aktivni doprinos koji mladi ljudi mogu da daju svojim društvima, i “dobro upravljanje” u sferi izrade omladinske politike. Ona nastoji da promoviše efikasne akcije, zasnovane na dokazima, od strane vlada i drugih relevantnih aktera (na primjer: međunarodne nevladine organizacije za mlade, međunarodne institucije, istraživačka zajednica), kako bi se rješavale potrebe i brige mladih, u smislu ljudskog razvoja i građanskog, političkog i društvenog učešća.

Omladinski prelazi/promjene Prelazi mladih, u širem smislu, odnose se na prelazak iz zavisnosti u nezavisnost i življenje kao punopravni član društva. Ovo uključuje odlazak iz roditeljske kuće i uspostavljanje sopstvenog domaćinstva, suživot i odgajanje djece i prelazak iz obrazovnog sistema na tržište rada.

Omladinski rad Omladinski rad obuhvata aktivnosti i programe zasnovane na metodama i principima neformalnog obrazovanja, sa ciljem da pomogne razvoj mladih ljudi u svjesne, odgovorne i aktivne članove zajednice, radeći na stvaranju uslova za ostvarivanje njihovih punih potencijala.

Omladinski radnici Omladinski radnici su ljudi koji rade sa mladima u širokom rasponu neformalnog konteksta, koji se obično fokusira na lični i društveni razvoj, kroz odnose između sebe i aktivnosti zasnovane na grupi. Biti moderator učenja može biti njihov glavni zadatak, ali omladinski radnici mogu da primijene pristup socijalnog pedagoga ili pristup direktnog socijalnog rada. U mnogim slučajevima ove uloge i funkcije se kombinuju jedna sa drugom. Postoje plaćeni omladinski radnici i volonteri.

36

ADRESAR - Akteri omladinske politike (oblast zapoĹĄljavanje) na lokalnom i nacionalnom nivou

37

8.1. Sekretarijati lokalnih samouprava nadležni za sprovođenje omladinske politike na lokalnim nivou: GRAD/ OPŠTINA

NAZIV SEKRETARIJATA

Kontakt telefon

E-mail

Adresa

OPŠTINA Andrijevica

SEKRETARIJAT LOKALNE SAMOUPRAVE

+38251243171

goricazonjic@gmail.com

Ulica Branka Deletića bb, 85320, Andrijevica

OPŠTINA Bar

SEKRETARIJAT ZA KULTURU, SPORT I MLADE

+38230301485

kultura.sport.mladi@bar.me

Bulevar Revolucije 1, 85000 Bar, Crna Gora

OPŠTINA Berane

SEKRETARIJAT ZA SPORT, KULTURU, OMLADINU I SARADNJI SA NVO

+382 51 233 357

sport@berane.co.me

IV Crnogorske brigade br. 1, 84300, Berane

OPŠTINA Bijelo Polje

SEKRETARIJAT ZA LOKALNU SAMOUPRAVU

+38250431415

opstauprava@bijelopolje.co.me

Ul. Slobode bb, 84000, Bijelo Polje

OPŠTINA Budva

SEKRETARIJAT ZA DRUŠTVENE DJELATNOSTI

+38278119688

drustvene.djelatnosti@budva.me

Mediteranska 8, Budva, 85310

PRIJESTONICA Cetinje

SEKRETARIJAT ZA KULTURU, SPORT I MLADE

+38268171717

sekretarijat.ks@cetinje.me

Bajova 2, 81250, Cetinje

OPŠTINA Danilovgrad

SEKRETARIJAT ZA LOKALNU SAMOUPRAVU I DRUŠTVENE DJELATNOSTI

+38220811928

kabinet.predsjednika@ danilovgrad.me

9. decembra, 81410 Danilovgrad

OPŠTINA Gusinje

SEKRETARIJAT OPŠTE UPRAVE I DRUŠTVENIH DJELATNOSTI

+38267610335

opstauprava@opstinagusinje.me

Ulica Bosanska bb, 84300, Gusinje

OPŠTINA Herceg Novi

SEKRETARIJAT ZA KULTURU I OBRAZOVANJE

+38231321052

ana.zambelic.pistalo@ hercegnovi.me

Trg Maršala Tita 2, 85340, Herceg Novi

38

OPŠTINA Kolašin

SEKRETARIJAT ZA DRUŠTVENE DJELATNOSTI, POSLOVE OPŠTE UPRAVE I KADROVSKA PITANJA

+38269539949

opstauprava@opstinakolasin.me

Ulica Buda Tomovića, b.b. 81210, Kolašin

OPŠTINA Kotor

SEKRETARIJAT ZA KULTURU, SPORT I DRUŠTVENE DJELATNOSTI

+38232325874

kultura@kotor.me;

