Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία / Δεκέμβριος 2023 by agrotypos

ΜΗΝΙΑΊΟ περ ιοδ ικό

του ΑγροΤύπου για τον

ΤΕΥΧΟΣ 10 | ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2023 | agrotypos.gr

αγρότη!

ΤΙΜΗ

1,50€

Γεωργία - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Τεύχος 10/2023, Δεκέμβριος

ΑγροΤύπος

ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΊΑ

ΣΥΜΒΟΥΛΈΣ

Επιπτώσεις «Πράσινης Συμφωνίας»

για κλάδεμα ελιάς

ΜΠΟΡΕΊ Η ΝΈΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΊΑ

ΑΠΕΙΛΗ ΓΙΑ ΤΗ ΡΟΔΑΚΙΝΙΆ

ΝΈΑ ΠΡΟΪΌΝΤΑ ΘΡΈΨΗΣ ΠΡΙΜΟΔΟΤΟΎΝΤΑΙ ΑΠΌ ΤΗΝ ΚΑΠ

ΕΞΆΠΛΩΣΗ Halyomorpha halys

ΣΥΝΈΝΤΕΥΞΗ ΜΕ Δ. ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΊΔΗ

ΑΠΌ 2024 ΈΡΧΕΤΑΙ ΝΌΜΟΣ

ΝΑ ΜΕΙΏΣΕΙ ΤΟ ΚΌΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΉΣ;

Νέος εντομολογικός εχθρός

σε ροδακινιά και ακτινιδιά

για τα προγράμματα του ΠΑΑ

Για ανακύκλωση συσκευασιών

• Συνέντευξη με Ειρήνη Σπανούλη για την καλλιέργεια αμυγδάλου • Ζωοτροφές από υποπροϊόντα - απόβλητα φυτικής παραγωγής • Χαρακτηρισμός και αξιολόγηση γενετικού υλικού ελιάς • Πρωτόκολλα διαχείρισης ροδάκινων μετά τη συγκομιδή • Νομοθεσία για παραγωγή και εμπορία πολλαπλασιαστικού • Φυσικός ενεργοποιητής της άμυνας των φυτών υλικού οπωροφόρων • Η χιτοζάνη στη σύγχρονη γεωργία • Ρεπορτάζ πατάτα : παραγωγή και τιμές • Λειτουργική θρέψη καλλιεργειών® σιτηρών

Η επιστήμη πιο κοντά στην πράξη

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΕΧΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ISSN 1105-2465, Κωδικός: 013155 Ιδιοκτησία: ΑγροΤύπος ΑΕ Β. Ηπείρου 31, 151 25 Μαρούσι Τηλ. 210-6142550 & 8064002 Fax 210-6125141 www.agrotypos.gr E-mail: advert@agrotypos.gr ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ - ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ: Γ. Γιαννοπολίτη georgia@agrotypos.gr Έ. Χυδεριώτου public@agrotypos.gr ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ: Ν.Κ. Γιαννοπολίτης advert@agrotypos.gr ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: advert@agrotypos.gr info@agrotypos.gr Σ. Παϊσιάδης και εξωτερικοί συνεργάτες ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΑ, ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΣΙΑ - DTP: Π.Κ. Γιαννοπολίτη ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ, ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: Μ. Κατσίκη sales@agrotypos.gr ΕΚΤΥΠΩΣΗ, ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: PressiousArvanitidis Απαγορεύεται κάθε αναδημοσίευση κειμένου ή φωτογραφιών χωρίς τη γραπτή άδεια του Εκδότη. Τα επώνυμα άρθρα εκφράζουν τις απόψεις των συγγραφέων και όχι απαραίτητα και των υπευθύνων του περιοδικού.

Agriculture CROP & ANIMAL HUSBANDRY

ISSN 1105-2465, Code: 3155 The Greek Review of Science, Technology and Business in Agriculture V. Epirou 31, 151 25 Maroussi, Greece Tel. +302106142550 & +302108064002, Fax. +302106125141 www.agrotypos.com ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Γεωτεχνικοί - αγρότες 36€ Δημ. Oργανισμοί, βιβλιοθήκες, επιχειρήσεις 80€ Κύπρος 100€ Τράπεζα Πειραιώς: 6853.126196.509 GR 12.0171.8530.0068.5312.6196.509 Τράπεζα Eurobank: 0284.02 0010 9734 GR 020 260 284 00000 40 200 109 734 Τράπεζα Εθνική: 72500.222.178 GR 800.110.7250.0000.72500 222.178 Πού βρίσκω το περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία; 1. Στα περίπτερα το τελευταίο Σάββατο κάθε μήνα με 1,50€ 2. Στη διεύθυνσή μου, κάθε μήνα, με ετήσια συνδρομή 36€ 3. Στο agrotypos.shop με ετήσια ηλεκτρονική συνδρομή 14,99€ Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα να χρησιμοποιούνται με ασφαλή τρόπο. Να διαβάζετε πάντα την ετικέτα και τις πληροφορίες σχετικά με το προϊόν πριν από τη χρήση του, καθώς και τις προειδοποιητικές φράσεις και σύμβολα.

2024 ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ!

Τεύχος 10/2023 Δεκέμβριος

ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΑγροΠαρατυπίες 04 Μικρά & Ενδιαφέροντα 06 Ερώτημα του μήνα: Συνέντευξη για το ΠΑΑ με τον Δημήτριο Παπαγιαννίδη, Γενικό Γραμματέα Ενωσιακών Πόρων και Υποδομών του ΥπΑΑΤ 12

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Υπάρχει μέλλον στη φυτοπροστασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Υφιστάμενη κατάσταση και επιπτώσεις από την «Πράσινη Συμφωνία» (Η. Ελευθεροχωρινός) 16 Φυσικός ενεργοποιητής της άμυνας των φυτών. Για συμβατική και οργανική φυτοπροστασία 26 Μπορεί η νέα τεχνολογία να μειώσει το κόστος παραγωγής; Πώς μπορούμε να επωφεληθούμε; (Φ. Γέμτος) 28 Νέες προκλήσεις για τη βιομηχανία λιπασμάτων. Τα «πράσινα» προϊόντα θρέψης πριμοδοτούνται από την ΚΑΠ 34 Από το 2024 το θεσμικό πλαίσιο για την ανακύκλωση συσκευασιών φυτοπροστασίας λέει η κυβέρνηση. Η βιομηχανία είναι έτοιμη να το εφαρμόσει χωρίς καμιά χρηματοδότηση 36

ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ Μειωμένες παραγωγές πατάτας λόγω των καιρικών συνθηκών, καλή ζήτηση και αυξημένες τιμές παραγωγού 38 Η χιτοζάνη στη σύγχρονη γεωργία, ο ρόλος της στην άμυνα των φυτών 40

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ Παραγωγή και εμπορία πολλαπλασιαστικού υλικού οπωροφόρων φυτών, πρακτική εφαρμογή της κείμενης νομοθεσίας (Σ. Κοσμάς) 42 Pseudococcus comstocki (Kuwana): Ένας νέος εντομολογικός εχθρός απειλεί την καλλιέργεια ροδακινιάς στην Ελλάδα (Κ. Ζάρπας, Π. Πρέκας, Β. Ροδοβίτης, Σπ. Γαβριηλίδης, Δ. Γκουδέρης, Αντ. Καρπούζης, Π. Μυλωνάς, Ν. Παπαδόπουλος) 46 Εξάπλωση πληθυσμών και προσβολών του Halyomorpha halys: Αύξηση πληθυσμών στην ακτινιδιά και επέκταση των προσβολών του στη ροδακινιά (Σ.Σ.Ανδρεάδης, E. Ι. Ναβροζίδης) 50 Καρποί ροδακινιάς: Πρωτόκολλα διαχείρισης εφοδιαστικής αλυσίδας μετά τη συγκομιδή (Γ. Μαγγανάρης) 54 Συνέντευξη με την Ειρήνη Σπανούλη: Σπούδασε οικονομολόγος και αποφάσισε να ασχοληθεί με την παραγωγή αμυγδάλου 56 Χαρακτηρισμός και αξιολόγηση γενετικού υλικού ελιάς για αντοχή σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής (Π. Καλαϊτζής, Ελ. Φίγγου, Κ. Μπλαζάκης, Μ. Σαμπαθιανάκη) 60 Κλάδεμα ελιάς: Μια συμβουλή (και μερικές συμβουλές) (Π. Μαλέτσικα, Γ. Νάνος) 62

ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Λειτουργική θρέψη καλλιεργειών ® σιτηρών - Πλεονασμός ή επένδυση ; Τα οφέλη της στην καλλιέργεια των σιτηρών (Χ. Μελισσάς, Ν.Ρηγάκης, X. Σπανούδης, Μ. Παπαοικονόμου) 66

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ Δυνατότητες αξιοποίησης υποπροϊόντων - αποβλήτων της φυτικής παραγωγής για παραγωγή λειτουργικών ζωοτροφών (Αλ. Στεφανάκης, Σμ. Σωτηράκη) 68 Σκάναρε με την ταμπλέτα ή το κινητό σου το qrcode για να επισκεφθείς το ανανεωμένο agrotypos.gr Αγγλική έκδοση: agrotypos.com Φυτοπροστατευτικά: fytofarmaka.net Ηλεκτρονικό κατάστημα: agrotypos.shop

facebook.com/agrotypos

ΑΓΡΟ

Παρατυπίες

Ψηφίστηκε η τροπολογία, όμως θα λύσει το πρόβλημα; Ψηφίστηκε η τροπολογία για τους μετανάστες στη Βουλή. Ο νέος νόμος προβλέπει άδεια διαμονής για εξαρτημένη εργασία σε μετανάστες, οι οποίοι βρίσκονται στην Ελλάδα τουλάχιστον τα τρία τελευταία χρόνια. Η ρύθμιση αφορά περίπου 30.000 άτομα. Σε επιστολή που υπογράφουν 14 αγροτικοί σύλλογοι της χώρας εκφράζουν τις επιφυλάξεις τους και υποστηρίζουν ότι η εν λόγω τροπολογία ναι μεν καλύπτει τις ανάγκες των υφιστάμενων παράτυπων μεταναστών οι οποίοι εργάζονται ούτως ή άλλως στη χώρα, πλην όμως το εργατικό δυναμικό του πρωτογενή τομέα δεν αυξάνεται, που είναι και το βασικό πρόβλημα των αγροτών. Πολλά θα κριθούν από τις εφαρμοστικές που θα εκδοθούν το επόμενο διάστημα. Πάντως εμείς γνωρίζουμε ότι οι Γάλλοι, που εφάρμοσαν αντίστοιχο μέτρο, έβαλαν «ρήτρες» που δεν φαίνεται να βάζει η ελληνική κυβέρνηση. Μια ρήτρα είναι ότι οι αλλοδαποί πρέπει να δηλώνουν το νομό που εργάζονται και δεν θα μπορούν να πηγαίνουν σε άλλες περιοχές της χώρας αλλά και στο εξωτερικό. Η άλλη είναι ότι η κυβέρνηση δηλώνει συγκεκριμένα επαγγέλματα που έχουν πρόβλημα επειδή δεν πάνε οι ντόπιοι να εργαστούν και μεταξύ αυτών είναι και οι εργάτες γης. Στη συνέχεια οι μετανάστες δηλώνουν το επάγγελμα που έχουν και δεν μπορούν να το αλλάξουν για κάποια χρόνια. Αυτό θα λειτουργήσει αποτρεπτικά όταν βγάλουν τα χαρτιά και νομιμοποιηθούν να φύγουν από την επαρχία και να πάνε στις πόλεις για να αλλάξουν επάγγελμα. Αυτά σκέφτηκαν οι Γάλλοι, αλλά όχι οι Έλληνες.

4 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

Παραδέχτηκε το ΥπΑΑΤ ότι δεν κάνει ελέγχους ο ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ Αρχές Δεκεμβρίου είχαμε την απόφαση του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Λευτέρη Αυγενάκη, στην οποία ορίστηκε η νέα διοίκηση στον ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ. Σύμφωνα με αυτήν παραμένει ο πρώην πρόεδρος και αναβαθμίζεται ο διευθύνων σύμβουλος σε αντιπρόεδρο του Οργανισμού. Στις 12 Δεκεμβρίου 2023 είχαμε ανακοίνωση του ΥπΑΑΤ, μετά την άσκηση ποινικής δίωξης σε βάρος τακτικού επιθεωρητή του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, από την Εισαγγελία Πρωτοδικών, με την κατηγορία της «δωροληψίας για ενέργειες που αντίκεινται στα καθήκοντά του κατά συρροή», στην οποία ο υπουργός μιλά για καμία ανοχή σε φαινόμενα διαφθοράς. Μέχρι εκεί όλα εντάξει. Στη συνέχεια όμως η ανακοίνωση αναφέρει ότι «με εντολή του ΥπΑΑΤ, Λευτέρη Αυγενάκη, επιταχύνεται η διαδικασία ελέγχου όλων των υποθέσεων που εκκρεμούν τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στην δευτεροβάθμια Επιτροπή Εξέτασης Παρατυπιών & Παραβάσεων (ΕΕΠ&Π)». Δηλαδή ενώ η υπουργική απόφαση επιβραβεύει τη διοίκηση του Οργανισμού έχουμε και την ανακοίνωση που την καλεί να κάνει πιο γρήγορα ελέγχους και να κλείσει τις υποθέσεις που εκκρεμούν. Ξέχασε όμως ο υπουργός ότι αυτές οι επιτροπές ελέγχου συγκροτούνται με υπουργικές αποφάσεις και η επισπεύδουσα αρχή για τη λειτουργία τους είναι το εποπτεύον ΥπΑΑΤ. Επίσης η ανακοίνωση του Υπουργείου δικαιώνει τους κτηνοτρόφους που υποστηρίζουν εδώ και χρόνια λένε ότι δεν γίνονται ουσιαστικοί έλεγχοι από τον ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ. Δικάστηκαν κτηνοτρόφοι για ψευδείς δηλώσεις ζώων Τέλη Οκτωβρίου το Πρωτοδικείο Αθηνών εξέδωσε την ετυμηγορία του για υπόθεση απάτης με επιδοτήσεις κτηνοτρόφων, η οποία ήταν αποτέλεσμα έρευνας της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (EPPO). Όπως αναφέρει η EPPO, εννέα κατηγορούμενοι, όλοι κτηνοτρόφοι στην περιοχή των Τρικάλων, είχαν κατηγορηθεί είτε ότι δήλωσαν περισσότερα βοοειδή από όσα είχαν, είτε ότι δήλωσαν βοοειδή ενώ δεν είχαν, προκειμένου να λάβουν ενισχύσεις από την ΚΑΠ και το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) της ΕΕ. Η συνολική εκτιμώμενη ζημιά για τον προϋπολογισμό της ΕΕ ανέρχεται στις 270.000 ευρώ. Το θέμα είχε φέρει στην ευρωπαϊκή δικαιοσύνη ο τότε πρόεδρος του ΟΠΕΚΕΠΕ καθηγητής Δρ. Γρηγόρης Βάρρας. Τα αποδεικτικά στοιχεία της απάτης προέκυψαν κατά τη διάρκεια της έρευνας, που σύμφωνα με το ρεπορτάζ έγινε υπό την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας. Οι επτά από τους κατηγορούμενους «αθωώθηκαν», αφού όμως επέστρεψαν τα χρήματα που έλαβαν παράνομα. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία επισημαίνει ότι αν και οι κατηγο-

ρούμενοι παραδέχτηκαν ότι διέπραξαν το αδίκημα για το οποίο κατηγορούνταν, το δικαστήριο δεν θέλησε να επιβάλει ποινή, δεδομένου ότι ο ΟΠΕΚΕΠΕ δήλωσε ικανοποιημένος με την πλήρη ανάκτηση των αχρεωστήτως κατανεμημένων ποσών. Δηλαδή ο ΟΠΕΚΕΠΕ λέει … έκανες κομπίνα και πήρες με παράνομο τρόπο χρήματα τότε τα επιστρέφεις και δεν έχεις καμιά τιμωρία. Αυτό όμως λειτουργεί αποτρεπτικά για να μην επαναληφθούν τέτοια φαινόμενα; Οι Νέοι Αγρότες και οι …. σύζυγοι Αν ενδιαφέρεστε να ενταχθείτε στο πρόγραμμα Νέων Αγροτών αλλά είστε παντρεμένοι με επαγγελματία αγρότη ή αγρότισσα ξεχάστε το. Συγκεκριμένα στην προδημοσίευση της 1ης Πρόσκληση για την παρέμβαση Π3-75.1 «Εγκατάσταση Γεωργών Νεαρής Ηλικίας», δικαίωμα υποβολής αίτησης στήριξης έχουν φυσικά πρόσωπα τα οποία δεν έχουν σύζυγο η οποία ή ο οποίος: - έχει υποβάλει δήλωση ΟΣΔΕ το έτος 2024 με τυπική απόδοση που υπερβαίνει τα 1.000 ευρώ ή - τα έτη 2022 ή/και 2023 έχει υποβάλλει δήλωση ΟΣΔΕ με τυπική απόδοση που υπερβαίνει τα 16.000 ευρώ στην ηπειρωτική χώρα, την Κρήτη και την Εύβοια και τα 13.000 ευρώ στα νησιά πλην Κρήτης και Εύβοιας ή - είναι επαγγελματίας αγρότης / αγρότισσα, βάσει βεβαίωσης ή διασταυρωτικού ελέγχου του ΜΑΑΕ. Το λογικό είναι για έναν νέο ή νέα που θέλει να ασχοληθεί με το αγροτικό επάγγελμα να έχει γονείς ή να είναι παντρεμένος ή παντρεμένη με κάποιον αγρότη για να μπορεί να έχει μια βοήθεια στα πρώτα χρόνια. Αυτό όμως δεν ισχύει για τη χώρα μας. Εξαιρούνται πάντως οι σύζυγοι των επαγγελματιών αγροτών στο τομέα της αλιείας (ψαράδες) όπως αναφέρει η πρόσκληση. Για προβλήματα ΟΠΕΚΕΠΕ φταίει Σημανδράκος και αριστεροί Η δευτερολογία του Αυγενάκη για τον προϋπολογισμό ανέβασε τους τόνους στη Βουλή. Μιλώντας ο υπουργός για τον ΟΠΕΚΕΠΕ δήλωσε ότι «ο Οργανισμός όπως λειτουργεί σήμερα δεν μας εκπροσωπεί. Ο πρόεδρος πρέπει να φύγει «χθες». Για αυτό ζήτησα και την παραίτησή του. Για να γίνει μια σωστή, λειτουργική και σύγχρονη οργάνωση η οποία θα απαντά και στις υποδείξεις της ΕΕ. Είμαστε αποφασισμένοι να το κάνουμε άμεσα. Γιατί ο ΟΠΕΚΕΠΕ διαχειρίζεται 2,8 δις ευρώ ετησίως. Και έχει ονοματεπώνυμο ο πρόεδρος και κάποια διοικητικά στελέχη, αριστερής κατεύθυνσης. Είμαστε ξεκάθαροι. Δεν κρυβόμαστε πίσω από το πρόσωπό μας. Θα βάλουμε τάξη. Θα υπάρχει διαφάνεια, θα υπάρχει συνέπεια στην κατανομή των ενισχύσεων». Όπως βλέπουμε το ΥπΑΑΤ δεν φταίει σε τίποτα. 

Απόψεις σε κρίσιμα θέματα...

09|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 5

ΜΙΚΡΑ & ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ

Αλλαγές σε οικολογικό σχήμα φέρνουν πριμ σε κτηνοτρόφους

Με την τροποποίηση του οικολογικού σχήματος Π1-31.5 «Βελτίωση αγροδασικών οικοσυστημάτων, πλούσιων σε στοιχεία του τοπίου» δίνεται η δυνατότητα να ενταχθούν και οι κτηνοτρόφοι για να μπορέσουν να πάρουν ενίσχυση 10 ευρώ το στρέμμα. Η Παρέμβαση Π1-31.5 «Βελτίωση αγροδασικών οικοσυστημάτων, πλούσιων σε στοιχεία του τοπίου» αποτελείται από τις κάτωθι δράσεις: α) δράση 31.5-Α «Γεωργοδασικά οικοσυστήματα» και β) δράση 31.5-Β «Δασολιβαδικά οικοσυστήματα». Στη δράση 31.5-Β «Δασολιβαδικά οικοσυστήματα» με την τροποποιητική απόφαση θα εντάσσονται συστήματα μερικώς δασοσκεπών βοσκοτόπων, που συνδυάζουν εκτάσεις βοσκοτόπων με κάλυψη δέντρων μέχρι 40% με ποώδη, θαμνώδη ή ξυλώδη βλάστηση, όπως αυτές αποτυπώνονται στο γεωχωρικό περιβάλλον της Ενιαίας Αίτησης Ενίσχυσης, σε περιοχές που είναι χαρακτηρισμένες ορεινές ή ημιορεινές, με βάση τον σχετικό χαρακτηρισμό της ΕΛΣΤΑΤ. Έτσι οι κτηνοτρόφοι, που έχουν στην κατοχή τους - μέσω της τεχνικής λύσης - βοσκοτόπους οι οποίοι είναι μερικώς «δασοσκεπείς», θα μπορούν να εντάσσονται στο συγκεκριμένο οικολογικό σχήμα και να λαμβάνουν την ενίσχυση που ανέρχεται στα 100 ευρώ ανά εκτάριο (10 ευρώ ανά στρέμμα). Οι δικαιούχοι υποχρεούνται να προβαίνουν στη συστηματική φροντίδα και καθαρισμό των δέντρων του δασολιβαδικού συστήματος. Αύξηση κονδυλίων για Σχέδια Βελτίωσης σε Θεσσαλία και Έβρο

Ο Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Λευτέρης Αυγενάκης και ο αρμόδιος Υφυπουργός, Διονύσης Σταμενίτης, σε συνεργασία με τον Γενικό Γραμματέα Ενωσιακών Πόρων και Υποδομών, Δημήτρη Παπαγιαννίδη, ανακοινώνουν την τροποποίηση της Πρόσκλησης της δράσης 4.1.5 (Σχέδια Βελτίωσης). Λαμβάνοντας υπόψιν τα καταστροφικά γεγονότα που συνέβησαν στην Περιφέρεια Θεσσαλίας και στην Περιφερειακή Ενότητα Έβρου, με την τροποποίηση της πρόσκλησης αυξάνεται ο προϋπολογισμός της δράσης, κατά 23.840.000 ευρώ, με σκοπό την πλήρη κάλυψη των επιλέξιμων αιτήσεων που έχουν υποβληθεί από υποψηφίους αυτών των περιοχών. Ως προς την πορεία των αξιολογήσεων, μέχρι το τέλος του 2023 έχουν ολοκληρωθεί σχεδόν στο σύνολο των Περιφερειών της χώρας. Στη συνέχεια, ανάλογα με τα αποτελέσματα της αξιολόγησης, από τα οποία θα καθοριστεί η ζήτηση σε κάθε Περιφέρεια, θα καταμεριστεί επιπλέον ποσό ως υπερδέσμευση για την κάλυψη όσο το δυνατόν περισσότερων επιλέξιμων αιτήσεων, σύμφωνα με τον σχεδιασμό του ΥπΑΑΤ.

6 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

Ελέγχους στα ελαιόλαδα ζητούν οι ελαιοκομικοί φορείς

Να αυξηθούν οι έλεγχοι στα ελαιόλαδα που κυκλοφορούν στην αγορά ζήτησαν από τον υπουργό ΑΑΤ, Λευτέρη Αυγενάκη, οι πρόεδροι της ΕΔΟΕ (Εθνική Διεπαγγελματική Οργάνωση Ελαιολάδου), του ΣΕΒΙΤΕΛ (Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών Τυποποίησης Ελαιολάδου) και του ΣΥΤΕΚ (Σύνδεσμος Τυποποιητών Ελαιολάδου Κρήτης) κ.κ. Μ. Γιαννούλης, K. Κουτσιούμπης και Γ. Ανδρεαδάκης αντίστοιχα, σε πρόσφατη συνάντησή τους. Όπως αναφέρθηκε στον Υπουργό, οι έλεγχοι είναι απαραίτητο να ενταθούν και προς τον σκοπό αυτό θα πρέπει να ενισχυθεί το έργο και ο ενιαίος ρόλος του ΕΦΕΤ και του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ. Η αντιπροσωπεία των φορέων έθεσε για μια ακόμα φορά το θέμα της ανάγκης εφαρμογής ηλεκτρονικού μητρώου καταγραφής της παραγωγής και διακίνησης ελαιολάδου σε όλα τα στάδια από τα ελαιουργεία μέχρι και τα σημεία κατανάλωσης, την συντονισμένη μελέτη και καταγραφή των ποιοτικών φυσικοχημικών και οργανοληπτικών χαρακτηριστικών των ελαιολάδων σε όλη την επικράτεια προκειμένου να υποστηρίζουμε τις ποικιλίες και τις ιδιαιτερότητές τους στα διεθνή κέντρα αποφάσεων καθώς και την ανάγκη βελτίωσης του ισχύοντος μηχανισμού δακοκτονίας.

Κρούσμα ευλογιάς σε εκτροφή προβάτων στην Φθιώτιδα

Κατόπιν ενημέρωσης από την αρμόδια κτηνιατρική αρχή, τέθηκε υποψία παρουσίας ευλογιάς σε εκτροφή προβάτων στη Δημοτική Ενότητα Μαλεσίνης, του Δήμου Λοκρών, της Περιφερειακής Ενότητας Φθιώτιδας. Στη συνέχεια έγινε αποστολή δειγμάτων, διενεργήθηκαν εργαστηριακές εξετάσεις στη Διεύθυνση Κτηνιατρικού Κέντρου Αθηνών (εθνικό εργαστήριο αναφοράς για τη νόσο) και κατόπιν ολοκλήρωσης αυτών, στις 8/12/2023, ανακοινώθηκε ότι τα αποτελέσματα ήταν θετικά. Θυμίζουμε ότι στις 24/10/2023 είχε εντοπιστεί, στο Σίγρι της Λέσβου, ακόμη ένα κρούσμα ευλογιάς των προβάτων. Από τις αρμόδιες κτηνιατρικές υπηρεσίες του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και τις τοπικές κτηνιατρικές αρχές της Π.Ε. Φθιώτιδας ανακοινώθηκε ότι έχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα για την αντιμετώπιση του νοσήματος. Σε σύσκεψη, που πραγματοποιήθηκε στην Λαμία, αξιολογήθηκαν τα μέχρι σήμερα δεδομένα, αναλύθηκαν και δόθηκαν κατευθυντήριες οδηγίες για τις δράσεις των κτηνιατρικών αρχών κατά τις επόμενες μέρες. Επίσης παρουσιάστηκαν οι ζώνες προστασίας και επιτήρησης και όλοι οι επίσημοι έλεγχοι που πρέπει να πραγματοποιηθούν από τις αρμόδιες αρχές στις ζώνες αυτές.

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 7

ΜΙΚΡΑ & ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ

Τι έκανε ο Θαλής πριν 2.600 χρόνια

Τις θέσεις του για τα προβλήματα στη φετινή παραγωγή ελαιολάδου αναφέρει στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ο γεωπόνος κ. Ευτύχιος Πρωτοπαπαδάκης. «Πριν από μόλις 2.600 χρόνια περίπου, στη Μίλητο, υπήρξαν κάποιες διαδοχικές χρονιές κατά τις οποίες η ελιά δεν καρποφορούσε και το λάδι σπάνιζε. Κάποιοι, όπως και σήμερα, πίστευαν ότι έπεσε στα κεφάλια τους η κλιματική κρίση και ότι τους τιμωρούσαν οι θεοί. Ο πρώτος φιλόσοφος της ιστορίας ο Θαλής όμως, προέβλεψε ότι ο επόμενος χρόνος θα ήταν ιδιαίτερα καρποφόρος για τις ελιές. Η πρόβλεψή του αυτή βασιζόταν στις γνώσεις του στην αστρονομία και την μετεωρολογία. Έτσι δέσμευσε, ενοικίασε σχεδόν όλα τα ελαιοτριβεία της περιοχής και μάλιστα σε εξευτελιστικές τιμές. Οι προβλέψεις του επαληθεύτηκαν και την επόμενη χρονιά έγινε πλούσιος (θα μπορούσε βέβαια να καταριέται κι αυτός την κλιματική κρίση και να ζητάει τη βοήθεια των πολιτικών…). Το ιστορικό αυτό γεγονός το αναφέρει ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του. Σύμβολο ευημερίας, πλούτου, εξαγνισμού, μυστικισμού, δύναμης, εξουσίας, θρησκείας, ελπίδας, η ελιά. Συμβολίζει το αθλητικό ιδεώδες, την ειρήνη, την σοφία, την γονιμότητα, την ευφορία, την τύχη και την νίκη. Κανένα καρποφόρο δέντρο στον τόπο μας δεν υμνήθηκε δεν ζωγραφίστηκε, δεν τραγουδήθηκε όσο το δέντρο της ελιάς.

Έφυγε πρόωρα από τη ζωή ο Ευάγγελος Τσιαμάδης

Έφυγε από τη ζωή, στις 01/12/2023, ο Ευάγγελος Α. Τσιαμάδης, Κτηνίατρος MSc και PhD, Αν. Προϊστάμενος του Τμήματος Υγείας Ζώων και Κτηνιατρικής Αντίληψης Φαρμάκων Δ/νση Κτηνιατρικής, ΜΕ Θεσσαλονίκης. Υπήρξε συγγραφέας σε σειρά άρθρων στο περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία. Ο Ευάγγελος Τσιαμάδης γεννήθηκε πριν από 52 χρόνια στην Μυρρίνη Σερρών. Όπως αναφέρει η Πανελλήνια Ένωση Κτηνιάτρων Δημοσίων Υπαλλήλων (Π.Ε.Κ.Δ.Υ.), σε σχετική ανακοίνωση που εξέδωσε, ως επιστήμονας ήταν εξαιρετικός και τίμησε την επιστήμη και τον κλάδο προσφέροντας τα μέγιστα στην προστασία της κτηνοτροφίας της Κεντρικής Μακεδονίας. Μετά την επιλογή του από την EFSA της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ετοιμαζόταν να προσφέρει και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο κ. Κωνσταντίνος Β. Σίμογλου, Γεωπόνος στη ΔΑΟΚ Δράμας, επισημαίνει από την πλευρά του ότι έφυγε πρόωρα από τη ζωή ένα σημαντικό μέλος της κτηνιατρικής κοινότητάς της. Ο εκλιπών είχε εκτεταμένη εργαστηριακή και κλινική εμπειρία στην εκτροφή και παθολογία των βοοειδών, καθώς και σε θέματα βιοασφάλειας στις εκτροφές των παραγωγικών ζώων, στην επιδημιολογική έρευνα και στην αντιμετώπιση και εκρίζωση επιδημιών των ζώων.

8 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

Μαρόκο και Τουρκία αυξάνουν την παραγωγή ροδάκινων

Αλλαγές στην καλλιέργεια ροδάκινων προβλέπονται τα επόμενα χρόνια τόσο στην ΕΕ όσο και στις τρίτες χώρες. Σύμφωνα με τις πρόσφατες προβλέψεις της Κομισιόν, η Ισπανία και η Ελλάδα αναμένεται να διατηρήσουν την κυριαρχία τους όσον αφορά τις εξαγωγές. Από την άλλη η Γαλλία αναμένεται να αυξήσει τις εισαγωγές σε επιτραπέζια ροδάκινα και νεκταρίνια τα επόμενα χρόνια για να καλύψει τις εγχώριες ανάγκες της αγοράς. Η Ιταλία γίνεται πλέον καθαρός εισαγωγέας στα συμπύρηνα ροδάκινα και αυτή η τάση θα συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια. Επίσης η Ιταλία θα αυξήσει τις εισαγωγές επιτραπέζιων ροδάκινων και νεκταρινιών για να καλύψει τις ανάγκες της. Αλλαγές όμως θα υπάρξουν και στις τρίτες χώρες, με το Μαρόκο και την Τουρκία να αυξάνουν την παραγωγή τους με νέες φυτεύσεις. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Κομισιόν τα επόμενα χρόνια οι δύο αυτές χώρες θα ανταγωνιστούν δυναμικά τις παραγωγές της Ελλάδας και της Ισπανίας στις αγορές της ΕΕ, όπως συμβαίνει και σε άλλους τομείς οπωροκηπευτικών.

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 9

ΜΙΚΡΑ & ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ

Μείωση παραγωγής και κατανάλωσης χοιρινού στην Ευρώπη

Οι προβλέψεις της Κομισιόν αναφέρουν ότι η παραγωγή χοιρινού κρέατος αναμένεται να μειωθεί στα επόμενα χρόνια. Αυτό θα οφείλεται σε αλλαγή των διατροφικών συνηθειών των καταναλωτών αλλά και προβλημάτων από την Αφρικανική Πανώλη των Χοίρων (ASF). Ως εκ τούτου η παραγωγή χοιρινού κρέατος στην ΕΕ προβλέπεται να μειωθεί, κατά 0,9% ετησίως, από το 2023 έως το 2035. Επίσης η κατά κεφαλή κατανάλωση στην ΕΕ προβλέπεται να μειωθεί, κατά 0,7% ετησίως, φτάνοντας στα 29,7 κιλά το 2035 (πτώση κατά -7 % σε σύγκριση με τα ήδη χαμηλά επίπεδα που καταγράφηκαν κατά την περίοδο 2021-2023). Μείωση προβλέπεται και στις εξαγωγές χοιρινού της ΕΕ επειδή αναμένεται να ανακάμψει η παραγωγή στις ασιατικές χώρες. Συγκεκριμένα η παραγωγή σε Κίνα, Φιλιππίνες και Βιετνάμ αναμένεται να αυξηθεί με αποτέλεσμα να έχουμε μείωση των εξαγωγών προς αυτές τις χώρες. Αντίθετα αύξηση αναμένεται να έχουν οι εξαγωγές προς ΗΠΑ, Αυστραλία και χώρες της υποσαχάριας Αφρικής. Όσον αφορά τις τιμές η Κομισιόν προβλέπει ότι θα φτάσουν στα 2.180 ευρώ/τόνο έως το 2035.

Οι επενδύσεις στη ντομάτα φέρνουν καλύτερες αποδόσεις

ΕΕ: Παραγωγή ελαιολάδου 2,2 εκ. τόνους και αύξηση εξαγωγών

Τα τελευταία δύο χρόνια έδειξαν πόσο ευάλωτη είναι η καλλιέργεια της ελιάς στην κλιματική αλλαγή, αναφέρει σε πρόσφατη δημοσίευση η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Τα προβλήματα με τα δυσμενή καιρικά φαινόμενα αναμένεται να συνεχιστούν αλλά θα αντισταθμιστούν εν μέρει από την έρευνα και την εισαγωγή πιο ανθεκτικών ποικιλιών. Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για μια παραγωγή ελαιολάδου στην ΕΕ που αναμένεται να είναι κοντά στους 2,2 εκατ. τόνους μέχρι το 2035 (παρόμοια με την παραγωγή ρεκόρ που είχαμε την περίοδο 2021/2022). Η κατανάλωση ελαιολάδου αναμένεται σε επίπεδα ΕΕ να παραμείνει σταθερή. Αύξηση προβλέπεται να υπάρξει στις εξαγωγές ελαιολάδου της ΕΕ, κυρίως χάρη στην αύξηση της ζήτησης από τις ασιατικές χώρες. Η αύξηση αναμένεται να είναι κατά περίπου 140.000 τόνους (750.000 τόνους έως το 2035).

10 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

Μικρή μείωση προβλέπεται να έχει η παραγωγή ντομάτας στην Ολλανδία την επόμενη δεκαετία (ποσοστό -1,1% σε ετήσια βάση) λόγω κυρίως του ενεργειακού κόστους, αναφέρουν οι μακροχρόνιες προβλέψεις της Κομισιόν. Αντίθετα αύξηση αναμένεται να υπάρξει σε Ισπανία και Πορτογαλία τα επόμενα χρόνια, λόγω των επενδύσεων που αναμένεται να υπάρξουν οι οποίες θα φέρουν καλύτερες αποδόσεις στις καλλιέργειες. Πάντως αλλάζουν τα πρότυπα κατανάλωσης ντομάτας στην ΕΕ. Οι καταναλωτές της Ευρώπης αναμένεται να στραφούν σε «μικρού μεγέθους» ποικιλίες. Αυτό αναμένεται να έχει αντίκτυπο στα οικονομικά μεγέθη της παραγωγής, δεδομένου ότι αυτοί οι τύποι τομάτας έχουν χαμηλότερες αποδόσεις. Την περίοδο 2022-2035, η κατά κεφαλή κατανάλωση νωπής ντομάτας αναμένεται να αυξηθεί σε Ισπανία, Ιταλία, Κάτω Χώρες και Πορτογαλία. Πάντως και στα επόμενα χρόνια η ΕΕ θα διατηρήσει τους υψηλούς ρυθμούς εισαγωγών από τρίτες χώρες. Όσον αφορά την βιομηχανική ντομάτα που πάει για την παραγωγή ντοματοπολτού η εικόνα της παραγωγής θα παραμείνει η ίδια και τα επόμενα χρόνια στην ΕΕ. Οι όγκοι κατανάλωσης ντοματοπολτού προβλέπεται να μειωθούν στην Ελλάδα και την Ολλανδία έως το 2035 (κατά -1,4% και -0,7% ετησίως αντίστοιχα). Η ΕΕ θα παραμείνει ισχυρός εξαγωγέας προϊόντων τοματοπολτού, ενώ οι εξαγωγές ντοματοπολτού της Ισπανίας και της Πορτογαλίας εκτιμά η Κομισιόν ότι θα αυξηθούν τα επόμενα χρόνια.

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 11

ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ | ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

ΠΡΟΓΡΆΜΜΑΤΑ ΑΓΡΟΤΙΚΉΣ ΑΝΆΠΤΥΞΗΣ

Απολογισμός του 2023 και τι πρόκειται να τρέξει το 2024

Σε συνέντευξη που έδωσε στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ο κ. Δημήτριος Παπαγιαννίδης, Γενικός Γραμματέας Ενωσιακών Πόρων και Υποδομών του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, αναφέρθηκε στα Προγράμματα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) που «έτρεξαν» το 2023 και τι πρόκειται να προκηρυχθεί μέσα στο επόμενο έτος. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

Ερ: Θα θέλαμε έναν απολογισμό του 2023 για τα προγράμματα του ΠΑΑ. Απ: Το έτος 2023 ήταν μία χρονιά σταθμός για την Γενική Γραμματεία Ενωσιακών Πόρων και Υποδομών και το Υπουργείο μας συνολικότερα, δεδομένου ότι αποτέλεσε αφενός το πρώτο έτος εφαρμογής του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου της νέας ΚΑΠ 2023-2027 και αφετέρου έτος υλοποίησης της μεταβατικής περιόδου του ΠΑΑ 20142022. Με άλλα λόγια, ήταν μία χρονιά με πολλαπλές υποχρεώσεις, οι οποίες περιλάμβαναν τη διοικητική προσαρμογή στις απαιτήσεις της νέας προγραμματικής περιόδου, ταυτόχρονα με την επίτευξη των στόχων της προηγούμενης. Ειδικά για τα προγράμματα του ΠΑΑ, το 2023 ήταν μια χρονιά με εξαιρετικά υψηλά ποσοστά υλοποίησης και κατ’ επέκταση πληρωμών που φτάνουν για δεύτερο συνεχόμενο έτος το 1 δις ευρώ, καθώς υλοποιούμε τα μεγαλύτερα προγράμματα που έχουν χρηματοδοτηθεί ποτέ, όπως των νέων γεωργών Δημήτριος Παπαγιαννίδης, Γενικός Γραμματέας Ενωσιακών Πόρων και Υποδομών του με 600 εκ. ευρώ, της βιολογικής γεωρ- Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, γίας με 705 εκ. ευρώ και των δημοσίων εγγειοβελτιωτικών και αρδευτικών επιπλέον 81 εκ. ευρώ, προκειμένου Στ) Στις πρωτοβουλίες που αναλάβαμε υποδομών μέσα από το εμβληματικό να τονώσουμε περαιτέρω την ηλικιγια την στήριξη των πληγέντων από πρόγραμμα ΥΔΩΡ 2.0 με πόρους της ακή ανανέωση του παραγωγικού δυτις θεομηνίες σε Έβρο και Θεσσατάξης των 4 δις € σε συνέργεια με το ναμικού του πρωτογενή μας τομέα. λία με πρόβλεψη για νέες προσκλήΤαμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Γ) Στην ολοκλήρωση της αξιολόγησης σεις ύψους 150 εκ. ευρώ σε μέτρα Ειδική αναφορά πρέπει να κάνουμε: και στην έγκριση των 50 νέων τοπιόπως το 5.2 για την αποκατάσταση Α) Στις προκηρύξεις που έγιναν εντός κών προγραμμάτων LEADER με πότων ζημιών σε ζωικό κεφάλαιο και τους έτους, ύψους 650 εκ. ευρώ ρους 236 εκ. ευρώ. σταβλικές εγκαταστάσεις, καθώς και και αφορούν στα σχέδια βελτίωσης, Δ) Στην επιτυχημένη πορεία του Ταμείου το πρόγραμμα της απονιτροποίησης, στην εξισωτική αποζημίωση, στα τοΜικροπιστώσεων με εξάντληση των ενώ δέσμευση αναλάβαμε για ένταξη πικά προγράμματα LEADER, στην διαθέσιμων πόρων του και με πρόόλων των προτάσεων που θα αξιολοκατάρτιση νέων γεωργών, στα νέα βλεψη για συνέχισή του με πρόσθετη γηθούν θετικά στα σχέδια βελτίωσης μέτρα για την ευζωία των ζώων και χρηματοδότηση ύψους 40 εκ. ευρώ. στις εν λόγω περιοχές. Τέλος, συμμετην πιστοποίηση της ποιότητας στο Ε) Στην ολοκλήρωση της αξιολόγησης τέχουμε ενεργά στην μεταρρυθμιστιβαμβάκι. του προγράμματος των Γεωργικών κή προσπάθεια του ΕΛΓΑ με ένταξη Β) Στην προδημοσίευση της νέας πρόΣυμβουλών και την έγκριση 82 δονέου μέτρου στο ΣΣ ΚΑΠ για την εθεσκλησης του προγράμματος των μών παροχής συμβουλευτικών υπηλοντική ασφάλιση πρόσθετων κινδύνέων γεωργών, καθώς και στις εντάρεσιών με πόρους ύψους 89 εκ. νων της γεωργικής παραγωγής μέσω ξεις 2.200 επιλαχόντων νέων γεωρευρώ. επιδότησης ασφαλίστρου με πόρους γών της τελευταίας πρόσκλησης με ύψους 200 εκ. ευρώ.

