Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία / Ιούλιος - Αύγουστος 2023 by agrotypos

ΜΗΝΙΑΊΟ περ ιοδ ικό

του ΑγροΤύπου για τον

αγρότη! ΤΕΥΧΟΣ 06 | ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2023 | agrotypos.gr

ΤΙΜΗ

1,50€ ΚΑΤΣΙΓΑΡΟΣ

Λύση για την αξιοποίησή του

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΡΑΚΤΕΡ

ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΌΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΎΣ ΤΟΜΈΑ ΚΡΕΜΜΥΔΙ

Τεύχος 06/2023, ;Ιούλιος - Αύγουστος

ΑγροΤύπος

Πολυδύναμα εργαλεία

ΜΑΝΓΚΟ

Προϋποθέσεις για επιτυχή καλλιέργεια

Επισημάνσεις για καλές αποδόσεις

ΜΑΎΡΟΣ ΑΚΑΝΘΏΔΗΣ ΑΛΕΥΡΏΔΗΣ

ΒΑΜΒΑΚΙ

Εξέλιξη της καλλιέργειας

Απειλή στα Εσπεριδοειδή

ΣΥΝΈΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΚΩΝ/ΝΟ ΕΥΣΤΑΘΊΟΥ

ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗ ΝΕΡΟΎ

Πρόεδρο Ε.Δ.Ο.Α.Ο

ΝΈΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΊΕΣ ΓΙΑ ΕΞΟΙΚΟΝΌΜΗΣΗ

ΚΑΡΑΓΚΟΎΝΙΚΟ ΠΡΌΒΑΤΟ

ΡΟΔΆΚΙΝΑ ΝΕΚΤΑΡΊΝΙΑ

ΑΠΕΙΛΕΊΤΑΙ ΜΕ ΕΞΑΦΆΝΙΣΗ

Γεωργία - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

ΠΑΡΑΓΩΓΉ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΊΑ

• Επαναστατική τεχνολογία ασβεστίου • Μετα-Ανάλυση για αλληλεπίδραση ζιζανίων, καλλιεργειών και κλιματικής αλλαγής

• Αλτενάρια επιστρέφει στο προσκήνιο

Η επιστήμη πιο κοντά στην πράξη

• Κάππαρη σε άγονα στρέμματα αποδίδει • Orange Grove: Ένα φυτώριο καινοτομίας • Φυτοϋγεία και πεποιθήσεις του κοινού • Ενεργοποιημένο νερό : Επανάσταση στη μετασυλλεκτική τεχνολογία

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

64 ΤΕΧΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ISSN 1105-2465, Κωδικός: 013155 Ιδιοκτησία: ΑγροΤύπος ΑΕ Β. Ηπείρου 31, 151 25 Μαρούσι Τηλ. 210-6142550 & 8064002 Fax 210-6125141 www.agrotypos.gr E-mail: advert@agrotypos.gr ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ - ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ: Γ. Γιαννοπολίτη georgia@agrotypos.gr Έ. Χυδεριώτου public@agrotypos.gr ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ: Ν.Κ. Γιαννοπολίτης advert@agrotypos.gr ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: advert@agrotypos.gr info@agrotypos.gr Σ. Παϊσιάδης και εξωτερικοί συνεργάτες ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΑ, ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΣΙΑ - DTP: Π.Κ. Γιαννοπολίτη ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ, ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: Μ. Κατσίκη sales@agrotypos.gr ΕΚΤΥΠΩΣΗ, ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: PressiousArvanitidis Απαγορεύεται κάθε αναδημοσίευση κειμένου ή φωτογραφιών χωρίς τη γραπτή άδεια του Εκδότη. Τα επώνυμα άρθρα εκφράζουν τις απόψεις των συγγραφέων και όχι απαραίτητα και των υπευθύνων του περιοδικού.

Agriculture CROP & ANIMAL HUSBANDRY

ISSN 1105-2465, Code: 3155 The Greek Review of Science, Technology and Business in Agriculture V. Epirou 31, 151 25 Maroussi, Greece Tel. +302106142550 & +302108064002, Fax. +302106125141 www.agrotypos.com ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Γεωτεχνικοί - αγρότες 36€ Δημ. Oργανισμοί, βιβλιοθήκες, επιχειρήσεις 80€ Κύπρος 100€ Τράπεζα Πειραιώς: 6853.126196.509 GR 12.0171.8530.0068.5312.6196.509 Τράπεζα Eurobank: 0284.02 0010 9734 GR 020 260 284 00000 40 200 109 734 Τράπεζα Εθνική: 72500.222.178 GR 800.110.7250.0000.72500 222.178 Πού βρίσκω το περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία; 1. Στα περίπτερα το τελευταίο Σάββατο κάθε μήνα με 1,50€ 2. Στη διεύθυνσή μου, κάθε μήνα, με ετήσια συνδρομή 36€ 3. Στο agrotypos.shop με ετήσια ηλεκτρονική συνδρομή 14,99€ Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα να χρησιμοποιούνται με ασφαλή τρόπο. Να διαβάζετε πάντα την ετικέτα και τις πληροφορίες σχετικά με το προϊόν πριν από τη χρήση του, καθώς και τις προειδοποιητικές φράσεις και σύμβολα.

Τεύχος 06/2023 Ιούλιος - Αυγουστος ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΑγροΠαρατυπίες 04 Μικρά & Ενδιαφέροντα 06 Ερώτημα του μήνα: Πρόγραμμα “Eκσυγχρονισμός του πρωτογενούς τομέα”, σκοπός, προϋπολογισμός, επιλεξιμότητα δαπανών και δικαιούχοι 10

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Orange Grove: Ένα φυτώριο καινοτομίας που κάνει τη διαφορά 14 Μετα-Ανάλυση: Μια καινοτόμος μεθοδολογία για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης ζιζανίων, καλλιεργειών και κλιματικής αλλαγής (Σ. Βυζαντινόπουλος) 20 Έξυπνη άρδευση ακριβείας 23 Δυνατότητα εξοικονόμησης νερού για άρδευση με νέες τεχνολογίες (Φ. Γέμτος) 24 2.000 ρίζες κάππαρης σε 10 άγονα στρέμματα αποδίδουν περισσότερα από 5.000 ρίζες ελιές σε 200 στρέμματα (Δ. Πουλάκης) 28

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ Ο Μαύρος Ακανθώδης Αλευρώδης στην Ελλάδα, η «μαύρη απειλή» στα εσπεριδοειδή (Π. Μυλωνάς, Β-Μ. Γιακουμάκη, Δ. Παπαχρήστος, Α. Καπράνας) 32 Αλτενάρια: Η ομάδα φυτοπαθογόνων μυκήτων που επιστρέφει στο προσκήνιο της αγροτικής παραγωγής και της ασφάλειας των τροφίμων (Δ. Σέρβης) 36 Προϋποθέσεις και απαιτήσεις για επιτυχημένη καλλιέργεια μάνγκο (Θ.-Τ. Τζατζάνη) 38 Επαναστατική τεχνολογία ασβεστίου 42 Απώλειες φέτος σε επιτραπέζια ροδάκινα και νεκταρίνια, προβλέψεις για την ευρωπαϊκή παραγωγή 44 Φυτοϋγεία και πεποιθήσεις του κοινού. Πληροί η Ελλάδα επαρκώς τις υποχρεώσεις της στη φυτοϋγεία; (Κ. Σίμογλου) 48 Μελλοντική εφαρμογή βιοαποκατάστασης του κατσίγαρου. iGEM Thessaly: Μια ομάδα πρωτοπόρων Συνθετικών Βιολόγων 52

ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ Οι καιρικές συνθήκες δημιούργησαν προβλήματα φυτοπροστασίας στο αμπέλι. Καλή επίδοση είχαν οι περσινές εξαγωγές οίνου και τα αποθέματα είναι μειωμένα 56

ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ Ενεργοποιημένο νερό από ψυχρό ατμοσφαιρικό πλάσμα: Η νέα επανάσταση στη γεωργία και τη μετασυλλεκτική τεχνολογία (Σ. Παστόπουλος) 60 Τα μυστικά της καλλιέργειας του ξερού κρεμμυδιού 64

ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Εξέλιξη της καλλιέργειας βαμβακιού (Μ. Νταράουσε) 70

ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ Αμπελουργικά και δενδροκομικά τρακτέρ: Η συνεχώς εξελισσόμενη γεωργία επιβάλλει τη χρήση εξελιγμένων γεωργικών μηχανημάτων 72 Ο απόλυτος σύμμαχος για δενδροκομικά και αμπελουργικά έργα 77

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ Καραγκούνικο πρόβατο: Οι ανεξέλεγκτες διασταυρώσεις με εισαγόμενες φυλές το απειλούν με εξαφάνιση 78 Σκάναρε με την ταμπλέτα ή το κινητό σου το qrcode για να επισκεφθείς το ανανεωμένο agrotypos.gr Αγγλική έκδοση: agrotypos.com Φυτοπροστατευτικά: fytofarmaka.net Ηλεκτρονικό κατάστημα: agrotypos.shop

facebook.com/agrotypos

ΑΓΡΟ

Παρατυπίες

Συμβόλαια με «τιμή» ζητούν οι παραγωγοί Λοιπόν έχουμε δύο καλλιέργειες συμπύρηνο ροδάκινο και βιομηχανική ντομάτα. Η πρώτη γίνεται κονσέρβα και η δεύτερη ντοματοπολτός. Και οι δύο είναι βιομηχανικές καλλιέργειες και δεν πάνε για νωπή κατανάλωση. Η βιομηχανική ντομάτα δουλεύει με συμβολαιακή γεωργία. Δηλαδή κάθε εργοστάσιο πριν την συγκομιδή βγάζει δικό του τιμοκατάλογο, στον οποίο αναφέρει ποσότητες που θα απορροφήσει, ποιοτικά χαρακτηριστικά και τιμοκαταλόγους. Οι παραγωγοί αποφασίζουν σε ποιο εργοστάσιο θα παραδώσουν το προϊόν τους και γνωρίζουν την τιμή πριν την συγκομιδή. Το ερώτημα είναι γιατί αυτά δεν μπορούν να εφαρμοστούν και στο συμπύρηνο ροδάκινο αλλά οι παραγωγοί θα πρέπει να παραδώσουν το προϊόν με ανοιχτή τιμή. Στις 18/7/2023, στη Βέροια, έγινε συνάντηση της Ένωσης Κονσερβοποιών Ελλάδος (ΕΚΕ) και της Εθνικής Επιτροπής Συμπύρηνου Ροδάκινου της ΕΘΕΑΣ. Στην συνάντηση παρευρέθηκε και ο αρμόδιος υφυπουργός, Διονύσιος Σταμενίτης, ο οποίος εκλέγεται στην Πέλλα. Είναι η πρώτη φορά που κάθονται σε ένα τραπέζι συνεταιρισμοί και μεταποίηση κονσέρβας με παρουσία εκπροσώπου του ΥπΑΑΤ. Αποφασίστηκε από κοινού ΕΚΕ και ΕΘΕΑΣ να προσφύγουν στην Επιτροπή Ανταγωνισμού για να αποφασίσει με ποιές προϋποθέσεις θα πρέπει να υπογράφονται οι συμβάσεις μεταξύ των παραγωγών και της μεταποίησης. Γιατί δεν ρωτάνε καλύτερα ένα συνεταιρισμό με μέλη παραγωγούς βιομηχανικής ντομάτας και ένα εργοστάσιο ντοματοπολτού; Μια χαρά μπορούν να συνεργάζονται αυτοί μεταξύ τους.

4 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Έλεγχοι στα λόγια … να έχουμε να λέμε Στη διενέργεια αυστηρών ελέγχων στα καταστήματα μαζικής εστίασης για την προστασία των ελληνικών προϊόντων ΠΟΠ και ΠΓΕ, αναφέρθηκε στην ομιλία του επί των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης, ο υπουργός Ανάπτυξης, Κώστας Σκρέκας. Όπως ανέφερε μεταξύ άλλων ο υπουργός στη Βουλή, προτεραιότητά του θα είναι η στήριξη και η προστασία των ελληνικών προϊόντων με ισχυροποίηση και εκσυγχρονισμό των ελληνικών σημάτων. «Συστηματικά οι Έλληνες καταναλωτές ζητούν να αγοράσουν ελληνικά παραγόμενα ΠΟΠ προϊόντα (όπως φέτα κ.α.) και πολλές φορές τους προσφέρουν μη ΠΟΠ παραπλανώντας τους. Αυτό πέρα από τη ζημιά που προκαλεί στον καταναλωτή, αφού αυτά τα υψηλής προστιθέμενης αξίας προϊόντα είναι προφανώς ακριβότερα, προκαλεί και τεράστια ζημιά στην ελληνική παραγωγική βάση, στον αγρότη, στον κτηνοτρόφο, στην ελληνική μεταποίηση. Αυτό θα σταματήσει», τόνισε. Μπορεί ο υπουργός να κάνει λόγο για ελέγχους αλλά εμείς πιστεύουμε ότι θα είναι πολύ δύσκολο να βρει αληθινή φέτα ΠΟΠ στην εστίαση. Όπως είχε δηλώσει ο πρόεδρος του ΕΛΓΟ Δήμητρα, Καθηγητής Σέρκος Χαρουτουνιάν - που είναι ο καθ ήλιν αρμόδιος για τους ελέγχους ΠΟΠ - ο Κώδικας Τροφίμων και Ποτών στη χώρα μας δεν αναφέρει ότι η χωριάτικη σαλάτα θα πρέπει να περιλαμβάνει και την ΠΟΠ φέτα. Άρα κανένας επιχειρηματίας της εστίασης δεν είναι υποχρεωμένος να αγοράσει ακριβή φέτα για να την χρησιμοποιήσει στην χωριάτικη ελληνική σαλάτα, που θα πουλήσει στον πελάτη του. Άρα τι ελέγχους θα κάνει; Ήρθε έφυγε και ξανάρθε Ο ΑγροΤύπος πρώτος είχε γράψει για την αναφορά του ονόματος του Γιώργου Στρατάκου στο ΥπΑΑΤ, για να αναλάβει την Γενική Γραμματεία Αγροτικής Ανάπτυξης. Τις «αποκλειστικότητες» ας αφήσουν στην άκρη κάποιοι γιατί γνωρίζουμε πολύ καλά πότε έγινε η συνάντηση ανθρώπων του πρώην υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης με τον νυν υπουργό και τέθηκε το συγκεκριμένο όνομα στο τραπέζι. Ο Λάκωνας γεωπόνος τοποθετήθηκε Γενικός Γραμματέας του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων τον Ιούνιο του 2019 και ήταν μια επιλογή του τότε υπουργού ΑΑΤ, Μάκη Βορίδη. Έφυγε από τη θέση του επί υπουργίας Λιβανού το 2021. Με τον Αυγενάκη επέστρεψε στο ΥπΑΑΤ. Πληροφορίες μας λένε ότι θα είναι σημαντικός ο ρόλος του στην «αναδιάρθρωση» του ΟΠΕΚΕΠΕ. Θυμίζουμε ότι στις προγραμματικές δηλώσεις του ο Λευτέρης Αυγενάκης, είχε πει μεταξύ άλλων στη Βουλή ότι «έχει πλήρη εικόνα της σημερινής κατάστασης του ΟΠΕΚΕΠΕ και θα μπει τάξη με άξονα τις ανάγκες κάθε δικαιούχου».

Η Ελλάδα κάνει ελέγχους για υπολείμματα στις εισαγωγές; Ευθύνη των εθνικών αρχών είναι ο έλεγχος των παράνομων εισαγωγών εσπεριδοειδών και υπόλοιπων οπωροκηπευτικών. Αυτό αναφέρει η κοινοτική νομοθεσία, ενώ από την πλευρά της η Κομισιόν έχει ειδική πλατφόρμα (Ευρωπαϊκή Πύλη Έγκαιρης Ειδοποίησης για τα Τρόφιμα - RASFF) και ανακοινώνει τα φορτία, με το είδος και τη χώρα προέλευσης, που δεσμεύονται στις χώρες της ΕΕ, επειδή έχουν υψηλά υπολείμματα φυτοφαρμάκων, τα οποία είναι επικίνδυνα για την υγεία. Αυτό επιβεβαίωσε και ο Επίτροπος Γεωργίας, Γιάνους Βοϊτσεχόφσκι, απαντώντας σε σχετική ερώτηση που έκανε ο Ευρωβουλευτής Εμμανουήλ Φράγκος «Φραγκούλης». Συγκεκριμένα ο Επίτροπος ανέφερε ότι «ο κανονισμός για τους επίσημους ελέγχους προβλέπει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να εξασφαλίζουν τη διάθεση επαρκών χρηματοδοτικών πόρων, ώστε να έχουν οι αρμόδιες αρχές το προσωπικό και τους λοιπούς πόρους που απαιτούνται για τη διενέργεια των επίσημων ελέγχων και άλλων επίσημων δραστηριοτήτων. Επιπλέον, τα κράτη μέλη εισπράττουν τέλη για τους επίσημους ελέγχους». Εμείς ρωτάμε πόσα φορτία έχει μπλοκάρει η χώρα μας λόγω αυξημένων υπολειμμάτων; Ανάδοχο ζητά ο ΕΛΓΑ αλλά θα αλλάξει Ασφαλιστικό Κανονισμό; Το επόμενο διάστημα έρχεται διαγωνισμός για ανάδειξη αναδόχου που θα αναλάβει το έργο, προϋπολογισμού 2,5 εκ. ευρώ, για την ψηφιοποίηση της εκτιμητικής διαδικασίας του ΕΛΓΑ. Αυτό ανακοίνωσε ο υπουργός κ. Αυγενάκης κατά την επίσκεψη που έκανε στον Ασφαλιστικό Οργανισμό. Όπως τόνισε πρόκειται για ένα έργο που θα επιτρέψει στον Γεωπόνο - Εκτιμητή να ολοκληρώνει με διαφάνεια και ταχύτητα την αξιολόγηση της ζημιάς στο κτήμα του παραγωγού με τον φορητό του υπολογιστή, να καταγράφει και να ενημερώνει τον ΕΛΓΑ επί τόπου και να προϋπολογίζει την έκταση της ζημιάς και το ύψος της οφειλόμενης αποζημίωσης, ώστε να έχει ο παραγωγός πλήρη και ξεκάθαρη γνώση της υπόθεσής του. Επίτρεψέ μας κύριε υπουργέ, επειδή έχουμε μια εμπειρία, ότι η ψηφιοποίηση της εκτιμητικής διαδικασίας είναι μια πολύ παλιά και πονεμένη ιστορία. Βέβαια αρκεί μην καταντήσει ο ΕΛΓΑ σαν τον ΟΠΕΚΕΠΕ που από διαγωνισμό σε διαγωνισμό κατέληξε τόσα χρόνια για εξεύρεση αναδόχων. Καλοί οι … ανάδοχοι αλλά οι αγρότες ζητούν υπουργέ την αλλαγή Ασφαλιστικού Κανονισμού για τις αποζημιώσεις ΕΛΓΑ και στη φυτική και στο ζωικό κεφάλαιο. Οι κτηνοτρόφοι ουσιαστικά έχουν ξεχάσει τη λέξη αποζημίωση. Αλλά και οι ζημιές στην φυτική παραγωγή που δεν αποζημιώνει ο ΕΛΓΑ είναι πάρα πολλές τα τελευταία χρόνια. 

Απόψεις σε κρίσιμα θέματα...

10|22 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 5

ΜΙΚΡΑ & ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ

Μέχρι 19 Σεπτεμβρίου αποδεκτές δηλώσεις ΟΣΔΕ

Ο ΟΠΕΚΕΠΕ, στις 19 Ιουλίου 2023, δημοσίευσε την εγκύκλιο σχετικά με τη διαδικασία χορήγησης των ενισχύσεων. Όπως αναφέρει η εγκύκλιος, καταληκτική ημερομηνία υποβολής δήλωσης ΟΣΔΕ χωρίς ποινή, ορίζεται η Παρασκευή 25 Αυγούστου 2023. Μετά την προθεσμία αυτή, επιβάλλεται ποινή, 1% ανά εργάσιμη ημέρα, επί των ποσών για δηλώσεις που θα οριστικοποιηθούν εκπρόθεσμα, ενώ μη αποδεκτές θεωρούνται αιτήσεις που υποβάλλονται μετά τις 19 Σεπτεμβρίου. Σε περίπτωση καθυστέρησης μεγαλύτερης των 25 ημερολογιακών ημερών (δηλαδή υποβολής της αίτησης μετά από τις 19/9/2023), η αίτηση θεωρείται απαράδεκτη.

Ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής πρόεδρος της ΣΕΚΕ

Πρόεδρος του ΔΣ του Ομίλου των εταιρειών της Συνεταιριστικής Ένωσης Καπνοπαραγωγών Ελλάδος (ΣΕΚΕ Α.Ε.) αναλαμβάνει ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής. Όπως επισημαίνεται στη σχετική ανακοίνωση,«για το Δ.Σ και όλη την οικογένεια της ΣΕΚΕ η εκλογή του κ. Κώστα Καραμανλή στην Προεδρία του Ομίλου είναι ιδιαίτερα τιμητική. Είναι βέβαιο ότι η διοικητική του εμπειρία, οι γνώσεις του, οι διεθνείς του επαφές, το μεγάλο ενδιαφέρον του για τον πρωτογενή τομέα και η φροντίδα του για τον αγροτικό κόσμο θα συμβάλλουν αποτελεσματικά στην ενίσχυση της στρατηγικής ανάπτυξης που με δυναμισμό ακολουθεί η εταιρεία τα τελευταία χρόνια, τόσο στην εγχώρια όσο και στη διεθνή αγορά, παραμένοντας πιστή στις αξίες και τις αρχές που πρεσβεύει ο συνεταιριστικός της χαρακτήρας για τη στήριξη της ελληνικής πρωτογενούς παραγωγής».

6 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Νέα ηγεσία ΥπΑΑΤ και αρμοδιότητες υφυπουργών

Νέος υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων είναι ο κ. Λευτέρης Αυγενάκης (Ηράκλειο), με υφυπουργούς τους κ.κ. Διονύση Σταμενίτη (Πέλλα) και Σταύρο Κελέτση ( Έβρο). Ο υπουργός κ. Λευτέρης Αυγενάκης κατά την τελετή παραλαβής ανέφερε μεταξύ άλλων ότι «πρωταρχικός μας στόχος είναι να είμαστε σε συνεχή επαφή με τους παραγωγούς και όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, να συνεργαστούμε και να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα στη ρίζα τους. Με συνεχή παρουσία σε όλη την επικράτεια, σε κάθε γωνιά της χώρας μας, όπου υπάρχει αγρότης, κτηνοτρόφος, ψαράς. Θα είμαστε εκεί στα χωράφια και στις μονάδες για να δώσουμε λύσεις». Στον υφυπουργό, Σταύρο Κελέτση, αναθέτουν την άσκηση των ακόλουθων αρμοδιοτήτων: α) Της Γενικής Γραμματείας Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων που περιλαμβάνει: Γενική Διεύθυνση Κτηνιατρικής, Γενική Διεύθυνση Αλιείας, Γενική Διεύθυνση Αποκεντρωμένων Δομών, Από τη Γενική Διεύθυνση Γεωργίας θα έχει: -Διεύθυνση Ζωικών Γενετικών Πόρων και Κτηνοτροφικών Εγκαταστάσεων, -Διεύθυνση Συστημάτων Εκτροφής Ζώων, -Διεύθυνση Ζωοτροφών και Βοσκήσιμων Γαιών, Ειδική Υπηρεσίας Διαχείρισης του Επιχειρησιακού Προγράμματος Αλιεία και Θάλασσα (ΕΥΔΕΠ ΑλΘ), β) Του Τμήματος Διαχείρισης Κρίσεων. Στον υφυπουργό, Διονύσιο Σταμενίτη, αναθέτουν: α) Την Γενική Γραμματεία Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, β) Από την Γενική Διεύθυνση Διοικητικών Υπηρεσιών και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης: -της Διεύθυνσης Διαχείρισης Ακίνητης Περιουσίας, -της Διεύθυνσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Την εποπτεία του Οργανισμού Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΕΛΓΑ).

Αύξηση στη συνδεδεμένη βόειου του 2022

Με τροποποιητική απόφαση που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ, στις 19 Ιουλίου 2023, έρχονται αλλαγές στη συνδεδεμένη ενίσχυση του βόειου κρέατος για το έτος ενίσχυσης 2022. Συγκεκριμένα ο καθορισμός του ύψους της συνδεδεμένης ενίσχυσης ήταν στο ποσό των 114 € ανά επιλέξιμο θηλυκό ζώο, για το έτος ενίσχυσης 2022. Με την τροποποιητική απόφαση ο καθορισμός του ύψους της συνδεδεμένης ενίσχυσης ανέρχεται στο ποσό των 134,5 € ανά επιλέξιμο θηλυκό ζώο.

Παράταση στις αιτήσεις ενίσχυσης αιγοπροβατοτροφίας των νησιών

Η παράταση της προθεσμίας υποβολής αιτήσεων για την υπαγωγή των δικαιούχων στη δράση και συνακολούθως τη λήψη της έκτακτης οικονομικής ενίσχυσης, έως και την 30η Σεπτεμβρίου 2023, υπογράφτηκε από τον υφυπουργό Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, κ. Ιωάννη Παππά. Στόχος της ενίσχυσης είναι η στήριξη των κτηνοτρόφων με σκοπό την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και ειδικότερα της μεγάλης αύξησης των τιμών των ζωοτροφών που οδηγεί σε μεγεθυμένο κόστος παραγωγής στην κτηνοτροφία και εντός του 2023. Η οικονομική ενίσχυση μέσω της δράσης ΑΜΑΛΘΕΙΑ προσδιορίζεται με βάση την έδρα και τον αριθμό των αιγοπροβάτων που διαθέτει ο κτηνοτρόφος, σύμφωνα με τους παρακάτω πίνακες: Κρήτη 1-100 αιγοπρόβατα ποσό ενίσχυσης 250 ευρώ 101-200 αιγοπρόβατα ποσό ενίσχυσης 500 ευρώ 201-300 αιγοπρόβατα ποσό ενίσχυσης 650 ευρώ 301-500 αιγοπρόβατα ποσό ενίσχυσης 800 ευρώ 501 αιγοπρόβατα και πάνω ποσό ενίσχυσης 900 ευρώ Λοιπά νησιά 1-100 αιγοπρόβατα ποσό ενίσχυσης 300 ευρώ 101-200 αιγοπρόβατα ποσό ενίσχυσης 550 ευρώ 201-300 αιγοπρόβατα ποσό ενίσχυσης 700 ευρώ 301-500 αιγοπρόβατα ποσό ενίσχυσης 850 ευρώ 501 αιγοπρόβατα και πάνω ποσό ενίσχυσης 950 ευρώ

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 7

ΜΙΚΡΑ & ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ

Επανακάμπτει φέτος η παραγωγή ζάχαρης στην ΕΕ

Μείωση παρουσίασαν το 2022/2023 οι κύριες χώρες παραγωγής ζάχαρης στην ΕΕ, με την συνολική παραγωγή να είναι κάτω από 14,6 εκατ. τόνους (παρουσιάζοντας μείωση κατά -12,1% σε σύγκριση με το 2021/2022). Το θετικό είναι ότι οι τιμές μετά ένα ράλι ανόδου που είχαμε πέρυσι έχουν σταθεροποιηθεί το 1ο τρίμηνο του 2023. Η σπορά τεύτλων καθυστέρησε το 2023 λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών την άνοιξη. η πρώτη πρόβλεψη της Κομισιόν για την περίοδο 2023/2024 δείχνει ότι θα έχουμε αύξηση της παραγωγής ζάχαρης στην ΕΕ και θα ανέλθει σε 15,5 εκατ. τόνους. Οι εισαγωγές φέτος αναμένεται να μειωθούν κάτω από 2 εκατ. τόνους, ενώ οι εξαγωγές αναμένεται να ανακάμψουν μετά από τα ιστορικά χαμηλά περσινά επίπεδα.

Χοιρινό: Επίπεδα ρεκόρ στις τιμές αλλά μείωση παραγωγής

Το πρώτο τρίμηνο του 2023, η παραγωγή χοιρινού κρέατος στην ΕΕ μειώθηκε κατά 7,7% κάτι που έφερε αύξηση των τιμών. Ειδικότερα τον Ιούνιο του 2023 οι τιμές παραγωγού στην ΕΕ βρέθηκαν σε ιστορικά υψηλό επίπεδο (+30% σε σύγκριση με τον Ιούνιο του 2022, +21% από τον Ιανουάριο του 2023). Την ίδια στιγμή όμως ο αριθμός των χοιρομητέρων στην ΕΕ συρρικνώνεται. Για όλο το 2023 η Κομισιόν προβλέπει μια μείωση της παραγωγής χοιρινού κρέατος στην ΕΕ κατά 5,5% σε σύγκριση με πέρυσι. Ταυτόχρονα, η ζήτηση της ΕΕ παραμένει υψηλή, αλλά δεδομένης της μειωμένης προσφοράς, αναμένεται πτώση της κατά κεφαλήν κατανάλωσης στην ΕΕ (-4,5 %, σε 30,4 κιλά). Πάντως η Κομισιόν εκτιμά ότι οι υψηλές τιμές στο χοιρινό θα αναγκάσουν τους καταναλωτές να στραφούν σε άλλα είδη κρέατος (συνήθως το αντικαθιστούν με κρέας πουλερικών). Οι εξαγωγές αναμένεται να μειωθούν και θα χάσει η ΕΕ μερίδια τόσο σε αγορές υψηλής αξίας (π.χ. ΗΠΑ και Αυστραλία) όσο και σε αγορές χαμηλής αξίας (π.χ. Φιλιππίνες) λόγω του ισχυρότερου ανταγωνισμού τιμών. Οι εξαγωγές χοιρινού της ΕΕ εκτιμάται το 2023 ότι θα μειωθούν κατά 12% σε σχέση με πέρυσι.

Παραγωγή και εμπόριο σιτηρών στην Ευρώπη

Σύμφωνα με τις πρόσφατες προβλέψεις της Κομισιόν, παρά την μικρή μείωση της έκτασης καλλιέργειας και τις αντίξοες καιρικές συνθήκες που επικράτησαν την περασμένη άνοιξη στην ΕΕ, η παραγωγή σιτηρών για το 2023/2024 προβλέπεται να είναι αυξημένη κατά 5%. Αυτό οφείλεται στην αύξηση των αποδόσεων κατά 6% σε σχέση με τα επίπεδα του 2022/2023 και κατά 2% σε σχέση με τον μέσο όρο της της τελευταίας πενταετίας. Οι εισαγωγές σιτηρών της ΕΕ προβλέπεται ότι θα μειωθούν κατά 35% από ένα ιστορικά υψηλό επίπεδο που έφτασαν το 2022/2023. Ειδικότερα χαμηλότερες εισαγωγές αναμένονται για το μαλακό σιτάρι (-57%), τον αραβόσιτο (-33%) και το κριθάρι (-25%), ενώ αντίθετα οι εισαγωγές σκληρού σιταριού αναμένεται να αυξηθούν (+30%). Οι εξαγωγές σιτηρών της ΕΕ θα μπορούσαν να αυξηθούν, κατά περίπου 6%, ελαφρώς πάνω από τον μέσο όρο της πενταετίας, με εξαίρεση τις εξαγωγές σκληρού που αναμένεται να είναι μειωμένες (-22%, δεδομένης της μικρότερης παραγωγής).

8 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 9

ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ | ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΌΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΎΣ ΤΟΜΈΑ

Σκοπός, προϋπολογισμός, επιλεξιμότητα δαπανών και δικαιούχοι Ενεργό είναι το πρόγραμμα του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας με τίτλο: «Εκσυγχρονισμός του πρωτογενούς τομέα». Κύριος στόχος του προγράμματος είναι ο εκσυγχρονισμός του πρωτογενούς τομέα της χώρας και η ενίσχυση της μετάβασης της γεωργίας και της κτηνοτροφίας στην καινοτόμα επιχειρηματικότητα με την ενσωμάτωση του ψηφιακού και πράσινου μετασχηματισμού στις δραστηριότητές του. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

ια τους όρους, τους δικαιούχους και τις προϋποθέσεις ένταξης, που αναφέρονται στην πρόσκληση, κάνει αναφορά στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία η κα Χατζηδάκη Ελισάβετ, Junior Business Consultant στη συμβουλευτική εταιρεία QBC. Θυμίζουμε ότι η υποβολή αιτήσεων για την ένταξη στο πρόγραμμα θα μπορεί να πραγματοποιηθεί έως τις 14 Αυγούστου 2023. Η αξιολόγηση των αιτήσεων θα ξεκινήσει στις 16 Αυγούστου - δύο μέρες μετά την καταληκτική ημερομηνία για την υποβολή της αίτησης ένταξης - και θα έχει ολοκληρωθεί στις 29 Σεπτεμβρίου. Η υλοποίηση των επενδυτικών σχεδίων επρόκειτο να διαρκέσει 18 μήνες με δυνατότητα παράτασης 6 μήνες. Σκοπός υλοποίησης προγράμματος

Το πρόγραμμα υλοποιείται στα πλαίσια της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) της ΕΕ και αποτελεί ένα μέσο για την παραγωγή υψηλής προστιθέμενης αξίας προϊόντων, τυποποίησης και εμπορίας αυτών, τονίζοντας τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του αγροδιατροφικού τομέα της Ελλάδας ως μέρος της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς. Μέσα στους σκοπούς του συγκεκριμένου Προγράμματος συγκαταλέγονται η ενθάρρυνση της συμβολαιακής γεωργίας, αυξάνοντας τις δυνατότητες της δημιουργίας συνεργασιών στον πρωτογενή τομέα και η βελτίωση της οικονομικής αποδοτικότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, δίνοντας έμφαση στην αναδιάρθρωση και τον εκσυγχρονισμό τους μέσω της εφαρμογής μεθόδων συμβατών με την ψηφιακή και πράσινη μετάβαση. Ως εκ τούτου, επιδιώ-

10 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

κεται η βελτίωση της θέσης των αγροτών στην αλυσίδα αξίας και η καθετοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας, κάτι που θα αποδώσει στον παραγωγό τον πλήρη έλεγχο όλης της διαδικασίας παραγωγής μέχρι την τελική διάθεση του παραγόμενου προϊόντος, ελέγχοντας ο ίδιος τις εισροές και τις εκροές της εκμετάλλευσής του και παράγοντας την καλύτερη δυνατή ποσότητα και ποιότητα. Επιπλέον, απώτερος σκοπός του προγράμματος είναι η επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης με αποδοτικότερη διαχείριση των διαθέσιμων φυσικών πόρων με αποτέλεσμα την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων στις εγχώριες και διεθνείς αγορές, αξιοποιώντας την έρευνα και τις νέες τεχνολογίες και ενσωματώνοντας την καινοτομία, τα ψη-

φιακά εργαλεία και πιο φιλικές προς το περιβάλλον διαδικασίες παραγωγής. Η καθορισμένη δημόσια ενίσχυση για τους διάφορους κύκλους του Προγράμματος κατά την περίοδο 2022 - 2025

Επιλεξιμότητα δαπανών και ένταση ενίσχυσης ανά Κανονισμό

ανέρχεται σε 35 εκατ. €, χρηματοδοτούμενη από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Ωστόσο, ο συνολικός προϋπολογισμός του τρέχοντος Προγράμματος ανέρχεται σε 98,1 εκατ. €, το οποίο χορηγείται σε νομικά πρόσωπα, υφιστάμενα ή υπό σύσταση, και σε συλλογικά σχήματα, υφιστάμενα και υπό αναγνώριση. Το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού διατίθεται στις περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας και Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης με προϋπολογισμό 75,5 εκατ. € και 19,5 εκατ. € αντίστοιχα. Δεύτερη στη διάθεση του προϋπολογισμού έρχεται η Θεσσαλία, σε αντίθεση με τις νησιωτικές περιοχές που θα χρηματοδοτηθούν με πολύ μικρό μέρος των διαθέσιμων, ανερχόμενο σε 3,5 εκατ. € συνολικά.

Η πρόσκληση του Προγράμματος περιλαμβάνει δύο καθεστώτα - δύο είδη - χρηματοδότησης, τον Γενικό Κανονισμό (ΓΑΚ) και τον Κανονισμό 2472/2022 που βασίζεται στις επιταγές της ΕΕ. Το κάθε καθεστώς από αυτά έχει κάποιες διαφοροποιήσεις σχετικά με την ένταση ενίσχυσης της επιχορήγησης και τις επιλέξιμες δαπάνες. Σύμφωνα με τον ΓΑΚ, η επιχορήγηση κυμαίνεται ανάλογα με την περιφέρεια υλοποίησης της επένδυσης από 30 - 50% της συνολικής επένδυσης, με τις μικρές επιχειρήσεις να λαμβάνουν το 50% του ποσού σε όλες σχεδόν τις περιοχές. Στον Καν. 2472/2022, όπου εμπίπτουν μόνο μικρομεσαίες επιχειρήσεις, λαμβάνεται ως χρηματοδότηση το 50% του επενδυτικού ποσού σε όλη την Ελλάδα. Εξαίρεση αυτού αποτελούν οι περιφέρειες Αττικής, όπου η ένταση της επιχορήγησης είναι 40%, και των Νησιών του Αιγαίου, στα οποία η ένταση φτάνει το 75% της συνολικής επένδυσης. Σε περίπτωση έγκρισης του επενδυτικού σχεδίου, είναι δυνατή η χορήγηση προκαταβολής σε κάθε δικαιούχο μέχρι το 100% της δημόσιας χρηματοδότησης, εάν ο δικαιούχος προσκομίσει ισόποση εγγυητική επιστολή προκαταβολής, εκδιδόμενη υπέρ του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Οι επιλέξιμες δαπάνες του Κανονισμού

ΓΑΚ σχετίζονται με τις «Περιφερειακές επενδυτικές ενισχύσεις», στις οποίες συγκαταλέγονται οι δαπάνες καινοτομίας, συμβουλευτικών υπηρεσιών, συμμετοχής σε εμπορικές εκθέσεις, επαγγελματικής κατάρτισης, προστασίας του περιβάλλοντος ελλείψει ή μη ενωσιακών προτύπων και παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Πιο συγκεκριμένα, οι δαπάνες του Κανονισμού ΓΑΚ αφορούν αγορά ενσώματων και άυλων στοιχείων ενεργητικού, όπως είναι η κατασκευή και ο εκσυγχρονισμός ακινήτων, η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου και τα οχήματα μεταφοράς Α΄ υλών και προϊόντων. Εδώ επισημαίνεται, πως επιλέξιμα είναι τα ηλεκτρικά οχήματα ή οχήματα που εκπέμπουν CO2 μικρότερο των 50g/ Km. Επίσης, σε αυτήν την κατηγορία επιχορηγούνται ακόμα εξοπλισμός μηχανοργάνωσης και δικτύων διανομής (logistic), εφόσον εξυπηρετούν την εμπορία και μεταποίηση γεωργικών προϊόντων, και άυλες δαπάνες, όπως λογισμικό και απόκτηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, αδειών εκμετάλλευσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, εμπορικών σημάτων και υποστηρικτικές υπηρεσίες στον τομέα της καινοτομίας. Οι επενδύσεις σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) και σε παραγωγή βιο-

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 11

ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ | ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

στάσεις, όπως θερμοκήπια, θαλάμους καλλιέργειας μανιταριών θερμοκηπιακού τύπου, δικτυοκήπια κ.ά. Επιπρόσθετα, στον τομέα ζωικής παραγωγής επιχορηγούνται η ίδρυση και ο εκσυγχρονισμός υφιστάμενων κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων. Εδώ, υπάγονται επενδυτικά σχέδια όλων των παραγωγικών κατευθύνσεων, καθώς και όλων των τύπων εκτροφής, ενώ επιχορηγούνται ξεχωριστά η διοργάνωση διαγωνισμών και εκθέσεων και οι δημοσιεύσεις για την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τα γεωργικά προϊόντα. Όσον αφορά τις επιλέξιμες δαπάνες, και στα δύο καθεστώτα η μίσθωση και αγορά γης ή κτιριακών εγκαταστάσεων δεν επιχορηγείται, ενώ στην περίπτωση της μίσθωσης ακινήτου προϋποτίθεται μισθωτήριο μακροχρόνιας μίσθωσης ελάχιστης διάρκειας τα 6 έτη. Δικαιούχοι για χρηματοδότηση

καυσίμων, που δεν βασίζονται σε εδώδιμα φυτά, οφείλουν να στηρίζονται σε σχετική μελέτη ενεργειακών απαιτήσεων, στην οποία θα γίνεται ανάλυση του ποσοστού κάλυψης των αναγκών λειτουργίας της επιχείρησης που υλοποιεί την επένδυση. Με τον Καν. 2472/2022 συνδέονται οι δαπάνες μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις στην πρωτογενή γεωργική παραγωγή και σε

12 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

μέτρα προώθησης γεωργικών προϊόντων. Αρχικά, σε αυτήν την κατηγορία περιλαμβάνονται δαπάνες στον τομέα της φυτικής παραγωγής για εκμεταλλεύσεις όλων των ειδών, και παραγωγικών συστημάτων φυτικής παραγωγής. Για παράδειγμα, στις εν λόγω δαπάνες συγκαταλέγονται η συμβατική, πιστοποιημένη - ολοκληρωμένη ή βιολογική παραγωγή που μπορεί να λαμβάνει χώρα στην ύπαιθρο ή σε υπό κάλυψη εγκατα-

Οι δικαιούχοι της επένδυσης καθορίζονται από τη νομική μορφή της εκάστοτε επιχείρησης και τα νομικά πρόσωπα μπορούν να υποβάλουν αίτηση, εάν βρίσκονται στην ολοκλήρωση των διαδικασιών της σύστασης υπό την προϋπόθεση ότι η σύσταση θα εκδοθεί πριν την έκδοση της ατομικής εγκριτικής απόφασης ενίσχυσης. Βάσει της πρόσκλησης, δικαιούχοι της επένδυσης δύνανται να κριθούν νομικά πρόσωπα που είτε ανήκουν στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις

και εξοικονόμηση ύδατος, τα οχήματα για μειωμένες εκπομπές ρύπων και τις επενδύσεις σε ΑΠΕ. Από την άλλη πλευρά, ο Ψηφιακός Μετασχηματισμός θα πρέπει να αποδεικνύεται μέσω της συμπερίληψης της καινοτομίας στην επικείμενη επένδυση με σκοπό την ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων ή σύγχρονων παραγωγικών μεθόδων και διαδικασιών. Τέλος, ο προσδιορισμός της βιωσιμότητας της επένδυσης θα γίνεται βάσει συγκεκριμένων επιλεγμένων αριθμοδεικτών επίδοσης που θα περιλαμβάνονται στη μελέτη και θα αποδεικνύουν την πλήρωση των προϋποθέσεων καθετοποίησης, καθώς και την στόχευση της επιχείρησης να εκσυγχρονιστεί και να επενδύσει στην εφαρμογή ή ενίσχυση των ενωσιακών προτύπων για την προστασία του περιβάλλοντος. Συμπερασματικά…

είτε σε μεγάλες επιχειρήσεις και κατά περίπτωση κατατάσσονται στους δύο κανονισμούς του Προγράμματος, στον ΓΑΚ και τον Καν. 2472/2022. Αίτηση, δηλαδή, μπορούν να κάνουν Ομάδες Παραγωγών (Ομ.Π.), Οργανώσεις Παραγωγών (Ο.Π.), Ενώσεις Οργανώσεων Παραγωγών και Αγροτικοί Συνεταιρισμοί (ΑΣ), Αγροτικές Εταιρικές Συμπράξεις (ΑΕΣ) και Ανώνυμες Εταιρείες, των οποίων η πλειοψηφία των μετοχών ανήκει σε Αγροτικούς Συνεταιρισμούς. Επίσης, την επιδότηση δικαιούνται Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις και εταιρείες του εμπορικού δικαίου, με περιορισμό κάποιων εταιρειών που εφαρμόζουν ήδη συμβολαιακή γεωργία. Ακόμη, μπορούν να προβούν σε αίτηση Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις και εταιρείες του εμπορικού δικαίου, εκτός αυτών των οποίων εμφανίζουν κατ’ έτος υψηλό βαθμό καθετοποίησης, αξιοποιώντας ιδιοπαραγόμενα αγροτικά προϊόντα που χρησιμοποιούν ως Α΄ ύλη. Αξίζει να αναφερθεί, πως δεν είναι επιλέξιμα φυσικά πρόσωπα, ατομικές επιχειρήσεις και νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, ενώ στις αιτήσεις δεν δύνανται να δηλωθούν ως δικαιούχοι πρόσωπα που λειτουργούν ως

εταιρείες αστικού δικαίου με εξαίρεση τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές επιχειρήσεις και τις κοινοπραξίες. Εκτός από τη νομική μορφή, οι δικαιούχοι θα πρέπει να πληρούν ξεχωριστά τα έξι κριτήρια ωριμότητας, όπως ορίζονται στην Πρόσκληση. Τα δύο πρώτα κριτήρια αφορούν την «Ωριμότητα Επενδυτικού Σχεδίου», η οποία σχετίζεται με την ικανότητα του δικαιούχου να καλύψει την ιδιωτική συμμετοχή του στο Πρόγραμμα και τη «Νόμιμη σύσταση δικαιούχου», η οποία τεκμηριώνεται με τα προσκομίζοντα στην αίτηση ένταξης δικαιολογητικά. Τα επόμενα κριτήρια σχετίζονται με τη σύνταξη μιας Οικονομοτεχνικής Μελέτης για την υλοποίηση της επένδυσης, η οποία θα αποδεικνύει την εφαρμογή της Πράσινης Μετάβασης και του Ψηφιακού Μετασχηματισμού του φυσικού αντικειμένου της επένδυσης και θα αξιολογεί, με βάση κάποιους δείκτες, τη βιωσιμότητα της επένδυσης. Αρχικά, η Πράσινη Μετάβαση θα επιβεβαιώνεται μέσω της εφαρμογής δραστηριοτήτων, όπως η επεξεργασία βιολογικών Α’ υλών ή Α’ υλών παραγόμενων με πράσινες μεθόδους, οι αγορές μηχανολογικού ή κτιριακού εξοπλισμού για μεγαλύτερη ενεργειακή απόδοση

Συνεπώς, το νέο πρόγραμμα έχει ως στόχο να εφαρμοστεί στον ελληνικό πρωτογενή τομέα ένα φάσμα εκσυγχρονιστικών στοιχείων που να καλύπτουν τις ανάγκες της νέας εποχής, και να προωθηθεί η εφαρμογή των ευρωπαϊκών προτύπων γεωργίας, επιβραβεύοντας και υλοποιώντας παράλληλα την επιστημονική έρευνα. Καθότι, πρώτο μέλημα της ΕΕ και της Ελλάδας, ως κράτος - μέλος της, είναι η ενίσχυση της ενσωμάτωσης της πράσινης μετάβασης και του ψηφιακού μετασχηματισμού σε όλους τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, είναι πολύ σημαντικό ο αγροτικός τομέας που βάλλεται εκ φύσεως από την κλιματική αλλαγή να αφομοιώσει μεθόδους πιο φιλικές προς το περιβάλλον αλλά και τεχνολογίες που θα τον κάνουν πιο ανθεκτικό και ανταγωνιστικό στις αγορές και τις αλλαγές του περιβάλλοντος. Υπάρχει μία συμπερίληψη των στοχεύσεων και άλλων τρεχόντων προγραμμάτων και παρουσιάζεται μια ευκαιρία εφαρμογής καινοτόμων επιλογών και προώθησης του εκάστοτε προϊόντος, για την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα, χωρίς να τίθενται πολλοί περιορισμοί σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις για την ένταξή τους σε αυτό. n

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 13

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ORANGE GROVE

ORANGE GROVE ΈΝΑ ΦΥΤΏΡΙΟ ΚΑΙΝΟΤΟΜΊΑΣ ΠΟΥ ΚΆΝΕΙ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΆ Το πρόγραμμα της Ολλανδικής Πρεσβείας για τολμηρούς επιχειρηματίες με φρέσκες ιδέες

Δεν χρειάζεται να έχει κανείς μια τέλεια ή πολύπλοκη ιδέα για να ξεκινήσει μια καινοτόμα επιχείρηση στον αγροτικό τομέα. Την τελευταία δεκαετία έχουν πολλαπλασιαστεί οι νεοφυείς ή επιχειρήσεις που μοιάζουν με start up διαθέτοντας καινοτόμα χαρακτηριστικά και οι οποίες εμφανίζουν γρήγορους ρυθμούς ανάπτυξης. Στην ανάπτυξη των start up σημαντικό ρόλο έχουν παίξει οι λεγόμενες ’θερμοκοιτίδες’ ή δηλαδή προγράμματα που παρέχουν πρόσβαση σε εκπαιδευτικά σεμινάρια, συμβουλευτική από μέντορες και ευκαιρίες δικτύωσης. ΔΉΜΗΤΡΑ Δ. Δημοσιογράφος

ια από τις παλαιότερες ‘θερμοκοιτίδες‘ incubators είναι το Orange Grove, Πορτοκαλεώνας στα Ελληνικά, που από το 2013 προσφέρει εξάμηνα προγράμματα υποστήριξης σε νεοφυείς επιχειρήσεις και ΜΜΕ με καινοτόμα χαρακτηριστικά που βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο εξέλιξης. Κατά γενική ομολογία το Orange Grove έχει αφήσει έντονο αποτύπωμα μπολιάζοντας την επιχειρηματική κουλτούρα και βοηθώντας στην υιοθέτηση μεθοδολογίας start up στη διαχείριση του ρίσκου και στο άνοιγμα νέων αγορών. Δεκάδες επιτυχημένες επιχειρήσεις του αγροτικού τομέα έχουν περάσει από το Orange Grove που προσφέρει η Ολλανδική Πρεσβεία και παρέχει μια γκάμα προγραμμάτων που διευκολύνουν την ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρήσεων στα πρώτα τους βήματα. Ο ΑγροΤύπος και το περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία, συνομίλησε με την Αλεξάνδρα Σαρμά, Γενική Διευθύντρια του Orange Grove καθώς και τρεις επιχειρηματίες του αγροδιατροφικού τομέα τον Χρήστο Σταμάτη της La Mia Stevia, τον Γιώργο Τσέλιο της ‘Φράουλα Βερτίσκου’ καθώς και τον Γιώργο Αθανασιάδη της Bee Naturalles που εξηγούν τι αποκόμισαν από τη συμμετοχή στο πρόγραμμα. Θα τα κατάφερναν και χωρίς το Orange Grove Μιλώντας για τη συνεισφορά του Orange Grove η κα Σαρμά εξηγεί ότι όσοι περνούν την πόρτα του προγράμματος διαθέτουν ήδη χαρακτηριστικά που προοιωνίζονται επιτυχίες. “Οι ωφελούμενοι του προγράμματος είναι πολύ άξιοι άνθρωποι που διαθέτουν όραμα και αποφασιστικότητα και οι οποίοι θα κατάφερναν

14 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Αλεξάνδρα Σαρμά, Γενική Διευθύντρια Orange Grove.

