ใ ห ม โ จ ท ย ส พ ฐ . 4 ว จ ิ ย ั ผ ล ง า น ว จ ิ ย ั เ ด น ป ร ะ เ ด น ็ น า ว จ ิ ย ัเ พ อ ่ ื พ ฒ ัน า ค ณ ุภ า พ ก า ร ศ ก ึ ษ า
ส า ํ น ก ั พ ฒ ัน า น ว ต ั ก ร ร ม ก า ร จ ด ั ก า ร ศ ก ึ ษ า ส า ํ น ก ั ง า น ค ณะ ก ร ร ม ก า ร ก า ร ศ ก ึ ษ า ข น ้ ั พ น ้ ื ฐ า น
โจทยใหม วิจัย สพฐ.
สํานักพัฒนานวัตกรรมการจัดการศึกษา สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน 2555
ขอมูลทางบรรณานุกรมของสํานักหอสมุดแหงชาติ National Library of Thailand Cataloging in Publication Data. สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. โจทยใหม วิจยั สพฐ..-- กรุงเทพฯ : สํานักงาน, 2555. 120 หนา. 1. การศึกษาขั้นพื้นฐาน. I. ชือ่ เรื่อง. 370.111 ISBN 978-616-202-611-9 พิมพครั้งที่ 1 จํานวนพิมพ
มิถุนายน 2555 500 เลม
จัดพิมพโดย
สํานักพัฒนานวัตกรรมการจัดการศึกษา สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ เขตดุสิต กรุงเทพมหานคร โทรศัพท 0 2288 5882 โทรสาร 0 2281 5216 Website: http://inno.obec.go.th/ หจก.ศรีบูรณคอมพิวเตอร-การพิมพ 338/3-4 ซ.จุฬา40 ถ.พระราม 4 แขวงวังใหม เขตปทุมวัน กรุงเทพฯ โทรศัพท 0 2215 4506 โทรสาร 0 2611 9043 E-mail: sbpprinting@gmail.com
พิมพที่
คํานํา การจั ด การศึ ก ษาในยุ ค ป จ จุ บั น ต อ งเท า ทั น ความเป น ไปของโลก นโยบาย การศึ ก ษาต อ งเหมาะกั บ สภาพการณ แ ละมี ป ระสิ ท ธิ ผ ล สํ า นั ก งานคณะกรรมการ การศึกษาขั้นพื้นฐานซึ่งเปนหนวยงานหลักรับผิดชอบการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานของ ประเทศไทย เล็งเห็นความสําคัญและความจําเปนของการวิจัยเพื่อกําหนดนโยบายและ ขับเคลื่อนการจัดการศึกษาที่มีประสิทธิภาพ จึงมอบหมายใหสํานักพัฒนานวัตกรรม การจัดการศึกษาแสวงหาแนวทางการวิจัยเพื่อพัฒนาคุณภาพจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน หนังสือ “โจทยใหม วิจัย สพฐ.” ฉบับนี้ จัดทําขึ้นเพื่อนําเสนอโจทย ทิศทาง การวิจัยเพื่อพัฒนาคุณภาพการศึกษาและเผยแพรผลงานวิจัยสวนหนึ่งที่สํานักพัฒนา นวัตกรรมการจัดการศึกษารับผิดชอบแกครู บุคลากรทางการศึกษาและผูเกี่ยวของ เพื่อใหเกิดความเขาใจและเห็นภาพที่ชัดเจนรวมกันในทิศทางการวิจัยของสํานักงาน คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานในปจจุบันและอนาคต สํานักพัฒนานวัตกรรมการจัดการศึกษาหวังเปนอยางยิ่งวา หนังสือนี้จะชวยให ครู บุคลากรทางการศึกษาและผูเกี่ยวของเห็นโจทยการทํางาน และทิศทางการวิจัยและ พัฒนาคุณภาพการศึกษาขั้นพื้นฐาน และรวมมือรวมพลังกัน “ตอบโจทย” เพื่อใหการจัด การศึกษาบรรลุสูความสําเร็จตอไป สํานักพัฒนานวัตกรรมการจัดการศึกษา สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน
ก
สารบัญ คํานํา สารบัญ 1. ขอคิดและประเด็นการวิจัยเพื่อพัฒนาการศึกษาขั้นพื้นฐาน: มุมมองของ ผูทรงคุณวุฒิ…………………………………………………………… 2. การสังเคราะหการบริหารจัดการงานวิชาการในสถานศึกษาที่ใชนวัตกรรม การศึกษาชั้นเรียน (Lesson Study) และวิธีการแบบเปด (Open Approach) …………………………………………………………… 3. แนวทางการจัดการศึกษาขัน้ พื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพ………….…… 4. รูปแบบการสงเสริมการดําเนินการเพื่อพัฒนางานวิจัย ของสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา………………………………..……. 5. การพัฒนาสูตรการจัดสรรงบประมาณเพือ่ พัฒนาประสิทธิภาพการใชจา ยเงิน งบประมาณในระดับเขตพื้นที่การศึกษา และการจัดทําตัวชีว้ ัดสถานะ เศรษฐกิจ และสังคมระดับโรงเรียน ระยะที่ 1………………..………… 6. การศึกษาเกณฑมาตรฐานความสามารถดานการอาน การเขียน คณิตศาสตร และวิทยาศาสตร ของประเทศตะวันตก…………….…… 7. การพัฒนามาตรฐานเพื่อการดําเนินชีวิตในสังคมที่หลากหลาย สําหรับการศึกษาขั้นพื้นฐาน…………………………………………….