12 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

Ερ: Πότε αναμένεται να ξεκινήσουν οι πρώτες εγκρίσεις στα Σχέδια Βελτίωσης; Απ.: Όπως γνωρίζετε, προκηρύξαμε τα Σχέδια Βελτίωσης εντός του 2023 και σε χρόνους ρεκόρ προχωρήσαμε στην αξιολόγηση των υποβληθέντων προτάσεων, γεγονός που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απλοποίηση του θεσμικού πλαισίου και στην ψηφιοποίηση του Μέτρου. Έτσι αναμένουμε τα αποτελέσματα για τις περισσότερες Περιφέρειες να αναρτηθούν έως τα τέλη του έτους, ώστε να δοθεί η δυνατότητα στους παραγωγούς να υλοποιήσουν τις επενδύσεις στις γεωργικές και κτηνοτροφικές τους εκμεταλλεύσεις το συντομότερο δυνατόν. Να επισημάνουμε ότι ειδικά για την συγκεκριμένη προκήρυξη που χρηματοδοτείται από πόρους του ΠΑΑ, οι οποίοι προέρχονται από το Ταμείο Ανάκαμψης (Euri), τίθενται αυστηρά χρονοδιαγράμματα υλοποίησης των επενδύσεων με χρονικό ορίζοντα το 2025. Ερ.: Ποια προγράμματα του ΠΑΑ αναμένεται να προκηρυχθούν εντός του 2024; Απ.: H νέα χρονιά αναμένεται ιδιαίτερα παραγωγική, καθώς αποτελεί ουσιαστικά το έτος ενεργοποίησης του νέου Στρατηγικού Σχεδίου ΚΑΠ 2023-

2027 για τα αναπτυξιακά προγράμματα. Στο πλαίσιο αυτό προγραμματίζουμε νέες προσκλήσεις για τα επενδυτικά προγράμματα των Νέων Γεωργών, της Μεταποίησης και Εμπορίας Γεωργικών Προϊόντων, της Συνεργασίας για την Προώθηση της Καινοτομίας και των Ομάδων Παραγωγών, ενώ σε συνέχεια της έγκρισης των νέων τοπικών προγραμμάτων LEADER θα έχουμε και τις πρώτες προσκλήσεις για ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις από τις Ομάδες Τοπικής Δράσης στις περιοχές ευ-

θύνης τους. Επίσης, προκηρύξεις θα εκδοθούν σε γεωργοπεριβαλλοντικές δράσεις αντίστοιχες της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου και τη βιολογική γεωργία για την προσέλκυση νέων δικαιούχων, προκειμένου να ευθυγραμμιστούμε με τους στόχους και τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και των δύο στρατηγικών της για τη Γεωργία «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο» και «Βιοποικιλότητα» που έχουν ενσωματωθεί στις παρεμβάσεις της νέας ΚΑΠ. Τέλος, στο πλαίσιο υλοποίησης του εμβληματικού

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 13

ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ | ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

προγράμματος ΥΔΩΡ 2.0 προγραμματίζουμε εντός του 2024 νέα πρόσκληση για μεγάλες εγγειοβελτιωτικές και αρδευτικές υποδομές στον πρωτογενή τομέα. Ερ.: Ειδικά για τα Σχέδια Βελτίωσης, Νέους Αγρότες και Μεταποίηση τι προϋπολογισμό αναμένεται να έχουν ; Θα υπάρξουν αλλαγές σε σχέση με το παρελθόν;

14 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

Απ.: Καταρχήν, όπως έχετε αντιληφθεί από τη μέχρι σήμερα διαχείριση που κάνουμε ειδικά στα επενδυτικά προγράμματα, προτεραιότητά μας αποτελεί η εξάντληση κάθε χρηματοδοτικής δυνατότητας προκειμένου να ικανοποιήσουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος της ιδιαίτερα αυξημένης ζήτησης που παρατηρείται στις προκηρύξεις δημοφιλών προγραμμάτων, όπως αυτά των Σχεδίων Βελτίωσης, των Νέων Γεωργών και της Μεταποίησης

Γεωργικών Προϊόντων. Στην κατεύθυνση αυτή αξιοποιούμε το εργαλείο της υπερδέσμευσης, εντάσσοντας πολλούς περισσότερους δικαιούχους και επενδύσεις από αυτές που θα εγκρίνονταν με τους αρχικούς προβλεπόμενους πόρους. Συνεπώς, το ίδιο θα πράξουμε και στις προκηρύξεις των εν λόγω Μέτρων υπερβαίνοντας τα αρχικά ποσά των 310 εκ. ευρώ που έχουμε προβλέψει στο ΣΣ ΚΑΠ για τα Σχέδια Βελτίωσης, τα 410 εκ. ευρώ για τους Νέους Γεωργούς και τα 120 εκ. ευρώ για τη Μεταποίηση. Σχετικά με τις αλλαγές που σχεδιάζουμε να είστε σίγουροι ότι στόχος μας είναι να μην αιφνιδιάσουμε κανέναν, αλλά αντίθετα να διαβουλευτούμε το θεσμικό πλαίσιο και τις σχετικές προσκλήσεις των προγραμμάτων πριν τις βγάλουμε στον αέρα, προκειμένου να εξασφαλίσουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα σύμφωνα με τις ανάγκες των παραγωγών, των μεταποιητών και της αγοράς. Το κάναμε στο μέτρο των Νέων Γεωργών, το οποίο θέσαμε σε διαβούλευση και το οποίο προδημοσιεύσαμε για τον καλύτερο προγραμματισμό, ενημέρωση και προετοιμασία των ενδιαφερομένων. Το ίδιο θα κάνουμε μεθοδικά και οργανωμένα και με τα υπόλοιπα προγράμματα. n

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 15

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

ΥΠΆΡΧΕΙ ΜΈΛΛΟΝ ΣΤΗ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΊΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΉΣ ΈΝΩΣΗΣ;

Υφιστάμενη κατάσταση και επιπτώσεις από την «Πράσινη Συμφωνία» Στο συγκεκριμένο άρθρο αναφέρεται αρχικά η υφιστάμενη κατάσταση της φυτοπροστασίας και στη συνέχεια εξετάζονται οι δυνατότητες των κυριότερων πρακτικών φυτοπροστασίας καθώς και οι επιπτώσεις από τη συμμόρφωση στην «Πράσινη Συμφωνία» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία έχει ως στόχο τη μείωση των χημικώς συντιθέμενων φυτοπροστατευτικών προϊόντων (ΦΠ) και του αντίστοιχου κινδύνου κατά 50% έως το 2030. Ακολούθως, επισημαίνονται οι εξαιρετικά δύσκολες προκλήσεις που θα έχει να αντιμετωπίσει η φυτοπροστασία του μέλλοντος εξαιτίας του μειωμένου αριθμού ανθεκτικών ποικιλιών σε εχθρούς, του στενού φάσματος δράσης και της μειωμένης αποτελεσματικότητας των περισσότερων βιοφυτοπροστατευτικών, των αρνητικών επιδράσεων της κλιματικής κρίσης στη διαχείριση εχθρών, της αδυναμίας του εξοπλισμού ψηφιακής τεχνολογίας για αναγνώριση επιβλαβών οργανισμών και επακριβή εφαρμογή ΦΠ σε πραγματικό χρόνο, και της περαιτέρω μείωσης των ΦΠ. Τέλος, προτείνονται δράσεις και μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την άμεση ανάπτυξη καινοτόμων, εύχρηστων και κυρίως αποτελεσματικών πρακτικών διαχείρισης των εχθρών των καλλιεργειών, οι οποίες θα μειώσουν την εξάρτηση της φυτοπροστασίας από τα συνεχώς μειούμενα ΦΠ και θα καταστήσουν βιώσιμη τη γεωργική παραγωγή του μέλλοντος. ΗΛΙΑΣ Γ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΧΩΡΙΝΟΣ Ομότιμος Καθηγητής Γεωπονίας Α.Π.Θ. Μέλος Δ.Σ. Ελληνικής Γεωργικής Ακαδημίας Εξωτερικό μέλος Συμβουλίου Διοίκησης Γ.Π.Α.

παραγωγικότητα των καλλιεργειών, εκτός από τις βελτιωμένες ποικιλίες των φυτών, την εκμηχάνιση των καλλιεργειών, τη λίπανση, την άρδευση και τις συνθήκες του περιβάλλοντος, επηρεάζεται σημαντικά από τη διαχείριση των προβλημάτων φυτοπροστασίας. Αυτό τεκμαίρεται από τα διεθνή δεδομένα (Oerke, 2006), τα οποία δείχνουν ότι οι αποδόσεις των καλλιεργειών σόγιας, σιταριού, βαμβακιού, αραβοσίτου, ρυζιού και πατάτας μειώνονται παγκοσμίως κατά 26-40% από έντομα, μύκητες, ιούς και ζιζάνια ενώ, σε περιπτώσεις έντονης προσβολής, οι μειώσεις ανέρχονται έως και 80%. Οι απώλειες αυτές μπορούν να μειωθούν ή και να αποφευχθούν μέσω της αποτελεσματικής διαχείρισης των εχθρών των καλλιεργειών, η οποία όμως προϋποθέτει την ύπαρξη καινοτόμων, εύχρηστων, αποτελεσματικών και οικονομικών μεθόδων φυτοπροστασίας, καθώς και παραγωγών με γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες. Η υφιστάμενη κατάσταση της φυτοπροστασίας διεθνώς είναι εξαιρετικά δύσκολη και αναμένεται να γίνει ακόμα δυσκολότερη στο μέλλον εξαιτίας: 1) Της συνεχούς εξέλιξης και επικράτησης ανθεκτικών πληθυσμών διαφόρων εχθρών σε χημικώς συντιθέμενα

16 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

φυτοπροστατευτικά προϊόντα (ΦΠ), 2) Της εισβολής και εγκατάστασης χωροκατακτητικών ειδών ξένων εχθρών σε διάφορες περιοχές, 3) Των αρνητικών επιδράσεων της κλιματικής κρίσης στη διαχείριση των εχθρών των καλλιεργειών, 4) Της συνεχούς μείωσης των διαθέσιμων ΦΠ, 5) Της περιορισμένης και βραδείας ανάπτυξης νέων φυτοπροστατευτικών

πρακτικών, και 6) Των πολλών ανησυχιών για πιθανές αρνητικές επιδράσεις των ΦΠ στη δημόσια υγεία, τους οργανισμούς μη-στόχους (βιοποικιλότητα) και γενικότερα το περιβάλλον (νερό, έδαφος, ατμόσφαιρα). Οι διαπιστώσεις αυτές καθιστούν αναγκαία την άμεση ανάπτυξη πρακτικών φυτοπροστασίας που περιγράφονται εκτενώς στις επόμενες ενότητες.

Πρακτικές φυτοπροστασίας του μέλλοντος

Πρακτικές φυτοπροστασίας Οι πρακτικές φυτοπροστασίας, βάσει του χρησιμοποιούμενου μέσου διαχείρισης των εχθρών (εντόμων, ακάρεων, νηματωδών, βακτηρίων, μυκήτων, ιών, ζιζανίων) των φυτών, μπορούν να καταταγούν σε προληπτικές (μέτρα και μέθοδοι μείωσης της εισαγωγής ή/και εγκατάστασης νέων εχθρών σε μία περιοχή αλλά και του περιορισμού της μετέπειτα εξάπλωσής τους), καλλιεργητικές (αμειψισπορά, πυκνότητα καλλιέργειας, εποχή σποράς, ψευδοσπορά, ορθολογική χρήση νερού και λιπασμάτων, ανθεκτικές ποικιλίες καλλιεργειών έναντι των εχθρών, ανταγωνιστικές ποικιλίες καλλιεργειών έναντι των ζιζανίων, συγκαλλιέργεια, φυτοκάλυψη εδάφους), μηχανικές (μηχανική απομάκρυνση ζιζανίων), φυσικές (κάλυψη εδάφους με φυσικά υλικά, ηλιοαπολύμανση εδάφους), θερμικές (χρήση ατμού, θερμού αέρα, φλόγας, ηλεκτρικού ρεύματος υψηλής τάσης, μικροκυμάτων, ακτινοβολίας laser ή υπεριώδους ακτινοβολίας), βιολογικές και χημικές (Ελευθεροχωρινός, 2020; Zimdahl, 2018). Βέβαια, σύμφωνα με το άρθρο «The future of crop protection in Europe», οι κυριότερες πρακτικές φυτοπροστασίας του μέλλοντος είναι: 1) Οι μηχανικές, 2) Οι βιολογικές (βιοφυτοπροστατευτικά), 3) Η βελτίωση φυτών,

4) Η ενίσχυση της άμυνας των φυτών σε εχθρούς, 5) Οι οικολογικές, 6) Η φυτοπροστασία ψηφιακής τεχνολογίας, και 7) Οι χημικές (χαμηλής επικινδυνότητας ΦΠ) (Bremmer κ.ά., 2021). Η φυτοπροστασία διεθνώς, ανάλογα με το είδος της καλλιέργειας, τον διαθέσιμο εξοπλισμό και τη νοοτροπία-γνώση-εμπειρία-ικανότητα-δεξιότητες των παραγωγών, βασίζεται στη συνδυασμένη εφαρμογή ορισμένων εκ των προαναφερθεισών μεθόδων μέσω συστημάτων όπως η 1) Ολοκληρωμένη Διαχείριση Εχθρών (IPM, Integrated Pest Management), 2) Ολοκληρωμένη Φυτοπροστασία (ICP, Integrated Crop Protection), 3) Ολοκληρωμένη Διαχείριση Καλλιεργειών (ICM, Integrated Crop Management), 4) Αειφορική Διαχείριση Εχθρών (Sustainable Pest Management). Αυτό βέβαια που αξίζει να τονιστεί ιδιαιτέρως είναι ότι σε όλα τα προαναφερθέντα συστήματα διαχείρισης εχθρών των καλλιεργειών, τα ΦΠ αποτελούν το ευρύτερα χρησιμοποιούμενο μέσο διότι είναι εύχρηστα, αποτελεσματικά, οικονομικά και αξιόπιστα.

Μηχανικές τεχνικές (Mechanical techniques) Οι μηχανικές τεχνικές του μέλλοντος περιλαμβάνουν εργαλεία που διακρίνονται ανάλογα με την έκταση και τη θέση διαχείρισης των ζιζανίων (εφαρμογή σε όλη την επιφάνεια του αγρού ή μεταξύ ή επί των γραμμών της καλλιέργειας), καθώς και με βάση το είδος του χρησιμοποιούμενου μέσου (εξάρτημα κατεργασίας εδάφους ή ηλεκτρικό ρεύμα υψηλής τάσης ή φλόγα ή ακτινοβολία laser). Η σημαντικότερη μηχανική τεχνική στη διαχείριση των ζιζανίων είναι τα αυτοματοποιημένα συστήματα, τα οποία, σε πραγματικό χρόνο, απομακρύνουν τα ζιζάνια που αναπτύσσονται επί των γραμμών-σειρών ορισμένων καλλιεργειών (real-time intra-row weeding). Αυτό προϋποθέτει εξοπλισμό (χρήση καμερών, υπολογιστή και συστήματα εντοπισμού θέσης φυτών) που παρέχει τη δυνατότητα να αναγνωρίζει τη γραμμή-σειρά της καλλιέργειας (με βάση το σχήμα, το χρώμα και την απόσταση των φυτών μεταξύ και επί των γραμμών). Βέβαια, ταυτόχρονα πρέπει να κατευθύνει και το μηχανικό εξάρτημα στα φυτά των ζιζανίων για να τα κάψει (με χρήση φλόγας ή ακτινοβολίας laser) ή κόψει ή εκριζώσει ή ενσωματώσει στο έδαφος. Η τελευταία εξέλιξη στον τομέα των μηχανικών πρακτικών είναι η ανάπτυξη αυτόνομων ρομποτικών συστημάτων απομάκρυνσης των ζιζανίων (autonomous robotic weed control systems). Η μηχανική απομάκρυνση των ζιζανίων μέσω κατεργασίας επί της γραμμής της καλλιέργειας είναι πολύ απαιτητική σε τεχνολογία επακριβούς εφαρμογής, διότι εμπεριέχει τον κίνδυνο καταστροφής φυτών της καλλιέργειας κατά την επιδιωκόμενη αφαίρεση των αναπτυσσόμενων ζιζανίων πλησίον των φυτών της καλλιέργειας. Η καταστροφή φυτών αναμένεται να συμβεί λόγω αδυναμίας επακριβούς καθοδήγησης και παραμονής των μηχανικών εξαρτημάτων κατεργασίας στον χώρο-θέση των ζιζανίων επί της γραμμής της καλλιέργειας εξαιτίας των κραδασμών του οχήματος κατά την κίνηση. Αυτό σημαίνει ότι ο εξοπλισμός αυτός δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε καλλιέργειες χειμερινών σιτηρών λόγω της πυκνής σποράς επί και μεταξύ των γραμμών, ενώ παρουσιάζει σημαντικές δυσκολίες ακόμη και σε καλλιέργειες μεγάλης απόστασης μεταξύ των γραμμών αλλά πυκνής σποράς επί των γραμμών (π.χ. βαμβάκι). Επίσης, η τεχνική αυτή, λόγω των απαιτούμενων πολλών επεμβάσεων για ικανοποιητικό έλεγχο των ζιζανίων 1) συμβάλλει στη 10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 17

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

διάβρωση και συμπίεση του εδάφους, 2) μειώνει την υγρασία και υποβαθμίζει τη γονιμότητα του εδάφους, 3) μειώνει τη βιοποικιλότητα, 4) συμβάλλει στην εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου (χρήση ενέργειας-καυσίμων), 5) έχει μειωμένη αποτελεσματικότητα εναντίον των πολυετών ζιζανίων, και, όπως προαναφέρθηκε, 6) εμπεριέχει την πιθανότητα καταστροφής φυτών της καλλιέργειας. Βιοφυτοπροστατευτικά (biopesticides) Τα βιοφυτοπροστατευτικά (ΒιοΦΠ), γνωστά και ως βιολογικά ΦΠ (biological pesticides) ή βιολογικά μέσα ελέγχου (biocontrol agents), ορίζονται ως «φυσικά προϊόντα που περιέχουν μικροοργανισμούς, φυσικούς εχθρούς ή φυσικές χημικές ουσίες που εφαρμόζονται για την προστασία των καλλιεργειών από εχθρούς» (EEA, 2023; Meenatchi και Negi, 2021; OECD, 2023; USEPA, 2023). Οι δραστικές ουσίες ή/και οργανισμοί των ΒιοΦΠ ανέρχονται σε 390 στις ΗΠΑ (USEPA, 2023) και σε 750 σύμφωνα με τη βάση της Bio-Pesticides Database (BPDB, 2023). Το μεγάλο ενδιαφέρον για ανάπτυξη ΒιοΦΠ οφείλεται: 1) Στην αναζήτηση νέων ομάδων ΦΠ με διαφορετικό τρόπο δράσης από τους ήδη υπάρχοντες, 2) Στον κορεσμό της χημείας και την ως εκ τούτου μεγάλη δυσκολία σύνθεσης νέων ΦΠ, 3) Στα αυστηρότερα κριτήρια των ρυθμιστικών αρχών για έγκριση και διάθεση νέων ΦΠ με αποτέλεσμα την περαιτέρω μείωση των ΦΠ, 4) Στο υψηλό κόστος ανάπτυξης των ΦΠ,

18 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

5) Στις απαιτήσεις των καταναλωτών για ασφαλέστερα προϊόντα απαλλαγμένα από υπολείμματα ΦΠ, και 6) Στις πιέσεις των ασχολούμενων με τη βιολογική γεωργία για ανάπτυξη εναλλακτικών μέσων των ΦΠ. Τα ΒιοΦΠ, σύμφωνα με τον προαναφερθέντα ορισμό και βάσει του είδους ή την προέλευση του χρησιμοποιούμενου δραστικού φυσικού μέσου, κατατάσσονται σε μικροβιακά, μακροβιακά ή μακρο-οργανισμοί ή φυσικοί εχθροί, βιοχημικά και σημειοχημικά.

4) Η δράση τους εναντίον ανθεκτικών πληθυσμών ή δυσεξόντωτων εχθρών σε χημικώς συντιθέμενα ΦΠ, και 5) Η υπό όρους και προϋποθέσεις συμβατότητα χρήσης στην ολοκληρωμένη διαχείριση εχθρών. Βέβαια, παρά τα προαναφερθέντα πλεονεκτήματα, η υιοθέτησή τους διεθνώς είναι περιορισμένη. Αυτό οφείλεται: 1) Στο στενό φάσμα δράσης (αντιμετώπιση ενός εχθρού), 2) Στο μικρό χρονικό διάστημα εφαρμογής ως προς το ευαίσθητο στάδιο των εχθρών, 3) Στη βραδεία εκδήλωση της δράσης, 4) Στη μικρή διάρκεια βιωσιμότητας των οργάνων αναπαραγωγής, 5) Στη δυσκολία μαζικής παραγωγής, 6) Στην εξάρτηση της δράσης από τις συνθήκες του περιβάλλοντος (ζωντανοί οργανισμοί) και την πυκνότητα του πληθυσμού, 7) Στην απαίτηση ειδικών συνθηκών αποθήκευσης και διακίνησης των σκευασμάτων, 8) Στην αδυναμία ταυτόχρονης εφαρμογής με τα περισσότερα χημικώς συντιθέμενα ΦΠ, 9) Στη μειωμένη αξιοπιστία εφαρμογής, 10) Στην ενδεχόμενη μείωση της δράσης λόγω πιθανής ανεπιθύμητης μετάλλαξης του βιολογικού μέσου, και 11) Στο μειωμένο ενδιαφέρον της βιομηχανίας λόγω μειωμένης και εξαρτώ-

Μικροβιακά ΦΠ (microbial pesticides) Τα σκευάσματα αυτά περιλαμβάνουν βακτήρια, μύκητες, ιούς, πρωτόζωα, μικροφύκη που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση εχθρών κυρίως σε θερμοκηπιακές και δευτερευόντως σε υπαίθριες καλλιέργειες. Η δράση τους οφείλεται στην παραγωγή τοξινών ή RNA παρεμβολής μέσω του οποίου αποδομούν το mRNA-προϊόν μεταγραφής κάποιου γονιδίου-στόχου των εχθρών των φυτών ή αναστέλλουν τη μετάφρασή του σε πρωτεΐνη απαραίτητη για την επιβίωσή τους (BPIA, 2023). Τα πλεονεκτήματα αυτών των σκευασμάτων είναι: 1) Ο υψηλός βαθμός εξειδίκευσης του παθογόνου ως προς τον εχθρό-στόχο και η ως εκ τούτου μη τοξική επίδραση σε οργανισμούς μη-στόχους, 2) Η ταχεία αποδόμηση και η ως εκ τούτου απουσία ανεπιθύμητων τοξικών υπολειμμάτων στα προϊόντα-τρόφιμα και το περιβάλλον, 3) Η μικρή δυνατότητα επιλογής ανθεκτικών εχθρών,

μενης από τους προαναφερθέντες παράγοντες αποτελεσματικότητας. Οι αντιπροσωπευτικότεροι μικροοργανισμοί των μικροβιακών ΦΠ είναι το εντομοπαθογόνο βακτήριο Bacillus thuringiensis (Bt), οι μύκητες Beauveria bassiana και Trichoderma viride και οι ιοί του γένους Baculovirus (Meenatchi και Negi, 2021). Ειδικότερα για το βακτήριο Bacillus thuringiensis, αυτό αντιπροσωπεύει το 90% των διαθέσιμων μικροβιακών σκευασμάτων στην αγορά (Kumar κ.ά., 2021). Αυτό όμως που χρήζει ιδιαίτερης μνείας είναι ότι ορισμένα μικροβιακά ΦΠ στις ΗΠΑ περιέχουν βακτήρια, μύκητες ή ιούς με τροποποιημένο DNA, το οποίο βελτιώνει την ικανότητά τους (virulence) ως φυτοπρο-

στατευτικά μέσα ή ως οργανισμοί μεγαλύτερης παραγωγής τοξινών για σύνθεση βιοχημικών ΦΠ ή ως φορείς δίκλωνου RNA (dsRNA) εντός των φυτών. Μακροβιακά ή μακρο-οργανισμοί ή φυσικοί εχθροί (macrobials ή macroorganisms ή natural enemies) Τα σκευάσματα αυτά περιλαμβάνουν παράσιτα, παρασιτοειδή, αρπακτικά έντομα ή ακάρεα ή εντομοφάγους νηματώδεις που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση επιβλαβών οργανισμών κυρίως σε θερμοκηπιακές και δευτερευόντως σε υπαίθριες καλλιέργειες. Η χρήση τους προϋποθέτει άριστη γνώση της βιολογίας του εχθρού μιας καλλιέργειας, του βαθμού ικανότητας των ιθαγενών φυσικών ανταγωνιστών τους και κυρίως των εισαγόμενων αρπακτικών ή παρασιτοειδών να μειώνουν αποτελεσματικά τους πληθυσμούς κάποιου εχθρού. Βιοχημικά (biochemical pesticides) Τα βιοχημικά ΦΠ, τα οποία περιέχουν εκχυλίσματα φυτών, αιθέρια έλαια φυτών, έλαια, λιπαρά οξέα, εκχυλίσματα μικροφυκών, προϊόντα ζύμωσης μικροοργανισμών ή πρωτεΐνες-πεπτίδια, παρουσιάζουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παγκοσμίως λόγω του ευρύτερου φάσματος και, σε ορισμένες περιπτώσεις, του πολλαπλού τρόπου δράσης. Ειδικότερα, οι δραστικές ουσίες αυτών των σκευασμάτων δρουν ως αναστολείς της αύξησης, της ανάπτυξης και της αναπαραγωγής επιβλαβών οργανισμών ή ως αντιτροφικά εντόμων ή ως ενεργοποιητές-ενισχυτές άμυνας (elicitors) φυτών σε εχθρούς ή ως ρυθμιστές αύξησης-ανάπτυξης ή ως αποφυλλωτικά/αποξηραντικά φυτών. Επίσης, τα περισσότερα

βιοχημικά ΦΠ, εκτός από το ευρύτερο φάσμα σε σύγκριση με τα μικροβιακά ΦΠ και τους φυσικούς εχθρούς, έχουν: 1) Ταχύτερη εκδήλωση δράσης, 2) Μεγαλύτερη διάρκεια δράσης, 3) Λιγότερο επηρεαζόμενη δράση από την υγρασία και τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, 4) Απλούστερο και εύχρηστο τρόπο εφαρμογής, και 5) Μικρότερη απαίτηση για ειδικό χώρο αποθήκευσης. Το σπουδαιότερο βιοχημικό ΦΠ είναι το azadirachtin Α, το οποίο περιέχεται στο εκχύλισμα «margosa extract» από λειοτριβημένους σπόρους (περιέχονται εντός των καρπών) του τροπικού δενδρώδους είδους Azadirachta indica (κοινό όνομα neem). Το azadirachtin Α είναι δευτερογενής μεταβολίτης (τερπένιο) και, σύμφωνα με τους Agbo κ.ά. (2019), Kilani-Morakchi κ.ά. (2021) και Ogbuewu κ.ά. (2011), δρα σε περισσότερα από 350 είδη αρθρόποδων (Coleoptera, Heminoptera, Diptera, Orthoptera, Isoptera), αλλά και σε 12 είδη νηματωδών, 15 είδη μυκήτων και τρία είδη ιών. Tο είδος A. indica, βάσει των προαναφερθεισών ιδιοτήτων, έχει ανακηρυχθεί από τα Ηνωμένα Έθνη το 2012 ως το «Δένδρο του 21ου αιώνα», ενώ η Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ το 1992 το χαρακτήρισε ως «Neem: Ένα δένδρο για την επίλυση παγκόσμιων προβλημάτων». Το δεύτερο από πλευράς σπουδαιότητας βιοχημικό σκεύασμα φυτού είναι το pyrethrin που παράγεται από το είδος Chrysanthemum (Tanacetum) cinerariaefolium, ενώ έπονται τα σκευάσματα αιθέριων ελαίων των ειδών Melaleuca alternifolia (tea tree oil) και Cymbopogon citrates (lemongrass oil). Ο σημαντικότερος εκπρόσωπος των προϊόντων ζύμωσης μικροοργανισμών είναι το spinosad που παράγεται από τον μικροοργανισμό Saccharopolyspora spinosa (Omarini κ.ά., 2020), ενώ για τα αντίστοιχα σκευάσματα εκχυλισμάτων μικροφυκών είναι το laminarin που προέρχεται από το φύκος Laminaria digitata. Τέλος, ο κυριότερος εκπρόσωπος των πρωτεϊνών-πεπτιδίων είναι η εντομοτοξική πρωτεΐνη GS-omega/kappa-Hxtx-Hv1a που προέρχεται από το δηλητήριο της Αυστραλιανής αράχνης Hadronyche versuta (Bloomquist κ.ά., 2023). Τα βιοχημικά ΦΠ bialaphos, leptospermone, pyrethrin και strobilurin, εκτός από τη χρήση τους ως φυσικά σκευάσματα, χρησιμοποιήθηκαν και για την ανάπτυξη των αντίστοιχων χημικώς συντιθέμενων ισοδύναμων ΦΠ glufosinate (ζιζανιοκτόνο), mesotrione (ζιζανιοκτόνο), πυρεθρο10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 19

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

ειδή (εντομοκτόνα) και στρομπιλουρίνες (μυκητοκτόνα) (Sparks κ.ά., 2017, 2023). Αυτό κρίθηκε αναγκαίο για την ευκολότερη και μαζικότερη παραγωγή των ισοδύναμων ΦΠ αλλά και γα τη βελτίωση φυσικοχημικών και βιολογικών ιδιοτήτων των φυσικών τοξινών. Σημειοχημικά (semiochemicals) Οι σημειοχημικές ουσίες είναι φυσικές ενώσεις οργανισμών που τροποποιούν τη συμπεριφορά ή τη φυσιολογία άλλων οργανισμών μέσω χημικών μηνυμάτων. Αυτές, ανάλογα με το είδος των ατόμων που επηρεάζουν, ταξινομούνται σε φερομόνες (επηρεάζουν συμπεριφορά ατόμων του ίδιου είδους) και σε αλληλοχημικές ουσίες (επηρεάζουν συμπεριφορά ατόμων διαφορετικών ειδών), ενώ, βάσει του τρόπου δράσης-λειτουργίας, κατατάσσονται σε ουσίες: 1) Προσέλκυσης και νέκρωσης των οργανισμών (atract and kill), 2) Παρεμπόδισης σύζευξης (mating disruption), 3) Μαζικής παγίδευσης (mass trapping), ή 4) Απώθησης (repellents). Μέθοδοι βελτίωσης φυτών για ανθεκτικότητα σε εχθρούς Η δημιουργία ανθεκτικών φυτών σε εχθρούς μπορεί να γίνει με μεθόδους συμβατικής βελτίωσης (επιλογή καλύτερων φυτών, διασταύρωση, υβριδισμός, μεταλλαξιγένεση) και με τις νέες μοριακές μεθόδους όπως:

20 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

1) Γενετική μηχανική (genetic engineering), 2) Επεξεργασία γονιδιώματος (genome editing), 3) RNA παρεμβολή (RNA interference technology), και 4) Μοριακοί δείκτες (molecular markers). Η εκτενής και σε βάθος ανάπτυξη αυτών των μεθόδων θα γίνει στο επόμενο τεύχος του Γεωργία - Κτηνοτροφία. Ουσίες ενίσχυσης της άμυνας (elicitors) φυτών σε εχθρούς Η μέθοδος αυτή βασίζεται στην αξιοποίηση της προσαρμοστικής μνήμης ανοσίας των φυτών, η οποία αναπτύχθηκε ως στρατηγική επαγωγής-ενεργοποίησης-ενίσχυσης αμυντικών αποκρίσεων στις επαναλαμβανόμενες προσβολές των συνεξελισσόμενων παθογόνων, εντόμων, ακάρεων και νηματωδών (Yang κ.ά., 2022). Η ενεργοποίηση του αμυντικού συστήματος των φυτών, εκτός από την περίπτωση της προσβολής από εχθρούς, μπορεί να προκληθεί και από την εξωγενή εφαρμογή ουσιών («elicitors») όπως του ιικού σκευάσματος pepino mosaic virus strain 1906 ή των φυσικών χημικών σκευασμάτων laminarin, jasmonic acid και salicylic acid. Η άμυνα των φυτών, λόγω ενεργοποίησης από εφαρμογή «elicitors», οφείλεται σε φυσιολογικές (αύξηση συγκέντρωσης ασβεστίου στο κυτταρόπλασμα, παραγωγή ενεργών-δραστικών μορφών οξυγόνου, εναπόθεση καλλόζης), μεταγραφικές (παραγωγή διαφο-

ρετικών πρωτεϊνών από γονίδια), μεταβολικές (βιοσύνθεση φυτοαλεξινών ή πρωτογενών και δευτερογενών μεταβολιτών) ή επιγενετικές (DNA-μεθυλίωση, τροποποίηση ιστονών ή χρωματίνης) αλλαγές (Yang κ.ά., 2022). Οικολογικές πρακτικές Οι πρακτικές αυτές περιλαμβάνουν: 1) Δημιουργία ζωνών υψηλής ποικιλομορφίας [ημιφυσικοί οικότοποι στα περιθώρια των καλλιεργειών, λωρίδες (buffer strips) εντός καλλιέργειας με ελκυστικά φυτά για επικονιαστές και φυσικούς εχθρούς], 2) Αμειψισπορά με καλλιέργειες ψυχανθών για χλωρή λίπανση, 3) Μεικτή καλλιέργεια φυτών (συγκαλλιέργεια αγρωστωδών και ψυχανθών), και 4) Μείωση λιπασμάτων και ΦΠ. Γενικώς, οι πρακτικές αυτές, αν και διατηρούν και, σε ορισμένες περιπτώσεις, ενισχύουν τη βιοποικιλότητα, έχουν μειωμένη αποτελεσματικότητα εναντίον των περισσότερων εχθρών των καλλιεργειών και προκαλούν σημαντική μείωση στην απόδοσή τους λόγω μείωσης της καλλιεργούμενης έκτασης και της μειωμένης χρήσης λιπασμάτων και ΦΠ (Bremmer κ.ά., 2021). Φυτοπροστασία ψηφιακής τεχνολογίας (digital crop protection) Η φυτοπροστασία μέσω ψηφιακής τεχνολογίας, γνωστή και ως ψηφιακή φυτοπροστασία, είναι μια σύγχρονη έννοια διαχείρισης των εχθρών των καλλιεργειών, η οποία βασίζεται σε διάφορες

ψηφιακής τεχνολογίας, έχει περιορισμένη υιοθέτηση στην πράξη εξαιτίας: 1) Του υψηλού κόστους αγοράς του εξοπλισμού, 2) Της δαπανηρής και χρονοβόρας συλλογής, επεξεργασίας και ανάλυσης δεδομένων, 3) Της δυσκολίας χρήσης της τεχνολογίας από τους περισσότερους γεωργούς λόγω έλλειψης γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων, καθώς και 4) Της αδυναμίας της τεχνολογίας να διαχειριστεί την επιδιωκόμενη χωρική παραλλακτικότητα των εχθρών μέσω της επακριβούς χωρικής εφαρμογής των ΦΠ.