Stari grad 317, 85330 Kotor

OPŠTINA Mojkovac

SEKRETARIJAT ZA OPŠTU UPRAVU, DRUŠTVENE DJELATNOSTI I KADROVSKA PITANJA

+38250472135

opstinamojkovac@t-com.me

Ul. Ljubomira Bakoča bb, 84205, MOJKOVAC

OPŠTINA Nikšić

SEKRETARIJAT ZA KULTURU, SPORT, MLADE I SOCIJALNO STARANJE

+38241213115

milan.korac@niksic.me

Njegoševa br. 18, 81400, Nikšić

OPŠTINA Petnjica

OPŠTINA PETNJICA

+38251248208

predsjednik@petnjica.co.me; sekretarijat.lokalne.uprave@ petnjica.co.me

Petnjica bb, 84312, Petnjica

OPŠTINA Plav

SEKRETARIJAT ZA OPŠTU UPRAVU I DRUŠTVENE DJELATNOSTI

+38267507740

opstauprava@plav.me

Čaršijska b.b. Plav, 84325 Crna Gora

OPŠTINA Plužine

SEKRETARIJAT ZA OPŠTU UPRAVU I DRUŠTVENE DJELATNOSTI

+38240271111

opstauprava@pluzine.me

Ulica Lazara Sočice, 81435, Plužine

OPŠTINA Pljevlja

SEKRETARIJAT ZA DRUŠTVENE DJELATNOSTI

/

opstinapv@t-com.me

Ulica Kralja Petra br.

36, 84210, Pljevlja

GLAVNI GRAD Podgorica

SEKRETARIJAT ZA KULTURU I SPOR

+38220225168

sekretarijat.kultura.sport@ podgorica.me; ana.medigovic@ podgorica.me

Ul. Njegoševa ulica br. 13, 81000, Podgorica

madalena.martinovic@kotor.me

39

OPŠTINA Rožaje

SEKRETARIJAT ZA LOKALNU SAMOUPRAVU I DRUŠTVENE DJELATNOSTI

+38251271143

hamdo.sutkovic@rozaje.me

Maršala Tita br. 22, 84310, Rožaje

OPŠTINA Šavnik

SEKRETARIJAT LOKALNE UPRAVE

+38240266108

sosavnik@t-com.me

Šavnik bb, 81450, Šavnik

OPŠTINA Tivat

SEKRETARIJAT ZA MLADE, SPORT I SOCIJALNA PITANJA

+38232661319

mladisport@opstinativat.com

Trg Magnolija 1, Tivat, 85320

OPŠTINA Tuzi

SEKRETARIJAT ZA LOKALNU SAMOUPRAVU

+38220875167

marina.ujkaj@tuzi.org.me

Tuzi bb, 81206, Tuzi

OPŠTINA Ulcinj

SEKRETARIJAT ZA UPRAVU I DRUŠTVENE DJELATNOSTI

+38230412650

pranvera.suljic@ul.gov.me

Bulevar Gjerg Kastrioti Skenderbeu bb, 85360, Ulcinj

OPŠTINA Žabljak

SEKRETARIJAT ZA UPRAVU I DRUŠTVENE DJELATNOSTI

+38252361918

sozabljak@t-com.me

Trg Durmitorskih ratnika br.1, 84220, Žabljak

40

8.2. Organizacije građanskog društva (nevladine organizacije) prepoznate po radu u oblasti zapošljavanja mladih na lokalnom i nacionalnom nivou: Naziv organizacije

Sjedište organizacije (adresa i grad)

Kontakt telefon

Elektronska pošta (obavezno)

Veb stranica

Nvo Novi Razvoj

Kumbor 25 Herceg Novi

+38267640274

novirazvoj@gmail.com

www.novirazvoj. me

NVO “Novska kredenca”

Ustanička 30 Herceg +38260190966 Novi

romanajeknic1@gmail. com

/

Unija slobodnih sindikata Crne Gore

Ul. Avda Međedovića br. 108, Stari Aerodrom, Podgorica

+38220232315; +38267418991.

usscg@usscg.me

www.usscg.me

Udruženje mladih sa hendikepom Crne Gore (UMHCG)

Ul. Kralja Nikole 76, Stara Varoš, 81000 Podgorica

+38220265650; +38267801761;

umhcg@t-com.me;

http://umhcg.com/

Omladinski klub Nikšić

Nikšić

+38268029106

omladinskiklubnk@gmail. com

www.oknk.me

Mladiinfo Montenegro

Bozidara Vukovica Podgoricanina 29, Podgorica

+38268569146

mladiinfomne@gmail.com

www.mladiinfo.me

NVO Koltrina

Stari grad, Kotor

+38267289726

narasa.risteljic123@ gmail.com; koltrinaa@tcom.me

U izradi

Romska organizacija mladih “Koračajte sa nama - Phiren Amenca”

Bulevar Pera Četkovića, zgrada Ave Marija, ulaz 1, sprat 3, stan 18, Podgorica

+38220682616; +38268189215

romphirenamenca@tcom.me

www. phirenamenca.me

Centar za građansko obrazovanje (CGO)

Bul. Sv. Petra Cetinjskog 96, III/6 81000 Podgorica

+38220228479; +38268660745

info@cgo-cce.org

http://cgo-cce.org

Centar za bezbjednosna, sociološka i kriminoloska istrazivanja Crne Gore Defendologija “Defendologija”