ข
หนา ก ข 1
23 43 69
93 103 111
ขอคิดและประเด็นการวิจัยเพื่อพัฒนาการศึกษาขั้นพื้นฐาน: มุมมองของผูทรงคุณวุฒิ กลุมวิจัยและสงเสริมการวิจัยทางการศึกษา1
คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (กพฐ.) ไดแตงตั้งคณะอนุกรรมการดานวิจัย การศึกษาขั้นพื้นฐาน2 เมื่อ 26 กุมภาพันธ 2552 มี ดร.กฤษณพงศ กีรติกร เปนประธาน และผูอํานวยการสํานักพัฒนานวัตกรรมการจัดการศึกษาเปนเลขานุการ ในป พ.ศ.2552 คณะอนุกรรมการฯ ไดรวมประชุม จํานวน 6 ครั้ง เพื่อกําหนดทิศทางและโจทยการวิจัย ใหสอดคลองกับสภาพปญหาและความคาดหวังของการพัฒนาการศึกษาขั้นพื้นฐาน ที่มีเปาหมายคือเด็กวัยเรียนทั้งประเทศ ในการกําหนดทิศทางการวิจัยครั้งนี้ กลุมวิจัย และสงเสริมการวิจัยทางการศึกษา ซึ่งมีบทบาทเปนผูชวยเลขานุการคณะอนุกรรมการฯ ไดดําเนินการขอความคิดเห็นของผูทรงคุณวุฒิ เกี่ยวกับมุมมองตอแนวทางการวิจัย พัฒนาคุณภาพการศึกษาและสรุปนําเสนอใหคณะอนุกรรมการฯ พิจารณา ซึ่งขอคิดที่ได มีคุณคาและยังคงทันสมัย จึงนํามาเสนอไวในตอนที่ 1-2 และตอนที่ 3 เปนกรอบการวิจัย และโครงการวิจัยที่ดําเนินการในป 2553-2554 ตอนที่ 1 ขอคิดในการพัฒนาคุณภาพการศึกษา กลุมวิจัยและสงเสริมการวิจัยทางการศึกษาไดสรุปขอคิดของผูทรงคุณวุฒิ แตละทาน ซึ่งเปนมุมมองที่เปนประโยชนยิ่งในการนํามาพิจารณาเพื่อการวิจัยและ พัฒนาคุณภาพการศึกษาของผูเกี่ยวของในการจัดการศึกษาทุกระดับ ดังนี้ 1
ดร.วิภาพร นิธิปรีชานนท, ดร.อรนุช มั่งมีสุขศิริ, สุดจิตร ไทรนิ่มนวล, พิทักษ โสตถยาคม และดร.พลรพี ทุมมาพันธ
2
ดร.กฤษณพงศ กีรติกร, ดร.ประพัฒนพงศ เสนาฤทธิ์, รองเลขาธิการ กพฐ., ดร.สีลาภรณ บัวสาย, ศ.ดร.สุวิมล
วองวาณิช, รศ.ดร.สิริพันธุ สุวรรณมรรคา, รศ.ดร.ส.วาสนา ประวาลพฤกษ, รศ.ดร.นาตยา ปลันธนานนท, ดร.อมรวิชช นาครทรรพ, ดร.มลิวัลย ธรรมแสง, ดร.เพชรา พิพัฒนสันติกุล, ดร.พรชัย อินทรฉาย, สุรางค โพธิ์พฤกษาวงศ, ที่ ปรึ ก ษาด านมาตรฐานการศึ กษา, ที่ ปรึ กษาดานเทคโนโลยีเพื่อการเรี ยนการสอน, ผอ.สํานั กวิ ชาการและ มาตรฐานการศึกษา, ผอ.สํานักนโยบายและแผนการศึกษาขั้นพื้นฐาน, ผูเชี่ยวชาญดานพัฒนานวัตกรรมการ เรียนรู, ผูเชี่ยวชาญดานวิเคราะหวิจัยการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน, ผอ.สํานักพัฒนานวัตกรรมการจัดการศึกษา
หนา | 1
ศาสตราจารย นพ.ดร.ไกรสิทธิ์ ตันติศิรนิ ทร สภาพปจจุบัน&ปญหา เด็กไทยออนทั้งทักษะการแกปญหา ทักษะการเรียนรู ทักษะการเอาตัวรอด ทักษะภาษา ทักษะการสื่อสาร ทักษะวิชาการ และทักษะวิชาชีพ แนวทางพัฒนา (1) เนนที่ตัวเด็ก ควรมีการ Screen ความพรอมของเด็ก เชน ดานกาย อารมณ สังคม สติ ปญ ญา อาจมีเ ครื่อ งชี้วั ดความเจริ ญเติ บโตด า นต า งๆของเด็ ก เปน ระยะ/ ชวงเวลา เชน ป.1, ป.3, ป.6 เพื่อรู&พัฒนา และสงตอเด็กไดอยางมีประสิทธิภาพ รวมทั้งเปนฐานขอมูลทางการศึกษาที่สําคัญของประเทศ (2) คิดเชิงระบบเพื่อคุณภาพการศึกษา ดูวาระบบบริหารจัดการเอื้อหรือไม แนวคิดบางอยางไมถูกนําไปปฏิบัติเพราะ Top down หรือไม ความตอเนื่องของการสงตอ เด็กจากปฐมวัยสูประถมศึกษาสูมัธยมศึกษาและอุดมศึกษาดีพอหรือยัง กระบวนการเรียน การสอนเปนแบบ Problem Based/ Process Based ที่ควบคูกับ Content Based (เทาที่จําเปน) แลวหรือไม ในการแกปญหาโดยการวิจัยควรใชแนวคิดเชิงระบบเปน Education System Research หรือ Education Research System ที่เนนคุณภาพของเด็ก ทั้งนี้การพัฒนา ระบบการศึกษา หรือ Education Service System อาจเทียบเคียงกับการพัฒนาระบบ สาธารณสุขที่ทําไดสําเร็จ และศึกษาแนวคิดระบบการศึกษาของ UNESCO รวมทั้ง ประเทศทั้งโลกตะวันตก/ ออก นอกจากนั้นมองหา Risk หรือ Bottle Neck แลวพัฒนา จาก Minimum ขึ้นไป และมุงพัฒนาคุณภาพและ cost effectiveness (3) นํา Operation Research มาใชทุกระดับเพื่อใหเกิด Innovation ดู Good Practices ใช Result Based ดู Cost Effectiveness และประเมินตาม Profile ทั้งโรงเรียน และสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา
2 | หนา