σύγχρονες τεχνολογίες όπως οι κάμερες (πολυφασματικές, υπερφασματικές, θερμικές) υψηλής ευκρίνειας και ανάλυσης ή τρισδιάστατης απεικόνισης, οι οπτικοί και υποστηριζόμενοι από μηχανή αισθητήρες, οι σαρωτές Laser, τα συστήματα μετάδοσης δεδομένων, τα παγκόσμια δορυφορικά συστήματα πλοήγησης, η τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών, η ρομποτική, η τεχνολογία των drones, η τεχνητή νοημοσύνη, οι αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης, η αυτόνομη πλοήγηση οχημάτων και ο εξοπλισμός αυτόματου ελέγχου και καταγραφής του ψεκασμού (Mesías-Ruiz κ.ά., 2023). Η ανάπτυξη της ψηφιακής φυτοπροστασίας έγινε για τη διαχείριση της χωρικής και χρονικής παραλλακτικότητας των εχθρών εντός του αγρού μέσω της επακριβούς χωρικής εφαρμογής των ΦΠ, κάνοντας πάντοτε τη σωστή επέμβαση (συνιστώμενη δόση κατάλληλου ΦΠ), στον σωστό χώρο (θέση), στον κατάλληλο χρόνο και με τον σωστό τρόπο (Mesías-Ruiz κ.ά., 2023; Pierce κ.ά., 1994; Pierce και Nowak, 1999). Η προσέγγιση αυτή περιλαμβάνει αρχικά την ανίχνευση-εντοπισμό των εχθρών εντός του αγρού μέσω της λήψης εικόνων, η οποία ακολουθείται από την επεξεργασία-ανάλυση των εικόνων για την αναγνώριση-ταυτοποίηση των ειδών εχθρών και τη χαρτογράφηση (αποτύπωση-οπτικοποίηση) της χωρικής τους παραλλακτικότητας. Το επόμενο στάδιο είναι η αξιοποίηση των δεδομένων για την υποστήριξη της απόφασης ως προς τον χρόνο και τον χώρο-θέση εφαρμογής των κατάλληλων ΦΠ, ενώ στη συνέχεια εφαρμόζονται τα ΦΠ με βάση τον προεισαγόμενο (στον υπολογιστή) χάρτη αποτύπωσης της χωρικής

παραλλακτικότητας των εχθρών εντός του αγρού. Τα όσα προαναφέρθηκαν δείχνουν ότι η αναγνώριση των εχθρών εντός του αγρού είναι η βασικότερη προϋπόθεση για την αποτελεσματική εφαρμογή της ψηφιακής φυτοπροστασίας (MesıasRuiz κ.ά., 2023). Η προσέγγιση όμως αυτού του στόχου αποδείχθηκε στην πράξη εξαιρετικά δύσκολη, διότι οι χρησιμοποιούμενες τεχνολογίες αδυνατούν να υποκαταστήσουν την εκ του σύνεγγυς (εντός του αγρού) αναγνώριση των διαφόρων εχθρών από ειδικούς, με αποτέλεσμα η μετέπειτα επακριβής χαρτογράφηση της χωρικής παραλλακτικότητάς τους εντός της καλλιέργειας και η ως εκ τούτου επακριβής χωρική εφαρμογή των κατάλληλων ΦΠ να είναι εξαιρετικά δύσκολη έως αδύνατη (Gerhards κ.ά., 2022). Βέβαια, παρά τις προαναφερθείσες αδυναμίες, η ψηφιακή φυτοπροστασία συνέβαλε στην ελαχιστοποίηση της επικάλυψης και των κενών ψεκασμού κατά την καθολική εφαρμογή της συνιστώμενης δόσης των ΦΠ σε αροτραίες καλλιέργειες και στην ως εκ τούτου ορθότερη, αποτελεσματικότερη και ασφαλέστερη χρήση τους. Αυτό επιτεύχθηκε μέσω της χρήσης συστημάτων αυτόματης πλοήγησης οχημάτων και εξοπλισμού αυτόματου ελέγχου και καταγραφής του ψεκασμού. Επίσης, μέσω της παροχής πληροφοριών και στοιχείων σχετικά με την κατάσταση της καλλιέργειας, του εδάφους και του καιρού, διευκόλυνε τους γεωργούς στη λήψη αποφάσεων ως προς την εκτέλεση διαφόρων καλλιεργητικών επεμβάσεων, όπως προετοιμασία σποροκλίνης, σπορά, λίπανση, άρδευση, φυτοπροστασία και συγκομιδή. Η πρακτική όμως αυτή, παρά τα προαναφερθέντα οφέλη της

Φυτοπροστατευτικά προϊόντα (plant protection products/pesticides) Η ανάπτυξη και η χρήση των χημικώς συντιθέμενων ΦΠ ήταν ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες εντατικοποίησης της γεωργίας κατά τον 20ό αιώνα, η οποία οδήγησε σε αυξημένες αποδόσεις των καλλιεργειών και στην ως εκ τούτου διασφάλιση της παγκόσμιας επισιτιστικής ασφάλειας. Βέβαια, σε ορισμένες περιπτώσεις, η μη ορθή χρήση ΦΠ είχε και έχει ως συνέπεια τη μείωση της βιοποικιλότητας, την υποβάθμιση της ποιότητας των εδαφών, τη ρύπανση των υδάτων και τις ανησυχίες για αρνητικές επιδράσεις στη δημόσια υγεία. Η διαπίστωση αυτή οδήγησε την Ευρωπαϊκή Ένωση στην εκ νέου αξιολόγηση των ΦΠ [Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1107/2009, Οδηγία 91/414/ΕΟΚ] βάσει αυστηρότερων κριτηρίων εκτίμησης του κινδύνου, η οποία μείωσε τις εγκεκριμένες δραστικές ουσίες βιολογικών και χημικώς συντιθέμενων ΦΠ το 2023 από τις καταχωρημένες 1481 σε 452, εκ των οποίων οι 24 είναι βασικές ουσίες (μη φυτοπροστατευτικά μέσα), οι 88 βιοφυτοπροστατευτικά και οι 340 χημικώς συντιθέμενες δραστικές ουσίες-ΦΠ (https://ec.europa.eu/food/plant/ pesticides/eu-pesticides-database/ start/ screen/active-substance). Ειδικότερα για τα 340 ΦΠ, 87 είναι μυκητοκτόνα, 88 ζιζανιοκτόνα, 41 εντομοκτόνα, 32 ακαρεοκτόνα, 27 φυτορυθμιστικά και 65 διάφορα. Οι 340 χημικώς συντιθέμενες δραστικές ουσίες των ΦΠ αναμένεται να μειωθούν ακόμη περισσότερο εξαιτίας της απόφασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για συμμόρφωση στις οδηγίες-συστάσεις που εμπεριέχονται στην «Πράσινη Συμφωνία (Green Deal Strategy)» και ειδικότερα στις δύο στρατηγικές-οδικούς χάρτες καθοδήγησης «Farm to Fork Strategy» και «EU Biodiversity Strategy for 2030». 10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 21

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

Οι οδηγίες αυτές στοχεύουν: 1) Στη μείωση της καλλιεργούμενης έκτασης κατά 10%, 2) Στην αύξηση της καλλιεργούμενης έκτασης με βιολογική γεωργία στο 25%, 3) Στη μείωση της χρήσης ΦΠ με χημικώς συντιθέμενες δραστικές ουσίες και του αντίστοιχου κινδύνου κατά 50%, 4) Στη μείωση των πιο επικίνδυνων ΦΠ (υποψήφιων ΦΠ για υποκατάσταση) κατά 50%, 5) Στη μείωση των απωλειών θρεπτικών στοιχείων κατά 50% («διασφαλίζοντας ταυτόχρονα τη μη υποβάθμιση της γονιμότητας του εδάφους»), 6) Στη μείωση της χρήσης λιπασμάτων κατά 20%, 7) Στη μείωση της χρήσης αντιμικροβιακών για ζώα και ιχθυοκαλλιέργειες κατά 50%, 8) Στη μείωση εκπομπής αερίων θερμοκηπίου κατά 50% έως το 2030, και 9) Κλιματική ουδετερότητα (εκπομπή αερίων θερμοκηπίου από ανθρωπογενείς πηγές ίση με την απορρόφηση από ωκεανούς, έδαφος, δάση) έως το 2050. Οι προαναφερθείσες οδηγίες-συστάσεις δείχνουν ότι η ΕΕ επενδύει περισσότερο στην «αφαίρεση-μη έγκριση» ορισμένων χημικών εισροών (γεωργικά φάρμακα-ΦΠ, λιπάσματα, αντιμικροβιακά), διότι πιστεύει ότι τα φυσικά συστήματα επαρκούν για την επίτευξη βιώσιμης γεωργικής παραγωγής. Βέβαια, σε αντίθεση με την ΕΕ, οι ΗΠΑ ισχυρίζονται ότι η «βελτίωση» και όχι η «αφαίρεση» των χημικών

22 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

εισροών είναι η λύση για τη βελτίωση της παραγωγικής ικανότητας των γεωργικών συστημάτων και τη μείωση των αρνητικών τους επιδράσεων στο περιβάλλον (Hutchins, 2021). Αυτό όμως που είναι εξαιρετικά περίεργο και σε μεγάλο βαθμό παράδοξο για την ΕΕ είναι το γεγονός ότι οι αποφάσεις-οδηγίες-συστάσεις για τα ΦΠ, οι οποίες εμπεριέχονται στις στρατηγικές «Green Deal's Farm to Fork and Biodiversity Strategies», είναι σε πλήρη αντίθεση προς τις επισημάνσεις που εμπεριέχονται στη μελέτη με τίτλο «The future of crop protection in Europe» (Bremmer κ.ά., 2021). Ειδικότερα, στη μελέτη αυτή αναφέρεται ότι: 1) Τα ΦΠ είναι η σημαντικότερη μέθοδος προστασίας των καλλιεργειών από έντομα, μύκητες και ζιζάνια, 2) Οι εναλλακτικές μέθοδοι φυτοπροστασίας είναι λιγότερο αποτελεσματικές από ό,τι τα ΦΠ, 3) Η μείωση δόσεων εφαρμογής ΦΠ και λιπασμάτων συνδέεται με χαμηλότερες αποδόσεις καλλιεργειών, 4) Η μετα-ανάλυση δεδομένων βιολογικής γεωργίας δείχνει μείωση αποδόσεων κατά 5-45% σε σύγκριση με τη συμβατική γεωργία, και 5) Η καλλιέργεια φυτών χωρίς τη χρήση ΦΠ απειλεί την επισιτιστική ασφάλεια.

Δυνατότητες και επιδράσεις πρακτικών φυτοπροστασίας Οι κυριότερες δυνατότητες και οι σημαντικότερες επιδράσεις που καθορίζουν την καταλληλότητα των πρακτικών φυτοπροστασίας είναι: 1) Η αποτελεσματικότητα, η ευκολία χρήσης και η οικονομικότητα, 2) Η απόδοση των καλλιεργειών, 3) Η ποιότητα και η ασφάλεια των παραγόμενων προϊόντων-τροφίμων, 4) Οι επιδράσεις στη δημόσια υγεία, στο περιβάλλον (έδαφος, νερό, ατμόσφαιρα), στο κλίμα και στη βιοποικιλότητα (οργανισμοί μη στόχοι), 5) Η ανταγωνιστικότητα και η βιωσιμότητα της γεωργίας, 6) Το γεωργικό εισόδημα, και 7) Η επισιτιστική ασφάλεια. Η ευρεία όμως υιοθέτηση των νέων πρακτικών φυτοπροστασίας, εκτός από την επιστημονική τεκμηρίωση της καταλληλότητας βάσει των προαναφερθέντων κριτηρίων και τις απαραίτητες γνώσεις για την ορθή εφαρμογή, προϋποθέτει αντικειμενική ενημέρωση και κυρίως αποδοχή από: 1) Παραγωγούς (γεωργούς) προϊόντων που επιθυμούν/χρειάζονται αποτελεσματικά, ασφαλή, εύχρηστα και οικονομικά μέσα φυτοπροστασίας,

2) Βιομηχανία τροφίμων που επιζητεί ποιοτικά και ασφαλή προϊόντα, 3) Εφοδιαστική αλυσίδα προϊόντων-τροφίμων που δημιουργεί τη ζήτηση και επηρεάζει την επιλογή-προθυμία των καταναλωτών για ποιοτικά και ασφαλή προϊόντα, 4) Καταναλωτές που επιζητούν ποιοτικά και ασφαλή προϊόντα-τρόφιμα, 5) Κινήματα πολιτών, μη κυβερνητικές οργανώσεις, οικολόγοι και περιβαλλοντολόγοι που επιθυμούν μηδενικές ή ελάχιστες επιπτώσεις στο περιβάλλον από την άσκηση γεωργίας, 6) Βιομηχανία φυτοπροστασίας που επιδιώκει αποτελεσματικά και χαμηλού κινδύνου χημικώς συντιθέμενα ΦΠ και βιοφυτοπροστατευτικά, 7) Εμπόρους-προμηθευτές-συμβούλους προϊόντων και υπηρεσιών φυτοπροστασίας, και 8) Ρυθμιστικές αρχές, νομοθέτες και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής στη φυτοπροστασία (Bremmer κ.ά., 2023). Τα όσα αναφέρθηκαν σε προηγούμενες ενότητες, αλλά και όσα εμπεριέχονται σε εργασίες δημοσιευμένες σε υψηλού βαθμού απήχησης- εμβέλειας έγκριτα διεθνή περιοδικά, παρέχουν τη δυνατότητα εξαγωγής των παρακάτω συμπερασμάτων σχετικά με τις δυνατότητες και τις επιδράσεις των πρακτικών φυτοπροστασίας: 1) Τα προληπτικά και καλλιεργητικά μέτρα, οι φυσικές και οι θερμικές μέθοδοι συμβάλλουν μερικώς στη διαχείριση ορισμένων εχθρών και επηρεάζουν ως εκ τούτου σε μικρό βαθμό την απόδοση των καλλιεργειών. 2) Οι μηχανικές μέθοδοι ελέγχουν ορισμένα ζιζάνια σε μερικές γραμμικές καλλιέργειες, αλλά προκαλούν ταυτόχρονα και αρνητικές επιδράσεις στο περιβάλλον. 3) Οι οικολογικές μέθοδοι, αν και διατηρούν και σε ορισμένες περιπτώσεις ενισχύουν τη βιοποικιλότητα, μειώνουν σημαντικά την απόδοση των καλλιεργειών λόγω μείωσης της καλλιεργούμενης έκτασης, της χρήσης λιπασμάτων και ΦΠ, αλλά και

της αδυναμίας να αντιμετωπίσουν άμεσα εχθρούς. 4) Οι ουσίες ενεργοποίησης-ενίσχυσης της άμυνας των φυτών σε παθογόνα, έντομα, ακάρεα και νηματώδεις έχουν περιορισμένη αποδοχή στην πράξη λόγω μειωμένης (20-85%) και μη σταθερής δράσης. 5) Τα περισσότερα βιοφυτοπροστατευτικά έχουν στενό φάσμα δράσης, μειωμένη δράση σε σύγκριση με τα ΦΠ και εξαρτώμενη δράση από το περιβάλλον, το είδος, την πυκνότητα και το στάδιο του εχθρού. 6) Η ψηφιακή φυτοπροστασία αδυνατεί να αναγνωρίσει εχθρούς και να εφαρμόσει επακριβώς ΦΠ σε πραγματικό χρόνο, με αποτέλεσμα η αρχικώς επιδιωκόμενη επακριβής χωρική διαχείριση των εχθρών να παραμένει στόχος προσέγγισης. 7) Τα χημικώς συντιθέμενα ΦΠ, αν και είναι τα αποτελεσματικότερα και πιο εύχρηστα μέσα, συνεχώς μειώνονται στην ΕΕ διότι θεωρούνται ότι ρυπαίνουν το περιβάλλον, μειώνουν τη βιοποικιλότητα και επηρεάζουν τη δημόσια υγεία. 8) Η έγκριση χρήσης νέων χημικώς συντιθέμενων ΦΠ στην ΕΕ είναι εξαιρετικά δύσκολη λόγω αυστηροποίησης των κριτηρίων αξιολόγησης. Τα περισσότερα εκ των προαναφερθέντων συμπερασμάτων βρίσκονται σχεδόν σε πλήρη αντίθεση με τις απόψεις των Bremmer κ.ά. (2021) που εμπεριέχονται στη μελέτη τους με τίτλο «The future of crop protection in Europe». Συγκεκριμένα, οι ερευνητές αυτοί αναφέρουν ότι οι οικολογικές πρακτικές και η φυτοπροστασία της ψηφιακής τεχνολογίας έχουν τις περισσότερες θετικές επιδράσεις στη μελλοντική διαχείριση ζιζανίων, παθογόνων και εντόμων, ενώ οι αντίστοιχες δυνατότητες των βιοφυτοπροστατευτικών, των μηχανικών πρακτικών (με εξαίρεση τα ζιζάνια) και των ουσιών ενεργοποίησης της άμυνας των φυτών είναι περιορισμένες (Πίνακας 1). Οι επιδράσεις αυτές στερούνται επιστημονικής τεκμηρίωσης, αφού οι οικολογι-

Πίνακας 1: Πιθανές επιδράσεις πρακτικών φυτοπροστασίας στη διαχείριση εχθρών του μέλλοντος (Bremmer κ.ά., 2021). ÐñáêôéêÝò öõôïðñïóôáóßáò

¸ëåã÷ïò æéæáíßùí

¸ëåã÷ïò ðáèïãüíùí

¸ëåã÷ïò åíôüìùí

Ìç÷áíéêÝò (intra-row weeding)

+++

ÂéïöõôïðñïóôáôåõôéêÜ

Åíåñãïðïßçóç Üìõíáò öõôþí

ÏéêïëïãéêÝò ðñáêôéêÝò

+++

ØçöéáêÞ öõôïðñïóôáóßá

+++

ÅðéäñÜóåéò: +++: ÌåãÜëåò, ++: ÅíäéÜìåóåò, +: ÌéêñÝò, -: Ìç óçìáíôéêÝò

κές πρακτικές εφαρμόζονται προληπτικά και ως εκ τούτου δεν έχουν άμεση επίδραση σε εχθρούς των καλλιεργειών, ενώ η φυτοπροστασία της ψηφιακής τεχνολογίας δεν μπορεί να έχει σημαντική συμβολή αφού αδυνατεί να αναγνωρίσει τους εχθρούς και να εφαρμόσει επακριβώς τα κατάλληλα ΦΠ σε πραγματικό χρόνο (Πίνακας 1). Μέτρα και δράσεις για τη φυτοπροστασία του μέλλοντος Η φυτοπροστασία του μέλλοντος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με όσα προαναφέρθηκαν, θα είναι εξαιρετικά δύσκολη και θα έχει σημαντική μείωση της παραγωγής και αύξηση των τιμών των γεωργικών προϊόντων. Αυτό ενδέχεται να συμβεί ως συνέπεια της αδυναμίας των πρακτικών φυτοπροστασίας να καλύψουν πλήρως τα κενά που θα δημιουργήσουν τα συνεχώς μειούμενα ΦΠ. Η σημαντική επίδραση της μείωσης των ΦΠ λόγω εφαρμογής των στρατηγικών της ΕΕ «Green Deal's Farm to Fork and Biodiversity Strategies» στη γεωργική παραγωγή επιβεβαιώνεται και από τα αποτελέσματα της εργασίας των Bremmer κ.ά. (2023). Ειδικότερα, οι ερευνητές αυτοί βρήκαν ότι η μείωση των εγκεκριμένων χημικώς συντιθέμενων ΦΠ και των μικροβιακών ΦΠ κατά 25-30% έως το 2027 στην Ολλανδία θα έχει ως συνέπεια την απώλεια της παραγωγής των θερμοκηπιακών λαχανικών έως και 20%, ενώ οι αντίστοιχες απώλειες για τα θερμοκηπιακά καλλωπιστικά φυτά-προϊόντα μπορεί να είναι ακόμη μεγαλύτερες διότι σε αυτά τα προϊόντα ισχύει η πολιτική της μηδενικής ανοχής για έντομα και παθογόνα. Οι σημαντικές επιπτώσεις στην παραγωγή, την οικονομία και την επισιτιστική ασφάλεια της ΕΕ από την εφαρμογή των στρατηγικών «Green Deal's Farm to Fork and Biodiversity Strategies» επισημαίνονται και από τους Beckman κ.ά. (2020). Ειδικότερα, οι ερευνητές αυτοί αναφέρουν ότι η ενδεχόμενη μείωση των γεωργικών εισροών στην ΕΕ θα μειώσει τη γεωργική παραγωγή, τις εξαγωγές γεωργικών προϊόντων και το γεωργικό εισόδημα κατά 12%, 20% και 16%, αντιστοίχως, ενώ ταυτόχρονα θα αυξήσει τις τιμές των γεωργικών προϊόντων κατά 17% και τις εισαγωγές κατά 2%. Επίσης, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, η συμμόρφωση σε αυτές τις στρατηγικές θα αυξήσει το κόστος των τροφίμων και την επισιτιστική ανασφάλεια, αλλά θα μειώσει ταυτόχρονα και το ακαθάριστο εθνικό προϊόν των κρατών μελών της ΕΕ. Οι προαναφερθείσες διαπιστώσεις καθιστούν αναγκαία την εστίαση της έρευνας στην άμεση βελτίωση των υφιστά-

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 23

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

μενων πρακτικών φυτοπροστασίας και στην ανάπτυξη νέων πρακτικών. Συγκεκριμένα, τα μικροβιακά ΦΠ πρέπει να βελτιωθούν ως προς: 1) Την αύξηση του χρόνου εφαρμογής σε σχέση με το ευαίσθητο στάδιο των εχθρών, 2) Την επίσπευση του χρόνου εκδήλωσης της δράσης, 3) Την αύξηση της διάρκειας βιωσιμότητας των οργάνων αναπαραγωγής, 4) Τη μη απαίτηση ειδικών συνθηκών για αποθήκευση και διακίνηση των σκευασμάτων, 5) Τη δυνατότητα ταυτόχρονης εφαρμογής τους με χημικώς συντιθέμενα ΦΠ, 6) Τη μαζική παραγωγή (αύξηση δυνατότητας ανταπόκρισης σε αυξημένη ζήτηση), 7) Τη μείωση της εξάρτησης της δράσης από τις συνθήκες του περιβάλλοντος, και 8) Τη βελτίωση της αξιοπιστίας της εφαρμογής. Οι περισσότερες από τις προαναφερθείσες ιδιότητες των μικροβιακών ΦΠ μπορούν να βελτιωθούν μέσω επεξεργασίας του γονιδιώματος ή της μεταφοράς γονιδίων με γενετική μηχανική (σχολιάζονται εκτενώς σε άρθρο του επόμενου τεύχους), καθώς και μέσω της νανοτεχνολογίας και της τεχνολογίας της μικροκάψουλας. Οι δύο τελευταίες τεχνολογίες μπορούν επίσης να μειώσουν την φωτοευαισθησία ή/και την πτητικότητα

24 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

των βιοχημικών ΦΠ και να αυξήσουν ως εκ τούτου τη δράση τους. Οι προσπάθειες βελτίωσης του ψηφιακού εξοπλισμού που θα εντοπίζει και θα αναγνωρίζει τους εχθρούς των καλλιεργειών, ενώ ταυτόχρονα θα εφαρμόζει τη σωστή δόση του κατάλληλου ΦΠ, στη σωστή θέση και σε πραγματικό χρόνο πρέπει να εντατικοποιηθούν. Η προσέγγιση αυτού του στόχου, σύμφωνα με τους Mesías-Ruiz κ.ά. (2023), μπορεί να επιτευχθεί μέσω της έξυπνης διαχείρισης των καλλιεργειών με αυτοματοποιημένες διαδικασίες λήψης αποφάσεων, οι οποίες θα υποστηρίζονται από μη στελεχωμένες λειτουργίες (λιγότερη ανθρώπινη παρέμβαση), συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, προηγμένης ρομποτικής, ισχυρών αλγορίθμων μηχανικής μάθησης, κινητής τηλεφωνίας, cloud computing, internet of things (IoT) και big data. Τα συνεχώς μειούμενα χημικώς συντιθέμενα ΦΠ, τα οποία θεωρούνται ως τα αποτελεσματικότερα μέσα διαχείρισης των εχθρών παγκοσμίως, πρέπει να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον βάσει των κωδίκων της ορθής γεωργικής πρακτικής προκειμένου να παραταθεί η διάρκεια χρήσης τους. Επίσης, οι ρυθμιστικές αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πριν από οποιαδήποτε λήψη νέας απόφασης για μη έγκριση ή απόσυρση ή αντικατάσταση ΦΠ, θα πρέπει να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τις δυνατότητες των υπόλοιπων ΦΠ και των άλλων πρακτικών φυτοπροστασίας για τη διαχείριση ανθεκτικών και χωροκατακτητικών ξένων ειδών εχθρών κάθε καλλιέργει-

ας. Επιπρόσθετα, οι ρυθμιστικές αρχές πρέπει να ενεργοποιήσουν επιλογές χρήσης μη εγκεκριμένων ΦΠ σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης (Bremmer κ.ά., 2023). Η εξαιρετικά δύσκολη φυτοπροστασία του μέλλοντος, σύμφωνα με όσα προαναφέρθηκαν, καθιστά αναγκαία την άμεση συνεργασία μεταξύ κατασκευαστών και χρηστών της τεχνολογίας, των ρυθμιστικών αρχών, της βιομηχανίας φυτοπροστασίας, των ερευνητών, των γεωργικών συμβούλων, των γεωπόνων εμπορίας γεωργικών εφοδίων-εισροών και των γεωργών, η οποία αναμφίβολα μπορεί να συμβάλει στην επίσπευση των διαδικασιών βελτίωσης των καινοτόμων πρακτικών της φυτοπροστασίας και να τις καταστήσει ευκολότερες στη χρήση, αποτελεσματικότερες, οικονομικότερες και πιο αξιόπιστες. Η προσέγγιση αυτού του στόχου προϋποθέτει τη σύνδεση της παραγωγικής διαδικασίας με την επιστημονική γνώση, την καινοτομία, την τεχνολογία, την εκπαίδευση και την κατάρτιση. Επιπρόσθετα, εξίσου αναγκαία είναι και η βελτίωση των συνεχώς μειούμενων χημικών εισροών και κυρίως των φυτών για δημιουργία ποικιλιών με: 1) Ανταγωνιστική/αλληλοπαθητική ικανότητα έναντι των ζιζανίων, 2) Αντοχή/ανοχή-ανεκτικότητα/ανθεκτικότητα σε έντομα, ακάρεα, νηματώδεις, μύκητες, βακτήρια, ιούς, 3) Αντοχή σε αβιοτικές καταπονήσεις (ξηρασία, πλημμύρα, καύσωνας, ψύχος, παγετός, υψηλή ένταση φωτός, αλατότητα, τοξικότητα ιχνοστοιχείων), καθώς και 4) Αποτελεσματικότερη ικανότητα αξιοποίησης νερού και λιπασμάτων. Ευχαριστίες Ευχαριστώ θερμά την κα. Βάγια Κατή, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Γεωπονίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, για τη συμβολή της στη βελτίωση του άρθρου. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2023, τεύχος 10. n

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 25

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ | UPL

VACCIPLANT : Ο ΦΥΣΙΚΟΣ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΤΗΣ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ Για συμβατική και οργανική φυτοπροστασία

Τα φυτά έχουν αναπτύξει την ικανότητα να αυτοπροστατεύονται από παθογόνα, σαν συστατικό της στρατηγικής φυσικής επιβίωσής τους. Ο μηχανισμός άμυνας ενεργοποιείται από το φυτό αμέσως μόλις αυτό ανιχνεύσει την επίθεση από παθογόνο, αλλά μπορεί να πάρει ως και 48 ώρες ώστε να είναι απόλυτα ενεργός. Το Vacciplant, με τον τρόπο δράσης του σαν ενεργοποιητής των μηχανισμών άμυνας των φυτών (SAR – systemic acquired resistance), δίνει το σήμα στο φυτό να ξεκινήσει τον μηχανισμό άμυνάς του πριν από την επίθεση από το παθογόνο μειώνοντας πάρα πολύ την δυνητική προσβολή. ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΝΤΣΑΣ Τεχνική υποστήριξη πωλήσεων UPL Ελλάς

Tεχνικά Χαρακτηριστικά

ο Vacciplant παρέχει ευρέως φάσματος προληπτικό έλεγχο σε μύκητες και βακτήρια και σε διάφορες καλλιέργειες. Δραστικό συστατικό του Vacciplant είναι το laminarin, ένα 100% φυσικό προϊόν που παράγεται με ειδική και κατοχυρωμένη διεργασία ψυχρής έκθλιψης, ανακαθαρισμού και φιλτραρίσματος του φύκους Laminaria digitata γι’ αυτό και καταχωρείται σαν φυτοπροστατευτικό προϊόν Το Vacciplant έρχεται να αντιμετωπίσει μυκητολογικές και βακτηριολογικές ασθένειες στις καλλιέργειες όπως το ωίδιο, ο βοτρύτης, ο περονόσπορος, το φουζικλάδιο, το βακτηριακό κάψιμο, η βακτηριακή στιγμάτωση κ.λ.π. Τρόπος δράσης Ενεργοποίηση της άμυνας του φυτού μετά την εφαρμογή του Vacciplant. Το δραστικό του Vacciplant έχει παρόμοια δομή με τα προϊόντα αποικοδόμησης των τοιχωμάτων των παθογόνων μυκήτων. Αυτή η δομή λειτουργεί σαν ενεργοποιητής, πυροδοτώντας φυσικούς αμυντικούς μηχανισμούς του φυτού με αποτέλεσμα το φυτό να είναι προετοιμασμένο να αντιμετωπίσει την επίθεση των παθογόνων πριν αυτή συμβεί.

Το Vacciplant ενεργοποιεί αυτά τα 3 κύρια μονοπάτια άμυνας: 1. Ενίσχυση των τοιχωμάτων με σύνθεση λιγνίνης – φυσικό εμπόδιο. 2. Παραγωγή φυτοαλεξινών – αναστολή του παθογόνου. 3. Παραγωγή PR πρωτεϊνών (πρωτεΐνες άμυνας) – εξουδετέρωση του παθογόνου. To Vacciplant δίνει αξία στον παραγωγό Αποτελεσματικός ευρέως φάσματος έλεγχος μυκητολογικών και βακτηριολογικών παθογόνων και εύκολη χρήση σε μίγματα βυτίου με άλλα συμβατικά μυκητοκτόνα σε προγράμματα φυτοπροστασίας.

Πλεονεκτήματα για τον παραγωγό 1. Εύκολα συμπεριλαμβάνεται στο πρόγραμμα ψεκασμών του παραγωγού και προστατεύει από μεγάλη γκάμα παθογόνων (ευρύ φάσμα). 2. Μπορεί να εφαρμοστεί κοντά στην συγκομιδή όταν τα συμβατικά μυκητοκτόνα δεν επιτρέπονται (λόγω PHI, 0 ημέρες πριν τη συγκομιδή). 3. Αποτελεί άριστη λύση για προγράμματα διαχείρισης καλλιεργειών μαζί με τα υπάρχοντα φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Επαγώμενη συστημική προστασία: Η προστασία που επάγεται από το Vacciplant προστατεύει το ίδιο αποτελεσματικά τα νέα φυτικά μέρη που αναπτύχθηκαν μετά την εφαρμογή του, όπως αυτά που έχουν δεχθεί το Vacciplant απ’ ευθείας. Συνοψίζοντας τα οφέλη 4. Μοναδικός τρόπος δράσης του προσφέρει αποτελεσματική διαχείριση ανθεκτικότητας. 5. Mυκητοκτόνο για το οποίο δεν έχουν οριστεί υπολείμματα και MRLs, η καλύτερη εναλλακτική για τις απαιτήσεις της αλυσίδας τροφίμων και των οργανικών παραγωγών. 6. Ενταγμένο στην επίσημη λίστα του ΥΠΠΑΤ για χρήση στη οργανική γεωργία. n

26 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 27

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

ΜΠΟΡΕΙ Η ΝΕΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΝΑ ΜΕΙΩΣΕΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ; Πως μπορούμε να επωφεληθούμε;

Οι πολλαπλές κρίσεις των τελευταίων ετών έχουν δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα στη γεωργία με αύξηση του κόστους παραγωγής. Η χρήση νέων τεχνολογιών μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στη μείωση των εισροών με αντίστοιχη μείωση της κόστους παραγωγής αλλά και διατήρηση της παραγωγικότητας της γεωργίας μας. Συστήματα υποβοήθησης στην ακρίβεια κινήσεων των μηχανημάτων στο χωράφι, αισθητήρες που αναγνωρίζουν τη κατάσταση των φυτών, διαφοροποιημένη εφαρμογή λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων καθώς και λογισμικά υποβοήθησης των αγροτών στη λήψη αποφάσεων μπορούν να συμβάλλουν. Απαιτείται στήριξη των αγροτών για να μπορέσουν να τις υιοθετήσουν, να επωφεληθούν από αυτές και να παραμείνουν ανταγωνιστικοί στις διεθνείς αγορές. ΦΑΝΗΣ ΓΕΜΤΟΣ Γεωπόνος, Ομότιμος Καθηγητής Τμήματος Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Πρώην Τακτικός Ερευνητής του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ

α τελευταία τέσσερα χρόνια είχαμε μια σειρά γεγονότων που επηρέασαν τις τιμές των εισροών του πρωτογενούς τομέα αλλά και των προϊόντων που παράγονται. Αρχικά η επιδημία του COVID διατάραξε τις αλυσίδες παραγωγής και μεταφοράς των διαφόρων προϊόντων. Στη συνέχεια ο πόλεμος στην Ουκρανία διατάραξε τη παραγωγή κυρίως των σιτηρών και των ελαιούχων σπόρων. Παράλληλα τα μέτρα επιβολής ποινών στη Ρωσία διατάραξαν τον ενεργειακό τομέα δημιουργώντας πολύ μεγάλες αυξήσεις στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο που στη συνέχεια επηρέασαν αυξητικά τις τιμές πολλών εισροών. Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν αυξήσεις τιμών των εισροών στη γεωργία. Για παράδειγμα τριπλασιάστηκε η τιμή των αζωτούχων λιπασμάτων, ένα από τα στοιχεία στα οποία βασίζονται οι υψηλές αποδόσεις. Βέβαια αυξήθηκαν και οι τιμές των αγροτικών προϊόντων που κάλυψαν τις αυξήσεις στις εισροές. Το σκληρό σιτάρι έφτασε τα 450 €/τόνο από τη συνηθισμένη τιμή των 200€/τόνο. Την πρώτη χρονιά είχαμε υψηλές τιμές προϊόντων μετά από μια χρονιά με χαμηλές τιμές εισροών. Τώρα βιώνουμε το αντίστροφο. Χαμηλότερες τιμές μετά από μια χρονιά με υψηλές τιμές εισροών. Η επόμενη χρονιά φαίνεται να επανέρχεται στα κανονικά επίπεδα τιμών τόσο των εισροών όσο και των τιμών των τελικών προϊόντων. Ελπίζω ο πόλεμος Ισραήλ - Χαμάς αλλά και ο ανταγωνισμός με την Κίνα να μη προκαλέσουν νέα αναταραχή στις αγορές. Επομένως επιστρέφουμε στην κατάσταση που οι τιμές

28 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

καθορίζονται από τη διεθνή παραγωγή και ζήτηση. Ένα σημαντικό στοιχείο που φάνηκε μετά την περίοδο του COVID είναι η έλλειψη εργατικών χεριών σε πολλούς τομείς της οικονομίας και ιδιαίτερα στη γεωργία. Παρατηρούμε αδυναμία συγκομιδής των προϊόντων και αναζήτηση λύσεων από εισαγωγή εργαζομένων από χώρες της Αφρικής και της Ασίας.

Στόχος όσων ασχολούνται με τη γεωργία πρέπει εκτός από τη διατήρηση υψηλής παραγωγικότητας, να είναι η μείωση του κόστους παραγωγής ανα μονάδα παραγόμενου προϊόντος ώστε να γίνουν ανταγωνιστικοί στις διεθνείς αγορές. Ταυτόχρονα πρέπει να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις της κοινωνίας και των καταναλωτών, να περιορίσουν τις

αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, να συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για να περιοριστεί η κλιματική αλλαγή, να προσαρμοστούν στις αλλαγές του κλίματος (έντονες βροχές, ξηρασία, καύσωνες κλπ) αλλά ταυτόχρονα να αυξήσουν τη παραγωγικότητα της γεωργίας για να καλύψουν τις ανάγκες ενός δυστυχώς συνεχώς αυξανόμενου πληθυσμού του Πλανήτη. Ένα ερώτημα που τίθεται είναι πως μπορούν να τα πετύχουν όλα αυτά. Μια απάντηση είναι με υιοθέτηση νέων τεχνολογιών που μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουργία μιας γεωργίας που να απαντά στις απαιτήσεις των καιρών. Μιας γεωργίας που να παράγει περισσότερα με λιγότερα.

Νέες τεχνολογίες που μπορούν να εφαρμοστούν Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σήμερα η επιστήμη με τις τεράστιες προόδους που έχει επιτύχει μπορεί να δώσει σημαντικές απαντήσεις στις απαιτήσεις του τίθενται. Η γενετική – βελτίωση των φυτών και των ζώων μπορεί να επιτύχει σημαντικές αυξήσεις της παραγωγής. Είτε με συμβατική βελτίωση, είτε με γενετική τροποποίηση (αν και όταν την αποδεχθεί η ΕΕ) οι νέες ποικιλίες είναι πιο παραγωγικές. Τελευταία έχουμε νέες ποικιλίες καλαμποκιού που αύξησαν ουσιαστικά τις αποδόσεις. Καλλιεργητικές τεχνικές όπως η μειωμένη κατεργασία ή η ακατεργασία (Εικ.1), οι αμειψισπορές και οι καλλιέργειες φυτοκάλυψης μειώνουν την κατανάλωση πετρελαίου, τη χρήση αζωτούχων λιπασμάτων, αυξάνουν την οργανική ουσία των εδαφών αφαιρώντας διοξείδιο του άνθρακα από τη ατμόσφαιρα. Εκεί όμως που φαίνεται να έχουμε μεγάλες προόδους είναι στη χρήση τεχνολογιών της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών στη γεωργία. Άρχισε πριν τριάντα χρόνια αλλά τελευταία κερδίζει έδαφος και φαίνεται ότι μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στη μείωση των εισροών (υλικών και ανθρώπινης εργασίας), του κόστους παραγωγής αλλά και στην αύξηση της παραγωγής. Οι τεχνολογίες πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στη γεωργία. Οι τεχνολογίες αυτές χρησιμοποιούνται πλέον σε όλους τους τομείς της οικονομίας επιτυγχάνοντας σημαντικές βελτιώσεις. Στη γεωργία έχουν αρχίσει να εφαρμόζονται πριν 30 χρόνια και πλέον δημιουργούν σημαντικές βελτιώσεις στη διαχείριση των χωραφιών. Θα μπορούσαμε να ομαδοποιήσουμε τις εφαρμογές σε τέσσερις γενικούς τομείς:

Εικ 1: Σπαρτική μηχανή για σπορά χωρίς κατεργασία εδάφους (ακατεργασία) πλάτους εργασίας 6 μέτρων

1. Την κατεύθυνση των κινήσεων του μηχανικού εξοπλισμού στο χωράφι που βελτιώνει ουσιαστικά την ακρίβεια των εφαρμογών μέχρι την ανάπτυξη αυτόνομων συστημάτων που θα λειτουργούν χωρίς χειριστές. Η ακρίβεια στις κινήσεις των μηχανημάτων έχει σημαντικές δυνατότητες εξοικονόμησης εισροών. Ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται και με δυνατότητες διακοπής λειτουργίας μέρους των μηχανημάτων σε σημεία του χωραφιού που έχουν ήδη περάσει. Για παράδειγμα δεν έχουμε διπλά περάσματα των σπαρτικών από σημεία του χωραφιού ή/και διακοπή ροής σπόρου σε σημεία που έχουν ήδη σπαρεί με αντίστοιχη εξοικονόμηση σπόρου. Το ίδιο ισχύει για τα ψεκαστικά και τους λιπασματοδιανομείς που μπορούν να μειώσουν τις αλλληλοεπικαλύψεις εξοικονομώντας φάρμακα και εργασία. Η μείωση των επικαλύψεων εξοικονομεί και καύσιμα που είναι ιδιαίτερα σημαντικά στο κόστος παραγωγής και στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Τα αυτόνομα συστήματα έχουν αρχίσει να εφαρμόζονται. Μεγάλες εταιρείες κατασκευής γεωργικού εξοπλισμού παρουσίασαν συστήματα που αυτόνομα κάνουν πολλές εργασίες του χωραφιού. Για παράδειγμα μια εταιρεία κατασκευής γεωργικών μηχανημάτων παρουσίασε πριν ένα χρόνο ένα τρακτέρ που μπορεί να κάνει την κατεργασία του εδάφους χωρίς χειριστή ενώ προβλέπει ότι μέχρι το 2030 θα έχει εξοπλισμό για καλλιέργεια χωρίς ανθρώπινη εργασία σε καλλιέργειες όπως το σιτάρι, το καλαμπόκι και η σόγια.

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 29

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ 2

Εικ 2: Μετεωρολογικός σταθμός.

2. Την ανάπτυξη αισθητήρων που να καταγράφουν την κατάσταση των χωραφιών και να κατευθύνουν τους αγρότες στη λήψη αποφάσεων για τις καλλιέργειές τους. Οι αισθητήρες υπόγειοι, επίγειοι, υπέργειοι και σε δορυφόρους μπορούν να δώσουν εικόνα του χωραφιού και σημεία που χρειάζονται επεμβάσεις. Μια από τις πρώτες εφαρμογές είναι η μέτρηση της ανάκλασης του ηλιακού φωτός από τα φυτά. Δημιουργούμε δείκτες βλάστησης που μας βοηθούν να καταλάβουμε διαφορές σε σημεία του χωραφιού. Ουσιαστικά εκτιμούμε το χρώμα των φυτών που σχετίζεται με τη κατάσταση πχ της επάρκειας του αζώτου. Σε δενδρώδεις καλλιέργειες η μέτρηση της κόμης των δένδρων μπορεί να είναι η βάση διαφοροποίησης της εφαρμογής λιπασμάτων ή φυτοφαρμάκων. Νεότεροι αισθητήρες μπορούν να κάνουν έγκαιρη διάγνωση ασθενειών των φυτών ή προσβολών. Μπορούν να ξεχωρίζουν τα χρήσιμα φυτά από τα ζιζάνια και μπορούν να τα καταπολεμούν. Οι εφαρμογές πληθαίνουν και αναπτύσσονται συνεχώς. Άλλοι αισθητήρες μπορούν να μετρούν την υγρασία του εδάφους και να μας καθοδηγούν να ποτίζουμε όταν πρέπει και όσο χρειάζονται τα φυτά μας επιτυγχάνοντας εξοικονόμηση νερού και ενέργειας. Αισθητήρες χαρτογράφησης της παραγωγής στις μηχανές συγκομιδής είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι καθώς έχουμε εικόνα του χωραφιού μας με πραγματικά στοιχεία και μπορούμε να αξιολογούμε τις πρακτικές που εφαρμόσαμε την προηγούμενη χρονιά. Αλλά και να τις συνδυάζουμε με τις καιρικές συνθήκες της κάθε χρονιάς.