ούτως ή άλλως να σταθούν στην αγορά ακόμη και χωρίς το Orange Grove. Αυτό που θέλω να ελπίζω ότι τους δίνουμε είναι τεχνογνωσία για να φτάσουν πιο γρήγορα εκεί που μπορούν προφυλάσσοντας από αστοχίες και συμπληρώνοντας διαφορετικά κενά που έχει ο καθένας. Έτσι για παράδειγμα τους δείχνουμε πως να ξεκλειδώσουν τις δυνατότητες που έχουν απλά εργαλεία όπως το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να κάνουν έρευνα αγοράς χωρίς επιπλέον κόστος”.

Τα κριτήρια επιλογής Κριτήριο για να επιλεγεί μια επιχείρηση όπως εξηγεί η κα Σαρμά είναι η ιδέα που πρέπει να έχει καινοτόμα χαρακτηριστικά ενώ δεν απαιτείται εκπαίδευση ή προϋπηρεσία του υποψήφιου στον αντίστοιχο τομέα. ‘Οι ιδέες που ξεχωρίζουν δεν είναι πολύπλοκες αλλά είναι αυτές που αφορούν σε καινοτόμα προϊόντα ή επιχειρηματικά μοντέλα ενώ είναι ιδανικό να συνδυάζονται και τα δύο στοιχεία ταυτοχρόνως’, λέει η κα Σαρμά. Σημαντικό ρόλο στην αξιολόγηση παίζει και

τη δημιουργία οικονομικού κέρδους και αυτό λαμβάνεται υπόψη στην αξιολόγηση της αίτησης’. Οι υποψήφιοι που επιλέγονται είναι αυτοί που έχουν επιπλέον κάνει μια βασική έρευνα αγοράς και διαθέτουν αίσθηση του χώρου στον οποίο επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν. ‘Πριν έρθει σε εμάς πρέπει κάποιος να γνωρίζει βασικά στοιχεία όπως αν υπάρχει ανταγωνισμός κι αν το προϊόν που θέλει να δημιουργήσει υπάρχει ήδη στην αγορά. Το να υπάρχει ήδη στην αγορά δεν είναι απαραίτητα αρνητικό, δείχνει εξάλλου ότι υπάρχει ζήτηση για το προϊόν ενώ παράλληλα μπορεί να υπάρχει χώρος για διαφοροποίηση. Έτσι μπορεί ένα υποκατάστατο να απευθυνθεί σε διαφορετικό τμήμα της αγοράς, να διαθέτει νέα χαρακτηριστικά ή να συνδέεται με καινοτόμο business model’, σημειώνει η κα Σαρμά. Όπως θα πει η κα Σαρμά υπάρχουν και ορισμένα κοινά λάθη που κάνουν οι υποψήφιοι συμμετέχοντες στο Orange Grove. ‘Πολλοί έρχονται πιστεύοντας ότι η ιδέα που προτείνουν είναι εξαιρετική και το μόνο που λείπει είναι τα χρήματα που χρειάζονται για να την υλοποιήσουν’ και συμπληρώνει ‘αυτό που έχουμε δει είναι ότι πρέπει πρώτα να δουλέψει κανείς το επιχειρηματικό του μοντέλο ώστε μετά να μπορέσει να αξιοποιήσει τα χρήματα που θα έρθουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο’. Επιπλέον όπως εντοπίζει η ίδια σε ορισμένες περιπτώσεις απουσιάζει η εξωστρέφεια που κάνει τους νέους επιχειρηματίες να στηρίζονται μόνο στον εαυτό τους για να αντλήσουν τη δύναμη που χρειάζονται. ‘Αυτό που θέλουμε να επικοινωνήσουμε είναι μια ανοιχτή στάση που συχνά λείπει στη χώρα μας ώστε ένας επιχειρηματίας να αναζητά τη γνώμη, την κριτική και την υποστήριξη από την κοινότητα του Orange Grove αλλά και ευρύτερα από ένα κύκλο ειδικών που μπορεί να τους συνδράμει σε επιμέρους ζητήματα’.

η φιλοσοφία του υποψηφίου καθώς το Orange Grove επιδιώκει να ενισχύσει άτομα που θα προσφέρουν στο ευρύτερο σύνολο. ‘Η ερώτηση που κάνουμε είναι «για ποιό λόγο θέλεις να παράγεις το προϊόν που σχεδιάζεις»; Από την απάντηση καταλαβαίνουμε αν ο υποψήφιος ενδιαφέρεται να έχει θετικό αντίκτυπο στην κοινωνία ή απλά στοχεύει στη γρήγορη δημιουργία εσόδων. Μπορεί να ξαφνιάζει αλλά πολλοί από τους αιτούντες έρχονται με όραμα που ξεπερνά

Τα προγράμματα που προσφέρει το Orange Grove Η θερμοκοιτίδα incubation που είναι το βασικό πρόγραμμα του Orange Grove είναι ένα εντατικό πρόγραμμα διάρκειας έξι μηνών. Περιλαμβάνει καταρχάς ένα εκπαιδευτικό σκέλος με εργαστήρια που διοργανώνονται μια φορά την εβδομάδα με εκπαιδευτές που είτε έχουν ιδρύσει νεοφυείς επιχειρήσεις ή είναι στελέχη σε μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες. ‘Το περιεχόμενο του πρώτου τμήματος του σεμιναρίου που διαρκεί τρεις μήνες αφορά στην απόκτηση βασικών δεξιοτήτων γύρω από το επιχειρείν’, θα πει η κα Σαρμά. Οι ενότητες που διδάσκονται στοχεύουν να βοηθήσουν τους συμμε-

τέχοντες να αποσαφηνίσουν ποια είναι η αγορά και ο πελάτης τους αλλά και κατά πόσο είναι διατεθειμένη η αγορά να πληρώσει το προϊόν που προτείνεται, ποια είναι η μέθοδος τιμολόγησης καθώς και ποιο μπορεί να είναι το μοντέλο εσόδων της επιχείρησης. Επιπλέον αναδεικνύεται η ανάγκη να σχεδιαστεί η νομική μορφή και να αποτυπωθεί ο ρόλος που και ο τρόπος που θα συνεισφέρει ο κάθε εταίρος στο κοινό εγχείρημα. ‘Αυτό που έχουμε δει πολλές φορές μετά από αυτά τα σεμινάρια είναι να χωρίζουν οι ομάδες γιατί αναδεικνύεται διάσταση απόψεων πάνω σε βασικά θέματα της συνεργασίας’, θα πει η κα Σαρμά. Παράλληλα τα σεμινάρια καλύπτουν θέματα ανεύρεσης πόρων αλλά και επικοινωνίας που σύμφωνα με την κα Σαρμά αποτελούν ίσως τη μεγαλύτερη πρόκληση για τους επίδοξους επιχειρηματίες. ‘Κύριο ζητούμενο εδώ είναι να διαμορφωθεί το αφήγημα που θα παρουσιαστεί όχι μόνο σε πιθανούς πελάτες αλλά και σε συνεργάτες και επενδυτή’. Τελευταίο κομμάτι με το οποίο ολοκληρώνεται το εκπαιδευτικό σκέλος αφορά στο θέμα της βιωσιμότητας με βάση περιβαλλοντικά, κοινωνικά καθώς και κριτήρια που αφορούν στην εταιρική διακυβέρνηση. Μετά τους τρεις πρώτους μήνες το πρόγραμμα της θερμοκοιτίδας διαμορφώνεται με βάση τις ανάγκες της κάθε επιχείρησης όπως προκύπτει από το επίπεδο ωριμότητας και το στάδιο στο οποίο βρίσκεται το εγχείρημα. ‘Στα πλαίσια του mentoring ορίζεται ένας μέντορας για κάθε επιχείρηση και με τη βοήθειά του ο ωφελούμενος εκπονεί ένα Σχέδιο Δράσης. Ο προγραμματισμός και η προτεραιοποίηση εργασιών στη βάση συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος επιτρέπει στον επιχειρηματία να δράσει στοχευμένα συστηματικά και παράλληλα προς πάρα πολλές κατευθύνσεις σε μικρό χρονικό διάστημα, κάτι που αποτελεί μεγάλη πρόκληση στα πρώτα βήματα’ , θα πει η κα Σαρμά. Επιπλέον ο μέντορας αναθέτει και συντονίζει μια ομάδα συμβούλων οι οποίοι θα μεταφέρουν τεχνογνωσία σε διαφορετικά πεδία ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ωφελούμενου. Το τελευταίο σκέλος του προγράμματος αφορά στη δικτύωση με διοργάνωση συναντήσεων που προάγουν την έννοια της κοινότητας. ‘Μέσα από την ομαδικότητα δημιουργούνται ευκαιρίες για συνέργειες ενώ παράλληλα προσκαλούμε και έμπειρα στελέχη από την Ελλάδα και το εξωτερικό να κάνουν εισηγήσεις. Η δικτύωση που αποκτούν έτσι οι συμμετέχοντες αποτελεί σημαντικό εφόδιο για τα επόμενα στάδια εξέλιξης μιας επιχείρησης’, θα πει η κα Σαρμά.

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 15

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ORANGE GROVE To pre-incubator και ο επιταχυντής Πέρα από τη θερμοκοιτίδα το Orange Grove προσφέρει ένα πρόγραμμα που βρίσκεται ένα βήμα πριν το incubator. Το pre-incubator που διαρκεί τέσσερις εβδομάδες απευθύνεται σε αυτούς που δεν είναι ακόμη έτοιμοι να συμμετάσχουν σε ένα εντατικό πρόγραμμα. ‘Στόχος μας δεν είναι τόσο να δημιουργηθούν επιχειρήσεις αλλά να βοηθήσουμε τις ιδέες που προτείνονται να ωριμάσουν για να μπορέσουν να περάσουν σε επόμενο στάδιο εξέλιξης. Ένα πρόγραμμα pre-incubation ετοιμάζεται να ξεκινήσει μες το καλοκαίρι ώστε να μπορέσουν κάποιοι από τους συμμετέχοντες να ενταχθούν στην θερμοκοιτίδα που ξεκινά το φθινόπωρο’, θα πει η κα Σαρμά. Ένα βήμα μετά τη θερμοκοιτίδα προσφέρεται το πρόγραμμα επιταχυντή το οποίο προσφέρεται περιοδικά και δεν έχει σταθερή συχνότητα. ‘Το πρόγραμμα απευθύνεται σε επιχειρήσεις που έχουν ήδη συσσωρεύσει εμπειρία και επιδιώκουν να μεγεθύνουν σημαντικά τον κύκλο εργασιών. Ο επιταχυντής που διαρκεί τρεις μήνες και επικεντρώνεται κυρίως στη δικτύωση και το mentoring οργανώνεται γύρω από συγκεκριμένη θεματική έτσι έχουμε διοργανώσει προγράμματα για επιχειρήσεις του αγροδιατροφικού τομέα καθώς και του χώρου της υγείας’, εξηγεί η κα Σαρμά.

16 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Χρήστος Σταμάτης La Mia Stevia Με μια επιτυχημένη επιχειρηματική διαδρομή στο χώρο των ΑΠΕ ο Χρήστος Σταμάτης στράφηκε στο Orange Grove το 2014 με στόχο να δραστηριοποιηθεί στο χώρο της στέβια. ’Πριν μπούμε στο Orange Grove είχαμε κάνει μια πρώτη έρευνα αγοράς για τη στέβια που ήταν τότε καινοτόμα καλλιέργεια η οποία είχε πάρει έγκριση στην ΕΕ μόλις το 2012. Βέβαια επειδή δεν υπήρχαν στοιχεία γιατί το προϊόν ήταν καινούργιο επικρατούσε μια σχετική αβεβαιότητα παρότι είχαμε μια πρώτη αποτύπωση της αγοράς. Έτσι είχαμε καταγράψει τις αγορές στις οποίες καλλιεργείται και μεταποιείται η στέβια καθώς και τα προϊόντα που δέχονται ως συστατικό τη στέβια. Είχαμε παράλληλα εντοπίσει διαφορετικές ομάδες των καταναλωτών με βάση τις ηλικίες αλλά και διαιτητικές ανάγκες όπως άτομα διαβητικά ή με καρδιαγγειακά νοσήματα’, θα πει ο κ Σταμάτης. Το κυριότερο όφελος από τη συμμετοχή στο Orange Grove για τον κ Σταμάτη ήταν η απόκτηση δικτύου επαφών ‘αν θέλεις να αναπτυχθείς χρειάζεσαι ένα ισχυρό δίκτυο ώστε να μπορείς να σηκώσεις το τηλέφωνο για να ζητήσεις μια συμβουλή ή μια δεύτερη γνώμη. Το Orange Grove προσφερόταν για δικτύωση διότι όλοι βρισκόμασταν σε ένα ενιαίο χώρο στον οποίο είχαμε καθημερινά οπτική επαφή με αποτέλεσμα να γίνουμε μια μεγάλη παρέα. Μέχρι και σήμερα οι επαφές αυτές εξακολουθούν να μου

είναι χρήσιμες καθώς βρίσκομαι σε επικοινωνία τόσο με συμμετέχοντες όσο και με μέντορες του Orange Grove’. Μέσα από το πρόγραμμα όπως θα πει ο κ Σταμάτης είδε να ενισχύονται πολλές βασικές δεξιότητες γύρω από την επιχειρηματικότητα ‘στο Orange Grove έμαθα να παρουσιάζω ευσύνοπτα την ιδέα της επιχείρησης με απλά και κατανοητά λόγια κατά το λεγόμενο elevator pitch. Αλλά και να συντάσσω μια ωραία παρουσίαση που απευθύνεται σε πολλούς διαφορετικούς δέκτες. Ενώ επίσης έμαθα να διαβάζω αποτελεσματικά οικονομικές καταστάσεις και να εφαρμόζω οικονομικούς δείκτες για να παρακολουθώ με μεγαλύτερη ακρίβεια την εξέλιξη της πορείας της επιχείρησης’. Παράλληλα απέκτησε μια πιο σύγχρονη στάση στο επιχειρείν ‘το Orange Grove μας ‘ξεβλάχεψε’, αφήσαμε πίσω μας επιχειρηματική νοοτροπία παλιάς σχολής και μάθαμε πως να διαχειριζόμαστε ιδέες που περιλαμβάνουν περισσότερο ρίσκο. Έτσι έμαθα πως να περνάω από το στάδιο της σύλληψης μιας καινοτόμας ιδέας στο στάδιο της αποτύπωσης, συστηματικής ανάλυσης και έπειτα υλοποίησης. Επίσης έμαθα ότι η αποτυχία είναι κομμάτι της επιτυχίας. Έτσι γνωρίσαμε επιχειρηματίες, οι οποίοι είχαν κάνει λάθη, ακολούθησαν ένα δρόμο που αποδείχθηκε αδιέξοδος και μπορέσαμε να μάθουμε ώστε να μην πέσουμε στις ίδιες παγίδες’, θα πει ο κ Σταμάτης.

Γιώργος Τσέλιος Φράουλα Βερτίσκου Η εταιρεία ‘Φράουλα Βερτίσκου’ παράγει, τυποποιεί, μεταποιεί και εμπορεύεται βιολογικές φράουλες από το 2018. Ο ιδρυτής της εταιρείας Γιώργος Τσέλιος δεν είχε προηγούμενη εμπειρία ούτε στον πρωτογενή τομέα αλλά ούτε και στο επιχειρείν και μετά από πειραματισμούς αποφάσισε να εστιάσει στη βιολογική φράουλα στην οποία είδε εμπορική προοπτική. ‘Τα φυτά με τα οποία δουλεύω είναι πολυετή κάτι που με διαφοροποιεί από τους περισσότερους καλλιεργητές φράουλας ενώ και η ποικιλία είναι πολύφορη ώστε να μπορώ να προμηθεύω τους πελάτες μου για όλη την σεζόν’, θα πει ο κ Τσέλιος περιγράφοντας αυτό που κάνει το επιχει-

ρηματικό μοντέλο να είναι διαφοροποιημένο και συμπληρώνει ‘στην ποιότητα του προϊόντος συμβάλει και η ποικιλία του πολλαπλασιαστικού υλικού καθώς η φράουλα που παράγω είναι ιδιαίτερα νόστιμη’. Εκτός από νωπή ο κ Τσέλιος παράγει και πίκλα φράουλας που αποτελεί ένα καινοτόμο προϊόν και το οποίο μεταποιεί ο ίδιος σε μονάδα οικοτεχνίας που διαθέτει. Με σπουδές στον κινηματογράφο και επαγγελματική εμπειρία στο χώρο των κατασκευών ο κ Τσέλιος επιδίωξε να μπει στο πρόγραμμα του Orange Grove επειδή συνειδητοποίησε ότι του έλειπαν οι γνώσεις πάνω στην επιχειρηματικότητα. ‘Καθώς στοχεύω στην παραγωγή μικρής κλίμακας και εστιάζω στην ποιότητα έπρεπε να κινηθώ στοχευμένα για

Γιώργος Τσέλιος.

να είμαι βιώσιμος. Σαν αγρότης μικρής κλίμακας δεν κατάφερα να εξασφαλίσω πρόσβαση σε κεφάλαιο για την ανάπτυξη της επιχείρησης κάτι που σημαίνει ότι οι κινήσεις μου έπρεπε να είναι πολύ μελετημένες’, θα πει ο κ Τσέλιος. Οι επαφές που καλλιέργησε με τους μέντορες του παρέχουν πολύτιμη βοήθεια έως και σήμερα. ‘Ακόμη και μόνο το γεγονός ότι κάποιος θα σε ακούσει με ενδιαφέρον και θα σου δώσει μια ματιά ενός αντικειμενικού τρίτου είναι ανεκτίμητο στήριγμα για έναν νέο επιχειρηματία’, λέει ο κ Τσέλιος. Ταυτόχρονα ο κ Τσέλιος ωρίμασε μέσα από την διάδραση με άλλους επιχειρηματίες ‘έμαθα πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν άλλες επιχειρήσεις και τον τρόπο που διαχειρίζονται το ρίσκο όχι μόνο να βρω λύσεις για αποσπασματικά προβλήματα αλλά και να αποκτήσω ευρύτερη μόρφωση γύρω από την επιχειρηματικότητα. Ταυτόχρονα είδα επιχειρήσεις τις οποίες θαύμασα και λειτούργησαν ως πηγή έμπνευσης’ σημειώνει. Μετά το Orange Grove ο κ Τσέλιος άλλαξε τον τρόπο που σχεδιάζει το μέλλον ‘Ξεκίνησα με τη νοοτροπία καλλιεργητή και μέσα από το πρόγραμμα απέκτησα επιχειρηματική σκέψη και αντίληψη. Βγαίνοντας από το πρόγραμμα αποφάσισα να επεκτείνω τη δραστηριότητά μου αλλά και να επανεστιάσω θέτοντας ως μεγάλο στόχο τις εξαγωγές για την πίκλα φράουλας’. Ανάμεσα στις δεξιότητες που απέκτησε ξεχωρίζει τις γνώσεις που του επιτρέπουν να αναπτύσσει οικονομικό σχεδιασμό ‘έχω κοσκινίσει όλα τα δεδομένα κόστους για την επένδυση που σκέφτομαι να κάνω κάτι που δεν έκανα στο παρελθόν και μου ενισχύει την αυτοπεποίθηση για να κάνω τα επόμενα βήματα’. 06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 17

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ORANGE GROVE 2

Eικ. 1,2: Γιώργος Αθανασιάδης.

Γιώργος Αθανασιάδης Bee Naturalles Η Bee Naturalles που δραστηριοποιείται στην παραγωγή βιολογικών προϊόντων μέλισσας και φυσικών καλλυντικών συμμετείχε στο Orange Grove το 2019 όταν είχε ήδη εξαετή παρουσία στην αγορά. Στόχος του Γιώργου Αθανασιάδη και της Χαράς Μαγγανά όταν αιτήθηκαν για τη συμμετοχή στο πρόγραμμα ήταν να αναπτύξουν σημαντικά τον κύκλο εργασιών τους. ‘Η ευκαιρία να συμμετάσχουμε στο Orange Grove ήρθε την κατάλληλη στιγμή ενώ είχαμε ήδη μπει στη διαδικασία να αναζητούμε τεχνικούς συμβούλους για να προετοιμάσουμε την αναβάθμιση του στρατηγικού μοντέλου’, θα πει ο κ Αθανασιάδης και συνεχίζει ‘ως τότε είχαμε ήδη μυηθεί στις βασικές έννοιες του επιχειρηματικού σχεδιασμού όπως είναι η κοστολόγηση, η τιμολόγησης του προϊόντος αλλά και το pitching και η εταιρική ταυτότητα. Αυτό όμως που μας προσέφερε το Orange Grove και ο λόγος που του πιστώνουμε πολύ μεγάλη αξία ήταν ότι οι μέντορες όλων των ειδικοτήτων δεν έμεναν στο θεωρητικό επίπεδο αλλά εξειδίκευαν τις συμβουλές τους για να ανταποκρίνονται στη δική μας περίπτωση. Επιπλέον όλοι οι μέντορες ήταν σε διαρκή αλληλεπίδραση κάτι

18 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

που έκανε την βοήθειά τους ακόμη πιο αποτελεσματική’. Βέβαια για να αξιοποιήσουν τις υπηρεσίες που προσφέρει το Orange Grove χρειάστηκε να επενδύσουν χρόνο, να συμμετέχουν ενεργά και να εργαστούν συστηματικά. ‘Για μια εβδομάδα ακούγαμε εισηγήσεις από τους μέντορες και μετά συμμετείχαμε σε επιμέρους εργαστήρια όπου επεξεργαζόμασταν και εφαρμόζαμε τις γνώσεις που είχαμε αποκτήσει πάνω στη δική μας επιχείρηση. Στη συνέχεια είχαμε μια συνάντηση με τους μέντορες και βελτιώναμε τα αποτελέσματα των εργασιών που είχαμε κάνει και έτσι αξιοποιούσαμε στο μέγι-

στο τις συμβουλές που λάβαμε’, θα πει ο κ Αθανασιάδης. Όπως και ο κ Σταμάτης αλλά και ο κ Τσέλιος έτσι και ο κ Αθανασιάδης επιβεβαιώνει ότι και μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος συνεχίζει να ωφελείται από την μαθητεία στη θερμοκοιτίδα. ‘Στο τέλος του προγράμματος μας δόθηκε ένας φάκελος με υλικό το οποίο όπως μας εξήγησαν θα μπορούσε να σταθεί χρήσιμο στο μέλλον. Όντως έτσι έγινε και το γεγονός ότι ακόμη αντλούμε χρήσιμες πληροφορίες έξι χρόνια μετά την παρακολούθηση αποδεικνύει πόσο ολοκληρωμένο ήταν το πρόγραμμα του Orange Grove’. n

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 19

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

ΜΕΤΑ - ΑΝΑΛΥΣΗ : ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΟΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης ζιζανίων, καλλιεργειών και κλιματικής αλλαγής

Στη σχέση ανταγωνισμού ζιζανίων/καλλιεργούμενων φυτών (ΚΦ), έχει προστεθεί και η επίδραση της κλιματικής αλλαγής με κύριους οδηγούς (drivers), το CO2 , τη θερμοκρασία και τη ξηρασία. Όμως ο συνδυασμός των κύριων παραγόντων της κλιματικής αλλαγής και η επίδρασή τους στο αποτέλεσμα του ανταγωνισμού ζιζανίων/ΚΦ έχει ελάχιστα διερευνηθεί για διάφορες αιτίες (ύπαρξη απαραίτητων υποδομών, χρονική διάρκεια και κόστος πειραματισμού, ύπαρξη πολλών μεταβλητών στον σχεδιασμό του πειραματισμού). Η εφαρμογή της Μετα-ανάλυσης αποτελεί μία καινοτόμα μεθοδολογία που μπορεί να δώσει απαντήσεις στη σχέση κλιματική αλλαγή/ζιζάνια/ΚΦ. Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της Μετα-ανάλυσης από μία μοναδική πρωτότυπη εργασία στον τομέα της σχέσης κλιματικής αλλαγής/ ζιζανίων/ΚΦ και προτείνονται μέτρα πολιτικής για τη χώρα μας. 1 ΣΠΥΡΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Πρώην Γενικός Διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε) Πρώην Τακτικός Ερευνητής του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ

επίδραση της μείωσης των αποδόσεων των καλλιεργούμενων φυτών (ΚΦ) λόγω του ανταγωνισμού με τα ζιζάνια, με αποτέλεσμα τη μείωση του οικονομικού εισοδήματος των αγροτών, έχει διαπιστωθεί και τεκμηριωθεί τόσο στη χώρα μας όσο και παγκοσμίως. Όμως ο συνδυασμός των κύριων οδηγών (drivers) της κλιματικής αλλαγής (CO2, θερμοκρασία, ξηρασία) και η επίδρασή τους στη σχέση ανταγωνισμού ζιζανίων/ΚΦ έχει ελάχιστα διερευνηθεί. Ο μεγάλος αριθμός των ΚΦ και των ζιζανίων σε συνδυασμό με τις παραμέτρους της κλιματικής αλλαγής και την ύπαρξη C3/C4 ΚΦ και ζιζανίων, καθιστά ενδεχόμενα χρονοβόρα, πρακτικά δύσκολη και απαιτεί σχετικά υψηλή χρηματοδότηση για την ταυτόχρονη ερευνητική αξιολόγηση της επίδρασης όλων αυτών των παραμέτρων στη σχέση ζιζανίων/ΚΦ. Επιπλέον η έλλειψη εξειδικευμένων υποδομών π.χ. ανοικτών θαλάμων κορυφής (OTC, Open Top Chamber, Εικ.1,2) και μηχανισμών εμπλουτισμού με CO2 (FACE) για τον πειραματισμό δυσκολεύει την επίτευξη άμεσων ερευνητικών ευρημάτων. Μελέτες έχουν δείξει ότι η εκτίμηση του κόστους προσαρμογής της αγροτικής δραστηριότητας στην κλιματική αλλαγή είναι σχετικά υψηλό, υπερβαίνει τα όρια των συνήθων ερευνητικών έργων και απαιτείται εφαρμογή εθνικής πολιτικής για την υλοποίησή τους. Το ερώτημα που προκύπτει είναι : πώς η επιστημονική κοινότητα μπορεί να απαντήσει άμεσα στο ερώτημα της αλληλεπίδρασης της σχέσης κλιματική αλλαγή/ζιζάνια/ΚΦ με στόχο να αναδείξει τα ερευνητικά κενά και να κατευθύνει τους στόχους του πειραματισμού; Η πιο ενδεδειγμένη προσέγγιση είναι η διενέργεια

20 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Εικ. 1,2: Θάλαμος ανοικτής κορυφής (ΟΤC) για ετήσια φυτά, δενδρώδη και δασικά φυτά.

Αποτελέσματα εφαρμογής της Μετα-ανάλυσης για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης ζιζανίων/καλλιεργειών/κλιματικής αλλαγής Παρουσιάζονται παρακάτω τα σπουδαιότερα αποτελέσματα της μοναδικής εφαρμογής της Μετα-ανάλυσης που υπάρχει στη σύγχρονη βιβλιογραφία σχετικά με τη διερεύνηση της αλληλεπίδρασης κλιματικής αλλαγής/ ζιζάνια/ ΚΦ.* Η μελέτη περιλάμβανε την ανάκτηση από τη βιβλιογραφία 1436 σχετικών ερευνητικών εργασιών αλλά με βάση τα κριτήρια που αναφέρθηκαν προηγούμενα επελέγησαν 57, από τις οποίες χρησιμοποιήθηκαν 171 παρατηρήσεις σχετικές με την επίδραση της κλιματικής αλλαγής και των ζιζανίων σε 23 ΚΦ.

πειραματισμού που για τους λόγους που αναφέρθηκαν πριν δεν έχει υλοποιηθεί. Στο ερώτημα που τέθηκε προηγούμενα για να έχουμε απαντήσεις στη σχέση κλιματική αλλαγή/ζιζάνια/ΚΦ εφαρμόστηκε μία σχετικά νέα μεθοδολογία που περικλείεται στο γενικό όρο Μετα-ανάλυση. Τι είναι η Μετα-ανάλυση ; Είναι η επιστήμη της ερευνητικής σύνθεσης και της συσσώρευσης γνώσης. Συνοπτικά τα χαρακτηριστικά της Μετα-ανάλυσης είναι: α) αποτελεί μία ποσοτική καινοτόμο μεθοδολογία σύνθεσης ερευνητικών αποτελεσμάτων από ανεξάρτητες δημοσιευμένες εργασίες με παρόμοιο ερευνητικό στόχο, β) ενσωματώνει τα αποτελέσματα ερευνητικών εργασιών που επιλέγονται μόνο από τη συστηματική ανασκόπηση (systemic review) με συγκεκριμένα κριτήρια και οδηγίες*, γ) καταλήγει σε ένα ολικό συμπέρασμα από την ανάλυση των εργασιών αν και τα επιμέρους συμπεράσματα

*Monteserrat Vilia et.al. (2021) Understanding the combined impacts of weeds and climate change on crops. Environ. Res. Lett. 16 034043

Συνοπτικά τα σπουδαιότερα αποτελέσματα της εργασίας είναι τα ακόλουθα: Ερώτημα 1. Επηρεάζεται η επίδραση των ζιζανίων στην απόδοση των ΚΦ από την Κλιματική αλλαγή; Απαντήσεις ♦ Τα ζιζάνια χωρίς την επίδραση της κλιματικής αλλαγής μείωσαν τις αποδόσεις των ΚΦ σε ποσοστό 30%. ♦ Η ταυτόχρονη επίδραση της κλιματικής αλλαγής και των ζιζανίων μείωσαν τις αποδόσεις των καλλιεργειών σε ποσοστό 26,6%, τιμή που δεν ήταν στατιστικώς σημαντική από τη Εικ 3: Αρχές, πρότυπα και άλλα στατιστισυνήθη επίδραση των ζιζανίων στην κά στοιχεία που χρησιμοποιούνται στην απόδοση των ΚΦ. Μετα-ανάλυση. ♦ Η επίδραση των ζιζανίων σε ξηρικές συνθήκες ήταν ιδιαίτερα αρνητική για τα ΚΦ στη Μεσογειακή λεκάνη, σε άνυδρες και ημι-άνυδρες κλιματικές συνθήκες, ενδιάμεση σε εύκρατο κλίμα και ελάχιστη σε τροπικές και ημιτροπικές περιοχές. ♦ Η αρνητική επίδραση των ζιζανίων κάποιων εργασιών μπορεί να είναι στην απόδοση των ΚΦ μετριάστηκε αντιφατικά, δ) εξετάζει και την πιθανή από την αύξηση της συγκέντρωσης ετερογένεια των εργασιών και μπορεί του CO2 και της θερμοκρασίας, αλλά να την αναλύσει με τη μέθοδο της αυξήθηκε σε συνθήκες ξηρασίας. Μετα-παλινδρόμησης, ε) αποτελεί πολύτιμο καινοτομικό ερΕρώτημα 2. Η συνδυασμένη επίδραση γαλείο για την ανάδειξη ερευνητικών των ζιζανίων και της κλιματικής κενών στους διάφορους τομείς της αλλαγής εξαρτάται από τη φωτοεπιστήμης, ζ) θεωρείται ο πρόδροσυνθετική συμπεριφορά (C3/C4) μος των “Big Data” και της “Open του ζεύγους ΚΦ/Ζιζανίου; Science”. Απαντήσεις Στην Εικ. 3 παρουσιάζονται οι βασικές ♦ Η επίδραση των ζιζανίων στη μείωση αρχές, πρότυπα και άλλα στοιχεία που των αποδόσεων στα ΚΦ που αναχρησιμοποιούνται στην Μετα-ανάλυση. πτύσσονται σε συνθήκες κλιματικής *PRISMA-P αλλαγής εξαρτάται από το είδος της (http://www.prisma-statement.org/ φωτοσυνθετικής συμπεριφοράς Extensions/Protocols) και του είδους του οδηγού(driver) της περιβαλλοντικής αλλαγής. *https://osf.io/g65cb*

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 21

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

♦ Σε άνοδο της συγκέντρωσης του CO2, τα ζιζάνια ίσως είναι πιο ανταγωνιστικά από τα ΚΦ, εάν αυτά έχουν την ίδια φωτοσυνθετική συμπεριφορά (C3 ή C4). ♦ Η αύξηση της θερμοκρασίας μείωσε την επίδραση των C4 ζιζανίων στα C3 ΚΦ. Όμως η υπόθεση ότι τα C4 φυτά είναι ανταγωνιστικά σε ξηρικές συνθήκες έναντι των C3 φυτών δεν επιβεβαιώθηκε από την Μετα-ανάλυση. ♦ Η ξηρασία αύξησε την επίδραση των ζιζανίων σε μικτά ζεύγη (C3,C4) στα ΚΦ, όμως μειώθηκε σε C3/C3 ζεύγη και δεν ήταν σημαντική σε C4/C4 ζεύγη. Αντίθετα η παρουσία C3 ΚΦ θα ευνοούσε την ανταγωνιστική τους ικανότητα έναντι των C4 ζιζανίων π.χ. την ανταγωνιστική ικανότητα του ρυζιού έναντι των C4 ζιζανίων. Ερώτημα 3. Είναι ο συνδυασμός της επίδρασης των ζιζανίων και της κλιματικής αλλαγής στα ΚΦ, όμοιος όταν υπάρχει ένα είδος ζιζανίου ή πολλά είδη; Απαντήσεις ♦ Η επίδραση των ζιζανίων στα ΚΦ σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής ήταν ανεξάρτητη από το εάν η καλλιέργεια ήταν μολυσμένη με ένα είδος ζιζανίου ή πολλά είδη ζιζανίων. Όμως το συμπέρασμα αυτό παρατίθεται με επιφύλαξη αφού ο αριθμός των επιλεγμένων μελετών που το υποστηρίζουν δεν ήταν μεγάλος. Ερώτημα 4. Είναι το αποτέλεσμα της επίδρασης των ζιζανίων σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής παρόμοιο για τα διάφορα είδη ΚΦ ; Απαντήσεις ♦ Η επίδραση των ζιζανίων σε ξηρικές συνθήκες ήταν πιο επιβλαβής για το καλαμπόκι (C4), αγκινάρα (C3), ηλίανθο (C3) και ήταν λιγότερο επιβλαβής (μη στατιστική διαφορά) στη σόγια (C3), σιτάρι (C3) και στο κεχρί (C4) ♦ Σε θερμές συνθήκες η επίδραση

22 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

των ζιζανίων ήταν αρνητική για το ρύζι και μειώθηκε αισθητά για το κριθάρι, σόγια, σιτάρι και ντομάτα (όχι στατιστικώς σημαντική διαφορά). Ερώτημα 5. Είναι το αποτέλεσμα της δράσης του συνδυασμού ζιζανίων και κλιματικής αλλαγής στα ΚΦ προσθετικό, συνεργιστικό ή ανταγωνιστικό; Απάντηση ♦ Το αποτέλεσμα της επίδρασης του συνδυασμού ζιζανίων και της κλιματικής αλλαγής είναι γενικά προσθετικό στα ΚΦ. Συμπεράσματα και προτάσεις για τη χώρα μας Το σπουδαιότερο συμπέρασμα που προέκυψε από την εφαρμογή της Μετα-ανάλυσης στην κατανόηση της συνδυασμένης επίδρασης της κλιματικής αλλαγής και των ζιζανίων στα ΚΦ είναι ότι η κλιματική αλλαγή δεν επηρέασε την αρνητική επίδραση των ζιζανίων στις αποδόσεις των ΚΦ. Από τις παραμέτρους της κλιματικής αλλαγής η ξηρασία φαίνεται να είναι η κύρια παράμετρος (driver) που αυξάνει την αρνητική επίδραση των ζιζανίων στις αποδόσεις των ΚΦ. Από την άλλη πλευρά το αρνητικό αποτέλεσμα της μείωσης των ζιζανίων στην απόδοση των ΚΦ μετριάστηκε από την αύξηση της συγκέντρωσης του CO2 και της θερμοκρασίας. Στο πλαίσιο αυτό προτείνονται συνοπτικά για τη χώρα μας τα ακόλουθα μέτρα προκειμένου να διερευνηθεί και αντιμετωπιστεί η επίδραση της κλιματικής αλλαγής σε συνδυασμό με τα ζιζάνια στις αποδόσεις των ΚΦ. 1. Δημιουργία ειδικών υποδομών (OTC & FACE) σε τρεις τουλάχιστον περιοχές στη χώρα μας (Κρήτη, Θεσσαλία, Μακεδονία) για τη μελέτη της επίδρασης των ζιζανίων και της κλιματικής αλλαγής σε φυσικές συνθήκες στα σπουδαιότερα για τη χώρα μας ΚΦ. Η απαιτούμενη χρηματοδότηση επιβάλλεται να καλυφθεί από το ΥΠΑΑΤ στο πλαί-

σιο εθνικής πολιτικής με τροποποίηση των κονδυλίων της ΚΑΠ. 2. Χρηματοδότηση εθνικού ερευνητικού προγράμματος, διάρκειας τουλάχιστον πέντε ετών στο πλαίσιο της πράσινης συμφωνίας από το ΥΠΑΑΤ και επιστημονική συνεργασία Πανεπιστημίων και Ερευνητικών Ιν/των για την υλοποίησή του. 3. Δημιουργία μέσω της γενετικής βελτίωσης νέων ποικιλιών ΚΦ ανθεκτικών κύρια σε ξηρικές συνθήκες . Επιβάλλεται η τροποποίηση του προγράμματος της ΚΑΠ της χώρα μας για την κάλυψη της χρηματοδότησης ερευνητικών έργων τουλάχιστον πενταετούς διάρκειας προς την κατεύθυνση αυτή. Η μεμονωμένη προσπάθεια ομάδων ερευνητών/μελών δεν μπορεί να αντιμετωπίσει ολοκληρωμένα το θέμα της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής στη σχέση ζιζανίων/ΚΦ, αλλά απαιτείται συντονισμένη πανελλαδικά προσπάθεια υπό την αιγίδα του ΥΠΑΑΤ. 4. Εκπαίδευση ερευνητών, στελεχών ΑΕΙ στην καινοτόμο μεθοδολογία της Μετα-ανάλυσης, που συνέχεια εξελίσσεται, αναδεικνύει τα ερευνητικά κενά σε ένα επιστημονικό θέμα/ τομέα π.χ. της επιστήμης της Ζιζανιολογίας και όχι μόνο. Η Μετα-ανάλυση πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο διδασκαλίας στα ΑΕΙ ιδιαίτερα στον τομέα της οικολογίας φυτών. 5. Η ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των ζιζανίων (ΟΑΖ) εξακολουθεί να αποτελεί την αιχμή του δόρατος αφού συνδέεται άμεσα με την πράσινη συμφωνία. Όμως θα πρέπει να αξιολογηθούν τα διαφορετικά συστήματα αντιμετώπισης των ζιζανίων σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής. Ειδικότερα για τη χώρα μας τα στοιχεία που πρέπει να προστεθούν στο σύστημα ΟΑΖ είναι τα ακόλουθα: ♦ Ελάχιστη ή καθόλου κατεργασία του εδάφους. ♦ Επιλογή των ζιζανιοκτόνων όχι μόνο από πλευράς βιολογικής αποτελεσματικότητας αλλά και με βάση τους περιβαλλοντικούς δείκτες τους (Koc, DT50, GUS). ♦ Εφαρμογή συστημάτων αμειψισποράς (αποφυγή μονοκαλλιέργειας) και τεχνικοοικονομική ανάλυση για την επίπτωση στο εισόδημα των αγροτών. ♦ Γενετική βελτίωση ΚΦ προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας έναντι των ζιζανίων. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.grotypos.gr, έτος 2023, τεύχος 6. n

AGENSO | ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΕΞΥΠΝΗ ΑΡΔΕΥΣΗ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ Ολοκληρωμένη πρόταση από την AGENSO - Ardeusi.gr

Το νερό αποτελούσε ανέκαθεν και συνεχίζει να αποτελεί έναν από τους απαραίτητους για τον άνθρωπο φυσικούς πόρους. Στην Ελλάδα, πάνω από 70% του νερού που καταναλώνεται, χρησιμοποιείται στον πρωτογενή τομέα παραγωγής. Η χρήση του δεν γίνεται πάντα ορθά και λελογισμένα, και συνήθως ακολουθεί το γραμμικό μοντέλο χρήσης και όχι το κυκλικό. Το Ardeusi.gr εισάγει έναν καινοτόμο ολοκληρωμένο τρόπο άρδευσης και αξιοποίησης του νερού για την αγροτική παραγωγή προσφέροντας προσδιορισμό της ποσότητας και του βέλτιστου χρόνου άρδευσης, μειώνοντας κατά έως και 30% την αναγκαία ποσότητα νερού για άρδευση, με πολλαπλά οφέλη για τον παραγωγό και το περιβάλλον. ΖΗΣΗΣ ΤΣΙΡΟΠΟΥΛΟΣ CEO της AGENSO

ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΜΙΝΙΑΡΗΣ Head of Agriculture Department AGENSO

ανάγκη για ολοκληρωμένη διαχείριση του νερού γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική, ειδικά στη γεωργία. Το ardeusi.gr είναι ένα πρωτοποριακό σύστημα άρδευσης ακριβείας το οποίο έχει αναδείξει την AGENSO μέσα στις 5 καλύτερες startups παγκοσμίως σε θέματα ολοκληρωμένων γεωργικών λύσεων. Υγρασία εδάφους και εξατμισοδιαπνοή Το ολοκληρωμένο σύστημα Ardeusi.gr αποτελείται από μία μικρού μεγέθους ΙοΤ συσκευή (Εικ. 1) η οποία είναι ενεργειακά αυτόνομη μέσω μικρού φωτοβολταϊκού πάνελ και συνδέεται με έναν μετεωρολογικό σταθμό και έναν αισθητήρα υγρασίας εδάφους. Οι μετρήσεις παρουσιάζονται στην πλατφόρμα του Ardeusi.gr, η οποία είναι προσβάσιμη από υπολογιστές αλλά διαθέσιμη και σαν Android εφαρμογή. Ορίζοντας το είδος της καλλιέργειας και του εδάφους, οι αλγόριθμοι της εφαρμογής προτείνουν τον ιδανικό χρόνο άρδευσης όταν ο αισθητήρας υγρασίας του εδάφους ανιχνεύσει υγρασία χαμηλότερη από την ιδανική για τη συγκεκριμένη καλλιέργεια και τύπο εδάφους. Επίσης, ο μετεωρολογικός σταθμός επιτρέπει τον αυτόματο υπολογισμό της εξατμισοδιαπνοής ώστε να είναι δυνατός ο αυτόματος υπολογισμός της απαιτούμενης ποσότητας νερού για την άρδευση. Απομακρυσμένος έλεγχος άρδευσης Μέσω της πλατφόρμας του Ardeusi.gr, προσφέρεται η δυνατότητα του απομακρυσμένου ελέγχου της άρδευσης. Με την τοποθέτηση ηλεκτροβανών στο δίκτυο ποτίσματος, ή ρελέ σε περίπτωση άντλησης του νερού, το άνοιγμα/κλείσιμο της άρδευσης μπορεί να πραγματοποιηθεί απομακρυσμένα μέσα από την εφαρμογή. Με αυτό τον τρόπο μειώνεται ο χρόνος που χρειάζεται για τον έλεγχο του χωραφιού και κυρίως την εφαρμογή της άρδευσης, και αυξάνεται

Εικ. 1: ΙοΤ κόμβος του Ardeusi.gr.