คุณปยะบุตร ชลวิจารณ สภาพปจจุบัน&ปญหา การบริหารจัดการไมมุงคุณภาพผูเรียน, ผูบริหารโรงเรียน ขาดความเปนผูนําทางวิชาการ, การสอนยึดเพียงตํารา, ครูไมไดใชเวลาเพื่อการเตรียม การสอนและพัฒนาเด็กจริงจัง, ครูมีความรูไมเพียงพอในบางเนื้อหาสาระที่ควรสอนเด็ก แนวทางพัฒนา สรางความรวมมือของภาคีเครือขาย (พอแมผูปกครอง ชุมชน ภาควิชาการ ภาคเอกชน อปท.), เปาหมายที่ตัวเด็กเนนเรียนใหรูจริงและคิดเปน, เนน Research Based/ Project Based/ Activity Based/ Experimental Based Learning, สราง source of multimedia เพื่อการเรียนรูของครูและเด็ก, สรางแรงจูงใจครูสาขาขาด แคลนดวยการเพิ่มเงินพิเศษ, กําหนดเกณฑและวิธีการประเมินวิทยฐานะครูใหม, พัฒนาเด็กปฐมวัย, กระจายอํานาจการดูแลโรงเรียนของ สพฐ.ไปยัง อปท.อยางจริงจัง เพื่อใหโรงเรียนเปนของชุมชน, ปรับปรุงระบบ operation ลดขั้นตอน/ กระจายอํานาจ คุณอมเรศ ศิลาออน สภาพปจจุบัน&ปญหา ศธ.ขาด Discipline ในการใชงบประมาณ/ทรัพยากร เพื่อพัฒนาการศึกษา, ไมไดเรียนรูจากความผิดพลาดในอดีต, การศึกษาสรางคนใหทํา อะไรไมเปน(เชิงวิชาชีพ), ปญหาคุณภาพเด็ก เด็กไมรูวาตนเองถนัดอะไร ควรเรียนอะไร มีเด็กจํานวนมากเรียนในสิ่งที่ไมถนัด เด็กมีปญหาในการตัดสินใจ, ปญหาคุณภาพครู เปนผลจากเมื่อ 20 ปที่แลวปลอยใหใครก็ไดมาเปนครู เพื่อแกปญหาขาดแคลนครู และ ปจจุบันความกาวหนาของครูไมไดขึ้นอยูกับความสามารถทางวิชาชีพที่แทจริง แนวทางพัฒนา เรื่องเด็ก ควรแบงกลุมเด็กตามความถนัด ตองวัดความถนัด ของเด็กใหพบ วาถนัดวิชาการหรือวิชาชีพ แลวพัฒนาตอยอด ทําโปรแกรมใหเด็กเลือก ใหเรียน/ทําในสิ่งที่เด็กถนัด ควรฝกใหรูจริงฝกใหทําเปน เชนเดียวกับวิธีของประเทศ เยอรมัน, เรื่องครู ตองหาวิธีวัดฝมือครู/ หาวิธี identifyครูดี อาจใชการสอบเพื่อพิสูจน ทักษะฝมือ ใหสอนแลวมีคนไป observe หรือใหมีคนสักกลุมหนึ่ง/นักวิชาชีพเปนผูตัดสิน หนา | 3
วามีฝมือถึงหรือยังในการเลื่อนระดับ นอกจากนั้นควรใชหลักปาเรโต 20/80 คือ หาให พบวาครูดี 20% คือใคร แลวนํามาพัฒนาดานความสามารถการสอน ใหกลับไปทํางาน และพัฒนาคนอื่นตอไป ซึ่งควรทําอยางเปนทางการ สําหรับการสรางครูพันธุใหม ควรทํา แนวของประเทศฟนแลนด/ไอรแลนดคือ ตั้งเงินเดือนครูใหเทาหมอ, ใหอัตราขึ้นเงินเดือน ครูใหเร็วกวาอาชีพอื่น, รับคนเปนครูจาก 5%ของกลุม Top ของมหาวิทยาลัย เปนตน สุดทายไดใหหลักในการพัฒนางานวา ควรทําในสิ่งที่สําคัญจําเปนจริงๆกอน เพราะเรามี ทรัพยากรจํากัด ตองจัดลําดับความสําคัญ สําหรับเรื่องการศึกษาตองทําเรื่องเด็กเปน อันดับหนึ่ง เรื่องครูเปนอันดับสอง และเรื่องโรงเรียนเปนอันดับสาม ศาสตราจารย นพ.วิจารณ พานิช การศึกษาขั้นพื้นฐานตองเอาใจใสเรื่องอาชีพ หลักสูตรตองไม one size fit all ควรเปดใหหลากหลาย ทําอยางไรการพัฒนา หลักสูตรจะไมใหทําแตในกระดาษ ควรไปหาวาที่ไหนทําดีแบบที่เราอยากเห็น และเปด ใจกวางใหเขาปรับตามเงื่อนไขของเขา ใหไดตามเปาหมาย แตวิธีปฏิบัติแตกตาง ใหไป จับภาพ (หา best practices) หาความสําเร็จที่เราอยากเห็น เราตองหาวิธีการสืบเสาะ ใหได แตระวังจะโดนตม (เอาของเทียมมายอมแมว) ตองวิจัยวาทําไมคนเหลานี้ทําไมจึงทํา เราจะ facilitate เขาอยางไร และจะ ขยายไดอยางไร เราตองเอาใจใสหัวขบวนที่ดี (ครูดีๆ) ปญหาครูดีๆ ออกไปเพราะ early retry เปนเพราะระบบ HRD (Human Resource Development) ของเราผิด และระบบไมลุมลึกพอ นั่นคือ ไมยกยอง ไมให เกียรติ ไมให reward ครูดี หากครูที่สอนดีๆ เราจะใหเงินเดือน 2 เทาไดหรือไม แตเรากลับ treat ครูดีเยี่ยมกับครูเลวเหมือนกัน ทําอยางไรเราจะแยกครูดีจริงๆ ออกจากครูทั่วไปได ที่สําคัญคือตองดูที่ลูกศิษย เราตองการระบบหลักสูตร ระบบบริหารจัดการ ระบบ HRD ที่หนุนคนดี และชวย 4 | หนา
แยกแยะครูดี/ ไมดี ปจจุบันเราใหคุณคากับบริบทมากกวาการดูแลลูกศิษย ควรเนนที่ การเรียนรู ไมใชเนนที่การสอน การเรียนรูนี้ตองการความรูแบบ tacit knowledge ถาให ครูเลาถึงเด็กเกเรแลวสามารถชวยได ครูเลาดวยความภูมิใจในความเปนครู เขาจะเปน somebody จะทําชั่วไมได จะทําแตสิ่งดี เราจะหาศึกษานิเทศกที่ริเริ่มสรางสรรค /สงเสริมการออกนอกกรอบ เพื่อสิ่งดีๆ ชวยใหครูทําหนาที่ครูใหดีขึ้นอยางไร เปนการหาการนิเทศเพื่อใหเกิดคุณภาพไดอยางไร/ หาวิธีการนิเทศที่ดี วิธีคิด (paradigm) ที่เกี่ยวกับการเรียนรู ที่ครอบงําคนวงการศึกษาคือ การเรียนรู แบบถายทอด/ ฝก เปนแบบ training mode แบบ transfer mode ซึ่งไมถูกตอง ตองเปน Learning Mode ตองงอกงามมาจากภายในใจ/ ภายในสมอง ผานการปฏิบัติดวย ตนเอง (Action) คอยๆ งอกงามมาจากภายใน ครูสอนดี ทําไมเราจึงคิดวาสอนดี ตองชวย/ กระตุนใหลูกศิษยเกิดแรงบันดาล ใจ เกิดความใฝฝน ใหความฝนลุกโชนขึ้นมา สรางความมั่นใจ มุมานะ วาเราจะสามารถ ทําได ครูจะรูวาลูกศิษยคนไหนจะจุดประกายแบบไหน ซึ่งแตกตางกัน โจทยการวิจัยนี้วาดวยการเรียนรู วิจัยไมใชเพื่อรู แตเพื่อการเปลี่ยนแปลง ตอง หาความสําเร็จ มาตอยอด ขยายผล ควรวิจัยระบบการเงินการคลังเพื่อระบบการศึกษา ทําไมเราใชเงินมากขึ้น แต คุณภาพลดลง เราใชทรัพยากรอยางฉลาดหรือยัง เราควรออกแบบระบบใหเงินลงไปยัง โรงเรียนโดยตรงเลยหรือไม เชน สมศ.