30 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

3. Την ανάπτυξη συστημάτων διαφοροποιημένων εφαρμογών των εισροών στηριζόμενα στις μετρήσεις των αισθητήρων που να ταιριάζουν με τις ανάγκες των καλλιεργειών και από τη μια πλευρά να εξοικονομούν πόρους και εισροές και από την άλλη να μεγιστοποιούν τις αποδόσεις. Με βάση αισθητήρες μέτρησης του χρώματος των φυτών μπορούμε να κάνουμε διαφοροποιημένη λίπανση των φυτών μας. Κάποια συστήματα χρησιμοποιούν αισθητήρες σε εναέρια μέσα για να δημιουργούν χάρτες εφαρμογής που να εφαρμόζουν τις σωστές ποσότητες λιπάσματος ή να διαφοροποιούν την εφαρμογή φυτοφαρμάκων όπως πχ ρυθμιστών ανάπτυξης σύμφωνα με την εικόνα των φυτών. Άλλα συστήματα έχουν τους αισθητήρες πάνω στα τρακτέρ ή στα μηχανήματα και αυτόματα αυξάνουν ή μειώνουν τη δόση του λιπάσματος ή του ψεκαστικού υγρού. Άλλες εφαρμογές εντοπίζουν τα ζιζάνια, τα ξεχωρίζουν από τα φυτά μας και μπορούν να τα καταστρέψουν είτε με εντοπισμένο ψεκασμό είτε καταστροφή μηχανική ή με laser. Οι διαφοροποιημένοι ψεκασμοί μπορούν να μειώσουν σημαντικά τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούμε μειώνοντας τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. 4. Μια άλλη δυνατότητα δίνεται στους αγρότες από τα λογισμικά που τους βοηθούν στη λήψη αποφάσεων. Τα συστήματα αυτά είναι συνδεδεμένα με μετεωρολογικούς σταθμούς για να έχουν στοιχεία καιρού. Ο παραγωγός τροφοδοτεί το σύστημα με

στοιχεία για το χωράφι του (τύπος εδάφους, ανάλυση εδάφους προηγούμενη καλλιέργεια), ποικιλία που σπέρνει, χρόνο σποράς. Το πρόγραμμα αναλύει την ανάπτυξη της φυτείας και συμβουλεύει τον αγρότη για την ποσότητα σπόρου για τη σπορά, χρόνο και ποσότητα λίπανσης, χρόνο άρδευσης, ψεκασμούς κλπ. Υπάρχουν πολλά επιτυχημένα προγράμματα. Εμπειρία μου με το λογισμικό granoduro.net για το σκληρό σιτάρι μου έδειξε ότι οι συμβουλές που έδινε στους αγρότες ήταν πολύ σωστές. Στο τέλος υπολόγιζε και τις επιπτώσεις στο περιβάλλον με ανάλυση κύκλου ζωής σημαντικό στοιχείο για τις εταιρείες παραγωγής ζυμαρικών. Επίπτωση της χρήσης νέων τεχνολογιών στο κόστος παραγωγής Οι τέσσερις αυτές ομάδες εφαρμογών έχουν σημαντική επίδραση στο κόστος παραγωγής. Έρευνες που μέτρησαν τις επιπτώσεις συγκρίνοντας συμβατικά συστήματα και συστήματα με αισθητήρες μας δίνουν στοιχεία για την εξοικονόμηση εισροών. Η χρήση συστημάτων αυτόματης οδήγησης σε συνδυασμό με αυτόματη διακοπή λειτουργίας του μηχανήματος όπου έχει ήδη γίνει εφαρμογή εξοικονομούν 4-7% του σπόρου κατά τη σπορά, 10-15% των φυτοφαρμάκων κατά τους ψεκασμούς, 5-10% κατά την εφαρμογή αζωτούχων και λοιπών λιπασμάτων. Η εξοικονόμηση λιπασμάτων από διαφοροποιημένη εφαρμογή με βάση τους δείκτες βλάστησης φτάνει μέχρι το 25%. Η μείωση ζιζανιοκτόνων με εντοπισμό των ζιζανίων και ατομικό ψεκασμό τους εξοικονομεί μέχρι 90% του φαρμάκου. Η εφαρμογή αισθητήρων υγρασίας μειώνει ουσιαστικά τη χρήση νερού ένα φυσικό πόρο που δεν υπάρχει σε αφθονία. Καθώς σήμερα η άρδευση είναι εμπειρική εκτιμάται ότι μια μείωση νερού και ενέργειας του 15% και πάνω είναι δυνατή. Η διάδοση των νέων τεχνολογιών έχει αρχίσει να επεκτείνεται προσφέροντας μεγάλες δυνατότητες εξοικονόμησης εισροών και κόστους (Εικ. 3). Το κόστος χρήσης των νέων τεχνολογιών Η ωφέλεια που έχουμε από τη χρήση των νέων τεχνολογιών είναι αναμφισβήτητη. Για αυτό πολλές εφαρμογές έχουν επικρατήσει σε χώρες όπως οι ΗΠΑ. Έρευνα έδειξε ότι το 90% των αγροτών έχει υιοθετήσει συστήματα καθοδήγησης των μηχανημάτων και 50% συστήματα διαφοροποιημένης λίπανσης. Βεβαίως κάθε νέο σύστημα

έχει ένα κόστος αγοράς αλλά και εκμάθησης της ορθής λειτουργίας του. Για παράδειγμα ένας λιπασματοδιανομέας για διαφοροποιημένη λίπανση με αισθητήρα στο τρακτέρ της AUGMENTA που τοποθετείται πάνω σε υπάρχοντα λιπασματοδιανομέα ή ψεκαστικό κόστιζε 10.000€ ενώ ο αντίστοιχος με χάρτες εφαρμογής από δορυφόρους 25.000 €. Αν το μηχάνημα πρέπει να αποσβεστεί σε 8 χρόνια και με επιτόκιο 5% τότε το πρώτο μηχάνημα έχει ετήσια απόσβεση 1500€ με επί πλέον το κόστος του λιπασματοδιανομέα και το δεύτερο 2750€. Κόστος που μπορεί να αποσβεστεί εύ-

κολα από τη μείωση του λιπάσματος σε ένα αγρόκτημα 1000 στρ αλλά δύσκολα σε ένα 100 στρ. Για τα μικρά ελληνικά αγροκτήματα τίθεται θέμα ομαδικής χρήσης ή εφαρμογής από επαγγελματίες με μηχανήματα για να υπάρξει ουσιαστική ωφέλεια από τη χρήση αυτής της τεχνολογίας (Εικ. 4).

Εικ 3: Αισθητήρας μέτρησης υγρασίας εδάφους. Εικ. 4: Αισθητήρας μέτρησης ανάκλασης του φωτός από τα φυτά από σύστημα για αυτόματη ρύθμιση λιπασματοδιανομέα για διαφοροποιημένη λίπανση.

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 31

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Για τους αισθητήρες υγρασίας και συστήματα καθορισμού του χρόνου έναρξης και διακοπής της άρδευσης το κόστος είναι σε ύψος 1000€. Για ένα αγροτεμάχιο 50 στρεμμάτων και απόσβεση σε 5 χρόνια το κόστος καλύπτεται εύκολα για περιοχές με άρδευση με άντληση νερού από υπόγειους υδροφορείς με κόστος 60-80 €/στρ. Ακόμα και με εξοικονόμηση 10% το κόστος υπερκαλύπτεται με σημαντική ωφέλεια για τον παραγωγό και το περιβάλλον. Τα λογισμικά για υποβοήθηση αποφάσεων διατίθενται με ένα κόστος της τάξεως το 1 €/στρ που επίσης εύκολα αποσβένεται από σημαντικές μειώσεις στις εισροές σπόρου, λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων κλπ. Πως προωθούνται οι νέες τεχνολογίες στη χώρα μας για να ωφεληθούν οι αγρότες; Η μείωση του κόστους παραγωγής από τη χρήση νέων τεχνολογιών είναι προφανής από την υιοθέτηση τους σε πολλές χώρες. Τι γίνεται στη χώρα μας; Από όσα εκτιμώ οι διάδοση είναι πολύ μικρή. Ενώ έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούνται drones για ψεκασμούς καθώς φαίνεται να διευκολύνει τους αγρότες δεν βλέπω να επεκτείνονται άλλες εφαρμογές. Αυτό είναι πιθανό να μην μας επιτρέψει να αξιοποιήσουμε τις ευκαιρίες μείωσης του κόστους παραγωγής και να γί-

32 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

νουμε λιγότερο ανταγωνιστικοί στις αγορές. Πως πρέπει να βοηθήσουμε τους αγρότες; Υπάρχουν δύο δυνατότητες: Ανάπτυξη ενός συστήματος γεωργικών εφαρμογών που να συμβουλεύει και καθοδηγεί τους αγρότες στην υιοθέτηση νέων τεχνολογιών. Ατυχώς η χώρα έχασε το σύστημα που είχε πριν από τη δημιουργία των Περιφερειών με εκλεγμένους Περιφερειάρχες. Οι γεωπόνοι έφυγαν από το Υπουργείο Γεωργίας και από τότε ασχολούνται με τη γραφειοκρατία των επιδοτήσεων. Δεν υπάρχει σύνδεση έρευνας και γεωργικής παραγωγής στη χώρα. Η κάθε πλευρά ακολουθεί το δρόμο της. Δεν υπάρχει επίσης κάποιο σύστημα εκπαίδευσης των αγροτών ούτε κάποια σύστημα δημιουργίας πιλοτικών αγρών που θα μπορούσαν οι αγρότες να παρακολουθούν επιδείξεις του εξοπλισμού και τις εξελίξεις στις φυτείες. Οι αγρότες πρέπει να ενημερωθούν από τους πωλητές των αισθητήρων και του εξοπλισμού κάτι δύσκολο. Υπάρχει μια προφανής δυσπιστία των αγροτών προς τους πωλητές. Μια δεύτερη δυνατότητα είναι η εκπόνηση ενός Ελληνικού Σχεδίου της νέας ΚΑΠ που θα στοχεύει στην προώθηση της χρήσης νέων τεχνολογιών. Ιδιαίτερα τεχνολογιών που παράγουν Ελληνικές νεοφυείς επιχειρήσεις (όπως λιπασματοδιανομείς για διαφοροποιημένη λίπανση, αισθητήρες για μέτρηση της υγρασί-

ας του εδάφους). Ατυχώς το σημερινό Σχέδιο έχει πληθώρα μέτρων μείωσης της γεωργικής παραγωγής και σχεδόν τίποτα για προώθηση των νέων τεχνολογιών. Σκεφτείτε ότι αν ένας παραγωγός σταματήσει να καλλιεργεί μηδική ή καλαμπόκι (παραγωγή 1500 κιλά/στρ) και βάλει πχ βίκο (παραγωγή 500 κιλά/ στρ) ή σιτάρι (παραγωγή 300 κιλά/στρ) επιδοτείται με 30-50 €/στρ. Ενώ για να χρησιμοποιήσει νέες τεχνολογίες 3 €/ στρ.Μάλιστα σε πρόσφατο συνέδριο οι συντάκτες του σχεδίου προέβαλαν αυτή την αλλαγή ως μέτρο εξοικονόμησης νερού. Κατά τη γνώμη μου είναι μέτρο καταστροφής της ελληνικής γεωργίας και κτηνοτροφίας. Στα σχέδια βελτίωσης θα μπορούσαν να δοθούν μόρια σε αγρότες με συστήματα ακριβούς οδήγησης ή μηχανήματα με νέες τεχνολογίες για λίπανση, ψεκασμούς κλπ. Οι στενευμένες επιδοτήσεις είναι όπλα που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε. Ένα τρίτο πρόβλημα είναι η δυσκολία χρήσης των νέων τεχνολογιών από τα πολύ μικρά αγροκτήματα. Η δυσκολία συνεργασίας των αγροτών βγαίνει πάλι στην επιφάνεια. Η αδυναμία συμμετοχής σε συνεταιρισμούς ή δημιουργία ομάδων συνεργαζόμενων αγροτών κάνει δύσκολη την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών που θα μειώσει τη ανταγωνιστικότητα της ελληνικής γεωργίας. Η δυσφήμηση των συνεταιρισμών των προηγούμενων δεκαετιών δυσκολεύει τη κατάσταση. Πρέπει να εκπαιδεύσουμε όχι μόνο τους αγρότες αλλά όλους τους Έλληνες για τα πλεονεκτήματα της συνεργασίας στην επιτυχία στόχων. Εισαγωγή μαθημάτων στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση ίσως θα βοηθούσε. Συμπεράσματα Οι νέες τεχνολογίες και ιδιαίτερα οι τεχνολογίες της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στη μείωση του κόστους παραγωγής της ελληνικής γεωργίας και στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας της. Προφανώς πρέπει να προωθήσουμε τη χρήση τους για να μη βρεθούμε στο περιθώριο. Χρειαζόμαστε άμεσα δημιουργία συστήματος καθοδήγησης των αγροτών και σύνδεσης έρευνας και παραγωγής αλλά και σύστημα διαρκούς εκπαίδευσης των αγροτών. Στενευμένες επιδοτήσεις μπορούν να βοηθήσουν στην επίτευξη στόχων. Η τεχνολογία τρέχει πολύ γρήγορα και πρέπει να προσαρμοστούμε άμεσα. n

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 33

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΛΙΠΑΝΣΗ

ΝΈΕΣ ΠΡΟΚΛΉΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΊΑ ΛΙΠΑΣΜΆΤΩΝ

Τα «πράσινα» προϊόντα θρέψης πριμοδοτούνται από την ΚΑΠ Συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με θέμα «πως η βιομηχανία των προϊόντων λίπανσης αντιμετωπίζει τις σύγχρονες προκλήσεις του αγροδιατροφικού τομέα», έγινε στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΓΠΑ), στα πλαίσια του 16ου Πανελλαδικού Εδαφολογικού Συνεδρίου που έγινε 4 - 6 Δεκεμβρίου 2023. Το Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ήταν εκεί και σας παρουσιάζει τα κυριότερα θέματα συζήτησης. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

βιομηχανία έχει εδώ και καιρό δημιουργήσει προϊόντα θρέψης νέας τεχνολογίας, τονίστηκε στην συζήτηση της στρογγυλής τραπέζης. Όλοι οι εκπρόσωποι της βιομηχανίας λιπασμάτων αναφέρθηκαν στις μεγάλες επενδύσεις που γίνονται σήμερα για την παραγωγή «πράσινων» λιπασμάτων. Στόχος είναι η παραγωγή «πράσινης» αμμωνίας. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να αντικατασταθεί το φυσικό αέριο (που εισάγεται από την Ρωσία) από το νερό για παραγωγή της αμμωνίας. Το ερώτημα είναι ποιος θα πληρώσει το κόστος αυτών των επενδύσεων. Η απάντηση είναι ότι το κόστος η βιομηχανία θα το μετακυλίσει στην αγορά. Άρα τα πράσινα λιπάσματα θα τα πληρώνει πιο ακριβά ο αγρότης και στην συνέχεια θα φέρουν μια αύξηση τιμών στα τρόφιμα. Είναι έτοιμος ο καταναλωτης να πληρώνει πιο ακριβά τρόφιμα; Η απάντηση θα είναι θετική αν λάβει υπόψιν ότι θα πληρώνει περισσότερα για να μπορεί να ζήσει το παιδί του μέσα σε ένα καλύτερο περιβάλλον. Υπάρχει πάντως ο προβληματισμός ποιες θα είναι οι οικονομικές επιπτώσεις αυτών των αλλαγών στους καταναλωτές της ΕΕ και για αυτό δεν έχει υπάρξει κάποια μελέτη εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ο κ. Γιάννης Βεβελάκης, από την εταιρεία Eurochem Agro Hellas SA, ανέφερε ότι αν και έχουμε δυσκολία να σχεδιάσουμε το μέλλον υπάρχουν κάποια δεδομένα. Μέχρι το 2050 ο πλανήτης θα έχει 10 δις κατοίκους. Θα πρέπει να καλύψουμε τις ανάγκες για τροφή επιπλέον 2,5 δις ανθρώπων. Από την άλλη υπάρχουν προβλήματα από την υπερχρήση των εδαφών. Αυτο σημαίνει ότι θα πρέπει να αυξήσουμε την παραγωγή τροφίμων με μια πιο ορθολογική χρήση λιπασμάτων. Η κα Θεοδώρα Κουλουρά, από την εταιρεία Kavala Novafert, τόνισε ότι θα πρέπει να αναπροσαρμόσουμε την πα-

34 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

ραγωγική διαδικασία. Το 2050 θα είναι έτος ορόσημο για τον αγροδιατροφικό τομέα. Πρέπει να έχουμε μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος αλλά παράλληλα να παράγουμε περισσότερα τρόφιμα. Ο κ. Νίκος Κουτσούγερας, από την Φυτοθρεπτική, δήλωσε ότι το αρχικό σύν-

θημα η θρέψη είναι η λύση άλλαξε και έγινε να παράγουμε περισσότερα με περισσότερη γνώση. Επίσης αναφέρθηκε στην επανάσταση που έγινε με τη χρήση βιοδιεγερτών στις καλλιέργειες. Ο κ. Νίκος Κυριακίδης, από την εταιρεία Yara Ελλάς, τόνισε ότι από το 2050 η ΕΕ θα πρέπει να είναι περιβαλλοντικά ουδέ-

τερη. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει όλοι να προσαρμοστούμε. Εμείς σαν εταιρεία έχουμε χρέος να δίνουμε λύσεις και ήδη καταφέραμε να μειώσουμε το περιβαλλοντικό μας αποτύπωμα. Η κα Έφη Τσούργιαννη, από την εταιρεία ΛΗΔΡΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ, τόνισε ότι η βιομηχανία λιπασμάτων θα προσαρμοστεί με βάση την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Σαφώς όμως οι μικρές εταιρείες θα έχουν πρόβλημα οικονομικής βιωσιμότητας. Ο κ. Κωνσταντίνος Ωραιόπουλος, από την COMPO EXPERT ΕΛΛΑΣ, πρόσθεσε ότι φτάσαμε να μιλάμε για επισιτιστική κρίση γιατί είμαστε σε μια εποχή μεγάλων προκλήσεων. Πρέπει να δώσουμε απαντήσεις συνυπολογίζοντας την προστασία του περιβάλλοντος. Της συζήτησης είχε προηγηθεί η παρουσίαση της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) 2023-2027 που έκανε ο επιστημονικός υπεύθυνος για την κατάρτιση του Στρατηγικού Σχεδίου (Σ.Σ.) και καθηγητής του ΓΠΑ κ. Ευστάθιος Κλωνάρης. Όπως τόνισε ο κ. Κλωνάρης η νέα ΚΑΠ επιβραβεύει και πριμοδοτεί παραγωγούς που χρησιμοποιούν «πράσινα λιπάσματα» και βιοδιεγέρτες. Τα συγκεκριμένα προϊόντα θα βοηθήσουν στην αύξηση της παραγωγικότητας. Επίσης η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέλει να χρησιμοποιούνται λιπάσματα με χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα. Είναι θετικό ότι τα Οικολογικά Σχήματα της ΚΑΠ περιλαμβάνουν προϊόντα θρέψης νέας τεχνολογίας. Παραδέχτηκε πάντως ότι η σημερινή εικόνα είναι πολύ απογοητευτική, αφού τα στρέμματα που αποφάσισαν να εντάξουν οι παρα-

γωγοί στα Οικολογικά Σχήματα μέσω του ΟΣΔΕ το 2023 είναι λιγότερα από όσα είχε προβλέψει η επιτροπή σχεδιασμού (κόκκινο χρώμα στην εικόνα). Εξαίρεση αποτελεί το Π1-31.6 - «Ενίσχυση παραγωγών για την εφαρμογή φιλικών για το περιβάλλον πρακτικών διαχείρισης, με τη χρήση ψηφιακής εφαρμογής διαχείρισης εισροών και παρακολούθησης περιβαλλοντικών παραμέτρων», το οποίο περιλαμβάνει μεταξύ άλλων ενίσχυση για χρήση συγκεκριμένων λιπασμάτων και βιοδιεγερτών. Απατώντας ο κ. Κλωνάρης σε σχετική ερώτηση του Περιοδικού Γεωργία - Κτηνοτροφία, απαραίτητη είναι η χρήση της ψηφιακής εφαρμογής και σύνταξη Σχεδίου Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΣΠΔ). Δηλαδή δεν αρκούν τα τιμολόγια αγοράς για να πάρουν την ενίσχυση οι παραγωγοί. Θυμίζουμε ότι η παρέμβαση συνίσταται στην ενίσχυση των παραγωγών αφενός για την απόκτηση και χρήση ηλεκτρονικής εφαρμογής διαχείρισης εισροών και παρακολούθησης περιβαλλοντικών δεδομένων και αφ’ ετέρου για την εφαρμογή, με τη συνδρομή γεωργικού συμβούλου, μιας ή περισσότερων δράσεων που θα επιλεγούν από έναν κατάλογο προτεινόμενων πρακτικών. Η χρήση της ψηφιακής εφαρμογής συνοδεύεται απαραίτητα από την επιλογή μιας επιπλέον δράσης του οικολογικού σχήματος 31.6 σε επίπεδο αγροτεμαχίου, ενώ ο μέγιστος αριθμός δράσεων που μπορεί να επιλεγεί είναι τρεις με υποχρεωτική τη χρήση της ψηφιακής εφαρμογής. Ήδη έχουν πιστοποιηθεί κάποιες ψηφιακές εφαρμογές, ανέφερε ο κ. Κλωνάρης.

ΘΑ ΠΡΈΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΕΊ Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΊΑ ΛΙΠΑΣΜΆΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΉ ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΤΗΣ ΕΕ Θυμίζουμε ότι η ενίσχυση για χρήση λιπασμάτων βραδείας αποδέσμευσης σε αροτραίες είναι στα 45 ευρώ/εκτάριο, ενώ στα κηπευτικά και δενδρώδεις στα 60 ευρώ/εκτάριο. Για χρήση λιπασμάτων με παρεμποδιστές σε αροτραίες είναι στα 45 ευρώ/εκτάριο, ενώ στα κηπευτικά και δενδρώδεις στα 60 ευρώ/ εκτάριο. Για χρήση προϊόντων με βιοδιεγέρτες σε αροτραίες είναι στα 30 ευρώ/ εκτάριο, ενώ στα κηπευτικά και δενδρώδεις στα 60 ευρώ/εκτάριο. Πάντως σε παρέμβασή τους κύκλοι της βιομηχανίας λιπασμάτων ανέφεραν ότι οι ενισχύσεις κυμαίνονται σε χαμηλά επίπεδα και έπρεπε να ήταν υψηλότερες. Επίσης θα πρέπει να πληρώσει ο παραγωγός την αμοιβή γεωπόνου για σύνταξη Σχεδίου Περιβαλλοντικής Διαχείρισης και το κόστος της ψηφιακής εφαρμογής (υπάρχει πριμοδότηση και για αυτό). Το θετικό είναι ότι αφού έχει αγοράσει ο παραγωγός τα συγκεκριμένα προϊόντα γιατί να μην εισπράξει και την σχετική ενίσχυση. Θα πρέπει όμως να ανεβάσει στο ΟΣΔΕ και τα τιμολόγια αγοράς. Επίσης ο παραγωγός μέσα από την ψηφιακή εφαρμογή πρέπει να τηρεί καθημερινό ημερολόγιο εργασιών. n 10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 35

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

ΑΠΌ ΤΟ 2024 ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΌ ΠΛΑΊΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΎΚΛΩΣΗ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΏΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΊΑΣ ΛΈΕΙ Η ΚΥΒΈΡΝΗΣΗ Η βιομηχανία είναι έτοιμη να το εφαρμόσει χωρίς καμιά χρηματοδότηση

Ημερίδα για το παρόν και το μέλλον στην ανακύκλωση των συσκευασιών φυτοπροστασίας, πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα από την εταιρεία CYCLOS και τον ΕΣΥΦ. Από τους ομιλητές αναδείχθηκε η καθυστέρηση στη δημιουργία του θεσμικού νομικού πλαισίου από την πλευρά τους κράτους αλλά και η ετοιμότητα του ιδιωτικού τομέα για να αναλάβει δράση.

ε επιτυχία πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή, 24 Νοεμβρίου 2023, η ημερίδα που διοργάνωσε η εταιρεία CYCLOS με θέμα: «Το Παρόν και το Μέλλον στην Ανακύκλωση Συσκευασιών Φυτοπροστασίας», στον χώρο της Τεχνόπολης του Δήμου Αθηναίων, στο πλαίσιο δράσεων για την Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Μείωσης Αποβλήτων, υπό την έγκριση του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (Ε.Ο.Αν.). Στο πρώτο μέρος των συζητήσεων υπήρξαν δεσμεύσεις επί του θέματος από την πλευρά των συναρμόδιων Υπουργείων - τόσο από τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης κ. Γιώργο Στρατάκο όσο και από τον Γενικό Γραμματέα Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργεια κ. Μανώλη Γραφάκο ότι η σχετική Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) για το θεσμικό πλαίσιο της συγκέντρωσης κενών συσκευασιών φυτοπροστασίας θα είναι έτοιμη τον Μάρτιο του 2024. Ο κ. Στρατάκος είπε ότι η Οδηγία της ΕΕ για τα απόβλητα έχει ενσωματωθεί στην εθνική νομοθεσία, ενώ σε συνεργασία με το ΥΠΕΝ επεξεργάζονται την νομοθετική ρύθμιση για την ανακύκλωση συσκευασιών στον αγροτικό τομέα. Επίσης τόνισε ότι η λογική του μέτρου θα είναι «ο ρυπαίνων πληρώνει» για να λειτουργεί αποτρεπτικά. Πάντως παραδέχτηκε ότι η κατάσταση σήμερα στην ελληνική ύπαιθρο είναι ανεξέλεγκτη. Υπάρχουν αγρότες που μετά την χρήση του φαρμάκου πετούν τις συσκευασίες

36 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

ή τις καίνε. Η ορθή διαχείριση κενών συσκευασιών είναι θέμα τρόπου ζωής και χρειάζεται να υπάρξει εκπαίδευση. Τόνισε ακόμη ότι σε μια ημερίδα, που έγινε στο Κιλελέρ, το 2020, στην οποία συμμετείχε και ο συμπατριώτης του από την Μάνη κ. Γραφάκος, έδωσαν την υπόσχεση να ολοκληρώσουν την ΚΥΑ μέσα σε δύο μήνες. Όμως στην συνέχεια παραιτήθηκε από την θέση του και δεν προχώρησε η απόφαση. Τώρα που επανήλθε στο ΥπΑΑΤ θα προχωρήσουν οι σχετικές νομοθετικές διαδικασίες. Από την πλευρά του ο κ. Γραφάκος παραδέχτηκε ότι έχουμε αργήσει σαν χώρα ως προς τον σχεδιασμό στρατηγικής για τη διαχείριση των συσκευασιών φυτοπροστασίας. Μάλιστα, τόνισε ότι μετά τη θέσπιση του θεσμικού πλαισίου αναμένεται να ακολουθήσει η άμεση έγκριση και έναρξη του Συστήματος Εναλλακτικής Διαχείρισης. Η αρχή του θα είναι όποιος βάζει ένα προϊόν στην αγορά στην συνέχεια να είναι υπεύθυνος να το συλλέγει και να το πάει για ανακύκλωση.

Στο δεύτερο μέρος της εκδήλωσης καλύφθηκε το θέμα της διαχείρισης των κενών συσκευασιών φυτοπροστασίας και η λειτουργία των Συλλογικών Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΣΕΔ). «Η βιομηχανία φυτοπροστατευτικών δεν είναι περήφανη για την κατάσταση που βρίσκεται η χώρα μας», τόνισε ο κ. Β. Ευθυμιάδης, πρόεδρος της CYCLOS και Αντιπρόεδρος του ΕΣΥΦ. Και πρόσθεσε: «Περιμένουμε από την πολιτεία τη δημιουργία ενός νομοθετικού πλαισίου για την ανακύκλωση των συσκευασιών φυτοπροστασίας. Όσο αυτό καθυστερεί τόσο θα αυξάνονται τα προβλήματα. Η Ελλάδα είναι από τις λίγες χώρες της ΕΕ που δεν έχει οργανισμό συλλογής αυτών των συσκευασιών. Για το θέμα είχε ασχοληθεί ο ΕΣΥΦ αρκετά χρόνια πριν το νόμο 4819/2021, περί συσκευασιών και απορριμμάτων συσκευασιών. Πραγματοποιήσαμε ενημερωτικές ημερίδες για την ανάγκη πλύσης των συσκευασιών και στην συνέχεια μια εταιρεία να αναλάβει την συλλογή τους και τη διαχείριση. Το 2019 είχαμε μια πρώτη κόκκινη κάρτα για την καθυστέρηση της εφαρμογής της σχετικής νομοθεσίας και κινδυνεύει η χώρα μας να έχει και δεύτερη. Το πρόβλημα στη χώρα μας είναι ότι οι ποσότητες των πλαστικών συσκευασιών είναι μικρές και θα πρέπει να συλλεχθούν από πολλά σημεία. Αυτό αυξάνει το κόστος και φάνηκε στα πιλοτικά προγράμματα που έκανε ο ΕΣΥΦ από το 2013 έως το 2019, τα οποία βασίστηκαν σε εθελοντική συμμετοχή δήμων και συνεταιριστικών οργανώσεων. Αυτό που θα πρέπει να επισημάνουμε είναι ότι οι αγρότες δεν έχουν καταλάβει το μέγεθος του προβλήματος. Ένα ακόμη συμπέρασμα είναι ότι θα πρέπει να αρκετά σταθερά σημεία στη χώρα μας στα οποία θα γίνεται η συλλογή των κενών συσκευασιών. Από την άλλη όλες οι εταιρείες μέλη του ΕΣΥΦ που διακινούν φυτοπροστατευτικά είναι έτοιμες να λειτουργήσουν ένα ανεξάρτητο σύστημα διαχείρισης». Αυτό που ξεκαθάρισε ο κ. Ευθυμιάδης είναι ότι η βιομηχανία δεν ζητά κανενός είδος χρηματοδότηση. Όπως δήλωσε η κάθε εταιρεία θα μετρά τις ποσότητες συσκευασιών που θα «βάζει» στην αγορά και στην συνέχεια θα πληρώνει ένα σχετικό οικονομικό αντίτιμο. Όσον αφορά τη δημιουργία δικτύου συλλογής των συσκευασιών θα γίνει σταδιακά σε βάθος 5ετίας και θα ξεκινήσει από τις περιοχές μεγάλου αγροτικού ενδιαφέροντος. Ο ορισμός των σημείων συλλογής θα γίνει από τα μαγαζιά πώλησης λιανικής, στα οποία θα μπορούν οι αγρότες

ΚΑΘΥΣΤΈΡΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΎΚΛΩΣΗ ΚΕΝΏΝ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΏΝ ΣΤΗ ΧΏΡΑ ΜΑΣ

να επιστρέψουν τις άδειες συσκευασίες. Θα πρέπει το προϊόν που παραλαμβάνεται να είναι ασφαλή (τριπλό πλύσιμο) και να συγκεντρώνεται σε ειδικούς κάδους. Όπως ανέφερε στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ο Αντιπρόεδρος του ΕΣΥΦ, «οι περισσότερες μεγάλες εταιρείες που ασχολούνται με το λιανεμπόριο είναι θετικές να ενταχθούν στην προσπάθεια. Όσον αφορά την συλλογή από τους κάδους είναι δική μας ευθύνη. Τα προϊόντα που θα έχουμε από την ανακύκλωση θα χρησιμοποιηθούν σε τομείς που δεν θα έρχονται σε επαφή με τον άνθρωπο. Είμαστε σε ετοιμότητα και αυτό που περιμένουμε είναι η δημιουργία ενός νομοθετικού πλαισίου από την πλευρά της πολιτείας». Ο Πρόεδρος του ΕΣΥΦ κ. Γιώργος Ποντίκας, ανέφερε ότι «έχει καθυστερήση η χώρα μας στον τομέα της ανακύκλωσης. Για αυτό υπάρχει ευθύνη αλλά και υποκρισία. Η νέα ΚΑΠ έχει μια φιλοπεριβαλλοντική προσέγγιση. Στην πράξη όμως ο αγρότης μετά ένα ψεκασμό θα πετάξει ή θα κάψει την συσκευασία και μετά θα πάει να εισπράξει το πριμ από το οικολογικό σχήμα. Επίσης αφού τα καταστήματα βγάζουν χρήματα πουλώντας τα προϊόντα θα πρέπει να αναλάβουν και την ευθύνη για την συλλογή των κενών συσκευασιών». Από την πλευρά της η Γενική Διευθύντρια του ΕΣΥΦ, κα Φραντζέσκα Υδραίου, κατά την ομιλία της ανέφερε ότι «από τις αρχές του 2000 ξεκινήσαμε ένα πρόγραμμα για την αποτελεσματικότητα του τριπλού ξεπλύματος των συσκευασιών στην Χαλάστρα. Αν καταφέρουμε το 2024 να ξεκινήσει η όλη διαδικασία της ανακύκλωσης θα έχει γίνει πραγματικότητα το όνειρο που είχα όταν ξεκίνησαν την καριέρα μου στον ΕΣΥΦ πριν 26 ολόκληρα χρόνια». n

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 37

ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ | ΠΑΤΑΤΑ

ΜΕΙΩΜΈΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΈΣ ΠΑΤΆΤΑΣ ΛΌΓΩ ΤΩΝ ΚΑΙΡΙΚΏΝ ΣΥΝΘΗΚΏΝ Καλή ζήτηση και αυξημένες τιμές παραγωγού

Τα προβλήματα στις φυτεύσεις έφεραν μια οψίμιση στη φετινή παραγωγή πατάτας και προβλήματα με μειωμένες αποδόσεις. Ωστόσο η αυξημένη ζήτηση έφερε καλές τιμές παραγωγού, παρά την αύξηση των εισαγωγών που είχαμε το 2023. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

ν και υπάρχει αυξημένη ζήτηση και καλές τιμές οι παραγωγοί φαίνονται επιφυλακτικοί να αυξήσουν τα στρέμματα καλλιέργειας πατάτας. Οι καιρικές συνθήκες το 2023 δημιούργησαν προβλήματα και καθυστέρησαν στις σπορές. Επίσης προβληματισμός υπάρχει στους παραγωγούς από τη φετινή αύξηση των εισαγωγών πατάτας, κυρίως από Αίγυπτο. Σοβαρό πρόβλημα η άρδευση στη Νάξο

Ο Γενικός Διευθυντής της ΕΑΣ Νάξου, Μιχάλης Βερνίκος, ανέφερε στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ότι «από τα μέσα Δεκεμβρίου έχει ξεκινήσει η συγκομιδή της επίσπορης καλλιέργειας πατάτας στο νησί. Οι εκτάσεις καλλιέργειας είναι μειωμένες λόγω των προβλημάτων της λειψυδρίας. Επίσης έχουμε και προβλήματα στις αποδόσεις λόγω των καιρικών συνθηκών. Αποτέλεσμα φέτος να έχουμε μειωμένη παραγωγή. Η υλοποίηση του φράγματος Τσικαλαριού στη νήσο Νάξο θα έλυνε το πρόβλημα της άρδευσης αλλά δυστυχώς οι διαδικασίες πάνε με πολύ αργούς ρυθμούς. Από το 2009 που είχε ξεκινήσει το φράγμα να γίνεται, έως σήμερα έχουν προχωρήσει οι εργασίες κατασκευής κατά 10%. Έχει γίνει ο διαγωνισμός για το φράγμα αλλά ακόμη δεν έχει γίνει για το αρδευτικό δίκτυο. Πάντως φέτος υπάρχει καλή ζήτηση για τις πατάτες και εμείς πουλάμε επώνυμα το προϊόν στην αγορά. Η τιμή παραγωγού κυμαίνεται στα 89 λεπτά το κιλό συν την εκκαθάριση που θα γίνει στο τέλος της περιόδου. Συνήθως η συλλογή της πατάτας τελειώνει στα μέσα Μαρτίου αλλά φέτος αναμένεται να ολοκληρωθεί νωρίτερα». Μειωμένες αποδόσεις αλλά καλές τιμές στην Θήβα

Ο Ηλίας Χατζηδούρος, παραγωγός από την περιοχή της Θήβας και πρόεδρος Αγροτικού Συλλόγου Φυτικής Παραγωγής, τονίζει στο Περιοδικό Γεωργία -

38 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

Κτηνοτροφία ότι «στην περιοχή κάνουμε δύο φυτεύσεις πατάτας. Η ανοιξιάτικη που είναι όμως περιορισμένες ποσότητες, με τις σπορές να γίνονται από Φεβρουάριο έως Μάρτιο και η συγκομιδή από τέλος Ιουνίου έως και τον Ιούλιο. Το αρνητικό όμως είναι οι υψηλές θερμοκρασίες στην συγκομιδή και το υψηλό κόστος συντήρησης (λόγω τιμής ρεύματος). Στη χειμερινή καλλιέργεια πατάτας η σπορά γίνεται Ιούλιο και συγκομίζεται από τέλος Νοεμβρίου μέχρι τέλος Δεκεμβρίου. Πάντως επειδή το κόστος καλλιέργειας αυξάνει τα τελευταία χρόνια πολλοί παραγωγοί δεν ρισκάρουν να αυξήσουν τα στρέμματα καλλιέργειας. Επίσης τα τελευταία χρόνια επειδή έχουμε υψηλές θερμοκρασίες οι σπορές της χειμερινής καλλιέργειας πάνε πίσω προς τον Αύγουστο. Φέτος οι καιρικές συνθήκες δεν βοήθησαν την καλλιέργεια με αποτέλεσμα να έχουμε μειωμένη παραγωγή. Μια καλή απόδοση για την περιοχή είναι περίπου στους 3 τόνους το στρέμμα αλλά φέτος είναι

μειωμένες και δεν έχουμε πολλές ποσότητες που έχουν καλή ποιότητα. Πάντως έχει αυξημένη ζήτηση η αγορά και το Δεκέμβριο η μέση τιμή παραγωγού κυμάνθηκε στα 60 λεπτά το κιλό. Οι ψιλές πατάτες (baby) έχουν περισσότερη ζήτηση και πιάνουν καλύτερες τιμές. Θα δούμε όμως τι θα γίνει μετά τις 15 Ιανουαρίου που θα έρθουν στην αγορά οι αιγυπτιακές πατάτες, οι οποίες έχουν περίπου 10 λεπτά χαμηλότερες τιμές σε σχέση με τις εγχώριες. Εξωτερικά μοιάζουν πολύ με τις εγχώριες και είναι πολύ δύσκολο να τις καταλάβουν οι καταναλωτές. Επίσης υπάρχουν καταγγελίες ότι πολλές αιγυπτιακές πατάτες «βαφτίζονται» κυπριακές και μετά πωλούνται στις αγορές της Ευρώπης». Μέτρα κατά του «βαφτίσματος» ζητούν οι Κύπριοι

Πάντως υπήρξε και επίσημη διαμαρτυρία από τις αρχές της Κύπρου για τα «βαφτίσια πατάτας». Κατά την επίσκεψη που έκανε ο υπουργός Αγροτικής Ανά-

πτυξης και Τροφίμων, Λευτέρης Αυγενάκης στο νησί, στα μέσα Νοεμβρίου, του ζητήθηκε να πάρει μέτρα για την πάταξη του φαινομένου. Συγκεκριμένα, το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος της Κύπρου απέστειλε σχετικό υλικό προς την αρμόδια αρχή του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων της Ελλάδας για το θέμα. Οι κυπριακές αρχές ζητούν από τον Έλληνα υπουργό να γίνει ο εντοπισμός και η πάταξη του φαινομένου του «βαφτίσματος» πατατών προέλευσης Αιγύπτου - και ενδεχομένως άλλων χωρών - ως «κυπριακές» και η διάθεσή τους στην αγορά της χώρας μας. Οψίμιση της καλλιέργειας στην Αρκαδία

Ο κ. Κωνσταντίνος Κατσογιάννης, παραγωγός πατάτας με συσκευαστήριο από το Νεοχώρι της Αρκαδίας, αναφέρει στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ότι «φέτος είχαμε οψίμιση της καλλιέργειας με αποτέλεσμα να έχουμε μειωμένες αποδόσεις και παραγωγή. Τα προηγούμενα χρόνια οι φυτεύσεις πατάτας στην περιοχή γίνονται τον Απρίλιο. Το 2023 όμως επειδή είχαμε πολλές βροχοπτώσεις φτάσαμε τον Ιούνιο να κάνουμε φυτεύσεις. Αυτό είχε σαν απο-

τέλεσμα η συγκομιδή να ξεκινήσει από τέλη Αυγούστοι και να ολοκληρωθεί το Νοέμβριο. Πάντως η ζήτηση ήταν αυξημένη και οι τιμές παραγωγού κυμάνθηκαν από 50 έως και 65 λεπτά για την καλή ποιότητα». Στήριξη εισοδήματος ζητούν οι πατατοπαραγωγοί στη Δράμα

Ο κ. Απόστολος Βέσμελης, παραγωγός και πρόεδρος του Αγροτικού Συλλόγου Κάτω Νευροκοπίου της Δράμας, «φέτος είχαμε μειωμένες αποδόσεις (λόγω καιρικών συνθηκών) αλλά και οι εκτάσεις καλλιέργειας ήταν μειωμένες. Η παραγωγή πατάτας Νευροκοπίου ήταν μειωμένη πάνω από 40%. Η Ομάδα Παραγωγών της περιοχής, σε συνεργασία με τον Σύλλογο και τη ΔΑΟΚ Δράμας, έχουν συντάξει φάκελο και τον έχουν στείλει στο ΥπΑΑΤ με τον οποίο ζητούν την στήριξη των πατατοπαραγωγών για την απώλεια εισοδήματος που έχουν το 2023, λόγω των δυσμενών συνθηκών που υπήρξαν κατά την εποχή των φυτεύσεων». Αύξηση εισαγωγών πατάτας το 2023

Όσον αφορά τις εισαγωγές πατάτας

ΜΕΙΩΜΈΝΕΣ ΑΠΟΔΌΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΉ ΑΛΛΆ ΚΑΛΈΣ ΤΙΜΈΣ

στην χώρα μας, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το ενδεκάμηνο του 2023 ανήλθαν σε 207.620 τόνους, έναντι 169.750 τόνων το αντίστοιχο ενδεκάμηνο του 2022 (αύξηση κατά 22,31%). Οι εισαγόμενες πατάτες προήλθαν κατά 72,8% από την Αίγυπτο, ενώ ακολουθούν η Κύπρος και η Γαλλία. n

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 39

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ | BIOSOLIDS S.A

CULTISANO - Η ΧΙΤΟΖΑΝΗ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΕΩΡΓΙΑ Ο ρόλος της χιτοζάνης στην άμυνα των φυτών

Στη σύγχρονη γεωργία έχουν αναπτυχθεί φιλικά προς το περιβάλλον μέσα για τη διαχείριση ασθενειών των καλλιεργειών ως εναλλακτική των χημικών φυτοφαρμάκων, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης φυσικών ενώσεων όπως η χιτοζάνη. Η χιτοζάνη είναι ένα αποακετυλιωμένο παράγωγο της χιτίνης που υπάρχει φυσικά στο κυτταρικό τοίχωμα των μυκήτων, των εντόμων και στα κελύφη των οστρακοειδών από τα οποία μπορεί εύκολα να εξαχθεί. Αποτελεί ένα ενεργό μόριο που βρίσκει πολλές δυνατότητες εφαρμογής στη γεωργία, όπως τον έλεγχο των ασθενειών των φυτών. Συμπερασματικά, αυτή η ιδιότητα έχει οδηγήσει στην πρόοδο των προϊόντων χιτοζάνης που παρατείνουν τη διάρκεια ζωής τους και μετά τη συγκομιδή. η σόγια έως και 20%. Επίσης, δρα ως προστατευτικό φράγμα στις επιφάνειες των φύλλων των φυτών, σχηματίζοντας ένα φιλμ που εμποδίζει την ανάπτυξη παθογόνων μυκήτων και μικροοργανισμών που προκαλούν ασθένειες. Η αποτελεσματικότητα της χιτοζάνης έναντι διαφόρων παρασίτων και παθογόνων έχει καλύψει μεγάλο αριθμό ερευνητικών άρθρων σε διάφορες καλλιέργειες όπως φρούτα και λαχανικά. Ως εκ τούτου, από τη μεγάλη συλλογή της έρευνας για τη χιτοζάνη, έχουν συγκεντρωθεί πρόσφατες μελέτες (Πίνακας 1).

ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΣΤAΪΚΟΥ Marketing Manager Mediterranean

εταιρεία Biosolids S.A επενδύει στη χρήση εξειδικευμένων βιοδιεγερτών και ωφέλιμων μικροοργανισμών θρέψης και άμυνας των φυτών, ώστε να επιτευχθεί η διατήρηση της ευρωστίας των καλλιεργειών έναντι των αντίξοων συνθηκών, που καλούνται καθημερινά να “αντιμετωπίσουν” τα φυτά. Η Biosolids S.A προσθέτει στην γκάμα της μια σειρά προϊόντων από την εταιρεία Cultifort που στοχεύουν στη βελτίωση της απόδοσης των καλλιεργειών με αποτελεσματικό και οικολογικό τρόπο. Η χρήση της χιτοζάνης στην αγροτική παραγωγή Η χιτοζάνη έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει τις αποδόσεις σε καλλιέργειες όπως το σιτάρι, το καλαμπόκι, η πιπεριά, η ντομάτα και

Η χρήση της χιτοζάνης στην αμπελουργία Από πειραματικά δεδομένα, έχει αποδειχθεί ότι η χρήση της χιτοζάνης δρα αποτελεσματικά στην αμπελουργία. Η ασθένεια της γκρίζας μούχλας ή βοτρύτης που προκαλείται από τον Botrytis cinerea είναι πολύ συχνή και επηρεάζει τα διαφορετικά μέρη του φυτού σε διάφορα αναπτυξιακά στάδια. Συγκεκριμένα, η χρήση της χιτοζάνης αξιολογήθηκε σε καλλιέργεια αμπέλου με στόχο την ενεργοποίηση της επαγόμενης άμυνας της καλλιέργειας έναντι της ανάπτυξης του βοτρύτη (Botrytis cinerea). Η ενεργοποίηση αμυντικών μηχανισμών λόγω της χρήσης της χιτοζάνης που παρατηρήθηκαν σε μοριακό επίπεδο, τελικά ανέστειλαν την ανάπτυξη μυκηλίου βοτρύτη. (Viewpoint of Chitosan Application

Ðßíáêáò 1: Ìç÷áíéóìïß ðïõ ðñïêáëïýíôáé áðü ÷éôïæÜíç óå êáëëéÝñãåéåò ÊáëëéÝñãåéá

ÓõãêÝíôñùóç

Ðáèïãüíï / ÐáñÜóéôï

Ìç÷áíéóìüò Üìõíáò

Ôñüðïò ÅöáñìïãÞò

Êáñüôï

2 Þ 4% ( w / v )

Sclerotinia sclerotiorum

ÁíôéìõêçôéáêÞ äñÜóç

In vitro

Áããïýñé

0,2 g L -1

Botrytis cinerea

Áíôéìõêçôéáêü

ÄéáöõëëéêÞ åöáñìïãÞ

ÐïñôïêÜëé

2% ( w / v )

Penicillium italicum êáé Penicillium digitatum

Ìõêçôïêôüíï áðïôÝëåóìá

ÅðéêÜëõøç ìåôÜ ôç óõãêïìéäÞ

ÑïäÜêéíï

0,5 g L -1

Monilinia fructicola

Áíôéïîåéäùôéêü êáé áíôéìõêçôéáêü

ÅìâÜðôéóç óå äéÜëõìá

ÍôïìÜôá

1 mg/mL

Alternaria solani

ÁíôéâáêôçñéäéáêÞ Üìõíá

ÄéáöõëëéêÞ åöáñìïãÞ

«ÐçãÞ: The Multifunctional Role of Chitosan in Horticultural Crops; A Review»

40 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

in Grapevine for Abiotic Stress/Disease Management towards More Resilient Viticulture Practices, https://www.mdpi. com/2077-0472/12/9/1369) Η χρήση της χιτοζάνης στα ακτινίδια H ώριμη σήψη που προκαλείται από το παθογόνο Botryosphaeria dothidea είναι μια κρίσιμη ασθένεια στα ακτινίδια. Προκειμένου να ελεγχθεί αποτελεσματικά η ώριμη σήψη, αναπτύχθηκε με επιτυχία ένα σύνθετο φιλμ χιτοζάνης (CCF) 28,6% που περιέχει χιτοζάνη, δεξτρίνη, φερουλικό οξύ, ασβέστιο και βοηθητικά. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι είχε ισχυρή ανασταλτική επίδραση στην ανάπτυξη του μυκηλίου του B. dothidea. Ο ψεκασμός με το φιλμ χιτοζάνης (CCF) πριν από τη μόλυνση από το παθογόνο μείωσε αποτελεσματικά τη συχνότητα εμφάνισης της ώριμης σήψης, αύξησε αξιοσημείωτα την περιεκτικότητα σε ενώσεις ανθεκτικότητας και ενεργοποίησε τη δραστηριότητα των αμυντικών ενζύμων. Επιπλέον, ενίσχυσε σημαντικά την απόδοση και την ποιότητα των καρπών και παρέτεινε τη διάρκεια ζωής του ακτινιδίου. (A Chitosan Composite Film Sprayed before Pathogen Infection Effectively Controls Postharvest Soft Rot in Kiwifruit, https://www.mdpi. com/2073-4395/10/2/265) Cultisano Biosolids Το προϊόν Cultisano από την Biosolids αποτελεί µια υγρή φόρµουλα χιτοζάνης που όπως αναφέρθηκε είναι ένα φυσικό πολυμερές από οστρακοειδή. Επίσης, εµπλουτίζεται µε αµινοξέα τα οποία προέρχονται από ενζυµική υδρόλυση φυτικών πρωτεϊνών. ∆ιεγείρει την ανάπτυξη του φυτού, καθυστερώντας τη γήρανση, παρατείνοντας µε αυτό τον τρόπο την παραγωγική ζωή του φυτού. ∆ηµιουργεί επίσης µηχανισµούς αυτοάµυνας του φυτού έναντι µυκήτων και βακτηρίων (βιοτικό στρες). Τέλος, η προληπτική του δράση έχει αποδειχθεί ότι βοηθά στην αναστολή της ανάπτυξης παθογόνων μυκήτων. n

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 41

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΟΠΩΡΟΦΟΡΑ

ΠΑΡΑΓΩΓΉ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΊΑ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΟΎ ΥΛΙΚΟΎ ΟΠΩΡΟΦΌΡΩΝ ΦΥΤΏΝ Πρακτική εφαρμογή της κείμενης νομοθεσίας

Το συγκεκριμένο άρθρο αναφέρεται στο θεσμικό πλαίσιο για το Πολλαπλασιαστικό Υλικό (ΠΥ) οπωροφόρων φυτών όσον αφορά την εθνική και κοινοτική νομοθεσία αλλά και την πρακτική εφαρμογή της. Δρ. ΣΩΤΉΡΙΟΣ ΚΟΣΜΆΣ¹ ¹ Γεωπόνος, Προϊστάμενος της Δ/νσης Πολλαπλασιαστικού Υλικού Καλλιεργούμενων Φυτικών Ειδών και Φυτογενετικών Πόρων, Γενική Δ/νση Γεωργίας, ΥπΑΑΤ

Υφιστάμενο Θεσμικό πλαίσιο για το πολλαπλασιαστικό υλικό (ΠΥ) οπωροφόρων φυτών 1. Εθνική Νομοθεσία: ♦ Νόμος 1564/85 «Οργάνωση της παραγωγής και εμπορίας πολλαπλασιαστικού υλικού φυτικών ειδών» (Α΄ 164), όπως ισχύει. ♦ Οι εκδοθέντες τεχνικοί κανονισμοί ελέγχου και πιστοποίησης και εμπορίας κατ’ εξουσιοδότηση του νόμου αυτού και των κοινοτικών Οδηγιών. 2. Ενωσιακή νομοθεσία: Οδηγία 2008/90/ΕΚ του Συμβουλίου για την εμπορία του πολλαπλασιαστικού υλικού οπωροφόρων φυτών και των οπωροφόρων δένδρων που προορίζονται για την παραγωγή φρούτων και οι εκτελεστικές Οδηγίες της Επιτροπής 2014/96/EΕ (σήμανση και συσκευασία), 2014/97/ΕΕ (εγγραφή προμηθευτών – ποικιλιών), 2014/98/ΕΕ (ειδικές απαιτήσεις για τα γένη και είδη οπωροφόρων και τους προμηθευτές). Χρήσιμοι ορισμοί Ποικιλία: νοείται ομάδα φυτών εντός μιας βοτανικής ταξινομικής μονάδας της κατώτερης γνωστής κατηγορίας που μπορεί: α) να οριστεί από την εκδήλωση των χαρακτηριστικών που προκύπτουν από ένα συγκεκριμένο γονότυπο ή συνδυασμό γονοτύπων, β) να τη διακρίνει από κάθε άλλη ομάδα φυτών η εκδήλωση ενός τουλάχιστον από τα εν λόγω χαρακτηριστικά, γ) να θεωρείται ως μονάδα σε σχέση με την καταλληλότητά της να αναπαράγεται χωρίς μεταβολές. Πρέπει να συντρέχουν αθροιστικά και οι τρείς ανωτέρω περιπτώσεις. Με βάση τον ανωτέρω ορισμό, η ποικιλία ορίζεται από τον φαινότυπό της. ♦ Κλώνος (οπωροφόρα δένδρα): ο γενετικά ομοιόμορφος απόγονος από αγενή πολλαπλασιασμό ενός μόνο φυτού.

42 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

♦ Εμπορία: η πώληση, η κατοχή προς πώληση, η προσφορά προς πώληση και κάθε διάθεση, προμήθεια ή μεταβίβαση Π.Υ. σε τρίτους, δωρεάν ή με αντάλλαγμα, με σκοπό την εμπορική εκμετάλλευση. ♦ Δεν θεωρείται εμπορία το εμπόριο Π.Υ. που δεν προορίζεται για εμπορική εκμετάλλευση της ποικιλίας. Προϋποθέσεις εμπορίας ΠΥ Οπωροφόρων Φυτών 1. Εγγραφή προμηθευτών στο μητρώο επιχειρήσεων παραγωγής και εμπορίας ΠΥ καθώς και στο φυτοϋγειονομικό μητρώο του ΥπΑΑΤ. 2. Εγγραφή ποικιλιών στον εθνικό – ενωσιακό κατάλογο ποικιλιών καλλιεργούμενων φυτικών ειδών. 3. Πιστοποίηση ΠΥ (υποχρεωτική / προαιρετική). 4. Τήρηση της κείμενης φυτοϋγειονομικής νομοθεσίας. 5. Το ΠΥ οπωροφόρων φυτών διατίθεται προς εμπορία: – σε διαφορετικές κατηγορίες (προβασικό, βασικό, πιστοποιημένο και CAC). – σε ομοιογενείς παρτίδες με κατάλληλη σήμανση για λόγους ιχνηλασιμότητας. – σε κατάλληλη και σφραγισμένη συσκευασία.

Το πολλαπλασιαστικό υλικό και τα οπωροφόρα φυτά (φυτά προς φύτευση) διατίθενται στο εμπόριο υποχρεωτικά με ένδειξη της ποικιλίας στην οποία ανήκουν. Αν, στην περίπτωση των έρριζων υποκειμένων, το υλικό δεν ανήκει σε συγκεκριμένη ποικιλία, τότε γίνεται αναφορά στο οικείο είδος ή υβρίδιο ειδών. Οι ποικιλίες πρέπει να είναι: α) νομίμως προστατευόμενες με δικαίωμα επί φυτικής ποικιλίας, ή β) επίσημα καταχωρισμένες (εθνικός κατάλογος ή ενωσιακός κατάλογος/ FRUMATIS), ή γ) γενικά γνωστές Εάν δεν πληρούνται οι ανωτέρω προϋποθέσεις, είτε όλες, είτε μια εξ αυτών, πρόκειται για παράνομη εμπορία ΠΥ και επιβάλλονται οι κυρώσεις του άρθρου 25 του ν. 1564/1985. Εγγραφή ποικιλιών στον εθνικό – ενωσιακό κατάλογο Πριν γίνει αποδεκτή μια ποικιλία για εγγραφή στον εθνικό κατάλογο ποικιλιών πρέπει να εξεταστεί επίσημα ως προς: 1. Την Διακριτότητά της, 2. Την Ομοιομορφία της, 3. Την Σταθερότητα της, [ΔΟΣ] 4. Να έχει μια κατάλληλη ονομασία (κανονισμοί ΕΕ).

Δημιουργείται έτσι η επίσημη περιγραφή της κάθε ποικιλίας (η ταυτότητά της). Πιστοποίηση ΠΥ ♦ Η πιστοποίηση του ΠΥ είναι μια διαδικασία διασφάλισης ποιότητας. Το πιστοποιημένο ΠΥ που προορίζεται για την εγχώρια ή τις διεθνείς αγορές ανήκει σε ποικιλία εγγεγραμμένη στον εθνικό ή ενωσιακό κατάλογο ποικιλιών, ελέγχεται και επιθεωρείται από επίσημους φορείς με στόχο να εξασφαλίζεται συνεχώς υψηλή ποιότητα για τους καταναλωτές (καλλιεργητές). ♦ Διασφαλίζεται έτσι ότι η ποικιλία που δημιούργησε ο βελτιωτής φτάνει στα χέρια του καλλιεργητή. ♦ Απαραίτητη προϋπόθεση για την πιστοποίηση του ΠΥ ή για τον χαρακτηρισμό του ως CAC υλικού (οπωροφόρα φυτά) είναι η ύπαρξη εγγεγραμμένων ποικιλιών στον εθνικό – ενωσιακό κατάλογο δηλαδή η ύπαρξη περιγραφής. Διαδικασία Πιστοποίησης ΠΥ οπωροφόρων φυτών Επίσημοι έλεγχοι στο φυτώριο (καλλιεργητικός έλεγχος). Επίσημοι έλεγχοι από τα επίσημα αναγνωρισμένα εργαστήρια: ♦ Έλεγχος ποικιλιακής ταυτότητας, ♦ Φυτοϋγεία ♦ Ποιότητα Π.Υ. Το ΠΥ των οπωροφόρων φυτών διατίθεται προς εμπορία μόνο εάν έχει πιστοποιηθεί ως προβασικό υλικό, ή ως βασικό υλικό,

ή ως πιστοποιημένο υλικό ή πληροί τις προϋποθέσεις να χαρακτηρισθεί ως υλικό CAC (Conformitas Agraria Communitatis). Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου – Επίσημα Αναγνωρισμένα Εργαστήρια ♦ Τμήμα Ελέγχου Ποικιλιών Καλλιεργουμένων Φυτών (ΤΕΠΚΦ) της Δ/νσης Πολλαπλασιαστικού Υλικού Καλλιεργούμενων Φυτικών Ειδών και Φυτογενετικών Πόρων του ΥπΑΑΤ. ♦ Τμήματα Αγροτικής Ανάπτυξης και Ελέγχων (ΤΑΑΕ) των Δ/νσεων Αποκεντρωμένων Υπηρεσιών του ΥπΑΑΤ. ♦ Σταθμός Ελέγχου Αγενούς Πολλαπλασιαστικού Υλικού και Σπόρων (ΣΕΑΠΥΣ) της Δ/ νσης Πολλαπλασιαστικού Υλικού Καλλιεργούμενων Φυτικών Ειδών και Φυτογενετικών Πόρων του ΥπΑΑΤ. ♦ Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (ΜΦΙ). ♦ ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ. Οφέλη χρήσης πιστοποιημένου ΠΥ ♦ Επάρκεια και ασφάλεια τροφίμων ♦ Καλλιέργεια βελτιωμένων ποικιλιών ♦ Προστασία από εχθρούς, ασθένειες και ζιζάνια ♦ Ορθολογικότερη εκμετάλλευση εισροών (φυτοπροστατευτικά προϊόντα, λιπάσματα, νερό) ♦ Υψηλότερες αποδόσεις ♦ Προστασία περιβάλλοντος ♦ Τελικά προϊόντα υψηλής ποιότητας ♦ Ιχνηλασιμότητα παραγόμενου προϊόντος ♦ Πρόσβαση σε αγορές προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας Εισαγωγή-Απόκτηση από άλλα Κ-Μ της Ε.Ε. Πολ/κού Υλικού 1. Επιτρέπεται η εισαγωγή ή η απόκτηση από άλλα Κ-Μ της Ε.Ε. Π.Υ. καλλιεργούμενων φυτικών ειδών με σκοπό την εμπορία από τους εγγεγραμμένους στο μητρώο επιχειρήσεων προμηθευτές. 2. Επιτρέπεται η απόκτηση από άλλα Κ-Μ της Ε.Ε. Π.Υ. καλλιεργούμενων φυτικών ειδών από φυσικά ή νομικά πρόσωπα εγγεγραμμένα στο Μ.Α.Α.Ε. αποκλειστικά για τις ανάγκες σποράς ή φύτευσης των αγροτικών τους εκμεταλλεύσεων και όχι για εμπορία χωρίς να είναι εγγεγραμμένα στο μητρώο επιχειρήσεων Π.Υ. 3. Επιτρέπεται η εισαγωγή Π.Υ. καλλιεργούμενων φυτικών ειδών για δοκιμαστική χρήση ή πειραματισμό ή για ανάπλαση του περιβάλλοντος από

δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς, φυσικά ή νομικά πρόσωπα χωρίς να είναι εγγεγραμμένα στο μητρώο επιχειρήσεων Π.Υ., μετά από έγκριση που χορηγείται από την αρμόδια αρχή. 4. Επιτρέπεται η εισαγωγή μικρών ποσοτήτων Π.Υ. που μεταφέρεται από επιβάτες ή αποστέλλεται δωρεάν για ερασιτεχνική χρήση χωρίς να είναι εγγεγραμμένοι στο μητρώο επιχειρήσεων Π.Υ. Για όλα τα ανωτέρω πρέπει να τηρείται η κείμενη φυτοϋγειονομική νομοθεσία. Δικαιώματα επί φυτικών ποικιλιών ♦ Θεσμικό πλαίσιο: α) άρθρο 8 του ν. 1564/1985 (Α΄ 164), β) κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2100/94 ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ γ) συνθήκη UPOV ♦ Το δικαίωμα (εθνικό ή κοινοτικό) επί φυτικής ποικιλίας παρέχεται στις ποικιλίες που είναι: α) διακριτές, β) ομοιόμορφες, γ) σταθερές και δ) νέες Επιπλέον, η ποικιλία πρέπει να ορίζεται από κατάλληλη ονομασία. Δικαιώματα κατόχου κοινοτικού δικαιώματος επί φυτικής ποικιλίας 1. 1. Το πρόσωπο που δημιούργησε ή ανακάλυψε και ανέπτυξε την ποικιλία ή ο διάδοχός του είναι ο δημιουργός και σε αυτόν χορηγείται το δικαίωμα επί φυτικής ποικιλίας. 2. Η άδεια του κατόχου δικαιώματος επί φυτικής ποικιλίας απαιτείται για τις ακόλουθες πράξεις: α) παραγωγή ή αναπαραγωγή (πολλαπλασιασμός), β) επεξεργασία με σκοπό την αναπαραγωγή, γ) προσφορά προς πώληση, δ) πώληση ή άλλου είδους διάθεση στην αγορά, ε) εξαγωγή από την Κοινότητα, στ) εισαγωγή στην Κοινότητα, ζ) αποθήκευση για οποιονδήποτε από τους προαναφερόμενους λόγους 3. Η άδεια του κατόχου απαιτείται και για: α) ποικιλίες οι οποίες θεωρούνται ότι είναι κατ' ουσίαν παράγωγες άλλης (essentially derived varieties) η οποία προστατεύεται, β) ποικιλίες που δεν είναι σαφώς διακρινόμενες από την προστατευόμενη ποικιλία και 10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 43

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΟΠΩΡΟΦΟΡΑ 1

Εικ. 1: Σχήμα παραγωγής πιστοποιημένου Πο/κού Υλικού Οπωροφόρων Φυτών (ποικιλίες και υποκείμενα). Εικ. 2: Σχήμα Παραγωγής Πολ/ κού Υλικού Οπωροφόρων Φυτών κατηγορίας CAC (ποικιλίες και υποκείμενα). Εικ. 3: Προβασικά μητρικά φυτά ποικιλιών ελιάς στο Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (Χανιά).

γ) ποικιλίες η παραγωγή των οποίων απαιτεί επανειλημμένη χρήση της προστατευόμενης ποικιλίας. 4. Ο κάτοχος μπορεί να χορηγεί την άδεια αυτή υπό όρους και περιορισμούς. Όρια δικαιωμάτων επί φυτικών ποικιλιών Τα δικαιώματα επί φυτικών ποικιλιών δεν εκτείνονται σε: α) ατομικές ενέργειες για μη εμπορικούς σκοπούς, β) ενέργειες για πειραματικούς σκοπούς, γ) ενέργειες για σκοπούς δημιουργίας, ανακάλυψης και ανάπτυξης άλλων ποικιλιών, δ) ενέργειες η απαγόρευση των οποίων θα παραβίαζε λόγους δημοσίου συμφέροντος ή την παρέκκλιση από το κοινοτικό δικαίωμα επί φυτικής ποικιλίας ή την υποχρεωτική χορήγηση άδειας. Γιατί οι αγρότες δεν χρησιμοποιούν πιστοποιημένο ΠΥ; ♦ Συνήθως στερούνται πλήρους και έγκυρης ενημέρωσης για τα οφέλη χρήσης του πιστοποιημένου ΠΥ ♦ Η χρήση πιστοποιημένου ΠΥ θεωρείται ότι αυξάνει το κόστος καλλιέργειας. ♦ Η χρήση πιστοποιημένου ΠΥ και στη συνέχεια η ορθή γεωργική πρακτική, εξασφαλίζει στον παραγωγό τελικό

44 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

προϊόν υψηλών ποιοτικών προδιαγραφών με προστιθέμενη αξία, η οποία όμως δεν αναγνωρίζεται από τους εμπόρους. Το γεγονός αυτό αποθαρρύνει τους γεωργούς από τη χρήση πιστοποιημένου ΠΥ. Η Αλυσίδα Παραγωγής 1. Δημιουργία νέας ποικιλίας (βελτιωμένης) ή υπάρχουσα ποικιλία – εγγραφή ποικιλίας ή/και προστασία της 2. Παραγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού - Πιστοποίηση 3. Εμπορία πολλαπλασιαστικού υλικού 4. Φύτευση – καλλιέργεια ποικιλίας 5. Παραγωγή αγροτικών προϊόντων υψηλής ποιότητας Σχήμα παραγωγής πολ/κού υλικού οπωροφόρων φυτών

Προβασικά μητρικά φυτά: παράγουν προβασικό υλικό.

Βασικά μητρικά φυτά: προέρχονται από προβασικό υλικό και παράγουν βασικό υλικό. Πιστοποιημένα μητρικά φυτά: προέρχονται από προβασικό ή βασικό υλικό και παράγουν πιστοποιημένο υλικό ή πιστοποιημένα φυτά προς φύτευση Υλικό CAC (Ελάχιστων Κοινοτικών Προδιαγραφών): παράγεται από αναγνωρισμένη (ταυτοποιημένη) πηγή υλικού (από προβασικό ή βασικό ή πιστοποιημένο ή υλικό CAC). Πρέπει να έχει την ταυτότητα της ποικιλίας, να ικανοποιεί τις φυτοϋγειονομικές απαιτήσεις της χώρας και

της ΕΕ και να είναι απαλλαγμένο από ελαττώματα. Οι δράσεις για την συμμόρφωση του υλικού CAC με τα ανωτέρω διεξάγονται από την φυτωριακή επιχείρηση. Έλεγχοι: Τα προβασικά, βασικά, πιστοποιημένα μητρικά φυτά και αντίστοιχα το προβασικό, βασικό και πιστοποιημένο υλικό ελέγχονται επίσημα από τα Τμήματα Αγροτικής Ανάπτυξης και Ελέγχων (ΤΑΑΕ). Το υλικό CAC ελέγχεται από την φυτωριακή επιχείρηση (Eικ. 1). Ενέργειες από τα φυτώρια που παράγουν υλικό CAC ♦ Εγκαθιστούν μητρικά φυτά των ειδών και ποικιλιών/υποκειμένων που παράγουν και τα δηλώνουν στο οικείο ΤΑΑΕ, ώστε να υπάρχει ιχνηλασιμότητα, ή ♦ Προμηθεύονται εμβολιομοσχεύματα και μοσχεύματα υποκειμένων (συνοδεύονται από σήμανση του προμηθευτή, φυτοϋγειονομικό διαβατήριο/πιστοποιητικό φυτοϋγείας και σχετικά παραστατικά αγοράς) από άλλα φυτώρια (εγχώρια ή από άλλα κράτη μέλη της ΕΕ ή από τρίτες χώρες) που διαθέτουν μητρικά φυτά, ώστε να υπάρχει ιχνηλασιμότητα.

♦ Τα φυτώρια εγκαθίστανται σε αγρούς/ περιοχές χωρίς ανεπτυγμένα δένδρα ή θάμνους οι οποίες βρίσκονται υπό την επίδραση ευνοϊκών κλιματολογικών συνθηκών. Από φυτοϋγειονομικής άποψης, το έδαφος δεν πρέπει να βρίσκεται μέσα σε ζώνη προσβεβλημένη από μεταδοτικές ασθένειες και εχθρούς και να είναι απαλλαγμένο από νηματώδεις. ♦ Ελέγχουν την ταυτότητα της ποικιλίας και την φυτοϋγειονομική κατάσταση τόσο των μητρικών φυτών (εγκατάσταση fruiting plant) όσο και των φυτών που βρίσκονται στον αγρό παραγωγής. ♦ Δεν συλλέγονται σε καμία περίπτωση εμβολιομοσχεύματα ή μοσχεύματα υποκειμένων ή σπόροι από οπωρώνες ή συσκευαστήρια. Επιπλέον δεν συλλέγονται εμβολιομοσχεύματα ή μοσχεύματα υποκειμένων από οπωρώνες όπου έχουν εγκατασταθεί προστατευόμενες ποικιλίες. ♦ Διαθέτουν σχέδιο εντοπισμού και παρακολούθησης των κρίσιμων σημείων στη διαδικασία παραγωγής: α) την τοποθεσία και τον αριθμό των φυτών, β) το χρονοδιάγραμμα της καλλιέργειάς τους, γ) τις διαδικασίες πολλαπλασιασμού,

δ) τις διαδικασίες συσκευασίας, αποθήκευσης και μεταφοράς. ♦ Τηρούν αρχεία με πληροφορίες σχετικά με την παρακολούθηση των κρίσιμων σημείων στη διαδικασία παραγωγής και, όταν απαιτείται, τα καθιστούν διαθέσιμα προς εξέταση. ♦ Τα αρχεία αυτά πρέπει να παραμένουν διαθέσιμα για χρονικό διάστημα τουλάχιστον τριών ετών μετά την παραγωγή του οικείου υλικού. ♦ Τηρούν αρχεία με τις επιτόπιες επιθεωρήσεις, τις δειγματοληψίες και τις δοκιμές για όσο διάστημα το αντίστοιχο πολλαπλασιαστικό υλικό και οπωροφόρα φυτά είναι υπό τον έλεγχό τους και για χρονικό διάστημα τουλάχιστον τριών ετών αφότου το εν λόγω πολλαπλασιαστικό υλικό και οπωροφόρα φυτά έχουν απομακρυνθεί ή διατεθεί στην αγορά (Εικ. 2). ΕΠΙΣΗΜΕΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΕΙΣ 1. Οι επίσημες επιθεωρήσεις αποτελούνται από οπτική επιθεώρηση και, ενδεχομένως, δειγματοληψίες και δοκιμές. 2. Κατά τη διάρκεια των επίσημων επιθεωρήσεων, το ΤΑΑΕ πρέπει να αποδίδει ιδιαίτερη προσοχή στα εξής: α) την καταλληλότητα και την πραγματική χρήση των μεθόδων από τον φυ-

τωριούχο για τον έλεγχο καθενός από τα κρίσιμα σημεία στη διαδικασία της παραγωγής, β) τη συνολική ικανότητα του προσωπικού του προμηθευτή να ασκεί τις δραστηριότητες. 3. Τα ΤΑΑΕ καταρτίζουν και τηρούν αρχεία σχετικά με τα αποτελέσματα και τις ημερομηνίες όλων των επιτόπιων επιθεωρήσεων, των δειγματοληψιών και των δοκιμών που πραγματοποιούν οι ίδιοι (Εικ. 3). Χρήσιμες ιστοσελίδες 1.

2. 3. 4.

ΥπΑΑΤ, Αγρότης-Επιχειρηματίας/ Γεωργία/Πολλαπλασιαστικό Υλικό (http://www.minagric.gr/index.php/ el/for-farmer-2/crop-production/ polylikomenu). UPOV (https://www.upov.int/portal/ index.html.en). CPVO (https://cpvo.europa.eu/en). European Commission Plant Reproductive Material (https:// ec.europa.eu/food/plant/plant_ propagation_material_en). IPPC (https://www.ippc.int/en/ core-activities/standards-setting/ ispms/#publications). EPPO (https://www.eppo.int/ RESOURCES/eppo_standards) n

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 45

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΝΕΟΣ ΕΝΤΟΜΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΧΘΡΟΣ

PSEUDOCOCCUS COMSTOCKI (KUWANA) Ένας νέος εντομολογικός εχθρός απειλεί την καλλιέργεια ροδακινιάς στην Ελλάδα

Οι ψευδόκοκκοι (Hemiptera: Pseudococcidae) αποτελούν μια σημαντικότατη ταξινομική κατηγορία εντόμων που περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό ειδών που προσβάλλουν μεγάλο εύρος ξενιστών παγκοσμίως (Gullan & Martin, 2003). Η συγκεκριμένη ομάδα συγκαταλέγεται στους υψηλής οικονομικής σημασίας εντομολογικούς εχθρούς και εκτιμάται ότι περιλαμβάνει περισσότερα από 2.000 είδη (Hardy et al., 2008). Η διαπίστωση της παρουσίας τους σε εισαγόμενα προϊόντα ανά τον κόσμο είναι δύσκολη και πολλές φορές διαφεύγει των επίσημων διαδικασιών φυτοκαραντίνας και επισκοπήσεων, καθώς είναι κρυπτικά είδη και η ταυτοποίησή τους απαιτεί εξειδικευμένο προσωπικό ή εναλλακτικές μεθόδους, όπως π.χ. χρήση μοριακών μεθόδων και εργαλείων (Abd-Rabou et al., 2012; Correa et al., 2014). ΖΆΡΠΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ¹, ΠΡΈΚΑΣ ΠΑΡΆΣΧΟΣ¹, ΡΟΔΟΒΊΤΗΣ ΒΑΣΊΛΕΙΟΣ¹, ΓΑΒΡΙΗΛΊΔΗΣ ΣΠΥΡΊΔΩΝ², ΓΚΟΥΔΈΡΗΣ ΔΗΜΉΤΡΙΟΣ², ΚΑΡΠΟΎΖΗΣ ΑΝΤΏΝΙΟΣ², ΜΥΛΩΝΆΣ ΠΑΝΑΓΙΏΤΗΣ³, ΠΑΠΑΔΌΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΌΛΑΟΣ¹ ¹ Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας, Σχολή Γεωπονικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ² Novagreen ΑΕ, Τεχνικό Τμήμα, ³ Εργαστήριο Βιολογικής Καταπολέμησης, Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο

την Ελλάδα, ο κατάλογος των διαπιστωμένα εγκατεστημένων κοκκοειδών και ιδιαίτερα των Pseudococcidae έχει εμπλουτιστεί με σημαντικό αριθμό νέων καταγραφών, πολλές από τις οποίες αποτελούν είδη-εισβολείς απειλητικά για τη φυτική παραγωγή της χώρας (Pellizzari et al., 2015; Szita et al., 2017). Ανάμεσα στα σημαντικά είδη-εισβολείς είναι και το Pseudococcus comstocki (Kuwana) (Hemiptera: Sternorrhyncha, Coccomorpha, Coccoidea, Pseudococcidae), το οποίο προσβάλλει μεγάλο αριθμό φυτών στη χώρα μας, συμπεριλαμβανομένων και ειδών μεγάλης οικονομικής σημασίας. Παγκοσμίως, το P. comstocki αναφέρεται να δημιουργεί προβλήματα σε καλλωπιστικά φυτά και δενδρώδεις καλλιέργειες σε πολλές χώρες (Morales et al., 2016). Το P. comstocki κατάγεται από την Ιαπωνία (1902) και σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό και Μεσογειακό Οργανισμό Φυτοπροστασίας (EPPO), το είδος αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην Ευρώπη το 1990 (Α1-Α2 lists). Από τότε έχει εξαπλωθεί σε πολλές χώρες της βορειοανατολικής Ευρώπης και της Ασίας (Williams, 2004), με τελευταίες νέες καταγραφές το Αζερμπαϊτζάν το 2007, τη Γεωργία το 2018 (https://gd.eppo.int/taxon/ PSECCO/categorization) και το Ουζμπεκιστάν το 2021 (https://gd.eppo.int/taxon/ PSECCO/reporting). Ως ξενιστές του αναφέρονται, μεταξύ άλλων, καλλωπιστικά, αυτοφυή φυτά και καλλιεργούμενα όπως βιβούρνο, μουριά, λεύκα, πλάτανος, αμπέλι, συκιά, μηλιά, αχλαδιά και ροδακινιά. Η αναπαραγωγή του εντόμου, τουλάχιστον στους παραπάνω ξενιστές, γίνεται εγγενώς. Ονο-

46 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

1β

1α

ματολογικά, αναφέρεται ως «Comstock mealybug» ή «white peach scale», υποδηλώνοντας τη ροδακινιά ως τον πιο κοινό ξενιστή (https://gd.eppo.int/taxon/ PSECCO, http://scalenet.info/catalogue/ Pseudococcus%20comstocki/). Το είδος, όπως όλοι οι ψευδόκοκκοι, χαρακτηρίζεται από άπτερα ενήλικα θηλυκά και νύμφες 3 ηλικιών, ενώ τα ενήλικα αρσενικά είναι πτερωτά, βραχύβια και συνήθως δεν τρέφονται. Όλα τα στάδια ανάπτυξης και των δύο φύλων χαρακτηρίζονται από κάλυψη λευκού επιχρίσματος (κηρώδης σκόνη) στο σώμα και όλα, εκτός των ενήλικων αρσενικών, από 17

ζεύγη κηρωδών αποφύσεων περιμετρικά στο σώμα, οι οπίσθιες των οποίων (πυγαίες) είναι μακρύτερες (Εικ. 1). Ο απλός μορφολογικός διαχωρισμός του είδους ανάμεσα σε άλλα της οικογένειας Pseudococcidae είναι από δύσκολος έως αδύνατος, γι’ αυτό συχνά απαιτείται, πέραν των κλασικών μορφολογικών διχοτομικών κλειδών, η χρήση μοριακών εργαλείων (Correa et al., 2014). Στην Ελλάδα αναφέρθηκε το 2017 να

1δ 1ε

1γ

προσβάλει φυτά του γένους Pyracantha στην Κηφισιά Αττικής (Szita et al., 2017). Τα τελευταία έτη σημειώθηκαν, αναφέρθηκαν και ταυτοποιήθηκαν σημαντικές προσβολές από διάφορα είδη ψευδόκοκκου στην Κεντρική Μακεδονία, ιδιαίτερα σε καλλιέργειες όπως η ροδακινιά (Παπαδόπουλος, αδημοσίευτα στοιχεία). Σε πρόσφατη δημοσίευση αναφέρεται η προσβολή ροδακινιάς από το είδος Pseudococcus viburni Signoret στην περιοχή του Κάμπου Γιαννιτσών (Παστόπουλος & Καζαντζής, 2023), ωστόσο η πιθανότητα οι παραπάνω προσβολές να αφορούν στο P. comstocki είναι υψηλή καθώς μακροσκοπικά τα δύο είδη έχουν αρκετές ομοιότητες και απαιτείται εξέταση στο μικροσκόπιο μόνιμων παρασκευασμάτων. Σε κάθε περίπτωση απαιτείται περαιτέρω έρευνα και μοριακή διάγνωση για να αποσαφηνιστεί εάν το P. viburni ενδημεί στην περιοχή και προσβάλει τη ροδακινιά και εάν διαφορετικά είδη ψευδόκοκκου συνυπάρχουν στην περιοχή και προσβάλλουν ταυτόχρονα ή διαδοχικά τους ίδιους ξενιστές.

Εικ. 1: Ενήλικα θηλυκά άτομα (α) και αποικία του Pseudococcus comstocki σε βλαστό (β) και φλοιό (γ-ε) ροδακινιάς σε περιοχή της Πέλλας τον Σεπτέμβριο του 2022 [ Φωτ.: Β. Ροδοβίτης, Π. Πρέκας (α, β), Δ. Γκουδέρης και Α. Καρπούζης (γ-ε) ]

Διαπίστωση - ταυτοποίηση εχθρού Η αυξανόμενη ανησυχία των παραγωγών και γεωπόνων της περιοχής της Κεντρικής Μακεδονίας για την εμφάνιση και προβολή αρκετών ποικιλιών ροδακινιάς και νεκταρινιάς από έναν «νέο ψευδόκοκκο» που αναπτύσσεται πάνω στον καρπό και άλλα φυτικά μέρη την περίοδο 2021 – 2023, μας ώθησε να πραγματοποιήσουμε σχετικές δειγματοληψίες και προσπαθήσαμε να εγκαταστήσουμε εκτροφή του συγκεκριμένου είδους στο Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ώστε να το αναγνωρίσουμε και να μελετήσουμε τη βιολογία του. Πέραν των άμεσων ζημιών από την απομύζηση, αναφέρθηκαν και περιπτώσεις έντονης ανάπτυξης καπνιάς λόγω της κάλυψης των φυτικών ιστών από μελιτώματα και την ανάπτυξης διαφόρων μυκητολογικών ασθενειών στα σημεία προσβολής. Επιπλέον, η ανάπτυξη αποικιών του ψευδόκοκκου στον ποδίσκο των καρπών προκαλεί χαλάρωση των φυτικών ιστών και πρόωρη καρπόπτωση. Δείγματα από την αποικία που εγκαταστάθηκε στο εργαστήριό μας, αλλά και λαμβανόμενα απευθείας από το χωράφι, αποθηκεύτηκαν και αναγνωρίστηκαν μορφολογικά ως το είδος Pseudococcus comstoki (Kuwana). Οι επισκέψεις μας στουs αγρούς της Κεντρικής Μακεδονίας το 2021 και 2022 και η συνεργασία μας με ομάδες παραγωγών, ιδιώτες γεωτεχνικούς (π.χ. εταιρία Novagreen A.E. - Αγροτικά Εφόδια & Τεχνική Υποστήριξη, Grinn Ι.Κ.Ε.-Ελληνικά Καινοτόμα Φυτώρια) έδειξαν ότι οι προσβολές σε ορισμένες περιπτώσεις είναι εκτενείς και ότι το έντομο μετακινείται από τις θέσεις διαχείμασης στα ανώτερα τμήματα της κόμης των δέντρων στο τέλος της άνοιξης. Φωτογραφίες των διαφορετικών σταδίων ανάπτυξης του P. comstocki σε δείγμα ροδακινιάς και από την αποικία που διατηρείται στο εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας του ΠΘ δίνονται στις Εικ. 2 και 3.