η ακρίβεια, καθώς ο αισθητήρας υγρασίας του εδάφους προσφέρει ακριβείς μετρήσεις σε τακτά χρονικά διαστήματα, η συχνότητα των οποίων ορίζεται στην πλατφόρμα. Αυτοματοποίηση άρδευσης Το Ardeusi.gr επιτρέπει την πλήρη αυτοματοποίηση της άρδευσης. Θέτοντας τους κατάλληλους κανόνες στην εφαρμογή, το σύστημα ανοιγοκλείνει μόνο του την άρδευση ανάλογα με τις ανάγκες της καλλιέργειας. Επιπρόσθετα, είναι δυνατός ο ορισμός πολλαπλών κανόνων που σχετίζονται με τα μετεωρολογικά δεδομένα που λαμβάνονται από τον μετεωρολογικό σταθμό, καθώς και η ρύθμιση του χρόνου εφαρμογής της άρδευσης (π.χ. άρδευση μόνο τη νύχτα), αλλά και της ποσότητας του νερού άρδευσης που εφαρμόζεται. Έτσι, προσφέρει ιδιαίτερα σημαντικά πλεονεκτήματα, καθώς είναι πλήρως παραμε-

τροποιήσιμο ανάλογα τις ανάγκες του παραγωγού και της καλλιέργειας. Κυκλική οικονομία Το Ardeusi.gr μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παρακολούθηση παραμέτρων τόσο ποιότητας όσο και ποσότητας του νερού. Με τον τρόπο αυτό, ενισχύει την κυκλική χρήση του νερού στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας, καθώς επιτρέπει την ολιστική διαχείριση των υδάτινων πόρων, συμπεριλαμβανομένων όμβριων υδάτων, υπόγειων υδάτων, θαλασσινού νερού, υδάτων δεξαμενών, αρδευτικών καναλιών και δικτύων, και λυμάτων. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η μείωση της σπατάλης νερού και η βελτιστοποίηση της χρήσης του. Αξιοποιώντας επεξεργασμένο νερό για την άρδευση επιτρέπεται η εξοικονόμηση σημαντικών αποθεμάτων νερού τα οποία μπορούν σε αξιοποιηθούν σε άλλους τομείς θεμελιώνοντας τη βιώσιμη ανάπτυξη και αειφορία. n 06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 23

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΑΡΔΕΥΣΗ ΜΕ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΓΙΑ ΑΡΔΕΥΣΗ ΜΕ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Κρίσιμο στοιχείο για το περιβάλλον και τη χώρα η σωστή διαχείριση του νερού Η χώρα μας με Μεσογειακό κλίμα έχει βροχερούς χειμώνες και ξηρά καλοκαίρια. Οι αρδευόμενες καλλιέργειες έχουν πολλαπλάσιες αποδόσεις σε ποσότητα και εισόδημα. Είναι προφανές ότι πρέπει να διαχειριστούμε ορθολογικά τους υδατικούς πόρους για να έχουμε τη βέλτιστη απόδοση του πρωτογενούς τομέα. Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στην εξοικονόμηση νερού τόσο στη μεταφορά και διανομή του όσο και στην εφαρμογή του στο χωράφι. Η εργασία αναφέρεται στην εξοικονόμηση κατά την εφαρμογή στο χωράφι με χρήση νέων τεχνολογιών. Αυτές αναφέρονται σε μοντέλα εκτίμησης του χρόνου και των δόσεων άρδευσης αλλά και σε αισθητήρες που μπορούν να εκτιμήσουν τον σωστό χρόνο άρδευσης με μέτρηση της θερμοκρασίας των φυτών αλλά και με μέτρηση της υγρασίας του εδάφους. Η χρήση τεχνολογιών ίντερνετ των πραγμάτων επιτρέπει την αυτοματοποίηση της άρδευσης ώστε να εξασφαλίζεται η διατήρηση της υγρασίας του εδάφους στα επιθυμητά όρια για να ελαχιστοποιούνται οι απώλειες από υπερβολικές δόσεις. Υπάρχουν Ελληνικές επιχειρήσεις που παράγουν σχετικό εξοπλισμό. Αυτό που λείπει είναι η καθοδήγηση των αγροτών και η βοήθεια να τα εφαρμόσουν. ΦΑΝΗΣ ΓΕΜΤΟΣ Γεωπόνος, Ομότιμος Καθηγητής Τμήματος Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Πρώην Τακτικός Ερευνητής του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ

χώρα μας έχει Μεσογειακό κλίμα με βροχές τον χειμώνα και ξηρασία το καλοκαίρι. Οι καλοκαιρινές αρδευόμενες καλλιέργειες έχουν πολλαπλάσιες αποδόσεις από τις χειμερινές ξηρικές. Είναι λογικό η χώρα να αναπτύξει ένα σύστημα διαχείρισης των υδάτων της για να επιτύχει τη μέγιστη δυνατή παραγωγικότητα του πρωτογενούς τομέα με αύξηση των υψηλής απόδοσης και εισοδήματος αρδευόμενων καλλιεργειών. Ένα σύστημα διαχείρισης των υδάτων μπορεί να χωριστεί σε τρία στοιχεία: Τη διαχείριση της προσφοράς του νερού, τη διαχείριση της διακίνησης και διανομής στα χωράφια και τη διαχείριση της εφαρμογής στο χωράφι. Πηγή του νερού είναι οι βροχές (ο αέναος υδρολογικός κύκλος). Με δεδομένο το κλίμα και την κατανομή των βροχών είναι λογικό να δημιουργήσουμε ταμιευτήρες νερού που θα αποθηκεύουν το νερό των χειμερινών βροχών. Η χώρα έχει μεγάλους ορεινούς όγκους και φαίνεται επίσης λογικό να δημιουργήσουμε εκεί ταμιευτήρες νερού που θα προσφέρουν ασφάλεια: από πλημμύρες που φαίνεται να προκαλούνται από ραγδαίες βροχές που προβλέπονται από την κλιματική αλλαγή, από περιόδους ξηρασίας που επίσης προβλέπονται από την

24 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

κλιματική αλλαγή, καθαρής ενέργειας με παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας και επισιτιστική ασφάλεια από την αυξημένη παραγωγή των αρδευόμενων καλλιεργειών. Παραδόξως η χώρα μας έχει αξιοποιήσει μόνο το 35% των δυνατοτήτων δημιουργίας ταμιευτήρων και παραγωγής ΥΗ ενέργειας με τις ωφέλειες/ασφάλειες που αναφέρθηκαν. Το πολιτικό σύστημα της χώρας πρέπει να εξηγήσει αυτή την καθυστέρηση αξιοποίησης των δυνατοτήτων της χώρας. Σημαντική πηγή νερού είναι και οι υπόγειοι υδροφορείς που διαθέτουν ποσότητες που έχουν αποθηκευτεί σε παλαιότερες εποχές και μπορούν να αξιοποιηθούν υπό τον όρο της βιωσιμότητας. Δυστυχώς, ο όρος της βιωσιμότητας παραβλέπεται σε πολλές περιοχές της χώρας. Μπορούμε να αντλούμε όσο νερό αποκαθίσταται κάθε χρόνο, κάτι που σε πολλές περιοχές της χώρας δεν τηρείται, δημιουργώντας σημαντικούς κινδύνους στο περιβάλλον αλλά και κινδύνους ερημοποίησης περιοχών. Η διανομή του νερού είναι ένα κρίσιμο στοιχείο καθώς σήμερα γίνεται κυρίως με ανοιχτούς χωμάτινους ή επενδυμένους κακοσυντηρημένους αγωγούς με απώλειες (εξάτμιση και βαθιά διήθηση) που φτάνουν το 25% του νερού που διακινείται. Η δημιουργία υποδομών για την αποθήκευση νερού και τη διακίνησή του είναι δουλειά της Κεντρικής Κυβέρνησης, των Περιφερειών, των Δήμων και τον Οργανισμών Εγγείων Βελτιώσεων. Η εφαρμογή του νερού στο χωράφι είναι δουλειά των αγροτών και η σωστή διαχείριση της άρδευσης επηρεάζει τόσο τις αποδόσεις των καλλιεργειών όσο και το κόστος παραγωγής. Ποτίζουμε σήμερα σωστά τις καλλιέργειές μας; Φοβάμαι πως η απάντηση είναι αρνητική. Η εφαρμογή του αρδευτικού νερού

είναι εμπειρική. Ο κάθε αγρότης γνωρίζοντας το χωράφι του και την καλλιέργεια εφαρμόζει τη δόση και τον χρόνο με κριτήρια που έχει διαμορφώσει με την εμπειρία του. Κάθε καλλιέργεια έχει τις δικές της απαιτήσεις. Άλλες καλλιέργειες όπως το καλαμπόκι θέλουν να έχουν συνεχώς επάρκεια νερού ενώ άλλες όπως το βαμβάκι θέλουν σε κάποια στάδια να έχουν περιορισμένη επάρκεια νερού για να αναγκαστεί το φυτό να μπει σε στάδιο αναπαραγωγής και να μην παρατείνει το βλαστικό στάδιο που δημιουργεί μεγάλα φυτά με μικρή παραγωγή. Με την ανάπτυξη αισθητήρων τα τελευταία χρόνια έχουμε δυνατότητα να μετράμε χαρακτηριστικά που μπορούν να μας βοηθήσουν να εκτιμήσουμε τον χρόνο που πρέπει να ποτίσουμε και την ποσότητα που θα εφαρμόσουμε. Η εφαρμογή του νερού στο χωράφι Ο χρόνος εφαρμογής και η ακριβής ποσότητα είναι κρίσιμα στοιχεία για την ανάπτυξη των φυτών και την καλή παραγωγή. Τα φυτά πρέπει να έχουν επαρκές νερό στη διάρκεια της βλαστικής περιόδου όχι όμως υπερβολικό γιατί μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στα φυτά. Όταν το έδαφος γεμίσει με νερό τότε δεν υπάρχει αέρας που χρειάζεται η ρίζα για να λειτουργήσει, δεν μπορεί να τροφοδοτήσει το φυτό με νερό και θρεπτικά στοιχεία και το φυτό χάνεται. Είναι το φαινόμενο του κιτρινίσματος των φυτών μας όταν το χωράφι νεροκτρατήσει. Επομένως πρέπει να αποφεύγουμε να εφαρμόζουμε ποσότητες που κάνουν το νερό να λιμνάζει. Το έδαφος έχει δύο χαρακτηριστικές υγρασίες: την υδατοϊκανότητα, δηλαδή την ποσότητα του νερού που μπορεί να συγκρατήσει το έδαφος μετά την απομάκρυνση του νερού με τη βαρύτητα (στράγ-

γιση) οπότε μένουν και πόροι για κυκλοφορία του αέρα και το σημείο μόνιμης μάρανσης, δηλαδή την περιεκτικότητα σε νερό που το φυτό δεν μπορεί πλέον να το απορροφήσει και μαραίνεται μόνιμα. Θεωρητικά θα πρέπει να διατηρούμε το νερό στο έδαφος ανάμεσα στα δύο σημεία για να έχουμε συνεχή τροφοδοσία του φυτού και κανονική λειτουργία της ρίζας. Όταν εφαρμόζουμε νερό πάνω από την υδατοϊκανότητα τότε το νερό με τη βαρύτητα στραγγίζει και μεταφέρεται στα βαθύτερα στρώματα του εδάφους και χάνεται για τα φυτά. Το κακό είναι ότι μαζί του μεταφέρει και τα υδατοδιαλυτά στοιχεία του εδάφους όπως το άζωτο που με τον τρόπο αυτό χάνεται (για τα φυτά και τη τσέπη μας) και οδηγείται τελικά στα υπόγεια νερά που ρυπαίνει (η γνωστή νιτρορύπανση). Επομένως ο στόχος μας πρέπει να είναι να εφαρμόζουμε νερό μέχρι την υδατοϊκανότητα και να διατηρούμε την υγρασία πάνω από το σημείο μόνιμης μάρανσης. Ποιά εργαλεία έχουμε σήμερα για να βοηθήσουμε τους αγρότες να εφαρμόσουν την άρδευση στο σωστό χρόνο με τη σωστή ποσότητα; Μετεωρολογικοί σταθμοί και μοντέλα άρδευσης Η δυνατότητα μέτρησης των μετεωρολογικών στοιχείων μπορεί να μας κατευθύνει στην εφαρμογή του αρδευτικού νερού. Ένας μετεωρολογικός σταθμός μπορεί να μετρά στοιχεία για τη βροχή, θερμοκρασία, ηλιοφάνεια, άνεμο από τα οποία μπορούμε να εκτιμήσουμε την εξάτμιση και τη διαπνοή (δηλαδή το νερό που αποβάλλεται στην ατμόσφαιρα με τη λειτουργία των φυτών) του νερού οπότε μπορούμε να εκτιμήσουμε πόσο νερό πρέπει να προσθέσουμε για να αντικαταστήσουμε ότι χάνεται. Υπάρχουν διάφορα τέτοια μοντέλα. ‘Ενα που χρησιμοποιείται περισσότερο είναι το μοντέλο του FAO (CROPWAT). Αυτό μας δίνει την ποσότητα του νερού που πρέπει να εφαρμόσουμε για να αποκαταστήσουμε την υγρασία του εδάφους. Στην αγορά υπάρχουν λογισμικά (και από Ελληνικές εταιρείες πχ Gaia sense) που βοηθούν τους αγρότες στη λήψη αποφάσεων για την καλλιέργεια. Τα λογισμικά είναι συνδεδεμένα με μετεωρολογικούς σταθμούς, παρακολουθούν την εξέλιξη της καλλιέργειας και συμβουλεύουν τους αγρότες πότε πρέπει να ποτίσουν. Πολλά από τα λογισμικά μπορούν να κατεβούν σε εφαρμογές στα κινητά και να δίνουν εικόνα της κατάστασης της φυτείας στον παραγωγό από απόσταση. Οι εφαρμογές αυτές μπορούν να επιτύχουν σημαντική εξοικονόμηση πόρων (μείωση του εφαρμοζόμενου νερού άρδευσης και του κόστους παραγωγής) με παράλληλη αύξηση της παραγωγής και της ποιότητας του προϊόντος. 06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 25

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΑΡΔΕΥΣΗ ΜΕ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Εικόνα συστήματος λήψης σημάτων και επεξεργασίας τους.

Μέτρηση της θερμοκρασίας των φυτών Η επάρκεια νερού στο έδαφος επιτρέπει στο φυτό να το απορροφά με τη ρίζα και να το αποβάλλει μέσω των στοματίων των φύλλων στην ατμόσφαιρα. Τα στομάτια παραμένουν ανοιχτά και το νερό ρέει στο φυτό ψύχοντάς το. Τα ανοικτά στομάτια επιτρέπουν την ανταλλαγή των αερίων και του διοξειδίου του άνθρακα για τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης. Όταν υπάρχει έλλειψη νερού, η ροή του στα φυτά μειώνεται καθώς και η ψύξη των φυτών, οπότε η θερμοκρασία των φυτών ανεβαίνει. Τα στομάτια κλείνουν για να μειώσουν τη ροή του νερού και μειώνουν και τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης. Σήμερα υπάρχουν αισθητήρες (μετρούν την υπέρυθρη ακτινοβολία) που μετρούν τη θερμοκρασία των φυτών μας. Παλαιότερα ήταν πολύ μεγάλου κόστους και ήταν δύσκολο να πάρουμε εικόνες από τις φυτείες. Θυμάμαι κάποιο ερευνητή στο Ισραήλ να τοποθετεί μια ψηλή κολώνα σε ένα αγροτικό για να παίρνει εικόνες ενός αμπελιού για να προσδιορίζει τον χρόνο άρδευσης και τα σημεία του χωραφιού που έπρεπε να ποτιστούν. Σήμερα το κόστος έχει πέσει (όπως σε όλα τα ηλεκτρονικά) και τα drones μπορούν να πετάξουν πάνω από το χωράφι και να μας δώσουν εικόνα της θερμοκρασίας των φυτών και με βάση αυτό την ανάγκη προσθήκης νερού σε όλο το χωράφι ή σε σημεία του.

Μέτρηση υγρασίας εδάφους Το κάθε έδαφος όπως αναφέρθηκε έχει κάποια χαρακτηριστικά για την υγρασία που περιέχει. Την υδατοϊκανότητα και το σημείο μόνιμης μάρανσης. Σήμερα έχουμε αισθητήρες που μπορούν να μετρούν την υγρασία του εδάφους σε διάφορα βάθη και σε διάφορα σημεία του χωραφιού. Μπορούμε επομένως να εκτιμήσουμε ένα βάθος ριζοστρώματος (εκεί που βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος της ρίζας των φυτών) και να μετρούμε την περιεκτικότητά του σε νερό. Αν μετρήσουμε την υδατοϊκανότητα τότε γνωρίζουμε πόσο νερό πρέπει να εφαρμόσουμε για να τη φτάσουμε. Αν γνωρίζουμε το σημείο μόνιμης μάρανσης τότε γνωρίζουμε που δεν πρέπει να αφήσουμε να φτάσει η υγρασία του εδάφους οπότε θα έχουμε ζημιά στα φυτά μας. Επομένως ορίζουμε ένα εύρος υγρασίας του εδάφους από την υδατοϊκανότητα μέχρι πχ 30% πάνω από το σημείο μόνιμης μάρανσης και μπορούμε να τη διατηρούμε ώστε τα φυτά να έχουν συνεχώς επάρκεια νερού για τη μέγιστη δυνατή απόδοση. Αυτό ισχύει για καλλιέργειες που θέλουν πάντα επάρκεια νερού. Σε καλλιέργειες που θέλουμε να δημιουργήσουμε μικρές καταπονήσεις όπως πχ στο βαμβάκι ή στα σταφύλια για οινοποίηση τότε στις περιόδους που θέλουμε να τα καταπονήσουμε θα εφαρμόζουμε μικρότερες ποσότητες νερού. Οι αισθητήρες μέτρησης της υγρασίας του εδάφους μπορούν να στέλνουν τις μετρήσεις ασύρματα και να λαμβάνονται και καταγράφονται από συσκευές στο όρια του χωραφιού και από εκεί όπου θέλουμε πχ στο κινητό μας.

Δυνατότητα αυτοματοποίησης της άρδευσης: Ίντερνετ των πραγμάτων (IoT) Εάν εγκαταστήσουμε στο χωράφι μας αισθητήρες μέτρησης της υγρασίας τότε μπορούμε να καταγράφουμε συνεχώς την υγρασία του χωραφιού μας. Αν συνδέσουμε τους αισθητήρες μας με ένα σύστημα καταγραφής τότε θα έχουμε την εικόνα σε μια οθόνη με την εξέλιξη της υγρασίας. Μπορούμε να την έχουμε στο κινητό μας τηλέφωνο και να γνωρίζουμε τι γίνεται στο χωράφι μας. Με βάση αυτά τα στοιχεία μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα αυτόματο σύστημα ποτίσματος των καλλιεργειών μας. Αυτό μπορούμε να το δημιουργήσουμε χρησιμοποιώντας ένα σύστημα Ίντερνετ των Πραγμάτων ή των Μηχανών όπως μου φαίνεται να περιγράφει καλύτερα το σύστημα. Τι είναι αυτό; Στο ίντερνετ που χρησιμοποιούμε έχουμε μια αλληλεπίδραση ανθρώπων και μηχανών όπως βάσεις δεδομένων κλπ. Εμείς θέτουμε τις ερωτήσεις και οι μηχανές μας δίνουν πηγές όπου μπορούμε να βρούμε τα στοιχεία που θέλουμε. Στο IoT υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ μηχανών. Στο παράδειγμα που αναφέρομαι οι αισθητήρες της υγρασίας μεταφέρουν τις μετρήσεις σε μια βάση. Στην ίδια βάση καταλήγουν στοιχεία από μετεωρολογικούς σταθμούς αλλά και από άλλους αισθητήρες που έχουμε και μπορούν να μετρούν στοιχεία όπως η ποιότητα του νερού κλπ. Από εκεί μεταφέρονται σε μια βάση δεδομένων στο σύννεφο όπου επεξεργάζονται και επιστρέφουν οι εντολές που μπορούν να ενεργοποιούν το σύστημα άρδευσης πχ ένα σύστημα στάγδην άρδευσης. Όλα αυτά σε κλάσματα του δευτερολέπτου. Όταν η υγρασία του εδάφους πλησιάζει στο όριο που θέσαμε πάνω από το σημείο μόνιμης μάρανσης τότε το σύστημα άρδευσης ενεργοποιείται και αρχίζει το πότισμα. Μόλις η υγρασία φτάσει στην υδατοϊκανότητα τότε το σύστημα σταματά το πότισμα. Η λειτουργία του συστήματος φαίνεται στην εικόνα με τη γραμμή με μπλε χρώμα να είναι η υγρασία του εδάφους και με πορτοκαλί να δείχνει την άρδευση. Όταν η πορτοκαλί γραμμή είναι στο 1 έχουμε άρδευση και στο 0 όχι. Η συχνότητα της άρδευσης μεταβάλλεται ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν. Βλέπουμε την υγρασία του εδάφους να κυμαίνεται από 30 έως 40% εξασφαλίζοντας συνεχώς επαρκή υγρασία για την ανάπτυξη των φυτών σε ένα θερμοκήπιο από όπου έχουν ληφθεί τα στοιχεία για το διάγραμμα. Είναι προφανές ότι με ένα τέτοιο σύστημα εξασφαλίζουμε τη διατήρηση της υγρασίας του εδάφους σε επίπεδα επάρκειας και

Εικόνα αισθητήρα μέτρησης υγρασίας εδάφους.

26 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Εικόνα εξέλιξης της υγρασίας του εδάφους σε ένα κινητό.

των ευδιάλυτων θρεπτικών στοιχείων όπως το άζωτο. Ένα ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι πόσο κοστίζει ένα τέτοιο σύστημα και ποιό είναι το όφελος. Θα αναφερθώ σε ένα σύστημα που παράγει μια Ελληνική νεοφυής επιχείρηση η AGENSO. Ένα σύστημα με αισθητήρες που μπορούν να τοποθετηθούν σε διάφορα σημεία του χωραφιού κοστίζει περίπου 1000€. Ας υποθέσουμε ότι με το σύστημα ποτίζουμε ένα χωράφι 50 στρεμμάτων. Τότε το κόστος του συστήματος είναι 20 €/στρ. Το κόστος της άρδευσης κυμαίνεται σε πολύ μεγάλα όρια ανάλογα με τη πηγή νερού. Σε περιοχές με επιφανειακά νερά το κόστος είναι σχετικά χαμηλό καθώς η κατανάλωση ενέργειας για άντληση νερού από λίγα μέτρα είναι μικρή. Μαζί με το κόστος του ΤΟΕΒ είναι της τάξης των 30-40 €/στρ. Αν πάμε όμως σε περιοχές που ποτίζουν από υπόγειους υδροφορείς και βάθος άντλησης πάνω από τα 100 μέτρα τότε το κόστος άρδευσης φτάνει στα 80-100 €/στρ. Η εταιρεία που κατασκευάζει το σύστημα υποστηρίζει ότι επιτυγχάνει μείωση της κατανάλωσης νερού κατά 30% που αντιστοιχεί σε 9-12 €/στρ για περιοχές με χαμηλό κόστος άρδευσης και 24-30 €/στρ για τις περιοχές με υψηλό. Ακόμα και η μισή εξοικονόμηση αν επιτευχθεί στις υψηλού κόστους περιοχές η απόσβεση γίνεται σε 1-2 χρόνια ενώ στις χαμηλού κόστους θα γίνει σε διπλάσιο χρόνο. Σε κάθε περίπτωση ο χρόνος απόσβεσης είναι μικρός και η ωφέλεια σημαντική. Θα πρέπει να προσθέσουμε

Παρακολούθηση της άρδευσης με σύστημα στάγδην και της υγρασίας του εδάφους σε ένα θερμοκήπιο.

επομένως την συνεχή λειτουργία των φυτών μας που θα μας δώσει τη μέγιστη παραγωγή. Επιπλέον εξασφαλίζουμε να μην έχουμε βαθιά διήθηση του νερού πέρα από το βάθος ριζοστρώματος που μας μειώνει τις απώλειες τόσο του νερού όσο και

επιπλέον την ωφέλεια στη καλλιέργεια και την επιδότηση 5 €/στρ της νέας ΚΑΠ από τη χρήση εξοπλισμού ψηφιακής γεωργίας. Να προσθέσουμε και τη σημαντική εξοικονόμηση του φυσικού πόρου νερό και την ωφέλεια στο περιβάλλον.

Συμπεράσματα Η χώρα μας έχει άμεση ανάγκη βελτίωσης της διαχείρισης των υδάτων καθώς οι αναμενόμενες αλλαγές του κλίματος θα δημιουργήσουν σημαντικά προβλήματα τόσο από τη μεριά των πλημμυρικών φαινομένων όσο και από τη πλευρά των περιόδων ξηρασίας. Η εξασφάλιση άρδευσης θα συμβάλλει στην επισιτιστική ασφάλεια της χώρας και στην ευημερία του πρωτογενούς τομέα. Οι φορείς της εξουσίας της χώρας οφείλουν να προχωρήσουν σε επενδύσεις στη προσφορά και διακίνηση του νερού που θα βελτιώσουν τη κατάσταση. Οι αγρότες από την πλευρά τους πρέπει να προχωρήσουν άμεσα στην υιοθέτηση των νέων τεχνολογικών που θα τους επιτρέψουν να μειώσουν τη κατανάλωση νερού στα χωράφια τους, με βελτίωση των αποδόσεων των καλλιεργειών τους αλλά και ουσιαστική μείωση του κόστους παραγωγής και επιπλέον συμβολή στη σωστή διαχείριση του πολύτιμου φυσικού πόρου του νερού. Η χρήση λογισμικών για την υποβοήθηση στη λήψη αποφάσεων και συστημάτων μέτρησης υγρασίας εδάφους και αυτοματοποίησης του ποτίσματος θα πρέπει να εφαρμοστούν από τον κάθε αγρότη. Το κόστος φαίνεται να αποσβένεται εύκολα. Συστήματα μέτρησης της θερμοκρασίας των φυτών με θερμικές κάμερες σε drone έχουν μεγαλύτερο κόστος και θέλουν μάλλον συλλογικά σχήματα για να περιορίσουν το κόστος. Συνεταιριστικά σχήματα ή επαγγελματίες μπορούν να τα λειτουργήσουν επωφελώς. Η επιδότηση των 5 €/στρ της ΚΑΠ είναι μια επιπλέον βοήθεια. Είναι πολύ μικρή ενίσχυση σε αντίθεση με μέτρα μείωσης της παραγωγής που έχει η νέα ΚΑΠ. Ένα ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι ποιός θα βοηθήσει τους αγρότες να υιοθετήσουν με επιτυχία τις νέες τεχνολογίες. Η έλλειψη συστήματος γεωργικών εφαρμογών αλλά και συστημάτων διαρκούς εκπαίδευσης και επιμόρφωσης των αγροτών είναι κρίσιμα και πρέπει να αναπτυχθούν αν πραγματικά επιθυμούμε να έχουμε ένα ανθηρό, υψηλής παραγωγικότητας πρωτογενή τομέα στη χώρα. Κάτι που φαίνεται να μην ενισχύει η νέα ΚΑΠ. Ποιός θα πάρει την πρωτοβουλία να οργανώσει ένα σύστημα με γεωπόνους στο χωράφι που θα καθοδηγούν και συμβουλεύουν τους αγρότες; Η Κυβέρνηση, η Περιφέρεια, οι Αγροτικοί Δήμοι (ουσιαστικά όλοι οι Δήμοι εκτός Αθήνας και Θεσσαλονίκης) , οι Συνεταιρισμοί των αγροτών; Δυστυχώς τίποτα από αυτά δεν συζητήθηκε στις εκλογές. Η Αθήνα είναι μακριά από τη γεωργική πραγματικότητα. Τι θα κάνει η νέα κυβέρνηση; Περιμένουμε. n 06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 27

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΠΠΑΡΗΣ

2.000 ΡΙΖΕΣ ΚΑΠΠΑΡΗΣ ΣΕ 10 ΑΓΟΝΑ ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ

Αποδίδουν περισσότερα από 5.000 ρίζες ελιές σε 200 στρέμματα Δημοσίευσα πρόσφατα ένα άρθρο μου , με τίτλο «2.000 κάππαρες… αποδίδουν περισσότερα από 3.000 ελιές». Όμως σύμφωνα με νεότερα στοιχεία, που προέκυψαν μετά από ενδελεχή διερεύνηση, ιδιαίτερα στις αγορές του εξωτερικού, ο συσχετισμός όπως αποτυπώνεται και στον τίτλο , διαμορφώθηκε ακόμη περισσότερο υπέρ της κάππαρης. Η Άγρια, Αυτοφυής, Αρωματική Κάππαρη, δεν καλλιεργείται στην Ελλάδα. Παρά τις επίμονες προσπάθειές μου, δεν μπόρεσα να εντοπίσω καμία οργανωμένη καλλιέργεια. Ο υπογράφων την καλλιεργεί, είτε ως μονοκαλλιέργεια, είτε σε συγκαλλιέργεια με τις ελιές. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΥΛΑΚΗΣ Συνταξιούχος τραπεζικός

ου πήραν περισσότερο από 10 χρόνια τα πειράματα, οι διαρκείς, επίμονες κι επίπονες παρατηρήσεις και η μελέτη άπειρων συγγραμμάτων, ερευνών και σημειώσεων. Τέλος καλό, όλα καλά, αφού δημιούργησα φυτά/κλώνους κάππαρης, ταυτόσημα με τα αυτοφυή. Τα φυτά προέρχονται:

II. Είτε από σπόρους, των οποίων η βλάστηση επιτυγχάνεται με δύο διαφορετικές μεθόδους. Με φυσικά ή με χημικά στοιχεία. ♦ Η με φυσικά στοιχεία μέθοδος, έχει επιτυχή βλάστηση 100%. ♦ Η δε με χημικά, περί το 80%.

I. Είτε από μοσχεύματα, με επιτυχή βλάστηση, από 75% έως και 90%, σε μερικώς προστατευόμενο περιβάλλον.

Πάντα σε μερικώς προστατευόμενο περιβάλλον. Προ ετών δημιούργησα μια πειραματική μικρο-φυτεία, με φυτά από μόσχευμα

28 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

και από σπόρο. Καταπόνησα τα φυτά με διάφορους τρόπους για να ελέγξω τις αντιδράσεις και τις αντοχές τους. Κατέληξα ότι με ενδιαφέρουν περισσότερο τα φυτά από μόσχευμα. Οπότε προ 2,5 ετών τα ξερίζωσα όλα, επειδή προήρχοντο από διαφορετικά σημεία της μείζονος περιοχής της Δυτικής Μάνης, όπου κατοικώ. Φύτεψα λίγα νέα φυτά, τα οποία προέρχονται αποκλειστικά από μόσχευμα και μόνο από τα αυτοφυή της Ακτής της Στούπας/Δυτική Μάνη, της οποίας την ποικιλία την θεωρώ άριστη. Προτίθεμαι να φυτέψω περισσότερα εν καιρώ, μόνο για οικογενειακή χρήση. Όσον αφορά τις οικονομικές αποδόσεις της κάππαρης, ο τίτλος του παρόντος τα λέει όλα.

Αρκεί οι ενασχολούμενοι: ♦ Να είναι παραγωγοί π.χ. ελαιολάδου/ελαιών, ή και άλλων αγροτικών προϊόντων, ♦ Να τυποποιούν και να πωλούν επώνυμα τα προϊόντα τους και ♦ Να τα εξάγουν. Είτε στο σύνολό τους, είτε μέρος αυτών. Η κάππαρη «πιάνει τιμή» εκτός Ελλάδος, συνήθως σε Βόρεια Ευρώπη, Βόρεια Αμερική και Καναδά. Εκεί έχουν τη δυνατότητα και πληρώνουν την ποιότητα. Όποιος τολμήσει την καλλιέργεια της Άγριας, Αρωματικής Κάππαρης, μόνον υπερκέρδη μπορεί να αποκομίσει. Οι παραγωγοί κάππαρης του Lipari, νησάκι της Νότιας Ιταλίας, την πωλούν στο διαδίκτυο 100 ευρώ το κιλό. Που σημαί-

νει ότι στο «φυσικό μαγαζί τους» το πιθανότερο είναι να την πωλούν ακριβότερα. Στη Ν. Υόρκη και στο Τορόντο, 3 ουγγιές κάππαρη, δηλαδή 85,05 γραμμάρια, κοστίζει 10 δολάρια, ή 118 δολάρια το κιλό ! (*) . Κατά συνέπεια, ο Έλληνας καλλιεργητής, τυποποιητής και εξαγωγέας κάππαρης, μπορεί να την πουλήσει τουλάχιστον 40 ευρώ το κιλό. Δηλαδή 160.000 ευρώ, μόνο από τις 2.000 ρίζες κάππαρης(**). Αν διαθέτει δε και δίκτυο διανομής στα μέρη όπου εξάγει, μπορεί να πετύχει ακόμη υψηλότερη τιμή. Ακούγεται εξωπραγματικό μεν, αλλά είναι απλά πραγματικό. Πέρα από το βρώσιμο προϊόν της κάππαρης, που είναι τα μπουμπούκια (καπαρόκουμπα) και τα μούρα, σε πρώιμο στάδιο, δεν πάει τίποτα χαμένο. Για τους σπόρους, τα φύλλα , ακόμη και τις ρίζες, υπάρχει αγοραστικό ενδιαφέρον από εξειδικευμένες φαρμακευτικές εταιρείες. Οι αγροτο-παραγωγοί μεσαίας και μεγάλης κλίμακας, με όποια καλλιέργεια και αν ασχολούνται, θα την συνεχίσουν. Θα εξάγουν και λάδι και ελιές και ότι άλλο ήδη παράγουν. Όμως η κάππαρη θα εκτινάξει τα κέρδη τους. Η κάππαρη μπορεί να καλλιεργηθεί σε άγονα χωράφια , τα οποία οι ιδιοκτήτες τους τα χαρακτηρίζουν έως και «άχρηστα». Οι εδαφολογικές απαιτήσεις της, είναι από μηδαμινές, έως μηδενικές. Βλέπουμε συχνά αυτοφυής θάμνους κάππαρης, να φυτρώνουν σε ρωγμές βράχων και τοίχων, όπου δεν υπάρχει ίχνος χώματος. Πέραν της έρευνας σε διεθνές επίπεδο, όσον αφορά τις οικονομικές αποδόσεις, έκανα και μία ποιοτική έρευνα σχετικά με την φαγώσιμη κάππαρη, η οποία πωλείται στην Ελληνική αγορά. Υπάρχουν περισσότερες από 20 διαφορετικές μάρκες. Αγόρασα και βαθμολόγησα 9 με κλίμακα από το 0 (μηδέν) έως το 10. 06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 29

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΠΠΑΡΗΣ γνωρίζοντες), από το νησάκι Pantelleria, ανοιχτά των ακτών της Σικελίας. Η Ελληνική κάππαρη όμως δεν έχει να ζηλέψει τίποτα, ούτε από αυτήν της Pantelleria, ούτε από όση παράγει το σύμπλεγμα των Αιολίδων Νήσων, της Νότιας Ιταλίας. Όμως οι Ιταλοί κατάφεραν και μπράβο τους, διεθνοποιημένο ΠΟΠ, για την κάππαρή τους. Διεθνοποιημένο ΠΟΠ σημαίνει αναγνωρισιμότητα, συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση και σταθερά υψηλές τιμές. Και εμείς τι κάνουμε; Ως συνήθως τίποτα. Ούτε καν παράγουμε κάππαρη παρά τις ιδανικές εδαφολογικές συνθήκες και το ιδανικό κλίμα. Η Ελληνική κάππαρη «βγάζει» γεύση και άρωμα, αντίθετα με την εκ Τουρκίας, Μαρόκου, Ισπανίας, Συρίας και άλλων. Αυτές τις χώρες και πολλές άλλες τις βρίσκουμε στον κατάλογο των παραγωγών και εξαγωγέων κάππαρης. Η Ελλάδα απουσιάζει εκκωφαντικά. Κλείνω με την σημείωση ότι, έγραψα ένα λεπτομερέστατο εγχειρίδιο τεχνογνωσίας (know how), σχετικά με την καλλιέργεια της Άγριας, Αρωματικής Κάππαρης. Αρχίζοντας από την επιλογή/συλλογή των μοσχευμάτων ή των σπόρων, μέχρι και τη φύτευση των φυτών στην τελική θέση τους, στη γη. Το ονόμασα «Τα μυστικά της κάππαρης», τα οποία πιστέψτε με, είναι πάρα πολλά. Το εγχειρίδιο πωλείται. (*) …και δεν ξέρω αν είναι Ελληνική, Ιταλική ή Καλιφορνέζικη. Ότι κι αν σημαίνει το τελευταίο, όσον αφορά την χημική, μοριακή, γονιδιακή, ή όποιας άλλης μορφής μετάλλαξη. (**) Υπολογίζοντας παραγωγή βρώσιμου προϊόντος, μόνο 2 κιλά ανά φυτό κάππαρης, που ξεκινά κατά το 5ο έτος της ηλικίας του. Όταν οι σχετικές μετρήσεις ομιλούν ακόμη και για 2πλάσια ποσότητα.