ประเมินวามีโรงเรียน 8,000 แหงพรอม นาจะให เปนนิติบุคคล แต สพฐ.ยังไมปลอย ระบบบริหารงานบุคคลที่ดีของ สพฐ.คืออะไร ซึ่งระบบที่ดีตองใหทุกคนรวม รับผิดชอบ เรื่อง เขตพื้นที่การศึกษา เปนการออกแบบโครงสรางทางการศึกษาที่ถูกหรือผิด การกระจายอํานาจที่ดีควรเปนแบบใด ควรจะไปเขตหรือควรตรงไปยังโรงเรียน หนา | 5
รองศาสตราจารย ดร.วรากรณ สามโกเศศ โรงเรียนเล็ก จะทําใหเกิดคุณภาพขึ้นมาไดจะตองทําอยางไร อาจหลอมรวม โรงเรียน หรืออะไร ถาคําตอบคือการหลอมรวมโรงเรียนจะตองทําอยางไร ควรคนหา ความจริงวา การมีโรงเรียนขนาดเล็กมีผลเสียตอคุณภาพการศึกษาอยางไร หรือจะมี วิธีการอยางไรทําใหการศึกษามีคุณภาพ คะแนนทดสอบที่ฉุดผลประเทศมาจาก โรงเรียนเล็ก จะทําอยางไร/ มีวิธีการอะไรในการพัฒนาคุณภาพโรงเรียนขนาดเล็กใน เวลาอันรวดเร็ว ขณะนี้เรามีโรงเรียนมากเกินไปจริงๆ ปญหาคือเราปดโรงเรียนไมได Governance ของ สพฐ. ควรศึกษาวาขณะนี้มีปญหาอะไรบาง เรื่องหนึ่งที่มี ปญหาคือ สพฐ.ไมสามารถดําเนินการเรื่อง การยายครู/ บุคลากรได เพราะติดกฎ ก.ค.ศ. ที่ระบุวา จะไมสามารถยายครูได ถาครูไมอยากยาย ซึ่งทําใหไมสามารถเกลี่ยอัตราได ระบบ IT ทําอยางไรที่จะกดแลวสามารถรูขอมูลตางๆ ของการศึกษาไดอยาง รวดเร็วทันความตองการใชงาน เชน ขอมูลการเกษียณของครูและบุคลากร ตอง Motivate ใหครูทํางานเต็มที่ แตตองไมใชเรื่องเงินอีกแลว ตองปลุกครูที่ หลับใหตื่นขึ้นมา ตองใหเห็นวา งานครูมีคุณคาสูงสง โดยทองถิ่นมีสวนรวม/ บีบบังคับ ชุมชนตรวจสอบเอง ตองชี้ใหเห็นวาไดเงินเดือนเทาไรก็ตองรับผิดชอบ และเรื่องครูนี้ทํา อยางไรจะจูงใจใหครูยายไปในสถานที่ที่ควรไป ไมกระจุกตัวอยูเฉพาะในเมือง ควรมี ก ารติ ด ตามดู ว า การถ า ยโอนโรงเรี ย นไปยั ง อปท.มี ก ารจั ด การ และ คุณภาพเปนอยางไร มีปญหาอะไรบาง อะไรเปน consensus ของหลักสูตรที่หลายๆ หนวยงานทําหลักสูตร วาควร สอนอะไรเด็กบาง และทําอยางไรใหเปนไปตามความคาดหวัง ควรมีการศึ ก ษาวา มีเครือ ขายครู และบุคลากรทางการศึ กษาอยู กี่เครือ ขา ย เพราะมักมีการใชเครือขายเหลานี้ในการตอรอง และแสวงหาผลประโยชนเขากลุม ควรมี วิธีการจัดการกับกลุมการเมืองเหลานี้ที่จะเขามามีผลประโยชนเกี่ยวพันทางการศึกษา ควรศึกษาวาอะไรเปนสาเหตุสําคัญของความแตกตางเรื่องคุณภาพการศึกษา 6 | หนา
คุณนิพนธ สุรพงษรักเจริญ จะทําอยางไรใหมีความสมดุลระหวางการทองจํา และการคิดเปน การสอนตองสนุก ตองใช project based learning มาใช พัฒนาขีดความสามารถ ของเด็กใหมีความสามารถทั้ง Global และ Local ตองสอน learn how to learn เนน competency ของผูเรียน ครูตองเปน facilitator ตองออกแบบใหเด็กคิด ทํา นําเสนอ การพัฒนาเด็กตองเปนเรื่องของ learning (ไมใช teaching) เมื่อเนนที่การ เรียนรูเด็กจะไดฝกความเปนผูนํา การทํางานเปนทีม ฝกนิสัยอดทนอดกลั้น แบงปน ความรูกันและกัน คิดเปนระบบ และมีนิสัยใฝรู เราตองฝกเด็กใหทันการเปลี่ยนแปลง มี self learning จึงจะสามารถสู global ได ควรมี ก ารเชื่ อ มโยงความรู ข องการพั ฒ นาจากหน ว ยงานต า งๆ เช น สสวท. สวทช. หรือจาก สพฐ.เองมาใชในการพัฒนาเด็ก การปฏิรูปการศึกษาควรปฏิรูปที่วัฒนธรรม แตปญหาคือ รากเหงาของระบบ ราชการเปลี่ยนยาก การจะพัฒนาไดนั้น คนในหนวยงานตองรูปญหาและจุดพัฒนาของ ตนเอง เชนเดียวกับคนไขจะรักษาไดตองรูตัวเอง/ยอมรับวาตนเองปวยกอน สิ่งที่สะทอน ความลมเหลวของการศึกษาที่ชัดเจนคือ การที่พอแมวิ่งหาโรงเรียนดีใหลูก แนวทางพัฒนาคือ ใหทําโครงการโรงเรียนนํารอง เชนเดียวกับโครงการหลวง ทํา เล็กๆ ใหสําเร็จ มีระบบอัดฉีดใหผูบริหาร ครู มีกระบวนการประเมินผลงานที่เหมาะสม ควรทํายุทธศาสตรของ สพฐ. อีก 20 ปขางหนา ใหชัดเจน ควรใหบอรด กพฐ. เลขาธิการ กพฐ. และ รมว.ศธ.ใหฝนใหเหมือนกันกอน
หนา | 7
