CETINJE U BROJKAMA
1
ANALIZA OSNOVNOG OBRAZOVANJA I VASPITANJA U PRIJESTONICI CETINJE
Jovana Despotović, autorka
Aktivna zona Cetinje, jun 2017. godine
PUBLIKACIJA ANALIZA OSNOVNOG OBRAZOVANJA I VASPITANJA U PRIJESTONICI CETINJE IZDAVAČ Nevladina organizacija ,,Aktivna zona’’ Ulica Nikole Lekića broj: 4 81250, Cetinje Tel: 041/241-219 info@aktivnazona.me www.aktivnazona.me ZA IZDAVAČA Milena Stanojević AUTORKA Jovana Despotović DIZAJN I ŠTAMPA Orion Group doo Cetinje TIRAŽ 100 kom
CETINJE U BROJKAMA
SADRŽAJ Uvod ................................................................................................................................................................... 6 1. PRAVNI OKVIR – Primjena zakonskih okvira u osnovnom obrazovanju ............................................. 8 1.1. Upravljanje ustanovom ............................................................................................................................ 8 1.2. Rukovođenje ustanovom ......................................................................................................................... 8 1.3. Organizacija obrazovno vaspitnog rada ............................................................................................. 11 1.3.1. Dodatna i dopunska nastava ............................................................................................................. 11 2. Prostorno-tehnički i smještajni uslovi u osnovnim školama u prijestonici Cetinje ........................ 12 3. Odnos učenika prema svojim dužnostima i obavezama; Izricanje vaspitnih mjera ....................... 14 3.1. Prava učenika .......................................................................................................................................... 14 3.2. Dužnosti učenika .................................................................................................................................... 14 3.3. Odgovornost za učinjenu štetu ........................................................................................................... 14 3.4. Izricanje vaspitnih mjera ....................................................................................................................... 14 4. Uloga i djelovanje Savjeta roditelja ........................................................................................................ 15 4.1. Nadležnost Savjeta roditelja ................................................................................................................ 15 5. Djelovanje Učeničkog parlamenta .......................................................................................................... 16 6. Učestvovanje učenika u vannastavnim aktivnostima i takmičenjima .............................................. 16 7. Vođenje pedagoške evidencije i kvalitet ocjenjivanja ........................................................................ 17 8. Prilagođenost nastave učenicima sa posebnim obrazovnim potrebama i angažovanje asistenata u nastavi ........................................................................................................................................................... 18 8.1. Ko su djeca sa posebnim obrazovnim potrebama? ........................................................................... 19 8.2. Asistenti u nastavi .................................................................................................................................. 19 8.3. Dužnosti asistenta u nastavi ................................................................................................................. 19 8.4. Komisija za usmjeravanje djece sa posebnim potrebama .............................................................. 20 8.5. Konsultativni sastanci ............................................................................................................................ 20 9. Rezultati istraživanja ................................................................................................................................. 22 10. Zaključci i preporuke za unapređenje kvaliteta osnovnog obrazovanja i vaspitanja u prijestonici Cetinje .............................................................................................................................................................. 24
5
Analiza osnovnog obrazovanja i vaspitanja u prijestonici Cetinje
Uvod Projekat „Analiza osnovnog obrazovanja i vaspitanja u prijestonici Cetinje“ se realizuje u okviru programa „Cetinje u brojkama“. Ovaj program realizuje organizacija Aktivna zona sa ciljem pribavljanja korisnih podataka i informacija koje se mogu iskoristiti za poboljšanje životnog standarda u prijestonici. ,,Analiza osnovnog obrazovanja i vaspitanja“ predstavlja jednu od bitnijih analiza koje smo sproveli u okviru ovog programa, a ono što nas je motivisalo da je sprovedemo jesu česti zahtjevi, upiti i kritike učenika i roditelja na rad osnovnih škola u našem gradu. Uputili smo zahtjev Zavodu za školstvo da nam se odobri sprovođenje istraživanja u dvije osnovne škole na Cetinju. Međutim, nijesmo dobili pozitivan odgovor na naš zahtjev. U obrazloženju je navedeno da je tema široko postavljena, kao i to da veliki broj tema i aktivnosti može dovesti do pogrešnih interpretacija i tumačenja dobijenih rezultata. Zatim, četiri jasno obrazložene metode istraživanja Zavod za školstvo je ocijenio kao nedovoljne za utvrđivanje činjeničnog stanja u pomenutim ustanovama. Dalje je navedeno da tri institucije prate, nadziru i kontrolišu vaspitno-obrazovni rad i zakonitost u osnovnim školama u Crnoj Gori: Ministarstvo prosvjete, Zavod za školstvo i Prosvjetna inspekcija. Podsjećanja radi, posljednja evaluacija koju je Zavod za školstvo radio u osnovnoj školi „Lovćenski partizanski odred“ se realizovala u 2011. godini, a uvidom u izvještaj smo utvrdili da se stvari nijesu mnogo promijenile, uzimajući kao indikatore preporuke koje je Zavod za školstvo dao pomenutoj instituciji.
Cilj ove studije je da pruži obuhvatnu analizu osnovnog obrazovanja u dvije osnovne škole u prijestonici Cetinje, uključujući njegove prednosti i mane, dosadašnja postignuća i izazove sa kojima se suočava u svom budućem razvoju. Roditelji i mladi sa kojima smo razgovarali su veoma nezadovoljni načinom sprovođenja nastave i nedostatkom vaspitnog segmenta, te nastavnim kadrom, tehničkim uslovima i generalnim nedostatkom drugačijeg pristupa obrazovanju, pa je naš korak u smjeru utvrđivanja tačnog stanja više nego logičan. Prilikom izrade ove analize koristili smo se brojnim metodama, kako bi dobili što vjerodostojnije rezultate i informacije: Studija se bazira na kombinaciji sekundarnog istraživanja koje je obuhvatilo relevantnu dokumentaciju, uključujući zakonske propise koji se odnose na osnovno obrazovanje, kao i konsultativnu analizu sprovedenu sa sagovornicima koristeći fokus grupe, različite metode intervjua i upitnika u kojima su bili uključeni učenici različitih razreda, nastavnici, profesori i direktori. Organizovane su i posjete školama sa ciljem analiziranja tehničkih uslova u kojima se izvodi nastava. Kako bi ispitali način vrednovanja znanja i postignuća učenika, kao i uključenost učenika u vannastavnim aktivnostima i takmičenjima, sproveli smo istraživanje putem posebno pripremljenih anketa. Ciljna grupa su bili učenici šestog, sedmog, osmog i devetog razreda, kao i njihovi roditelji. Organizovani su i konsultativni sastanci sa asistentima u nastavi. Ovi sastanci su organizovani sa ciljem utvrđivanja položaja djece sa posebnim obrazovnim potrebama, njihovu uključenost u nastavi, kao i prilagođenost iste njima. Sastancima su prisustvovale i nevladine organizacije koje se bave položajem osoba sa invaliditetom u prijestonici Cetinje. Ovaj dokument se sastoji iz četiri dijela:
Prvi dio se bavi analizom zakonskih okvira koji se odnose na osnovno obrazovanje, kvalitetom upravljanja i rukovođenja ustanovama, kao i
6
CETINJE U BROJKAMA
kvalitetom kadrovskih, materijalnih, tehničkih i bezbjednosnih uslova rada u osnovnim školama „Lovćenski partizanski odred“ i „Njegoš“. Koordinatori projekta su posjetili obije obrazovne ustanove i tom prilikom su napravili foto zapise i kratak izvještaj o zatečenom stanju. Drugi dio sadrži analizu obaveza i dužnosti učenika, kao i odnos učenika prema istim; podršku koju ustanova pruža djeci (učenicima); saradnju sa roditeljima, drugim ustanovama i lokalnom zajednicom; djelovanje i ulogu Savjeta roditelja i Učeničkog parlamenta. Treći dio se bavi vannastavnim aktivnostima i takmičenjima na kojima učestvuju učenici. U ovom dijelu je zastupljen i način vrednovanja postignuća učenika. U četvrtom dijelu, akcenat je stavljen na prilagođenost nastave učenicima sa posebnim obrazovnim potrebama, kao i stepen uključenosti asistenata u nastavi. Naša organizacija ima već utvrđene načine praćenja implementacije projektnih aktivnosti. Naime, u okviru organizacije, funkcioniše Sektor za sprovođenje istraživanja koji je pružio tehničku podršku realizaciji ovog projekta. Sektor je bio zadužen za izradu anketnih listića, dopisa i pripremu drugih metoda koje smo koristili prilikom realizacije projekta. U zaključku su date preporuke za unapređenje kvaliteta osnovnog obrazovanja i vaspitanja u prijestonici Cetinje.