Στην καλύτερη έβαλα 4/10, σε 2 επόμενες 1/10 και στις υπόλοιπες 0/10 (μηδέν στα 10). Τα στοιχεία είναι στην διάθεση όποιου τα ζητήσει. Η μόνη κάππαρη εξαιρετικής γεύσης, αρώματος και ποιότητας, η οποία βαθμολογείται με 10 στα 10, είναι όση μαζεύεται στα βράχια και στα καλντερίμια στις Κυκλάδες, στη Μάνη, στην Κρήτη και σε λίγες ακόμη περιοχές. Πωλείται όμως μόνο σε τοπικά καταστήματα και εξαντλείται, μάλλον εξαφανίζεται, εν ριπή οφθαλμού. Η ποσότητα που παρέχουν τα αυτοφυή φυτά, είναι πεπερασμένη και ασφαλώς ιδιαίτερα περιορισμένη. Δεν προσφέρεται δε για ουσιαστικό εμπόριο, εντός ή και εκτός Ελλάδος. Μόνο με την συστηματική καλλιέργεια, μπορεί να υπάρξουν επαρκείς ποσότητες,

30 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

άρα και σημαντικά οικονομικά οφέλη. Στον βαθμό που γνωρίζω, οι προμηθευτές φθηνής κάππαρης είναι: ♦ Η Τουρκία, όπου το προϊόν, το καπαρόκουμπο, δεν έχει ούτε γεύση ούτε άρωμα. Οπότε δαγκώνεις ένα λυσσαλέο πράσινο…κουμπί και ♦ Το Μαρόκο, όπου το προϊόν πέραν του ότι είναι άγευστο, έχει υφή αποσύνθεσης. Υπάρχουν 2 σχετικά άρθρα/συνεντεύξεις μου στο περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ( τεύχη 6/2020 και 7/2020) τα οποία θα βοηθούσαν κάθε ενδιαφερόμενο να αποκτήσει μια πληρέστερη εικόνα. Είναι διαθέσιμα σε όποιον τα ζητήσει. Αν κάνετε την ερώτηση: Where do the best capers in the world come from? (Από πού προέρχεται η καλύτερη κάππαρη στον κόσμο; ) Θα σας απαντήσουν (οι

«Τα Μυστικά της Κάππαρης» Το Εγχειρίδιο περιλαμβάνει : ♦ USB Stick με videos και φωτογραφίες. ♦ Συνοδευτικό σημείωμα, με τίτλο «Κάππαρη η ατίθαση Σκέψεις, διαπιστώσεις,πράξεις και πειράματα». ♦ Την Ενότητα : «Παραγωγή φυτών κάππαρης από ΣΠΟΡΟ» & ♦ Την Ενότητα : «Παραγωγή φυτών κάππαρης από τρυφερό ΜΟΣΧΕΥΜΑ». Δημήτρης Πουλάκης poulakisd@yahoo.com Νιοχώρι Δυτικής Μάνης – Μεσσηνία n

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 31

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΑΛΕΥΡΩΔΗΣ

Ο ΜΑΥΡΟΣ ΑΚΑΝΘΩΔΗΣ ΑΛΕΥΡΩΔΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η «μαύρη απειλή» στα εσπεριδοειδή

Ο μαύρος ακανθώδης αλευρώδης είναι εξωτικό είδος, ιθαγενές στη Νοτιοανατολική Ασία. Εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2016 στην Κέρκυρα και εξαπλώθηκε και στην ηπειρωτική Ελλάδα. Έχει μεγάλο εύρος ξενιστών και η προσβολή σε καλλιέργειες εσπεριδοειδών επιφέρει σημαντική οικονομική ζημιά. Είναι έντομο καραντίνας για την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα και πρέπει να λαμβάνονται φυτοϋγειονομικά μέτρα για την εξάλειψή του και τον περιορισμό της διασποράς του. Η αντιμετώπισή του είναι αρκετά δύσκολη. Στις περιοχές που έχει εισέλθει δεν υπάρχουν εξειδικευμένοι φυσικοί εχθροί ικανοί για τον έλεγχο των πληθυσμών του εντόμου και για την αποτελεσματική αντιμετώπισή του απαιτείται η εισαγωγή εξωτικών φυσικών εχθρών του μαύρου ακανθώδη αλευρώδη. Π. ΜΥΛΩΝΑΣ Ερευνητής Α΄ (Διευθυντής Ερευνών)* Β-Μ. ΓΙΑΚΟΥΜΑΚΗ Υποψήφια Διδάκτωρ*

μαύρος ακανθώδης αλευρώδης, (Orange Spiny Whitefly) Aleurocanthus spiniferus Quaintance (Hemiptera, Aleurodidae), κατάγεται από τη νοτιοανατολική Ασία (Uesugi et al. 2016, Smith et al. 1964). Το συγκεκριμένο έντομο έχει εξαπλωθεί σε τροπικές και υποτροπικές χώρες της Ασίας, καθώς και σε πολλές περιοχές της Αφρικής και της Ωκεανίας. Το είδος δεν έχει παρατηρηθεί στην Αμερική (εκτός της Χαβάης), ενώ στην Ευρώπη βρέθηκε για πρώτη φορά στην Ιταλία το 2008. Τα επόμενα χρόνια η προσβολή εξαπλώθηκε στην Κροατία το 2012, στις Αδριατικές ακτές το 2013 στο Μαυροβούνιο, αλλά και στην Αλβανία (Cioffi et al. 2013, Simala & Masten Milek 2013, Radonjic et al. 2014, Nugnes et al. 2020,). Ο Μαύρος ακανθώδης αλευρώδης εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2016 (Kapantaidaki et al. 2019), στην περιοχή της Κέρκυρας σε εσπεριδοειδή, αμπέλια και τριανταφυλλιές όπου έχει εκτεταμένη διασπορά και υψηλούς πληθυσμούς. Τον Σεπτέμβριο του 2017 εντός της πόλης της Ηγουμενίτσας σε λεμονιές και πορτοκαλιές και έκτοτε έχει εντοπιστεί και σε πολλές περιοχές καλλιέργειας των εσπεριδοειδών της ηπειρωτικής Ελλάδας. Το έντομο περιλαμβάνεται στον κατάλογο Α2 των συνιστομένων ως οργανισμών καραντίνας του EPPO (European Plant Protection Organization) και στο Μέρος Β του Παραρτήματος ΙΙ, του Εκτελεστικού Κανονισμού της ΕΕ (ΕΕ) 2019/2072.

32 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Δ. ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ Ερευνητής Α΄ (Διευθυντής Ερευνών)* *Επιστημονική Διεύθυνση Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας, Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο

Α. ΚΑΠΡΑΝΑΣ Επίκουρος Καθηγητής Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Ζωολογίας και Παρασιτολογίας Τμήμα Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ)

Εικ 1: Ανάπτυξη καπνιάς σε έντονη προσβολή από μαύρο ακανθώδη αλευρώδη.

Μορφολογία- Βιολογία Τα αυγά του εντόμου είναι επιμήκη, σχήματος οβάλ με μήκος που προσεγγίζει τα 0,2 χιλιοστά και εναποθέτονται σε χαρακτηριστική σιγμοειδή διάταξη στην κάτω επιφάνεια των φύλλων. Αρχικά έχουν κίτρινο χρώμα και προοδευτικά,

καθώς αναπτύσσεται το έμβρυο, αποκτούν μαύρο χρωματισμό. Η ανήλικη ανάπτυξη ολοκληρώνεται περνώντας από τρεις προνυμφικές ηλικίες και το στάδιο της νύμφης. Οι νεαρές προνύμφες της πρώτης ηλικίας είναι επιμήκεις και φέρουν πόδια. Κινού-

νται ενεργά στα σκιαζόμενα μέρη του φυλλώματος και αφού εντοπίσουν την κατάλληλη θέση, εισάγουν τα στοματικά τους μόρια εντός των φύλλων που εκδύονται, χάνουν τα πόδια τους, αποκτούν οβάλ σχήμα και προσηλώνονται στο συγκεκριμένο σημείο. Υστέρα από δύο επιπλέον εκδύσεις εμφανίζονται τα πτερωτά ενήλικα τα οποία τρέφονται και αυτά σε βάρος των χυμών των ηθμών των φύλλων. Οι προνύμφες έχουν μαύρο χρώμα και περιβάλλονται από λευκές κηρώδεις αποφύσεις. Τα ενήλικα άτομα είναι πτερωτά, μικρού μεγέθους, τα οποία διακρίνονται με γυμνό οφθαλμό. Τα ενήλικα θηλυκά άτομα έχουν μήκος 1,33 - 1,7 χιλιοστά. Οι οφθαλμοί τους είναι κόκκινοι και οι κεραίες και τα πόδια λευκά με ανοιχτού κίτρινου στίγματα. Οι πτέρυγες των ενηλίκων καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του σώματός τους και δίνουν στο έντομο μεταλλικό μπλε γκρι χρώμα με λευκά στίγματα (Kapantaidaki et al. 2019). Τα θηλυκά άτομα δραστηριοποιούνται και εναποθέτουν 35 με 100 αυγά στην κάτω επιφάνεια των νεαρών και τρυφερών φύλλων. Η διάρκεια του βιολογικού του κύκλου και οι γενιές ανά έτος διαφέρουν ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στην εκάστοτε περιοχή. Ανάλογα με τις επικρατούσες συνθήκες, ο βιολογικός κύκλος του εντόμου μπορεί να διαρκέσει από 2 έως 4 μήνες και να έχει

από 3 έως πάνω από 6 επικαλυπτόμενες γενιές ανά έτος (Kuwana 1934, Peterson 1955). Σε περιοχές με ήπιες θερμοκρασίες και υψηλή σχετική υγρασία έχουν αναφερθεί πέντε με έξι γενιές το έτος, ενώ στην Ιαπωνία τέσσερις (Kuwana & Ishii. 1927, Peterson 1955). Σε περίπτωση έντονων προσβολών δημιουργούν πολυπληθείς αποικίες προνυμφών στην κάτω επιφάνεια των φύλλων. Τα ενήλικα έντομα μετακινούνται πετώντας σε κοντινές αποστάσεις. Η διασπορά τους σε μεγαλύτερες αποστάσεις μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσω προσβεβλημένων δενδρυλλίων που προορίζονται για φύτευση ή προσβεβλημένων τμημάτων φυτών. Είναι είδος πολυφάγο. Έχει παρατηρηθεί να τρέφεται σε πάνω από 90 είδη φυτών, όμως τα εσπεριδοειδή αποτελούν τον σημαντικότερο οικονομικά ξενιστή του εντόμου. Άλλα είδη μεγάλης οικονομικής σημασίας τα οποία προσβάλει είναι το αμπέλι, η τριανταφυλλιά, η ροδιά, η μουριά, ορισμένα πυρηνόκαρπα καθώς και είδη του γένους Malus (Cioffi et al. 2013, Nugnes et al. 2020). Ακόμη, μπορεί να προσβάλλει καλλωπιστικά είδη όπως ο κισσός, η δάφνη καθώς και αυτοφυή ζιζάνια (Nugnes et al. 2020). Ζημίες Οι προνύμφες καθώς και τα ενήλικα απομυζούν τους φυτικούς χυμούς των φύλλων των φυτών ξενιστών τους και

Εικ 2: Εντονη προσβολή από μαύρο ακανθώδη αλευρώδη. Εικ 3: Αποικία μαύρου ακανθώδη αλευρώδη.

παράγουν μεγάλη ποσότητα μελιτωδών απεκκριμάτων που ευνοούν την ανάπτυξη του μύκητα της καπνιάς, κάτι που συνεπάγεται μείωση της φωτοσυνθετικής ικανότητας των φυτών. Η μείωση της φωτοσυνθετικής ικανότητας οδηγεί σε φυλλόπτωση και εν τέλει, στην ολοκληρωτική εξασθένιση του φυτού. Τέλος, οι καλυμμένοι από τον μύκητα της καπνιάς καρποί υποβαθμίζονται και χάνουν την εμπορική τους αξία. Αντιμετώπιση Ο μαύρος ακανθώδης αλευρώδης περιλαμβάνεται στους ελεγχόμενους οργανισμούς καραντίνας για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκός Κανονισμός ΕΕ 2016/2031 και Εκτελεστικός Ευρωπαϊκός Κανονισμός ΕΕ 2019/2072). Σε επίπεδο φυτοϋγείας εφαρμόζονται όλα εκείνα τα μέτρα που προβλέπονται από τη σχετική ενωσιακή νομοθεσία και αποσκοπούν στην εκρίζωση και περιορισμό της εξάπλωσης του εντόμου. Μέτρα φυτοϋγείας για τον περιορισμό της εξάπλωσης του εντόμου περιλαμβάνουν τη χρήση υγιούς πιστοποιημένου πολλαπλασιαστικού υλικού, την αποφυγή μετακίνησης μολυσμένου φυτικού υλικού (φυτωριακό υλικό, καρπούς από μολυ06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 33

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΑΛΕΥΡΩΔΗΣ 4 και περαιτέρω ανάπτυξη ανθεκτικότη-

Εικ 4: Ενήλικα άτομα αλευρώδη σε φύλλο.

σμένα δένδρα, άνθη), το κλάδεμα και καύση προσβεβλημένων κλαδιών, τον συστηματικό έλεγχο των καλλιεργειών για τη διαπίστωση τυχόν συμπτωμάτων και άμεση ενημέρωση των αρμόδιων φυτοϋγειονομικών υπηρεσιών (ΔΑΟΚ και ΠΚΠΦΠ & ΦΕ) σε περίπτωση εντοπισμού του. Σε μολυσμένες περιοχές, επεμβάσεις με ήπια προς τα ωφέλιμα έντομα φυτοπροστατευτικά προϊόντα στα αρχικά στάδια της προβολής καθώς και κατά τη χειμερινή περίοδο έως την άνοιξη πριν την εμφάνιση των ενηλίκων θα μπορούσαν να περιορίσουν σε κάποιο βαθμό τις επιπτώσεις από τις προσβολές του εντόμου. Όμως σε γενικές γραμμές η χρήση εντομοκτόνων είναι συνήθως αναποτελεσματική (Gyeltshen et al. 2010) λόγω της ιδιαίτερης βιολογίας του εντόμου, με αποτέλεσμα να είναι και οικονομικά ασύμφορη. Ειδικότερα, η χρήση νεονικοτινοειδών θα πρέπει να αποφεύγεται διότι διαταράσσει τον αποτελεσματικό κλασικό βιολογικό έλεγχο έναντι του εριώδη αλευρώδη Aleurothrixus floccosus (Maskell) και άλλων εχθρών όπως κοκκοειδών εντόμων με επακόλουθη δευτερογενή αναζωπύρωση τους

34 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

τας. Επιπλέον η χρήση των νεονικοτινοειδών περιορίζεται από την εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Κανονισμού 485/2013 (Anonymous 2013). Βιολογική αντιμετώπιση του μαύρου ακανθώδη αλευρώδη Το A. spiniferus είναι υπό έλεγχο από φυσικούς εχθρούς στον τόπο καταγωγής του, αλλά είναι πιθανόν να προκαλέσει προβλήματα εάν εισαχθεί σε νέες περιοχές (Anonymous 1997). Η βιολογική αντιμετώπιση, με παρασιτοειδή υμενοπτέρα, αποδείχθηκε οικονομική και αποτελεσματική σε διάφορες περιοχές του κόσμου (Clausen et al. 1978, Quezada 1974, Smith 1945). Συγκεκριμένα, διάφορα είδη παρασιτοειδών υμενοπτέρων έχουν εισαχθεί σε διάφορες χώρες με σκοπό τη ελάττωση του πληθυσμού του Α. spiniferus. Τα είδη Encarsia smithi (Silvestri) (Hymenoptera: Aphelinidae) and Amitus hesperidum (Hymenoptera: Platygastridae) έχουν αποδειχθεί τα πιο αποτελεσματικά σε όλες τις χώρες που εφαρμόστηκαν προγράμματα βιολογικής αντιμετώπισης του συγκεκριμένου αλευρώδη. Το Α. spiniferus τέθηκε γρήγορα υπό έλεγχο στην Ιαπωνία με την εισαγωγή του E.smithi από την Κίνα το 1925, με ποσοστά παρασιτισμού 6590% (Clausen et al, 1978). Επίσης, στα εσπεριδοειδή στο Γκουάμ τέθηκε υπό έλεγχο με την εισαγωγή και την εγκατάσταση των E. smithi και A. hesperidum από το Μεξικό το 1952. Παρόμοια αποτελέσματα επιτεύχθηκαν πιο πρόσφατα και στη Μικρονησία (Muniappan et al. 1992). Στη Νότιο Αφρική με την εξαπόλυση του Encarsia smithi σε εμπορικούς οπωρώνες μέσα σε οκτώ μήνες παρατηρήθηκε ποσοστό παρασιτισμού γύρω στο 80% (van den Berg et al. 1997). Με δεδομένο ότι α) η εγκατάσταση του εντόμου σε περιοχές της χώρας που καλλιεργούνται εσπεριδοειδή και αμπέλια προκαλεί σημαντικότητα προβλήματα σε αυτές τις καλλιέργειες β) η χημική καταπολέμηση του εντόμου είναι ιδιαίτερα δύσκολη γ) η εκτεταμένη χρήση εντομοκτόνων θα προκαλέσει εξάρσεις των υπόλοιπων αλευρωδών που υπάρχουν στα εσπεριδοειδή λόγω της θανάτωσης των ωφέλιμων εντόμων που παρασιτούν σε βάρος αυτών δ) για το συγκεκριμένο είδος δεν υπάρχουν στη χώρα μας, καθώς και στις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες που έχει εγκατασταθεί το έντομο, ικανοί και αποτελεσματικοί φυσικοί εχθροί που να μπορούν να συνεισφέρουν στην καταπολέμηση του εντόμου, η πλέον ενδεδειγμένη μέθοδος για την αντιμετώπιση του Α. spiniferus είναι η εφαρμογή της κλασικής βιολογι-

κής καταπολέμησης με τη εισαγωγή και εξαπόλυση των υμενοπτέρων παρασιτοειδών όπως είναι τα είδη Encarsia smithi και Amitus hesperidum. Η εισαγωγή και εξαπόλυση των συγκεκριμένων υμενοπτέρων παρασιτοειδών, όπως προαναφέρθηκε, έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε πολλές περιοχές του κόσμου, όπως για παράδειγμα η Ιαπωνία, το Μεξικό και η Φλόριντα των ΗΠΑ, όπου έχει εισβάλει και εγκατασταθεί ο μαύρος αλευρώδεις. Προγράμματα κλασικής βιολογικής καταπολέμησης έχουν εφαρμοστεί επιτυχώς στην Ελλάδα παλαιότερα κατά σοβαρών εχθρών εσπεριδοειδών όπως είναι οι αφίδες, τα κοκκοειδή, ο ψευδόκοκκος και οι αλευρώδεις (Stathas & Skouras 2013). Το παρασιτοειδές Cales noacki Howard (Hymenoptera: Aphelinidae) εισήχθη στην Ελλάδα από την Ισπανία το 1991 για την αντιμετώπιση του εριώδη αλευρώδη. Ακολούθησε μαζική εκτροφή του παρασιτοειδούς στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο και έπειτα εντατικό πρόγραμμα εξαπόλυσης από το 1992 έως το 1995 (Katsoyannos et al. 1998). Κατά το διάστημα αυτό, το C. noacki εγκαταστάθηκε επιτυχώς και σε λιγότερο από ένα έτος το ποσοστό παρασιτισμού του εριώδη αλευρώδη ξεπέρασε το 97%. Ακόμη, το 1976, εισήχθη το παρασιτοειδές Encarsia lahorensis (Howard) (Hymenoptera: Aphelinidae) για την καταπολέμηση του αλευρώδη Dialeurodes citri Ashmead, το οποίο εγκαταστάθηκε επιτυχώς (Pappas & Viggiani 1979, Katsoyannos 1996). Βιολογικά χαρακτηριστικά και αλληλεπιδράσεις παρασιτοειδών Amitus hesperidum (Hymenoptera: Platygastridae): Είναι ένα παρασιτοειδές αρκετά εξειδικευμένο σε αλευρώδεις του γένους Aleurocanthus. Τα Aleurocanthus citriperdus Quaintance and Baker, A. spiniferus (Quaintance) και A. woglumi Ashby αναφέρονται ως ξενιστές (Silvestri 1927, Smith et al. 1964). O βιολογικός κύκλος του παρασιτοειδούς ολοκληρώνεται σε 45-60 μέρες σε ιδανικές συνθήκες εργαστηρίου. Το παρασιτοειδές αυτό είναι αρκετά αποτελεσματικό όταν οι ξενιστές του είναι σε υψηλή πυκνότητα πληθυσμού, ωστόσο τα θηλυκά παρασιτοειδή ζούνε μόνο 4-5 μέρες σε συνθήκες υπαίθρου, δεν έχουν μεγάλη δυνατότητα εύρεσης ξενιστή, και μόλις περιορίσουν τον ξενιστή τότε οι πληθυσμοί τους ελαττώνονται σημαντικά (Flanders 1969, Nguyen et al. 1983). Encarsia smithi (Hymenoptera: Aphelinidae): Παρασιτεί τους αλευρώδεις Aleurocanthus citriperdus, Aleurocanthus

husaini, Aleurocanthus spi-niferus, Aleurocanthus woglumi, Aleyrodes hussini, Βemisia tabaci αλλά έχει βρεθεί και στο κοκκοειδές Aonidiella aurantii (Νoyes 2017). To είδος αυτό ολοκληρώνει το βιολογικό του κύκλο σε περίπου 30 μέρες, τα ενήλικα θηλυκά ζουν για τουλάχιστον 15 ημέρες. Το είδος αυτό σκοτώνει τον ξενιστή αλευρώδη τόσο ωοθετώντας στα πουπάριά του, όσο και τρεφόμενο πάνω σε αυτό (δηλ. σαν θηρευτής). Γενικά και τα δύο παρασιτοειδή είναι απόλυτα συμβατά μεταξύ τους, αλλά μερικές φορές παρατηρούνται φαινόμενα μετατόπισης πληθυσμών, εφόσον τα παρασιτοειδή Εncarsia είναι πιο αποτελεσματικά σε χαμηλούς πληθυσμούς του ξενιστή τους. Όταν το A. hesperidum απελευθερώθηκε μόνο του στη Φλόριντα, επιτεύχθηκε αποτελεσματικός έλεγχος του Α. woglumi σε περίπου 6 μήνες. Σε μία τοποθεσία, ωστόσο, όπου απελευθερώθηκε επίσης το E. smithi, ο έλεγχος καθυστέρησε περίπου 12 μήνες. Στην περίπτωση αυτή, ο πληθυσμός του A. hesperidum αρχικά κορυφώθηκε, αλλά στη συνέχεια υποχώρησε ραγδαία. Το E. smithi έγινε τότε κυρίαρχο και ο πληθυσμός του αλευρώδη μειώθη-

κε περαιτέρω (Thompson et al. 1987). Σήμερα πραγματοποιείται προσπάθεια αναζήτησης των παραπάνω ειδών παρασιτοειδών εντόμων από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο για την εισαγωγή και αξιολόγησή τους στις Ελληνικές συνθήκες με στόχο την απελευθέρωσή τους για τη βιολογική αντιμετώπιση του εντόμου στη χώρα μας. Προκειμένου να εντοπιστούν περιοχές όπου θα ήταν δυνατή η επισκόπηση για παρουσία πληθυσμών του αλευρώδη και των παρασιτοειδών του, πραγματοποιήθηκαν προκαταρκτικές επαφές με τις επίσημες αρχές ή και ερευνητικά κέντρα διαφόρων χωρών όπου είχαν υλοποιηθεί στο παρελθόν προγράμματα κλασικής βιολογικής καταπολέμησης για τον μαύρο ακανθώδη αλευρώδη. Συγκεκριμένα πραγματοποιήθηκαν επαφές με εντομολόγους και αρχές φυτοπροστασίας από τις παρακάτω χώρες: Η.Π.Α. (Τέξας, Φλόριντα, Χαβάη), Νότια Αφρική, Εσουατίνι, Τρινιδάδ & Τομπάγκο, Ιαπωνία, Βιετνάμ, Κίνα, Ουγκάντα, Ρεϋνιόν (υπερπόντια περιοχή της Γαλλίας), Γκουάμ (περιοχή Η.Π.Α στον Ειρηνικό Ωκεανό), Ιράν, Αυστραλία. Από τις παραπάνω χώρες λάβαμε πληροφορίες

για τα προγράμματα βιολογικής καταπολέμησης που εφαρμόστηκαν και για τις μεθόδους συλλογής και εκτροφής παρασιτοειδών. Για διάφορους λόγους έχουν αποκλειστεί για πιθανή αποστολή οι πολιτείες των ΗΠΑ Τέξας και Φλόριντα, η Νότια Αφρική, το Εσουατίνι, το Τρινιδάδ & Τομπάγκο και το Ιράν. Έχουν ήδη πραγματοποιηθεί δύο αποστολές επισκόπησης και συλλογής παρασιτοειδών στην Χαβάη και μία στο Βιετνάμ. Από την Χαβάη δεν προέκυψαν είδη παρασιτοειδών εντόμων που να παρασιτούν τον μαύρο ακανθώδη αλευρώδη. Βρέθηκε μόνο το είδος Encarsia perplexa που παρασιτεί τον μαύρο αλευρώδη A. woglumi αλλά όχι το είδος A. spiniferus. Σε πρόσφατη αποστολή στο Βιετνάμ βρέθηκαν διάφορα είδη παρασιτοειδών και είναι στο στάδιο της αξιολόγησης στις εγκαταστάσεις του ΜΦΙ. Προγραμματίζονται και άλλες αποστολές προς το Βιετνάμ (τόπος καταγωγής του αλευρώδη και των παρασιτοειδών του) και προς την Ιαπωνία. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2023, τεύχος 06/2023. n

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 35

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

ΑΛΤΕΡΝΑΡΙΑ

Η ομάδα φυτοπαθογόνων μυκήτων που επιστρέφει στο προσκήνιο της αγροτικής παραγωγής και της ασφάλειας των τροφίμων Η αντιμετώπιση της Αλτερναρίωσης, σπάνια αποτελούσε σοβαρό πρόβλημα σε ετήσιες ή δενδρώδεις καλλιέργειες, και αυτό λόγω της συστηματικής χρήσης μυκητοκτόνων επαφής ευρέως φάσματος (διθειοκαρβαμιδικά) σε συνδυασμό με δραστικές ουσίες εξειδικευμένης δράσης σε μείγματα ή και μόνα τους. H σταδιακή απόσυρση των διθειοκαρβαμιδικών μυκητοκτόνων όμως, έχει αφ’ ενός αυξήσει την συχνότητα εκδήλωσης προσβολών και αφ’ ετέρου απαιτεί πλέον πιο προσεκτικό σχεδιασμό των προγραμμάτων φυτοπροστασίας, ώστε να μην ευνοείται η επιλογή των μυκήτων της ομάδας αυτής. ΔΗΜΉΤΡΗΣ ΣΈΡΒΗΣ Technical Market Development Manager BASF Hellas

το γένος Alternaria περιλαμβάνονται τουλάχιστον εννέα είδη Δευτερομυκήτων (Deuteromycetes) που είναι γνωστό ότι προκαλούν ασθένειες σε καλλιεργούμενα είδη στον αγρό και μετασυλλεκτικά, ενώ περιλαμβάνονται και ορισμένοι που προσβάλλουν τον άνθρωπο. Alternaria alternata, Alternaria citri και Alternaria solani, είναι μερικά από τα πλέον διαδεδομένα είδη στην γεωργική πράξη, που προκαλούν αλτερναριώσεις προσβάλλοντας όλους τους υπέργειους φυτικούς ιστούς απελευθερώνοντας φυτοτοξίνες (Εικ. 1,2). Ορισμένες είναι εξειδικευμένες για φυτικά είδη, όπως η AΑL τοξίνη για τις ντομάτες. Επιπλέον αλτερναριώσεις εκδηλώνονται και στα αποθηκευμένα αγροτικά προϊόντα, όπου απελευθερώνουν και μυκοτοξίνες (alternariols κ.α.) οι οποίες έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία ή στην υγεία των παραγωγικών ζώων. Τέτοιες μυκοτοξίνες ανιχνεύονται σε τομάτες, τοματοπολτό πορτοκάλια και μήλα.

Εικ 1: Αλτερναρίωση σε φύλλα πατάτας.

Επιδημιολογία και βιολογικός κύκλος Οι μύκητες Alternaria spp διαχειμάζουν κατά κανόνα σε φυτικά υπολείμματα στο έδαφος, καθώς και σε οφθαλμούς, φύλλα και βλαστούς στα δενδρώδη φυτά. Τα μολύσματα επιβιώνουν σαπροφυτικά μεταξύ των καλλιεργητικών περιόδων. Στα μήλα και τα αχλάδια, το παθογόνο μπορεί να προσβάλλει τους καρπούς στον αγρό αλλά και μετά τη συγκομιδή. Όταν η μόλυνση γίνει μέχρι 7 εβδομάδες από την συγκομιδή, πάνω σε πληγές από διάφορα

36 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

αίτια (εγκαύματα, μικροπληγές, φυσιολογική ωρίμανση, ακραίες θερμοκρασίες) τα συμπτώματα θα εκδηλωθούν μέσα στο επόμενο δίμηνο κατά την διάρκεια της αποθήκευσης, σε θερμοκρασίες συντήρησης έως και 0οC. Στα σολανώδη, ο μύκητας μπορεί να προκαλέσει εκτεταμένες ζημιές, και αναπτύσσεται γρήγορα σε ήπιες βροχερές και υγρές συνθήκες και θερμοκρασίες μεταξύ 24-29οC. Η βλάστηση των κονιδίων χρειάζεται νερό και θερμοκρασιακό εύρος 6-34οC, με

optimum 28-30οC. Βλέπουμε επομένως ότι το παθογόνο προσαρμόζεται καλύτερα σε θερμότερες και υγρές συνθήκες, σε σύγκριση με το άλλο σοβαρό παθογόνο των σολανωδών, τον περονόσπορο (Phytopthora infestans). Αυτό είναι σημαντικό καθώς τα τελευταία χρόνια οι μετεωρολογικές συνθήκες μεταβάλλονται με διαστήματα θερμότερων αλλά και υγρότερων περιόδων, από την άνοιξη μέχρι και το τέλος του φθινοπώρου, ευνοώντας έτσι την εκδήλωση των αλτερναριώσεων.

Εικ 2: Αλτερναρίωση σε πορτοκάλια.

Αντιμετώπιση Μέχρι πρόσφατα, οι αλτερναριώσεις σπάνια αποτελούσαν σοβαρό πρόβλημα σε ετήσιες ή δενδρώδεις καλλιέργειες, και αυτό λόγω της συστηματικής χρήσης μυκητοκτόνων επαφής ευρέως φάσματος (διθειοκαρβαμιδικά) σε συνδυασμό με δραστικές ουσίες εξειδικευμένης δράσης σε μείγματα ή και μόνα τους. H σταδιακή απόσυρση των διθειοκαρβαμιδικών μυκητοκτόνων όμως, έχει αφ’ ενός αυξήσει την συχνότητα εκδήλωσης προσβολών και αφ’ ετέρου απαιτεί πλέον πιο προσεκτικό σχεδιασμό των προγραμμάτων φυτοπροστασίας, ώστε να μην ευνοείται η επιλογή των μυκήτων της ομάδας αυτής. Με άλλα λόγια, ειδικά στα σολανώδη, δεν θα είναι δυνατή πλέον η ταυτόχρονη καταπολέμηση των περονόσπορων και αλτερνάριας ταυτόχρονα με τα ίδιο σκεύασμα. Το γεγονός αυτό έχει παρατηρηθεί συστηματικά σε πειράματα αγρού αξιολόγησης νεότερων σκευασμάτων, τα τελευταία χρόνια. Σήμερα ωστόσο υπάρχουν νεότερα εξειδικευμένα σκευάσματα, όπως το Dagonis (fluxapyroxad+difenoconazole) εγκεκριμένο για χρήση σε ντομάτα-πιπεριά θερμοκηπίου και υπαίθρου, ριζωματώδη και κονδυλώδη λαχανικά, το οποίο επιπλέον ελέγχει πολύ καλά την αλτερνάρια και ένα ευρύ φάσμα άλλων μυκητολογικών ασθενειών. Στα μηλοειδή, υπάρχουν το Cantus (boscalid) και η νέα τριαζόλη Revyona (mefentrifluconazole) για χρήση ενάντια στην αλτερνάρια, ενώ στο ακτινίδιο προς το παρόν έχει μετασυλλεκτική έγκριση μόνο το πρώτο. Στα εσπεριδοειδή (πορτοκάλι, μανταρίνι) όπου η ασθένεια εμφανίζεται πλέον συχνότερα, το Insignia (pyraclostrobin) έχει εξαιρετικά αποτελέσματα στην αλτερναρίωση των ξινών ενώ είναι και το μοναδικό

εγκεκριμένο μυκητοκτόνο για την ασθένεια σε πορτοκαλιά και μανταρινιά (μέχρι 18/4/23). Τέλος από τα μυκητοκτόνα με βιολογικό παράγοντα, πολύ καλά αποτελέσματα έχει δείξει το σκεύασμα Serifel WP (Bacillus amyloliquefasciens, strain MBI600), το οποίο είναι εγκεκριμένο για αλτερναριώσεις και βοτρύτη σε καλλιέργειες ντομάτας-πιπεριάς-μελιτζάνας σε ύπαιθρο και θερμοκήπιο αντίστοιχα, πάντα σε προληπτικές εφαρμογές. To στέλεχος ΜΒΙ600 προέρχεται από το έδαφος και ανταγωνίζεται αποτελεσματικά την αλτερνάρια στα μέρη εκείνα των φυτών που φιλοξενούν την εγκατάσταση του παθογόνου και μάλιστα κάτω από τις ίδιες ευνοϊκές συνθήκες της παθογένεσης, χωρίς να εκπλένεται απο την βροχή. Συμπερασματικά, οι αλτερναριώσεις φαίνεται ότι αρχίζουν να απαιτούν μεγαλύτερη προσοχή για την αντιμετώπισή τους, τόσο λόγω μεταβολής των μετεωρολογικών συνθηκών, όσο και σημαντικών αλλαγών στα διαθέσιμα φυτοπροστατευτικά προϊόντα, όπου ευτυχώς υπάρχουν νεότερες προτάσεις. Η διαχείριση ανθεκτικότητας των εξειδικευμένων μυκητοκτόνων απαιτεί επίσης προσοχή και ενδεδειγμένη προσαρμογή των προγραμμάτων φυτοπροστασίας. Περισσότερη διερεύνηση για την παρουσία αυτής της ομάδας φυτοπαθογόνων μυκήτων και της σημασίας τους στη γεωργική παραγωγή, είναι επιβεβλημένη. ΠΡΟΣΟΧΗ! Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα να χρησιμοποιούνται με ασφαλή τρόπο. Να διαβάζετε πάντα την ετικέτα και τις πληροφορίες σχετικά με το προϊόν πριν από κάθε χρήση. Δείτε τις προειδοποιητικές φράσεις και σύμβολα πριν χρησιμοποιήσετε τα προϊόντα. n

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 37

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΜΑΝΓΚΟ

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΜΑΝΓΚΟ Στην Κρήτη καλλιεργείται με επιτυχία τις τελευταίες δεκαετίες Το μάνγκο είναι αειθαλές τροπικό δέντρο. Κατάγεται από την Ινδία και παρόλο που βρίσκεται κυρίως σε τροπικές περιοχές της Ασίας, καλλιεργείται συστηματικά και σε άλλες περιοχές του κόσμου, όπως στη Νότια Ελλάδα (Κρήτη, κλπ). Στο συγκεκριμένο άρθρο αναφέρουμε τις προϋποθέσεις για μια επιτυχημένη καλλιέργεια. Δρ. ΘΗΡΕΣΙΑ - ΤΕΡΕΖΑ ΤΖΑΤΖΑΝΗ Εντεταλμένη Ερευνήτρια, Δενδροκομία Υποτροπικών Ειδών, Ινστιτούτο Ελιάς Υποτροπικών Φυτών & Αμπέλου Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός (ΕΛΓΟ) “ΔΗΜΗΤΡΑ”

1α Γενικά στοιχεία Το μάνγκο (Magnifera indica) είναι ένα αειθαλές πολυετές είδος με καταγωγή από την Ανατολική Ινδία. Αποτελεί μια από τις σημαντικότερες καλλιέργειες στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές, χάριν στο ευχάριστο άρωμα και τη μοναδική γεύση. Καθώς η κατανάλωση μάνγκο αυξάνει παγκοσμίως, όλο και περισσότερες χώρες εγκαθιστούν εκτάσεις καλλιέργειας. Οι κύριες χώρες παραγωγής είναι η Ινδία, Κίνα, Ινδονησία, Ταϊλάνδη, Φιλιππίνες, Πακιστάν και Μεξικό, με τον κατάλογο συνεχώς να αυξάνει. Μέσα στις χώρες όπου η καλλιέργεια έχει πρόσφατα ξεκινήσει δυναμικά είναι και η Ελλάδα, περιοχές της οποίας ανήκουν στην υποτροπική ζώνη της Μεσογειακής λεκάνης. Στην Κρήτη καλλιεργείται με επιτυχία τις τελευταίες δεκαετίες. Το παραγόμενο προϊόν διατίθεται άμεσα στην τοπική αγορά και σε κοντινούς προορισμούς, ενώ η αυξανόμενη ζήτηση επεκτείνει την εμπορία σε γή είναι μεγαλύτερη σε καλλιέργεια υπό εθνικό και εξαγωγικό επίπεδο. κάλυψη (θερμοκήπιο ή αντιανεμική προΥπάρχουν δεκάδες ποικιλίες, οι πιο εμπο- στασία) (Εικ. 2). Σε εμπορική καλλιέργεια ρικές είναι: Osteen, Irwin, Kensington, εφαρμόζεται πυκνή φύτευση με αποστάKent, Keitt, Tommy Atkins, Palmer κ.ά. σεις φύτευσης 3x3 μέτρα περίπου. Στις συνθήκες αυτές, η παραγωγή θα αυξάνει Πληροφορίες για την καλλισταδιακά και η μέση απόδοση μετά το 5ο έργεια έτος θα είναι περίπου 1 τόνος/στρέμμα. Το μάνγκο είναι απαιτητικό σε υψηλή Για τη φυσιολογική λειτουργία του δέθερμοκρασία και χρειάζεται προστασία ντρου, το μάνγκο απαιτεί μια περίοδο ληαπό ανέμους. Θερμοκρασίες <1°C προ- θάργου κατά τον χειμώνα, για 4-6 εβδοκαλούν ζημιές στους νεαρούς βλαστούς μάδες με μειωμένη υγρασία εδάφους και (Εικ. 1 β). Ιδανικές συνθήκες ανάπτυξης χαμηλές νυχτερινές θερμοκρασίες. Αυτή είναι θερμά και υγρά καλοκαίρια, ακο- είναι ιδιαίτερα σημαντική για τον σχηματιλουθούμενα από ήπιους και ξηρούς χει- σμό ανθοφόρων οφθαλμών. μώνες. Είναι δέντρο με εκτεταμένο ριζι- Η ανθοφορία στην Κρήτη, αρχίζει τέλος κό σύστημα, γι’ αυτό χρειάζεται εδάφη του χειμώνα ή αρχές άνοιξης, ανάλοβαθιά, με καλή αποστράγγιση. Το άρι- γα με τις συνθήκες της καλλιέργειας. Σε στο εδαφικό pH είναι 5,5-7,5. θερμοκρασίες χαμηλότερες από 15o C Η ανάπτυξη του δέντρου και η παραγω- την εποχή αυτή, δημιουργούνται προβλή-

38 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

1β

Εικ. 1(α): Υγιές μάνγκο πριν τον χειμώνα. Εικ. 1(β): Καταστροφή από παγετό σε νεαρό δέντρο μάνγκο στην περιοχή της Δυτικής Κρήτης.

ματα στην ανθοφορία και την καρπόδεση. Η επικονίαση γίνεται με τον άνεμο, τις μέλισσες και άλλα έντομα, όπως μυρμή-

γκια, μύγες κ.ά. Παρόλα αυτά, η παρουσία διαφορετικών ποικιλιών ενισχύει την καρπόδεση και την παραγωγή.

Εικ. 2: Καλλιέργεια μάνγκο σε θερμοκήπιο, στα Χανιά.

Καλλιεργητικές εργασίες Κλάδεμα απαιτείται κάθε χρόνο, αμέσως μετά τη συγκομιδή, γιατί οι ανθοφόροι οφθαλμοί δημιουργούνται στο τέλος του καλοκαιριού, στις άκρες των βλαστών. Επίσης, στις χώρες καταγωγής του το μάνγκο φτάνει τα 3-10 μέτρα σε ύψος, ενώ σε εμπορική καλλιέργεια το μέγιστο ύψος των φυτών πρέπει να είναι 2,5-3 μέτρα. Τα 3 πρώτα έτη του φυτού (ηλικία δέντρου και όχι φυτείας) γίνεται κλάδεμα σχήματος και πρέπει να αφαιρούνται οι ταξιανθίες για να μην καταπο-

νηθεί το δέντρο λόγω καρποφορίας. Στη συνέχεια η διαμόρφωση των κλάδων ακολουθεί τον γενικό κανόνα, με φορά προς τα πάνω και έξω από τον κεντρικό κορμό. Καθώς οι καρποί έχουν αρκετό βάρος, πλαϊνοί βλαστοί που φέρουν καρπό πρέπει να αφαιρεθούν, γιατί είτε θα ακουμπήσουν στο έδαφος, είτε θα κινδυνεύσουν με σπάσιμο. Αφαιρούνται επίσης παλιοί βλαστοί καρποφορίας, βλαστοί πυκνοί, προστριβόμενοι, ασθενείς, νεκρωμένοι, με λάθος κλίση (οριζόντια ή προς τα κάτω) και όσοι δυ-

σκολεύουν τη διαχείριση της καλλιέργειας. Εάν κοπούν βλαστοί παχύτεροι των 2,5-3 εκ. θα προκληθεί το επόμενο έτος μόνο βλαστική ανάπτυξη από το σημείο. Η λίπανση πρέπει να είναι ελεγχόμενη για να μην διαταραχθεί η ισορροπία μεταξύ βλαστικής ανάπτυξης και καρποφορίας. Οφείλει να ακολουθεί το κύμα βλάστησης (φθινόπωρο μετά τη συγκομιδή) και την ανάπτυξη των καρπών. Οι εφαρμογές είναι προτιμότερο να γίνονται μέσω υδρολίπανσης και οι ποσότητες των θρεπτικών στοιχείων καθορίζονται ανάλογα με την ηλικία του δέντρου, την καρποφορία του προηγούμενου έτους και την ετήσια ανάλυση φύλλων. Για την Κρήτη, τα δέντρα χρειάζονται άρδευση τους θερινούς μήνες, ενώ συνιστάται να μην αρδεύονται για 2-3 μήνες πριν την άνθηση, για ενίσχυση της έκπτυξης ανθοφόρων οφθαλμών. Υπερβολική υγρασία κοντά στον «λαιμό» του δέντρου μπορεί να προκαλέσει ασθένειες της ρίζας και του κορμού. Ασφαλής απόσταση κορμού - σταγόνας είναι 30 cm. Προσοχή συστήνεται στις πληροφορίες που αντλούνται από το διαδίκτυο, καθώς συνήθως οι συνθήκες που περιγράφονται δεν ταυτίζονται χρονικά με το κλίμα στην Ελλάδα. Εχθροί και ασθένειες Για την καταπολέμηση των εχθρών, δεν υπάρχουν εγκεκριμένα σκευάσματα για εφαρμογή σε καλλιέργεια μάνγκο. Σκοπός είναι να μην υπάρχουν οι προϋποθέσεις για ύπαρξη εχθρών. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί εάν εφαρμόζεται σωστό κλάδεμα, αφαιρούνται ζιζάνια μέσα και περιμετρικά της καλλιέργειας, και δεν υπάρχει συγκαλλιέργεια με είδη που «φιλοξενούν» επιβλαβή έντομα. Οι ακρίδες αποτελούν εχθρό, εάν υπάρχουν ευνοϊκά σημεία (ξενιστές) για πολλαπλασιασμό και διαχείμαση. Οι αφίδες εμφανίζονται συνήθως σε περιπτώσεις συγκαλλιέργειας.

Η ανθράκνωση είναι μύκητας που προσβάλλει άνθη, καρπούς, φύλλα και κλαδιά, σε συνθήκες αυξημένης υγρασίας (βροχερός καιρός). Ανθεκτικές ποικιλίες είναι η Keitt και Osteen.

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 39

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΜΑΝΓΚΟ 3

Το Xanthomonas είναι βακτήριο που καταστρέφει ολόκληρο το φυτό και εμφανίζεται σε συνθήκες αυξημένης εδαφικής υγρασίας (βροχερός καιρός). Ανθεκτικές ποικιλίες είναι οι Osteen, Irwin και Kensington.

40 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Διαχείριση καρπών Το μάνγκο «δένει» μεγάλο αριθμό καρπών. Συχνά παρατηρείται καρπόπτωση από καταπονήσεις που μπορεί να υποστεί το φυτό, αλλά και κατά τους θερινούς μήνες, όπου οι υπεράριθμοι, μικρότεροι, πιο αδύναμοι ή κακοσχηματισμένοι καρποί απορρίπτονται. Σε περίπτωση που δεν συμβεί φυσιολογική αραίωση, αυτή πραγματοποιείται από τον παραγωγό, ώστε να μείνει 1 καρπός ανά στέλεχος ταξιανθίας. Οι καρποί είναι πολύ ευαίσθητοι στα χτυπήματα και συγκομίζονται με το χέρι. Λόγω της ευαισθησίας τους, συνηθίζεται η υποστήριξη βλαστών που φέρουν καρπούς, από την οροφή του θερμοκηπίου. Οι καρποί δεν πρέπει να ακουμπούν στο έδαφος, γιατί υποβαθμίζεται η ποιότητά τους, σε περίπτωση εδαφικής υγρασίας ο καρπός θα σαπίσει, αυξάνει η πιθανότητα πρόκλησης ζημιών από τρωκτικά και αυξάνει ο κίνδυνος θραύσης κλάδων. Στην περιοχή των Χανίων η συγκομιδή ξεκινάει με τις πρώιμες ποικιλίες στις αρχές Αυγούστου και μπορεί να επεκταθεί μέχρι τα Χριστούγεννα, με τον κατάλληλο συνδυασμό ποικιλιών (Εικ. 3 και 4). Οι καρποί μπορούν να συγκομιστούν μόλις φτάσουν στη φυσιολογική ωρίμανση (πράσινοι), χάνουν όμως μεγάλο μέρος των οργανοληπτικών τους χαρακτηριστικών, όπως γεύση και άρωμα. Η συγκομιδή προγραμματίζεται ανάλογα με την αγορά στην οποία μεταφέρεται το προϊόν. Συγκομιδή στο πράσινο στάδιο πραγματοποιείται για μεταφορά σε μακρινές αγορές. Εάν ο καρπός πέσει από το δένδρο μόνος του, βρίσκεται στο στάδιο «έτοιμο για κατανάλωση» (readyto-eat), δηλαδή το περιθώριο να κατανα-

Εικ 3: Καρποί μάνγκο από τη Συλλογή Ποικιλιών που διατηρεί ο ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, στο Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου (ΙΕΛΥΑ) στα Χανιά. Εικ 4: Ημερομηνίες συγκομιδής ποικιλιών μάνγκο στην περιοχή Χανίων Κρήτης.