คุณหญิงกษมา วรวรรณ ณ อยุธยา แบงเปน 2 สวน คือ (1) ประเภทของการวิจัย และ(2) ขอคิดตอการวิจัย ดังนี้ 1. ประเภทของการวิจัย ที่ตองการเห็นมี 4 ประเภท ไดแก 1.1 สรางองคความรูใหม ซึ่งไมจําเปนตองเปน สพฐ.ทําเสมอไป เชน เรื่อง Brain Based Learning, พฤติกรรมการเรียนรูแบบไทย, child development, การเรียนรู ภาษาไทย เปนต น ซึ่งเป นเรื่ อ งที่ยั งเปน ชอ งวา งอยู และสว นใหญ มักอาศั ยงานวิจั ย ตางประเทศ ซึ่งงานวิจัยประเภทนี้ไมคอยมีใครทํา นาจะประสานงานกับมหาวิทยาลัย เพื่อใหเกิดการสรางองคความรูใหม 1.2 การสรางนโยบายใหม มองไปขางหนา ในลักษณะเชนเดียวกับที่อาจารย กฤษณพงศ ได ชวย สกอ. เรื่องแผน 15 ป โดยที่มาของแผน15 ป ก็ม าจากงานวิจั ย ประเภท Future Oriented งานวิจัยประเภทนี้กลุมผูทรงคุณวุฒินาจะชวยดําเนินการได 1.3 การขับเคลื่อนนโยบาย การถอดประสบการณจากการขับเคลื่อน นโยบาย งานวิจัยประเภทนี้ สพฐ.นาจะมีขอมูลที่วาจุดออนอยูตรงไหน ซึ่ง คน สพฐ. นาจะเปนหัวหนาทีมได 1.4 การวิจัยปฏิบัติการ(action research) เชน การสอน การทํางานฝายการเงิน 2. ขอคิดตอการวิจัย มีดังนี้ 2.1 ตองสงเสริมใหคนในองคกรทํางานแบบ evidence based และให ทุกคนทํางานวิจัย ไมวาบุคคลนั้นจะอยูในตําแหนงไหน จะจบการศึกษาระดับใด ควร สามารถทํางานวิจัยได ยกตัวอยางเชน นักการภารโรงที่วิทยาลัยเทคนิคสมุทรสงคราม เมื่อ 20 ปที่แลว ภารโรงทํางานวิจัย เขาไปในหองโรนียวเอกสาร ภารโรงคนนี้ขึ้นขอมูล บนชาร ต ข า งฝาห อ งเลยว า เดื อ นที่ ห นึ่ ง ใช ก ระดาษเท า นี้ ใช ห มึ ก เท า นี้ แล ว เขาได ปรับเปลี่ยนวิธีการอยางไร เพราะฉะนั้นเดือนที่สองกระดาษ เขาเสียนอยลงอยางไร แลว หมึกเสียนอยลงอยางไร ดังนั้นถาเราสามารถพัฒนาคนของเราใหมีความรูสึกวาเขา
8 | หนา
สามารถทํา action research ปรับปรุงตัวเอง ทดลองวิธีใหมๆ อันนี้เปนวิธีที่ควรจะ ปลูกฝงคนของเราทํางานเชิงวิจัย ทํางานเชิง evidence based 2.2 งานวิจัยบางอยางที่คนอื่นทํายาก แต สพฐ.ทําได โดยเฉพาะเรื่องเด็ก เพราะ ไมมีใครที่นั่งอยูกับเด็กปละ 200 วันตอเนื่อง และถาเราไมรูเรื่องเด็กดีที่สุด แสดงวานาจะ มีอะไรนาผิดปกติ ดังนั้นงานวิจัยระยะยาวตอเนื่องนานๆ เฝาเด็ก ตั้งแตเริ่มหลักสูตรใหม จนถึงวันสุดทาย งานประเภทนี้เรานาจะทําได หรือวางานวิจัยที่เกี่ยวกับเยาวชนวัยรุน ใหพยายามคิดงานวิจัยที่คนอื่นทําไมได ซึ่งตองทําอยางลึกซึ้งตอเนื่องและไมฉาบฉวย 2.3 การทํางานรวมกับองคกรอื่น ความพยายามที่ทีมงานวิจัยริเริ่มทําในครั้งนี้ เปนจุดเริ่มตนที่ดี เพียงแตบอยครั้งที่เรามอบใหมหาวิทยาลัยทํางานแลว counterpart ของเราไมเขมแข็งเทาที่ควร แทนที่เราจะไดเรียนรูจากวิธีการทํางานของเขา และวิธีการ ถอดบทเรีย นลงสูก ารปฏิ บัติ ช องว างตรงนั้น มันมากไป แตถ าทุ กสํา นัก ใน สพฐ.มี counterpart เปนมหาวิทยาลัย คิดวานาจะเกิดผลดีกับทั้งสองฝายคือ มหาวิทยาลัยก็ เข า ใจงานของเรามากขึ้ น และคนที่ รั บ ช ว งหรื อ รั บ ลู ก ไม ค วรไปกองอยู ที่ สํ า นั ก เดี ย ว อยากเห็นสํานักพัฒนานวัตกรรมการจัดการศึกษา (หนวยงานกลางดานวิจัยของ สพฐ.) เปน quarterback ในอเมริกัน ฟุตบอล คือ สงใหลูกใหกับคนอื่น/สํานักอื่น ซึ่งคิดวา quarterback เปนตําแหนงที่สําคัญมากในการวางแผนและสงลูก 2.4 การทํา Meta Analysis Research วาใครเคยทําอะไรในแตละเรื่อง นาจะจาง ใครทํา และมีหัวขอที่เกี่ยวของกับการศึกษาขัน้ พื้นฐานอีกมาก ซึ่งเรานาจะใชประโยชนได 2.5 ควรกระจายงานวิจัยใหผูอํานวยการเขตพื้นที่การศึกษาทํา และจัดใหมี พี่เลี้ยง โดยเฉพาะงานวิจัยประเภทที่ 3 (การถอดบทเรียนการขับเคลื่อนนโยบาย) สวน บุคลากรของ สพฐ. ที่ไปเรียนต อ ปริญญาโท ปริญ ญาเอกควรกระตุนใหทํางานวิจั ย ประเภทที่ 1 (การสรางองคความรูใหม) และประเภทที่ 2 (การสรางนโยบายใหม)
หนา | 9
ตอนที่ 2 ประเด็นนาวิจัยที่ไดจากผูทรงคุณวุฒิ จากการวิ เ คราะห ข อ มู ล เกี่ ย วกั บ ประเด็ น ที่ น า วิ จั ย ที่ ไ ด จ ากการสั ม ภาษณ ผูทรงคุณวุฒิและอนุกรรมการฯ 17 คน การประชุมกลุมผูทรงคุณวุฒิ 6 กลุม จําแนกตาม เปาหมายของการวิจัย 4 ประการคือ (1) การวิจัยเพื่อสรางองคคามรูใหม (2) การวิจัย เพื่อสรางนโยบายใหม (3) การวิจัยเพื่อขับเคลื่อนนโยบาย และ(4) การวิจัยเพื่อเทาทัน สภาวการณ และจําแนกตามกลุมเปาหมายหรือกลุมเรื่อง ซึ่งมีผลดังตอไปนี้ 2.1 ดานผูเรียน (เปาหมาย มาตรฐาน และการประเมิน) เปาหมายการวิจัย ประเด็น สรางองคความรูใหม/ -การพัฒนามาตรฐานหลักสูตร/ New Setting Standard R&D -การวิเคราะห/ ประเมินความเหมาะสมของมาตรฐานหลักสูตรแตละ กลุมสาระฯ -การศึกษา/วัดสมรรถนะดานตางๆ ของเด็กแตละชวงวัย -เปาหมายดานคุณภาพการเรียนรูของเด็กที่เห็นสอดคลองตรงกันของ stakeholder -อีก 10 ปขางหนา เราตองการใหเด็กไทยเปนอยางไร -เปาหมายที่ตัวเด็กเนนเรียนใหรูจริงและคิดเปน -วิจัยพัฒนาคุณภาพชีวิตกลุมเด็กพิเศษ สรางนโยบายใหม/ -การสรางคานิยมใหมในการเลือกเรียนสายอาชีพ ชี้ทิศทาง -การคนหาความถนัดของเด็กใหพบวาถนัดวิชาการหรือวิชาชีพ แลว พัฒนาตอยอด ทําโปรแกรมใหเด็กเลือก ใหเรียน/ทําในสิ่งที่เด็กถนัด ควรฝกใหรูจริงฝกใหทําเปน ขับเคลื่อนนโยบาย/ -พัฒนาผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของเด็ก /เด็กการศึกษาพิเศษ Action Research -พัฒนาเด็กความสามารถพิเศษดานวิทยาศาสตรดวยระบบพี่เลี้ยง และเครือขายครู
10 | หนา
เปาหมายการวิจัย ประเด็น เทาทันสภาวการณ -สไตลการเรียนรูของเด็ก (เฝาระวัง) -ควรมีการ Screen ความพรอมของเด็ก เชน ดานกาย อารมณ สังคม สติปญญา อาจมีเครื่องชี้วัดความเจริญเติบโตดานตางๆของเด็ก เปน ระยะ/ชวงเวลา เชน ป.1, ป.3, ป.6 เพื่อรู&พัฒนา และสงตอเด็กได อยางมีประสิทธิภาพ รวมทั้งเปนฐานขอมูลทางการศึกษาที่สําคัญของ ประเทศ -ติดตามเด็กระยะยาวตอเนื่อง/เฝาดู/เฝาระวัง
2.2 ดานครู (ลักษณะครู การพัฒนาครู และการเรียนรูของครู) เปาหมายการวิจัย ประเด็น สรางองคความรูใหม/ -ศึกษา concept/ ความเขาใจของครูเกี่ยวกับการประเมินอิงมาตรฐาน R&D -วัดสมรรถนะ/ความรูความสามารถของครู -พัฒนาระบบ/กลไกสนับสนุนการสอนของครู เชน coaching node, reward system -วิจัยพัฒนาครูจํ าแนกกลุมเปาหมายด วยวิ ธีการที่ แตกต างกั น เช น กลุ ม นั ก ศึ ก ษาครู , ครู ใ หม 2 ป แ รก, ครู ใ นระบบ, ครู ที่ เ รี ย น บัณฑิตศึกษา, ครูที่มีวิทยฐานะ, ครูเกษียณฯ -วิจัยพัฒนาครูใหเกง ดี มีสุข โดยวิจัยเอกสาร, ศึกษา how to, การ ประกันคุณภาพภายในสถานศึกษา -ตองหาวิธีวัดฝมือครู/ หาวิธี identifyครูดี อาจสอบเพื่อพิสูจนทักษะ ฝมือ โดยใหสอนแลวมีคนไปสังเกต หรือใหนักวิชาชีพเปนผูตัดสินวามี ฝมือถึงหรือยังในการเลื่อนระดับ
หนา | 11
เปาหมายการวิจัย ประเด็น สรางนโยบายใหม/ -การสรางคานิยมใหมในการเลือกเรียนสายอาชีพ ชี้ทิศทาง -กํ า หนดเกณฑ แ ละวิ ธี ก ารประเมิ น วิ ท ยฐานะครู ใ หม / หาวิ ธี ที่ เหมาะสมในการประเมินผลงานครู ดูจากครูดีๆที่ทําเพื่อศิษยจริงๆ ควรยกเลิก report based -สรางแรงจูงใจครูสาขาขาดแคลนดวยการเพิ่มเงินพิเศษ - Motivate ใหครูทํางานเต็มที่ ปลุกครูใหตื่น ใหเห็นวางานครูมีคุณคาสูง - หาใหพบวาครูดี 20% คือใคร แลวนํามาพัฒนาความสามารถการสอน ใหกลับไปทํางานและพัฒนาคนอื่นตอไป ซึ่งควรทําอยางเปนทางการ -การสรางครูพันธุใหมแบบฟนแลนด/ไอรแลนดคือ ตั้งเงินเดือนครูเทา หมอ, เงินเดือนขึ้นเร็วกวาอาชีพอื่น, รับคนเปนครูจาก 5%ของกลุม Top ของมหาวิทยาลัย เปนตน -พัฒนาระบบ Human Resource Development แยกครูดี/ไมดี ให reward ครูสอนดี ขับเคลื่อนนโยบาย/ -พัฒนาบรรยากาศการเรียนรูและสังคมแหงการเรียนรูของครู Action Research -พัฒนาระบบขอมูลครูมืออาชีพ รวมนวัตกรรมการแกไขปญหา รูวาครู เกงคือใคร อยูที่ใด เกงเรื่องอะไร เปนแบบ portfolio เปน resource ของ สพท.และมหาวิทยาลัย -การจัดทําฐานขอมูลการวิจัยของเด็กและครู -วิธีการจัดการศึกษาใหผูเรียนเรียนรูไดดวยตนเอง -การใชการวิจัยปฏิบัตกิ ารเพื่อปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการสอนของครู -รูปแบบการสงเสริมการวิจัยในชั้นเรียนของครูที่เหมาะสมในแตละ ขนาดโรงเรียน -แลกเปลี่ยนเรียนรู สราง CoP กลุมโรงเรียนผานการประชุม/website เทาทันสภาวการณ -การทํางาน/ การใชเวลาของครู การจัดการเรียนการสอน การนิเทศ (เฝาระวัง) -เปรียบเทียบการสอนของครูทําผลงานวิทยฐานะกับครูที่ไมทําผลงาน
12 | หนา
3. ดานผูบ ริหารและผูเกี่ยวของ (โรงเรียน สพท. ผูปกครอง และชุมชน) เปาหมายการวิจัย ประเด็น สรางองคความรูใหม/ -พัฒนาระบบการบริหารจัดการการประเมินอิงมาตรฐาน R&D -ควรมีการบริหารจัดการเพื่อใหเกิดการจัดการศึกษาที่เนนการทํางาน ไ ด จ ริ ง เ ช น ส ร า ง เ ค รื อ ข า ย / ศู น ย พั ฒ น า ฝ มื อ แ ร ง ง า น / สถาบันอุดมศึกษาเพื่อรับและสงตอเด็ก -วิจัยพัฒนาผูบริหารใหเกง ดี มีสุข โดยวิจัยเอกสาร, ศึกษา how to, การประกันคุณภาพภายในโรงเรียน สรางนโยบายใหม/ -การสรางคานิยมใหมในการเลือกเรียนสายอาชีพ ชี้ทิศทาง -พัฒนาระบบการแตงตั้ง/ การเลื่อนระดับ/ การลดระดับ/ การปลด ผูบริหารโรงเรียน -พัฒนาผูบริหารสถานศึกษาใหเปนผูนําทางดานวิชาการ/ เนนวิชาการ -การบริหารจัดการของเขตพื้นที่การศึกษาที่เหมาะสมเกี่ยวกับการ เรียนรวมสําหรับเด็กการศึกษาพิเศษ ขับเคลื่อนนโยบาย/ - Empowerment บทบาทของศึกษานิเทศกในเขตพื้นที่การศึกษา Action Research -จะหาศึกษานิเทศกที่ริเริ่มสรางสรรค /สงเสริมการออกนอกกรอบ เพื่อ สิ่ง ดี ๆ ชว ยให ครู ทํ า หนา ที่ ค รู ใ ห ดี ขึ้ น อย า งไร เป น การหาการนิ เ ทศ เพื่อใหเกิดคุณภาพไดอยางไร/ หาวิธีการนิเทศที่ดี -เสริมพลังอํานาจ (Empowerment) ผูปกครอง ชุมชน องคกร ทองถิ่นพัฒนาการเรียนรูของเด็ก -สงเสริมให ผอ.