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 47

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΝΕΟΣ ΕΝΤΟΜΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΧΘΡΟΣ 2α Εικ 2: Προσβολή βλαστού ροδακινιάς σε δείγμα αγρού και μεταφορά αποικίας ενήλικων θηλυκών ατόμων σε κόνδυλο πατάτας (Πέλλα, Σεπτέμβριος 2022, Φωτ. Β. Ροδοβίτης, Π. Πρέκας). 2β

2γ

3α

3γ

3β1

3β

3δ

48 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

Τρέχουσα κατάσταση και προοπτικές εξάπλωσης του Μορφολογία - αναγνώριση είδους στην ενδοχώρα του εντόμου Το ενήλικο θηλυκό άτομο έχει οβάλ Το τελευταίο χρονικό διάστημα, λόγω σχήμα και το μήκος του φτάνει τα 5 χιλι- και των ευνοϊκών καιρικών συνθηκών, οστά. Οι κεραίες διαθέτουν 8 άρθρα και το έντομο συνεχίζει να εντοπίζεται τα οπίσθια πόδια διαθέτουν διάχυτους σε όψιμες καλλιέργειες ροδάκινου ή πόρους στην περιοχή του ισχίου, του μη- εγκαταλελειμμένων φρούτων μετά τη ρού και την κνήμης. Το σώμα περιβάλ- συγκομιδή. Όπως είναι αναμενόμενο λεται από 17 ζεύγη κηρωδών αποφύσε- και κατόπιν μελέτης της βιολογίας των ων με τα 2 ουραία ζεύγη μεγαλύτερα σε ψευδόκοκκων, πληθυσμοί του εντόμήκος (έως και τα 2/3 του σωματικού μου μπορεί να υπάρχουν καθ’ όλη τη μήκους), τα οποία διαθέτουν 7-8 βοηθη- χειμερινή περίοδο στους παραπάνω τικές τρίχες και πόρους (auxiliary setae οπωρώνες, καθώς και σε εναλλακτιwith trilocular pores) στο τελικό στερνι- κούς ξενιστές (π.χ., αυτοφυή φυτά). Η κό εδραίο τμήμα (anal lobe/cerarius). διαχείριση τέτοιων πληθυσμών πρέπει Τα ενήλικα αρσενικά είναι μήκους 1-2 να εστιάζεται στην αντιμετώπιση όψιχιλιοστών, πτερωτά, κόκκινου - καστα- μων φθινοπωρινών πληθυσμών ιδίως νού χρωματισμού με κεραίες 10 άρ- σε φυτικά τμήματα πέραν των καρποθρων και ατροφικά στοματικά μόρια (βλ. φόρων οργάνων, π.χ. κλάδων, καθώς επίσης και βοηθητικό σχήμα στην Εικ. αναφέρεται ότι όψιμες προσβολές με4 και περιγραφή από http://treatment. τακινούνται από καρπούς και φύλλα σε plazi.org/id/812687FDD7203941FF0AF βλαστό και κορμό (CABI online, https:// D53FCDA9FC4 και https://idtools.org/ www.cabidigitallibrary.org/doi/10.1079/ cabicompendium.45084). Με αυτόν τον citrus_pests/index.cfm?packageID=63 τρόπο, τυχόν νέες εαρινές προσβολές &entityID=380). Η αναγνώριση του είδους επιβεβαιώθη- είναι ευκολότερα αντιμετωπίσιμες με τις κε από τον καθηγητή MB Kaydan, συ- κοινές φυτοπροστατευτικές ουσίες που στηματικό κοκκοειδών εντόμων από το χρησιμοποιούνται για τα είδη της οικογένειας (π.χ. άλατα καλίου, παραφινικά λάCukurova University της Τουρκίας. δια, κλπ.). Επίσης, σημαντικό ρόλο στη μελλοντική διαχείριση προσβολών θα είχε ερευνητικά και η μελέτη βιολογικών 3β2 παραγόντων εναντίον του είδους, π.χ., η διερεύνηση ύπαρξης πληθυσμών ενδημικών παρασιτοειδών, καθώς σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχει σχετική έρευνα (π.χ., Malausa et al., 2016; Ricciardi et al., 2021). Σε κάθε περίπτωση, στη διαχείριση του εχθρού πρωτεύοντα ρόλο πρέπει να έχει η σε βάθος μελέτη της βιολογίας του είδους σε τοπικό επίπεδο και σε συγκεκριμένους ξενιστές. Ιδιαίτερα πρέπει να μελετηθεί η διαχείμαση του εντόμου και η ανάπτυξη της πρώτης γενεάς την άνοιξη και επίσης η σημασία των πιθανών εναλλακτικών ξενιστών στην αύξηση των 3β3 3β4 πληθυσμών του εντόμου. Σημειώνεται

Εικ. 3: Αποικία του Pseudococcus comstocki σε κονδύλους πατάτας με νεαρά θηλυκά ενήλικα άτομα και νεαρές νύμφες (α) και συντηρημένα ενήλικα θηλυκά άτομα με λεπτομέρεια στο τελικό ραχιαίο τμήμα (β) (Βόλος, Νοέμβριος 2023, Φωτ. Κ. Ζάρπας).

Εικ 4: Μορφολογία ενήλικου θηλυκού του Pseudococcus comstocki (λεπτομέρεια από https://treatment.plazi.org/id/9D79E 618FFFDFF83B1FD5473FD3BF8F8).

ότι μελέτες έχουν δείξει μετακίνηση των πληθυσμών του εντόμου από και προς ποώδη αυτοφυή φυτά ή όψιμες θερινές αροτραίες καλλιέργειες. Στη βόρεια Ιταλία το έντομο συμπληρώνει 3 γενεές και διαχειμάζει στο στάδιο του αυγού. Οι έρπουσες νύμφες παρατηρούνται τον Απρίλιο και τα ενήλικα της πρώτης γενεάς τον Ιούνιο (Pellizzari et al., 2012). Συμπερασματικά, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση σε νέες προσβολές γενικότερα ειδών της οικογένειας Pseudococcidae ανά την Ελλάδα, αλλά και του συγκεκριμένου εχθρού και να καταβληθεί προσπάθεια μελέτης της βιολογίας του είδους με σκοπό την αποτελεσματικότερη διαχείρισή του στο μέλλον, δεδομένης της σημαντικότητάς του για την καλλιέργεια της ροδακινιάς. Ευχαριστίες Ευχαριστίες εκφράζονται στον καθηγητή MB Kaydan (Cukurova University της Τουρκίας) για τη συμβολή του στην επιβεβαίωση της αναγνώρισης του κοκκοειδούς. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2023, τεύχος 10. n

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 49

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΒΟΛΩΝ ΤΟΥ HALYOMORPHA HALYS

Αύξηση πληθυσμών στην ακτινιδιά και επέκταση των προσβολών του στη ροδακινιά Το συγκεκριμένο άρθρο αναφέρεται στην εβδομαδιαία παρακολούθηση της δυναμικής των πληθυσμών της καφέ ασιατικής βρωμούσας με παγίδες σε οπωρώνες ακτινιδιάς επί τριετία στην Ημαθία και Πιερία και για ένα έτος σε οπωρώνα ροδακινιάς στην Ημαθία. Απεδείχθη ότι το έντομο ολοκληρώνει δύο πλήρεις γενεές και στις δύο καλλιέργειες. Οι συλλήψεις στην ακτινιδιά ήταν τετραπλά αυξημένες από το πρώτο έως το τρίτο έτος των πειραμάτων. Ο μέσος όρος των συλλήψεων στην Ημαθία ήταν σημαντικά μεγαλύτερος από αυτόν της Πιερίας όπως και ο αριθμός των συλληφθέντων ατόμων στη ροδακινιά απ' ότι στην ακτινιδιά στην ίδια περιοχή. Παρουσιάζεται τέλος το είδος και ο τύπος των προσβολών σε καρπούς ακτινιδιάς και ροδακινιάς. 1 Σ. Σ. ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ¹, Ε. Ι. ΝΑΒΡΟΖΙΔΗΣ² 1 Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων, Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «ΔΗΜΗΤΡΑ» 2 Τμήμα Γεωπονίας, Σχολή Γεωτεχνικών Επιστημών, Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος

καφέ βρωμούσα, Halyomorpha halys (St�l) (Hemiptera: Pentatomidae), είναι έντομο ιθαγενές στην ανατολική Ασία και έχει γίνει πρόσφατο παράδειγμα σοβαρής βιολογικής εισβολής, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ από το 2003 (Hoebeke & Carter 2003), αλλά και στην Ευρώπη από το 2004 (Arnold 2009). Σήμερα η καφέ ασιατική βρωμούσα θεωρείται ένα εξαιρετικά πολυφάγο έντομο. Πρωταρχικοί ξενιστές είναι τα οπωροφόρα δέντρα και τα καλλωπιστικά φυτά με περισσότερα από 100 είδη φυτών ξενιστών (Hoebeke & Carter 2003, Bernon 2004, Funayama 2004, Kiritani 2007, Maistrello 2014). Στους πιο σημαντικούς ξενιστές συμπεριλαμβάνονται: ροδακινιά (Prunus persica), βερικοκιά (Prunus armeniaca), κερασιά (Prunus avium), μηλιά (Malus spp.), αχλαδιά (Pyrus spp.), δαμασκηνιά (Prunus domestica), Citrus spp., μουριά (Morus spp.), λωτός (Diospyros spp.), βατομουριά (Rubus spp.) και αμπέλι (Vitis vinifera). Ακόμη προσβάλει καλλιέργειες όπως η σόγια (Glycine max), το κοινό φασόλι (Phaseolus vulgaris) και μπιζέλι (Pisum sativum). Επίσης, δασικά δέντρα όπως ο σφένδαμος (Acer spp.) και η ιτιά (Salix spp.) καθώς και καλλωπιστικά δέντρα και θάμνοι όπως παυλώνια (Paulownia tomentosa), πυράκανθος (Pyracantha coccinea), αγιόκλημα (Lonicera spp.), πασχαλιά (Syringa spp.), ιβίσκος (Hibiscus spp.), ιαπωνικός κέδρος (Cryptomeria spp.), και κυπαρίσσι (Cupressus spp.). Επιπλέον, το

50 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

Εικ 1: Ενήλικο Halyomorpha halys ενώ μυζεί ελαιόκαρπο.

2Α

H. halys τρέφεται επίσης με ζιζάνια (π.χ. Arctium spp.). Επίσης, στη Θεσσαλονίκη παρατηρήθηκε σε ελαιόκαρπο (Εικ. 1), σε φυτά βιομηχανικής κάνναβης, σε φλαμουριά και σε δεντρολίβανο (Δημητριάδης κ.ά. 2019).

2Β Εικ 2: Προσβολή ακτινιδίων από H. halys. (A) Χαρακτηριστικά μαύρα στίγματα στην εξωτερική επιφάνεια του καρπού και (B) αφυδάτωση-συρρίκνωση του καρπού.

Το 2017 αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα ότι προσβάλει οπωρώνες ακτινιδίων στους νομούς Ημαθίας και Πιερίας, όπου προκαλούσαν σημαντική ποιοτική και ποσοτική ζημία στους καρπούς (Andreadis et al. 2017) (Εικ. 2).

3Α

3Β

3Γ

Εικ 3: Φερομονικές παγίδες για την παρακολούθηση του πληθυσμού του εντόμου H. halys. (Α) Κολλητική (Pherocon® BMSB STKYTM trap ), (Β) τύπου ρουκέτας (Rocket trap) και (Γ) πυραμιδοειδής παγίδα (Dead-Inn stink bug trap).

Διάγραμμα 1: Μέσος αριθμός συλλήψεων ενηλίκων και ανήλικων ατόμων του H. halys ανά εβδομάδα και παγίδα στην Π.Ε. Ημαθίας τα έτη 2021, 2022 και 2023. Διαφορετικά γράμματα υποδηλώνουν στατιστικά σημαντικές διαφορές (One way Anova, a = 0,05).

Διάγραμμα 2: Μέσος αριθμός συλλήψεων ενηλίκων και ανήλικων ατόμων του H. halys ανά εβδομάδα και παγίδα στην Π.Ε. Πιερίας τα έτη 2021, 2022 και 2023. Διαφορετικά γράμματα υποδηλώνουν στατιστικά σημαντικές διαφορές (One way Anova, a = 0,05).

Παρακολούθηση πληθυσμού σε οπωρώνες ακτινιδιάς Για την παρακολούθηση της πορείας αύξησης του πληθυσμού του εντόμου στην καλλιέργεια της ακτινιδιάς στην ύπαιθρο, τοποθετήθηκαν παγίδες (κολλητική, τύπου ρουκέτας και πυραμιδοειδής) με φερομόνες (Εικ. 3) σε πέντε πειραματικούς αγρούς στην Π.Ε. Πιερίας και Π.Ε. Ημαθίας κατά τα έτη 2021, 2022 και 2023. Σε κάθε πειραματικό αγρό τοποθετούνταν 10 συνολικά φερομονικές παγίδες για διάστημα 6 μηνών από τις αρχές Μαΐου έως τα τέλη Οκτωβρίου. Οι παγίδες όπως και οι προσβολές των καρπών ακτινιδιάς ελέγχονταν κάθε εβδομάδα και γινόταν καταμέτρηση τόσο των ενηλίκων όσο και των ανήλικων ατόμων του H. halys. Από την καταμέτρηση των συλλήψεων προέκυψε ότι το έντομο ολοκληρώνει δύο πλήρης γενεές στην καλλιέργεια της ακτινιδιάς. Ο μέσος όρος συλλήψεων ενηλίκων και ανηλίκων ατόμων του H. halys ανά εβδομάδα και παγίδα στην Π.Ε. Ημαθίας από το 2021 έως το 2023 ήταν 39,7 άτομα, ενώ στην Π.Ε. Πιερίας ήταν 9,6 άτομα. Η μεγάλη διαφορά στις αυξημένες συλλήψεις του H. halys που αναφέρθηκε παραπάνω οφείλεται πιθανόν στους πολλούς ξενιστές, οπωροκηπευτικά κυρίως, που καλλιεργούνται στην Π.Ε. Ημαθίας και καθιστούν ορατό τον κίνδυνο επέκτασης των ζημιών και σε άλλα είδη. Αν ακόμη ληφθεί υπόψη ότι τα ενήλικα έχουν τη δυνατότητα να πετούν 117 km/ημέρα τότε ο κίνδυνος εξάπλωσης γίνεται ακόμη μεγαλύτερος (Lee and Leskey 2015, Wiman et al. 2015). Οι συλλήψεις ενηλίκων της διαχειμάζουσας γενεάς που παρατηρήθηκαν κατά τους μήνες Μάιο και Ιούνιο του 2023 στις παγίδες που εβδομαδιαία ελέγχονταν, ήταν αυξημένες στην Π.Ε. Ημαθίας κατά 8,8 φορές σε σχέση με τις συλλήψεις της αντίστοιχης περιόδου του 2021 (Διάγραμμα 1). Ακόμα πιο εντυπωσιακή ήταν η αύξηση του πληθυσμού στην Π.Ε. Πιερίας κατά 10,2 φορές το 2023 σε σχέση με το 2021 (Διάγραμμα 2). Οι συλλήψεις ενηλίκων και ανηλίκων της 1ης γενεάς που παρατηρήθηκαν κατά τους μήνες Ιουλίου και Αυγούστου του 2023, και στις δύο περιοχές ήταν αυξημένες, κατά 5,8 και 4,4 φορές στην Π.Ε. Ημαθίας (Διάγραμμα 1) και Π.Ε. Πιερίας (Διάγραμμα 2), αντίστοιχα, σε σχέση με τις συλλήψεις της ίδιας περιόδου του 2021. Στους μήνες Σεπτεμβρίου και Οκτωβρίου του 2023, οι συλλήψεις ενηλίκων και ανηλίκων της 2ης γενεάς και στις δύο περιοχές ήταν και πάλι αυξημένες, κατά 2,3 και 3,2 φορές στην Π.Ε. Ημαθίας (Διάγραμμα 1) και Π.Ε. Πιερίας (Διάγραμμα 2), αντίστοιχα, σε σχέση με τις 10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 51

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ 4Α

συλλήψεις της ίδιας περιόδου του 2021. Όσον αφορά τις προσβολές των καρπών, παρατηρήθηκαν αρχικά υδαρείς κηλίδες από τη σίελο του εντόμου στα σημεία που έχουν μυζηθεί, η οποία εναποτίθεται στην επιφάνεια του καρπού τόσο για να μαλακώσει την επιδερμίδα όσο και για να διασπάσει με τα κατάλληλα ένζυμα τους παρακείμενους φυτικούς ιστούς που θα καταναλώθουν (Peiffer and Felton 2014). Στην αρχή οι κηλίδες στους καρπούς δεν εντοπίζονται εύκολα αλλά προϊόντων των ημερών στα σημεία προσβολής φαίνονται

διακριτές καστανές/μαύρες κηλίδες, οι οποίες σηματοδοτούν την σοβαρή προσβολή του καρπού. Όταν αφαιρεθεί προσεκτικά η επιδερμίδα του καρπού (φλοιός) ακριβώς από κάτω των εξωτερικών κηλίδων προσβολής, διακρίνεται λευκός/καστανός σπογγώδης ιστός, περισσότερο ή λιγότερο σκληρός που εκτείνεται σε βάθος από λίγα χιλιοστά έως 2 εκατοστά. Οι οργανοληπτικές ιδιότητες στο σημείο προσβολής είναι ακατάλληλες για κατανάλωση του καρπού και η απομάκρυνση των λευκών σπογγωδών ιστών από τα σημεία μύζησης με βαθύ καθάρισμα συνεπάγεται την καταστροφή περισσότερου από το μισό του καρπού. Συστήνεται σε όλους τους ενδιαφερόμενους παραγωγούς ακτινιδίων και Γε-

Εικ 4: Δημιουργία λευκού (Α) και καστανού (Β) σπογγώδους ιστού στο εσωτερικό καρπού ακτινιδιάς.

ωπόνους να αυξήσουν τους ελέγχους στους αγρούς ακτινιδιάς με παρακολούθηση του πληθυσμού με παγίδες της επιλογής τους, ώστε σε περίπτωση αυξημένων πληθυσμών να επέμβουν κατάλληλα. Παρακολούθηση πληθυσμού σε οπωρώνα ροδακινιάς Το 2023 μετά από προσωπικές παρατηρήσεις μας για πληθυσμούς της καφέ ασιατικής βρωμούσας H. halys σε οπωρώνες ροδακινιάς, τοποθετήθηκαν στις αρχές Ιουνίου δύο τύποι παγίδων (DeadInn stink bug trap και Shindo trap) με φερομόνες (Εικ. 5) σε έναν πειραματικό αγρό ροδακινιάς ποικιλίας Spring Crest στην Π.Ε. Ημαθίας (Μελίκη). Οι παγίδες όπως και οι προσβολές στον οπωρώνα ροδακινιάς παρακολουθούνταν κάθε εβδομάδα καθ’ όλη την διάρκεια πτήσης από την τοποθέτησή της έως τα τέλη Οκτωβρίου. Οι συλλήψεις ενηλίκων H. halys ανά εβδομάδα και παγίδα σε οπωρώνα ροδακινιάς δίνονται στο Διάγραμμα 3. Από αυτό προκύπτει ότι οι παγίδες από την τοποθέτησή τους και έως τα τέλη Οκτωβρίου είχαν συνεχώς συλλήψεις. Κατά το παραπάνω χρονικό διάστημα ο μέσος αριθμός των συλληφθέντων ενηλίκων ατόμων στη ροδακινιά (16,9 ενήλικα) ανά εβδομάδα και παγίδα ήταν ιδιαίτερα αυξημένος και μεγαλύτερος από το αντίστοιχο μέσο όρο συλλήψεων στον παρακείμενο οπωρώνα ακτινιδιάς (7,5 ενήλικα). Εικ 5: Παγίδες σε οπωρώνα ροδακινιάς. (Α) Ηλεκτρονική παγίδα με ενσωματωμένο φωτοβολταϊκό πάνελ (Shindo trap) και (Β) πυρομιδοειδής παγίδα (Dead-Inn stink bug trap) με λεπτομέρειες συλληφθέντων εντόμων.

52 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

Αριθμός εντόμων /παγίδα

Π.Ε. Ημαθίας

6A 2021

2023 6B

2022

Μάιος - Ιούνιος

Ιούλιος - Αύγουστος

Σεπτέμβριος Οκτώβριος

Συλλήψεις H. halys

Εικ 6: (Α) Ωομάζα και νεαρές προνύμφες H. halys στην κάτω επιφάνεια φύλλου ροδακινιάς και (Β) μύζηση καρπού ροδακινιάς από ανήλικα άτομα και δημιουργία παραμορφώσεων. Εικ. 7: (Α) Εξωτερικοί χαρακτηριστικοί μεταχρωματισμοί του καρπού ροδακινιάς και (Β) εσωτερικός λευκός σπογγώδης ιστός στο σημείο προσβολής.

200 150 100 50 0

14-Jun

14-Jul

14-Aug

14-Sep

14-Oct

14-Nov

Διάγραμμα 3: Μέσος αριθμός συλλήψεων ενηλίκων H. halys σε δύο διαφορετικούς τύπους παγίδων ανά εβδομάδα και παγίδα σε οπωρώνα ροδακινιάς στη Μελίκη Ημαθίας.

Διάγραμμα 4: Συλλήψεις ενήλικων και ανήλικων ατόμων του H. halys σε ηλεκτρονική παγίδα με ενσωματωμένο φωτοβολταϊκό πάνελ (Shindo trap) και πυραμιδοειδή παγίδα (Dead-Inn stink bug trap) ανά εβδομάδα και παγίδα σε οπωρώνα ροδακινιάς στη Μελίκη Ημαθίας το έτος 2023.

Μεταξύ των δύο παγίδων η νέα ηλεκτρονική παγίδα με ενσωματωμένο φωτοβολταϊκό πάνελ (Shindo trap) είχε συλλάβει τετραπλάσιο αριθμό εντόμων από την παγίδα τύπου πυραμίδας (DeadInn stink bug trap) (Διάγραμμα 4). Από τις παρατηρήσεις επί των ροδάκινων προέκυψε ότι τα ενήλικα έντομα του H. halys ωοτοκούν στην κάτω επιφάνεια των φύλλων της ροδακινιάς (Εικ. 6A) και ανήλικα άτομα προσβάλλουν τους καρπούς, μυζούν χυμούς και δημιουργούν παραμορφώσεις/εγκολπώσεις στην επιφάνειά τους (Εικ. 6Β), αλλά και μεταχρωματισμούς τόσο εξωτερικούς (Εικ. 7Α) όσο και εσωτερικούς (Εικ. 7Β). Οι εξωτερικοί μεταχρωματισμοί είναι ανοιχτότερου χρώματος από το κλασικό ροδακινί του καρπού ενώ εσωτερικά δημιουργείται ένας λευκός σπογγώδης ιστός που δυσχεραίνει τη μάσησή του και αλλοιώνει την νόστιμη γεύση του ροδάκινου δημιουργώντας μη καταναλώσιμο ιστό. Από τον αριθμό των εντόμων στις συλλήψεις των παγίδων στην καλλιέργεια της ροδακινιάς και από παρατηρήσεις σε άλλους οπωρώνες ροδακινιάς στην Π.Ε. Ημαθίας δημιουργείται ανησυχία τόσο για την συνεχή παρουσία του H. halys όσο και για την προσβολή των καρπών και την υποβάθμισή τους. Πρέπει να συνεχιστεί διεξοδικότερη έρευνα τόσο για τις λεπτομέρειες της βιολογίας του εντόμου στην ροδακινιά όσο και για την βιολογική και ολοκληρωμένη αντιμετώπισή του. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση: bibliography.agrotypos.gr, έτος 2023, τεύχος 10. n

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 53

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΡΟΔΑΚΙΝΙΑ

ΚΑΡΠΟΙ ΡΟΔΑΚΙΝΙΑΣ

Πρωτόκολλα διαχείρισης εφοδιαστικής αλυσίδας μετά τη συγκομιδή Οι καρποί ροδακινιάς παράγονται στο βόρειο ημισφαίριο από τον Απρίλιο έως τον Σεπτέμβριο και στο νότιο ημισφαίριο από τον Νοέμβριο έως τον Μάρτιο. Ωστόσο, η διαθεσιμότητά τους είναι εφικτή για συγκεκριμένες χρονικές περιόδους και χαρακτηρίζονται από βραχεία διάρκεια μετασυλλεκτικής ζωής κυρίως λόγω της ευπάθειάς τους σε παθογόνα. 1

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α. ΜΑΓΓΑΝΑΡΗΣ Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Τμήμα Γεωπονικών Επιστημών, Βιοτεχνολογίας & Επιστήμης Τροφίμων

Ξηρή αμυλώδης υφή

ψυχρή συντήρηση καρπών ροδακινιάς είναι απαραίτητη για την επιμήκυνση της εμπορικής τους ζωής. Ωστόσο, η ψυχρή συντήρηση για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από 3 εβδομάδες οδηγεί στην εμφάνιση φυσιολογικών διαταραχών (Εικ. 1). Η ευπάθεια των καρπών ροδακινιάς στις φυσιολογικές διαταραχές από παρατεταμένη ψύξη ποικίλουν ανάλογα με τη γενετική τους προέλευση (ποικιλία), το βαθμό ωριμότητας στο στάδιο συγκομιδής και τις συνθήκες αγρού. Με τον όρο φυσιολογική διαταραχή εννοούμε αποκλίσεις από την κανονική κατάσταση ποιότητας ως προς την εμφάνιση, τον χρωματισμό και τις οργανοληπτικές ιδιότητες του προϊόντος, οι οποίες δεν οφείλονται σε μυκητολογικές προσβολές, αλλά σε άλλους παράγοντες, όπως για παράδειγμα η παρατεταμένη περίοδος ψυχρής συντήρησης. Οι φυσιολογικές διαταραχές εμφανίζονται κατά βάση μετασυλλεκτικά και τα αίτια τα οποία τις προκαλούν μπορεί να είναι θερμικές, υδατικές, θρεπτικές ή μηχανικές καταπονήσεις. Ως καταπόνηση (stress) μπορεί να θεωρηθεί η επίδραση κάθε εξωτερικού παράγοντα που διαταράσσει, περιορίζει ή επιταχύνει τις κανονικές φυσιολογικές λειτουργίες του φυτού ή του φυτικού οργάνου με ανεπιθύμητες ή ανεπανόρθωτες ζημιές για τη διάρκεια ζωής του. Τα αίτια όσο και οι τρόποι αντιμετώπισης των φυσιολογικών διαταραχών πρέπει να αναζητηθούν όχι μόνο μετασυλλεκτικά (μετά τη συγκομιδή του καρπού) άλλα και προσυλλεκτικά. Οι κυριότερες φυσιολογικές διαταραχές των καρπών ροδακινιάς είναι η ξηρή αμυλώδης υφή (mealiness ή wooliness) και η εσωτερική κατάρρευση ή καφέτιασμα (internal breakdown ή flesh browning).

54 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

Brown rot

Gray mold

Εσωτερική κατάρρευση

Sour rot

Rhizopus rot

Εικ 1: Οι κυριότερες φυσιολογικές διαταραχές και μετασυλλεκτικές μυκητολογικές προσβολές που απαντώνται σε καρπούς ροδακινιάς. 3

Η υφιστάμενη κατάσταση Εκατοντάδες ποικιλίες διαθέσιμες στην ελληνική αγορά, προερχόμενες από προγράμματα γενετικής βελτίωσης του εξωτερικού, οι οποίες δεν έχουν αξιολογηθεί για τη συμπεριφορά τους στον αγρό και μετασυλλεκτικά στο μικρο-περιβάλλον των κυριότερων περιοχών παραγωγής ροδακινιάς στην Ελλάδα. Μείωση κατανάλωσης λόγω υποβαθμισμένης ποιότητας ή διφορούμενων καταναλωτικών εμπειριών που αποτρέπει την επανάληψη αγοράς και μειώνει δραστικά το κέρδος παραγωγού ανά μονάδα προϊόντος.

Εικ 3: Συγκομιδή στo στάδιο συνεκτικό-ώριμο και συσκευασία μετά από μεταχείριση με φυτοπροστατευτικές ουσίες. Το προϊόν είναι κατάλληλο για διάθεση σε μακρινή αγορά του εξωτερικού (αυξημένη εμπορική ζωή).

Προτεινόμενες λύσεις Πρόταση 1 Συνέπεια στην ποιότητα και στη παροχή παρόμοιας γευστικής εμπειρίας ως κινητήρια δύναμη για την επαναλαμβανόμενη αγορά ενός καρπού ροδακινιάς

Πρόταση 2 Καταρτισμός πρωτοκόλλων εφοδιαστικής αλυσίδας και καθορισμός σταδίου συγκομιδής της εκάστοτε ποικιλίας με βάση τις ανάγκες της αγοράς

Τρόπος εφαρμογής: Καλλιέργεια και διάθεση στην αγορά καρπών ροδακινιάς/νεκταρινιάς (συγκεκριμένου τύπου) με παρόμοια και αποδεκτά από τους καταναλωτές οργανοληπτικά χαρακτηριστικά (π.χ. υψηλή αναλογία διαλυτών στερεών συστατικών προς οξέα) και συντήρηση που δεν θα υπερβαίνει τις δύο εβδομάδες. Κάθε συνεταιρισμός ή ομάδα παραγωγών να καταρτίσει πλάνο προτεινόμενων ποικιλιών για διαφορετικούς τύπους (λευκόσαρκα / κιτρινόσαρκα, ροδάκινα / νεκταρίνια) λαμβάνοντας υπόψη ότι η συντριπτική πλειονότητα των καταναλωτών επιθυμεί καρπούς με υψηλή περιεκτικότητα σε διαλυτά στερεά συστατικά.

Τρόπος εφαρμογής: Η συγκομιδή καρπών ροδακινιάς έχει ένα σχετικά ευρύ παράθυρο (σκληρό - ώριμο έως πλήρως ώριμο) ανάλογα με το πλάνο διάθεσης στην αγορά (αποστολή σε μακρινή αγορά ή άμεση κατανάλωση). Σε κάθε περίπτωση, η συγκομιδή των καρπών πρέπει να γίνεται με τη μέγιστη προσοχή, ανεξάρτητα από το στάδιο ωρίμανσης και να αποφευχθεί οποιαδήποτε μηχανική ζημιά. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην ανάδειξη καρπών που συγκομίζονται και συσκευάζονται στο αγρό ως προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας (πώληση ως ‘Premium’ προϊόν) λόγω μη μετασυλλεκτικής χρήσης φυτοπροστατευτικών ουσιών (Εικ. 2).

Εικ 2: Συγκομιδή στο άριστο στάδιο ως προς τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά. Το μοντέλο εφοδιαστικής αλυσίδας απαιτεί άμεση διάθεση στην αγορά λόγω υψηλής φθαρτότητας (περιορισμένη εμπορική ζωή).

Λόγω της υψηλής ευπάθειας σε μυκητολογικές προσβολές η χρήση φυτοπροστατευτικών ουσιών έχει υιοθετηθεί στα πρωτόκολλα μετασυλλεκτικής διαχείρισης καρπών ροδακινιάς που προορίζονται για αγορές του εξωτερικού (Εικ. 3). Η χρήση της ναταμυκίνης ως μέσο διαχείρισης μετασυλλεκτικών παθογόνων έχει δώσει πολύ υποσχόμενα αποτελέσματα σε εργαστηριακό επίπεδο και η δυνητική χρήση της στο μέλλον πιθανότατα θα οδηγήσει σε περιβαλλοντικά πιο ασφαλή προϊόντα όταν αναφερόμαστε σε νωπούς καρπούς όπως η ροδακινιά. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2023, τεύχος 10. n

PEACH Το βιβλίο απευθύνεται σε ακαδημαϊκούς, ερευνητές, φοιτητές καθώς και σε γεωπόνους που παρέχουν συμβουλευτικές υπηρεσίες και είναι διαθέσιμο τόσο σε έντυπη όσο και σε ηλεκτρονική μορφή μέσω του εκδοτικού οίκου και της πλατφόρμας Amazon. CABI: https://www.cabidigitallibrary.org/doi/book/10.1079/ 9781789248456.0000 Amazon: https://www.amazon.com/Peach-CropProduction-Science-Horticulture/dp/1789248434 Το βιβλίο απαρτίζεται από 15 κεφάλαια στα οποία συμμετείχαν 40 ακαδημαϊκοί με κυριότερες χώρες προέλευσης τις Η.Π.Α., την Ιταλία, τη Ισπανία και την Ελλάδα (Γ. Μαγγανάρης, Ι. Μηνάς, Ν. Παπαδόπουλος, Π. Δρογούδη, Π. Μυλωνάς).

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 55

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΑΜΥΓΔΑΛΙΑ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ ΣΠΑΝΟΥΛΗ Σπούδασε οικονομολόγος και αποφάσισε να ασχοληθεί με την παραγωγή αμυγδάλου

Η Ειρήνη Σπανούλη, νέα αγρότισσα δημιούργησε το Karpologio, μία ομάδα νέων παραγωγών που καλλιεργούν τους αμυγδαλεώνες τους στον εύφορο θεσσαλικό κάμπο μέχρι και τους πρόποδες του Ολύμπου. Στην ομάδα χρησιμοποιούν τη μέθοδο της καλλιέργειας με πυκνή φύτευση αμυγδαλιάς και συλλέγουν τον καρπό με μηχανικά μέσα. Κατάφεραν έτσι να αυξήσουν την παραγωγή και ταυτόχρονα να μειώσουν τον χρόνο κλαδέματος και συγκομιδής από έναν μήνα σε μια εβδομάδα, λύνοντας το πρόβλημα της έλλειψης εργατικών χεριών. Το σημαντικό είναι ότι μοιράζονται εγκαταστάσεις και μηχανολογικό εξοπλισμό και διαθέτουν ιδιόκτητο σπαστήρα. Η Ειρήνη Σπανούλη ήταν η νικήτρια στο Διαγωνισμό «EWA 2023» στην Ελλάδα. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

Ερ.: Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τον αγροτικό τομέα; Μεγάλωσα στη Λάρισα από οικογένεια που ασχολούνταν πάντοτε αποκλειστικά με την πρωτογενή παραγωγή. Ακολούθησα σπουδές που, φαινομενικά, δεν είχαν σχέση με τον αγροτικό τομέα. Είμαι Οικονομολόγος με μεταπτυχιακές σπουδές Msc in Finance και ΜΒΑ International του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Για μια δεκαετία εργάστηκα στην Αθήνα στους τομείς των πωλήσεων και της στρατηγικής επιχειρηματικής ανάπτυξης σε ελληνικές και πολυεθνικές εταιρείες καθώς και ως σύμβουλος αναπτυξιακών προγραμμάτων στο Υπουργείο Ανάπτυξης και το ΕΚΠΑ. Πάντοτε ωστόσο είχα στραμμένο το βλέμμα στην οικογενειακή παραγωγή. Κάποια στιγμή ένιωσα ότι ο φρενήρης τρόπος ζωής της Αθήνας δεν μου ταιριάζει και παράλληλα ότι θέλω να αναπτύξω τη δική μου επιχειρηματική δραστηριότητα. Αποφάσισα λοιπόν να κάνω στροφή 180 μοιρών στην καριέρα μου, να στραφώ στην οικογενειακή παραγωγή αμυγδάλων στη Λάρισα και να δω πώς μπορώ να της δώσω προστιθέμενη αξία. Βέβαια θα πρέπει να τονίσω ότι δεν ξεκίνησα από το μηδέν. Υπήρχε πίσω μου μια σοβαρή υποδομή σε επίπεδο γης και μηχανολογικού εξοπλισμού αλλά το κυριότερο: ο πατέρας μου είχε ήδη απ’ το 2015 ξεκινήσει μια εντελώς καινοτόμα προσέγγιση στον τρόπο καλλιέργειας αμυγδαλιάς με τη πυκνή φύτευση. Αυτοί οι λόγοι ήταν αρκετοί για να βρω κίνητρο να ασχοληθώ και να ψάξω πώς μπορούμε κάνουμε το κάτι παραπάνω. Εκεί που οι άλλοι έβλεπαν απλά ένα χωράφι εγώ είδα μια επιχείρηση. Από το 2021 εντάχθηκα στο πρόγραμμα

56 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

νέων αγροτών και ασχολούμαι αποκλειστικά με την οικογενειακή καλλιέργεια αμυγδάλων. Στη πορεία είχαμε τη χαρά να ενώσουμε τις δυνάμεις μας με άλλους νέους Θεσσαλούς παραγωγούς και να ιδρύσουμε το 2022 Αγροτικό Συνεταιρισμό Θεσσαλικών Καρπών «Καρπολόγιον».

Ερ.: Πόσα άτομα συμμετέχουν στην ομάδα νέων παραγωγών και πόσα είναι τα συνολικά στρέμματα καλλιέργειας; Στην Ομάδα Παραγωγών Αμυγδάλου «Καρπολόγιον» είμαστε συνολικά 12 μέλη. Επιλέγουμε να είμαστε ένα όσο το δυνατόν πιο ευέλικτο σχήμα που θα

μπορεί να συνεργάζεται αποτελεσματικά και να λαμβάνει σημαντικές αποφάσεις. Αυτό είναι στρατηγικής σημασίας στα πρώτα βήματα εάν θέλουμε να προχωρήσουμε και να εξελιχθούμε. Κοινό σημείο αναφοράς είναι ο τόπος μας, η Θεσσαλία και οι καινοτόμες μέθοδοι καλλιέργειας που εφαρμόζουμε. Συνολικά αυτή τη στιγμή καλλιεργούμε περί τα 250 στρέμματα αμυγδαλιές. Ερ.: Ποιες ποικιλίες αμυγδαλιάς καλλιεργείτε και γιατί αποφασίσατε να κάνετε πυκνή φύτευση; Καλλιεργούμε 4 ποικιλίες αμυγδάλου: φυρανιά, φυραντουέλα, non pareil και monteray με τη μέθοδο της πυκνής φύτευσης δηλαδή με 140 δέντρα ανά στρέμμα αντί για τα 30-35 της συμβατικής μεθόδου.