λωθεί πριν υποβαθμιστεί η ποιότητά του είναι 2-3 ημέρες. Ώριμοι καρποί μπορούν να διατηρηθούν 4-9 ημέρες εκτός ψυγείου, 2-3 εβδομάδες σε οικιακό ψυγείο και 6 μήνες σε κατάψυξη (καθαρισμένος καρπός). Για επαγγελματική συντήρηση των καρπών, άριστες θερμοκρασίες ψύξης είναι 8-13 oC και σχετική υγρασία 80-90%. Εάν οι καρποί συγκομιστούν στη φυσιολογική ωρίμανση (πράσινο στάδιο), πρέπει να διατηρηθούν σε ελεγχόμενη ατμόσφαιρα και χρειάζονται 14-28 ημέρες για να ωριμάσουν, ανάλογα την ποικιλία. Οι συνθήκες αυτές εφαρμόζονται κατά τη μεταφορά σε μακρινές αγορές, όπου η ωρίμανση πραγματοποιείται κατά τη μεταφορά σε ειδικά φορτηγά ψυγεία.

Διατροφική αξία του μάνγκο και τρόποι κατανάλωσης

Το μάνγκο μπορεί να καταναλωθεί με πολλούς τρόπους ως νωπό, αποξηραμένο και σκόνη, και η χρήση του βρίσκει πολλές εφαρμογές. Για νωπή κατανάλωση (αμιγώς ως φρούτο ή σε σαλάτες), στη μαγειρική νωπό ή ως αποξηραμένη σκόνη (μπαχαρικό), για παρασκευή χυμού (νωπό ή αποξηραμένο), μαρμελάδας, παγωτού, γρανίτας και κομπόστας. Στη βιομηχανία τροφίμων μετατρέπεται σε πολτό και απόσταγμα και προστίθεται σε ποτά, παγωτά, τσάι, και μπισκότα. Επίσης, αποξηραμένο σε κομμάτια ή φέτες για προσθήκη σε δημητριακά πρωινού και μπάρες δημητριακών. Οι εικόνες τους άρθρου 1 (α,β) 2 και 3 είναι της Δρ. Θηρεσίας - Τερέζας Τζατζάνη. n

100 g νωπού μάνγκο περιέχουν: Νερό 83,5 g Θερμίδες 60 Πρωτεΐνη 0,82 g Υδατάνθρακες 15 g Λίπη 0,38 g Ίνες 1,6 g Σάκχαρα 13,7 g Ασβέστιο 11 mg Σίδηρος 0,16 mg Μαγνήσιο 10 mg Φώσφορος 14 mg Κάλιο 168 mg Νάτριο 1 mg Ψευδάργυρος 0,09 mg Χαλκός 0,111 mg Μαγγάνιο 0,063 mg Σελήνιο 0,6 μg Βιταμίνη C 36,4 mg Θειαμίνη 0,028 mg Ριβοφλαβίνη 0,038 mg Νιασίνη 0,669 mg Παντοθενικό οξύ 0,197 mg Βιταμίνη B6 0,119 mg Φολικό οξύ 43 μg Βιταμίνη A 54 μg Β-καροτένια 640 μg Βιταμίνη E 0,9 mg Βιταμίνη K 4,2 μ g

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 41

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ | AGRISIDE

OPTYCAL : ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ

Καταξιωμένο προϊόν της INTERMAG, από την εξειδικευμένη στη θρέψη και βιοδιέγερση Agriside CropCare Το Optycal είναι προϊόν ειδικής, καινοτόμου τεχνολογίας ασβεστίου (Ca) που ενεργοποιεί την «αντλία αυξίνης - ασβεστίου» και εφαρμόζεται σε στρατηγικές θρέψης και βιοδιέγερσης. Προωθεί την ανάπτυξη των ανθέων, τη γονιμοποίηση και την κυτταροδιαίρεση της γονιμοποιημένης ωοθήκης και συμβάλει στην «οικοδόμηση» συνεκτικών και μεγάλων καρπών, προστατευμένων από οξειδωτική καταπόνηση. Έτσι έχουμε σημαντική βελτίωση κυρίως της ποιότητας παραγωγής, γεγονός με ιδιαίτερη σημασία στις σημερινές συνθήκες κλιματικής αλλαγής και οικονομικής κρίσης. Δρ. ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ Τεχνικός Διευθυντή της Agriside CropCare

Optycal: Optimum Calcium Είναι στερεό, υδατοδιαλυτό σκεύασμα μικροκρυστάλλων, που συνδυάζει τη θρέψη με τη βιοδιέγερση. Απορροφάται άμεσα από τα φύλλα χάρη στην ειδική τεχνολογία ΙΝΤ (Innovative Nutrient Transfer) συμπλοκοποίησης με οργανικά οξέα, η οποία διασφαλίζει άμεση απορρόφηση και γρήγορη μετακίνηση των θρεπτικών στοιχείων μέσα στα φυτά. Έχει μεγάλη συγκέντρωση ασβεστίου: CaΟ 35% (β/β), προερχόμενο από μυρμηκικό ασβέστιο (56%) και επομένως δεν περιέχει νιτρικά ή χλώριο. Περιέχει επίσης όλα τα απαραίτητα ιχνοστοιχεία σε χηλική μορφή και ειδικό οργανικό παράγοντα. Χάρη στην επαναστατική του τεχνολογία Ca εισέρχεται όχι μόνο στους ιστούς, αλλά και μέσα στα κύτταρα, με αποτέλεσμα: α) την οικοδόμηση γερών κυτταρικών τοιχωμάτων, ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με το σκεύασμα πυριτίου Optysil, της ίδιας εταιρείας, το οποίο ενσωματώνει την ίδια, ΙΝΤ τεχνολογία. β) την καλή δομή των κυτταρικών μεμβρανών και την προστασία τους από το οξειδωτικό στρες και συγκεκριμένα, την προστασία των λιπιδίων τους από τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου (ROS). Ο οργανικός παράγοντας του προϊόντος περιέχει, μεταξύ άλλων, το αμινοξύ Τρυπτοφάνη το οποίο είναι πρόδρομος της αυξίνης ινδολ-3-οξικό οξύ (ΙΑΑ), η οποία συντίθεται κυρίως από το βιοχημικό μονοπάτι του ινδολ-3-πυροσταφυλικού οξέος με διαθέσιμο το ένζυμο τρανσαμινάση. Στη μεταφορά του σήματος των αυξινών συμμετέχει το ασβέστιο και με τη παραγωγή και έξοδο αυξίνης από το κύτταρο, το ασβέστιο εισέρχεται σε αυτό. Η σύνθεση αυξινών γίνεται μόνο στο κορυφαίο μερίστωμα του βλαστού και στα φύλλα. Η μεταφορά τους μέσα στο

42 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

φυτό γίνεται με βασιπέταλη μεταφορά μέσω του φλοιού, δηλαδή καθοδικά από τη κορυφή του φυτού προς τη ρίζα. Απαιτεί ενέργεια, και ευνοεί την αύξηση της ρίζας και την απορρόφηση θρεπτικών στοιχείων από αυτή. Σε κυτταρικό επίπεδο, οι αυξίνες, σε συνεργασία με τις κυτοκινίνες, προάγουν την κυτταρική διαίρεση και στη συνέχεια τη μεγέθυνση και σπαργή των κυττάρων, καθώς και τη διαφοροποίηση κυττάρων και ιστών. Επομένως με ψεκασμό του Optycal στο φύλλωμα, ενεργοποιείται η «αντλία αυξίνης - ασβεστίου» σε δύο επίπεδα: α) Με την ώθηση προς παραγωγή αυξίνης και με την έξοδο της από τα κύτταρα έχουμε είσοδο του Ca μέσα στα κύτταρα. β) Με τη κάθοδο της παραγόμενης αυξίνης στη ρίζα έχουμε ενεργοποίηση απορρόφησης θρεπτικών στοιχείων και κυρίως Ca, αφού η είσοδος του Ca στα κύτταρα έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση ελλείμματος Ca στους μεσοκυττάριους χώρους. Έτσι, τροφοδοτείται η αναπτυσσόμενη νεαρή βλάστηση με Ca και δεν αναγκάζεται να το τραβήξει από τους καρπούς. Το Ca απορροφάται από τις ρίζες και μετακινείται ανοδικά μέσω του ξυλώματος, μέσω του ρεύματος διαπνοής.

Επιπλέον, το Optycal περιέχει τα ιχνοστοιχεία Zn,B, Fe, Mn, Cu σε χηλικό σύμπλοκο με EDTA, καθώς και Μο, τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο όχι μόνο στη ολοκληρωμένη θρέψη των φυτών αλλά και στην μετακίνηση και αξιοποίηση του Ca μέσα στα φυτά, ο δε Zn συμμετέχει επίσης στη παραγωγή της αυξίνης. Εφαρμοζόμενο με διαφυλλικούς ψεκασμούς σε δόση περί τα 100gr/ 100 lit νερό σε όλες τις καλλιέργειες από λίγο πριν έως την αρχή της άνθησης, το Optycal συμβάλει σε καλή άνθιση και γονιμοποίηση, καρπόδεση και κυτταροδιαίρεση καρπιδίων. Αργότερα, ψεκαζόμενο κατά την ανάπτυξη των καρπών, βοηθά στην ανάπτυξη συνεκτικών, μεγάλων και ποιοτικών καρπών και οργάνων αποθησαύρισης, χωρίς διαταραχές της φυσιολογίας τους, ακόμα και σε συνθήκες καταπόνησης (stress). Σημειώνεται ότι η συμβολή του Optycal στην απορρόφηση του εδαφικού ασβεστίου είναι δυνατή όταν οι θερμοκρασίες εδάφους επιτρέπουν την καλή λειτουργία και ανάπτυξη της ρίζας, δηλαδή όχι κατά το ξηροθερμικό καλοκαίρι ούτε στον κρύο χειμώνα. Έχει ελαφρώς όξινο pH και άριστη συνδυαστικότητα με όλα τα αγροχημικά, εκτός των φωσφορούχων. n

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 43

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΡΟΔΑΚΙΝΑ ΝΕΚΤΑΡΙΝΙΑ

ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΦΕΤΟΣ ΣΕ ΕΠΙΤΡΑΠΈΖΙΑ ΡΟΔΑΚΙΝΑ ΚΑΙ ΝΕΚΤΑΡΙΝΙΑ Προβλέψεις για την ευρωπαϊκή παραγωγή

Σε εξέλιξη βρίσκεται η συγκομιδή επιτραπέζιων ροδάκινων και νεκταρινιών. Οι καιρικές συνθήκες που επικράτησαν φέτος είχαν σαν αποτέλεσμα να υπάρχουν απώλειες στην παραγωγή και ποσότητες που δεν είναι εμπορεύσιμες. Αυξημένος είναι ο ανταγωνισμός στις αγορές του εξωτερικού από την Ισπανία που έχει μια αύξηση της παραγωγής αλλά λόγω προβλημάτων ποιότητας τα διαθέτει σε χαμηλές τιμές. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

ο κόστος καλλιέργειας είναι και φέτος αυξημένο αλλά το θετικό είναι ότι υπάρχει ζήτηση για τα καλής ποιότητας προϊόντα. Στο ξεκίνημα της συγκομιδής σε Ημαθία και Πέλλα (αρχές Ιουνίου) τα νεκταρίνια έπιασαν τιμή παραγωγού από 1 έως 1,20 ευρώ το κιλό, ενώ τα ροδάκινα (χνουδωτά) από 80 έως 85 λεπτά. Στη συνέχεια όμως και όταν βγήκαν οι μεγάλες ποσότητες υπήρξε διόρθωση των τιμών προς τα κάτω. Οι συνεχόμενες βροχοπτώσεις έφεραν πολλά προβλήματα φυτοπροστασίας, που σημαίνει κόστος για την αντιμετώπισή τους. Επίσης ζημιές από τις χαλαζοπτώσεις υπήρξαν σε τοπικό επίπεδο με αποτέλεσμα αυτές οι ποσότητες να μην είναι εμπορεύσιμες. Αυξημένο κόστος υπάρχει και στα εργατικά αφού δεν λύθηκε ούτε φέτος το πρόβλημα της έλλειψη εργατών γης. Υπάρχουν προβλήματα ποιότητας Ο κ. Νίκος Κουτλιάμπας, πρόεδρος του ΑΣΕΠΟΠ Βελβεντού και της Εθνικής Επιτροπής Επιτραπέζιων Ροδακίνων και Νεκταρινιών της ΕΘΕΑΣ, αναφέρει στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ότι «στις πρώιμες περιοχές της Μακεδονίας έχουμε φτάσει στο 70% της παραγωγής, ενώ στις όψιμές στο 50%. Από τον Αύγουστο θα μπει δυναμικά στην αγορά και με μεγάλες ποσότητες ο Βελβεντός. Πάντως γενικότερα στην ΕΕ η φετινή παραγωγή επιτραπέζιων δεν είναι μεγάλη. Ο ήπιος χειμώνας, οι παγετοί της άνοιξης και οι χαλαζοπτώσεις του καλοκαιριού, είχαν σαν αποτέλεσμα φέτος να έχουμε μειωμένη προσφορά. Στην Ελλάδα μεγαλύτερα προβλήματα με απώλεια παραγωγής λόγω των καιρικών συνθηκών έχει η Πέλλα. Όμως σοβαρό πρόβλημα υπάρχει στην Πέλλα και με τα πολλά στέκια και η κατάσταση με τη διακίνηση προϊόντων

44 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

έχει γίνει ανεξέλεγκτη. Αυτή η εικόνα είναι βέβαια εις βάρος των συνεταιρισμών. Πάντως στην Ευρώπη τον μήνα Ιούλιο δεν βρίσκεις καλής ποιότητας ροδάκινα. Επίσης έχουμε ζήτηση για μικρά μεγέθη αλλά οι ποικιλίες στη χώρα μας είναι αυτή την περίοδο μεγαλόκαρπες. Ήδη έχουν αρχίσει να φαίνονται στην αγορά τα προβλήματα από μονίλια και οι μετασυλλεκτικές ασθένειες. Τα χαμηλής ποιότητας προϊόντα κατευθύνονται κυρίως στις αγορές των βαλκανικών χωρών. Πάντως η αγορά μπορεί να πληρώσει για καλή ποιότητα όταν όμως υπάρχει. Οι τιμές παραγωγού κυμαίνονται σε ικανοποιητικά επίπεδα. Μεγάλο πρόβλημα όμως που θα πρέπει να μας προβληματίζει είναι ο σχεδόν διπλασιασμός της τιμής από το χωράφι μέχρι το ράφι». Ο πρόεδρος στον Αγροτικό Συνεταιρισμό Επισκοπής Νάουσας, κ. Δημήτρης Λογγιζίδης, επισημαίνει στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ότι «στο πρώτο 20ήμερο του Ιουλίου βρισκόμαστε πε-

ρίπου στα μέσα της συγκομιδής επιτραπέζιων ροδάκινων και νεκταρινιών. Την περίοδο αυτή δεν υπάρχουν πια προβλήματα λόγω των καιρικών συνθηκών και οι ποικιλίες έχουν καλή ποιότητα. Από τις 10 Ιουλίου έχει αποκατασταθεί η ροή των εξαγωγών και έχουμε μια καλή ζήτηση. Όσον αφορά τις τιμές κυμαίνονται στα ίδια περίπου με τα περσινά επίπεδα. Οι Ισπανοί μετά τις 20 Ιουλίου μειώνουν τις ποσότητες που εξάγουν και ξεκινά η είσοδος στις αγορές των μεγάλων ποσοτήτων για τα ελληνικά ροδάκινα και νεκταρίνια». Από μέσα Ιουλίου αποκαταστάθηκε η ζήτηση στο εξωτερικό Από την πλευρά του ο κ. Βασίλης Μπουγάς, διευθυντής πωλήσεων του ΑΣΕΠΟΠ Νάουσας υπογραμμίζει στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ότι «στα μέσα Ιουλίου έχει αποκατασταθεί η ζήτηση για εξαγωγές. Οι μεσοπρώιμες ποικιλίες ροδάκινων και νεκταρινιών δεν αντιμετω-

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 45

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΡΟΔΑΚΙΝΑ ΝΕΚΤΑΡΙΝΙΑ πίζουν ποιοτικά προβλήματα. Ωστόσο οι τιμές δεν είναι σε ικανοποιητικά επίπεδα και δεν πληρώνεται η καλή ποιότητα». Καλό ξεκίνημα αλλά στη συνέχεια διόρθωση τιμών Ο κ. Γεώργιος Νεστορόπουλος, πρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού Κουλούρας «Νέος Απόλλων», ανέφερε στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ότι «η φετινή παραγωγή είναι μειωμένη σε σχέση με πέρυσι. Υπήρξαν προβλήματα κατά την καρπόδεση. Επίσης έχουμε κάποιες περιοχές που επλήγησαν από το χαλάζι. Οι τιμές όταν ξεκίνησε η συγκομιδή για τις υπερπρώιμες και πρώιμες ποικιλίες ήταν αυξημένες κατά 20% σε σχέση με τις περσινές. Στην συνέχεια όμως είχαμε διόρθωση και στα μέσα Ιουλίου είναι στα ίδια με τα περσινά επίπεδα. Η ζήτηση τον Ιούνιο στην εγχώρια αγορά αλλά και στις εξαγωγές ήταν περιορισμένη. Δεχτήκαμε «πίεση» από την Τουρκία και την Ισπανία, που είχαν καλές παραγωγές και δεν μπορούσαμε να ανταγωνιστούμε τις τιμές τους. Στη συνέχεια όμως τον Ιούλιο έχουμε καλύτερη εικόνα και η ζήτηση είναι σε καλά επίπεδα. Επίσης η άνοδος της θερμοκρασίας έφερε και ανάκαμψη στην εγχώρια αγορά». Καλή ζήτηση αλλά παγωμένες οι τιμές Ο πρόεδρος του ΑΣ Καλυβίων της Πέλλας, κ. Νίκος Μηνάς, αναφέρει στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ότι «το 2023 είναι μια δύσκολη χρονιά γιατί έχουμε παγετούς και βροχοπτώσεις που δημιούργησαν προβλήματα στην παραγωγή. Η συγκομιδή ξεκίνησε με ποιοτικά προβλήματα στα πρώιμα νεκταρίνια λόγω των συνεχόμενων βροχοπτώσεων. Επίσης τα συγκομιζόμενα προϊόντα έχουν μετασυλλεκτικά προβλήματα. Από την άλλη η Τουρκία είχε αυξημένη παραγωγή και βγήκε φέτος δυναμινά στις εξαγωγές. Όμως στην συνέχεια είχε προβλήματα με αυξημένα υπολείμματα και αποσύρθηκε σταδιακά από τις αγορές, κάτι που βοήθησε τις ελληνικές εξαγωγές. Στα μέσα Ιουλίου έχουμε καλά ποιοτικά προϊόντα και αυξημένη ζήτηση από εγχώρια αγορά αλλά και για εξαγωγές στις αγορές του εξωτερικού. Οι τιμές κυμαίνονται από 45 έως 55 λεπτά στον παραγωγό, με τα νεκταρίνια να έχουν κατά περίπου 10 λεπτά υψηλότερη τιμή σε σχέση με τα χνουδωτά. Πάντως παρά την αυξημένη ζήτηση οι τιμές δεν ανεβαίνουν γιατί δεν έχουν αγοραστική δύναμη οι καταναλωτές σε Ελλάδα και Ευρώπη». Η ισπανική αυξημένη παραγωγή έφερε προβλήματα ανταγωνισμού Ο κ. Γεώργιος Πολυχρονάκης, Ειδικός Σύμβουλος του Συνδέσμου Εξαγωγέων

46 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Incofruit - Hellas, δηλώνει στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ότι «φέτος έχουμε μια παραγωγή που κυμαίνεται σε κανονικά επίπεδα. Υπάρχουν όμως προβλήματα λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών (χαλάζι, βροχοπτώσεις κ.α.) που έχουν σαν αποτέλεσμα να έχουμε κάποιες ποσότητες μη εμπορεύσιμες. Επίσης έχουμε μεγάλο ανταγωνισμό στις αγορές της Ευρώπης. Η Ισπανία που έχει μεγάλη παραγωγή φέτος έχει και αυτή προβλήματα λόγω των καιρικών συνθηκών. Τα επιτραπέζια ροδάκινα και νεκταρίνια που έχουν προβλήματα ποιότητας τα διακινεί στην Ευρώπη σε πολύ χαμηλές τιμές, κάτι που δημιουργεί προβλήματα ανταγωνισμού με τα ελληνικά προϊόντα. Επίσης η υποκατανάλωση στην Ευρώπη είναι ένα πρόβλημα που θα το δούμε μπροστά μας τα επόμενα χρόνια και θα πρέπει από τώρα να αρχίζει να μας προβληματίζει. Τον Ιούλιο οι τιμές και οι ποσότητες εξαγωγής για τα νεκταρίνια είναι αυξημένες σε σχέση με τα επιτραπέζια ροδάκινα. Όσον αφορά τον Αύγουστο, εκτιμώ ότι οι τιμές θα κυμανθούν σε χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με πέρυσι λόγω αυξημένων ποσοτήτων και μειωμένης ζήτησης». Προβλέψεις για την ευρωπαϊκή παραγωγή Όπως αναφέρει η έκθεση προβλέψεων αγροτικής παραγωγής, που εξέδωσε η Κομισιόν, με βάση τα στοιχεία της Eurostat, μετά από μια μειωμένη παραγωγή που είχαμε το 2021 και την ανάκαμψη που υπήρξε το 2022, η παραγωγή ροδάκινων και νεκταρινιών για το 2023 στην ΕΕ έχει επηρεαστεί αρνητικά λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών που επικράτησαν στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα είχαμε ξηρασία που επηρέασε τις βόρειες περιοχές της Ισπανίας και την Γαλλίας. Οι υπερβολικές βροχοπτώσεις και πλημμύρες έπληξαν την περιοχή Emilia-Romagna της Ιταλίας. Οι ανοιξιάτικοι παγετοί δημιούργησαν προβλήματα στη νότια Ισπανία, την Ελλάδα και την Ιταλία. Σε κάποιες περιοχές οι ανοιξιάτικες βροχοπτώσεις βοήθησαν την καλλιέργεια. Παραμένει όμως το πρόβλημα της ξηρασίας, ενώ έχουμε και χαλαζοπτώσεις και καταιγίδες που επηρέασαν πολλές περιοχές καλλιέργειας. Σε επίπεδο ΕΕ η παραγωγή ροδάκινων και νεκταρινιών αναμένεται να μειωθεί σε σχέση με πέρυσι, κατά 9%, φτάνοντας στους 2,9 εκατομμύρια τόνους το 2023 (16% κάτω από τον μέσο όρο της τελευταίας πενταετίας). Ωστόσο η παραγωγή συμπύρηνων ροδάκινων, που πάνε στη μεταποίηση για παραγωγή κονσέρβας, εκτιμάται ότι θα παραμείνει σε σταθερά επίπεδα, κυρί-

ως λόγω της ανάκαμψης που παρουσιάζει η Ισπανία. Επιπλέον, μικρά μεγέθη και χαμηλότερης ποιότητας ροδάκινα, που προορίζονται για νωπή κατανάλωση στην αγορά, θα μπορούσαν επίσης να καταλήξουν στη μεταποίηση. Αντίθετα η παραγωγή επιτραπέζιων ροδάκινων και νεκταρινιών για νωπή χρήση αναμένεται να παρουσιάσουν μείωση σε σχέση με την περσινή παραγωγή, κατά 11%, φτάνοντας τους 2,4 εκατομμύρια τόνους το 2023. Μέρος της παραγωγής καταστράφηκε ενώ υπάρχουν ποσότητες που δεν είναι εμπορεύσιμες. Μόνο η ισπανική παραγωγή έχει ανακάμψει, με αύξηση 30%, κάτι που αντισταθμίζει τις απώλειες παραγωγής που υπάρχουν σε Ιταλία (-26%), Ελλάδα (-10%) και Γαλλία (-4%). Τιμές και εμπορία Όπως υποστηρίζει η Κομισιόν, λόγω της μειωμένης παραγωγής οι τιμές λιανικής έχουν αυξηθεί, κάτι που έχει σαν αποτέλεσμα οι καταναλωτές της ΕΕ να έχουν περιορίσει γενικότερα τις αγορές νωπών φρούτων και λαχανικών και ειδικότερα των ροδάκινων και νεκταρινιών στην ΕΕ. Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για μείωση της κατανάλωσης επιτραπέζιων ροδάκινων και νεκταρινιών στη λιανική αγορά, κατά 11%, κάτω από τον μέσο όρος της πενταετίας. Επίσης επειδή φέτος υπάρχουν πολλά ποιοτικά προβλήματα, υπάρχει κίνδυνος να οδηγήσει τους καταναλωτές σε περαιτέρω μείωση της κατανάλωσης. Στα μεταποιημένα ροδάκινα (κονσέρβες και αποξηραμένα) το αυξημένο κόστος μεταποίησης και μεταφορικών μεταφέρεται στη λιανική τιμή του προϊόντος. Παρόλα αυτά εκτιμάται ότι η η αύξηση δεν είναι μεγάλη και η κατά κεφαλή κατανάλωση μεταποιημένων ροδάκινων θα παρουσιάσει ελαφρά μείωση σε σχέση με πέρυσι και θα παραμείνει κάτω από το 1 κιλό για το 2023. Στο συνολικό ισοζύγιο, οι εισαγωγές φαίνεται να αντιπροσωπεύουν περίπου το 2% της κατανάλωσης φρέσκων ροδάκινων και νεκταρινιών στην ΕΕ και έως και 4% των μεταποιημένων. Οι εισαγωγές αναμένεται να παραμείνουν σταθερές στα μεταποιημένα ροδάκινα, ενώ θα μπορούσαν να αυξηθούν, κατά 4.000 τόνους, στα νωπά ροδάκινα και νεκταρίνια. Η μείωση της παραγωγής νωπών ροδάκινων και νεκταρινιών στην ΕΕ εκτιμάται ότι θα οδηγήσει σε πτώση των εξαγωγών τους (κατά -11%). Αντίθετα οι εξαγωγές επεξεργασμένων ροδάκινων θα μπορούσαν να αυξηθούν ελαφρώς, με την προϋπόθεση ότι μέρος αυτών των εξαγωγών θα καλυφθεί από αποθέματα που συσσωρεύτηκαν το προηγούμενο έτος. n

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 47

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΡΕΥΝΑ

ΦΥΤΟΫΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ TOY ΚΟΙΝΟΥ Πληροί η Ελλάδα επαρκώς τις υποχρεώσεις της στη φυτοϋγεία; Στο συγκεκριμένο άρθρο γίνεται μια αναφορά των συμπερασμάτων της έρευνας, η οποία πραγματοποιήθηκε με τη δημοσίευση και προώθηση του ερωτηματολογίου από τον ΑγροΤύπο, με τις απόψεις και τις πεποιθήσεις του ευρύτερου κοινού σχετικά με τις γνώσεις του σε θέματα φυτοϋγείας. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β. ΣΙΜΟΓΛΟΥ Δ.Α.Ο.Κ. Π.Ε. Δράμας, Τμήμα Ποιοτικού και Φυτοϋγειονομικού Ελέγχου

υγεία των φυτών είναι πολύ σημαντική για τη φυτική παραγωγή, τα δάση, τις φυσικές και τις καλλιεργούμενες περιοχές, τα φυσικά οικοσυστήματα, τις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων και τη βιοποικιλότητα. Η υγεία των φυτών απειλείται από είδη επιβλαβή για τα φυτά και τα φυτικά προϊόντα, των οποίων ο κίνδυνος εισόδου στην επικράτεια της Ένωσης έχει αυξηθεί λόγω της παγκοσμιοποίησης των εμπορικών συναλλαγών και της κλιματικής αλλαγής. Για την αντιμετώπιση της απειλής αυτής, έχουν θεσπιστεί μέτρα για τον προσδιορισμό των φυτοϋγειονομικών κινδύνων που εγκυμονούν οι εν λόγω επιβλαβείς οργανισμοί και τη μείωση των κινδύνων αυτών σε αποδεκτό επίπεδο. Η Ελλάδα όπως και τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της ΕΕ οφείλουν να καλύπτουν τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη φυτοϋγειονομική νομοθεσία, όπως είναι ο Κανονισμός (ΕΕ) 2016/2031 και ο Εκτελεστικός Κανονισμός (ΕΕ) 2019/2072, καθώς και πολλοί άλλοι εκτελεστικοί, ή κατ’ εξουσιοδότηση Κανονισμοί που θεσπίζουν κανόνες για τη ρύθμιση των επιβλαβών οργανισμών, των φυτών, των φυτικών προϊόντων και των άλλων αντικειμένων και καθορίζουν τις αντίστοιχες απαιτήσεις για την προστασία της επικράτειας της Ένωσης από τους φυτοϋγειονομικούς κινδύνους. Η Ελλάδα κάθε χρόνο υλοποιεί πρόγραμμα επισκοπήσεων ενωσιακών και άλλων επιβλαβών οργανισμών καραντίνας. Φορείς υλοποίησης είναι οι Περιφερειακές Φυτοϋγειονομικές Υπηρεσίες, όπου οι φυτοϋγειονομικοί ελεγκτές με κατάλληλες εξουσιοδοτήσεις προβαίνουν σε ελέγχους επισκόπησης βάσει αναλυτικών μεθοδολογιών που επικαιροποιούνται ετησίως από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο. Ωστόσο, δεν είναι καθόλου γνωστό σε ποιο βαθμό οι δράσεις της χώρας μας για την προάσπιση της φυτοϋγείας είναι κτήμα της ευρύτερης ελληνικής κοινωνίας.

48 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Σκοπός της έρευνας Για τον σκοπό αυτόν, τον χειμώνα του 2022, διεξήχθη έρευνα με τη χρήση διαδικτυακού, δομημένου ερωτηματολογίου το οποίο απαντήθηκε από 400 συμμετέχοντες από όλη σχεδόν τη χώρα. Το ερωτηματολόγιο περιελάμβανε ερωτήσεις δημογραφικών στοιχείων και ερωτήσεις πεποιθήσεων στη μορφή πενταβάθμιας κλίμακας Likert. Η έρευνα αυτή ανακοινώθηκε στο 20ό Πανελλήνιο Φυτοπαθολογικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη, 3-6 Οκτωβρίου 2022) (Σίμογλου, 2022). Αποτελέσματα Στη μελέτη ακολουθήθηκε η μεθοδολογία έρευνας πεποιθήσεων του κοινού των Simoglou and Roditakis (2022). Στις μεταβλητές του ερωτηματολογίου εφαρμόστηκε ανάλυση κυρίων συνιστωσών. Εξήχθησαν πέντε κύριες συνιστώσες: οι κίνδυνοι από την εξάπλωση

των επιβλαβών οργανισμών (ε.ο.) καραντίνας, οι συνέπειες λήψης των φυτοϋγειονομικών μέτρων, οι πηγές ενημέρωσης του κοινού σε θέματα φυτοϋγείας, οι φυτοϋγειονομικοί έλεγχοι στην Ελλάδα, και τέλος η πεποίθηση γνώσης περί τους ενωσιακούς επιβλαβείς οργανισμούς καραντίνας. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται αναλυτικά οι πρωτογενείς μεταβλητές (προτάσεις για τις οποίες κλήθηκαν να δηλώσουν το επίπεδο συμφωνίας τους οι συμμετέχοντες) που απαρτίζουν τις κύριες συνιστώσες. Στον ίδιο Πίνακα καταγράφεται και η κεντρική τάση των απαντήσεων των ερωτηθέντων (με τη χρήση της διαμέσου τιμής της διασποράς των απαντήσεων). Έτσι για παράδειγμα, στην πρόταση «Η λήψη μέτρων είναι υποχρεωτική με την διαπίστωση παρουσίας ε.ο. καραντίνας» η διάμεσος τιμή των απαντήσεων είναι «3»

που αντιστοιχεί στην απάντηση «Ούτε συμφωνώ/Ούτε διαφωνώ», που συνιστά μη λήψη θέσης ως προς το ζητούμενο, δηλαδή δήλωση άγνοιας εκ μέρους των συμμετεχόντων. Επίσης, στην πρόταση-θέση «Το Xylella fastidiosa είναι ένα επικίνδυνο παθογόνο των φυτών» καθώς και στην όμοια «Έχω ακούσει κάτι για το Xylella fastidiosa το τελευταίο εξάμηνο», ή ακόμη και στο σημαντικό ζήτημα της φυτοϋγειονομικής διασφάλισης των ελληνικών εξαγωγών «Οι εξαγωγές της χώρας προς τρίτες χώρες εξαρτώνται από την παρουσία ή όχι ε.ο. καραντίνας», οι συμμετέχοντες δήλωσαν άγνοια σε επίπεδο κεντρικής τάσης. Κατά παρόμοιο τρόπο, ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι οι συμμετέχοντες δήλωσαν την εν μέρει διαφωνία τους ως

προς τη θέση: «Στην Ελλάδα εφαρμόζεται ετήσιο πρόγραμμα επισκόπησης για τους ε.ο. καραντίνας». Το τελευταίο καταδεικνύει την απουσία ενημέρωσης τού κοινού για το συγκεκριμένο θέμα. Όπως γίνεται φανερό από τη μελέτη του Πίνακα 1, σχεδόν σε όλα τα επιμέρους θέματα που τέθηκαν και αφορούσαν τη φυτοϋγεία, καταγράφεται το χαμηλό επίπεδο γνώσης των συμμετεχόντων (σε επίπεδο κεντρικής τάσης). Ακολούθως, εφαρμόστηκε διωνυμική λογαριθμική παλινδρόμηση για να διερευνηθεί η ύπαρξη πιθανών προγνωστικών παραμέτρων για το ερευνητικό ερώτημα: «Η χώρα μας κάνει ό,τι οφείλει για την προστασία της φυτικής παραγωγής από οργανισμούς καραντίνας;». Μεγαλύτερη πιθανότητα να απαντήσουν

θετικά στο ερώτημα αυτό είχαν όσοι αντιλαμβάνονται θετικά τη συμβολή του φυτοϋγειονομικού ελέγχου στην Ελλάδα και τη σημασία του για τις εξαγωγές της χώρας [λογάριθμος λόγου πιθανοτήτων - odds ratio (OR) = 2,397 (όσο μεγαλύτερη η τιμή, τόσο ισχυρότερη η επίδραση τού παράγοντα], όσοι εκφράζουν αυξημένη αντίληψη των κινδύνων από τη διασπορά των ε.ε.ο. καραντίνας (OR = 1,929) και όσοι ενημερώνονται για ζητήματα φυτοϋγείας (OR = 1,391). Αντιθέτως, μεγαλύτερη πιθανότητα να επιδείξουν αρνητική στάση απέναντι στο ερευνητικό ερώτημα είχαν όσοι εξέφρασαν αυξημένη πεποίθηση γνώσης για τους επιβλαβείς οργανισμούς καραντίνας (OR = 0,712), που πιθανώς συνιστούν ένα εξειδικευμένο κοινό.

Ðßíáêáò 1: ÁðëïðïéçìÝíïò ðßíáêáò áíÜëõóçò êõñßùí óõíéóôùóþí (PCA). ÄéáôçñÞèçêáí ðÝíôå êýñéåò óõíéóôþóåò ðïõ áíáëýïíôáé óôéò åðß ìÝñïõò ðñùôïãåíåßò ìåôáâëçôÝò ðïõ ôéò áðáñôßæïõí Êýñéåò óõíéóôþóåò Êßíäõíïé áðü ôçí åîÜðëùóç åðéâëáâþí ïñãáíéóìþí êáñáíôßíáò

Åðéðôþóåéò áðü ôç ëÞøç öõôïûãåéïíïìéêþí ìÝôñùí

ÐçãÝò åíçìÝñùóçò ãéá ôç öõôïûãåßá

Öõôïûãåéïíïìéêïß Ýëåã÷ïé óôçí ÅëëÜäá êáé åîáãùãÝò

Ãíþóç åðéâëáâþí ïñãáíéóìþí êáñáíôßíáò

Ðñùôïãåíåßò ìåôáâëçôÝò

ÄéÜìåóïò (1)

Ðñùôïãåíåßò ìåôáâëçôÝò

ÄéÜìåóïò

Ðñùôïãåíåßò ìåôáâëçôÝò

ÄéÜìåóïò

Ðñùôïãåíåßò ìåôáâëçôÝò

ÄéÜìåóïò

Ðñùôïãåíåßò ìåôáâëçôÝò

ÄéÜìåóïò

Ç ëÞøç ìÝôñùí åßíáé õðï÷ñåùôéêÞ ìå ôçí äéáðßóôùóç ðáñïõóßáò å.ï. êáñáíôßíáò

Ìðïñåß íá áðáãïñåõôïýí ïé åîáãùãÝò áðü ìßá ðåñéï÷Þ

Áðü ôïðéêÜ ìÝóá åíçìÝñùóçò

Óôçí ÅëëÜäá åöáñìüæåôáé åôÞóéï ðñüãñáììá åðéóêüðçóçò ãéá ôïõò å.ï. êáñáíôßíáò

Åßíáé åßäç íçìáôùäþí óêùëÞêùí ôïý åäÜöïõò

Ïé å.ï. êáñáíôßíáò áðåéëïýí ôç ãåùñãéêÞ ðáñáãùãÞ

Ìðïñåß íá åðéâëçèïýí áðáãïñåýóåéò óôç äéáêßíçóç ðñïúüíôùí

Áðü çëåêôñïíéêÝò åöçìåñßäåò

ÕðÜñ÷åé åðßóçìï åñãáóôÞñéï áíáöïñÜò ãéá å.ï. êáñáíôßíáò óôçí ÅëëÜäá

Åßíáé êÜðïéá åßäç åíôüìùí

Ìðïñåß íá åðéâëçèïýí ðåñéïñéóìïß êáëëéÝñãåéáò óå ìßá ðåñéï÷Þ

Áðü ó÷åôéêÜ åíçìåñùôéêÜ öõëëÜäéáåêäüóåéò

Ïé åîáãùãÝò ôçò ×þñáò ðñïò ôñßôåò ÷þñåò åîáñôþíôáé áðü ôçí ðáñïõóßá Þ ü÷é å.ï. êáñáíôßíáò

Åßíáé ïñéóìÝíïé éïß ðïõ ìïëýíïõí öõôÜ

Ôá ÊñÜôç-ÌÝëç ôçò ÅÅ õðï÷ñåïýíôáé íá åëÝã÷ïõí ãéá ôçí ðáñïõóßá å.ï. êáñáíôßíáò

Ìðïñåß íá åßíáé áíáãêáßá ç êáôáóôñïöÞ ôçò êáëëéÝñãåéáò

Áðü ôï äéáäßêôõï ãåíéêþò

Ïé öõôïûãåéïíïìéêïß åëåãêôÝò åñåõíïýí ãéá ôçí ðáñïõóßá ôùí å.ï. êáñáíôßíáò

Åßíáé ïñéóìÝíïé ìéêñïïñãáíéóìïß, ðáèïãüíïé ôùí öõôþí

ÐïëëÜ ðáèïãüíá ôùí öõôþí äéáóðåßñïíôáé ìå ôï äéåèíÝò åìðüñéï

Íá åðéâëçèïýí Üìåóá ôá õðï÷ñåùôéêÜ ìÝôñá

Áðü áíáêïéíþóåéò ôçò ïéêåßáò ÄÁÏÊ

¸÷ù áêïýóåé êÜôé ãéá ôï Xylella fastidiosa ôï ôåëåõôáßï åîÜìçíï

Ìðïñåß íá åîáðëþíïíôáé ìå ìïëõóìÝíï ðïëëáðëáóéáóôéêü õëéêü

Åßíáé õðï÷ñåùôéêÞ ç óõíåñãáóßá ìå ôçí áñìüäéá ÖõôïûãåéïíïìéêÞ Áñ÷Þ

ÕðÜñ÷ïõí öõôïûãåéïíïìéêÜ äéáâáôÞñéá ãéá ôç äéáêßíçóç ôùí öõôþí

Ìðïñåß íá ìåôáäßäïíôáé ìå Ýíôïìá-öïñåßò

Eîáðëþíïíôáé ìå ôï äéåèíÝò åìðüñéï

(1): ÄéÜìåóåò ôéìÝò ôçò äéáóðïñÜò ôùí áðáíôÞóåùí ôùí óõììåôå÷üíôùí óôéò åñùôÞóåéò ôçò 5-âÜèìéáò êëßìáêáò Likert (1 = ÐïôÝ, Ýùò 5 = ÓõíÞèùò, Þ 1 = Äéáöùíþ áðïëýôùò, Ýùò 5 = Óõìöùíþ áðïëýôùò, áíáëüãùò ìå ôçí ðåñßðôùóç).