7
Analiza osnovnog obrazovanja i vaspitanja u prijestonici Cetinje
1.PRAVNI OKVIR – Primjena zakonskih okvira u osnovnom obrazovanju Osnovno obrazovanje i vaspitanje, kao dio jedinstvenog obrazovnog sistema, ostvaruje se na način i pod uslovima propisanim Zakonom o osnovnom obrazovanju i vaspitanju. Ciljevi osnovnog obrazovanja i vaspitanja su : 1. obezbjeđivanje osnovnog obrazovanja svim građanima; 2. razvoj kreativnih ličnosti; 3. postizanje međunarodno uporedivih standarda znanja i sticanja znanja za nastavak školovanja; 4. razvijanje kritičkog mišljenja, samostalnosti i zainteresovanosti za nova znanja; 5. osposobljavanje za samostalno rasuđivanje i učešće u društvenom životu; 6. sticanje opštih znanja koja omogućavaju samostalnu, efikasnu i kreativnu primjenu u praksi; 7. omogućavanje razvoja ličnosti učenika, u skladu sa njegovim sposobnostima i zakonitostima razvoja; 8. vaspitavanje za poštovanje nacionalnih vrijednosti istorije i kulture, kao i za uvažavanje kulturnih i ostalih osobenosti drugih naroda; 9. vaspitavanje za međusobnu toleranciju, poštovanje različitosti, saradnju sa drugima, poštovanje prava čovjeka i osnovnih sloboda, a time i razvijanje sposobnosti za život u demokratskom društvu; 10. usvajanje znanja o osnovnim zakonitostima razvoja prirode i društva i očuvanja zdravlja; 11. razvijanje demokratskih stavova, tolerancije i kooperacije (u školi i izvan nje) i poštovanja prava drugih; 12. formiranje i podsticanje zdravog načina života i odgovornog odnosa prema životnoj sredini; 13. razvijanje radnih sposobnosti učenika: marljivost, strpljenje, red, rad i disciplina; 14. razvijanje profesionalne orjentacije kod učenika.
1.1.Upravljanje ustanovom Ustanovom upravlja Školski odbor. Školski, odnosno Upravni odbor ustanova iz oblasti osnovnog obrazovanja i vaspitanja čine: tri predstavnika Ministarstva, odnosno tri predstavnika opštine za ustanove čiji je osnivač opština, jedan predstavnik zaposlenih i jedan predstavnik roditelja. Školski, odnosno Upravni odbor ustanove: 1) usvaja program razvoja; 2) usvaja godišnji plan rada i izvještaj o njegovoj realizaciji (ostvarivanju); 3) razmatra programe i rezultate vannastavnih aktivnosti; 3a) donosi odluku o organizovanju školskog sportskog društva, odnosno kluba; donosi statut, akt o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta i druga opšta akta; 4) donosi godišnji finanskijski plan; 5) usvaja periodični i godišnji račun; 6) predlaže promjenu naziva i sjedišta ustanove; 7) rješava, kao drugostepeni organ, o pravima učenika, odnosno korisnika usluga, u skladu sa zakonom; 8) obavlja druge poslove, u skladu sa zakonom i statutom. Školski, odnosno Upravni odbor odlučuje većinom glasova ukupnog broja članova, ako statutom ustanove nije predviđeno da o pojedinim pitanjima odlučuje druga većina. Članovi Školskog, odnosno Upravnog odbora su dužni da zastupaju interese i stavove organa koji su ih izabrali.
1.2. Rukovođenje ustanovom Ustanovom rukovodi direktor. Direktor ustanove je i pedagoški rukovodilac. Direktor ustanove: 1) planira, organizuje i rukovodi radom ustanove;
8
CETINJE U BROJKAMA 2) organizuje racionalno i efikasno izvođenje obrazovnog programa; 3) obezbjeđuje jednakost učenika u ostvarivanju prava na obrazovanje i vaspitanje, u skladu sa njihovim sposobnostima; 4) priprema predlog godišnjeg plana rada i odgovoran je za njegovo sprovođenje; 5) rukovodi radom nastavničkog, odnosno stručnog vijeća; 6) vrši izbor nastavnika, stručnih saradnika i drugih zaposlenjih u ustanovi; 7) predlaže akt o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta; 8) vrši stručno-pedagoški nadzor; 9) odlučuje o pravima i obavezama zaposlenih, u skladu sa zakonom; 10) podstiče stručno obrazovanje i usavršavanje nastavnika i predlaže njihovo napredovanje; 11) donosi plan unapređenja kvaliteta obrazovno-vaspitnog rada ustanove; 12) zastupa i predstavlja ustanovu i odgovoran je za zakonitost rada ustanove; 13) sarađuje sa roditeljima i sredinom; 14) obrazuje komisije za provjeru znanja učenika u toku trajanja nastave, na zahtjev učenika, roditelja ili staratelja. Direktor ustanove podnosi Školskom, odnosno Upravnom odboru izvještaj o radu, prema potrebi, a najmanje jedanput godišnje. Prilikom posjete osnovnoj školi ,,Lovćenski partizanski odred” nijesmo imali priliku da razgovaramo sa direktoricom Sandrom Sjekloćom, koja je bila na bolovanju, već nas je primila njena zamjenica Marija Tatar, koja inače obavlja poslove pomoćnice direktora u toj ustanovi. Gospođa Tatar nam je tom prilikom rekla da se Školski odbor u toj ustanovi sastaje više puta godišnje, kao i to da je Školski odbor upravo uputio inicijativu prema lokalnoj samoupravi. Zavod za školstvo je 2011. godine radio posljednji izvještaj o kvalitetu rada ove ustanove. Tom prilikom, utvrđeno je da ne postoji formirana komisija, odnosno tim sastavljen od stručnih organa koji prati realizaciju Godišnjeg plana i programa rada. Međutim, gospođa Tatar nam je potvrdila postojanje tima koji je zadužen za praćenje realizacije istog, iako u Godišnjem planu i programu rada nijesu navedene komisije koje formiraju stručni organi, kao svoja radna tijela. U kreiranju Godišnjeg plana i programa rada učestvuju posebno formirani timovi koji daju mišljenje o radu, a na taj način i svoj doprinos. Planovi i programi rada, priloženi Godišnjem planu i programu rada škole, usvojeni su blagovremeno, imaju jasno određene programske ciljeve sa akcentom na kvalitet učenja, rad sa učenicima, analizu i poboljšanje uspjeha, podršku učenicima, profesionalni razvoj, međusobnu i saradnju sa roditeljima i druge aktivnosti iz djelokruga svojih nadležnosti. Međutim, planirani sadržaji i dinamika njihove realizacije nijesu najbolje sinhronizovani. Zapisnici sa sjednica Nastavničkog vijeća se pišu redovno, uredno i sadržajno. Sa druge strane, zapisnici sa sjednica Odjeljenskog vijeća su svedeni na konstatacije, bez jasno izvedenih zaključaka i odaju utisak pukog zadovoljenja forme. Zamjenica tvrdi da je u ustanovi formiran Tim za internu evaluaciju kvaliteta rada profesora, koji čine direktor, pedagod i nastavnici po aktivima. Takođe, potvrdno je odgovorila na pitanje da li je zastupljena hospitacija časova. Imaju hospitacije na nivou istih razreda i međusobno po razredima. Nastavnici su obavezni da održavaju ogledne i ugledne časove. Djeca su obaviještena putem oglasne table i svi mogu učestvovati u istim. Zamjenica smatra da nastava na taj način bude, uz neke druge aktivnosti, dovoljna.
9
Analiza osnovnog obrazovanja i vaspitanja u prijestonici Cetinje
U izvještaju Zavoda za školstvo 2011. godine utvrđeno je da u školskoj dokumentaciji ne postoje Izvještaj o eksternom utvrđivanju kvaliteta rada, kao ni Plan za unapređenje kvaliteta rada (Akcioni plan). Zamjenica nam je saopštila da sada postoji Akcioni plan, međutim nije nam dostavila dokumenta koja to potvrđuju, jer, po njenim riječima, ta dokumenta ima samo direktorica koja je na bolovanju. Iz istog razloga nijesu nam dostavljena brojna tražena dokumenta, kao što su: Razvojni plan rada škole, kojim se preciziraju dugoročni planovi, sa vizijom i strategijom razvoja škole, nakon 2015. godine; Izvještaj o radu škole za 2015/2016. godinu; Plan i izvještaj o radu Savjeta roditelja i Učeničkog parlamenta; Pravilnik o sistematizaciji i organizaciji radnih mjesta i brojna druga dokumenta. Zapošljavanje nastavnika se vrši na osnovu javnog konkursa. Nastavnik mora da posjeduje licencu i položen stručni ispit. U ovoj ustanovi se ne vrši provjera u vidu probnog rada. U osnovnoj školi „Lovćenski partizanski odred“ nije bilo zapošljavanja na stalno, samo su imali nekoliko zamjena nastavnika koji su bili na bolovanju. Zamjenica nam je potvrdila da ustanova sarađuje sa centralizovanim institucijama sistema, kao i da su organizatori jednog seminara. Rad stručnih organa karakteriše dobra međusobna saradnja, zasnovana na ostvarenju zadataka definisanih Statutom škole i Zakonom o osnovnoj školi. Zamjenica je na pitanje o međuljudskim odnosima u kolektivu odgovorila da je izuzetno zadovoljna, kao i to da je saradnja na visokom nivou. Prilikom posjete osnovnoj školi „Njegoš“ razgovarali smo sa direktoricom i pomoćnicom direktora. Direktorica ove ustanove, Novka Milošević, ističe da se prilikom zapošljavanja nastavnika ne vrši probni rad, iako se Zakonom o radu daje takva mogućnost školi. Smatra da bi takva praksa trebala da postoji, ali bi se teško realizovala zbog brzine zapošljavanja, odnosno potrebe škole. Direktorica kaže da se obično angažuju profesori koji su već bili angažovani u toj školi ili u nekoj drugoj školi u prijestonici Cetinje. U kreiranju Godišnjeg plana i programa rada učestvuju posebno formirani timovi koji daju mišljenje o radu i na taj način svoj doprinos. Škola ima tim za praćenje i realizaciju Akcionog plana, za razvojno praćenje škole, kao i za marketing. Planovi i programi rada, priloženi Godišnjem planu i programu rada škole, usvojeni su blagovremeno, imaju jasno određene programske ciljeve sa akcentom na kvalitet učenja, rad sa učenicima, analizu i poboljšanje uspjeha, podršku učenicima, profesionalni razvoj, međusobnu i saradnju sa roditeljima i druge aktivnosti iz djelokruga svojih nadležnosti. Izvještaj o radu Školskog, odnosno Upravnog odbora nijesu nikad pisali. Na posljednjem zasijedanju je napomenuto da bi to trebalo raditi, ali se vodi zapisnik o sjednicama. Odbor se sastaje po planu rada Školskog odbora, u skladu sa potrebama.