สพท.ถอดบทเรียนการขับเคลื่อนนโยบาย โดยสพฐ. สนับสนุนพี่เลี้ยง -ศึกษากระบวนการปฏิบัติงานของผูบริหารสถานศึกษา -พัฒนาวัฒนธรรมการสรางนวัตกรรมใหอยูในวิถีชีวิตของบุคลากร เทาทันสภาวการณ -การมี ส ว นร ว มของคณะกรรมการสถานศึ ก ษา, การได รั บ การ (เฝาระวัง) สนับสนุนชวยเหลือจาก สพท., การบริหารงานดานตางๆของโรงเรียน
หนา | 13
4. ดานหลักสูตร การสอน และสื่อการเรียนรู เปาหมายการวิจัย ประเด็น สรางองคความรูใหม/ -พัฒนาสิ่งอํานวยใหผูเรียนบรรลุมาตรฐาน (Opportunity to Learn: OTL) R&D -สรางศูนยสื่อ/รวบรวมสื่อการเรียนรูที่เชื่อมโยงกับมาตรฐานหลักสูตร -สราง source of multimedia เพื่อการเรียนรูของครูและเด็ก -ทําอยางไรครูจึงจะใชสื่อในการสอนอยางหลากหลาย -พัฒนามาตรฐานสื่อแตละประเภท -พัฒนาสื่อที่เหมาะสมกับบริบทและวัย/ กลุมเด็ก เชน เด็ก LD, เด็กพิการ -พัฒนาผูผลิตสื่อใหสามารถพัฒนาสื่อที่มีคุณภาพ -การซึมซับ/ การสื่อความหมายและความเขาใจจากสื่อไปยังเด็ก -พัฒนาหลักสูตรการสอนที่ยืดหยุนเนนอาชีพและการทํางานเปน -การจัดการเรียนรูที่เหมาะสมกับเด็กปฐมวัย/การพัฒนาเด็กปฐมวัย -การเรียนปรับพื้นฐาน (transition program) ที่ดีควรเปนอยางไร -ศึกษากระบวนการปนเด็กหัวกะทิ -กระบวนการพัฒนาหลักสูตรและหนวยการเรียนรูของโรงเรียนนํารอง ใชหลักสูตรแกนกลาง 2551 -พัฒนาหลักสูตร/การสอน/ประเมินการศึกษาทางเลือก/ตามอัธยาศัย -แสวงหา/จัดหา/พัฒนาสื่อและหนังสือดีๆสําหรับเด็ก -วิเ คราะห คุณ ภาพของตัว ชี้วัด ในหลั กสูต รแกนกลางการศึก ษาขั้ น พื้นฐาน 2551 วาเปนแบบ Performance Standard หรือไม -ทํา comparative study กับตางประเทศ เรื่อง ออกแบบ ร.ร.โดยใช ทฤษฏีสมอง, โฮมสคูล, ตนทุนจริงของการจัดการศึกษาที่มีคุณภาพ, การสอนทักษะชีวิต, การศึกษาคนกลุมนอย, พัฒนาเด็ก talented ที่ ไมใช Gifted, การศึกษาปฐมวัยที่มีคุณภาพ -หา consensus ของหลักสูตรตางๆ วาควรสอนอะไรเด็กและอยางไร -วิจัยเพื่อแกปญหาพฤติกรรมเด็กกลุมวัยเรียน
14 | หนา
เปาหมายการวิจัย ประเด็น สรางนโยบายใหม/ -สรางนโยบายผลิต/พัฒนาสื่อระดับชาติ เนนปญญานิยม, สรางคานิยม ชี้ทิศทาง ความเปนไทย (เชนเดียวกับที่ประเทศเกาหลีใชสื่อเปนเครื่องมือสราง ชาติสรางรายได) -นโยบายสื่อเสรี ทําอยางไรจึงจะเสรี และเสรีอยางเหมาะสมควรเปน อยางไร -คัดเลือก/จัดอันดับ/นําเสนอรายชื่อหนังสือดีเพื่อเด็ก -Paradigm ดานการเรียนรูของคนการศึกษาตองเปน learning mode (ไมใช training mode/ transfer mode) งอกงามจากภายในใจ/สมอง ผานการปฏิบัติดวยตนเอง -พัฒนา magnet school รวมมือของสถาบันอุดมศึกษาและสถาน ประกอบการ ขับเคลื่อนนโยบาย/ -หา best practicesวิธีพัฒนาหลักสูตร วาที่ไหนทําดีแบบที่เราอยาก Action Research เห็ น และเป ด ใจกว า งให เ ขาปรั บ ตามเงื่ อ นไขของเขา ให ไ ด ต าม เปาหมาย แตวิธีปฏิบัติแตกตาง -การจัดการเรียนรูเนน Research Based/ Project Based/ Experimental Based Learning -ถอดบทเรี ย นการพั ฒ นาด า นวิ ท ยาศาสตร ข องหน ว ยงาน สสวท. สวทช. เทาทันสภาวการณ -สํารวจสื่อที่มีอยูในประเทศไทย (เฝาระวัง) -ความคิดเห็นของเด็กตอสื่อตางๆ/ Needs assessment ดานสื่อของเด็ก
หนา | 15
5. ดานประสิทธิภาพของระบบการศึกษา เปาหมายการวิจัย ประเด็น สรางองคความรูใหม/ -ทํา Historical Research ศึกษาการเปลี่ยนแปลงดานการศึกษา R&D ตั้งแตป 2503 เพื่อ Problem Identification/ดูวามี Factor อะไรที่ทํา ใหการศึกษาเปลี่ยนทิศทาง -ทดลองนํารองโรงเรียนเนนองครวม เนนอาชีพ -การใชประโยชนรอง ผอ.สพท.ใหเต็มศักยภาพ -นํารองการกระจายอํานาจเต็มรูปใหกับ สพท. -วิเคราะหกิจกรรมโครงการที่ ศธ/ สพฐ/ สพท. ดําเนินการวาลงถึง เด็กเพียงใด -เปรียบเทียบแนวคิดระบบการศึกษาไทยกับ UNESCO และประเทศโลก ตะวันตก/ ออก -ควรศึกษาวาอะไรเปนสาเหตุสําคัญของความแตกตางเรื่องคุณภาพ การศึกษา -ศึกษากลยุทธหรือเทคนิควิธีในการพัฒนาครู ผูเรียน และผูบริหาร จากงานวิ จั ย ของต า งประเทศ รวมและทํ า แจกจ า ยให ค รู แ ละ ผูเกี่ยวของ นําไปทดลองใชในการทํางาน -ศึกษาปจจัยที่สงผลตอประสิทธิผลการจัดการศึกษา 3 จังหวัด ชายแดนภาคใต -รู ป แบบที่ เ หมาะสมในการประเมิ น คุ ณ ภาพภายนอกในพื้ น ที่ 3 จังหวัดชายแดนใต