Ôï Xylella fastidiosa åßíáé Ýíá åðéêßíäõíï 3 ðáèïãüíï ôùí öõôþí

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 49

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΡΕΥΝΑ Διάγραμμα 1: Διαφοροποίηση αντιλήψεων των δύο συστάδων των συμμετεχόντων (Συστάδα 1_ Ν=292, Συστάδα 2_ Ν=108)

Από την ανάλυση συστάδων (k-means clustering) που εφαρμόστηκε προκειμένου να προσδιοριστεί η ύπαρξη διακριτών υποομάδων με ομοιογενή χαρακτηριστικά, προέκυψαν δύο κύριες ομάδες συμμετεχόντων (Διάγραμμα 1). Η μία, περιλαμβάνει συμμετέχοντες (Ν=108) που διάκεινται αρνητικά ως προς το ερευνητικό ερώτημα, που δεν αξιολογούν ως σημαντικό τον κίνδυνο διασποράς ε.ε.ο. καραντίνας και τις επιπτώσεις των φυτοϋγειονομικών μέτρων, δεν ενημερώνονται σε θέματα φυτοϋγείας και δεν διαθέτουν επαρκή γνώση για τους ε.ε.ο. καραντίνας. Στη συστάδα αυτή συμμετέχουν κατά πλειονότητα γυναίκες και μη γεωπόνοι, συγκριτικά με την άλλη συστάδα. Η τελευταία περιλαμβάνει συμμετέχοντες (Ν=292) που

50 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

εκφράζουν περισσότερο θετική στάση ως προς το ερευνητικό ερώτημα, αξιολογούν ως σημαντική τη φυτοϋγεία στην Ελλάδα και ενημερώνονται σχετικά συχνότερα για παρόμοια θέματα. Εδώ περιλαμβάνονται περισσότεροι άνδρες και γεωπόνοι. Μεταξύ των δύο συστάδων δεν εντοπίζονται διαφορές εκπαίδευσης, ηλικίας, πληθυσμού τόπου διαμονής και επαγγελματικής κατηγορίας. Συμπεράσματα Από τα αποτελέσματα προκύπτει η ανάγκη ανάπτυξης μιας συντονισμένης στρατηγικής ενημέρωσης τού ευρύτερου κοινού στα θέματα της φυτοϋγείας μέσω γενικών και ειδικών πηγών πληροφόρησης. Επίσης, καταγράφεται αρνητική στάση εκ μέρους υποομάδας που

συνιστά εξειδικευμένο ακροατήριο που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη από την Κεντρική Υπηρεσία τού ΥΠΑΑΤ. Τέλος, κρίνεται σκόπιμη η εξωστρέφεια των φυτοϋγειονομικών Υπηρεσιών της Χώρας με στόχευση της προβολής του έργου τους στο ευρύτερο κοινό. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2023, τεύχος 06/2023. n

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 51

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΛΑΙΟΚΟΜΙΑ

ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΒΙΟΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΣΙΓΑΡΟΥ

iGEM Thessaly: Μια ομάδα πρωτοπόρων Συνθετικών Βιολόγων Η iGEM Thessaly είναι μια ερευνητική ομάδα φοιτητών που ιδρύθηκε το 2019 στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Φετινό αντικείμενο ενδιαφέροντος αποτελεί ένα τοξικό παραπροϊόν της βιομηχανίας ελαιολάδου, ο κατσίγαρος. Με την βοήθεια της Συνθετικής Βιολογίας, αξιοποιεί μια «μικροβιακή κοινοπραξία» με στόχο την αποτοξικοποίηση του κατσίγαρου και την μετατροπή του σε προϊόντα προστιθέμενης αξίας. Συγκεκριμένα, η ομάδα επιδιώκει την παραγωγή πρώτης ύλης για την δημιουργία βιοπλαστικών, προσφέροντας μια βιώσιμη και οικολογική εναλλακτική λύση στο πρόβλημα της χρήσης συμβατικών πλαστικών. Όραμα των φοιτητών είναι η προστασία του περιβάλλοντος και η στήριξη των Ελλήνων παραγωγών ελαιολάδου. ΟΜΆΔΑ IGEM THESSALY 2023

iGEM Thessaly: Η πρωτοποριακή ομάδα συνθετικής βιολογίας που κατακτά το μέλλον Η iGEM Thessaly είναι μια ερευνητική ομάδα φοιτητών, η οποία δημιουργήθηκε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας το 2019. Ως βασικό στόχο έχει τη συμμετοχή στον ετήσιο, διεθνή διαγωνισμό Συνθετικής Βιολογίας iGEM, που οργανώθηκε πρώτη φορά το 2004 από το MIT των Η.Π.Α. Στα 4 χρόνια συμμετοχής της, η ομάδα έχει αποσπάσει 4 συνεχόμενα χρυσά μετάλλια και μια πληθώρα διακρίσεων. Πρόκειται για έναν διαγωνισμό μεγάλου βεληνεκούς, στον οποίο λαμβάνουν μέρος ετησίως περισσότεροι από 75.000 φοιτητές από 65 χώρες. Η φετινή ομάδα του Π.Θ. απαρτίζεται από μέλη διαφόρων επιστημονικών υποβάθρων, συμπεριλαμβανομένων φοιτητών βιοχημείας, γεωπονίας, τεχνολογίας τροφίμων, πληροφορικής, επιστημών υγείας κ.α. Όλα τα μέλη συνεργάζονται με τελικό στόχο την επίλυση τοπικών και ελληνικών προβλημάτων, μέσω της επιστήμης της Συνθετικής Βιολογίας. Ο ταχέως αναπτυσσόμενος κλάδος της Συνθετικής Βιολογίας αφορά την εφαρμογή των αρχών της Μηχανικής σε βιολογικά συστήματα. Με την κατασκευή νέων βιολογικών συστημάτων είναι δυνατή η αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων, όπως η κλιματική αλλαγή, η επισιτιστική κρίση, η βελτίωση της ανθρώπινης υγείας μέσω μεθόδων διάγνωσης και θεραπείας, η διατήρηση της βιοποικιλότητας κ.ο.κ. Πολλά από αυτά τα ζητήματα αφορούν τους 17 στόχους βιώσιμης ανάπτυξης του Ο.Η.Ε.

52 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Φετινή θεματολογία του project Η φετινή ομάδα της iGEM Thessaly εστιάζει στον τομέα του περιβάλλοντος και συγκεκριμένα στην βιοαποκατάσταση παραπροϊόντων της βιομηχανίας τροφίμων. Μέσα από μια ενδελεχή έρευνα επί του θέματος, η ομάδα συνειδητοποίησε την μεγάλη ανάγκη της τοπικής κοινότητας, αλλά και όλης της Ελλάδας, για ορθότερη διαχείριση των τοξικών παραπροϊόντων της βιομηχανίας ελαιολάδου. Το ελαιόλαδο αποτελεί ένα προϊόν – πυλώνα της Ελληνικής οικονομίας και παράδοσης, για το οποίο η χώρα μας είναι παγκοσμίως

γνωστή και αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς του. Ωστόσο, μία λιγότερο γνωστή πτυχή της βιομηχανίας ελαιολάδου είναι ο μεγάλος όγκος υγρών και στερεών αποβλήτων που δημιουργούνται κατά τα στάδια επεξεργασίας του ελαιοκάρπου. Συγκεκριμένα, είναι άξιο προσοχής πως για κάθε 1 λίτρο ελαιολάδου που παράγεται, δημιουργούνται έως και 7 λίτρα υγρών αποβλήτων. Όσον αφορά τα τριφασικά ελαιοτριβεία, που αποτελούν και την συντριπτική πλειονότητα των μονάδων στη χώρα μας, παράγονται περίπου 1000 – 1600 λίτρα υγρών αποβλήτων για κάθε τόνο ελαιοκάρπου που χρησιμοποιείται. [1]

Τι είναι ο κατσίγαρος και ποιό το περιβαλλοντικό πρόβλημα πίσω από αυτόν; Κατά τη διάρκεια των επαφών της ομάδας με ελαιοτριβείς, επαληθεύτηκαν ορισμένες αρχικές διαπιστώσεις όσον αφορά τον κατσίγαρο και διερευνήθηκε περαιτέρω η έκταση του προβλήματος. Σε παγκόσμια κλίμακα, η παραγωγή κατσίγαρου φτάνει έως και 30 εκατομμύρια κυβικά μέτρα ανά έτος [2]. Μόνο στην Ελλάδα, φτάνει περίπου τα 1,45 εκατομμύρια κυβικά μέτρα, σύμφωνα με την “Τεχνική έκθεση για την υφιστάμενη κατάσταση διαχείρισης των αποβλήτων αγροδιατροφής” (circulargreece.gr). Όπως γίνεται κατανοητό, οι λύσεις που

υπάρχουν μέχρι στιγμής σε κρατικό επίπεδο για το συγκεκριμένο παραπροϊόν δεν είναι ούτε ολιστικές, αλλά ούτε και εφαρμόσιμες σε όλη τη χώρα. Επιπλέον, η διαχείριση των παραπροϊόντων κατά την παραγωγή ελαιολάδου αποτελεί αποκλειστική ευθύνη των ελαιοτριβέων, αυξάνοντας επομένως τα κόστη και το χρόνο που θα μπορούσαν να διαθέσουν στην εξέλιξη του προϊόντος τους. Η νομοθεσία είναι πολύ πιθανό πως θα γίνει πιο αυστηρή, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Ατζέντας 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη, καθιστώντας την ανάγκη για αναζήτηση λύσεων στο ζήτημα του κατσίγαρου και γενικότερα των αποβλήτων της βιομηχανίας τρο-

φίμων πολύ πιο επιτακτική. Το project μας προσπαθεί να καλύψει αυτές τις ανάγκες και παρά το αρχικό στάδιο, φιλοδοξεί να εμπνεύσει και άλλες αντίστοιχες προτάσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων. Όσον αφορά τη σύστασή του, ο κατσίγαρος χαρακτηρίζεται από σκούρο καφέ χρώμα, έχει όξινο χαρακτήρα, με τιμές pH που κυμαίνονται από 2,0 έως 6,0 και εκπέμπει έντονη οσμή, ακόμη και σε μεγάλες αποστάσεις. Η οσμή αυτή μπορεί να αποδοθεί στις διαδικασίες ζύμωσης που υφίσταται κατά τη διάρκεια των περιόδων παραγωγής ελαιολάδου. Γι’ αυτό, πολλές φορές αποτελεί πρόβλημα για τους κατοίκους των γύρω περιοχών, αλλά και για τους τουρίστες (ιδιαίτερα σε νησιωτικές περιοχές). Παράλληλα, αξίζει να σημειωθεί ότι ο κατσίγαρος αποτελεί ένα μείγμα που περιέχει διάφορες οργανικές και ανόργανες ενώσεις, οι οποίες τον καθιστούν ένα σημαντικό περιβαλλοντικό πρόβλημα. Η συγκέντρωση οργανικού φορτίου στον κατσίγαρο είναι 100 φορές μεγαλύτερη από αυτή στα αστικά λύματα, ενώ περιέχει, επίσης, υψηλό ποσοστό φαινολικών ενώσεων. Αυτές οι φαινολικές ενώσεις είναι υπεύθυνες για το χαρακτηριστικό χρώμα του κατσίγαρου και την υψηλή βιολογική απαίτηση σε οξυγόνο (BOD) που εμφανίζει. Επιπλέον, οι φαινολικές ενώσεις διαθέτουν 06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 53

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΛΑΙΟΚΟΜΙΑ

αξιοσημείωτες αντιοξειδωτικές, αντιμικροβιακές και φυτοτοξικές ιδιότητες και επομένως επηρεάζουν τη χλωρίδα και το υπέδαφος της κάθε περιοχής. Όταν απελευθερώνονται σε υδάτινα σώματα όπως ρέματα ή ποτάμια, η διαθεσιμότητα του οξυγόνου μπορεί να μειωθεί, διαταράσσοντας την ισορροπία ολόκληρου του οικοσυστήματος. Το υψηλό θρεπτικό φορτίο συμβάλλει στην υπέρμετρη ανάπτυξη άλγης, με αποτέλεσμα τη δημιουργία φαινομένων ευτροφισμού [3]. Ακόμα, όταν ο κατσίγαρος εναποτίθεται στο έδαφος, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά το πορώδες του. Ως αποτέλεσμα, παρεμποδίζεται η ανάπτυξη της χλωρίδας και η αναπνοή των ριζών, επηρεάζοντας τη συνολική υγεία του εδάφους [4]. Ένα χαρακτηριστικό του υγρού αυτού κατάλοιπου της επεξεργασμένης ελιάς, είναι το γεγονός πως η σύστασή του διαφοροποιείται ανάλογα με πολλούς παράγοντες, όπως την ποικιλία της ελιάς, τις κλιματικές συνθήκες, τις πρακτικές καλλιέργειας, τον χρόνο αποθήκευσης και τη διαδικασία εξαγωγής του ελαιολάδου. Αυτές οι διαφοροποιήσεις οδηγούν στη μη σταθερή ποιοτική και πο-

54 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

σοτική σύνθεση του κατσίγαρου στις διάφορες περιοχές και εγκαταστάσεις παραγωγής ελαιολάδου [5]. Αυτός είναι ο λόγος που δεν γίνεται να υποστεί την ίδια διεργασία ο κατσίγαρος από όλα τα ελαιοτριβεία. Η νέα λύση για την αξιοποίηση του κατσίγαρου Η iGEM Thessaly 2023 προτείνει το ερευνητικό έργο "oPHAelia", το οποίο αποσκοπεί στην αντιμετώπιση του προβλήματος των υγρών παραπροϊόντων των ελαιοτριβείων. Με τη χρήση εργαλείων της Γενετικής Μηχανικής και τεχνικών της Συνθετικής Βιολογίας, έχει σχεδιάσει μια κοινοπραξία τροποποιημένων μικροοργανισμών, αποτελούμενη από δύο είδη βακτηρίων: το Pseudomonas putida και το Escherichia coli. Αυτή η κοινοπραξία βασίζεται σε μια αμοιβαίως ωφέλιμη συμβίωση μεταξύ των δύο ειδών βακτηρίων. “Ο στόχος μας είναι η αποτελεσματική βιοαποκατάσταση και μετατροπή του κατσίγαρου σε προϊόν υψηλής αξίας. Το βακτήριο Pseudomonas putida, με τη βοήθεια της Escherichia coli, έχει την ικανότητα να απομακρύνει τις φαι-

νολικές ενώσεις από τον κατσίγαρο, και παράλληλα να παράγει προϊόντα προστιθέμενης αξίας. Επομένως, με τη συνεργασία αυτών των δύο βακτηρίων, δημιουργείται ένα βιολογικό σύστημα που θα αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το πρόβλημα του κατσίγαρου, εξαλείφοντας τις αρνητικές επιπτώσεις του στο φυσικό περιβάλλον και παράγοντας ταυτόχρονα προϊόντα με υψηλή εμπορική αξία.” Ποιό είναι το προϊόν υψηλής αξίας που προτείνουμε και γιατί το επιλέξαμε; Τα PHAs (πολυϋδροξυαλκανοϊκοί εστέρες) αποτελούν το παραγόμενο προϊόν υψηλής αξίας στο ερευνητικό έργο "oPHAelia". Πρόκειται για μια ομάδα βιοαποικοδομήσιμων πολυεστέρων που μπορούν να συσσωρευτούν από βακτήρια υπό συγκεκριμένες συνθήκες στρες. Λειτουργούν ως μέσο αποθήκευσης άνθρακα και ενέργειας στο εσωτερικό των κυττάρων αυτών [6]. Τα βιοπολυμερή αυτά εμφανίζουν παρόμοιες μηχανικές και φυσικές ιδιότητες με διάφορα συνθετικά πλαστικά, όπως το πολυπροπυλένιο και το πολυστυρένιο [7].

Το τροποποιημένο Pseudomonas putida που χρησιμοποιείται στο έργο έχει την εγγενή ικανότητα να παράγει PHAs, υπό ορισμένες συνθήκες [8]. Η παραγωγή PHAs από υπόστρωμα βιολογικών πόρων, όπως ο κατσίγαρος, προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα σε σύγκριση με τα πετροχημικά πολυμερή, κυρίως στον οικονομικό τομέα, αφού μειώνει το κόστος παραγωγής των βιοπολυμερών αυτών. Τα PHAs είναι βιοδιασπώμενα και βιοσυμβατά, δηλαδή φιλικά προς το περιβάλλον [6]. Αποτελούν μια βιώσιμη προσέγγιση για την αντιμετώπιση της πρόκλησης που αποτελεί η ρύπανση του πλανήτη μας από το πλαστικό. Αναλυτικότερα, τα βιοπλαστικά, που έχουν δημιουργηθεί με την αξιοποίηση αυτών των πολυμερών, μπορούν να αποικοδομηθούν σε νερό (H2O) και διοξείδιο του άνθρακα (CO2) σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα (20-45 μέρες) αν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες υγρασίας, οξυγόνου και παρουσίας μικροοργανισμών στο περιβάλλον. Αντίθετα, τα παραδοσιακά πλαστικά διατηρούνται 100 με 1000 χρόνια στο περιβάλλον.[9] Πράγματι, η ρύπανση από πλαστικά εί-

ναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα που απαιτεί άμεση προσοχή. Στην Ευρώπη παράγονται περίπου 26 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών αποβλήτων ετησίως, ενώ το 80% των θαλάσσιων απορριμμάτων αποτελείται από πλαστικό. Σύμφωνα με τη WWF στην Ελλάδα, το 2019, η παραγωγή πλαστικών απορριμμάτων ανά κάτοικο έφτασε τα 68 κιλά, με μεγάλο ποσοστό αυτών (84%) να καταλήγει σε χωματερές και μόλις το 8% να ανακυκλώνεται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μεγάλη ποσότητα πλαστικών απορριμμάτων να φτάνει στη θάλασσα, με εκτιμώμενους 11,5 χιλιάδες τόνους να διαρρέουν στα ελληνικά ύδατα το 2016. Αυτή η κατάσταση έχει προκαλέσει έντονους προβληματισμούς μεταξύ μη κερδοσκοπικών οργανώσεων που επισημαίνουν τη διείσδυση της πλαστικής ρύπανσης στα οικοσυστήματα της Ελλάδας. Μια πρόσφατη μελέτη από το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας “Αρχιπέλαγος” ανέδειξε την παρουσία μικροπλαστικών ρύπων και στα 25 θαλάσσια ζώα που εξετάστηκαν, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο, τα Ηνωμένα Έθνη αναφέρουν ότι σχεδόν 100 χιλιάδες θαλάσσια ζώα σκοτώνονται ετησίως λόγω των πλαστικών αποβλήτων. Αυτά τα γεγονότα επισημαίνουν ότι η πλαστική ρύπανση αποτελεί σοβαρή απειλή παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας [10, 11]. Ταυτόχρονα, η χρήση PHAs για την ανάπτυξη των βιοπλαστικών μπορεί να αποτελέσει μια λύση σε ορισμένους από τους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης που έχουν τεθεί από τα Ηνωμένα Έθνη. Τα PHAs μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες βιωσιμότητας [2]. Βέβαια, χρειάζεται να σημειωθεί ότι τα βιοπλαστικά εξακολουθούν να μην είναι η “τέλεια” λύση. Για παράδειγμα, τα θαλάσσια ζώα (π.χ. η χελώνα καρέτα – καρέτα) θα εξακολουθούν να κινδυνεύουν από πλαστικά σκουπίδια, ακόμα και αν αυτά είναι βιοδιασπώμενα. Ωστόσο, παραμένουν μια καλύτερη εναλλακτική λύση για τα πλαστικά που συντίθενται με χημική βάση το πετρέλαιο. Αρχικό στόχο αποτελεί η πρόσμιξη βιοπλαστικών PHAs με τα κοινά πλαστικά, ώστε να μειωθεί σταδιακά η εξάρτηση από αυτά. Ο στόχος μας; Είναι γεγονός ότι τα βιοπλαστικά με βάση τα PHAs έχουν ευρεία χρήση σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένου του βιοϊατρικού τομέα, των ηλεκτρονικών, της αυτοκινητοβιομηχανίας, της συσκευασίας και της γεωργίας [12]. Στη συσκευασία και τις υπηρεσίες τροφίμων, τα PHAs χρησιμοποιούνται λόγω

της αποικοδομήσιμης φύσης τους, της μη διαλυτότητας, της μη διαπερατής φύσης και της ευελιξίας τους. Επιπλέον, τα PHAs μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως κατάλληλη πρώτη ύλη για την τρισδιάστατη εκτύπωση λόγω της συμβατότητάς τους με την τεχνολογία τρισδιάστατης εκτύπωσης και της εγγενούς ικανότητας βιοδιάσπασής τους [13]. Παρόλα αυτά, η παραγωγή βιοπλαστικών με βάση τα PHAs δεν μπορεί ακόμα να αντικαταστήσει πλήρως την παραγωγή συνθετικών πλαστικών λόγω του υψηλού κόστους παραγωγής. Το κόστος των πρώτων υλών και της διαδικασίας ζύμωσης και εξαγωγής τους αποτελούν προκλήσεις για την οικονομική βιωσιμότητα της παραγωγής PHA. Για να γίνει η παραγωγή αυτή περισσότερο βιώσιμη, απαιτείται μείωση του κόστους [13]. Μια προσέγγιση είναι η χρήση υποστρωμάτων χαμηλού κόστους, όπως τα υγρά παραπροϊόντα των ελαιοτριβείων, τα οποία μπορούν να μειώσουν σημαντικά τα έξοδα παραγωγής. Επιπλέον, τα εργαλεία και οι τεχνικές, που επιστρατεύουν οι συνθετικοί βιολόγοι, μπορούν να συμβάλλουν στη βελτίωση της αποδοτικότητας των PHAs και στη περαιτέρω μείωση του κόστους παραγωγής τους. Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων θα συμβάλει στην ευρύτερη υιοθέτηση των PHAs ως βιώσιμης εναλλακτικής λύσης στα παραδοσιακά πλαστικά [8, 14]. Με αυτόν τον τρόπο, το ερευνητικό έργο "oPHAelia" προσπαθεί να αναδείξει τα οφέλη της παραγωγής των PHAs και να συμβάλει στη μετάβαση προς αυτά ως μία βιώσιμη εναλλακτική λύση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκύπτουν από τα πετρελαιογενή πλαστικά. Αυτό θα συμβάλει, όχι μόνο στη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της πλαστικής ρύπανσης, αλλά και θα δημιουργήσει νέες ευκαιρίες για τις βιομηχανίες να υιοθετήσουν πιο φιλικά προς το περιβάλλον υλικά. Επίσης, θα αναπτυχθεί το ενδιαφέρον για επενδύσεις που αφορούν τη βιοοικονομία στη χώρα μας, όπως η ανάπτυξη βιοδιυλιστηρίων για την εκμετάλλευση της βιομάζας από τις βιομηχανίες των τροφίμων. Συνοψίζοντας, το project "oPHAelia" και η ομάδα της iGEM Thessaly, μέσω της ερευνητικής της δραστηριότητας, συμμετέχει ενεργά στον επιστημονικό τομέα με στόχο να δημιουργήσει ένα καλύτερο και πιο βιώσιμο μέλλον για όλους. Το σλόγκαν της ομάδας μας είναι: "With Ophaelia we give worth to waste." Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2023, τεύχος 6. n

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 55

ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ | ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ

ΟΙ ΚΑΙΡΙΚΈΣ ΣΥΝΘΉΚΕΣ ΔΗΜΙΟΎΡΓΗΣΑΝ ΠΡΟΒΛΉΜΑΤΑ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΊΑΣ ΣΤΟ ΑΜΠΈΛΙ Καλή επίδοση είχαν οι περσινές εξαγωγές οίνου και τα αποθέματα είναι μειωμένα

Με προβλήματα φυτοπροστασίας, κάτι που σημαίνει περισσότερους ψεκασμούς και αύξηση κόστους, συνεχίζεται η καλλιέργεια οινοποιήσιμων ποικιλιών σταφυλιών. Οι συνεχόμενες βροχοπτώσεις και οι εναλλαγές θερμοκρασίας το προηγούμενο διάστημα έχουν δημιουργήσει προβλήματα στην παραγωγή στις κυριότερες ζώνες καλλιέργειας. Το θετικό είναι ότι πέρυσι είχαμε αυξημένες εξαγωγές οίνου και τα αποθέματα είναι μειωμένα. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

Οι βροχοπτώσεις έφεραν αύξηση του κόστους

Σε συνέντευξη που έδωσε στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ο κ. Κωνσταντίνος Ευσταθίου, πρόεδρος της ΕΔΟΑΟ, αμπελουργός και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Αγροτικού Οινοποιητικού Συνεταιρισμού της Νεμέας, ανέφερε τα εξής: Σοβαρά προβλήματα φυτοπροστασίας έχουμε στους αμπελώνες σε όλες τις μεγάλες ζώνες καλλιέργειας λόγω των καιρικών συνθηκών. Οι συνεχόμενες βροχοπτώσεις και οι εναλλαγές θερμοκρασίας κατά τη διάρκεια της ημέρας, που είχαμε όλο το προηγούμενο χρονικό διάστημα, έχουν δημιουργήσει σοβαρές µυκητολογικές ασθένειες. Η κατάσταση φέτος είναι πρωτόγνωρη και αυτό φαίνεται από τα στοιχεία για τις βροχές και τις υγρασίες που έχει καταγράψει φέτος το ερευνητικό πρόγραμμα των κλιματικών συνθηκών της ζώνης ΟΠΑΠ Νεμέας - STOEV NEMEA (Εικ. 1 - 4). Το συγκεκριμένο πρόγραμμα έχει βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό την καλλιέργεια τα τελευταία τρία χρόνια και θα έπρεπε να γίνει προσπάθεια να συνεχιστεί και τα επόμενα. Είναι σίγουρο ότι οι υγρασίες βοηθούν τις προσβολές από τον περονόσπορο. Έχουμε φτάσει τέλη Ιουνίου και το χώμα δεν μπορεί να στεγνώσει. Οι βροχοπτώσεις συνεχίζονται και έχουν αρχίσει να δημιουργούν μεγάλη ανησυχία στους αμπελοκαλλιεργητές. Θα πρέπει να έχουμε υψηλές θερμοκρασίες για μεγάλο χρονικό διάστημα για να φύγει η υγρασία που δημιουργεί το πρό-

56 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

τελευταία χρόνια είχαμε μειωμένες ποσοτικά παραγωγές. Όπως φαίνεται και φέτος θα συνεχιστεί αυτή η εικόνα σε όλη τη χώρα. Ήδη ετοιμάζουν φάκελο να καταθέσουν στο ΥπΑΑΤ οι αμπελουργικές ζώνες της Κορινθίας, της Κρήτης και του Τυρνάβου, στον οποίο θα ζητούν ενισχύσεις για την αναπλήρωση της απώλειας εισοδήματος των αμπελουργών λόγω των καιρικών συνθηκών. Για την αντιμετώπιση των φυτοπαθολογικών προσβολών ο ΕΛΓΑ αναφέρει ότι θα πρέπει να γίνονται ψεκασμοί με φυ2 τοπροστατευτικά. Όμως όταν έχουμε συνεχόμενες βροχοπτώσεις και εναλλαγές θερμοκρασίας δεν μπορούν να φέρουν θετικά αποτελέσματα. Είναι μια δύσκολη κατάσταση και βέβαια αυξάνει σε μεγάλο βαθμό το κόστος καλλιέργειας. Στο παρελθόν κάναμε τέσσερις συνολικά ψεκασμούς όλο τον χρόνο. Τώρα έχουν διπλασιαστεί και δεν φέρνουν αποτέλεσμα. Θα πρέπει η Ελλάδα να καταθέσει αίτημα ενίσχυσης των παραγωγών της χώρας μας λόγω της κλιματικής αλλαγής και των προβλημάτων που δημιουργεί σε όλες τις καλλιέργειες. 3

βλημα. Περίπου το 50% του κάμπου της Νεμέας έχει πρόβλημα με περονόσπορο. Όταν χτυπήσει το τσαμπί τότε δεν πρόκειται να έχουμε παραγωγή. Όταν ο περονόσπορος πάει στα φύλλα τότε δεν

Υπάρχουν προοπτικές στον οινοτουρισμό αλλά…

Πάντως εκτός των προβλημάτων στην καλλιέργεια έχουμε ένα θετικό που είναι η θεσμοθέτηση στη χώρα μας του οινοτουρισμού αλλά και το ενδιαφέρον που υπάρχει. Υπάρχουν προοπτικές μεγάλες για μια τουριστική χώρα, όπως είναι η Ελλάδα, για τον οινοτουρισμό. Ήδη έχουμε μεγάλο ενδιαφέρον στη Νεμέα. Αυτό όμως που πρέπει να καταλάβουν όλοι είναι ότι ο οινοτουρισμός δεν φέρνει εισόδημα μόνο στα οινοποιεία αλλά και στην τοπική κοινωνία. Για αυτό θα πρέπει να 4 τον στηρίξουν τα μαγαζιά της εστίασης αλλά και τα ξενοδοχεία της αμπελουργικής ζώνης. Οι τουρίστες δεν μπορεί όλη την μέρα να επισκέπτονται οινοποιεία. Πρέπει να φάνε και στο τραπέζι τους να βρουν τοπικά κρασιά. Επίσης θα πρέπει να κάνουν επισκέψεις και σε αρχαιολογικούς χώρους. Ο οινοτουρισμός αποτελεί μια ευκαιρία για την ελληνική ύπαιθρο αλλά θα πρέπει οι τοπικοί φορείς να τον εκμεταλλευτούν για να φέρουν την οικονομική ανάπτυξη. Ένα καλό κρασί ωριμάζουν τα σταφύλια και δεν γίνονται είναι το «διαβατήριο» μιας περιοχής για κρασί αλλά πάνε για ξύδι. Αν πάει στη τον τουρίστα αλλά δεν αρκεί μόνο αυτό, βέργα τότε θα έχουμε μειωμένη παρα- θέλει συνεργασία και συντονισμό για να γωγή και τον επόμενο χρόνο. Εδώ θα μείνει ο τουρίστας στην περιοχή και να πρέπει να σας επισημάνω ότι τα δύο αφήσει τα χρήματά του.

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 57

ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ | ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ με καλή πορεία των εξαγωγών και σε άλλες μεγάλες αγορές του εξωτερικού, όπως στις ΗΠΑ, στη Γερμανία και εσχάτως στη Μεγάλη Βρετανία. Όσον αφορά την εγχώρια αγορά το μεγάλο πρόβλημα είναι οι πωλήσεις χύμα κρασιού που δεν γνωρίζουμε την προέλευσή του. Είναι ένα φαινόμενο που στρεβλώνει τον υγιή ανταγωνισμό. Θα πρέπει κάποτε στη χώρα μας να γίνονται αυστηροί έλεγχοι από την εποχή του τρύγου για την αντιμετώπιση του προβλήματος.

ΑΥΞΗΜΈΝΕΣ ΟΙ ΠΕΡΣΙΝΈΣ ΕΞΑΓΩΓΈΣ ΚΡΑΣΙΟΎ

«Έξυπνη» σήμανση για ΠΟΠ και ΠΓΕ

Αύξηση εξαγωγών φέρνει μείωση αποθεμάτων

Πάντως την περίοδο 2022/2023 οι εξαγωγές κρασιού σημείωσαν μια αύξηση κατά περίπου 20%. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε μια μείωση των αποθεμάτων στη χώρα μας ενόψει του νέου τρυγητού. Σε αυτό βοήθησαν και τα προγράμματα προώθησης που έχει αναλάβει να «τρέξει» η Διεπαγγελματική. Για παράδειγμα έχουμε πολύ καλά αποτελέσματα στην αγορά του Καναδά. Αλματώδη αύξηση κατέγραψαν οι εξαγωγές ελληνικού οίνου στον Καναδά το πρώτο τρίμηνο του 2023, συγκριτικά με το αντίστοιχο διάστημα του 2022 (95% ως προς την αξία, υπερβαίνοντας τα 3,5 εκατ. καναδικά δολάρια). Σημειώνεται ότι ο Καναδάς είναι η τρίτη καλύτερη αγορά για το ελληνικό κρασί και αποτελεί μια από τις χώρες - στόχους των προγραμμάτων προβολής και προώθησης που υλοποιεί η ΕΔΟΑΟ. Πέρα από τον Καναδά έχου-

58 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Το επόμενο διάστημα θα έχουμε συνάντηση με το νέο υπουργό κ. Αυγενάκη για να συζητήσουμε το θέμα της σήμανσης και την αντικατάσταση της κόκκινης ταινίας. Αξιοποιώντας την τεχνολογία γραμμωτού κώδικα δύο διαστάσεων, το γνωστό «QR code», οινόφιλοι καταναλωτές που αγαπούν τα κρασιά ΠΟΠ και ΠΓΕ θα μπορούν να λαμβάνουν άμεσα μια σειρά από κρίσιμες πληροφορίες, για το προϊόν που θέλουν να καταναλώσουν, σαρώνοντας, απλώς, την ειδική σήμανση που θα είναι τυπωμένη πάνω στη φιάλη, με το «έξυπνο» κινητό τους τηλέφωνο. Εγκατάλειψη παραδοσιακής καλλιέργειας

Το πρόβλημα της εγκατάλειψης εκτάσεων αμπελοκαλλιέργειας ανέδειξε η 62η τακτική Γενική Συνέλευση της ΚΕΟΣΟΕ (συνεταιριστικές οργανώσεις), που πραγματοποιήθηκε στις 27 Ιουνίου 2023. Ο Ενιαίος Οινοποιητικός Αγροτικός Συνεταιρισμός (ΕΟΣ) Σάμου είναι ένας από τους παλαιότερους συνεταιρισμούς της Ελλάδας και συγκαταλέ-

γεται μεταξύ των 10 μεγαλύτερων οινοποιείων της χώρας. Όπως δήλωσε στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ο κ. Θεόδωρος Χαρμπής, γεωπόνος του συνεταιρισμού, υπάρχει μια εγκατάλειψη της αμπελοκαλλιέργειας σε εθνικό επίπεδο αλλά είναι ορατή πολύ και σε τοπικό επίπεδο. Στη Σάμο παίζει μεγάλο ρόλο το είδος της αμπελοκαλλιέργειας. Το 98% και πλέον, των αμπελώνων του νησιού, αφορούν την καλλιέργεια του Άσπρου Μοσχάτου Σάμου, ένα μικρόρωγο σταφύλι, από το οποίο παράγονται οι εξαιρετικής ποιότητας γλυκείς οίνοι με ονομασία προέλευσης «ΣΑΜΟΣ». Το συγκεκριμένο σταφύλι καλλιεργείται σε «αναβαθμίδες» (πατρογονικές πεζούλες ξερολιθιάς) δομημένες έτσι που να συγκρατούν και να αποστραγγίζουν το πολύτιμο χώμα, δημιουργώντας επάλληλες στενές λωρίδες γης, όπου μερικές φορές δεν χωρά πάρα μόνο μία σειρά από κλήματα. Είναι πολύ δύσκολο να επενδύσει κάποιος σε αυτή την καλλιέργεια αλλά και να υπάρξει κάποια ανακατασκευή της αναβαθμίδας. Αυτό οδηγεί στην εγκατάλειψη της αμπελοκαλλιέργειας. Πάντως το θετικό είναι ότι στη νέα ΚΑΠ προβλέπονται κάποιες δράσεις ενίσχυσης σε αυτού του είδους την καλλιέργεια και ελπίζουμε να βοηθήσουν να αλλάξει την εικόνα. Επίσης έχουμε στρεμματικές αποδόσεις ενώ τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί το κόστος καλλιέργειας (φυτοπροστασία, λίπανση, εργατικά κ.α.). Ο τρύγος συνήθως γίνεται αρχές Αυγούστου αλλά φέτος έχουμε μια οψίμιση κατά μια εβδομάδα. Πάντως και στο νησί - όπως σε όλη τη χώρα υπάρχουν προβλήματα με τον περονόσπορο. Αναμένεται και φέτος να έχουμε μια μειωμένη ποσοτικά παραγωγή (αυτή είναι η εικόνα της τελευταίας 10ετίας). Όσον αφορά την τιμή παραγωγού για τα σταφύλια παραμένει σε σταθερά επίπεδα τα τελευταία 2 - 3 χρόνια».. n

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 59

ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ | ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΝΕΡΟ ΑΠΟ ΨΥΧΡΟ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟ ΠΛΑΣΜΑ

Η νέα επανάσταση στη γεωργία και τη μετασυλλεκτική τεχνολογία Μπορεί μία απλή επεξεργασία του νερού να το κάνει πολυεργαλείο στη γεωργία και τη μετασυλλεκτική τεχνολογία; Ναι! Το ενεργοποιημένο νερό που παράγεται από ψυχρό ατμοσφαιρικό πλάσμα έχει απολυμαντικές ιδιότητες και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη μετασυλλεκτική απολύμανση των φρούτων και λαχανικών. Ταυτόχρονα φαίνεται ότι έχει θετικές επιδράσεις στην ποιότητα των προϊόντων αυτών. ΣΑΒΒΑΣ Σ.ΠΑΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Γεωπόνος MSc Νέος Μυλότοπος

ανάπτυξη διαφόρων τεχνικών για αύξηση της μετασυλλεκτικής ζωής των οπωροκηπευτικών αποτελεί τον κορμό της μετασυλλεκτικής τεχνολογίας. Η χρήση τροποποιημένης ή ελεγχόμενης ατμόσφαιρας στον χώρο της ψύξης, η εφαρμογή MCP, η θερμική επεξεργασία (Heat treatment), η χρήση βιομεμβρανών κ.α. είναι οι βασικές τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα. Οι εφαρμογές αυτές αποσκοπούν στη μείωση του μικροβιακού φορτίου των προϊόντων έτσι ώστε να μειωθούν οι σήψεις και στην επιβράδυνση των βιολογικών

60 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

διεργασιών (ωρίμανση) που λαμβάνουν χώρα στους καρπούς μετά τη συγκομιδή. Η χρήση ενεργοποιημένου νερού μέσω πλάσματος (PAW, plasma activated water) από ψυχρό ατμοσφαιρικό πλάσμα (CAP) αποτελεί μία νέα, επαναστατική μέθοδος για τη μετασυλλεκτική τεχνολογία. Ταυτόχρονα η χρήση του νερού PAW πάνω στα φυτά μπορεί να έχει δράσεις θρέψης (παρουσία νιτρικών) και απολύμανσης ενώ λειτουργεί και ως βιοδιεγέρτης. Παρακάτω θα παρουσιάσουμε τις χρήσεις που μπορεί να έχει το νερό PAW στην μετασυλλεκτική τεχνολογία.

Νέες τεχνικές για τη βελτίωση της μετασυλλεκτικής ζωής των οπωροκηπευτικών

Η διαχείριση των φρούτων και των λαχανικών μετά την συλλογή τους μελετάται από την επιστήμη της Μετασυλλεκτικής Τεχνολογίας και Φυσιολογίας (Postharvest Technology and Physiology). Η άμεση ψύξη μετά τη συγκομιδή, είναι η πλέον διαδεδομένη μέθοδος για την αύξηση της διάρκειας ζωής των συγκομισθέντων καρπών, τη διατήρηση των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών και την καθυστέρηση των

κένωση τόξου. Αντίθετα, τα θερμικά πλάσματα παράγονται σε υψηλότερες πιέσεις και απαιτούν περισσότερη ισχύ. Με αυτές τις μεθόδους είναι εφικτό να μεταφερθούν από το πλάσμα στο νερό (υγρή φάση) ενεργό άζωτο και οξυγόνο (RNOS). Η διάλυση των RNOS προκαλεί την παραγωγή ενεργοποιημένου νερού. Η διαδικασία γίνεται πάντα απουσία οποιουδήποτε άλλου χημικού εντός του νερού. Η δραστικότητα του νερού PAW είναι παροδική και αυτό θα επιστρέψει στην προτέρα κατάσταση μετά από κάποιο χρόνο. Αυτή η ιδιότητα κατατάσσει την τεχνολογία αυτή ως μία πράσινη, φιλική προς το περιβάλλον (Thirumdas et al. 2018; Zhao et al. 2020;). Φυσικοχημικές ιδιότητες του PAW

μεταβολικών διεργασιών που οδηγούν στην κατάρρευση (Girandi et al. 2005). Ωστόσο, στα περισσότερα οπωροκηπευτικά η ψύξη για μεγάλο χρονικό διάστημα προκαλεί διάφορες βλάβες που ονομάζονται Ζημιά Λόγω Ψύξης (ΖΛΨ, chilling injuries). Συνήθως πρόκειται για εσωτερικό καφέτιασμα της σάρκας των φρούτων, υάλωση, έλλειψη αρώματος, χυμών και γεύσης, αποτυχία ωρίμανσης κι άλλες μεταβολές που σχετίζονται με τη σταθερότητα των κυτταρικών τοιχωμάτων και τον μεταβολισμό των πηκτινών (Lurie and Crisosto. 2005). Νέες τεχνικές χρησιμοποιούνται για να βελτιώσουν τη μετασυλλεκτική ζωή των οπωροκηπευτικών. Τέτοιες είναι η ελεγχόμενη ατμόσφαιρα ψύξης, η τροποποιημένη ατμόσφαιρα ψύξης, η θερμική επεξεργασία, διάφορες εφαρμογές χημικών ουσιών (1-MCP, Ιασμονικό οξύ, Σαλικυλικό οξύ), τα νανοσυνθετικά υλικά συσκευασίας και τα εδώδιμα φιλμ (Farooq et al.). Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται μία νέα πρωτοποριακή τεχνολογία η οποία θα μπορέσει να δώσει σημαντικές λύσεις στην τεχνολογία τροφίμων. Η χρήση του νερού PAW (ενεργοποιημένο νερό μέσω ψυχρού ατμοσφαιρικού πλάσματος) φαίνεται ότι αρχίζει να βρίσκει εφαρμογή στη μετασυλλεκτική τεχνολογία. Η τεχνολογία αυτή μελετάται συνεχώς τα τελευταία χρόνια παράλληλα με άλλες παραπλήσιες τεχνολογίες αναπτυγμένων οξειδωτικών διαδικασιών (advanced oxidation process) όπως ηλεκτρονισμένο νερό, το αέριο όζον, την UV ακτινοβολία και το ψυχρό πλάσμα (Pinto et al. 2015.; Pinto et al. 2016; Pinto et al. 2017; Wang et al. 2019) Η χρησιμότητα του PAW βασίζεται στην ενεργοποίηση του νερού με τη χρήση ψυχρού ατμοσφαιρικού πλάσματος χρησιμοποιώντας ελεγχόμενες παραμέ-

τρους όπως: η τάση σχηματισμού πλάσματος, το φέρον αέριο, η θερμοκρασία, τους παλμούς ή τη συχνότητα όπως απαιτείται. Το πλάσμα συχνά θεωρείται η τέταρτη διάσταση της ύλης. Ουσιαστικά πρόκειται για την ιονισμένη μορφή των αερίων και συνήθως παράγεται όταν τα αέρια εκτεθούν σε ηλεκτρικό πεδίο. Το πλάσμα αποτελείται από αρκετά διεγερμένα ατομικά, μοριακά, ιοντικά και ριζικά είδη, που συνυπάρχουν με πολλά δραστικά είδη, όπως ηλεκτρόνια, θετικά και αρνητικά ιόντα, ελεύθερες ρίζες, άτομα αερίου, μόρια σε θεμελιώδη ή σε διεγερμένη κατάσταση και κβάντα ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας (UV φωτόνια και ορατό φως). Τα ελεύθερα ηλεκτρικά φορτία - ηλεκτρόνια και ιόντα - καθιστούν το πλάσμα ηλεκτρικά αγώγιμο, εσωτερικά διαδραστικό και ανταποκρίνεται έντονα στα ηλεκτρομαγνητικά πεδία (Fridman A, 2008). Τα πιο ενεργά χημικά είδη στο πλάσμα χαρακτηρίζονται συχνά από την αποτελεσματική τους αντιμικροβιακή δράση. Το ψυχρό πλάσμα διαχωρίζεται από τα υπόλοιπα είδη πλάσματος καθώς βρίσκεται πλησίον της θερμοκρασίας δωματίου. Η ιδιότητά του αυτή το κάνει ασφαλές για τη χρήση του στα τρόφιμα και στις επιφάνειες. Το ψυχρό πλάσμα αποκτάται σε ατμοσφαιρικές ή σε μειωμένες πιέσεις (κενό) και απαιτεί λιγότερη ισχύ. Το ψυχρό πλάσμα μπορεί να παραχθεί με ηλεκτρική εκκένωση σε αέριο σε χαμηλότερη πίεση ή με τη χρήση μικροκυμάτων (Xiang et al. 2020). Μέθοδος παραγωγής PAW

Τρία είναι τα τυπικά συστήματα για την παραγωγή πλάσματος σε ατμοσφαιρική πίεση. Η εκκένωση κορώνας, η εκκένωση διηλεκτρικού φράγματος (DBD), το πλάσμα ραδιοσυχνοτήτων και η εκ-

Όταν το πλάσμα αντιδρά με τα υγρά, δημιουργούνται πολύπλοκες χημικές αντιδράσεις στα σημεία επαφής προκαλώντας έτσι τη δημιουργία των δραστικών μορίων (reactive substances) που δίνουν στο νερό PAW τις φυσικές και χημικές ιδιότητές του (Sharma et al. 2021). To pH είναι ουσιαστικά η μονάδα μέτρησης των ιόντων υδρογόνου μέσα σε ένα διάλυμα. Στο νερό PAW η μείωση του pH προκύπτει μέσω της παραγωγής νιτρικών και νιτρωδών οξέων. Το όξινο pH διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη μείωση της δραστηριότητας των μικροοργανισμών που προκαλεί το νερό PAW (Ercan et al. 2013). Μία άλλη μεταβλητή του νερού PAW είναι το οξειδοαναγωγικό δυναμικό (ORP). Οι τιμές ORP αυξάνονται σημαντικά και εξαρτώνται κυρίως από τον χρόνο ενεργοποίησης στο πλάσμα. Το κύριο δραστικό είδος (ROS) στο νερό PAW είναι το H2O2. Όσο μεγαλύτερες οι τιμές ORP, τόσο ισχυρότερη η αντιμικροβιακή ικανότητα του νερού PAW (Zhao et al 2020). Άλλες φυσικοχημικές μεταβλητές που επηρεάζουν τις αντιμικροβιακές ιδιότητες είναι η ηλεκτρική αγωγιμότητα και οι δραστικές μορφές που υπάρχουν στο νερο PAW (Zhou et al. 2018). Εφαρμογές του νερού PAW στη βιομηχανία τροφίμων

Τα τρόφιμα συχνά μολύνονται από παθογόνους μικροοργανισμούς κατά τη διάρκεια της παρασκευής, της αποθήκευσης, της μεταφοράς και της πώλησης, πράγμα που οδηγεί σε οικονομικές απώλειες. Πρόσφατες έρευνες κατέδειξαν ότι το νερό PAW προσφέρει εξαιρετικές αντιβακτηριδιακές ιδιότητες όταν εφαρμόζεται για απομάκρυνση των μικροοργανισμών από τα τρόφιμα. Στη γεωργία, έχει χρησιμοποιηθεί για τη βελτίωση της βλάστησης των σπόρων και την 06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 61

ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ | ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ θεί για το πλύσιμο των φρεσκοκομμένων φρούτων και λαχανικών αντί του χλωριωμένου νερού. Δεκάδες έρευνες έδειξαν την εντυπωσιακή μείωση των μικροβιακών φορτίων επικίνδυνων παθογόνων. Παρακάτω αναφέρονται κάποιες από τις έρευνες αυτές (Πίνακας). Η δράση του νερού PAW στα βακτήρια έγκειται στην οξειδωτική καταπόνηση που προκαλεί στις κυτταρικές μεμβράνες των κυτταρικών τοιχωμάτων. Μετά την κατάρρευση των μεμβρανών ακολουθούν τα οργανίδια, οι πρωτεΐνες και τα νουκλεϊκά οξέα με επακόλουθο τον κυτταρικό θάνατο (Shen et al. 2015; Naitali et al. 2010). Οι επιδράσεις του νερού PAW στην ποιότητα των φρούτων και λαχανικών

προώθηση την ανάπτυξης των νεαρών φυταρίων. Ειδικότερα η παρουσία H2O2 μπορεί να αυξήσει την καταλάση οδηγώντας στη σύνθεση νέων πρωτεϊνών, βοηθώντας έτσι τη βλάστηση των σπόρων (Sharma et al. 2021; Fan et al. 2020). Οι επιδράσεις του νερού PAW στην αδρανοποίηση των μικροβίων σε φρούτα και λαχανικά.