Zapisnici sa sjednica Nastavničkog vijeća se pišu redovno, uredno i sadržajno. Takođe, zapisnici sa sjednica Odjeljenskog vijeća su uredni, sa jasno izvedenim zaključcima. Direktorica navodi da postoji Tim za samoevaluaciju u ustanovi, kao i to da je hospitacija zastupljena na časovima. U sveskama stručnih aktiva postoji izvještaj o posjetama časovima od strane direktorice i pomoćnice direktora. Navodi se da se u toku godine svi nastavnici obiđu makar jednom od strane pedagoga, direktorice ili zamjenice direktora. Direktorica dalje ističe da profesori učestvuju na raznim seminarima koji se odnose na vaspitanje (zdravlje, narkomanija i slično). Sekretar škole vodi evidenciju o tome koliko profesora učestvuje na seminarima. Takođe, smatra da je problem što za određene predmete ne postoji dovoljan broj seminara. Gospođa Milošević ističe da su međuljuski odnosi u kolektivu odlični, iako se u periodu kada je direktorica bila u proceduri izbora dešavalo da se određeni profesori i osoblje bune protiv njenog angažovanja. Međutim, direktorica navodi da su ti problemi sada riješeni.
10
CETINJE U BROJKAMA Takođe, u slučaju da se pojavi neki problem u školi, roditelji i profesori, ali i učenici su uvijek dobrodošli da komuniciraju sa njom i na taj način dođu do rješenja. Direktorica smatra da nastavnik treba da sam gradi svoj ugled. „Može se desiti da djeca pokažu nepoštovanje prema profesoru, ali to nije njihova krivica“, ističe direktorica. U tom slučaju je potrebno razgovarati sa učenikom, a profesor treba da ispita svoj odnos prema tom učeniku. Stav direktorice je da griješe ili roditelji ili profesori, a da djeca nijesu nikada kriva. Navodi da, ili roditelji ne rade dobar posao u vaspitanju ili nastavnici ne rade dovoljno dobro svoj posao. Uprava za inspekcijske radove je 2016. godine izvršila inspekcijski nadzor u osnovnoj školi „Njegoš“. Neposrednim uvidom u personalnu dokumentaciju nastavnika, stručnih saradnika, saradnika u nastavi, direktora i pomoćnika direktora škole utvrđeno je da svi nastavnici, stručni saradnici, direktor i pomoćnik direktora posjeduju diplomu, uvjerenje o položenom stručnom ispitu i licencu za rad, osim Ane Kokotović, nastavnice razredne nastave, koja u personalnom dosijeu ne posjeduje diplomu i licencu za rad u obrazovnovaspitnoj ustanovi. Nestručno je zastupljena nastava matematike, puna norma časova, koju izvodi Suzana Roganović, student Prirodno-matematičkog fakulteta u Podgorici, studijski program Matematika i računarske nauke, nastava hemije, 12 časova i fizike, 8 časova, koju izvodi Dragan Stevančević, stepen specijaliste (Spec.Sci) hemijske tehnologije sa položenim stručnim ispitom i licencom za rad u vaspitno-obrazovnoj ustanovi. Sve navedene nepravilnosti su otklonjene u roku od 7 dana od dana uručivanja zapisnika. U školi „Njegoš“ se stručno osposobljavaju četiri lica: Jelena Ralević, stepen specijaliste (Spec.Sci), istorija i geografija, Danijela Pešić, diplomirani profesor fizičkog vaspitanja i sporta-Fakultet za sport i turizam, Novi Sad, Vladimir Marković, profesor engleskog jezika i književnosti – A i profesor francuskog jezika – B, i Andrea Aleksić, stepen specijaliste (Spec. Sci), opšta muzička pedagogija-harmonija sa harmonskom analizom i sa istima su zaključeni ugovori o stručnom osposobljavanju. Tri nastavnika su stekli diplomu u Užicu, tri u Beogradu i po jedan u Šapcu, Novom Sadu, Banjaluci, Mostaru i Skoplju. Nijedna diploma ne podliježe priznavanju i vrednovanju.
1.3. Organizacija obrazovno - vaspitnog rada Osnovno obrazovanje i vaspitanje ostvaruje se na osnovu javno važećeg obrazovnog programa za osnovnu školu. Obrazovni program obuhvata: obavezni dio, obavezne aktivnosti i prošireni dio. Obavezni dio čine: obavezni predmeti i obavezni izborni predmeti. Obavezne aktivnosti čine: nadgledano učenje, rad odjeljenske zajednice, dani kulture, sporta i tehnike. Prošireni dio čine: slobodne aktivnosti i fakultativna nastava, pomoć djeci sa posebnim obrazovnim potrebama, dodatna i dopunska nastava.
1.3.1. Dodatna i dopunska nastava Škola je dužna da u toku nastavne godine organizuje dopunsku nastavu za učenike koji zaostaju u savlađivanju nastavnog gradiva. Prilikom posjete osnovnoj školi „Lovćenski partizanski odred“ pomoćnica direktora nam je potvrdila postojanje i izvođenje dopunske nastave u toj ustanovi. Istakla je da su u mlađim razredima učenici mnogo više zainteresovani da učestvuju na takvoj nastavi, dok učenici starijih razreda nijesu mnogo zainteresovani za takvu vrstu nastave. Takođe, mnogi profesori nijesu zadovoljni odzivom i zainteresovanošću učenika za dopunsku nastavu. Škola organizuje i dodatnu nastavu za učenike koji sa izuzetnim uspjehom savlađuju nastavne sadržaje i pokazuju posebno interesovanje za proširivanje i produbljivanje znanja iz određenih nastavno-vaspitnih oblasti. U školi se organizuju i brojne dodatne aktivnosti. Naime, organizovane su razne sekcije za učenike.
11
Analiza osnovnog obrazovanja i vaspitanja u prijestonici Cetinje Pomoćnica direktora nam je saopštila podatak da se prošle godine lego tim takmičio na regionalnom nivou i tom prilikom osvojio drugo mjesto. Gospođa Tatar nam je saopštila da škola organizuje standardnu eksternu provjeru znanja, kao i to da je zadovoljna rezultatima koje učenici postižu na takvoj provjeri. U „Njegoš’’ školi su nam takođe potvrdili organizovanje dopunske i dodatne nastave. Dopunska nastava je organizovana od prvog do devetog razreda. Direktorica kaže da organizacija dopunske nastave uvijek može biti bolja, kao i zainteresovanost učenika. Kada je dodatna nastava u pitanju, Gospođa Milošević ističe da se učenici redovno prijavljuju, redovno se pripremaju godišnji planovi rada i rasporedi dodatne nastave.
2. Prostorno-tehnički i smještajni uslovi u osnovnim školama u prijestonici Cetinje Unutrašnji prostorni uslovi u osnovnoj školi „Lovćenski partizanski odred“ omogućavaju realizaciju nastavnih i vannastavnih aktivnosti, izuzimajući nastavu fizičkog vaspitanja. Spoljašnji školski prostor je uglavnom skučen i ne pruža dobre mogućnosti za realizaciju nastavnih aktivnosti fizičkog vaspitanja. Dvorište škole nije ograđeno i ne zadovoljava potrebe učenika za odmorom i sportskim aktivnostima. Fasada škole je u jako lošem, čak nedopustivom stanju.