Αξιοποιούμε τις δυνατότητες που μας δίνει η σύγχρονη τεχνολογία και εφαρμόζουμε μηχανικό κλάδεμα και 100% μηχανική συγκομιδή. Ήμασταν οι πρώτοι που εφαρμόσαμε την πυκνή φύτευση στην Ελλάδα για το αμύγδαλο. Δοκιμάσαμε, επενδύσαμε, κάναμε λάθη και αναπτύξαμε τη δική μας τεχνογνωσία που με χαρά μεταλαμπαδεύσουμε σε νέους παραγωγούς. Όπως φάνηκε στην πράξη τα οφέλη της πυκνής φύτευσης είναι πολλαπλά: για τον παραγωγό, την ποιότητα του καρπού και το περιβάλλον. Πρώτα απ’ όλα ο χρόνος για το κλάδεμα και η συγκομιδή μειώνεται δραματικά, από ένα μήνα σε μία εβδομάδα. Γλιτώνουμε έτσι χρόνο και κόπο, λύνουμε το μεγάλο πρόβλημα της έλλειψης εργατικών χεριών, αξιοποιούμε καλύτερα το εργατικό δυναμικό και το κυριότερο: καταφέρνουμε να «συγκρατήσουμε» το καλλιεργητικό κόστος. Ακόμη, με τον μικρό χρόνο συλλογής μαζεύουμε τους καρπούς στην ώρα τους πετυχαίνοντας ομοιογενή ωρίμανση ενώ παράλληλα αποφεύγουμε την έκθεση σε καιρικές συνθήκες που θα υποβάθμιζαν την ποιότητά τους. Επίσης έχει ιδιαίτερη αξία να τονίσουμε τα οφέλη της πυκνής φύτευσης για το περιβάλλον: ♦ Αναδιαρθρώσαμε τις ξηρικές καλλιέργειες φυτεύοντας δέντρα και μάλιστα πενταπλάσια από τα συμβατικά. ♦ Πρασινίζουμε έτσι και δροσίζουμε τον κάμπο δημιουργώντας νέο

ΑΞΙΟΠΟΙΟΎΜΕ ΤΙΣ ΔΥΝΑΤΌΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΔΊΝΕΙ Η ΣΎΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΊΑ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΌΖΟΥΜΕ ΜΗΧΑΝΙΚΌ ΚΛΆΔΕΜΑ ΚΑΙ 100% ΜΗΧΑΝΙΚΉ ΣΥΓΚΟΜΙΔΉ μικροκλίμα. Μειώνουμε τις εκπομπές CO2 σε μία ιδιαίτερα επιβαρυμένη περιοχή. ♦ Εξοικονομούμε νερό, ενέργεια και μεταφορές έχοντας πολλά δέντρα σε λίγα στρέμματα. ♦ Φιλοξενούμε μέλισσες, αυξάνουμε τη βιοποικιλότητα στη περιοχή. ♦ Καταπολεμούμε τα ζιζάνια μηχανικά και δεν τα ψεκάζουμε. ♦ Πετυχαίνουμε εμπλουτισμό του εδάφους ενώ το πυκνό ριζικό σύστημα συγκρατεί το χώμα, κάτι που είδαμε στη πράξη στις πλημμύρες που έπληξαν την περιοχή μας. 10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 57

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΑΜΥΓΔΑΛΙΑ

Ερ.: Κάνετε φυτοπροστασία και λίπανση με φιλοπεριβαλλοντικά μέσα; Η αμυγδαλιά είναι εκ φύσεως ένα δέντρο με χαμηλές απαιτήσεις σε λίπανση και φυτοπροστασία. Πετυχαίνουμε εμπλουτισμό με άζωτο μέσω της συγκαλλιέργειας με ψυχανθή ενώ ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι τα δέντρα φυτεύτηκαν σε γόνιμο έδαφος πλούσιο σε ιχνοστοιχεία, φώσφορο, κάλιο κλπ. Η πυκνή φύτευση, εκτός των άλλων, βοηθά ουσιαστικά και στη λίπανση του εδάφους με τα ίδια τα φυτικά υπολείμματα. Τα φύλλα που πέφτουν απ’ τα δέντρα δημιουργούν ένα ενιαίο πλούσιο στρώμα στο έδαφος χάρη στις μικρές αποστάσεις. Ακόμη κλαδεύουμε τα δέντρα 2 φορές το χρόνο, θρυμματίζουμε τα κλαδιά και τα ρίχνουμε στο έδαφος σαν οργανική ουσία (χούμο). Σε ότι αφορά την φυτοπροστασία είναι πολύ σημαντικό ότι βρισκόμαστε στο θεσσαλικό κάμπο σε μια περιοχή που πριν από εμάς, δεν υπήρχε ούτε ένα δέντρο. Έτσι στη περιοχή μας δεν παρατηρείται το φαινόμενο της μεταφοράς ασθενειών από παλιά, εγκαταλελειμμένα περιβόλια όπως η καταστροφική φόμοψη που μεταδίδεται ραγδαία σε άλλες περιοχές. Ερ.: Έχετε ενταχθεί και κάποιο πρόγραμμα του ΠΑΑ ή του ΕΣΠΑ; Τα περισσότερα μέλη της ομάδας μας, όπως κι εγώ προσωπικά, έχουμε ενταχθεί μεμονωμένα στο πρόγραμμα νέων αγροτών και στα σχέδια βελτίωσης. Αναμένουμε μέσα στο 2024 την προκήρυξη νέων προγραμμάτων που θα αφορούν τα συλλογικά σχήματα είτε μέσω ΠΑΑ είτε μέσω Αναπτυξιακού, ενώ ήδη

58 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

σχεδιάζουμε προσεκτικά την ένταξη και τη βέλτιστη αξιοποίησή τους βάσει των αναγκών μας. Ερ.: Είναι εύκολο σε ένα συλλογικό σχήμα τα μέλη του να μοιράζονται εγκαταστάσεις και μηχανολογικό εξοπλισμό; Πρώτα απ’ όλα το «Καρπολόγιον» αποτελεί το ομαδικό εγχείρημα παραγωγών που μοιράζονται τις ίδιες αξίες και την ίδια φιλοσοφία. Είμαστε νέοι άνθρωποι και δε θέλουμε να έχουμε καμία σχέση με τις κακές πρακτικές που χαρακτήρισαν τα συλλογικά σχήματα στο παρελθόν. Βέβαια όσο κοινό κι αν είναι το όραμα, σε μια ομάδα πρέπει από την αρχή να ορίζονται σαφείς ρόλοι, κανόνες και όρια. Από εκεί και πέρα το κλειδί βρίσκεται στο μέγεθος και την ευελιξία της ομάδας. Μιλάμε μεταξύ μας σχεδόν καθημερινά, δεν περιμένουμε τα Διοικητικά Συμβούλια και τις Γενικές Συνελεύσεις για να ανταλλάξουμε απόψεις. Μοιραζόμαστε πρώτα απ’ όλα λοιπόν σκέψεις, ιδέες και προβληματισμούς για τα επόμενα βήματα. Έτσι χτίζεται μια ολόκληρη κουλτούρα συνεργασίας, έτσι δένει η ομάδα. Το να μοιραζόμαστε λοιπόν εγκαταστάσεις και εξοπλισμό είναι κάτι που έρχεται αρμονικά. Έχουμε μάλιστα πλέον την χαρά συμμετέχουμε σε ένα ευρύτερο «δίκτυο» που μοιράζεται τεχνογνωσία σε συνεργασία με Ελληνικά Πανεπιστήμια και φορείς Ευρωπαϊκών Μεσογειακών χωρών. Φυσικά πάντοτε προστατεύουμε πρώτα τα συμφέροντα του κάθε μέλους αλλιώς δεν θα μπορούσαμε να μιλάμε για κοινό όφελος.

Ερ.: Η ομάδα τι ποσότητα παραγωγής σχεδιάζει να έχει; Εσείς θα εμπορεύεστε την παραγωγή σας; Βάσει των εκτάσεων που καλλιεργούμε και κυρίως του αριθμού των δέντρων μας (καθώς έχουμε 5πλάσια δέντρα ανά στρέμμα) υπολογίζουμε ετήσια παραγωγή περίπου 140 τόνων αμυγδάλου (με το κέλυφος). Φυσικά όλα εξαρτώνται από τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατήσουν. Διαχειριζόμαστε εμείς οι ίδιοι την παραγωγή μας διαθέτοντάς την αποκλειστικά μέσω του «Καρπολόγιον». Επίσης εδώ βρίσκεται και η διαφορά της Ομάδας Παραγωγών: εμπορευόμαστε αυστηρά τη δική μας παραγωγή και κανενός τρίτου. Έτσι εξασφαλίζουμε ότι τηρούνται τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που έχουμε θέσει, ενώ κάθε στιγμή έχουμε πλήρη ιχνηλασιμότητα για κάθε παρτίδα προϊόντος. Επίσης ιδιαίτερη αξία έχει ότι έχουμε τις δικές μας εγκαταστάσεις αποθήκευσης και θραύσης (σπαστήριο). Μπορούμε έτσι και «σπάμε» το αμύγδαλο πάντοτε λίγο πριν την εξυπηρέτηση της κάθε παραγγελίας και τη διάθεσή του στον εκάστοτε πελάτη μας. Αυτό αποτελεί και το ανταγωνιστικό μας πλεονέκτημα. Προσφέρουμε στον πελάτη φρέσκο ελληνικό αμύγδαλο πλούσιο σε γεύση, αρώματα, θρεπτικά συστατικά κατευθείαν από τον παραγωγό. Ερ.: Ποια τα σχέδια για το μέλλον και αν σχεδιάζετε να κάνετε και εξαγωγές; Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να ανασυγκροτηθούμε από τις πλημμύρες που χτύπησαν την περιοχή μας και δυστυχώς δεν μας άφησαν ανεπηρέαστους. Σε επίπεδο επέκτασης της καθετοποίησης, έχουμε ήδη δρομολογήσει τη δημιουργία του δικού μας συσκευαστηρίου

ΤΟ «ΚΑΡΠΟΛΌΓΙΟΝ» ΑΠΟΤΕΛΕΊ ΤΟ ΟΜΑΔΙΚΌ ΕΓΧΕΊΡΗΜΑ ΠΑΡΑΓΩΓΏΝ ΠΟΥ ΜΟΙΡΆΖΟΝΤΑΙ ΤΙΣ ΊΔΙΕΣ ΑΞΊΕΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΊΔΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΊΑ

που θα μπορέσει να μας δώσει πρόσβαση και στην αγορά λιανικής. Ταυτόχρονα επενδύουμε καθημερινά στο «χτίσιμο» της επωνυμίας μας προκειμένου οι πελάτες μας να μας αναγνωρίζουν, να ξεχωρίζουν το προϊόν μας και να επιστρέφουν σε αυτό. Η επιλογή αυτή είναι μονόδρομος προκειμένου να μπορέσει να επιβιώσει ένα ελληνικό ποιοτικό προϊόν στον πόλεμο τιμών της αγοράς.

Επίσης δεν ξεχνάμε το κεντρικό μας σύνθημα: «Ο Καρπός μας / Το αποτύπωμά μας». Πιστοί λοιπόν στη παρακαταθήκη που θα αφήσουμε στις επόμενες γενιές έχουμε ήδη έρθει σε επαφή με επιστημονικούς φορείς (σε συνεργασία με χώρες της Νοτίου Ευρώπης) προκειμένου να προσφέρουμε το δικό μας πρακτικό πεδίο εφαρμογής στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ακόμη σε συνεργασία με άλλους φορείς καταθέσαμε προτάσεις για παράλληλη χρήση ΑΠΕ μέσω των αγροβολταϊκών. Πρόκειται για ένα θέμα που θα έρθει στην επικαιρότητα πολύ σύντομα. Έχουμε δεχθεί προτάσεις για εξαγωγές ωστόσο σ’ αυτή τη φάση προτεραιότητα είναι να γίνουν σωστά σχεδιασμένα βήματα. Επενδύουμε λοιπόν πρωτίστως σε σταθερές και δίκαιες συνεργασίες στην ελληνική αγορά. Ευελπιστούμε στο άμεσο μέλλον να είμαστε σε θέση να καλύψουμε τις μεγάλες ποσότητες που απαιτούν οι εξαγωγές μέσω συνεργειών με άλλες Ομάδες Παραγωγών. Ερ.: Ποια η φετινή κατάσταση στην παραγωγή και αγορά αμυγδάλων και πως κυμάνθηκαν οι τιμές; Η φετινή χρονιά ήταν από τις χειρότερες των τελευταίων χρόνων για το αμύγδαλο. Λίγες περιοχές στην Ελλάδα κατάφεραν

να μείνουν ανεπηρέαστες. Πρώτα ο παγετός της 27ης Μαρτίου έπληξε Θράκη, Μακεδονία και Θεσσαλία. Τον Σεπτέμβριο, οι καταστροφικές πλημμύρες στη Θεσσαλία κατέστρεψαν ότι είχε απομείνει ενώ πολλοί παραγωγοί δεν μπόρεσαν να μπουν στο χωράφι και να συλλέξουν. Το χειρότερο είναι ότι στις παράλιες περιοχές και όχι μόνο, καταστράφηκαν ολοσχερώς πολλοί αμυγδαλεώνες. Δυστυχώς όμως για ακόμη μια φορά εμφανίζεται το εξής παράδοξο: έχουμε εξαιρετικά μειωμένη παραγωγή και προσφορά ωστόσο οι τιμές παραμένουν στα περσινά χαμηλά επίπεδα, συχνά κάτω του κόστους. Για άλλη μια φορά φαίνεται πως τη ζήτηση στη χώρα θα καλύψει το εισαγόμενο αμύγδαλο, αφού πρώτα… «βαπτιστεί» ελληνικό. Το χειρότερο είναι ότι ενώ ο παραγωγός θα εισπράξει μια μη βιώσιμη τιμή, ο καταναλωτής ιδιαίτερα σε μεγάλα αστικά κέντρα θα χρυσοπληρώσει τον καρπό 4 ακόμη και 5 φορές επάνω. Πρέπει κάποια στιγμή όλοι οι εμπλεκόμενοι στην αλυσίδα να καταλάβουμε ότι οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε τον τελικό καταναλωτή με ειλικρίνεια, δίνοντας του όλη την πληροφορία σχετικά με το προϊόν που φτάνει στο ράφι και αφήνοντάς τον να επιλέξει εκείνος τι θα βάλει στο τραπέζι του. Η σχέση ποιότητας - τιμής αλλά και η δίκαιη τιμή για τον παραγωγό και τον καταναλωτή είναι πλέον ζήτημα βιωσιμότητας. n

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 59

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΛΙΑ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΕΛΙΑΣ Για αντοχή σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έχουν ήδη γίνει εμφανείς. Ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως εκτεταμένες περίοδοι καύσωνα, αλλά και έντονες βροχοπτώσεις παρατηρούνται κάθε χρόνο και στη χώρα μας. Στο συγκεκριμένο άρθρο θα αναφερθούμε σε πειράματα που έγιναν για το πως επηρεάζουν την ελαιοκαλλιέργεια. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΛΑΪΤΖΗΣ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΦΙΓΓΟΥ, ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΛΑΖΑΚΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΣΑΜΠΑΘΙΑΝΑΚΗ Τμήμα Γενετικής & Βιοτεχνολογίας Οπωροκηπευτικών, Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων

έτος το καλοκαίρι οι πρωτοφανείς πλημμύρες στη Θεσσαλία και οι πυρκαγιές στον Έβρο και στη Ρόδο, απόρροια των παραπάνω φαινομένων είχαν τεράστιο οικονομικό κόστος και για την αγροτική παραγωγή, και αποτελούν μόνο μέρος των περιβαλλοντικών καταστροφών τις οποίες κληθήκαμε και θα κληθούμε συχνότερα να αντιμετωπίσουμε. Προφανώς οι καλλιέργειες είναι άμεσα επηρεαζόμενες από τα παραπάνω φαινόμενα. Η ελαιοκαλλιέργεια είναι μεγάλης κοινωνικοοικονομικής σημασίας για την Ελλάδα, επομένως η προστασία της αποτελεί πρωταρχικό στόχο. Στα πλαίσια άλλων προγραμμάτων αλλά και του προγράμματος ΕΛΙΑΔΑ με τίτλο: «Χαρακτηρισμός και αξιοποίηση γενετικού υλικού ελιάς με στόχο την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και την παραγωγή υψηλής διατροφικής και οργανοληπτικής αξίας προϊόντων ελαιολάδου», το οποίο χρηματοδοτείται από το ΕΠΑΝΕΚ στα πλαίσια των προγραμμάτων ΕΡΕΥΝΩ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ-ΚΑΙΝΟΤΟΜΩ εστιάσαμε στην αξιολόγηση ελληνικών ποικιλιών ελιάς σε συνθήκες αβιοτικής καταπόνησης, όπως η υψηλή αλατότητα και οι πλημμύρες. Μια λύση που έχει προταθεί για την άρδευση των καλλιεργειών σε περιόδους ξηρασίας είναι η άρδευση με νερό προερχόμενο από επεξεργασμένα υγρά απόβλητα και άλλες πηγές, η σύσταση του οποίου είναι υψηλής περιεκτικότητας σε άλατα. Επομένως είναι πολύ κρίσιμο να γνωρίζουμε τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει αυτή η πρακτική στην παραγωγή των ελαιόδεντρων και ακόμη σημαντικότερο είναι να βρεθούν και να χαρακτηριστούν ποικιλίες ελιάς με μεγαλύτερη αντοχή σε συνθήκες αλατότητας αλλά και να διερευνηθεί η

60 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

Εικ 1, 2: Πειραματική Φυτεία Χανιά.

μοριακή βάση της αντοχής για ανάπτυξη μεθοδολογιών με στόχο την γενετική βελτίωση του ελληνικού ελαιώνα ως προς αυτήν την αβιοτική καταπόνηση. Για τον σκοπό αυτό μεταφυτεύτηκαν νεαρά δέντρα ελιάς, 2 ετών, σε υπόστρωμα το οποίο περιείχε αλάτι σε υψηλότερη από τις φυσιολογικές συνθήκες συγκέντρωση. Συγκεκριμένη μελέτη της

απόκρισης 4 ποικιλιών ελιάς, Κορωνέικης, Λευκολιάς, Γαϊδουρελιάς και Αρβανιτολιάς για μεγάλο χρονικό διάστημα σε συνθήκες υψηλής αλατότητας που συνήθως συναντάται σε συνθήκες καλλιέργειας. Μοριακές, μορφολογικές, βιοχημικές και ιστολογικές μετρήσεις έδειξαν διαφορές μεταξύ των ποικιλιών τόσο στην μορφολογία των φύλλων όσο

Εικ 3: Λευκολιά. Εικ 4: Αρβανιτολιά. Εικ 5: Σπορόφυτο ελιάς σε συνθήκες in vitro καλλιέργειας.

και της ρίζας αλλά και διαφορές σε μοριακό επίπεδο, μεταξύ ανθεκτικών και ευαίσθητων ποικιλιών. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η Λευκολιά και η Αρβανιτολιά εμφανίζουν μια αυξημένη ανθεκτικότητα στην υψηλή αλατότητα σε σύγκριση με την Κορωνέικη και την Γαϊδουρελιά. Η μελέτη της μοριακής βάσης της ανθεκτικότητας μπορεί να οδηγήσει σε ανάπτυξη μεθοδολογιών που θα μπορούν να εντοπίζουν γενετικούς πόρους ελιάς αυξημένης αντοχής σε αλατότητα. Λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις που έχουν οι έντονες βροχοπτώσεις που παρατηρούνται ανά τακτά χρονικά διαστήματα, όπως οι πρόσφατες πλημμύρες στη Θεσσαλία, μελετάμε την απόκριση των ελαιόδεντρων στις πλημμύρες, δηλαδή στην κάλυψη του ριζικού συστήματος με νερό η οποία δημιουργεί συνθήκες ανοξίας, έλλειψης οξυγόνου, άρα και ενεργειακής

κρίσης σε βιοχημικό επίπεδο. Η μη δυνατότητα παραγωγής ενέργειας από το φυτό σε μορφή ATP (Adenosine triphosphate) για παρατεταμένο χρονικό διάστημα οδηγεί τελικά το δέντρο στον θάνατο. Σε πειράματα καταβύθισης (waterlogging) νεαρών δέντρων ελιάς σε νερό σε σημείο που να καλύπτεται και μέρος του κορμού μελετήθηκαν οι ποικιλίες Κορωνέικη, Λευκολιά, Γαϊδουρελιά, Αρβανιτολιά και Καλαμών, με στόχο την πιθανή διερεύνηση διαφορικής απόκρισης σε επίπεδο αντοχής σε παρατεταμένη έλλειψη οξυγόνου. Μορφολογικές διαφορές που παρατηρήθηκαν ήταν η φυλλόπτωση και η μερική νέκρωση ρίζας, ενώ μετρήσεις της παραγωγής χλωροφύλλης έδειξαν διαφορετικές αποκρίσεις από ποικιλία σε ποικιλία. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι και σε αυτή την περίπτωση παρατηρήθηκε καλύτερη ίσως απόκριση στα δέντρα Λευκο-

Εικ 6: Εκθεση ποικιλιών ελιάς σε συνθήκες καταβύθησης σε νερό για δημιουργία συνθηκών έλλειψης οξυγόνου (waterlogging)

λιάς και Αρβανιτολιάς, ενώ πιο ευαίσθητη φαίνεται να είναι η Καλαμών. Συνολικά τα αποτελέσματα από τα δύο αυτά πειράματα μας δίνουν μια αρχική ένδειξη για το ποιες ποικιλίες είναι περισσότερο ανθεκτικές και για το που θα μπορούν να επικεντρωθούν επόμενες μελέτες. Η πρακτική εφαρμογή αυτής της μελέτης συνίσταται στην αξιοποίηση της δυνατότητας χρήσης τους ως υποκείμενα ελιάς σε εμπορικές ποικιλίες με αυξημένη παραγωγικότητα σε συγκεκριμένες εδαφοκλιματικές συνθήκες στις περιφέρειες της χώρας που εμφανίζουν μεγάλη συχνότητα φαινομένων κλιματικής αλλαγής. Επιπρόσθετα, έγινε φύτευση ποικιλιών ελιάς στην περιοχή των Χανίων για διερεύνηση δυνατοτήτων προσαρμογής στις κλιματικές συνθήκες της Δυτικής Κρήτης. Στα πλαίσια του προγράμματος ΕΛΙΑΔΑ, οι ποικιλίες Μάκρης, Αγουρομάνακο, Ντόπια Ατσίχολου φυτεύτηκαν στην περιοχή του Ψαμουδοχωρίου, στο Κτήμα Μάρακα, με σκοπό να μελετηθεί μεσοπρόθεσμα η δυνατότητα προσαρμογής τους. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αποτελέσει πάγια πρακτική η πιλοτική καλλιέργεια μεγάλου αριθμού ελληνικών ποικιλιών ελιάς σε διαφορετικές περιφέρειες και εδαφοκλιματικές ζώνες της χώρας, με στόχο την διερεύνηση της προσαρμοστικότητας τους στις συνθήκες κλιματικής αλλαγής. Είναι σημαντικό να τονιστεί η ανάγκη για αύξηση των πειραματικών ελαιώνων ανα τη χώρα για μελέτη της προσαρμοστικότητάς τους σε φαινόμενα κλιματικής αλλαγής αλλά και η μελέτη των μοριακών μηχανισμών αντοχής σε αβιοτικές καταπονήσεις με στόχο την ανάπτυξη μεθοδολογιών για επιτάχυνση της ανεύρεσης γενετικού υλικού υψηλής αξίας ως προς την απόκρισή τους στα φυσικά αυτά φαινόμενα. n

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 61

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΛΙΑ

ΜΙΑ ΣΥΜΒΟΛΗ (ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ) ΣΤΟ ΚΛΑΔΕΜΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Δεν υπάρχει ένας σωστός τρόπος κλαδέματος

Το κλάδεμα της ελιάς γίνεται με βάση: το τι θέλω να παράγω και πόσο τακτικά, πόσο οικονομική θα είναι η συγκομιδή, τι γνωρίζουν οι κλαδευτές στην περιοχή και πόσο τακτικά θέλω να κλαδεύω τα δέντρα. Το καλύτερο, αλλά συχνά αντιοικονομικό σύστημα κλαδέματος, είναι το αραίωμα των καρποφόρων κλαδίσκων ώστε μετά το κλάδεμα να βλέπει κάποιος καθαρά από τη μια μεριά του ελαιόδεντρου στην άλλη και να μην σκιάζεται πολύ κανένας βλαστός. ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ ΜΑΛΕΤΣΙΚΑ Επίκουρη Καθηγήτρια Δενδροκομίας-Ελαιοκομίας

ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΑΝΟΣ Καθηγητής Δενδροκομίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

αθώς αυξήθηκε η τιμή του ελαιόλαδου πολλοί πολίτες θέλουν να επαναφέρουν τους ελαιώνες τους, που είναι εγκαταλελειμμένοι για χρόνια, σε παραγωγική φάση. Οπότε ενδιαφέρονται και για το κλάδεμα της ελιάς. Οπουδήποτε πάει κάποιος στην Ελλάδα και στον κόσμο οι ελιές κλαδεύονται με διαφορετικούς τρόπους. Όταν μας ρωτάνε ποιο είναι το σωστό κλάδεμα της ελιάς, η απάντηση είναι ότι δεν υπάρχει ένας σωστός τρόπος. Υπάρχει όμως μια σημαντική αρχή: η ελιά θα δημιουργήσει ανθοφόρους οφθαλμούς και τέλεια άνθη μόνο εκεί που φωτίζεται αρκετά (Εικ. 1). Στα σκιαζόμενα κλαδιά η ανθοφορία θα είναι φτωχή και πολλά άνθη θα είναι ατελή/αρσενικά. Φυσικά, ανθοφόροι οφθαλμοί θα διαφοροποιηθούν αν το δέντρο είναι επαρκές σε άζωτο και βόριο, αν δεν έχει πολύ έντονη καρποφορία, κλπ., ενώ αυτοί οι ανθοφόροι οφθαλμοί θα διαμορφωθούν σωστά και θα δώσουν αρκετά ερμαφρόδιτα άνθη (άνθη με ύπερο που μπορεί να δώσει καρπό) εφόσον δεχθούν αρκετό κρύο τον χειμώνα ανάλογα την ποικιλία και τις απαιτήσεις της. Αντίθετα, ένα ακλάδευτο για χρόνια δέντρο θα γεράσει με βλαστούς που θα νεκρώνονται ή αποφυλλώνονται και η παραγωγή του θα είναι σπάνια και περιορισμένη. Μέθοδοι κλαδέματος ελαιόδεντρου Ας γράψουμε όμως δυο λόγια για μερικές περιπτώσεις πολιτών με ελαιώνες. Οικογενειακός αρδευόμενος ελαιώνας με εργατικά της οικογένειας Εδώ συνήθως ο ιδιοκτήτης θέλει να παράγει ελιές κάθε χρόνο. Εφόσον οι καιρικές συνθήκες δεν δημιουργήσουν

62 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

πρόβλημα, το κλάδεμα εδώ πρέπει να είναι έντονο τη χρονιά που αναμένεται καρποφορία και ελάχιστο τη χρονιά που αναμένεται ελάχιστη καρποφορία. Σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες ορθές πρακτικές λίπανσης, άρδευσης κ.λπ. μπορεί να έχει αυξομειούμενη σε όγκο αλλά καρποφορία κάθε χρόνο. Οικογενειακός ξηρικός ελαιώνας με εργατικά της οικογένειας Εδώ οι δυνατότητες είναι περιορισμένες. Και πάλι το κλάδεμα πρέπει να γίνεται τη χρονιά που αναμένεται καρποφορία και περισσότερες εισροές θα γίνονται εκείνη την άνοιξη. Σε αυτή την περίπτωση απαιτείται το μέγιστο αποτέλεσμα, καθώς θα διαλεχτούν και πουληθούν οι καρποί για μεταποίηση και θα παραμείνουν οι υπόλοιποι για ελαιοποίηση.

Εικ 1: Ένα καλά κλαδεμένο δέντρο τον χειμώνα λιπαινόμενο και αρδευόμενο, εκβλάστησε ικανοποιητικά δημιουργώντας μια πυκνή βλάστηση με έντονη σκίαση στο εσωτερικό της κόμης στο τέλος του καλοκαιριού, ιδιαίτερα αν δεν καρποφόρησε.

Εντατικός ελαιώνας για επιτραπέζια ελιά. Αυτή η περίπτωση είναι πάρα πολλοί ελαιώνες στην βόρεια και κεντρική Ελλάδα. Εκεί το κλάδεμα είναι το πιο λεπτομερές. Κατά το κλάδεμα αφαιρούνται οι σκιαζόμενοι βλαστοί που παρήγαγαν τα προηγούμενα χρόνια και αφήνονται άλλοι νεότεροι βλαστοί που τους σκιάζουν (αυτοί θα είναι και οι παραγωγικοί βλαστοί τα επόμενα 1-2 χρόνια), δημιουργούνται ανοίγματα ανάμεσα στους

Εικ 2: Δέντρο κλαδεμένο με αραιωμένους καρποφόρους κλάδους, όπου ο καθένας φωτίζεται και από τα πλάγιά του, ώστε η συγκομιδή να γίνεται εύκολα είτε με τα χέρια (επιτραπέζιες) είτε με μηχανήματα. Εικ 3: Ελαιόδεντρο σε σφαίρα με λεπτομερές κλάδεμα – αραίωμα των καρποφόρων κλαδίσκων. Μπορείς καθαρά να δεις από τη μια μεριά του δέντρου στην άλλη. Εικ 4: Τυπική εικόνα καρατομημένου ψηλά στον κορμό δέντρου ελιάς τρία έτη μετά. Απαιτούνταν αραίωμα των βλαστών που εκπτύχθηκαν για να αναπτυχθούν και παράγουν ελιές πιο γρήγορα.

κλάδους για να εισέρχεται φως και να γίνεται ευκολότερα η συγκομιδή με σκάλες, κ.λπ., και κρατιέται το ύψος του δέντρου τόσο ώστε να γίνεται εύκολα η συγκομιδή με τα χέρια ή με άλλο τρόπο (Εικ. 2). Αυτή είναι και η βάση του κλαδέματος της ελιάς γενικότερα, αλλά πολλές φορές δεν είναι ο οικονομικότερος τρόπος κλαδέματος και διαχείρισης για πολλούς ελαιώνες. Εμπορικός ελαιώνας με εξωτερικά εργατικά για παραγωγή ελαιόλαδου σε σχετικά ζεστή περιοχή (χωρίς παγετούς) της Ελλάδας Εδώ η συγκομιδή είναι μεγάλου κόστους και τα εργατικά είναι δυσεύρετα. Σε αυτόν τον ελαιώνα γίνεται χοντροκλάδεμα στη συγκομιδή. Έτσι, καρποφόροι κλάδοι που από πάνω τους υπάρχει νέος αντικαταστάτης βλαστός κόβονται και περνιούνται από κατάλληλο μηχάνημα αφαίρεσης των καρπών. Αυτό είναι και το ετήσιο κλάδεμα των δέντρων, γρήγορο χωρίς εξειδίκευση ή συγκεκριμένο στόχο. Εμπορικός ελαιώνας με εξωτερικά εργατικά για παραγωγή ελαιόλαδου σε σχετικά κρύα περιοχή της Ελλάδας Το ανωτέρω κλάδεμα δεν μπορεί να γίνει σε ελαιώνες σε κρύες περιοχές της Ελλάδας, καθώς κλαδεμένα δέντρα είναι πιο ευάλωτα στους χειμερινούς παγετούς από τα ακλάδευτα δέντρα. Έτσι, σε όλους τους ελαιώνες στην κεντρική και βόρεια Ελλάδα το κλάδεμα γίνεται από τα τέλη Φεβρουαρίου και μετά για ασφάλεια όσον αφορά τους παγετούς. Τότε το κλάδεμα γίνεται γρήγορα με αφαίρεση ορισμένων σκιαζόμενων ή πυκνών κλάδων με το αλυσοπρίονο ή με κλαδευτικό ψαλίδι (με περισσότερα με-

ροκάματα) αραιώνοντας την κόμη χωρίς να αφαιρούνται ολοκληρωτικά πολλοί πολυετείς βλαστοί. Έτσι δημιουργείται μια λίγο ως πολύ σφαίρα βλάστησης με αραιωμένους τους βλαστούς τόσο ώστε να βλέπεις από τη μια μεριά στην άλλη ελεύθερα. Αυτό ήταν μια κλασική αρχή των πατεράδων μας: αραιώνω τους κλαδίσκους έτσι ώστε όταν τελειώσω το κλάδεμα να βλέπω ελεύθερα από τη μια πλευρά στην άλλη της ελιάς (Εικ. 3). Είναι ορθός τρόπος κλαδέματος γιατί αφήνει πολύ παλιότερο ξύλο επάνω στο δέντρο, αλλά τις περισσότερες φορές αυτό δεν συμφέρει οικονομικά σήμερα (πολλά ημερομίσθια). Μια γενική παρατήρηση για όλα τα κλαδέματα που περιγράφηκαν ανωτέρω: με το πέρας του κλαδέματος πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον μισό μέτρο κενό μεταξύ της κόμης του ενός από το άλλο δέντρο, ενώ και βραχίονες που εκτείνονται μακριά από τον κορμό πρέπει να βραχύνονται ώστε η καρποφόρα ζώνη να βρίσκεται πιο κοντά στον κορμό και το ριζικό σύστημα. Εγκατειλημμένος ελαιώνας για χρόνια Εδώ έχουμε πολλούς ελαιώνες και πολλούς επίδοξους ‘ελαιοπαραγωγούς’ σήμερα που η τιμή του ελαιόλαδου είναι υψηλή. Αυτοί οι ελαιώνες είναι ακλάδευτοι και χωρίς λίπανση για χρόνια. Μπορούν να επανέλθουν με ανανέωση της κόμης και είσοδο σε κανονική καρποφορία μετά από 4-5 έτη (μήπως όμως τότε έχει μειωθεί η τιμή του ελαιόλαδου;) (Εικ. 4). Μετά το κλάδεμα ανανέωσης απαιτείται ετησίως ένα αραίωμα των αναπτυσσόμενων λαίμαργων για καλύτερο αερισμό της κόμης και γρηγορότερη ανάπτυξη των βλαστών που παραμένουν στο δέντρο.

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 63

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΛΙΑ

Ελαιώνας ζημιωμένος από παγετό ή φωτιά Αν το δέντρο έχει πάθει ολοκληρωτική ζημιά (καμένο μέχρι το έδαφος), θα δούμε τι θα εκβλαστήσει και αν θα εκβλαστήσει. Αν εκβλαστήσει η ποικιλία, τότε με το κλάδεμα υποβοηθιέται να αναπτυχθεί ένα νέο δέντρο με έναν ή περισσότερους κορμούς (Εικ. 5). Αν είναι άγρια ελιά (το υποκείμενο πολλών ποικιλιών σε εμπορικούς ελαιώνες), τότε πρέπει να εμβολιαστεί συνήθως με εγκεντρισμό αργά τον Μάρτιο μετά από 2-3 χρόνια ανάπτυξης των βλαστών αγριελιάς. Αν το δέντρο έχει πάθει μερική ζημιά, 5

Εικ 5: Μεγάλης ηλικίας δέντρο, πάγωσε και αναγεννήθηκε χωρίς κορμό. Εικ 6: Σκελετοκλάδεμα στην νότια Ιταλία με σκοπό την παραμονή του περισσότερου παλιού ξύλου επί του δέντρου και το κλάδεμα ανά 4-5 χρόνια.

64 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

τότε αφήνεται να εκβλαστήσει και να φανεί το μέγεθος της ζημιάς μέχρι το καλοκαίρι. Το κλάδεμα μπορεί να γίνει το καλοκαίρι ή τον επόμενο Μάρτιο σε σημεία που εκφύονται ζωηροί βλαστοί (και όχι ασθενικοί, γιατί εκεί το παλιότερο ξύλο είναι μερικώς νεκρό). Το δέντρο θα επανέλθει με ελάχιστο αραίωμα των λαίμαργων σε 2-3 χρόνια σε κανονική παραγωγή. Σύστημα coppiced Δεν χρησιμοποιείται στην Ελλάδα, αλλά είναι μια ‘βιομηχανική’ διαχείριση του ελαιώνα. Ο ελαιώνας χωρίζεται σε 10 μέρη και κάθε έτος καρατομείται το 1/10 των δέντρων. Τα κατατομημένα μετά από 2-4 έτη αρχίζουν να καρποφορούν (και συνήθως έχουν μειωμένη παρενιαυτοφορία) και καρατομούνται ξανά όταν έρθει η σειρά τους. Σκελετοκλάδεμα Γίνεται αφαιρώντας τους περισσότερους φυλλοφόρους κλάδους με στόχο το κλάδεμα κάθε 3-5 έτη και παραγωγή τον 2ο και μετά χρόνο από το σκελετοκλάδεμα (Εικ. 6). Πυκνή φύτευση συγκεκριμένων ποικιλιών ελιάς για μηχανική συγκομιδή Έχουν φυτευτεί συγκεκριμένες ποικιλίες ή κλώνοι ποικιλιών σε πυκνές φυτεύσεις και στην Ελλάδα. Αυτά τα δέντρα μπορούν να αναπτυχθούν σε κεντρικό άξονα εφόσον αυτός στηρίζεται με έναν πάσσαλο να αναπτύσσεται κατακόρυφα. Εδώ το κλάδεμα θα γίνει μηχανικά τα επόμενα χρόνια (δες παρακάτω). Μηχανικό κλάδεμα Συχνά σήμερα λόγω του κόστους κλαδέματος και της έλλειψης κλαδευτών οι μεγάλες εκμεταλλεύσεις χρησιμοποιούν μηχανικά μαχαίρια παρελκόμενα γεωργικού ελκυστήρα για να κλαδέψουν τα δέντρα. Και η ελιά μπορεί να κλαδευτεί με κάθετη και οριζόντια κίνηση των μαχαιριών για βελτίωση του φωτισμού της κόμης και δημιουργία ενός φυτοφράκτη. Αν βοηθά αυτή η διαχείριση τη συγκομιδή (π.χ. σε συνδυασμό με δονητή κορμού και συλλογή των καρπών σε πανιά στο έδαφος) είναι μια αποτελεσματική και οικονομική μέθοδος για μεγάλους ελαιώνες ή για κάποιες ομάδες ελαιοπαραγωγών. Θα χρειαστεί μετά από κάποια χρόνια μια ανανέωση της κόμης για απομάκρυνση του εσωτερικού νεκρού ξύλου.

ΤΟ ΚΛΆΔΕΜΑ ΤΗΣ ΕΛΙΆΣ ΕΊΝΑΙ ΑΠΑΡΑΊΤΗΤΟ ΓΙΑ: ΤΗ ΔΙΑΤΉΡΗΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΡΌΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΈΝΤΡΟΥ ΤΗ ΣΤΑΘΕΡΌΤΕΡΗ ΠΑΡΑΓΩΓΉ ΑΠΌ ΧΡΟΝΙΆ ΣΕ ΧΡΟΝΙΆ ΤΗ ΜΕΊΩΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΏΝ ΠΡΟΒΛΗΜΆΤΩΝ

Συμπεράσματα Ο καλύτερος τρόπος κλαδέματος της ελιάς είναι το αραίωμα των κλάδων, η αφαίρεση των σκιαζόμενων (που παρήγαγαν τα προηγούμενα έτη) βλαστών και κλάδων, η αφαίρεση των λαίμαργων εντός του κυπέλλου του δέντρου, και η ανανέωση του δέντρου κάθε 20-30 έτη. Αλλά απώτερος σκοπός σήμερα είναι η οικονομική διαχείριση της καλλιέργειας. Γι’ αυτό δεν υπάρχει ο άριστος τρόπος κλαδέματος. Καλός τρόπος κλαδέματος είναι αυτός που δίνει αρκετή παραγωγή και σχετικά τακτικά με το μικρότερο κόστος κλαδέματος και συγκομιδής. Ουσιαστικά, με το κατάλληλο κλάδεμα μειώνεται η παραγωγή ανά δέντρο και στρέμμα, αλλά αυξάνεται η συχνότητα παραγωγής καρπών, γίνεται πολύ πιο οικονομικά η συγκομιδή αυτών, και ελαχιστοποιούνται τα φυτοπροστατευτικά προβλήματα του δέντρου και των καρπών. n

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 65

ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ | ΣΙΤΗΡΑ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΘΡΕΨΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ® ΣΙΤΗΡΩΝ ΠΛΕΟΝΑΣΜΟΣ Η’ ΕΠΕΝΔΥΣΗ; Τα οφέλη της Λειτουργικής Θρέψης Καλλιέργειών® Agrology στα Σιτηρά Τα σιτηρά είναι μία από τις σημαντικότερες καλλιέργειες με τεράστια διατροφική και οικονομική σημασία για τον άνθρωπο και καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο τμήμα της καλλιεργήσιμης έκτασης του πλανήτη. Αναλογιζόμενη τη σπουδαιότητα της καλλιέργειας και ωθούμενη από την ανάγκη για συνεχή εξέλιξη και καινοτομία, η εταιρεία Agrology προχώρησε στη δημιουργία μιας σειράς εξειδικευμένων προϊόντων Λειτουργικής Θρέψης Καλλιεργειών®, με βελτιωμένα τεχνικά χαρακτηριστικά και πολλαπλά οφέλη για το φυτικό οργανισμό. Μέσα από ένα εκτενές και εντατικό ερευνητικό πρόγραμμα πέντε διαδοχικών ετών, πραγματοποίησε μία πληθώρα εφαρμογών σε πειραματικούς και αποδεικτικούς-εμπορικούς αγρούς, διαφορετικών περιοχών της χώρας και του εξωτερικού, με θεαματικά αποτελέσματα στην αύξηση της τελικής παραγωγής και στη βελτίωση του οικονομικού οφέλους του παραγωγού. Στο παρόν παρουσιάζεται η αύξηση παραγωγής κατά 15,1% (+57,5kg/στρ.) και φαινοτυπικών χαρακτηριστικών Σκληρού Σιταριού μετά από εφαρμογή του XGel® activ Sapphire (25-25-25 + 4% SiO2 + ΙΧΝ). Χ.ΜΕΛΙΣΣΑΣ (MSc), Δρ. Ν. ΡΗΓΑΚΗΣ, Δρ. X. ΣΠΑΝΟΥΔΗΣ, Δρ. Μ. ΠΑΠΑΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Agronomic R&D, AGROLOGY ΑΒΕΕ

α σιτηρά συνιστούν ένα βασικό συστατικό της διατροφής δισεκατομμυρίων ανθρώπων και ζώων και καλλιεργούνται παγκοσμίως σε όλες τις χώρες του κόσμου. Σύμφωνα με πηγές, η καλλιέργειά τους ξεκίνησε από περιοχές της Εγγύς Ανατολής γύρω στο 10.000 π.Χ., ενώ στην Ελλάδα αναφορές υποστηρίζουν την εμφάνισή τους κατά τη νεολιθική εποχή.