Το νερό PAW έχει επιτυχημένα χρησιμοποιηθεί στην απολύμανση των φρούτων όπως η φράουλα, διάφορων μούρων, των σταφυλιών καθώς και λαχανικών όπως το σπανάκι και το λάχανο. Η διάρκεια της μετασυλλεκτικής ζωής τους επεκτάθηκε και μειώθηκε σημαντικά το ποσοστό αυτών που τελικά καταστρέφονταν. Οι έρευνες έδειξαν να μειώνονται σημαντικά τα αερόβια βακτήρια και οι μυκητολογικές σήψεις σε φρούτα και λαχανικά. Ενώ φαίνεται ότι βρίσκει εφαρμογή και στα φρεσκοκομμένα προϊόντα (προϊόντα έτοιμα προς κατανάλωση) όπως σε μήλα, αχλάδια και ακτινίδια (Liu et al. 2020; Chen et al. 2019; Zhao et al. 2019). Φυσικά δεν μπορούμε ακόμη να συγκρίνουμε απευθείας τις θερμικές μεταχειρίσεις όπως την παστερίωση που μπορούν να προκαλέσουν μείωση κατά 6 log10

CFU/mL των μη σπορογόνων βακτηρίων στα τρόφιμα με τη μείωση που επιτυγχάνει το νερό PAW που κυμαίνεται γύρω στα 2 log10 CFU/mL. Όπως για παράδειγμα, σε φέτες ακτινιδίων όπου μετά από έκθεση στο νερό PAW για 30 λεπτά επετεύχθη μειώσει στο βακτήριο του χρυσίζων σταφυλόκοκκου (S. aureus) κατά 1,8 log10 CFU/mL, ενώ αντίστοιχα σε φράουλες μετά από έκθεση 15 λεπτών η μείωση άγγιξε τα 2 log10 CFU/mL (Ma et al. 2015; Zhao et al. 2019). Αντίστοιχα, άλλες έρευνες απέδειξαν ότι το νερό PAW μπορεί να μειώσει τις μετασυλλεκτικές σήψεις των κινέζικων μούρων κατά 50%, στο τέλος της συντήρησης, χωρίς να επηρεάζεται καθόλου η ποιότητα των τροφίμων από την εφαρμογή (Ma et al. 2015). Ο βαθμός της απολύμανσης εξαρτάται από το είδος της επιδερμίδας των φρούτων και των λαχανικών και από τη σύσταση της σάρκας (Guo et al. 2017). Παρομοίως, έρευνες έδειξαν ότι σε καρπούς με λεία επιδερμίδα υπήρξε μεγαλύτερη μείωση του μικροβιακού φορτίου (6.32 log10 CFU/mL) σε σύγκριση με καρπούς με πιο τραχιά επιδερμίδα όπου η μείωση ήταν περιορισμένη (2,52 log10 CFU/mL) (Joshi et al. 2018). Το νερό PAW μπορεί να χρησιμοποιη-

Πίνακας ÅöáñìïãÞ

Ìéêñïïñãáíéóìüò åëÝã÷ïõ

Ìåßùóç óå log10 CFU/ml

ÐçãÞ

ÖñÜïõëåò

ÅìâÜðôéóç ãéá 5, 10 êáé 15 ëåðôÜ, áðïèÞêåõóç ãéá 4 çìÝñåò

S. aureus

1.7 Ýùò 3.4 log CFU/g ôçí 4ç ìÝñá

Ma et al. 2015

ÖñåóêïêïììÝíï σέλερι

ÅìâÜðôéóç óå PAW ãéá 5,20,40 êáé 60 ëåðôÜ.

Listeria monocytogenes

2.57 log CFU/g

Berrardinelli et al. 2016

ÖñåóêïêïììÝíï á÷ëÜäé

ÅìâÜðôéóç óå PAW ãéá 5 ëåðôÜ êáé áðïèÞêåõóç ãéá 12 çìÝñåò óå 4°C

Óýíïëï áåñüâéùí âáêôçñßùí êáé óÞøåùí

Óýíïëï áåñüâéùí âáêôçñßùí: 0.11 Ýùò 0.65 ÓõíïëéêÝò óÞøåéò: 0.31 Ýùò 0.77

Chen et al. 2019

Åßäïò

62 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Το ενεργό οξυγόνο και άζωτο που υπάρχουν στο νερό PAW είναι οι κύριοι παράγοντες για τις αλλαγές που προκύπτουν στα επεξεργασμένα προϊόντα. Τέτοιες αλλαγές συμβαίνουν στα θρεπτικά στοιχεία και τα αντιοξειδωτικά των φρούτων και των λαχανικών (Zhao et al. 2019; Zheng et al. 2019). pH και οξύτητα,βιταμίνες και συγκέντρωση σακχάρων

Το pH και η οξύτητα των φρούτων και των λαχανικών ανήκουν στις σημαντικές ποιοτικές παραμέτρους. Η επεξεργασία με νερό PAW δεν επηρεάζει το pH και την οξύτητα (Liu et al. 2020; Choi et al. 2019). Παρομοίως, οι έρευνες δεν έχουν εντοπίσει μεταβολές στις βιταμίνες, τις πρωτεΐνες και τη συγκεντρωση των σακχάρων στα φρούτα και λαχανικά (Chen et al. 2019; Zheng et al 2019) Η χρήση του νερού PAW ως βιοδιεγέρτη

Το νερό PAW εμφανίζει ιδιότητες βιοδιέγερσης όταν ψεκάζεται στα φυτά. Πιο συγκεκριμένα έρευνες σε σιτηρά έδειξαν αύξηση των φωτοσυνθετικών χρωστικών στο φύλλο, αύξηση της βλαστικότητας των σπόρων, της ανάπτυξης των νεαρών φυταρίων κ.α. (Kucerova et al. 2019). Συμπεράσματα

Η αντιμικροβιακή δράση του νερού PAW είναι πλέον αποδεδειγμένη. Τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αυξήσει την ασφάλεια των φρούτων και λαχανικών. Παρά ταύτα η εφαρμογή της μεθόδου σε εμπορική κλίμακα απαιτεί περαιτέρω έρευνα. Συγκρινόμενη με άλλες μεθόδους απολύμανσης με πλάσμα αερίου είναι φθηνότερη και ευκολότερη στη χρήση της, ενώ ταυτόχρονα είναι φιλική προς το περιβάλλον. Τέλος, πρέπει να γίνουν περαιτέρω έρευνες σε ότι αφορά την ασφάλεια των τροφίμων μετά τη χρήση του νερού PAW. n

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 63

ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ | ΞΕΡΟ ΚΡΕΜΜΥΔΙ

Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΞΕΡΟΥ ΚΡΕΜΜΥΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ

Προϋποθέσεις για καλές αποδόσεις οι ορθές καλλιεργητικές πρακτικές Το κρεμμύδι αποτελεί ποώδες φυτό, με τον βιολογικό του κύκλο να έχει διετή διάρκεια. Πέρα από την παραγωγή ξερών βολβών και νωπών κρεμμυδιών, καλλιεργείται, επίσης και για την παραγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού κοκκαριού (μικροί βολβοί) ή σπόρου (μπαρούτι.) Παραγωγοί ξερού κρεμμυδιού εκμυστηρεύονται στον ΑγροΤύπο τα μυστικά μιας αποδοτικής καλλιέργειας, περιλαμβανομένων μεταξύ άλλων της επιλογής του κατάλληλου εδάφους, της ποιοτικής άρδευσης, της ζωογόνου λίπανσης και των μεθόδων φυτοπροστασίας, καθώς και της διαδικασίας συγκομιδής και αποξήρανσης. ΔΗΜΗΤΡΑ - ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΣΕΒΑΣΤΕΛΗ Δημοσιογράφος

έναρξη της βολβοποίησης εξαρτάται από το μήκος της ημέρας και όχι τόσο από την θερμοκρασία με αποτέλεσμα η φωτοπερίοδος να αποτελεί το βασικό παράγοντα της καλλιέργειας του κρεμμυδιού. Στον ελλαδικό χώρο η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά την διάρκεια των περιόδων της άνοιξης και του φθινοπώρου με ποικιλίες ή υβρίδια μακράς και μικρής φωτοπεριόδου αντίστοιχα. Καθώς, το ριζικό σύστημα του κρεμμυδιού είναι επιφανειακό, είναι απαραίτητο το έδαφος να έχει καλή δομή, ήτοι να είναι μεσαίας και ελαφριάς σύστασης, και να είναι πλούσιο σε οργανική ουσία, ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη ανάπτυξη και η απόδοση της καλλιέργειας. Παράλληλα, η καλλιέργεια κρεμμυδιού παρουσιάζει ευαισθησία στην υδατική καταπόνηση και ως εκ τούτου απαιτείται ελαφριά άρδευση. Η ποσότητα του λιπάσματος που θα εφαρμοστεί εξαρτάται από την κατεύθυνση που θα λάβει σε επίπεδο παραγωγής (ξερό κρεμμύδι, χλωρά κρεμμυδάκια, κοκκάρι), καθώς και τον τρόπο σποράς (σπορά μπαρουτιού, κοκκάρι). Στην καλλιεργητική φροντίδα περιλαμβάνεται και η καταπολέμηση των ζιζανίων τόσο προφυτρωτικά (σε καλλιέργειες κοκκαρίου) όσο και μεταφυτρωτικά (σε καλλιέργειες με απευθείας σπορά) μέσω των φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Το μέγεθος της χρήσης των φυτοπροστατευτικών προϊόντων εξαρτάται από την ποιότητα των διαφόρων ποικιλιών και υβριδίων που θα επιλεχθούν από τον παραγωγό,

64 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Η ΚΑΛΛΙΈΡΓΕΙΑ ΚΡΕΜΜΥΔΙΟΎ ΠΑΡΟΥΣΙΆΖΕΙ ΕΥΑΙΣΘΗΣΊΑ ΣΤΗΝ ΥΔΑΤΙΚΉ ΚΑΤΑΠΌΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΑΙΤΕΊΤΑΙ ΕΛΑΦΡΙΆ ΆΡΔΕΥΣΗ ιδίως σε περιοχές όπου υπάρχει ιστορικό προσβολών σε ασθένειες. Συνήθως, η έναρξη του χρόνου συγκομιδής σηματοδοτείται, όταν έχει πέσει τουλάχιστον το 80% της κορυφής του κρεμμυδιού. Επιλογή εδάφους και ποιοτική άρδευση

Η καλλιέργεια του κρεμμυδιού αποδίδει μεγαλύτερους και συμμετρικούς βολβούς και γενικότερα ευδοκιμεί, όταν πραγματοποιείται σε καλοδουλεμένο, ελαφρύ και αμμώδες χώμα με καλή αποστράγγιση. Ιδίως, επειδή το ριζικό σύστημα του είναι επιφανειακό, καθώς δεν εκτείνεται σε βάθος μεγαλύτερο των 30cm, είναι απαραίτητο το έδαφος να έχει καλή δομή, ήτοι να είναι μεσαίας και ελαφριάς σύστασης, και να είναι πλούσιο σε οργανική ουσία, ώστε να επι-

τευχθεί η μέγιστη ανάπτυξη και η δυναμική απόδοση της καλλιέργειας. Η καλλιέργεια του κρεμμυδιού απαιτεί ελαφριά άρδευση, η οποία επαναλαμβάνεται κάθε 2 με 4 ημέρες. Από τεχνικής απόψεως, πρέπει να πραγματοποιείται, όταν ο παραγωγός παρατηρεί ότι έχει εξαντληθεί περίπου το 25% του διαθέσιμου νερού στα πρώτα 30cm χώματος, ήτοι στο βάθος που εκτείνεται το ριζικό του σύστημα, όπως συμβουλεύει ο παραγωγός Γιώργος Δερμάτης. Ιδίως, κατά την φύτευση του βολβού του κρεμμυδιού, η άρδευση θα πρέπει να πραγματοποιείται με ευλάβεια, καθώς τυχόν λιμνάζοντα νερά ευνοούν την ανάπτυξη ασθενειών και μπορεί να οδηγήσουν μέχρι και στη σήψη του βολβού και ως εκ τούτου σε μια περιορισμένη απόδοση καλλιέργειας. Τα κρεμμύδια συγκριτικά

με άλλες καλλιέργειες είναι φανερά πιο ευαίσθητα στην υδατική καταπόνηση, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της ανάπτυξης του βολβού. Ενώ, θα πρέπει η άρδευση, όπως παρατηρεί ο παραγωγός Μελέτης Συκαράς, να διακοπεί το ελάχιστο δύο εβδομάδες πριν την συγκομιδή, καθώς όσο πλησιάζουμε στο τέλος της καλλιέργειας το συνεχές πότισμα θα δημιουργήσει ρωγμές στο φλοιό του βολβού και θα συμβάλλει στην ανάπτυξη μυκητολογικών ασθενειών στη ρίζα. Λίπανση και Φυτοπροστασία

Συνήθως το έδαφος, όπου πραγματοποιείται η καλλιέργεια, υπολείπεται σε θρεπτικά συστατικά, και ως εκ τούτου το λίπασμα, το οποίο μπορεί να είναι είτε οργανικό είτε συνθετικό, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια του κρεμμυδιού. Ο Χαράλαμπος Κοντραφούρης, παραγωγός κρεμμυδιού από την Νεάπολη Λακωνίας αναφέρει, ότι «η λίπανση είναι θέμα του εδάφους και κανονικά θα πρέπει να γίνεται ύστερα από ανάλυση για να ξέρει ο παραγωγός που υστερεί το έδαφος. Για παράδειγμα, ένα κτήμα μπορεί να είναι το μισό άσπρη γη και το μισό κόκκινη». Η ποσότητα του λιπάσματος που θα εφαρμοστεί στην καλλιέργεια εξαρτάται από την κατεύθυνση που θα λάβει σε επίπεδο παραγωγής (ξερό κρεμμύδι, χλωρά κρεμμυδάκια, κοκκάρι), καθώς και από τον τρόπο σποράς (σπορά μπαρουτιού, κοκκάρι). Ο παραγωγός κρεμμυδιού Παναγιώτης Παραπούλης από την Θήβα αναφέρει, ότι η διαδικασία λίπανσης που ακολουθεί εκτείνεται κατά βάση σε τρία στάδια, συγκεκριμένα : «ένα έχουμε κατά τη βασική ανάπτυξη, ένα στη βλαστική και ένα κατά τη διάρκεια 06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 65

ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ | ΞΕΡΟ ΚΡΕΜΜΥΔΙ

της βολβοποίησης όσον αφορά στις λιπάνσεις με τον λιπασματοδιανομέα (τα κοκκώδη λιπάσματα) και από εκεί και πέρα αντιστοίχως γίνονται και οι επεμβάσεις από την υδρολίπανση αναλόγως τις ανάγκες της καλλιέργειας». Ιδίως, όσον αφορά στο οργανικό λίπασμα, παρατηρούνται καλύτερα αποτελέσματα, όταν αυτό προέρχεται σαν υπόλοιπο της λίπανσης που έχει δοθεί στην καλλιέργεια που προηγήθηκε, καθώς η κοπριά δεν αξιοποιείται σε ικανοποιητικό βαθμό από τα κρεμμύδια. Το ανόργανο λίπασμα, πέρα από το γεγονός, ότι θα πρέπει να είναι «πιστοποιημένο και να συστήνεται από τους γεωπόνους της περιοχής», όπως σημειώνει ο παραγωγός Γιώργος Δερμάτης, πρέπει να περιέχει και στις σωστές αναλογίες τα στοιχεία του αζώτου και του καλίου, τα οποία προσλαμβάνονται από την καλλιέργεια του κρεμμυδιού. Παράλληλα, ο παραγωγός Μελέτης Συκαράς συμβουλεύει τους παραγωγούς να απευθύνονται σε γεωπόνους και ιδίως «σε παλιούς γεωπόνους, οι οποίοι έχουν την γνώση να

66 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

καθοδηγούν τον παραγωγό σωστά». Λιπάσματα, ωστόσο, που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε άζωτο υποβαθμίζουν την παραγωγή των βολβών του κρεμμυδιού, με τον παραγωγό Γιώργο Δερμάτη από την Νεάπολη Λακωνίας να σημειώνει, ότι «συνήθως δίνουμε σύνθετα λιπάσματα, όχι πολύ αζωτούχα, αυτό είναι και το καλύτερο». Ενώ, ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί πριν την περίοδο της συγκομιδής, όπου θα πρέπει να αποφεύγεται η αζωτούχος λίπανση, για να μην δημιουργηθούν βολβοί, οι οποίοι θα είναι δύσκολο να διατηρηθούν. Ο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζει η σωστή λίπανση του εδάφους διαφαίνεται και από το γεγονός, ότι η καυστικότητα του κρεμμυδιού εξαρτάται από το λίπασμα που θα χρησιμοποιηθεί σε συνάρτηση, βέβαια, με την σύσταση του εδάφους. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον παραγωγό Μελέτη Συκαρά, ένα έδαφος που περιέχει μεγάλες ποσότητες θείου, και άρα παράγονται καυστικά κρεμμύδια, μπορεί να ισορροπηθεί με την χρήση λιπάσματος που έχει ως βάση το άζωτο. Η αντιμετώπιση των διαφόρων ασθενειών, που δύναται να προσβάλλουν την καλλιέργεια του κρεμμυδιού, δεν πραγματοποιείται μόνο μέσω της λίπανσης, αλλά απαιτείται και καλός αερισμός της καλλιέργειας, με συνεχές ξεβοτάνισμα. Η καλλιεργητική φροντίδα περιλαμβάνει και την καταπολέμηση των ζιζανίων τόσο

προφυτρωτικά (σε καλλιέργειες κοκκαρίου) όσο και μεταφυτρωτικά (σε καλλιέργειες με απευθείας σπορά) μέσω των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, με τον παραγωγό Παναγιώτη Παραπούλη να σημειώνει, ότι «κύριοι εχθροί του κρεμμυδιού είναι ο περονόσπορος, ο βοτρύτης, τα βακτήρια, όπως και κάποια έντομα εδάφους και ο θρίπας». Ενώ, ο παραγωγός Μελέτης Συκαράς σημείωσε, ότι φέτος παρατηρήθηκε αύξηση «των μυκήτων, του περονόσπορου και του βοτρύτη, με αποτέλεσμα οι παραγωγές να είναι περιορισμένες». Το ελαφρύ και αμμώδες έδαφος της καλλιέργειας των κρεμμυδιών και ιδίως το έδαφος που είναι φτωχό σε οργανική ουσία απαιτεί μικρές δόσεις ζιζανιοκτόνων, ως εκ τούτου ο παραγωγός πρέπει να γνωρίζει τη σύσταση του εδάφους. Αξίζει να αναφερθεί, η επισήμανση του παραγωγού Χαράλαμπου Κοντραφούρη αναφορικά με την φυτοπροστασία και συγκεκριμένα, όπως ο ίδιος αναφέρει «ενώ έχουν καταργηθεί πάρα πολλά φάρμακα στον ελλαδικό χώρο βλέπουμε να εισάγονται κρεμμύδια από την Τουρκία, όπου εκεί επιτρέπονται τα εδώ καταργημένα φάρμακα». Η αντιμετώπιση των ζιζανίων δύναται να πραγματοποιηθεί και με την εφαρμογή εναλλακτικών μεθόδων αντιμετώπισης με μηχανικά μέσα, ωστόσο, ο παραγωγός Γιώργος Δερμάτης σημειώνει, ότι αυτό δεν είναι πάντοτε εφικτό, καθώς «δεν είναι εύκολο να μηχανοποιηθεί η δική μας περιοχή, οπότε με τα χόρτα έχουμε θέματα, αυτές οι εργασίες γίνονται με το χέρι εδώ». Επιπροσθέ-

τως, ο παραγωγός Μελέτης Συκαράς, σημείωσε, ότι το ζωτικής σημασίας για την καλλιέργεια καθάρισμα από τα χορτάρια «απαιτεί αρκετά μεροκάματα και εργατικό δυναμικό, που είναι δύσκολο να βρεθεί». Επιπροσθέτως, τα ζιζάνια δύναται να αντιμετωπιστούν και με την επιφανειακή καλλιέργεια, μειώνοντας με τον τρόπο αυτό την χρήση των ζιζανιοκτόνων στο ελάχιστο. Συγκεκριμένα, πριν τη σπορά, το ελαφρύ πότισμα του έδαφος, που πρόκειται να καλλιεργηθεί, οδηγεί στην βλάστηση των σπόρων των ζιζανίων. Το μέγεθος της χρήσης των φυτοπροστατευτικών προϊόντων εξαρτάται από την ποιότητα των διαφόρων ποικιλιών και υβριδίων που θα επιλεχθούν από τον παραγωγό, ιδίως σε περιοχές όπου υπάρχει ιστορικό προσβολών σε ασθένειες. Συνεπώς, όπως παρατηρεί ο παραγωγός Μελέτης Συκαράς, οι ανθεκτικές ποικιλίες οδηγούν στη μικρότερη δυνατή επέμβαση του παραγωγού με φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Η αμειψισπορά, με τουλάχιστον τριετή εναλλαγή της καλλιέργειας σε συνδυασμό με βαθιά οργώματα συμβάλλει δυναμικά στην αντιμετώπιση εχθρών, ασθενειών και ζιζανίων της καλλιέργειας του κρεμμυδιού με τον παραγωγό Χαράλαμπο Κοντραφούρη να σημειώνει ότι «διαθέτω περίπου 100 στρέμματα, τα οποία φροντίζω να ξεκουράζω κάθε χρόνο εκ περιτροπής». Τέλος, η εμφάνιση φυτοπαθολογικών προβλημάτων περιορίζεται με τη χρήση μηχανημάτων, τα οποία θα πρέπει να έχουν καθαριστεί σωστά, ώστε να μην φέρουν υπο-

λείμματα χώματος από άλλα πιθανόν μολυσμένα χωράφια, καθώς και με την απολύμανση των διάφορων μέσων καλλιέργειας, όπως για παράδειγμα εργαλείων, μηχανημάτων, κιβωτίων, σακιών, παλετοκιβωτίων κλπ. Καλλιεργητική πρακτική ξερών βολβών

Η παραγωγή ξερών βολβών μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε μέσω της απευθείας σποράς του σπόρου στο έδαφος, και δη «μόνο πιστοποιημένου», όπως προτείνει ο παραγωγός Παναγιώτης Παραπούλης, με την συγκομιδή να πραγματοποιείται σε 6 μήνες περίπου, είτε μέσω της σποράς του κοκκαριού, η οποία εξασφαλίζει την πρωίμιση της παραγωγής, με την συγκομιδή να πραγματοποιείται σε 4 μήνες περίπου. Ο παραγωγός Δερμάτης Γιώργος αναφέρει, ότι «στη Νεάπολη Λακωνίας καλλιεργείται κυρίως ο παραδοσιακός, ντόπιος σπόρος, καλλιεργούνται, όμως, και υβρίδια». Την ντόπια ποικιλία επιλέγει και ο Χαράλαμπος Κοντραφούρης, παραγωγός ομοίως από την Νεάπολη Λακωνίας, με τον ίδιο να σημειώνει ότι, «έχουμε μια ποικιλία δική μας εδώ τα βατικιώτικα και αγοράζουμε, όμως, και υβρίδια από εταιρίες που κάνουν σποροπαραγωγή». Οι γραμμές σποράς απαιτείται να απέχουν μεταξύ τους τουλάχιστον 15 εκατοστά, ενώ επί της γραμμής η απόσταση κυμαίνεται μεταξύ των 7 με 10 εκατοστών. Οι ειδικές σπαρτικές μηχανές, που χρησιμοποιούνται κατά την απευθείας σπορά σπόρου, έχουν συμβάλλει στην δυναμική αύξηση των καλλιεργούμενων στρεμμάτων και ιδίως στην απόδοση αυτών. Η καλλιέργεια διακρίνεται σε ανοιξιάτικη και φθινοπωρινή. Συγκεκριμένα, η ανοιξιάτικη καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά την διάρκεια των μηνών Φεβρουαρίου έως Μαρτίου με ποικιλίες ή υβρίδια μακράς ημέρας (μακράς φωτοπεριόδου). Η συγκομιδή των βολβών της απευθείας σποράς γίνεται κατά τους μήνες Ιούλιο έως Αύγουστο, ενώ η συγκομιδή των βολβών από την φύτευση του κοκκαριού γίνεται κατά τους μήνες Ιούνιο έως Ιούλιο. Η φθινοπωρινή καλλιέργεια, η οποία επιλέγεται σε περιοχές με ήπιο χειμώνα, πραγματοποιείται κατά την διάρκεια των μηνών Οκτωβρίου έως Νοεμβρίου με ποικιλίες ή υβρίδια μικρής ημέρας (μικρής φωτοπεριόδου). Η συγκομιδή των βολβών γίνεται κατά τους μήνες Μάιο έως Ιούνιο. Την φθινοπωρινή καλλιέργεια επιλέγουν και οι παραγωγοί Γιώργος Δερμάτης και Χαράλαμπος Κοντραφούρης από την Νεάπολη Λακωνίας, με τον πρώτο να σημειώνει, ότι «σπέρνουμε τα κρεμμύδια είτε με το χέρι, όταν πρόκειται για φυντάνι είτε με μηχανή με απευθείας σπορά από τον

ΤΟ ΜΈΓΕΘΟΣ ΤΗΣ ΧΡΉΣΗΣ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΏΝ ΠΡΟΪΌΝΤΩΝ ΕΞΑΡΤΆΤΑΙ ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΟΙΌΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΙΑΦΌΡΩΝ ΠΟΙΚΙΛΙΏΝ ΚΑΙ ΥΒΡΙΔΊΩΝ, ΠΟΥ ΘΑ ΕΠΙΛΕΧΘΟΎΝ ΑΠΌ ΤΟΝ ΠΑΡΑΓΩΓΌ μήνα Οκτώβριο έως τον μήνα Δεκέμβρη περίπου» και τον δεύτερο να συμπληρώνει, ότι «εμείς καταρχάς το φθινόπωρο φυτεύουμε τα κρεμμύδια. Το χωράφι χρειάζεται όργωμα, φρεζάρισμα, ώστε να είναι μαλακό. Ρίχνουμε και βασική λίπανση μέσα και μετά επιφανειακή τουλάχιστον δύο φορές». Διαδικασία Συγκομιδής και αποξήρανσης

Όταν ο βολβός του κρεμμυδιού πλησιάζει την ωρίμανση, το υπέργειο μέρος του φυτού χάνει την σταθερότητα του και αρχίζει να γέρνει προς τα κάτω. Συνήθως η έναρξης του χρόνου συγκομιδής σηματοδοτείται όταν έχει πέσει τουλάχιστον το 80% της κορυφής του κρεμμυδιού. Ωστόσο, ο χρόνος συγκομιδής μπορεί να πραγματοποιηθεί και λίγο νωρίτερα, ήτοι όταν έχει πέσει τουλάχιστον το μισό της κορυφής του κρεμμυδιού, όταν αυτό επιβάλλουν οι καιρικές συνθήκες και η ζήτηση της αγοράς. Εν συνεχεία, ακολουθεί η μεθωρίμανση των βολβών, όπου οι βολβοί εξάγονται από το έδαφος και αφήνονται σχεδόν για ένα δεκαήμερο στο χωράφι. Κατά την διάρκεια της μεθωρίμανσης ξηραίνονται ο λαιμός και οι εξωτερικοί χιτώνες των βολβών, οι οποίοι καλύπτονται με τα φύλλα του φυτού για την αποφυγή ηλιοεγκαυμάτων, καθώς και οι ρίζες των κρεμμυδιών. Αναφορικά με την διαδικασία αποξήρανσης, ο παραγωγός 06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 67

ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ | ΞΕΡΟ ΚΡΕΜΜΥΔΙ

κρεμμυδιών ποικίλει ανάλογα την ποικιλία με ανώτερο χρονικό διάστημα αποθήκευσης τους 7 μήνες, ενώ ως άριστη θεωρείται η θερμοκρασία αποθήκευσης από 0 έως 1 °C και σχετική υγρασία 60 - 70%. Μάλιστα, ο παραγωγός Παναγιώτης Παραπούλης από την Θήβα σημειώνει, ότι «η αποθήκευση γίνεται σε θαλάμους ψυγεία, όπου σημαντικό ρόλο παίζει ο ψεκασμός με ρυθμιστή ανάπτυξης που παρεμποδίζει τη βλάστηση των προϊόντων κατά την αποθήκευση». Η αποτελεσματική αποξήρανση του κρεμμυδιού σε συνδυασμό με την θερμοκρασία αποθήκευσης επηρεάζουν τον χρόνο εκβλάστησης. Χαράλαμπος Κοντραφούρης από την Νεάπολη Λακωνίας αναφέρει, ότι «εμείς τα κρεμμύδια τα δίνουμε λίγο φρέσκα, τα αφήνουμε για λίγο κάτω στο χωράφι, δεν τα αφήνουμε να ξεραθούν, απλά να μαραθούν. Δηλαδή τα βγάζουμε πράσινα, μένουνε 3 με 4 μέρες σε σωρούς, σε γραμμές και μετά τα κόβουμε. Δεν τα αφήνουμε όπως στην Θήβα που ξεραίνονται και τα βάζουν μετά στις μηχανές». Κατόπιν, τα φύλλα του κρεμμυδιού κόβονται σε απόσταση 2 με 3 εκατοστών από τον βολβό, με εξαίρεση αυτά που προορίζονται να διατεθούν στην αγορά με την μορφή πλεξίδων, σακιάζονται ή τοποθετούνται σε κιβώτια, ώστε στην συνέχεια να αποθηκευτούν σε αποθήκες ή ψυγεία. Δεν επιλέγουν, ωστόσο, όλοι οι παραγωγοί την αποθήκευση, με τον παραγωγό Γιώργο Δερμάτη να σημειώνει, ότι «τα κρεμμύδια βγαίνουνε μένουν μερικές μέρες κάτω να στεγνώσουν και κόβονται, γιατί εδώ δεν τα πάμε για αποθήκευση τα κρεμμύδια. Γίνεται η διαλογή της συσκευασίας και φεύγουν για το εμπόριο». Ο χρόνος διατήρησης των

68 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Αποτίμηση της φετινής παραγωγής

Η αποτίμηση της φετινής παραγωγής κρεμμυδιού φαίνεται να διαγράφεται επικερδής για πλήθος παραγωγών, παρά τις εκτεταμένες βροχοπτώσεις που σημειώθηκαν κατά την διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου και των περιορισμένων στρεμμάτων που καλλιεργήθηκαν συγκριτικά με πέρυσι, λόγω της έλλειψης εργατικού δυναμικού. Ο παραγωγός Γιώργος Δερμάτης από την Νεάπολη Λακωνίας παρατηρεί, ότι, μολονότι, η παραγωγή υπήρξε μειωμένη για τον ίδιο «λόγω έλλειψης εργατικών χεριών και αύξησης του κοστολογίου» συγκριτικά με προηγούμενες χρονιές, όπου «ενώ πηγαίναμε 5 με 5,5 εκατομμύρια κιλά το χρόνο, φέτος πέσαμε στα 3 με 3,2 εκατομμύρια κιλά περίπου», οι τιμές ήταν αρκετά ενθαρρυντικές για τους παραγωγούς κρεμμυδιών, καθώς «το κιλό ήταν γύρω στα 90 λεπτά για τον παραγωγό». Με την άνω θέση συμφωνεί και ο παραγωγός Χαράλαμπος Κοντραφούρης, ομοίως από την Νεάπολη Λακωνίας, ο οποίος σημειώνει, ότι «φέτος

φυτεύτηκαν λιγότερα στρέμματα, αλλά είχαν καλύτερη ανταπόδοση ανά στρέμμα σε σχέση με πέρυσι». Ιδίως, όσον αφορά την τιμή πώλησης για τον παραγωγό, όπως ο ίδιος αναφέρει «ήταν πιο δυνατή απ’ ότι υπήρξε ποτέ σε εμάς. Πουλήσαμε κρεμμύδια σχεδόν ένα ευρώ στο χωράφι». Κάποιες καλλιέργειες φαίνεται, ωστόσο, να επηρεάστηκαν από τις καιρικές συνθήκες, με τον παραγωγό Παναγιώτη Παραπούλη από την Θήβα να σημειώνει, ότι «η φετινή παραγωγή είναι γύρω στο 60% μειωμένη από πέρυσι, κυρίως λόγω των άσχημων καιρικών συνθηκών που επικράτησαν καθ’ όλη την διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου». Ωστόσο, όπως ο ίδιος αναφέρει «οι τιμές είναι υψηλές και θα παραμείνουν. Υψηλές και λόγω διεθνών παραγόντων, αλλά και λόγω μειωμένης παραγωγής». Τέλος, ο παραγωγός Μελέτης Συκαράς σημειώνει, ότι οι παραγωγοί από την φετινή καλλιέργεια κρεμμυδιού αποκόμισαν κέρδος, παρά τις δυσκολίες, που αντιμετώπισαν κατά την διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου, με τις τιμές «να είναι υψηλές». Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2023, τεύχος 06/2023. Στροφή στην μηχανική συγκομιδή λόγω έλλειψης εργατών

Ο κ. Βασίλειος Βελισσάρης, Γεωπόνος και μέλος της διοίκησης της εταιρείας ΓΑΙΩΓΝΩΣΗ, αναφέρει στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία τα εξής: «Τα τελευταία χρόνια έχει σταθεροποιηθεί όσον αφορά τα στρέμματα η καλλιέργεια κρεμμυδιού στη χώρα μας. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί κρεμμυδιών είναι η έλλειψη εργατικών χεριών. Για αυτό πολλές φορές μένει ασυγκόμιστη η παραγωγή στο χωράφι. Το πρόβλημα είναι μεγάλο και οδήγησε τους παραγωγούς στο να κάνουν την συγκομιδή με μηχανικά μέσα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι παραγωγοί να χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο τα υβρίδια γιατί - σε αντίθεση με τις ντόπιες ποικιλίες - έχουν περισσότερα χιτώνια (τσόφλια) και δεν παθαίνουν ζημιές από την μηχανική συγκομιδή. Ένα ακόμη πρόβλημα που αντιμετώπισε φέτος η καλλιέργεια είναι οι πολλές προσβολές από περονόσπορο σαν αποτέλεσμα των πολλών και συνεχόμενων βροχοπτώσεων. Αυτό έφερε μειωμένες αποδόσεις και μικρότερα μεγέθη στην παραγωγή. Μεγαλύτερο πρόβλημα είχαν οι πρώιμες φυτεύσεις που έγιναν στην περιοχή της Βοιωτίας (Ιανουάριος-Φεβρουάριος), ενώ στη Βόρεια Ελλάδα γίνονται αργότερα». n

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 69

ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ | ΒΑΜΒΑΚΙ

ΕΞΈΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΈΡΓΕΙΑΣ ΒΑΜΒΑΚΙΟΎ Άσχημο ξεκίνημα με επανασπορές λόγω καιρικών συνθηκών

Σοβαρά προβλήματα έχουν δημιουργήσει οι συνεχόμενες βροχοπτώσεις για την καλλιέργεια βαμβακιού στη χώρα μας. Έχουμε φέτος μια πολύ όψιμη καλλιέργεια με μεγάλο ρίσκο για την παραγωγή. Η συγκομιδή πάει για Οκτώβριο και εκείνη την εποχή αν έχουμε βροχές θα υπάρξουν προβλήματα στην παραγωγή. Αν η τιμή παραγωγού φέτος δεν καλύψει το αυξημένο κόστος καλλιέργειας (λόγω επανασποράς) θα έχουμε μεγάλο πρόβλημα για το προϊόν και απογοήτευση στους παραγωγούς. Δρ. ΜΩΧΑΜΕΝΤ ΝΤΑΡΑΟΥΣΕ ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ - Προϊστάμενος του Εθνικού Κέντρου Βάμβακος

σπορά αποτελεί τον βασικότερο παράγοντα για την εξέλιξη της βαμβακοκαλλιέργειας. Ο σκοπός είναι να διασφαλίσουμε τον απαιτούμενο αριθμό φυτών/μέτρο και για τα ελληνικά δεδομένα, να πετύχουμε μια πρώιμη σπορά ή καλλιέργεια με στόχο να αποφύγουμε τις πρώιμες βροχές στο στάδιο της ωρίμανσης και της συγκομιδής, κατά τον Σεπτέμβριο. Στην Ελλάδα η σπορά βαμβακιού συνήθως γίνεται από το 2ο δεκαήμερο του Απριλίου και ως το 1ο δεκαήμερο του Μαΐου. Η ακριβής ημερομηνία για κάθε περιοχή καθορίζεται από τις καιρικές συνθήκες, τη θερμοκρασία αέρα και εδάφους και από την εδαφική υγρασία. Βασικές προϋποθέσεις για το φύτρωμα του βαμβακιού είναι η κατάλληλη θερμοκρασία εδάφους >13 °C, η κατάλληλη υγρασία εδάφους και ο αερισμός του εδάφους για τη διασφάλιση της απαιτούμενης ποσότητας οξυγόνου ως βασικό στοιχείο για όλες τις φυσιολογικές διεργασίες που συμβαίνουν στον σπόρο για το φύτρωμα και αργότερα στην ρίζα για την απορρόφηση ανόργανων στοιχείων και τη διακίνησή τους με άλλα στοιχεία προς το υπέργειο μέρος και όχι μόνο. Είναι γνωστό ότι οι ελαιούχοι σπόροι όπως είναι ο βαμβακόσπορος απαιτούν περισσότερο οξυγόνο (για μετατροπή λιπών σε σάκχαρα) για το φύτρωμα σε σχέση με άλλους σπόρους. Επιδιώκουμε μια πρώιμη σπορά, αφενός, σε περίπτωση αποτυχίας φυτρώματος, να υπάρχει αρκετός χρόνος για επανασπορά και αφετέρου για να υπάρχει αρκετός χρόνος για την ανάπτυξη κυρίως άνθηση και καρποφορία, διότι υπάρχουν ενδείξεις ότι όσο καθυστερεί η σπορά, τόσο ο αριθμός των καρποφόρων οργάνων στο φυτό είναι μικρότερος και το ποσοστό της απώλειας καρποφόρων οργάνων είναι μεγαλύτερος. Επίσης για να αποφύγουμε τις μεγάλες προσβολές κυρίως από ρόδινο

70 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

και πράσινο σκουλήκι και τέλος για να πετύχουμε μια πρώιμη συγκομιδή πριν από τις πρώιμες βροχές του Σεπτεμβρίου. Η σπορά του βαμβακιού στην τρέχουσα καλλιεργητική περίοδο ξεκίνησε με αρκετά προβλήματα λόγω των άστατων καιρικών συνθηκών. Χαμηλές θερμοκρασίες αέρα και εδάφους, μεγάλες διαφορές θερμοκρασιών ημέρας και νύχτας, συχνές βροχοπτώσεις και περιορισμένη ηλιοφάνεια. Οι συνθήκες αυτές δημιούργησαν δυσμενείς συνθήκες για τη σπορά, το φύτρωμα και την ανάπτυξη του φυτού. Οι πρώιμες σπορές δεν πέτυχαν, λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών του εδάφους < 13 oC, έτσι ξεκίνησαν οι πρώτες επανασπορές. Αργότερα οι συνεχείς βροχοπτώσεις σε ορισμένες περιοχές δεν επιτρέψανε την πρώιμη σπορά. Στη συνέχεια οι βροχές, που σημειώθηκαν σε αρκετές περιοχές αμέσως μετά την σπορά προκάλεσαν προβλήματα στο

φύτρωμα, κυρίως στα εδάφη που δημιουργούν αδιαπέραστο στρώμα (κρούστα), το οποίο δυσκολεύει την ανάδυση του φυτού, με αποτέλεσμα να γίνουν και στην περίπτωση αυτή επανασπορές. Τέλος οι βροχές που σημειώθηκαν μετά το φύτρωμα, στα πρώτα στάδια ανάπτυξης, προκάλεσαν ζημιές όπως το σάπισμα της ρίζας. Σε άλλη περίπτωση οι χαμηλές θερμοκρασίες καθυστέρησαν την ανάπτυξη της καλλιέργειας. Σε μερικές περιπτώσεις οι ζημιές ήταν καταστροφικές για την καλλιέργεια. Συμπερασματικά

Οι άστατες καιρικές συνθήκες, οι συχνές βροχοπτώσεις, οι χαμηλές θερμοκρασίες, η μεγάλη διαφορά θερμοκρασιών ημέρας και νύχτας και η περιορισμένη ηλιοφάνεια, που συνέβησαν στη σπορά, στο φύτρωμα και στα πρώτα στάδια ανάπτυξης της καλλιέργειας δημιούργησαν δυσμενείς συνθήκες για την ανάπτυξη

της βαμβακοκαλλιέργειας. Οδήγησαν σε: επανειλημμένες επανασπορές που σημαίνει αυξημένο κόστος παραγωγής, καθυστέρηση στην ανάπτυξη της καλλιέργειας (όψιμη καλλιέργεια) που σημαίνει μικρότερη παραγωγή, αυξημένη πιθανότητα προσβολών κυρίως από πράσινο και ρόδινο σκουλήκι και τέλος αυξημένο ρίσκο για την ποιότητα και την παραγωγή σε περίπτωση πρώιμων βροχοπτώσεων κατά το στάδιο της ωρίμανσης και της συγκομιδής (Σεπτέμβριος). Ο βαθμός των επιπτώσεων στην παραγωγή θα εξαρτηθεί από την εξέλιξη των καιρικών

συνθηκών στα επόμενα στάδια, κυρίως της άνθησης και της καρποφορίας. Η βαμβακοκαλλιέργεια μπαίνει σε μια νέα φάση αυξημένων απαιτήσεων για το περιβάλλον, την ποιότητα - τυποποίηση και την πιστοποίηση, με ένα μόνιμο πρόβλημα που αφορά το υψηλό κόστος παραγωγής του ελληνικού βαμβακιού, σε σχέση με τις ανταγωνιστικές χώρες. Εκτίμησή μου είναι ότι φέτος έχουμε μια μείωση των εκτάσεων καλλιέργειας στην χώρα μας, κατά περίπου 10-15% (πέρυσι είχαμε 2.700.000 στρέμματα με βαμβάκι). Η μείωση οφείλεται στο θέμα της τιμής και στο υψηλό κόστος καλλιέργειας, καθώς και στην συνδεδεμένη στο καλαμπόκι που έχουμε φέτος με τη νέα ΚΑΠ, κυρίως σε περιοχές της χώρας με καλή ποιότητα νερών. Αύξηση της κατανάλωσης βλέπει για την φετινή περίοδο το USDA

Το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ (USDA) στις προβλέψεις, που ανακοίνωσε τον Ιούνιο του 2023, αναφέρει ότι για την επόμενη περίοδο (2023/2024) αναμένεται μια παγκόσμια παραγωγή που θα ανέλθει σε 116,7 εκατομμύρια δέματα (αυξημένη κατά 1 εκατομμύριο δέματα σε σχέση με τις προβλέψεις που έκανε τον προηγούμενο μήνα). Αυτό οφείλεται στην υψηλότερη παραγωγή στις ΗΠΑ και

στο Πακιστάν που θα αντισταθμίσει την μειωμένη παραγωγή της Κίνας. Για την Ελλάδα προβλέπει μια παραγωγή της τάξης των 1,3 εκατομμυρίων δεμάτων (1 μπάλα = 226,8 κιλά) δηλαδή περίπου στους 284.000 τόνους. Το ενδιαφέρον είναι ότι προβλέπει ότι η διεθνής κατανάλωση αναμένεται να είναι αυξημένη, κατά 7,9 εκατομμύρια δέματα, σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Προβλέπεται να ανέλθει στα 117 εκατομμύρια δέματα (αυξημένη κατά 800.000 δέματα σε σχέση με τις προβλέψεις που έκανε τον προηγούμενο μήνα). Αυξημένη ζήτηση προβλέπεται από το Μπαγκλαντές, το Βιετνάμ, την Ινδονησία, την Τουρκία και το Πακιστάν. Το παγκόσμιο εμπόριο προβλέπεται να αυξηθεί και να ανέλθει σε 43,7 εκατομμύρια δέματα. Αυξημένες θα είναι οι εξαγωγές από Ηνωμένες Πολιτείες και Βραζιλία, οι οποίες θα καλύψουν την άνοδο της κατανάλωσης. Τα παγκόσμια τελικά αποθέματα ανέβηκαν ελαφρώς στα 92,8 εκατομμύρια μπάλες και αφορούν κυρίως τα αποθέματα της Ινδίας. Τα τελικά αποθέματα της χώρας προβλέπονται στα 11,2 εκατομμύρια μπάλες (αυξημένα κατά 700.000 μπάλες από το προηγούμενο μήνας). Η μέση τιμή στις ΗΠΑ για την περίοδο 2022/2023 προβλέπεται να μειωθεί κατά 1 σεντ και να είναι στα 77 σεντς. 