Škola nema fiskulturnu salu niti sportske poligone. Nastava fizičkog vaspitanja se realizuje pod naprihvatljivim uslovima. Ista se improvizuje u učionici u kojoj istovremeno ulaze učenici za čas fizičkog vaspitanja iz dva odjeljenja. Nedostatak sale anketirani učenici su jednoglasno istakli kao manjkavost i veliki nedostatak školi. Opremljenost sale i sportskih terena ne omogućava izvođenje predmetnog programa prema predviđenim resursima. Kabineti, odnosno učionice su skromno opremljeni odgovarajućim nastavnim sredstvima prema resursima za realizaciju iz Predmetnih programa.
U učionicama ne postoje odjeljenske biblioteke za nastavne predmete, prema obrazovnim programima koje bi formirali nastavnici i učenici zajedno. U školi postoji pristup internetu. U nastavnoj praksi se ne koriste odgovarajući softveri (osnovni i didaktički). Nastavnicima i učenicima je dostupno samostalno korišćenje informacione tehnologije.U školi postoji informatička učionica koja nije opremljena na zadovoljavajućem nivou. Zamjenica direktora, gospođa Tatar, smatra da su tehnički uslovi škole na zadovoljavajućem nivou, ako se izuzme fiskulturna sala. Zamjenica smatra da je neophodna bolja informatička učionica, postojanje didaktičkih sredstava i ostalih sitnih materijala koji su potrebni za rad. Škola je usvojila Pravilnik o kućnom redu, a isti je istaknut na vidnom mjestu u donjem holu škole. Pravilnik o kućnom redu nije istaknut u učionicama. Škola uglavnom ima razrađene instrumente za praćenje poštovanja pravila kućnog reda kroz organizaciju dežurstva nastavnika i učenika. Škola ima knjigu dežurstva, ali se vrlo često u njoj može naći samo ime dežurnih nastavnika i vrlo oskudni komentari i zapažanja o nastavi.
12
CETINJE U BROJKAMA U knjizi dežurstva rijetko su evidentirane povrede Pravilnika o kućnom redu, a nijesu navedene ni mjere koje su preduzete.
Enterijer škole djelimično je uređen na način da zadovoljava estetske, informativne i saznajne zahtjeve i nije u dovoljnoj mjeri opremljen radovima učenika (likovnim i literarnim). Zaposleni i učenici ne posvećuju dovoljno pažnju estetskom uređivanju holova i hodnika. Upitnici sa učenicima i roditeljima, potvrđuju prethodnu konstataciju. Škola ima sopstveni amblem, ali nema svoju monografiju kao ni školski list. Na glavnom ulazu istaknuti su državni simboli i tabla sa nazivom škole. Unutrašnji prostorni uslovi u osnovnoj školi „Njegoš“ omogućavaju realizaciju nastavnih i vannastavnih aktivnosti. Spoljašnji školski prostor nije na zadovoljavajućem nivou. Direktorica smatra da škola ima zadovoljavajuće uslove za rad. U školi postoje kabineti, ali nema dovoljno edukativnih sadržaja u istim. Uprava za inspekcijske radove je, prilikom evaluacije u 2016. godini, ocijenila teničku opremljenost škole ocjenom 6. Računarska oprema u školi nije na zadovoljavajućem nivou. Nastavnici ne koriste dovoljno postojeću računarsku opremu, a nedostatak tog dijela se ogleda u računarskoj nepismenosti nastavnika. Međutim, direktorica smatra da su nastavnici u posljednje vrijeme počeli više koristiti istu. Škola je usvojila Pravilnik o kućnom redu, a isti je istaknut na svakom spratu škole. Pravilnik o kućnom redu nije istaknut u učionicama. Direktorica smatra da nije neophodno da Pravilnik o kućnom redu bude istaknut u učionicama jer su u učionicama istaknuta pravila ponašanja koja se pročitaju učenicima na početku školske godine. Škola ima i druge unutrašnje pravilnike koji uređuju oblasti kao što su: nagrađivanje učenika godine, rada profesora i drugo. Škola uglavnom ima razrađene instrumente za praćenje poštovanja pravila kućnog reda kroz organizaciju dežurstva nastavnika i učenika. Škola ima knjigu dežurstva, u kojoj se mogu naći imena dežurnih nastavnika i vrlo oskudni komentari i zapažanja o nastavi.
Prilikom posjete osnovnoj školi „Njegoš“ primijetili smo da je enterijer uređen na način da zadovoljava estetske, informativne i saznajne zahtjeve. Holovi i hodnici su na izuzetno lijep način uređeni i opremljeni fantastičnim panoima i radovima učenika. Učenici i zaposleni posvećuju veliki pažnju estetskom uređivanju holova i hodnika. Posjeta školi je upriličena u martu mjesecu, pa smo mogli da primijetimo brojne likovne i literarne radove, kao i brojne ukrase povodom 8. marta - Dana žena. Upravi škole smo uputili pohvale za estetsko uređivanje holova i hodnika, koje je na zavidnom nivou.
13
Analiza osnovnog obrazovanja i vaspitanja u prijestonici Cetinje
3. Odnos učenika prema svojim dužnostima i obavezama; Izricanje vaspitnih mjera Učenici jednog odjeljenja škole obrazuju odjeljensku zajednicu. Učenici svih odjeljenja škole obrazuju Učenički parlament. Ovlašćenja i način rada Učeničkog parlamenta bliže se utvrđuju Statutom škole.
3.1. Prava učenika Škola obezbjeđuje učeniku sljedeća prava: 1) da na početku školske godine dobije uputstvo koje sadrži prava i obaveze učenika; 2) na kvalitetan obrazovno-vaspitni rad (nastavu); 3) da iskaže mišljenje o radu nastavnika; 4) da traži komisijsku provjeru svoga znanja u toku trajanja nastave; 5) da podnosi prigovor na ocjenu na kraju klasifikacionog perioda, nastavne godine ili na ispitu; 6) da učestvuje na takmičenju iz nastavnih predmeta, odnosno oblasti; 7) da učestvuje u izradi uputstava koje sadrži njegova prava i obaveze; 8) na blagovremenu i potpunu informaciju o svojim pravima i obavezama; 9) na zaštitu od svih vrsta nasilja u školi, diskriminacije, zlostavljanja i zanemarivanja; 10) na odsustvovanje iz škole, uz najavu roditelja, odnosno staratelja, u trajanju od pet radnih dana u toku nastavne godine; 11) na učestvovanje u oblikovanju sadržaja stručnih ekskurzija i drugih oblika vaspitno-obrazovnog rada; 12) druga prava utvrđena Statutom ustanove.
3.2. Dužnosti učenika Učenik ima dužnost da: 1) redovno, marljivo i savjesno radi na usvajanju znanja i sticanju opšte kulture; 2) se pridržava školskih propisa, savjeta, uputstava i odluka nastavnika, direktora i organa škole; 3) uredno pohađa nastavu; 4) blagovremeno pravda izostanke; 5) za vrijeme časa ne ometa izvođenje nastave i rad odjeljenju; 6) za vrijeme trajanja časa ne napušta čas, bez prethodno dobijenog odobrenja nastavnika; 7) se prema nastavnicima ophodi pristojno; 8) poštuje ličnost drugih učenika i njeguje drugarske i humane odnose; 9) čuva imovinu škole; 10) njeguje čistoću i estetski izgled školskih prostorija; 11) učestvuje u dežurstvima škole; 12) poštuje pravila školskog, odnosno kućnog reda; 13) druge dužnosti utvrđene statutom ustanove.
3.3. Odgovornost za učinjenu štetu Učenik je dužan da nadoknadi štetu koju učini u ustanovi. Postupak utvrđivanja odgovornosti učenika i način nadoknade štete bliže se uređuju Statutom ustanove.
3.4. Izricanje vaspitnih mjera Vaspitne mjere u školi primjenjuju se prema učenicima samo u slučaju ako imaju pedagoško opravdanje. Vaspitne mjere su: pismena opomena odjeljenskog starješine, ukor direktora, ukor nastavničkog vijeća i premještaj u drugo odjeljenje ili drugu školu, po pravilu, u istom mjestu.
14
CETINJE U BROJKAMA Vaspitne mjere važe samo u školskoj godini u kojoj su izrečene. Škola je dužna da obavijesti učenika, roditelja, odnosno staratelja u roku od tri dana od dana izricanja vaspitne mjere. Učenik ili roditelj, odnosno staratelj ima pravo prigovora na izrečenu vaspitnu mjeru Školskom odboru, u roku od tri dana od dana obavještenja o izrečenoj vaspitnoj mjeri. U radu Školskog odbora po prigovoru na izrečenu vaspitnu mjeru obavezno učestvuje i pedagog škole. Odluka školskog odbora je konačna. Ankete pokazuju da je disciplina u osnovnim školama na Cetinju na jako lošem nivou. Naime, čak 82 % ispitanika smatra da je disciplina na nezadovoljavajućem nivou i da se ne čini ništa kako bi se to stanje popravilo.
4. Uloga i djelovanje Savjeta roditelja Radi organizovanog ostvarivanja interesa roditelja, u ustanovi se obrazuje Savjet roditelja. Savjet roditelja je sastavljen od roditelja djece različitih vaspitnih grupa, odnosno od roditelja učenika različitih razreda, koji se biraju na roditeljskom sastanku, na način i po postupku utvrđenim Statutom ustanove.