Nikšić

+38240282888

defendologijamne@gmail. defendologijamne. com com

office@umhcg.com

+38269385981

41

NVO ,,Centar za preduzetništvo”

Bijelo Polje- naselje Lješnica br. 28

+38269365480

goranjoksimovicbp@ gmail.com

/

NVO Građanska inicijativa mladih

ul.13.jul bb Rožaje

+38267582069

nvo.gim.ro@gmail.com

www.mladirozaja. me

Sociološki centar Crne Gore - SOCEN

Ul. Vuka Karadžića 4, 81000 Podgorica

+38220673494

info@socen.me

http://socen.me/

NVO Naša akcija

N. N. Skaljari E-24 Kotor, Admirala Zmajevica 8 Podgorica

+38269279331

nasaakcija@gmail.com

www.nasaakcija. me

NVO UZPD Nikšić

Pavla Kovačevića 10, Nikšić

+38240244255

igrackoteka.nk@t-com.me http://www. igrackoteka-nk.me

Udruženje

81 000 Podgorica, Ul.Blažene Ozane 8/5

+38267449999

paraplegicaripg@gmail. com

www.osipodgorica. me

Unija mladih preduzetnika Crne Gore

Omladinskih brigada 16, Podgorica

+38269499884

info@umpcg.me

umpcg.me

Asocijacija za demokratski prosperitet-Zid (ADP-Zid)

Gojka Radonjića 32, 81 000 Podgorica

+38267210848

info@zid.org.me; politikezid@gmail.com

http://zid.org.me/

Aktivna zona

Ulica Nikole Lekića, 81250, Cetinje

+38241241219

info@aktivnazona.me

www.aktivnazona. me

CEPS

Kralja Nikole 204 81000 Podgorica

+38220251467

ceps@cepsmn.org

www.cepsmn.org

Klasterska inicijativa Crne Gore

Trg Vukmana Kruščića 81210 Kolašin

/

klasterska.inicijativa@ gmail.com

/

paraplegičara Podgorica

42

8.3. Kontakt informacijelokalnih kacelarija Zavoda za zapošljavanje: Područna jedinica Podgorica Biro rada Podgorica Šef: Aleksandar Rakočević e- mail: aleksandar.rakocevic@zzzcg.me Adresa: Novaka Miloševa br. 6/1, Broj telefona: 020 406 801 Biro rada Danilovgrad, Baja Sekulića bb, 020/812-672 Biro rada Cetinje, Bajova 2, 041/236-064 Biro rada Tuzi, Tuzi bb, 020/675-627 Biro rada Golubovci, Golubovci bb, 020/671-638 Područna jedinica Bar Načelnik: Veselin Orlandić e- mail: veselin.orlandic@zzzcg.me Biro rada Bar, Bulevar 24. novembra H-14, 030/313-048 Biro rada Ulcinj, Bulevar Maršala Tita, 030/412-213 Biro rada Budva, Mediteranska 23, 030/402-556 Područna jedinica Herceg Novi Biro rada Herceg Novi Šef: Željko Stožinić e- mail: zeljko.stozinic@zzzcg.me Adresa: Partizanskih majki 4 Broj telefona: 031/323-711 Biro rada Tivat, Soliter (p+5), 032/670-105 Biro rada Kotor, Škaljari bb-zgrada Obnove, 032/325-732 Područna jedinica Nikšić Načelnica: Rajka Radonjić e- mail: rajka.radonjic@zzzcg.me Biro rada Nikšić, Lazara Sočice 4, 040/214-162 Biro rada Nikšić za opštine Plužine i Šavnik Šavnik, Šavnik, 040/266-401 Plužine, Lazara Sočice bb 040/271-295

43

Područna jedinica Pljevlja Načelnik: Sabit Ćirlija e- mail: sabit.cirlija@zzzcg.me Biro rada Pljevlja, Tanasija Pejatovića 2, 052/356-742 Biro rada Žabljak, Trg durmitorskih ratnika, 052/360-030 Područna jedinica Bijelo Polje Načelnica: Slađana Nedović e- mail: sladjana.nedovic@zzzcg.me Biro rada Bijelo Polje, Tomaša Žižića bb, 050/432-422 Biro rada Kolašin, Trg Vukmana Kruščića, 020/860-030 Biro rada Mojkovac, Filipa Žorića bb, 050/470-051 Područna jedinica Berane Načelnica: Nataša Mijović e- mail: natasa.mijovic@zzzcg.me Biro rada Berane, 29. novembra 54, 051/233-332 Biro rada Andrijevica, Andrijevica, 051-230-660 Područna jedinica Rožaje Šef: Hamid Kujević e- mail: hamid.kujevic@zzzcg.me Biro rada Rožaje, Rožaje bb, 051/271-343 Biro rada Petnjica, Petnjica bb, 068/053-335 Područna jedinica Plav Biro rada Plav, Plav bb, 051/255-061 Biro rada Gusinje, Gusinje bb, 051/257-643

44

Bilješke:

__________________________________________ _________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ _________________________________________ __________________________________________ 45

Bilješke:

__________________________________________ _________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________

46

Designed by Orion Group

48