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 71

ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ

ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΚΑ ΚΑΙ ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΚΑ ΤΡΑΚΤΕΡ Η συνεχώς εξελισσόμενη γεωργία επιβάλλει την χρήση εξελιγμένων γεωργικών μηχανημάτων

Είναι γεγονός, ότι οι παραγωγοί κατά την διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου καλούνται να έρθουν αντιμέτωποι μ’ ένα πλήθος προκλήσεων, συχνά απρόβλεπτων, πέρα από τις αυξημένες απαιτήσεις που επιφυλάσσει μια καλλιέργεια. Τα σύγχρονα αμπελουργικά και δενδροκομικά τρακτέρ έρχονται να εξοπλίσουν την φαρέτρα του παραγωγού με ένα πλήθος διευκολύνσεων, που έχουν σημαντικό αντίκρισμα στην τελική απόδοση της καλλιέργειας. Στόχος, άλλωστε, της σύγχρονης γεωργίας είναι η μείωση τόσο του χρόνου εργασίας όσο και της χρήσης πόρων, με παράλληλη αύξηση της απόδοσης. Συνεπώς, απαιτείται τα διάφορα γεωργικά μηχανήματα να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εκτέλεση περισσότερων καλλιεργητικών διαδικασιών. ΔΉΜΗΤΡΑ-ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΑ ΣΕΒΑΣΤΈΛΗ Δημοσιογράφος

γεωργική παραγωγή έχει συνδεθεί με την αειφορία περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, ο πυρήνας τον μέτρων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής εδράζεται στην διατήρηση των φυσικών πόρων. Στα πλαίσια αυτά η χρήση σύγχρονων γεωργικών μηχανημάτων και δη αμπελουργικών και δενδροκομικών τρακτέρ θα πρέπει όχι μόνο να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της αειφορίας αλλά και να διασφαλίζει, παράλληλα, ένα ασφαλές περιβάλλον εργασίας στους παραγωγούς, καθώς οι παραγωγοί αποτελούν ζωτικής σημασίας παράγοντα της συνέχειας της ζωής της υπαίθρου. Ως εκ τούτου, ο σχεδιασμός των καινούργιων δενδροκομικών και αμπελουργικών μηχανημάτων θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις της σύγχρονης καλλιέργειας και δη την ανάγκη για μείωση του χρόνου εφαρμογών και μεγιστοποίηση της χρήσης καυσίμων. Η εκτέλεση παράλληλων εργασιών, ιδίως όταν αυτές απαιτούν και παροχή κίνησης ή λαδιού από το τρακτέρ, προϋποθέτουν περισσότερη δύναμη. Εάν, μάλιστα, οι καλλιέργειες βρίσκονται σε επικλινές έδαφος, τότε η μέγιστη δυνατή ισχύς ενός τρακτέρ είναι απαραίτητη, με τους 75 με 90 ίππους να θεωρούνται κατάλληλοι, καθώς δεν “ζορίζουν” τον κινητήρα, επιτρέποντας στον παραγωγό να κινεί με άνεση τα παρελκόμενα. Το ΥΠΕΚΑ, παρέχει, μάλιστα, έναν αλγόριθμο, ο οποίος αποτελεί το επίσημο εργαλείο επιλογής μεγέθους τρακτέρ για τις διάφορες γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Η σύγχρο-

72 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

νη και υψηλών προδιαγραφών καμπίνα συγκαταλέγεται στα απαραίτητα χαρακτηριστικά, που πρέπει να διαθέτει ένα τρακτέρ, καθώς πέρα της άνεσης που προσφέρει κατά την εκτέλεση των καλλιεργητικών εργασιών, παρέχει προστασία και από τα διάφορα χημικά. Τα τρακτέρ αποτελούν, δίχως άλλο, ένα πολυδύναμο εργαλείο στα χέρια του παραγωγού, το οποίο βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την εκάστοτε καλλιέργεια, καθώς μέσω αυτού όχι μόνο διέρχεται ένα πλήθος πληροφοριών αλλά και λαμβάνονται αποφάσεις σημαίνουσας σημασίας για την διαχείριση της καλλιέργειας στο σύνολο της. Ο παραγωγός που προβαίνει σε αυτή την σημαντική επένδυση, έχει φυσικά μακροπρόθεσμη προοπτική και ευελπιστεί σίγουρα σε μη αντικατάσταση του γεωργικού μηχανήματος πριν από το πέρας της οικονομικής του ζωής. Απαιτούμενη ισχύς για τις αμπελουργικές εργασίες

Ο σχεδιασμός των καινούργιων αμπελουργικών μηχανημάτων λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις της σύγχρονης καλλιέργειας και δη την ανάγκη για μείωση του χρόνου εφαρμογών και μεγιστοποίηση της χρήσης καυσίμων. Άλλωστε, για τον λόγο αυτό ένα πλήθος μηχανημάτων παρέχουν την δυνατότητα για μπροστά υδραυλικά και μπροστά PTO (Power Take off),

ώστε να τοποθετούνται και εμπρόσθια παρελκόμενα, όπως για παράδειγμα τα υδραυλικά τσαπάκια, τα βυτία και οι καταστροφείς. Όπως είναι φυσικό η εκτέλεση παράλληλων εργασιών, ιδίως όταν αυτές απαιτούν και παροχή κίνησης ή λαδιού από το τρακτέρ, προϋποθέτουν περισσότερη δύναμη. Εάν, μάλιστα, οι καλλιέργειες βρίσκονται σε επικλινές έδαφος, τότε η μέγιστη δυνατή ισχύς ενός δενδροκομικού/αμπελουργικού τρακτέρ είναι απαραίτητη. Οι 75 με 90 ίπποι θεωρούνται κατάλληλοι κατά την εκτέλεση των αμπελουργικών και δενδροκομικών διεργασιών, καθώς δεν “ζορίζουν” τον κινητήρα, επιτρέποντας στον παραγωγό να κινεί με άνεση τα παρελκόμενα. Ο κρητικός παραγωγός Κωνσταντίνος Ρουκουνάκης, ο οποίος ασχολείται με την αμπελουργία, και συγκεκριμένα καλλιεργεί 110 στρέμματα αμπελιού με τα 70 από αυτά να είναι επιτραπέζια σταφύλια σημείωσε, ότι «για τις αμπελουργικές διεργασίες τα 75 έως 90 ¨άλογα¨ είναι αρκετά». Ενώ, ο κρητικός παραγωγός Δημήτρης Τζορακάκης, ο οποίος ασχολείται με ελαιοκομικές καλλιέργειες ανέφερε, ότι «επειδή τα καλλιεργήσιμα εδάφη είναι “ανώμαλα” χρειαζόμαστε μεγάλα τρακτέρ, δηλαδή από 75 ίππους και πάνω», σημειώνοντας, παράλληλα, ότι «πλέον τα “άλογα” είναι το λιγότερο, με το σκαρί του τρακτέρ να

έχει την μεγαλύτερη σημασία και όχι ο κινητήρας». Παράλληλα, θα μπορούν να εκτελεστούν δίχως πρόβλημα και απαιτητικές εργασίες, όπως το βαθύ ρίππερ και η έλξη μεγάλων συρόμενων ραντιστικών βυτίων. Συνεπώς, τα τετρακίνητα τρακτέρ υπερέχουν των δικίνητων, καθώς όχι μόνο κινούνται με μεγαλύτερη ευκολία αλλά και διαθέτουν ασύγκριτα καλύτερες ελκτικές δυνατότητες, με τον μεγαλύτερο κύκλο στροφής να αποτελεί από τα ελάχιστα μειονεκτήματά τους. Ενώ, ο παραγωγός Χρήστος Σκούρας, ο οποίος ασχολείται με την καλλιέργεια φιστικιού, σημείωσε, ότι τα τρακτέρ που διαθέτει είναι «από 100 μέχρι 120 ίππους, οι οποίοι είναι υπεραρκετοί για το σύνολο των καθημερινών απαιτήσεων μιας καλλιέργειας». Σήμερα, το μεγαλύτερο μέρος των σύγχρονων δενδροκομικών/αμπελουργικών τρακτέρ είναι πλέον τετρακίνητα. Εργαλείο για την ορθή εκλογή μεγέθους τρακτέρ

Το Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής στα πλαίσια του Μέτρου 121 «Εκσυγχρονισμό Γεωργικών Εκμεταλλεύσεων» υιοθέτησε την μεθοδολογία που ανέπτυξε το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας αναφορικά με την ορθή εκλογή μεγέθους τρακτέρ. Η μεθοδολογία αυτή περιλαμβάνει έναν

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 73

ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ αλγόριθμο, ο οποίος αποτελεί το επίσημο εργαλείο επιλογής μεγέθους τρακτέρ για τις διάφορες γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Συγκεκριμένα, με βάση το είδος της καλλιέργειας, τις απαιτούμενες καλλιεργητικές εργασίες και τις διαθέσιμες ημέρες για εργασία στο χωράφι, ο αλγόριθμος προτείνει την απαραίτητη ιπποδύναμη, εκτιμώντας την εποχική διακύμανση των ενεργειακών απαιτήσεων, που δύναται να παρατηρηθούν στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Ένα μεγάλο τρακτέρ σε μια μικρή γεωργική εκμετάλλευση επηρεάζει αρνητικά τις μεταβλητές και σταθερές δαπάνες, που καλείται να καλύψει ο παραγωγός κατά την διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Το μικρότερο, ωστόσο, τρακτέρ από το απαραίτητο μέγεθος μπορεί να οδηγήσει σε έμμεση οικονομική επιβάρυνση του παραγωγού.

Για παράδειγμα, ένας παραγωγός που έχει επενδύσει σ’ ένα μικρότερο σε μέγεθος τρακτέρ, από εκείνο που θα “πρόσταζε’’ η δυναμικότητα της καλλιέργειας, δύναται να οδηγηθεί σε απώλεια παραγωγής, λόγω της μη έγκαιρης κάλυψης των γεωργικών εργασιών. Ο κρητικός παραγωγός Δημήτρης Τζορακάκης, ο οποίος ασχολείται με την παραγωγή ελαιολάδου (κορωνέικη ποικιλία) και ο οποίος διαθέτει το μοντέλο MF 3708 WF 90 HP ανέφερε, ότι «για τις ελαιοκομικές εργασίες θεωρώ, ότι είναι το κατάλληλο, διότι μπορείς να κάνεις τα πάντα, δηλαδή όπως το ψέκασμα και το όργωμα». Ενώ, ο παραγωγός Κωνσταντίνος Ρουκουνάκης, ο οποίος ασχολείται με την καλλιέργεια αμπέλου, αναφορικά με το μοντέλο τρακτέρ που χρησιμοποιεί για την εκτέλεση των καλλιεργητικών εργασιών

στα 110 στρέμματα που διαθέτει ανέφερε, ότι «Δουλεύω το μοντέλο MF 3707 GE 75HP, στο οποίο δεν μπορώ να πω, ότι βρίσκω κάποιο μειονέκτημα, έχει διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό τις καλλιεργητικές εργασίες και το χρησιμοποιώ στο ψέκασμα, στο σπάσιμο κλαδιών, φρέζα και καλλιεργητή». Τέλος, ο παραγωγός Χρήστος Σκούρας, ο οποίος διαθέτει 9 τρακτέρ, παλαιών και νέων μοντέλων κυρίως της New Holland, με τον ίδιο να ξεχωρίζει «το μοντέλο T4 90 N Special Cab, λόγω της ευελιξίας του» ανέφερε, ότι ένα καλό τρακτέρ προσφέρει ευελιξία κατά την εκτέλεση των καθημερινών καλλιεργητικών διεργασιών, όπως «στους ψεκασμούς, στην καταστροφή των κλαριών και χορταριών, ακόμα και στη συλλογή», συμβάλλοντας στην απόδοση της παραγωγής. Απαραίτητα χαρακτηριστικά ενός σύγχρονου τρακτέρ

Η καμπίνα ενός τρακτέρ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, καθώς πέρα της άνεσης που προσφέρει κατά την εκτέλεση των καλλιεργητικών εργασιών, παρέχει προστασία και από τα διάφορα χημικά. Ιδίως, όμως, προστατεύει τον χειριστή από τυχόν τραυματισμούς κατά την εργασία, (πέτρες, ξύλα, χώμα, ντελαπάρισμα κλπ). Οι σύγχρονες καμπίνες δεν ομοιάζουν, πλέον, σε κανένα σημείο με τις παλιές καμπίνες του 1980-1990, οι οποίες, σχεδόν στο σύνολο τους, όχι μόνο δεν διέθεταν κλιματισμό, άλλα ούτε προστατευτικά φίλτρα ενεργού άνθρακα, όπως παρατηρεί ο παραγωγός Κωνσταντίνος Ρουκουνάκης. Μια σύγχρονη καμπίνα υψηλών προδιαγραφών διακρίνεται για την υψηλή στεγανότητα της, σε αντιδιαστολή με τις παλιές καμπίνες χαμηλής στεγανότητας, που “επέτρεπαν” στα χημικά σκευάσματα

74 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

να εισέρχονται εντός της καμπίνας. Μάλιστα, ο παραγωγός Χρήστος Σκούρας αναφέρει, ότι «η ύπαρξη καμπίνας, όπως αυτή στα μοντέλα Τ 110 F και T4 90 N, είναι απαραίτητο χαρακτηριστικό ενός σύγχρονου τρακτέρ και ιδίως η καμπίνα που διαθέτει φίλτρο άνθρακα κατηγορίας 4». Παράλληλα, διαθέτουν και προστατευτική μπάρα ανατροπής, ή άλλως «πιστοποιημένη καμπίνα» αναφορικά με την ασφάλεια της, όπως σημειώνει ο παραγωγός Χρήστος Σκούρας, καθώς και ισχυρούς προβολείς LED για νυχτερινή εργασία. Ενώ, η εξ’ ολοκλήρου κατασκευασμένη από

γυαλί καμπίνα του τρακτέρ προσφέρει και απεριόριστη ορατότητα του παραγωγού στις δενδροκομικές και αμπελουργικές καλλιέργειες του. Ο παραγωγός Κωνσταντίνος Ρουκουνάκης, ανέφερε, ότι «η σύγχρονη καμπίνα βολεύει τον παραγωγό, του προσφέρει άνεση και τον απαλλάσσει από την περίσσια κούρασης, αλλά αν χρειαστεί να ξεχωρίσω κάτι αυτό θα ήταν το κιβώτιο ταχυτήτων». Επιπροσθέτως, στα απαραίτητα χαρακτηριστικά ενός σύγχρονου τρακτέρ, ιδίως για αμπελουργικές διεργασίες, συγκαταλέγονται το υδραυλικό τσαπάκι και φρέζα, το διπλό "Π" κο-

ρυφολογητή στα εμπρόσθια υδραυλικά, οι υδραυλικοί βραχίονες εμπρός, το PTO στο εμπρόσθιο μέρος, έξτρα παροχές πλάγια στην καμπίνα ή/και μπροστά, έξτρα χειριστήρια και αντλία λαδιού, ηλεκτρο-υδραυλική ραβέρσα, καθώς και υδραυλικό κύκλωμα για έλεγχο των παρελκομένων. Ο παραγωγός Δημήτρης Τζορακάκης, ο οποίος κάνει χρήση κυρίως αυτόματων τρακτέρ, ανέφερε, ότι «απαραίτητο χαρακτηριστικό ενός τρακτέρ είναι ηλεκτρο-υδραυλική ραβέρσα, διότι είναι πιο ξεκούραστο για τον χειριστή και πιο λειτουργικό, με αποτέλεσμα να βγάζεις περισσότερη δουλειά», ενώ, παράλληλα, σημείωσε, ότι τα παλιά τρακτέρ «χειρίζονται πιο δύσκολα, λόγω του συμπλέκτη» Τα σύγχρονα αμπελουργικά και δενδροκομικά τρακτέρ είναι εφοδιασμένα με ηλεκτρονικά συστήματα παρακολούθησης του συνόλου των λειτουργιών, ιδιαίτερα σημαντικά για παραγωγούς που ασχολούνται με τη γεωργία ακριβείας. Επιπλέον, έχουν χαμηλότερη κατανάλωση καυσίμου και πιο άνετο περιβάλλον εργασίας για τον χειριστή. Αποτελούν, δίχως άλλο, ένα πολυδύναμο εργαλείο στα χέρια του παραγωγού, το οποίο βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την εκάστοτε καλλιέργεια, καθώς μέσω αυτού όχι μόνο διέρχεται ένα πλήθος πληροφοριών αλλά και λαμβάνονται αποφά-

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 75

ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ

σεις σημαίνουσας σημασίας για την διαχείριση της καλλιέργειας στο σύνολο της. Τα ευφυή συστήματα υποκαθιστούν τον χειριστή, μέσω των παρεχόμενων αυτοματισμών, αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες των αμπελουργικών και δενδροκομικών τρακτέρ. Επένδυση κεφαλαίου

Η επιλογή ενός αμπελουργικού/δενδροκομικού τρακτέρ αποτελεί δίχως άλλο μια από τις σοβαρότερες αποφάσεις που καλείται να λάβει ένας παραγωγός, ιδιαίτερα εάν αναλογιστεί κανείς το υψηλό κόστος αγοράς. Ο παραγωγός που προβαίνει σε αυτή την σημαντική επένδυση, έχει φυσικά μακροπρόθεσμη προοπτική και ευελπιστεί σίγουρα σε μη αντικατάσταση του γεωργικού μηχανήματος πριν από το πέρας της οικονομικής του ζωής. Ο παραγωγός Δημήτρης Τζορακάκης, ανέφερε, ότι το κεφάλαιο που έχει επενδύσει «δεν έχει ακόμα αποσβεσθεί, διότι η αγορά έχει πραγματοποιηθεί, σχετικά πρόσφατα, ωστόσο, σε διάρκεια δύο ετών, πιστεύω ότι τα χρήματα, που ξόδεψα, θα τα αποσβέσω». Αξίζει να αναφερθεί, ότι σε μια τυπική παραγωγή μικρού μεγέθους γεωργικής εκμετάλλευσης η αξία της καλλιεργήσιμης γης αντιπροσωπεύει το 45% - 50% της γεωργικής εκμετάλλευσης, τα γεωργικά μηχανήματα το 35% - 40% και οι κτιριακές δομές το 15% - 20%. Συνεπώς, όσα περισσό-

76 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

τερα έτη παραμείνει λειτουργικό το τρακτέρ όχι μόνο θα συμβάλλει στην βιωσιμότητα της παραγωγής αλλά και στην αειφορία του περιβάλλοντος. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία της Eurostat, σύμφωνα με τα οποία στον ελλαδικό χώρο αντιστοιχεί περίπου ένα τρακτέρ για κάθε 170 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης, όταν ο αντίστοιχος μέσος όρος για την ευρωπαϊκή ένωση είναι ένα για κάθε 185 στρέμματα. Ωστόσο, πρόκειται κατά κύριο λόγο για παλαιά τρακτέρ, με μόλις ένα στα τέσσερα να είναι νεότερο των 15 ετών. Ο παραγωγός κατά την επιλογή ενός τρακτέρ δεν θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη ως πρωτεύοντα παράγοντα οικονομικά και μόνο κριτήρια, αλλά θα πρέπει να συνυπολογίσει το είδος της καλλιέργειας, την αξιοπιστία και την τεχνολογία του τρακτέρ, καθώς και το εξουσιοδοτημένο σέρβις. Αναφορικά, τέλος, με το κόστος αγοράς, ο παραγωγός Κωνσταντίνος Ρουκουνάκης ανέφερε, ότι «μου βγήκε γύρω στα 45.000 χιλιάδες ευρώ, οπότε είναι πολύ νωρίς για μένα να μιλήσω για απόσβεση στα δύο χρόνια που το έχω, αλλά και μόνο το γεγονός ότι δουλεύω ένα μηχάνημα που είναι πολύ πιο ξεκούραστο από αυτό που είχα πριν με καλύπτει και πιστεύω ότι για έναν παραγωγό είναι πολύ σημαντικό αυτό». Τέλος, ο παραγωγός Χρήστος Σκούρας, ο οποίος διαθέτει ένα στόλο τρακτέρ, παλαιών και νέων μοντέλων,

όπως τα Τ 110 F και T4 90 N special cab, της New Holland, τα οποία διαθέτουν καμπίνα, καθώς και το TN 75 FN χωρίς καμπίνα, ανέφερε, ότι δεν θα πρέπει να είναι σκεπτικός ένας παραγωγός τόσο με το κόστος αγοράς όσο θα πρέπει να είναι με την αξιοπιστία και την προσφερόμενη τεχνολογία του τρακτέρ, με τον ίδιο να σημειώνει, παράλληλα, ότι έχει ξοδέψει «περίπου 50.000 χιλιάδες ευρώ για έκαστο τρακτέρ, ποσό, όμως, που έχει αποσβεσθεί κατά πολύ». Κόστος χρήσης, μεταβλητές και σταθερές δαπάνες

Το κόστος χρήσης ενός τρακτέρ περιλαμβάνει τις μεταβλητές και τις σταθερές δαπάνες. Μεταβλητές δαπάνες είναι οι άμεσες δαπάνες, τις οποίες καλείται να καλύψει ο παραγωγός κατά την διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου και περιλαμβάνουν τα καύσιμα, την συντήρηση και τις επισκευές του τρακτέρ. Στις σταθερές δαπάνες εντάσσεται η απόσβεση του κεφαλαίου αγοράς του τρακτέρ, καθώς και των αντίστοιχων τόκων. Περιλαμβάνονται, επίσης, τα τέλη κυκλοφορίας και η ασφάλιση, τα οποία, ωστόσο, σε σύγκριση με την απόσβεση του κεφαλαίου δεν επιβαρύνουν την βιωσιμότητα της παραγωγής και δεν δρουν ανασταλτικά για την γεωργική καλλιέργεια. n

ΑΦΟΙ ΣΑΡΑΚΑΚΗ ΑΕΒΜΕ | ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Η ΣΕΙΡΑ MF3 SPECIALITY

Ο Απόλυτος Σύμμαχος για Δενδρομικά και Αμπελουργικά Έργα Ανακαλύψτε την πρωτοποριακή σειρά γεωργικών ελκυστήρων Massey Ferguson 3 Speciality, σχεδιασμένη ειδικά για δενδρομικές και αμπελουργικές εφαρμογές. Με 6 μοντέλα για αμπελώνες, εξειδικευμένες καλλιέργειες, οπωρώνες, κρεβατίνες και ορεινές καλλιέργειες είναι σχεδιασμένοι για τους πιο απαιτητικούς και εξειδικευμένους παραγωγούς καθώς μπορούν να εργάζονται στις πιο ακραίες καιρικές συνθήκες και εδαφικές απαιτήσεις. Αυτά τα ευέλικτα και αξιόπιστα μηχανήματα προσφέρουν υψηλή απόδοση και αντοχή, ενώ παρέχουν εξαιρετική εργονομία και άνεση για τον χειριστή. Με την τεχνολογία κορυφαίας ποιότητας και την ευέλικτη σχεδίαση, η σειρά Massey Ferguson 3 Speciality είναι η ιδανική επιλογή για εκτεταμένες εργασίες σε δασικές και αμπελουργικές περιοχές. ΤΜΉΜΑ MARKETING ΑΦΟΙ ΣΑΡΑΚΑΚΗ ΑΕΒΜΕ

τομέας της γεωργίας απαιτεί εξειδικευμένα μηχανήματα για την εκτέλεση διαφόρων εργασιών, ειδικά στους τομείς της δενδροκομίας και της αμπελουργίας. Τα τρακτέρ Massey Ferguson έχουν αναδειχθεί ως ένας από τους κορυφαίους κατασκευαστές στον τομέα αυτό έχοντας ενσωματώσει προηγμένες λειτουργίες και χαρακτηριστικά που βοηθούν τους γεωργούς να εκτελούν τις εργασίες τους αποτελεσματικά και αποδοτικά. Εξελιγμένη τεχνολογία για απόλυτη απόδοση Η σειρά χαρακτηρίζεται από τους νέους κινητήρες STAGE-V φιλικούς προς το περιβάλλον με χαμηλή εκπομπή ρύπων, πανίσχυρους, οικονομικούς και με μειωμένο κόστος συντήρησης. Οι ελκυστήρες της σειράς αυτής καλύπτουν μεγάλο εύρος ιπποδύναμης που ξεκινά από 75 hp εως 120 hp. Επιπλέον, σημαντική είναι η νέα επιλογή του καινούργιου κιβώτιου ταχυτήτων προσφέροντας την μέγιστη ιπποδύναμη στις χαμηλότερες στροφές του κινητήρα επιτυγχάνοντας εξοικονόμηση καυσίμου και μειωμένο θόρυβο στην καμπίνα. Σχεδιασμός για ευελιξία και άνεση Τα μοντέλα κάνουν την εμφάνισή τους με καμπίνα αλλά και χωρίς καμπίνα, τύπου πλατφόρμα. Επίσης, η σειρά αυτή διατίθεται σε δύο εκδόσεις Essential και Efficient και προσφέρεται με μια σειρά επιλογών, που προσαρμόζουν τον ελκυστήρα ανάλογα με τις ανάγκες του χειριστή. Ο τύπος της καμπίνας είναι CAT 4 που εξασφαλίζει στον χειριστή ένα υγιή περιβάλλον μακριά από βλαβερές ουσίες και φάρμακα κατά την διάρκεια των ψεκασμών αλλά και την σκόνη κατά την διάρκεια των εργασιών. Όλα αυτά συμπεριλαμβάνονται στον μοντέρνο, εντυπωσιακό σχεδιασμό που προέρχεται από τους μεγαλύτερους ελκυστήρες της Massey Ferguson. Τέλος η χαρακτηριστική πλαϊνή γκρι λωρίδα

Η νέα σειρά MF 3 Speciality. Ο τέλειος συνεργάτης για δενδρομικές και αμπελουργικές εφαρμογές.

στο καπό κάνει τους χειριστές να νιώθουν περήφανοι ως μέλη της οικογένειας της Massey Ferguson. Αποτελεσματική λύση για τον αμπελουργικό τομέα Με την Massey Ferguson 3 Speciality, οι γεωργοί στον κλάδο της δενδροκαλλιέργειας μπορούν να απολαύσουν την ακρίβεια και την ευκολία στην εκτέλεση εργασιών, ενώ οι αμπελουργοί μπορούν να επωφεληθούν από την αποτελεσματική και προσαρμοσμένη λύση που προσφέρει η σειρά. Σχεδιασμένοι για να προσφέρουν υψηλότερη απόδοση, συνδυάζουν άνεση και απλή λειτουργία με μια νέα, ναυαρχίδα που επεκτείνει την γκάμα της στους 120hp, προσφέροντας τη δύναμη να εκτελεί και τις πιο απαιτητικές εργασίες. Ένα νέο κιβώτιο ταχυτήτων «Eco» 30Ε/15Π, με ηλεκτροϋδραυλική ρεβέρσα προσφέρει μια ευρεία επιλογή ταχυτήτων που ταιριάζουν απόλυτα με όλες τις ανάγκες. Με την τελική του ταχύτητα να επιτυγχάνεται στα 40km/h σε χαμηλές στροφές με αθόρυβη λειτουργία και εξοικονόμηση καυσίμου.

MF3FR_115. Ευρύχωρη καμπίνα, αυξημένη ορατότητα, εύχρηστα χειριστήρια.

Προσαρμοσμένοι στα μέτρα σας Για μέγιστη ευελιξία, η Massey Ferguson προσφέρει έξι εκδόσεις με πέντε μοντέλα, από 75hp έως 120hp, με πολλές επιλογές για να εξατομικεύσουν τα τρακτέρ της MF και για να ταιριάζουν στις απαιτήσεις σας. Η δέσμευση της MF για συνεχή βελτίωση βλέπει τα μοντέλα άνω των 75hp να λαμβάνουν σημαντικές αναβαθμίσεις. Ταυτόχρονα υπάρχει πλέον η επιλογή μιας άνετης και εργονομικής έκδοσης χωρίς καμπίνα για τα μοντέλα MF 3FR, MF 3WF και MF 3GE. Στις επιπλέον επιλογές περιλαμβάνεται η καμπίνας κατηγορίας 4, χειριστήριο για την λειτουργία των υδραυλικών, καθώς και μπροστινά υδραυλικά και δυμαμοδότης PTO όπως και μπροστινός φορτωτής. Αποκλειστικός Εισαγωγέας – Διανομέας στην Ελλάδα για την Massey Ferguson είναι ο Όμιλος Επιχειρήσεων Σαρακάκη, παρέχοντας ένα εκτεταμένο δίκτυο αντιπροσώπων και εξουσιοδοτημένων συνεργείων, πλήρη τεχνική υποστήριξη από έμπειρους τεχνικούς και γνήσια ανταλλακτικά. n 06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 77

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ | ΠΡΟΒΑΤΟΤΡΟΦΙΑ

ΚΑΡΑΓΚΟΎΝΙΚΟ ΠΡΌΒΑΤΟ

Οι ανεξέλεγκτες διασταυρώσεις με εισαγόμενες φυλές το απειλούν με εξαφάνιση Το Καραγκούνικο πρόβατο αναφέρεται από τα μέσα του 20ου αιώνα σαν τυπικός εκπρόσωπος των πεδινών εγχώριων φυλών της χώρας μας. Το όνομα της φυλής συνδέεται με τους Καραγκούνηδες, αγροτικό πληθυσμό που κατοικούσαν εδώ και αιώνες στη Δυτική Θεσσαλία. Στο συγκεκριμένο άρθρο αναφερόμαστε στα χαρακτηριστικά αυτής της φυλής των προβάτων. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

α τελευταία χρόνια κινδυνεύει με εξαφάνιση μια από τις πιο εμβληματικές εγχώριες φυλές που είναι το Καραγκούνικο πρόβατο. Όπως φάνηκε από το ρεπορτάζ που έκανε το Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία, ο πληθυσμός των προβάτων εκτιμάται ότι αυτή την στιγμή κυμαίνεται κάτω από 10.000 ζώα. Μεγάλο πρόβλημα έχουν δημιουργήσει οι ανεξέλεγκτες διασταυρώσεις που γίνονται με εισαγόμενες φυλές τα τελευταία χρόνια. Αυτή την στιγμή είναι υπό παρακολούθηση και καταγράφονται τα στοιχεία τους μόλις 3.000 πρόβατα σε όλη την Ελλάδα. Επίσης κάθε χρόνο παρατηρείται μείωση του πληθυσμού.

78 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Η γεωγραφική θέση, οι γεωμορφολογικές και κλιματικές συνθήκες, η μακρά και πολυτάραχη ιστορία, η εναλλασσόμενη αγροτική πολιτική, οι συνήθειες της κοινωνικής ζωής, τα ήθη και τα έθιμα καθώς και η οικονομική και πολιτιστική εξέλιξη του τόπου, σε συνδυασμό με τη μεγάλη προσαρμοστικότητα του προβάτου, είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία με την πάροδο των αιώνων πολυάριθμων, αυτόχθονων φυλών προβάτων. Τα πρόβατα της Καραγκούνικης φυλής ήταν από τις κυρίαρχες εγχώριες φυλές της χώρας μας. Στο παρακάτω άρθρο γίνεται περιγραφή της, κείμενο από το βιβλίο “Εγχώριες Φυλές Προβά-

Μορφολογικοί χαρακτήρες

των” του Εμμ. Ρογδάκη των εκδόσεων ΑΓΡΟΤΥΠΟΣ Α.Ε. Τα πρόβατα της Καραγκούνικης φυλής είναι από τα περισσότερο γνωστά ελληνικά πρόβατα και, ίσως, από τα πιο σημαντικά ως προς τις διάφορες φυσιολογικές και παραγωγικές τους ιδιότητες.

Προέλευση και χαρακτηριστικά

Η φυλή εκτρέφεται κυρίως στο δυτικό τμήμα της Θεσσαλίας ενώ σε μικρότερο αριθμό συναντάται και σε άλλες περιοχές της χώρας όπως στα πεδινά των άλλων νομών της κεντρικής Ελλάδας. Η Καραγκούνικη φυλή ανήκει στις μεγαλόσωμες φυλές. Από τις σωματομετρήσεις, που πραγματοποιήθηκαν σε πέντε αμιγή ποίμνια, διαπιστώθηκε ότι το ύψος ακρωμίου των κριών κυμαίνεται γύρω στα 78 εκατοστά και των προβατίνων γύρω στα 68 εκατοστά, τα αντίστοιχα μέσα σωματικά βάρη είναι 80 και 57 κιλά. Η κεφαλή του Καραγκούνικου προβάτου είναι κωνοειδές, με κυρτό επιρρίνιο και σχετικά μεγάλα και ημικρεμάμενα αυτιά, ο τράχηλος είναι μακρύς και ισχυρός, το στήθος του έχει βάθος 30 εκατοστά περίπου και εύρος γύρω στα 17 εκατοστά, ενώ η περίμετρος του θώρακα κυμαίνεται γύρω στα 99 εκατοστά. Το μέσο μήκος του σώματος ανέρχεται σε 78 εκατοστά. Έχει άκρα ισχυρά, με μήκος περίπου 40 εκατοστά. Για λεπτόουρο πρόβατο, η ουρά του έχει μάλλον μεγάλο πλάτος (7 εκατοστά περίπου) με μήκος γύρω στα 33 εκατοστά, σε μερικά ζώα εγγίζει το έδαφος. Ο μαστός των προβάτων είναι στις περισσότερες περιπτώσεις κανονικής διάπλασης με ισχυρή πρόσφυση στους κοιλιακούς μυς. Το μήκος των θηλών, οι οποίες έχουν πλαϊνή ή διαγώνια διεύθυνση, κυμαίνεται γύρω στα 3,7 εκατοστά.

Ο χρωματισμός της φυλής ποικίλει σε μεγάλα όρια. Συναντώνται ζώα με εντελώς μαύρο χρωματισμό, άλλα λευκά με μελανές κηλίδες στο σώμα, το πρόσωπο, τα αυτιά και τα άκρα και άλλα εντελώς λευκά. Ο επικρατέστερος χρωματισμός είναι ο λευκός με μαύρες κηλίδες διαφόρου μεγέθους και ακανόνιστης κατανομής στο πρόσωπο. Παλαιότερα, όλα σχεδόν τα πρόβατα της φυλής ήταν μαύρα και αυτό προφανώς για να αποφεύγεται το φουσκάλιασμα, δηλαδή το εξάνθημα στο πρόσωπο που εμφανίζεται μόνο στα λευκά πρόβατα και προκαλείται από το φυτό Hypericum prisca, που αφθονούσε παλαιότερα στην περιοχή εκτροφής της φυλής. Το Καραγκούνικο πρόβατο ανήκει στα αναμικτόμαλλα πρόβατα, το μαλλί του δεν έχει ιδιαίτερη οικονομική σημασία, δεν σχηματίζει μακρείς πλοκάμους και αφήνει ακάλυπτη την κεφαλή, στο κάτω μέρος του τραχήλου, την κάτω κοιλιακή χώρα και τα άκρα κάτω από τον αγκώνα και τον ταρσό. Μερικά άτομα φέρουν προκόμη. Το μέσο μέγεθος των εκτρεφόμενων ποιμνίων ανέρχεται σε 55 περίπου πρόβατα. Τα περισσότερα από αυτά στεγάζονται σε πρόχειρες σταβλικές εγκαταστάσεις και εκτρέφονται για συμπλήρωση του γεωργικού εισοδήματος των γεωργών, σε λίγες μόνο περιπτώσεις η εκτροφή του καραγκούνικου προβάτου αποτελεί κύρια ενασχόληση. Διατροφικά Στοιχεία

Η διατροφή του στηρίζεται κυρίως στις βοσκέ , οι οποίες είναι άφθονες έως τον Ιούνιο και φτωχές κατά την περίοδο του θέρους. Για βόσκηση χρησιμοποιούνται συνήθως γρασίδια και καλλιεργούμενες μετά τη συγκομιδή των γεωργικών προϊόντων. Δημητριακοί καρποί και μηδική προσφέρονται στα ζώα σε μικρές ποσότητες κατά την περίοδο του χειμώνα ωστόσο, μικρό μόνο μέρος των παραγωγών χρησιμοποιεί ισόρροπα σιτηρέσια. Αναπαραγωγικές ιδιότητες

Το Καραγκούνικο πρόβατο ανήκει στα καλύτερα μελετημένα ελληνικά πρόβατα. Ως εκ τούτου, υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία για τις αναπαραγωγικές και παραγωγικές του αποδόσεις. Η φυλή είναι σχετικά πρώιμη. Οι αμνάδες εισέρχονται στην ήβη στην ηλικία περίπου των 10 μηνών και η διάρκεια του οιστρικού κύκλου ανέρχεται σε 17 συν πλην 0,2 ημέρες. Οι αμνάδες παρουσιάζουν σχετικά μεγάλη διάρκεια οιστρικής περιόδου, από πέντε τουλάχιστον διαδοχικούς οίστρους, ενώ το μέ-

06|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 79

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ | ΠΡΟΒΑΤΟΤΡΟΦΙΑ

(σε βάρος 11,2 συν πλην 0,6 κιλά) έως την ηλικία των 115 συν πλην 4 ημερών φτάνει τα 218 συν πλην 9 γραμμάρια ανά ημέρα. Αποδόσεις

γεθος ωοθυλακιορρηξίας κατά την πρώτη οιστρική περίοδο είναι 1,21 συν πλην 0.06 ωοθυλάκια. Στην κοιτίδα της, το μεγαλύτερο ποσοστό των τοκετών πραγματοποιείται κατά τον Δεκέμβριο. Όπως προέκυψε από την ανάλυση 94993 τοκετών, το μέσο μέγεθος των τοκετοομάδων είναι 1,36 συν πλην 0,004 αρνιά ανα προβατίνα και έτος. Το σωματικό βάρος των αρνιών στη γέννηση κυμαίνεται γύρω στα 4,5 κιλά και στην ηλικία των 42 ημερών στα 14,7 κιλά για τα μονόδυμα και στα 11,5 κιλά για τα δίδυμα. Υπό συνθήκες εντατικής πάχυνσης ο ρυθμός ανάπτυξης των αρσενικών αρνιών από τον απογαλακτισμό στην ηλικία των 31 συν πλην 0,7 ημερών

80 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 06|23

Τα αρνιά παχυνόμενα έως το σωματικό βάρος των 30 συν πλην 0,4 κιλά αποδίδουν σφάγια καλής ποιότητας με 60,1 συν πλην 0,7% μυική μάζα και μόλις 17,2 συν πλην 0,9% λίπος. Από την ανάλυση 48.427 γαλακτικών περιόδων προέκυψε ότι η διάρκεια της γαλακτικής περιόδου κυμαίνεται από 124206 ημέρες ανάλογα με την εποχή των τοκετών και η μέση γαλακτοπαραγωγή σε 188 συν πλην 0,99 κιλά. Κατά την τελευταία δεκαετία παρατηρείται ετήσια αύξηση της μέσης αλμεγόμενης ποσότητας γάλακτος στα ελεγχόμενα ποίμνια της τάξεως των 6 κιλών . Έχει τεκμηριωθεί ότι η αύξηση αυτή οφείλεται περισσότερο στην καλυτέρευση των συνθηκών διαβίωσης των ζώων παρά στην επιλογή. Η Καραγκούνικη φυλή εξελίχθηκε σε ένα βαλτώδες και κατεξοχήν αντίξοο περιβάλλον.

Το γεγονός αυτό της προσέδωσε μεγάλη ανθεκτικότητα. Επίσης, η φυλή έχει αναπτύξει έντονο κοινωνικό ένστικτο, με αποτέλεσμα να σχηματίζει εύκολα ποίμνια και η διαχείρισή της να είναι σχετικά ευχερής. Εξαιτίας των ιδιοτήτων αυτών, αλλά και της σχετικά υψηλής γαλακτοπαραγωγικής της ικανότητας, η φυλή έχει χρησιμοποιηθεί σε ευρεία κλίμακα σε διασταυρώσεις αναβάθμισης πολλών πεδινών και ημιορεινών πληθυσμών προβάτων. Η συστηματική διασταύρωση της φυλής με το ορεινό πρόβατο Ηπείρου και η συγκριτική μελέτη, επί τέσσερις γαλακτικές περιόδους, ενός μεγάλου αριθμού ζώων της φυλής Ηπείρου και των μιγάδων της πρώτης θυγατρικής γενεάς, έδειξε ότι η Καραγκούνικη αυξάνει τα σωματικά βάρη γέννησης των αρνιών κατά 16%, βελτιώνει τον ρυθμό ανάπτυξης κατά τη διάρκεια του θηλασμού κατά 20%, μειώνει την περιεκτικότητα του σφαγείου σε περινεφρικό λίπος (βάρος σφαγής 24 συν πλην 0,14 κιλά )κατά 17% και αυξάνει το μέγεθος των τοκετοομάδων κατά 0,4 αρνιά. 

ΜΗΝΙΑΊΟ περ ιοδ ικό

του ΑγροΤύπου για τον

αγρότη! ΤΕΥΧΟΣ 06 | ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2023 | agrotypos.gr

ΤΙΜΗ

1,50€ ΚΑΤΣΙΓΑΡΟΣ

Λύση για την αξιοποίησή του

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΡΑΚΤΕΡ

ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΌΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΎΣ ΤΟΜΈΑ ΚΡΕΜΜΥΔΙ

Τεύχος 06/2023, ;Ιούλιος - Αύγουστος

ΑγροΤύπος

Πολυδύναμα εργαλεία

ΜΑΝΓΚΟ

Προϋποθέσεις για επιτυχή καλλιέργεια

Επισημάνσεις για καλές αποδόσεις

ΜΑΎΡΟΣ ΑΚΑΝΘΏΔΗΣ ΑΛΕΥΡΏΔΗΣ

ΒΑΜΒΑΚΙ

Εξέλιξη της καλλιέργειας

Απειλή στα Εσπεριδοειδή

ΣΥΝΈΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΚΩΝ/ΝΟ ΕΥΣΤΑΘΊΟΥ

ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗ ΝΕΡΟΎ

Πρόεδρο Ε.Δ.Ο.Α.Ο

ΝΈΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΊΕΣ ΓΙΑ ΕΞΟΙΚΟΝΌΜΗΣΗ

ΚΑΡΑΓΚΟΎΝΙΚΟ ΠΡΌΒΑΤΟ

ΡΟΔΆΚΙΝΑ ΝΕΚΤΑΡΊΝΙΑ

ΑΠΕΙΛΕΊΤΑΙ ΜΕ ΕΞΑΦΆΝΙΣΗ

Γεωργία - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

ΠΑΡΑΓΩΓΉ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΊΑ

• Αλτενάρια επιστρέφει στο προσκήνιο

Η επιστήμη πιο κοντά στην πράξη