4.1. Nadležnost Savjeta roditelja Savjet roditelja: 1) bira predstavnike roditelja u Školski, odnosno Upravni odbor, 2) daje mišljenje o predlogu godišnjeg plana rada ustanove; 3) razmatra izvještaj o radu ustanove; 4) učestvuje u postupku predlaganja izbornih predmeta; 5) daje mišljenje na program organizacije ekskurzije učenika; 6) razmatra interne i eksterne izvještaje o utvrđivanju kvaliteta obrazovno-vaspitnog rada ustanove; 7) razmatra prigovore roditelja i učenika u vezi sa obrazovno-vaspitnim radom; 8) obavlja i druge poslove, u skladu sa zakonom i statuto ustanove. Način rada Savjeta roditelja bliže se utvrđuje Statutom ustanove. Savjet roditelja je, u obije osnovne škole u prijestonici Cetinje, konstituisan u skladu sa poslovnikom o radu. Prilikom posjete osnovnoj školi „Lovćenski partizanski odred“ zamjenica direktora nam je saopštila da ustanova ima odličnu saradnju sa Savjetom roditelja, te da isti učestvuje u odabiru izbornih predmeta i drugih bitnosti za djecu.
Upitnici za roditelje pokazuju da roditelji nijesu dovoljno informisani o radu Savjeta roditelja. U osnovnoj školi „Njegoš“ nam je potvrđeno da se Savjet roditelja često sastaje. Međutim, direktorica navodi da odziv nije dovoljno dobar, iako se uvijek ispoštuje kvorum. Dalje, Savjet roditelja u ovoj ustanovi pokreće mnoge inicijative i akcije koje imaju za cilj poboljšanje položaja učenika. I u ovoj ustanovi ankete sa roditeljima su pokazale da roditelji nijesu dovoljno informisani o radu Savjeta roditeljima.
15
Analiza osnovnog obrazovanja i vaspitanja u prijestonici Cetinje
5. Djelovanje Učeničkog parlamenta Učenici jednog odjeljenja škole obrazuju odjeljensku zajednicu. Učenici svih odjeljenja škole obrazuju Učenički parlament. Ovlašćenja i način rada Učeničkog parlamenta bliže se utvrđuju Statutom škole. Učenički parlament razmatra pitanja odnosa među učenicima, poboljšanja uspjeha (i u nastavi i vannastavnim aktivnostima), vladanja, pitanja organizovanja izleta i ekskurzija, sportskog i kulturno-zabavnog života. Predlozi Parlamenta se razmatraju na Nastavničkom vijeću. U osnovnoj školi “Lovćenski partizanski odred” Učenički parlament svake sedmice organizuje sjednice (okupljanja). Koordinator Učeničkog parlamenta je profesor. Učenički parlament ima po jednog predstavnika iz svakog odjeljenja. Učenici daju prijedloge a škola zatim odlučuje o njima. Gospođa Tatar nam je saopštila da Učenički parlament često organizuje humanitarne akcije koje se realizuju u ustanovi. U osnovnoj školi “Njegoš” je, takođe, obrazovan Učenički parlament koji se redovno sastaje. U ustanovi postoji jasno definisan plan rada Učeničkog parlamenta. Učenički parlament vodi psiholog škole. Direktorica škole nam je saopštila da je ove godine Učenički parlament realizovao četiri humanitarne akcije i mnoge druge aktivnosti.
6. Učestvovanje učenika u vannastavnim aktivnostima i takmičenjima Prilikom posjete osnovnoj školi „Lovćenski partizanski odred“, zamjenica direktora nam je saopštila da se u školi realizuju brojne dodatne aktivnosti, kao i projekti koji podstiču istraživački rad učenika. U školi se realizuju raznovrsni edukativni programi. Jedna od takvih aktivnosti je projekat „Škola bez nasilja“, putem kojeg se realizuje program zaštite djece od nasilja i drugih problema u školi. Škola ima dobru saradnju sa Domom zdravlja i Institutom za zdravlje, koji redovno organizuju predavanja na razne teme iz oblasti zdravlja. Učenici osmog razreda su učestvovali na takvim radionicama u Domu zdravlja. Organizovana je i obuka za profesore, kojima je objašnjen način promocije praćenja higijene kod djece.
U ovoj ustanovi posljednji zdravstveni pregled profesora je obavljen 1998. godine. Direktorica navodi da se takva usluga plaća, te da zbog toga nije obavljen zdravstveni pregled nastavnog kadra skoro 20. godina. Takođe, pedagog ustanove nam je potvrdio postojanje plana i programa praćenja i podrške učenicima u ponašanju, učenju i rješavanju konflikata. Međutim, nijesmo dobili na uvid dokumentaciju koja to potvrđuje. Gospođa Tatar ističe da se u školi organizuju brojne sekcije, a saopštila nam je i podatak da se prošle godine lego tim takmičio na regionalnom nivou i tom prilikom osvojio drugo mjesto.
Osnovna škola „Lovćenski partizanski odred“ nema svoju web stranicu. Aktivnosti u školi se promovišu putem facebook stranice, koju škola koristi kao panel za informacije.
16
CETINJE U BROJKAMA Osnovna škola „Njegoš“ redovno organizuje vannastavne aktivnosti, koje se odnose na: recitatorske grupe, dramske aktivnosti, dekupaž radionice, humanitarne akcije i drugo. Takođe, u školskom arhivu imaju foto zapise sa svih važnih aktivnosti i radionica koje se realizuju u školi. U školi se redovno organizuje „Škola bontona i pravila ponašanja“. Direktorica škole nam je saopštila da se, o trošku škole, organizuju razne posjete događajima na kojima se učenici mogu informisati o mnogim važnim oblastima. Škola je uključena u program „Škola bez nasilja“, koji podrazumijeva niz aktivnosti u smjeru borbe protiv vršnjačkog nasilja. Psiholog škole vodi brojne radionice na osnovu raznih priručnika, a jedna takva je „Vještina za adolescente“. U osnovnoj školi „Njegoš“ se organizuju brojne edukativne radionice kao što su: prevencija narkomanije, program profesionalne orjentacije, seksualno obrazovanje i seksualno prenosive bolesti. Učenici, takođe, posjećuju Dom zdravlja i na taj način se informišu o brojnim temama iz oblasti zdravlja. Ni u osnovnoj školi „Njegoš“ već dugi niz godina nije obavljen zdravstveni pregled profesora. Direktorica ističe da bi nastavnici rado išli, ali da to nije izvodljivo češće raditi jer se takva usluga plaća.
Ni osnovna škola „Njegoš“ nema svoju web stranicu. Aktivnosti u školi se promovišu putem facebook stranice.
7. Vođenje pedagoške evidencije i kvalitet ocjenjivanja U školi se vodi jedinstvena pedagoška evidencija, i to: upisnica (matična knjiga), odjeljenska knjiga (dnevnik rada sa prozivnikom), evidencija o ispitima i uspjehu učenika, odnosno polaznika na kraju školske godine, izdatim svjedočanstvima i diplomama, evidencija o podjeli predmeta na nastavnike, ljetopis škole i drugo. Jedinstvena pedagoška evidencija se vodi u obliku zapisa na papiru, osim odjeljenske knjige koja se vodi i u elektronskom obliku. Škola je dužna da trajno čuva upisnicu (matičnu knjigu) i evidenciju o izdatim svjedočanstvima i diplomama. U osnovnoj školi „Lovćenski partizanski odred“, kako nam je saopštila zamjenica direktorice, vodi se standardna pedagoška dokumentacija. Podaci se unose i putem posebne aplikacije MEIS, koju je napravilo Ministarstvo. Vijeće se vodi u pismenoj formi, a evidencija o roditeljskim sastancima se vodi u dnevnicima. Ocjene se unose blagovremeno u pedagošku evidenciju. Tačnost unijetih podataka provjerava ICT koordinator, ali i sama uprava redovno prati rad aplikacije. Aplikacija sama napominje sve nedostatke koje profesori mogu preskočiti. U školi se vodi Ljetopis škole, u kojem se upisuju sve važne aktivnosti škole. Međutim, primijetili smo da je napravljen prekid u vođenju Ljetopisa, odnosno da se u istom nijesu unosile informacije i podaci od 2015. godine. Roditeljski sastanci se najčešće organizuju u okviru odjeljenja. Opšti roditeljski sastanci se ne organizuju, osim u slučaju potrebe. Gospođa Tatar ističe da je prethodnih godina postojala praksa organizovanja opštih roditeljskih sastanaka. Učenik ili njegov roditelj/staratelj imaju pravo na prigovor zbog zaključne ocjene na kraju nastavne, odnosno školske godine iz nastavnog predmeta ili vladanja. Učenici, roditelji/staratelji nijesu koristili ovo zakonsko pravo u 2015/2016. godini u osnovnoj školi „Lovćenski partizanski odred“.