Αξία της καλλιέργειας

Σήμερα, αποτελούν μία καλλιέργεια με τεράστια οικονομική σημασία, καλύπτοντας περίπου το 55% της καλλιεργήσιμης έκτασης της χώρας (πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων), κυρίως λόγω των υψηλών αποδόσεων σε εκτατικές συνθήκες, με σχετικά χαμηλό κόστος παραγωγής και ιδιαίτερα αυξημένη προσαρμοστικότητα, ακόμη και σε ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες. Η καλλιέργειά τους, υποστηρίζει την πλήρη μηχανοποίησή της με κατάλληλο γεωργικό εξοπλισμό, επιφέροντας μεγάλες μειώσεις στο κόστος εισροών. Οι περιορισμένες απαιτήσεις τους, από την άλλη, σε έδαφος και νερό, επιτρέπουν ακόμη και την αξιοποίηση περιοχών, στις οποίες δεν ευδοκιμούν καλλιέργειες με υψηλότερη πρόσοδο. Στα θετικά, έρχεται ακόμη να προστεθεί, και η αυξημένη αντοχή του τελικού παραγόμενου προϊόντος, κατά τη μεταφορά και αποθήκευσή του.

66 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

Μάρτυρας

Agrology

Μάρτυρας

Agrology

Μάρτυρας

Agrology

Μάρτυρας

Εικ. 1 & 2: Με την εφαρμογή του XGel activ Sapphire (25-25-25 +4%SiO2 +ΙΧΝ) (δεξιά), επετεύχθη αύξηση της βλαστικής ανάπτυξης, συγκριτικά με τον Μάρτυρα (αριστερά). Εικ. 3 & 4: Με την εφαρμογή του XGel activ Sapphire (25-25-25 +4%SiO2 +ΙΧΝ) (δεξιά & πάνω), επετεύχθη αύξηση του Μεγέθους των στάχεων, συγκριτικά με τον Μάρτυρα (αριστερά & κάτω).

Συνολική Παραγωγή (kg/στρ) 500,0

Μάρτυρας

Agrology

Μήκος Στάχυ (cm) Μάρτυρας

8,0

Agrology

7,5 450,0

15,1% Αύξηση

400,0

350,0

438,1

6,5

380,6

7,13

6,56

6,0

Σχήμα 1

Σχήμα 2

5,5

300,0

5,0

Μάρτυρας

Agrology

Μάρτυρας

50,00

Agrology

3,0

2,99

24,6% Αύξηση

2,5

Μάρτυρας

19,4% Αύξηση

40,00

35,00

Σχήμα 3

Agrology

45,00

2,40 2,0

Agrology

Αριθμός κόκκων/στάχυ

Βάρος Στάχυ (g) 3,5

37,75

45,06

Σχήμα 4

30,00

1,5

Μάρτυρας

Agrology

Βάρος 1000 κόκκων (g) Μάρτυρας

55,00

Agrology 11,4% Αύξηση

52,50 50,00 47,50

8,7% Αύξηση

7,0

Σχήμα 1: Συνολική Παραγωγή (kg/στρ.). Με την εφαρμογή του Προγράμματος Agrology, επετεύχθη αύξηση της συνολικής απόδοσης κατά 57,5 kg/στρ. (+15,1%), συγκριτικά με τον Μάρτυρα. Σχήμα 2: Μήκος Στάχεων (cm). Με την εφαρμογή του Προγράμματος Agrology, επετεύχθη αύξηση του μήκους στάχεων κατά 0,57 cm (+8,7%), συγκριτικά με τον Μάρτυρα. Σχήμα 3: Βάρος Στάχυ (g). Με την εφαρμογή του Προγράμματος Agrology, επετεύχθη αύξηση του βάρους στάχεων κατά 0,59 g (+24,6%), συγκριτικά με τον Μάρτυρα. Σχήμα 4: Αριθμός Κόκκων ανά Στάχυ. Με την εφαρμογή του Προγράμματος Agrology, επετεύχθη αύξηση του αριθμού κόκκων ανά στάχυ κατά 7,31 κόκκους/στάχυ (+19,4%), συγκριτικά με τον Μάρτυρα. Σχήμα 5: Βάρος 1000 κόκκων. Με την εφαρμογή του Προγράμματος Agrology, επετεύχθη αύξηση του αριθμού κόκκων ανά στάχυ κατά 5,58 g (+11,4%), συγκριτικά με τον Μάρτυρα.

54,53

48,95

Σχήμα 5

40,00

Μάρτυρας

Εταιρική ευθύνη

Agrology

Η AGROLOGY, με μία δυναμικά αναπτυσσόμενη πορεία και παρουσία στην ελληνική και παγκόσμια αγορά για περισσότερο από 40 έτη, αναλογιζόμενη την αξία της καλλιέργειας για την ανθρώπινη διατροφή αλλά και το οικονομικό όφελος του παραγωγού, επένδυσε σε μία σειρά εξειδικευμένων προϊόντων υψηλής τυποποίησης, αξίας και αποτελεσματικότητας. Μία σειρά προϊόντων Λειτουργικής Θρέψης Καλλιεργειών®, με άρτια τεχνικά χαρακτηριστικά και εξειδικευμένες τεχνολογίες, που επιταχύνουν την απορρόφηση και αξιοποίηση των θρεπτικών από το φυτό. Η Λειτουργική Θρέψη Καλλιεργειών® της AGROLOGY, αποτελεί τη χρήση προϊόντων εξειδικευμένης φόρμουλας, που αξιοποιούν τη συνεργιστική δράση Απαραίτητων Θρεπτικών Στοιχείων (πχ N,P,K) και Ευεργετικών Συστατικών (πχ Πυριτίου, Si), με στόχο τη βελτίωση της θρεπτικής κατάστασης του φυτού και την ενεργοποίηση συγκεκριμένων συστημάτων της φυσιολογίας του. Μέσα από ένα εκτενές και εντατικό ερευνητικό πρό-

Agrology

γραμμα πέντε διαδοχικών ετών, σε πλήθος γεωγραφικών περιοχών της χώρας και του εξωτερικού, σε συνεργασία με ερευνητικούς φορείς και επαγγελματίες παραγωγούς, δημιούργησε μία εκτενή βάση δεδομένων με πληθώρα θεαματικών αποτελεσμάτων στην καλλιέργεια. Αποδεικτικά Αγρού – Agrology Success Stories

45,00 42,50

Μάρτυρας

Από το 2019 - 2023, διενεργήθηκαν συνολικά 64 αποδεικτικά αγρού, στα οποία η συνολική έκταση ενός επιλεγμένου αγροτεμαχίου χωρίστηκε σε δύο ίσης έκτασης μεταχειρίσεις, την «Agrology» και τον «Μάρτυρα». Ο παραγωγός πραγματοποίησε τις συνήθεις πρακτικές βασικής και επιφανειακής λίπανσης που πραγματοποιεί κάθε χρόνο τόσο στη μεταχείριση Agrology όσο και στον Μάρτυρα. Η μεταχείριση Agrology, περιλάμβανε μία διαφυλλική εφαρμογή με XGel activ Sapphire (25-25-25 + 4% SiO2 + ΙΧΝ), το υπερσυμπυκνωμένο προϊόν Λειτουργικής Θρέψης Καλλιεργειών®, σε μορφή θιξοτροπικού Gel, με Βιοδιαθέσιμο Πυρίτιο (SiO2) Τεχνολογίας E-PerForm®. Η δόση εφαρμογής ήταν 300-400cc ανά στρέμμα, στο στάδιο της «έναρξης του αδελφώματος», με κύριο στόχο την αύξηση των παραγωγικών αδελφιών και συνεπώς την αύξηση της τελικής παραγωγής. Στο τέλος της καλλιεργητικής περιόδου μετρήθηκαν οι παραγωγές και επιλεγμένα φαινοτυπικά χαρακτηριστικά κάθε μεταχείρισης. Επιπλέον, υπολογίστηκε η σχέση Κόστος : Ωφέλεια, με στόχο, να αναδειχθεί η σημαντικότητα της επένδυσης σε προϊόντα Λειτουργικής Θρέψης Καλλιεργειών® Σιτηρών της AGROLOGY.

Αποτελέσματα

Η αύξηση της συνολικής παραγωγής στη μεταχείριση Agrology ανήλθε στα 15,1% (+57,5kg/στρ) κατά μέσο όρο, συγκριτικά τον Μάρτυρα (Σχήμα 1). Το μήκος στάχεων αυξήθηκε κατά 8,7% (0,57cm), ενώ σημαντική ήταν και η αύξηση στο βάρος στάχεων κατά 24,6% (+0,59g) (Σχήμα 2 & 3), (Εικ. 3 & 4) συγκριτικά με τη μεταχείριση του Μάρτυρα. Στις Εικ. 1 & 2 παρουσιάζονται οι διαφορές στη βλαστική ανάπτυξη των φυτών, στο μέγεθος στάχεων, στον αριθμό και στο βάρος κόκκων. Οι προαναφερόμενες αυξήσεις, στην ανάπτυξη των στάχεων, οφείλονται στην αύξηση του Αριθμού αλλά και του Βάρους των κόκκων/στάχυ κατά 19,4% (+7,31 κόκκοι/στάχυ) και 11,4% (+5,58g), αντίστοιχα (Σχήμα 4 & 5). Συμπεράσματα

Τα αποτελέσματα αποδεικνύουν ότι οι διαφυλλικές εφαρμογές με προϊόντα Λειτουργικής Θρέψης Καλλιεργειών® Σιτηρών, συμβάλλουν καθοριστικά στην αύξηση της τελικής παραγωγής, βελτιώνοντας σημαντικά φαινοτυπικά χαρακτηριστικά της καλλιέργειας και κατ’ επέκταση το οικονομικό όφελος του παραγωγού. Η σχέση Κόστος : Ωφέλεια, για τα 64 αποδεικτικά των 5 ετών, είναι 1 : 7 κατά μέσο όρο, το οποίο ερμηνεύεται πως για κάθε 1 ευρώ ανά στρέμμα που επενδύει ο παραγωγός στο πρόγραμμα Λειτουργικής Θρέψης Καλλιεργειών® Σιτηρών Agrology, αυξάνει το εισόδημά του κατά 7 ευρώ ανά στρέμμα. 

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 67

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ | ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ

ΔΥΝΑΤΌΤΗΤΕΣ ΑΞΙΟΠΟΊΗΣΗΣ ΥΠΟΠΡΟΪΌΝΤΩΝ ΑΠΟΒΛΉΤΩΝ ΤΗΣ ΦΥΤΙΚΉΣ ΠΑΡΑΓΩΓΉΣ Για Παραγωγή Λειτουργικών Ζωοτροφών

Η αύξηση του πληθυσμού της γης σε συνδυασμό με τον σύγχρονο τρόπο ζωής συντελεί στην υπερβολική και αλόγιστη χρήση πόρων. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι το 2030 οι ανάγκες για τρόφιμα θα είναι κατά 50% μεγαλύτερες, για νερό 30% και για ενέργεια 45%. Η μετάβαση σε πρακτικές κυκλικής οικονομίας θα περιορίσει τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, θα δώσει ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη και θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας. Η κυκλική οικονομία είναι ένα πρότυπο παραγωγής για πράσινη ανάπτυξη και μπορεί να αποτελέσει ουσιαστικό στοιχείο του νέου ευρωπαϊκού και παγκόσμιου οικονομικού μοντέλου. Η βιοοικονομία που περιλαμβάνει και την αξιοποίηση των υποπροϊόντων - αποβλήτων της φυτικής παραγωγής για παραγωγή ζωοτροφών με εξειδικευμένες λειτουργικές /αντιπαρασιτικές ιδιότητες για την υγεία και την ευζωία των ζώων είναι μια νέα επιστημονική προσέγγιση που έρχεται να υποστηρίξει τον νέο προσανατολισμό για αγροτική ανάπτυξη στο πλαίσιο της πράσινης συμφωνίας της ΕΕ. ΣΤΕΦΑΝΑΚΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ¹, ΣΩΤΗΡΑΚΗ ΣΜΑΡΑΓΔΑ² ¹ Κτηνίατρος Διδάκτορας, ΣΥΠΑ ΟΕ ² Κύρια Ερευνήτρια Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.

Υπάρχουσα κατάσταση

Σήμερα έχει αναζωπυρωθεί έντονα η συζήτηση για την κλιματική αλλαγή, καθώς όλοι αναγνωρίζουν πλέον πως έχει μετατραπεί σε κλιματική κρίση. Οι πεπερασμένοι πόροι του πλανήτη μας και η κλιματική κρίση επιβάλλουν τη μετάβαση από μια κοινωνία που βασίζεται στο μοντέλο «παραγωγή-κατανάλωση-απόρριψη” εκμετάλλευσης των παραπροϊόντων της αγροτικής παραγωγής σε μια κοινωνία νέου τύπου, περιβαλλοντικά βιώσιμης εκμετάλλευσης των παραπροϊόντων της παραγωγής με στόχο την ελαχιστοποίηση των ρύπων σαν αποτέλεσμα της αγροτικής παραγωγής. Η στόχευση αυτή εκτιμάται ότι πρέπει να υλοποιηθεί μέχρι το 2050. Η πολιτική αυτή είναι η μόνη που θα μπορέσει δημιουργήσει ευνοϊκές συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού της γης. Κεντρικός στόχος του νέου αυτού μοντέλου πρέπει να είναι η παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών με λιγότερους και πιο «πράσινους πόρους». Η κυκλική οικονομία στηρίζεται, μεταξύ άλλων, στη βελτιστοποίηση της χρήσης των πόρων, στην επέκταση του κύκλου ζωής των προϊόντων, στην αύξηση της ανακύκλωσης, στη χρήση δευτερογενών υλικών και αποβλήτων ως παραγωγικών πόρων και στη χρήση εναλλακτικών καυσίμων.

68 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

Ο αγροδιατροφικός τομέας και οι δυνατότητες που υπάρχουν.

Η συμβολή του αγροδιατροφικού τομέα στην τοπική οικονομία της Κρήτης είναι εξαιρετικά υψηλή. Επίσης η συμβολή του τομέα είναι θετική και σε ότι αφορά τις διακλαδικές σχέσεις, με την έννοια ότι υποστηρίζει τους λοιπούς παραγωγικούς τομείς (μεταποίησης και υπηρεσιών) και παράλληλα ενισχύει την εξω-

στρέφεια, ιδιαίτερα της περιφερειακής οικονομίας μεγεθύνοντας το συνολικό όγκο εξαγωγών. O φυτικός αγροτικός τομέας της Ελλάδος επικεντρώνεται στις αροτραίες, στις δενδρώδεις καλλιέργειες και στην καλλιέργεια αμπελιών (Πίνακας 1) Σε ότι αφορά στην κτηνοτροφία η αιγο-προβατοτροφία αποτελεί διαχρονικά την κύρια κτηνοτροφική δραστηριότητα (Πίνακας 2). O αγροτικός τομέας της Κρήτης επι-

Πίνακας 1: Κατανομή της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης των εκμεταλλεύσεων, κατά βασικές κατηγορίες χρήσης (στρέμματα) στην Ελλάδα. Αροτραίες καλλιέργειες

13.523.098,8

Αμπέλια και σταφιδάμπελα

607.096,9

Δενδρώδεις καλλιέργειες

7.747.043,2

Θερμοκήπια

48.720,0

Λοιπές εκτάσεις

6.318.535,9

Πίνακας 2: Αριθμός ζώων, κατά είδος στην Ελλάδα. Βοοειδή

624.397

Προβατοειδή

7.721.644

Αιγοειδή

3.148.976

Χοίροι

742.963

Πουλερικά

26.962.120

ΕΛΣΤΑΤ 2021. Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας

Πίνακας 4: Αριθμός ζώων, κατά είδος στη Κρήτη.

Πίνακας 3: Κατανομή της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης των εκμεταλλεύσεων, κατά βασικές κατηγορίες χρήσης (στρέμματα) στην Κρήτη.

Βοοειδή

1.206

Αροτραίες καλλιέργειες

137.689,4

Προβατοειδή

1.973.499

Αμπέλια και σταφιδάμπελα

91.947,3

Αιγοειδή

542.896

Δενδρώδεις καλλιέργειες

1.347.107,2

Χοίροι

23.196

Θερμοκήπια

15.509,0

Πουλερικά

709.506

Λοιπές εκτάσεις

1.754.468,3

ΕΛΣΤΑΤ 2021. Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας

κεντρώνεται κύρια στις παραδοσιακές καλλιέργειες της ελιάς, του αμπελιού, στα υπαίθρια κηπευτικά και ειδικότερα στις καλλιέργειες θερμοκηπίου, σε δενδρώδεις καλλιέργειες όπως τα εσπεριδοειδή και πρόσφατα στις καλλιέργειες ροδιάς (Πίνακας 3). Η κτηνοτροφία (κυρίως αιγο-προβατοτροφία και κονικλοτροφία) αποτελεί σημαντικό οικονομικό τομέα με θετικές προοπτικές περαιτέρω ανάπτυξής της (Πίνακες 2 και 3). Οι δενδρώδεις καλλιέργειες για την Κρήτη αποτελούν τη σημαντικότερη κατηγορία αντιπροσωπεύοντας το 73%

των εκτάσεων. Από τις εκτάσεις των δενδρωδών καλλιεργειών το 93% περίπου είναι εκτάσεις ελαιώνων, γεγονός που υπογραμμίζει τόσο την παραγωγική σημασία, όσο και τη σπουδαιότητα στη διατήρηση του κρητικού τοπίου. Ακολουθούν οι αροτραίες καλλιέργειες (κύρια σιτηρά για καρπό και πεπονοειδή – πατάτες) με 12%, τα αμπέλια (κύρια εκτάσεις σουλτανίνας και οιναμπέλων) με 11% και η κηπευτική γη (κύρια τομάτες, αγγούρια και αγκινάρες) με 4%. Ανάλογα με το μέγεθος της ελαιοπαραγωγής εκτιμάται ότι παράγονται από

350.000 μέχρι και 900.000 τόνοι υγρά απόβλητα τον χρόνο από τα ελαιουργεία της Κρήτης. Έχει διαπιστωθεί τα τελευταία χρόνια ότι τα υγρά απόβλητα των ελαιουργείων αποτελούν ένα μεγάλο πρόβλημα ρύπανσης του περιβάλλοντος κυρίως στα υπόγεια νερά αλλά και τα επιφανειακά οικοσυστήματα. Η διαχείριση των αποβλήτων είναι δύσκολη και η μέχρι τώρα επεξεργασία (δεξαμενές εξάτμισης, ελεύθερη ροή στο περιβάλλον) προκαλεί μεγάλα προβλήματα ρύπανσης και δυσοσμίας. Η αντικατάσταση των τριφασικών διαχωριστήρων στα ελαιουργεία με διφασικούς έχει ως αποτέλεσμα η ελαιοπυρήνα που παράγεται να έχει πολύ υψηλή υγρασία, γεγονός που κάνει οικονομικά ασύμφορη την επεξεργασία της από τα πυρηνελαιουργεία. Η Κρήτη παράγει το 20% περίπου των Ελληνικών οίνων σε 50.000 εκτάρια αμπελώνων. Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής παράγεται στο Νομό Ηρακλείου (περιοχές Πεζών, Αρχανών και Δαφνών), ενώ μικρότερες ποσότητες παράγονται στον Νομό Λασιθίου (περιοχή Σητείας) και στον Νομό Χανίων (περιοχή Καστελλίου). Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει η παραγωγή αναβαθμισμένης ποιότητας οίνων και υπάρχουν μεγάλες προοπτικές καθώς εγκαταλείπεται ο προσανατολισμός της παραγωγής μη τυποποιημένων, αμφίβολης ποιότητας οίνων και αναπτύσσεται η πρακτική της επιλεγμένης παραγωγής τύπου «Κτήμα» με έμφαση στη σταθερή ποιότητα και στόχο τις διεθνείς αγορές. Η παραπάνω διαδικασία έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή σημαντικών ποσοτήτων στέμφυλων (περίπου το 50% της ποσότητας των οινοποιήσιμων σταφυλιών), από τα οποία ένα σημαντικό ποσοστό οδηγείται σε εγκεκριμένα ή παραδοσιακά αποστακτήρια για παραγωγή τσικουδιάς. Από τις δύο διαδικασίες παράγεται σημαντική ποσότητα στέμφυλων τα οποία απορρίπτονται στο περιβάλλον χωρίς περαιτέρω επεξεργασία για αδρανοποίηση. Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει επίσης η καλλιέργεια και παραγωγή ροδιών κυρίως για παραγωγή χυμού αλλά και άλλων προϊόντων. Η παραπάνω διαδικασία έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή σημαντικών ποσοτήτων πούλπας (περίπου το 50% της ποσότητας των ροδιών που χρησιμοποιούνται για χυμό), η οποία απορρίπτεται στο περιβάλλον με στόχο την αδρανοποίηση τους. Η διαχείριση των υποπροϊόντων-αποβλήτων των παραπάνω διαδικασιών μεταποίησης των προϊόντων της φυτικής παραγωγής είναι δύσκολη και η μέχρι 10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 69

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ | ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ

τώρα διαχείρισή τους δεν έχει αντιμετωπιστεί με τη λογική της αξιοποίησης (ως υποπροϊόν) αλλά με τη λογική του λύματος με αποτέλεσμα να προκαλούνται προβλήματα ρύπανσης του περιβάλλοντος και δυσοσμίας. Η αιγοπροβατοτροφία είναι η κύρια μορφή κτηνοτροφίας στην Κρήτη και εκτρέφεται σημαντικό ποσοστό των αιγοπροβάτων της Ελλάδος. Η αιγοπροβατοτροφία αποτέλεσε από αρχαιοτάτων χρόνων μία σημαντική δραστηριότητα του αγροτικού πληθυσμού της Κρήτης και ήταν στενά συνδεδεμένη με τις παραδόσεις της. Η ικανότητα των αιγοπροβάτων να αξιοποιούν τη φτωχή φυσική βλάστηση, σε συνδυασμό με τη φυσική επιλογή που οδήγησε στη δημιουργία λιτοδίαιτων και ανθεκτικών φυλών - πληθυσμών, προσέφερε και προσφέρει εισοδηματική στήριξη σε μεγάλο μέρος του αγροτικού πληθυσμού. Στην Κρήτη εκτρέφεται το 14,19% των προβάτων της Ελλάδος. Στη συντριπτική τους πλειονότητα (> 70%) ανήκουν στα εγχώρια κρητικά πρόβατα και κυρίως της φυλής Σφακίων. Στην Κρήτη εκτρέφεται επίσης το 10,25% των αιγών της Ελλάδος. Στη συντριπτική τους πλειονότητα (> 70%) ανήκουν στις εγχώριες κρητικές αίγες. Η κονικλοτροφία στην Κρήτη και γενικότερα στη χώρα μας έχει μεγάλο ενδιαφέρον και προοπτική. Όμως ο δείκτης κατανάλωσης κρέατος κουνελιού κατά άτομο, σε επίπεδο ευρωπαϊκών χωρών, είναι περίπου 3,5 κιλά κρέατος ενώ η αντίστοιχη στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα χαμηλή, μόνο 0,5 κιλά ανά άτομο. Σήμερα υπάρχει ένας μικρός αριθμός 100 περίπου κονικλοτροφικών εκμεταλλεύσεων συστηματικής μορφής, δυναμικότητας από 30 έως 500 και άνω θέσεων κονικλομητέρων και συγχρόνως ένας σχετικά μεγάλος αριθμός εκτροφών χωρικής μορφής με μικρό αριθμό, κάτω των 30 και συνήθως 2 ως 5, θέσεων κονικλομητέρων η καθεμιά, για παραγωγή κρέατος κυρίως για αυτοκατανάλωση. Στην Κρήτη η συνολική παραγωγή κουνελιών αντιστοιχεί στο 51,32% της ελληνικής παραγωγής. Είναι θετικό που τελευταίο χρονικό διάστημα υπήρξε μια αύξηση της παραγωγής κατά 8,58%. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συμμετοχή της χωρικής κονικλοτροφίας στη Κρήτη στη συνολική παραγωγή εκτιμάται σε ποσοστό να υπερβαίνει το 60%. Με τη διατήρηση της συμμετοχής της χωρικής κονικλοτροφίας στα επίπεδα αυτά επιβεβαιώνεται η σημασία που έχουν για την αγροτική οικογένεια τα προϊόντα της χωρικής κονικλοτροφίας.

70 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

Έτοιμο προϊόν στέμφυλα. Η συμβολή της έρευνας στην αξιοποίηση των προϊόντων της φυτικής παραγωγής

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, υποβλήθηκε, εντάχθηκε και χρηματοδοτήθηκε στο πλαίσιο της Δράσης 1.b.2 «Συμπράξεις επιχειρήσεων με Οργανισμούς Έρευνας και Διάδοσης Γνώσεων, σε τομείς της RIS3Crete», του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κρήτη» 20142020 το ερευνητικό έργο «Αξιοποίηση αποβλήτων/παραπροϊόντων της γεωργικής βιομηχανίας με ακρωνύμιο SMARTWASTE για την παραγωγή βιοενεργών ζωοτροφών». Το έργο σχεδιάστηκε και πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία της Βιομηχανίας ζωοτροφών ΦΑΡΣΑΡΗΣ ΑΒΕΕ, της εταιρείας παροχής συμβουλών, τεχνικής στήριξης και επενδυτικών σχεδίων ΣΥΠΑ ΟΕ και του Ινστιτούτου Κτηνιατρικών Ερευνών Θεσσαλονίκης (ΙΚΕ) του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ. Το αντικείμενο του έργου ήταν η αξιο-

ποίηση των υποπροϊόντων /αποβλήτων των προϊόντων της φυτικής παραγωγής της Κρήτης και συγκεκριμένα των ελαιουργείων, των οινοποιείων και μονάδων επεξεργασίας ροδιών και η μετατροπή τους από αναξιοποίητα υπολείμματα που επιβαρύνουν το περιβάλλον σε πρώτες ύλες ζωοτροφών με λειτουργικές ιδιότητες. Ειδικότερα οι επιμέρους στόχοι του έργου ήταν: 1. Να τεκμηριώσει τη βιοενεργή δράση των αποβλήτων και των υποπροϊόντων επιλεγμένων γεωργικών βιομηχανιών (π.χ. ελαιουργίας, οινοποιίας, χυμοποιίας) 2. Να αναβαθμίσει την προστιθέμενη αξία των ζωοτροφών με την ανάπτυξη «βιοενεργών ζωοτροφών» μέσω της ενσωμάτωσης δραστικών συστατικών που έχουν για την ενίσχυση της υγείας και αύξηση της παραγωγικότητας των ζώων (αντιπαρασιτικές, αντιμικροβιακές ιδιότητες)

3. Να προωθήσει τη φιλοσοφία της κυκλικής οικονομίας και της αποδοτικής χρήσης των τοπικών πόρων στον γεωργικό τομέα μέσω της βιομηχανικής παραγωγής και χρήσης βιοενεργών ζωοτροφών. Το έργο αξιοποίησε την υφιστάμενη ερευνητική γνώση στη χώρα μας (ΙΚΕ του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ) για τη βιοενεργό δράση των φυτών και των υποπροϊόντων - υπολειμμάτων επεξεργασίας τους, πλούσιων σε δευτερογενείς μεταβολίτες. Έχει αποδειχτεί ότι αποτελούν ένα σημαντικό παράγοντα ελέγχου των παρασιτώσεων των ζώων, ενώ παράλληλα ενισχύουν την απορρόφηση των πρωτεϊνών και τον έλεγχο των εντερικών διαταραχών. Η έρευνα για την ανεύρεση φυσικών ανθελμινθικών ουσιών επικεντρώνεται κυρίως στη κατηγορία των “συμπυκνωμένων ταννινών” και των φλαβονοειδών που βρίσκονται σε υψηλές συγκεντρώσεις σε πολλά φυτά, με χαρακτηριστικά παραδείγματα

την ονοβρυχίδα (Onobrychis viciifolia scop.), το χαρούπι (Ceratonia siliqua) και είδη τριφυλλιού όπως ο λωτός (Lotus corniculatus). Παραδοσιακά, η αντιμετώπιση διαφόρων παθογόνων βασιζόταν στην επαναλαμβανόμενη χρήση συνθετικών φαρμάκων (αντιπαρασιτικά/αντιβιοτικά κ.α). Η εμφάνιση του φαινομένου της ανάπτυξης ανθεκτικών στελεχών παθογόνων στα φάρμακα σε συνδυασμό με τους περιορισμούς στη χρήση της, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας ειδικότερα σε ζώα γαλακτοπαραγωγικής κατεύθυνσης, εξαιτίας της ύπαρξης καταλοίπων στο γάλα, επιβάλλει τη χρήση εναλλακτικών (των χημικών φαρμάκων) μεθόδων αντιμετώπισης των μολύνσεων από διάφορα παθογόνα. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει ιδιαίτερη ερευνητική δραστηριότητα στο θέμα αυτό. Τα μέλη της ερευνητικής ομάδας του έργου συμμετέχουν σε πολλές από αυτές τις ερευνητικές προσπάθειες (Marie Curie Training Network “HealthyHay”, FP7 CP “LowInputBreeds”, ERANET “CARES” κ.α). Πρόσφατα δημοσιευμένα δεδομένα, σε ότι αφορά τις συμπυκνωμένες ταννίνες δείχνουν ότι η χρήση τους στα σιτηρέσια των μηρυκαστικών και των κουνελιών συμβάλλουν σημαντικά στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των παρασιτώσεων και έμμεσα συντελούν στη μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος λόγω της μείωσης του αποτυπώματος άνθρακα. Στις εκτροφές οι παρασιτικές μολύνσεις είναι ιδιαίτερα συχνές και επιδρούν σημαντικά στην υγεία και ευζωία των ζώων προκαλώντας μείωση της παραγωγής και της ποιότητας των ζωικών προϊόντων και έμμεση υποβάθμιση του ζωικού κεφαλαίου. Συνοπτική παρουσίαση του πειραματικού σχεδιασμού/ αποτελεσμάτων του έργου

Στη διάρκεια του έργου έγινε επιλογή των πρώτων υλών μετά από διερεύνηση για τη δυνατότητα και τη διαθεσιμότητα αποβλήτων/υποπροϊόντων από τα ελαιουργεία, τα οινοποιεία και τις μονάδες επεξεργασίας ροδιού. Οι συγκεκριμένες βιομηχανίες επιλέχθηκαν καθώς αποτελούν σημαντικό οικονομικό παράγοντα ανάπτυξης της Κρήτης και συγχρόνως σοβαρή πηγή αποβλήτων. Συνολικά συλλέχθηκαν 1015 διαφορετικές πρώτες ύλες από τις βιομηχανίες αυτές που προέρχονταν από διαφορετικά στάδια επεξεργασίας. Η επιλογή αυτή έγινε με βάση την κα-

ταλληλόλητά τους να χρησιμοποιηθούν σαν πρώτη ύλη ζωοτροφών και την περιεκτικότητά τους σε βιοενεργά συστατικά (κυρίως συμπυκνωμένες ταννίνες) μετά από χημική ανάλυση. Τα παραπροϊόντα γεωργικής βιομηχανίας που επιλέχθηκαν εξετάστηκαν ως προς την ανθελμινθική (ενάντια στα γαστρεντερικά νηματώδη), την αντιπρωτοζωική (κοκκίδια του γένους Eimeria spp) και αντιβακτηριδιακή τους (E. coli, Salmonella spp) δράση. Οι αρχικές μελέτες περιλάμβαναν δοκιμές εργαστηρίου (in-vitro) με σκοπό την επιλογή των πρώτων υλών με την μεγαλύτερη βιοενεργή δράση. Στη συνέχεια, με σκοπό την επιβεβαίωση των αποτελεσμάτων για τα παραπροϊόντα που επιλέχθηκαν από τις in-vitro δοκιμές, πραγματοποιήθηκαν μελέτες σε ζώα (in-vivo) σε ελεγχόμενες συνθήκες πειραματισμού στις εγκαταστάσεις του Σταθμού Γεωργικής Έρευνας Ασωμάτων του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ. Η αποτελεσματικότητα των επιλεγμένων παραπροϊόντων εκτιμήθηκε με βάση το κριτήριο της θρεπτικότητάς τους και της αποτελεσματικότητάς τους στη βελτίωση της υγείας και ευζωίας των ζώων. Ακολούθησαν μελέτες που αφορούσαν την αξιολόγηση των διαδικασιών μεταφοράς, συγκέντρωσης, συντήρησηςαφυδάτωσης - ξήρανσης των υποπροϊόντων. Έτσι αναπτύχθηκε η κατάλληλη τεχνογνωσία ώστε τα υποπροϊόντα γεωργικής βιομηχανίας που επιλέχθηκαν να μπορούν να συντηρούνται και να ενσωματώνονται στις σύνθετες ζωοτροφές. Βασική συνθήκη και επομένως και στόχος ήταν να διατηρηθεί η βιοενεργό δράση των υποπροϊόντων στα διάφορα στάδια της γραμμής παραγωγής μέχρι και την δημιουργία τελικών προϊόντων σε μορφή pellet. Μετά τον καθορισμό των συνθηκών επεξεργασίας και παραγωγής των τελικών προϊόντων έγινε πιλοτική παραγωγή των σύνθετων ζωοτροφών. Με βάση την ανάλυση των υποπροϊόντων της γεωργικής βιομηχανίας έγινε κατάρτιση σιτηρεσίων και παράχθηκαν συμπληρωματικές ζωοτροφές για απογαλακτισμό και πάχυνση των αρνιών καθώς και πλήρους ζωοτροφής για την αναπαραγωγή και την πάχυνση των κουνελιών. Οι ζωοτροφές αυτές χρησιμοποιήθηκαν στην πράξη σε εκτροφές και συγκεκριμένα χορηγήθηκαν σε αναπτυσσόμενα και παχυνόμενα αρνιά και σε κουνέλια όπου και αξιολογήθηκε όχι μόνο η αντιπαρασιτική τους δράση αλλά και η ελκυστικότητα και η επίδρασή τους στο

10|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 71

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ | ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ

ρυθμό ανάπτυξης των ζώων. Τα αποτελέσματα των μελετών που έγιναν στο πλαίσιο των δράσεων του έργου, έδειξαν τη βιοενεργό (αντιμικροβιακή και αντιπαρασιτική) δράση των ζωοτροφών που παράχθηκαν, τόσο στο εργαστήριο (in-vitro δοκιμές), όσο και στις δοκιμές στα ζώα (in-vivo δοκιμές). Παράλληλη διαπιστώθηκε ότι δεν διαταράσσεται η ελκυστικότητα των ζωοτροφών από τα ζώα και οι ζωοτροφές καταναλώνονταν ευχάριστα από αυτά. Επίσης διαπιστώθηκε ότι η ανάπτυξη των ζώων και η μετατρεψιμότητα των ζωοτροφών σε σωματικό βάρος ήταν καλύτερη στις ζωοτροφές με βιοενεργό δράση από αυτές που δεν είχαν προστεθεί υποπροϊόντα. Τέλος η ποιότητα του κρέατος ήταν ίδια με αυτή των ζώων που κατανάλωναν ζωοτροφές χωρίς προσθήκη υποπροϊόντων. Εκτιμάται ότι ο καινοτόμος (περισσότερα υποσχόμενος) προτεινόμενος εναλλακτικός τρόπος αντιμετώπισης των εντερικών μολύνσεων, με ταυτόχρονη βελτίωση της απόδοσης - αξιοποίησης των ζωοτροφών είναι η χρήση βιοενεργών πρώτων υλών, πλούσιων σε δευτερογενείς μεταβολίτες, που μπορούν να αποτελέσουν έναν παράγοντα ελέγχου των παρασιτώσεων των ζώων. Η αξιοποίηση των υποπροϊόντων - αποβλήτων που είναι ιδιαίτερα πλούσια σε δευτερογενείς μεταβολίτες μπορεί να συμβάλει στον έλεγχο πολλών νοσημάτων μέσα από

72 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|23

ολιστικά προγράμματα πρόληψης και θεραπείας και μακροπρόθεσμα ίσως και στον εντοπισμό ουσιών ή ενώσεων που θα αποτελέσουν και τη δραστική ουσία των φαρμάκων της νέας γενιάς. Οι ζωοτροφές που παράχθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν σε πειραματισμούς που έγιναν σε αναπτυσσόμενα και παχυνόμενα αρνιά και σε κουνέλια διατήρησαν την ελκυστικότητά τους και πέρα από την αντιμικροβιακή και ανθελμινθική τους δράση είχαν θετική επίδραση στον ρυθμό ανάπτυξης των ζώων και της μετατρεψιμότητας των ζωοτροφών. Συμπεράσματα

Η δημιουργία καινοτόμων «λειτουργικών ζωοτροφών», εμπλουτισμένων με βιοενεργά συστατικά από υποπροϊόντα/ υπολείμματα της εγχώριας αγροτικής βιομηχανίας και η ενσωμάτωσή τους στα σιτηρέσια των ζώων της αιγο-προβατοτροφίας και της κονικλοτροφίας προσθέτουν σημαντική προστιθέμενη αξία και μειώνουν σημαντικά τις δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον της Κρήτης. Η πραγματικότητα που σήμερα βιώνουμε επιβάλλει την επανεξέταση σχεδιασμών και στόχων, για να αντιμετωπιστούν νέες, απρόβλεπτες αλλά σημαντικές προκλήσεις, όπως η ενεργειακή κρίση και η ανασφάλεια εφοδιασμού, διατηρώντας όμως αμετάβλητο την κεντρική επιδίωξη, δηλαδή την αντιμετώπιση της μεγαλύτερης πρόκλησης όλων –της κλιματικής αλλαγής. Η εφαρ-

μογή της Κυκλικής Οικονομίας και της Βιοοικονομίας μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά στην ανάσχεση του προβλήματος. Με την κυκλική οικονομία ενισχύεται η παραγωγικότητα των πόρων, μειώνεται η εξάρτηση από μη ανανεώσιμους πόρους και κρίσιμες πρώτες ύλες, εξοικονομείται κόστος και δημιουργούνται θέσεις εργασίας. Η Βιοοικονομία που περιλαμβάνει την παραγωγή ανανεώσιμων βιολογικών υλών και τη μετατροπή αυτών των υλών, των υπολειμμάτων, των υποπροϊόντων και των παράλληλων ροών τους σε προϊόντα προστιθέμενης αξίας, όπως τρόφιμα, ζωοτροφές, βιο-προϊόντα μπορεί να βοηθήσει: ♦ Στην παραγωγή νέων «έξυπνων» ζωοτροφών υψηλής διατροφικής αξίας με φαρμακευτικές ιδιότητες που θα αξιοποιούν τα απόβλητα/υποπροϊόντων της γεωργικής βιομηχανίας ♦ Στη μείωση της χημικής μόλυνσης των τροφίμων, μέσω της μειωμένης χρήσης χημικών φαρμάκων στα ζώα στη διάρκεια της παραγωγικής διαδικασίας. ♦ Στην ανάπτυξη αποδοτικών συστημάτων για την ανακύκλωση των οργανικών αποβλήτων, μειώνοντας έτσι το αποτύπωμα άνθρακα και άλλα σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα που παρουσιάζονται, ιδιαίτερα στις ξηροθερμικές περιοχές όπως η Κρήτη. 

ΜΗΝΙΑΊΟ περ ιοδ ικό

του ΑγροΤύπου για τον

ΤΕΥΧΟΣ 10 | ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2023 | agrotypos.gr

αγρότη!

ΤΙΜΗ

1,50€

Γεωργία - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Τεύχος 10/2023, Δεκέμβριος

ΑγροΤύπος

ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΊΑ

ΣΥΜΒΟΥΛΈΣ

Επιπτώσεις «Πράσινης Συμφωνίας»

για κλάδεμα ελιάς

ΜΠΟΡΕΊ Η ΝΈΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΊΑ

ΑΠΕΙΛΗ ΓΙΑ ΤΗ ΡΟΔΑΚΙΝΙΆ

ΝΈΑ ΠΡΟΪΌΝΤΑ ΘΡΈΨΗΣ ΠΡΙΜΟΔΟΤΟΎΝΤΑΙ ΑΠΌ ΤΗΝ ΚΑΠ

ΕΞΆΠΛΩΣΗ Halyomorpha halys

ΣΥΝΈΝΤΕΥΞΗ ΜΕ Δ. ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΊΔΗ

ΑΠΌ 2024 ΈΡΧΕΤΑΙ ΝΌΜΟΣ

ΝΑ ΜΕΙΏΣΕΙ ΤΟ ΚΌΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΉΣ;

Νέος εντομολογικός εχθρός

σε ροδακινιά και ακτινιδιά

για τα προγράμματα του ΠΑΑ

Για ανακύκλωση συσκευασιών

Η επιστήμη πιο κοντά στην πράξη