17
Analiza osnovnog obrazovanja i vaspitanja u prijestonici Cetinje U osnovnoj školi „Njegoš“ se vodi standardna pedagoška dokumentacija. Podaci se unose i putem posebne aplikacije MEIS, koju je napravilo Ministarstvo. Ocjene se unose blagovremeno u pedagošku evidenciju. Tačnost unijetih podataka provjerava pomoćnica direktora škole. U školi se redovno i uredno vodi Ljetopis škole, u kojem su detaljno opisane sve važne i zanimljive informacije i aktivnosti škole. Svi unijeti podaci i informacije su potkrijepljeni foto zapisima, isječcima iz novina i slično. Osim toga, direktorica škole nam je dala na uvid brojne foto albume, u kojima se nalaze fotografije učenika, nastavnika i uprave škole sa svih važnih dešavanja škole. Opšti roditeljski sastanci se organizuju samo u slučaju postojanja nekih vanrednih ili opštih problema škole. Opšti roditeljski sastanci se organizuju na nivou razreda i često se ponavljaju u skladu sa izmjenama koje ti razredi donose učenicima. Direktorica Milošević ističe da je prisustvovala na par takvih roditeljskih sastanaka. Osim toga, u osnovnoj školi „Njegoš“ se organizuju i „Otvoreni dani“ sa svim nastavnicima. To se obično dešava subotom, kako bi roditelji, koji nemaju vremena radnim danima da posjete profesore, to mogli da učine vikendom. Učenik ili njegov roditelj/staratelj imaju pravo na prigovor zbog zaključne ocjene na kraju nastavne, odnosno školske godine iz nastavnog predmeta ili vladanja. Učenici, roditelji/staratelji nijesu koristili ovo zakonsko pravo u 2015/2016. godini u osnovnoj školi „Njegoš“. U školi se organizuje eksterna provjera znanja, koja pokazuje realno stanje iz određenog predmeta. Ocjene bi trebalo da budu približne ocjenama koje učenici imaju na nastavi. Direktorica osnovne škole „Njegoš“ navodi da eksterna provjera znanja nekad pokaže da je znanje učenika lošije nego što je pokazano na nastavi u školi. U tom slučaju, uvijek se uradi analiza sa nastavnicima, a u okviru stručnog aktiva razgovaraju o ovom problemu. Međutim, nekad se desi da ocjene na eksternoj provjeri budu bolje nego na nastavi u školi, te zbog toga, direktorica smatra da ocjene variraju od predmeta do predmeta.
8. Prilagođenost nastave učenicima sa posebnim obrazovnim potrebama i angažovanje asistenata u nastavi Pravo na obrazovanje, kao pravo garantovano međunarodnim i nacionalnim propisima je dio nas i naše svakodnevice. Djeca pohađaju predškolske ustanove, zajedno sa svojim vršnjacima prelaze u osnovne škole, a u zavisnosti od interesovanja i mogućnosti nastavljaju školovanje slijedeći svoj životni put. Sve djeluje kao jedan prirodan tok. Međutim, da li sva djeca imaju šansu i priliku da steknu obrazovanje u skladu sa svojim potrebama? Štaviše, to nije samo pravo, već i obaveza koju djeca moraju ispuniti. Svako dijete ima pravo na jednako i dostupno obrazovanje u skladu sa svojim mogućnostima, potrebama i interesovanjima. Država je dužna da obezbijedi jednak pristup obrazovanju svakom djetetu u skladu sa njegovim obrazovnim potrebama i psiho-fizičkim mogućnostima. Imajući u vidu činjenicu da su djeca različita, te da imaju drugačije mogućnosti i potrebe za sticanjem znanja, država treba da nastoji da obezbijedi način obrazovanja koji je prilagođen potrebama djeteta. Inkluzivni oblik vaspitanja i obrazovanja djece sa posebnim obrazovnim potrebama je savremena tendencija u vaspitno-obrazovnoj praksi i predstavlja mogućnost izlaženja u susret djeci koja imaju teškoće u razvoju i učenju, kao i poštovanje njihovog prava na razvoj i obrazovanje koje ostvaruju i ostala djeca. Inkluzivno obrazovanje podrazumijeva da sva djeca treba da dobiju kvalitetno obrazovanje u okviru redovnih škola
18
CETINJE U BROJKAMA bez obzira na pol, nacionalno, vjersko i socio-ekonomsko porijeklo, sposobnosti i zdravstveno stanje. Istovremeno, to znači da škole i predškolske ustanove treba da se prilagode obrazovnim potrebama djece, a ne da se obrazuju samo ona djeca koja mogu da se uklope u postojeći obrazovni sistem. Inkluzija podrazumijeva obrazovne ustanove otvorene za svu djecu, a prije svega za djecu koja su marginalizovana u zajednici i isključena iz redovnog obrazovnog sistema zbog zdravstvenih problema, smetnji u razvoju, socijalne ugroženosti porodice, pripadnosti različitim nacionalnim manjinama i statusa izbjeglih ili raseljenih lica. To znači, inkluzija se mora posmatrati kao neprestano traženje boljih načina reagovanja na različitost. Inkluzija bi trebalo da vodi računa o prepoznavanju i uklanjanju barijera. Inkluzija podrazumijeva prisustvo, participaciju i postignuća svih učenika. Inkluzija stavlja poseban akcenat na one grupe učenika za koje postoji rizik od marginalizacije, isključenosti ili postizanja slabijih rezultata. To ukazuje na moralnu odgovornost da grupe koje su u većem „riziku“, budu praćene i da se, gdje je to potrebno, preduzmu koraci kako bi se obezbijedilo njihovo prisustvo, participacija i postignuća u obrazovnom sistemu.
8.1. Ko su djeca sa posebnim obrazovnim potrebama? Prema Zakonu o vaspitanju i obrazovanju djece sa posebnim obrazovnim potrebama, djeca sa posebnim obrazovnim potrebama su: - djeca sa smetnjama u razvoju; - djeca sa tjelesnom, mentalnom i senzornom smetnjom i djeca sa kombinovanim smetnjama i djeca sa teškoćama u razvoju; - djeca sa poremećajima u ponašanju; teškim hroničnim oboljenjima; dugotrajno bolesna djeca i druga djeca koja imaju poteškoće u učenju i druge teškoće uzrokovane emocionalnim, socijalnim, jezičkim i kulturološkim preprekama.
8.2. Asistenti u nastavi Član 30a Zakona o vaspitanju i obrazovanju djece sa posebnim obrazovnim potrebama glasi: Zakonska norma koja propisuje mogućnost dodjeljivanja asistenta u nastavi, kao oblika pomoći djetetu sa smetnjama u razvoju i teškoćama u učenju, jedan je od načina lakše integracije djeteta u redovan obrazovni sistem. Asistent kroz pružanje tehničke pomoći djeci koja imaju teškoće u učenju zbog jezičkih, kulturnih i socijalnih različitosti pomaže i nastavniku i čitavom odjeljenju. Na taj način boravak djeteta u školi je manje stresan jer ono zajedno sa ostalom djecom, a shodno svojim mogućnostima, prati tok nastave. Asistent u nastavi u velikoj mjeri poboljšava kvalitet stečenog znanja i boravak u učionici čini ljepšim kako djetetu kojem pomaže, tako i ostalim učenicima.
8.3. Dužnosti asistenta u nastavi Uloga asistenta u nastavi je višestruka. Asistent u nastavi pruža tehničku pomoć i podršku u zavisnosti od djetetovih mogućnosti, a sve sa ciljem postizanja što većeg stepena samostalnosti djeteta. Posao asistenta u radu sa djetetom koje ima smetnje u razvoju započinje prije početka nastave. Naime, Asistent uvijek dolazi u školu prije djeteta kojem pruža pomoć. On je neko ko prvi dočeka dijete i preuzima ga od roditelja, odnese mu torbu u učionicu, pripremi knjige, sveske i školski pribor. Na ovaj način dijete je spremno za početak nastave. Po članu 30a Zakona o vaspitanju i obrazovanju djece sa posebnim obrazovnim potrebama djetetu sa posebnim obrazovnim potrebama u toku pohađanja nastave može se obezbijediti Asistent u nastavi,
19
Analiza osnovnog obrazovanja i vaspitanja u prijestonici Cetinje kao tehnička pomoć u pogledu obezbjeđivanja pristupa obrazovanju i obrazovnom postignuću. Komisija određuje rješenjem kojoj se djeci obezbjeđuje tehnička pomoć. Asistent u nastavi obavlja tehničku pomoć, po pravilu, kao volonterski rad, u skladu sa posebnim zakonom. Na osnovu ovoga možemo zaključiti da Zakon propisuje da djeca sa posebnim obrazovnim potrebama mogu imati asistenta u nastavi, ali ne propisuje obavezu postojanja istog.
8.4. Komisija za usmjeravanje djece sa posebnim potrebama Usmjeravanje djece sa posebnim potrebama vrši organ lokalne uprave nadležan za poslove prosvjete, na prijedlog Komisije za usmjeravanje djece sa posebnim potrebama. Komisiju za usmjeravanje čine: pedijatar i ljekari odgovarajuće specijalnosti, psiholog, pedagog, defektolog odgovarajuće specijalnosti i socijalni radnik. Roditelj i učitelj, odnosno vaspitač djeteta koje se usmjerava učestvuje u radu Komisije. Komisija za usmjeravanje cijeni psiho-fizička svojstva djeteta, potencijal za učenje, prepreke i otežavajuće faktore sredine. Na osnovu procjene Komisije utvrđuje se prijedlog o usmjeravanju. Ovim prijedlogom se određuje obrazovni program djeteta, tj. obim i način sprovođenja dodatne stručne pomoći kao i potreba za angažovanjem Asistenta u nastavi. Ukoliko program zahtijeva dodatne kadrovske, prostorne, materijalne i druge uslove, škola ili resursni centar, u koju će dijete biti uključeno, mora ih obezbijediti.
8.5. Konsultativni sastanci Organizovali smo konsultativne sastanke sa ciljem utvrđivanja položaja djece sa posebnim obrazovnim potrebama, njihovu uključenost u nastavi, kao i prilagođenost iste njima. Sastancima su prisustvovali: Dejan Tmušić – izvršni direktor Udruženja paraplegičara Cetinje, Ivana Janković – osoba sa invaliditetom i njen Asistent Jovan Kaluđerović. „Asistenti u nastavi su neophodni jer se fokusiraju na učenike sa invaliditetom, za razliku od profesora koji moraju da posvete pažnju čitavom odjeljenju. Asistent nije samo pomoć i podrška, već on mora da poznaje razne oblasti, da bude svestrana ličnost jer mora da prenese jednako znanje učeniku kao što bi to uradio i sam profesor“- smatra Dejan Tmušić. On dalje ističe da inkluzija nije efektivna i nema svrhu ako ne postoji stručan kadar. Profesori nijesu dovoljno pripremljeni za inkluzivno obrazovanje, a upravo oni imaju najveću ulogu. Profesori imaju zadatak da podstiču vršnjačku podršku. Gospodin Tmušić smatra da ukoliko se intenzivno radi i razgovara sa djecom, na taj način se podstiče zajedničko učenje i druženje.
Na Cetinju ne postoji Komisija za usmjeravanje, što predstavlja ogroman nedostatak. Još jedan nedostatak u osnovnim školama na Cetinju, po mišljenju gospodina Tmušića, je nepostojanje defektologa. On smatra da je defektolog neophodan, naročito za djecu sa autizmom. Takođe ističe da je veliki broj djece sa posebnim potrebama, zbog nepostojanja odgovarajućih uslova u osnovnim školama na Cetinju, prinuđen da svoje obrazovanje potraži u Resursnom centru u Podgorici.
Osnovna škola „Njegoš“ je djelimično pristupačna za djecu sa posebnim obrazovnim potrebama, dok osnovna škola „Lovćenski partizanski odred“ nije uopšte pristupačna.
20
CETINJE U BROJKAMA Kao najdiskriminisaniju grupu gospodin Tmušić navodi djecu sa smetnjama u govoru i oštećenim sluhom. Naime, u školama nema gestovnih tumača niti prilagođenog obrazovnog programa. Literatura u osnovnim školama nije prilagođena ni za djecu sa djelimičnim ili potpunim oštećenjem vida. Taj program treba biti studiozno pripremljen. Pozitivna stvar inkluzivnog obrazovanja je što u posljednje vrijeme veliki broj učenika sa posebnim obrazovnim potrebama upisuje fakultet, a naročito Pravni fakultet koji im je djelimično prilagođen. U osnovnim školama Asistenti su angažovani preko javnih radova. Kako Zakonom nije propisana obaveza, već samo mogućnost postojanja Asistenata u nastavi, Ministarstvo nije izdvojilo sredstva iz budžeta za njihovo finansiranje. Gospodin Tmušić kaže da inkluzija neće dati rezultate bez velikog rada i ulaganja i zaključuje da je moto osoba sa invaliditetom:“Nemojte o nama ništa bez nas“. Ivana Janković je završila osnovno obrazovanje na Cetinju. Kaže da je u tom periodu inkluzija tek počela da se primjenjuje. Prilikom upisa u osnovnu školu „Lovćenski partizanski odred“ Komisija za usmjeravanje joj je uskratila pravo na uključivanje u redovnu nastavu, uz objašnjenje da škola nema dovoljno stručan kadar, da su djeca surova, da neće imati vršnjačku podršku i savjetovali su joj da nastavi obrazovanje u nekoj specijalnoj ustanovi. Nakon toga, Ivana se upisala u osnovnu školu „Njegoš“ i na taj način uključila u redovan nastavni proces. Ivana kaže da nije imala nikakvu korist od inkluzivnog obrazovanja, naročito zato što su profesori imali predrasude, koje su nestajale pokazivanjem njenih rezultata. Dalje navodi, da se profesori ne trude dovoljno, a upravo profesor najbolje podstiče jedinstvo u odjeljenju, a samim tim i vršnjačku podršku. Ivana smatra da inkluzija nije potpuno uspješna, a kao najveći problem ističe nepostojanje defektologa u osnovnim školama na Cetinju, kao i činjenicu da Asistenti u nastavi nijesu jasno definisani zakonom. Sama obuka personalnih asistenata je takođe problematična. Ivana je trenutno uspješan student Pravnog fakulteta u Podgorici.
„Meni Asistent znači puno, prije svega ubrzan rad. Pomoću njega postižem da gradivo savladam u kratkom roku, kao moje kolege“ – navodi Ivana. Asistenti umanjuju vidljivost invaliditeta učenika, čine ih samostalnijim i prilagođavaju im gradivo. Jovan Kaluđerović radi kao Asistent i smatra da su djeca sa intelektualnim smetnjama diskriminisana, tj. da za njih ne važi inkluzija. Naime, ako djeca imaju neki fizički nedostatak, odnosno ako je invaliditet vidljiv, djeca u školi ih lakše prihvataju, dok su djeca sa intelektualnim smetnjama izložena podsmijehu i neprihvatanju. Jovan, kao i ostali naši sagovornici, smatra da je veliki propust činjenica da Zakonom nije jasno definisano angažovanje Asistenata u školama. Dakle, učenik može da ima Asistenta, ali država nije u obavezi da ga finansira. Zbog toga su Asistenti nedovoljno plaćeni za svoj trud i zalaganje.
U osnovnoj školi „Lovćenski partizanski odred“ ima troje kategorizovane djece sa posebnim obrazovnim potrebama. Učenici idu u drugi i sedmi razred. U nastavni proces su uključeni asistenti u nastavi. Ministarstvo je odobrilo dva asistenta u nastavi. Jedan od njih je stalno prisutan i pomaže jednom od učenika koji ima autizam. Za svakog učenika je napravljen IROP (individualni razvojno-obrazovni program). Ustanova bi trebalo da ima defektologa, koji bi provodio određen broj sati nedjeljno u radu sa učenicima sa posebnim obrazovnim potrebama.
21
Analiza osnovnog obrazovanja i vaspitanja u prijestonici Cetinje Osnovna škola „Lovćenski partizanski odred“ nije angažovala defektologa, ali je Ministarstvo predložilo da profesori unose podatke u MEIS aplikaciju, kako bi im poslalo stručnjaka koji im može pomoći.
U osnovnoj školi „Njegoš“ ima četvoro kategorizovane djece sa posebnim obrazovnim potrebama. Škola ima četiri asistenta u nastavi. Ni ova osnovna škola nema defektologa. Direktorica navodi da Ministarstvo dozvoljava angažovanje defektologa samo u slučaju da škola ima preko dvadeset učenika sa posebnim obrazovnim potrebama. U školi ima učenika sa govornom manom, ali opet nedovoljan broj da bi se angažovao defektolog.
Roditelji vode djecu privatno kod logopeda. Direktorica je mišljenja da bi škole trebalo da imaju defektologa, ako ne na nivou škole, onda na nivou prijestonice, a u okviru nekog sekretarijata ili Centra za socijalni rad.
9. Rezultati istraživanja U okviru programa „Cetinje u brojkama“, a povodom pripremanja posebne „Analize osnovnog obrazovanja i vaspitanja u Prijestonici Cetinje“, Aktivna zona je tokom marta i aprila 2017. godine sprovela istraživanje. Istraživanje je imalo za cilj da istraži trenutno stanje u osnovnim školama na Cetinju. Istraživanje je namijenjeno učenicima šestog, sedmog, osmog i devetog razreda, kao i njihovim roditeljima, a pitanja se tiču odnosa učenika prema svojim dužnostima i obavezama, izricanju vaspitnih mjera, načinu vrednovanja postignuća učenika, tehničkim uslovima za rad i drugo. U okviru istraživanja, koje je sprovedeno na Cetinju, ispitano je 100 učenika i 70 roditelja, a vodilo se računa o zastupljenosti važnih kriterijuma kako bismo dobili mjerljive i kvalitetne rezultate. Da se pravila ponašanja propisana kućnim redom poštuju, po rezultatima ankete, učenici koji su učestvovali u istraživanju su odgovorili na sljedeći način: potpuno se slažem 8 %, uglavnom se slažem 26, 2 %, djelimično se slažem 30,8 %, ne slažem se 23,1 % i ne znam 11,9 %. Najveći broj ispitanika je ocijenio odnose između učenika ocjenom 3 (1-nezadovoljavajući, 5-odlični). Rezultati istraživanja pokazuju da su odnosi među učenicima dobri, ali da ima prostora za njihovo unapređivanje. U anketi, na konstataciju da nastavnici poštuju i podstiču učenike, ispitanici su odgovorili na sljedeći način: potpuno se slažem 7,3 %, uglavnom se slažem 26,7 %, djelimično se slažem 61,5 i ne slažem se 4,5 %. Anketa sa roditeljima, na istu tvrdnju, je dala sljedeće rezultate: potpuno se slažem 24 %, uglavnom se slažem 35 %, sa djelimično se slažem odgovorilo je 27 % i ne slažem se 13 %. Konstataciju da komunikacija između nastavnika i učenika pozitivno utiče na razvijanje međusobnog povjerenja i tolerancije, ispitanici su ocijenili: potpuno se slažem 23,1 %, uglavnom se slažem 61,5 %, djelimično se slažem 7,4 % i ne slažem se 8 %.
Anketirani učenici su na tvrdnju da se nastavnik obraća učeniku sa uvažavanjem i razumijevanjem odgovorili: potpuno se slažem 5,4 %, uglavnom se slažem 38,5 %, djelimično se slažem 46,2 % i ne slažem se 9,9 %. Da nastavnici svojim ponašanjem i izgledom vaspitno djeluju na učenike, učenici su ocijenili: potpuno se slažem 12,6 %, uglavnom se slažem 30,8 %, djelimično se slažem 31,6 % i ne slažem se 42,7 %.
22
CETINJE U BROJKAMA Rezultati ankete sa učenicima i roditeljima pokazuju da su interpersonalni odnosi nastavnika i učenika uglavnom dobri, ali da nastavnici svojim zalaganjem treba da dodatno afirmišu svoj odnos prema učenicima. Da učenici poštuju nastavnike, cijene njihovo iskustvo i prihvataju njihovo mišljenje, po rezultatima ankete, ispitanici su odgovorili na sljedeći način: potpuno se slažem 12, 6 %, uglavnom se slažem 33,1 %, djelimično se slažem 41,6 % i ne slažem se 21,4 %. Na konstataciju da za vrijeme časa, učenici ne ometaju izvođenje nastave i rad u odjeljenju, ispitanici su odgovorili: potpuno se slažem 2,1 %, uglavnom se slažem 7,6 %, djelimično se slažem 30,8 % i ne slažem se 61,5 %.
Rezultati istraživanja pokazuju da veliki broj učenika i roditelja (82,3 %) smatra da škola ne vodi dovoljno brigu o uređenju i održavanju školskog prostora. Na konstataciju da ocjene date u dnevniku rada odgovaraju znanju koje su učenici pokazali na časovima, ispitanici su odgovorili: potpuno se slažem 13,4 %, uglavnom se slažem 15,4 %, djelimično se slažem 61,5 % i ne slažem se 24,1 %. Da su kriterijumi kojima se vode nastavnici prilikom ocjenjivanja realni i jednaki za sve učenike, složilo se 46,2 % ispitanika.
Veliki broj ispitanika (73,8 %) smatra da tehnički uslovi za rad u školi (kabineti, računarska sala i oprema, fiskulturna sala itd.) nijesu na zadovoljavajućem nivou. Ispitanici su ocjenama od 1 – nikad do 5 – uvijek ocjenjivali koliko često nastavnici koriste dodatne materijale i zanimljive video sadržaje na času, pa je najveći broj ispitanika ocijenio ovu konstataciju ocjenom 3 (68,5 %). Rezultati pokazuju da bi nastavnici trebalo da pronađu način da nastavu učine zanimljivijom za učenike, kroz upotrebu raznih dodatnih materijala i sadržaja. Ankete sa roditeljima su pokazale da roditelji nijesu dovoljno informisani o radu Savjeta roditelja. Neophodno je različitim oblicima komunikacije poboljšati informisanost roditelja o radu Savjeta roditelja. Učenici i roditelji, koji su učestvovali u istraživanju, su dali svoje prijedloge za poboljšanje i unapređenje osnovnog obrazovanja. Neki od prijedloga su: • Češće organizovanje radionica i predavanja na različite teme, • Otvorena saradnja sa roditeljima u cilju zajedničke pomoći učenicima, • Bolja komunikacija i saradnja između nastavnika i učenika, • Prepoznavanje i usmjeravanje nadarenih učenika, • Veća posvećenost nastavnika učenicima koji imaju poteškoće u savladavanju gradiva.
23
Analiza osnovnog obrazovanja i vaspitanja u prijestonici Cetinje
10. Zaključci i preporuke za unapređenje kvaliteta osnovnog obrazovanja i vaspitanja u prijestonici Cetinje • Zapisnike voditi redovno i sadržajno sa izvedenim zaključcima, nosiocima aktivnosti i vremenom realizacije; • Stručni organi treba da formiraju svoje komisije; • Definisati Plan i program interne evaluacije, a rezultate samoevaluacije koristiti za izradu plana za unapređenje kvaliteta rada škola poslije samoevaluacije; • Jasno definisati plan i program rada u skladu sa svojim nadležnostima i redovno razmatrati i analizirati rezultate nastavnih i vannastavnih aktivnosti; • U skladu sa predviđenim resursima za realizaciju predmetnih programa, sagledati trenutnu opremljenost škola nastavnim sredstvima. Nakon toga sačiniti listu prioriteta nastavnih oblasti za pronalaženje mogućnosti za opremanje nastavnim sredstvima po nastavnim područjima, a u skladu sa potrebnim resursima preciziranim u predmetnim programima; • U saradnji sa Lokalnom zajednicom i Ministarstvom prosvjete i sporta, kao prioritet u razvojnom investicionom planu, istaći neophodnost potrebe, stvaranja uslova za nastavu fizičkog vaspitanja tj. izgradnju školske sale za fizičko u osnovnoj školi Lovćenski partizanski odred; • Realizovati mjere i aktivnosti za obezbjeđivanje sanitarno-higijenskih uslova i zaštite životne sredine; • Kroz zajedničke aktivnosti zaposlenih i učenika više raditi na estetskom uređenju holova i hodnika škole; • Više afirmisati škole kroz dodatne, nove oblike javne prezentacije; • Godišnjim izvještajem rada škola obuhvatiti i analizu saradnje sa roditeljima; • Različitim oblicima komunikacije poboljšati informisanost roditelja o radu Savjeta roditelja; • Animirati roditelje za veću zainteresovanost za vaspitno-obrazovni rad škole putem zajedničkih projekata, edukacije, bolje informisanosti o životu i radu škole i slično; • Stručni aktivi bi trebalo da se detaljnije bave analizom vaspitno-obrazovnog rada, razmatranjem stručnih pitanja, stručnim usavršavanjem, poboljšanjem kvaliteta nastave i učenja, međupredmetnom korelacijom i usaglašavanjem kriterijuma
24
CETINJE U BROJKAMA
ocjenjivanja; • Na početku školske godine, škola treba da upozna učenike sa svojim pravima i obavezama; • Komunikacija između nastavnika i učenika treba da pozitivno utiče na razvijanje međusobnog povjerenja i tolerancije; • Nastavnici treba da svojim ponašanjem i izgledom vaspitno djeluju na učenike; • Učenici treba da poštuju nastavnike, cijene njihovo iskustvo i prihvataju njihovo mišljenje; • U školi treba češće organizovati kulturne i sportske aktivnosti, kao i raznovrsne edukativne programe (prevencija od narkomanije, pušenja, alkoholizma, pojave zaraznih bolesti, nasilja i slično); • Kriterijumi kojima se vode nastavnici prilikom ocjenjivanja treba da budu realni i jednaki za sve učenike; • Češće koristiti dodatne materijale i zanimljive sadržaje na času; • Bolja komunikacija i saradnja između nastavnika i učenika; • Prepoznavanje i usmjeravanje nadarenih učenika; • Veća posvećenost nastavnika učenicima koji imaju poteškoće u savladavanju gradiva; • Otvorena saradnja sa roditeljima u cilju zajedničke pomoći učenicima; • Nastavnici treba da podstiču i razvijaju talenat djece sa posebnim obrazovnim potrebama; • Angažovati defektologa u obije osnovne škole na Cetinju; • Prilagoditi ustanove „Lovćenski partizanski odred“ i „Njegoš“ za djecu sa posebnim obrazovnim potrebama; • Prilagoditi literaturu za djecu sa djelimičnim i potpunim oštećenjem vida; • Angažovati gestovne tumače za djecu sa smetnjama u govoru i oštećenim sluhom. Studiozno pripremiti taj program.
25
Analiza osnovnog obrazovanja i vaspitanja u prijestonici Cetinje
BILJEĹ KE: ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ..................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... 26