16 | หนา
เปาหมายการวิจัย ประเด็น สรางนโยบายใหม/ -การบริหารจัดการแบบ Area Based Reform ชี้ทิศทาง -ความร ว มมื อ จั ด การศึ ก ษาระหว า งสถาบั น อุ ด มศึ ก ษา ครอบครั ว ชุมชน สถานประกอบการ โดยรัฐกํากับดวยมาตรฐานหลักสูตร -การสรางเครือ ขา ยความรว มมือพัฒนาคุ ณภาพการศึกษาภายใน สพท. -พัฒนาเอกลักษณการจัดการศึกษา/ model เฉพาะของ แตละ สพท. - ระบบการใหรางวัลแกขาราชการที่ขยาย KM จัดเวทีเลาเรื่องเสริม พลังเครือขายครู -งบประมาณที่เหมาะสมของการลงทุนในโรงเรียนของรัฐ -กระจายอํานาจการดูแล ร.ร.ไปยัง อปท.อยางจริงจัง เพื่อให ร.ร.เปน ของชุมชน -ปรับปรุงระบบ operation เปนลดขั้นตอน/ กระจายอํานาจ -ควรวิจัยระบบการเงินการคลังเพื่อระบบการศึกษา (Financing) -ออกแบบระบบจัดสรรทรัพยากรใหไปสูโรงเรียนและผูเรียนโดยตรง -ระบบบริหารงานบุคคลที่ดี/ที่ควรจะเปน ของ สพฐ. ควรเปนอยางไร -โครงสรางทางการศึกษาที่ใหมี สพท. เปนการออกแบบระบบที่ถูก หรือผิด -การพัฒนาคุณภาพโรงเรียนขนาดเล็ก -ทํายุทธศาสตรของ สพฐ. ในอีก 20 ปขางหนา
หนา | 17
เปาหมายการวิจัย ประเด็น ขับเคลื่อนนโยบาย/ -สั ง เคราะห ค วามรู / ถอดบทเรี ย นจากการขั บ เคลื่ อ นงาน นโยบาย Action Research สูการปฏิบัติ -กํา กับ ติดตาม สพท.อยา งจริง จังเพื่อ ดูแลการบรรลุมาตรฐานของ ผูเรียนในพื้นที่ -บริหารจัดการ/ขับเคลื่อนใหทุกสวนสัมพันธกับมาตรฐานหลักสูตรฯ เพื่อใหเด็กมีผลสัมฤทธิ์ดีขึ้น -การประเมินผลนโยบายเรียนฟรี 15 ป อยางมีคุณภาพ -สร า งความร ว มมื อ ของภาคี เ ครื อ ข า ย(ผู ป กครอง ชุ ม ชน วิ ช าการ ภาคเอกชน อปท.) -นํา Operation Research มาใชเพื่อใหเกิด Innovation ดู Good Practices ใช Result Based ดู Cost Effectiveness และประเมิน ตาม Profile ทั้ง ร.ร.และ สพท. -สงเสริมใหคนในองคกรทํางานแบบ evidence based -ควรมีการติดตามดูวาการถายโอนโรงเรียนไปยัง อปท.มีการจัดการ และคุณภาพเปนอยางไร มีปญหาอะไรบาง -สรางวัฒนธรรมการทํางานแบบใหม -ทํา Meta Analysis Research/ สังเคราะหความรูงานวิจัยในหัวขอ เรื่องตางๆ ที่เกี่ยวของกับการศึกษาขั้นพื้นฐาน
18 | หนา
เปาหมายการวิจัย ประเด็น เทาทันสภาวการณ -ระบบรายงานคุณภาพประจําปของสพท.และโรงเรียนที่มีความหมาย (เฝาระวัง) -พัฒนานวัตกรรมดาน ICT/ประดิษฐกรรมดานการบริหารจัดการที่ทํา ใหผูบริหารทราบสภาพปจจุบันปญหาและสามารถใชขอมูลเพื่อการ ตัดสินใจไดอยางทันทวงที -School watch -พัฒนาระบบเชื่อมฐานขอมูลทะเบียนราษฎร/ ฐานขอมูลเด็กวัยเรียน เพื่อ Update ขอมูล/ ตรวจสอบการตกหลน/ โอกาสเขาถึงการศึกษา ของเด็ก -ประสิทธิภาพและประสิทธิผลการใชทรัพยากรเพื่อการศึกษา/ การ จัดสรรงบประมาณ -เครือขายครูและบุคลากรทางการศึกษามีกี่เครือขาย ควรมีวิธีการ จัด การกั บกลุ มการเมื อ งเหลา นี้ ที่จ ะเข า มามีผลประโยชนเกี่ ย วพั น ทางการศึกษา -comparative study นวัตกรรมการศึกษา ของประเทศในกลุม ประเทศเอเชียที่ใกลเคียงกับเรา ดู best practices หรือ thinking ของประเทศอื่น จัดทําเปน intelligent report ปละครั้ง
ตอนที่ 3 กรอบการวิจัยและโครงการวิจยั ที่ไดดําเนินการในป 2553-2554 กรอบการวิจัยและโครงการวิจัยที่ผานการพิจารณาของคณะอนุกรรมการดาน วิ จั ย การศึ ก ษาขั้ น พื้ น ฐาน และสํ านั กงานคณะกรรมการการศึ กษาขั้ นพื้ นฐานนํ าไป พิ จารณาจั ดทํ าเป นโครงการวิ จั ย และใช เ ป น กรอบการดํ า เนิ น งาน ประกอบด ว ยชุ ด โครงการวิจัย จํานวน 5 ชุด คือ ชุดโครงการที่ 1 ผูเรียน: ขับเคลื่อนดวยมาตรฐาน ชุดโครงการที่ 2 ครูและบุคลากร: ปลุกพลังการเรียนรูดวย KM หนา | 19
ชุดโครงการที่ 3 หลักสูตรและสื่อการเรียนรู: เชื่อมโยงการศึกษาเพื่อการมีงานทํา ชุดโครงการที่ 4 พื้นที่ : ระดมสรรพกําลังเชิงพื้นที่เพื่อผูเรียน ชุดโครงการที่ 5 บริหารจัดการ : เพิ่มประสิทธิภาพระบบการศึกษา 3.1 ชุดโครงการที่ 1 ผูเรียน: ขับเคลื่อนดวยมาตรฐาน ดําเนินการโดยมี รศ.ดร.นาตยา ป ลั น ธนานนท เป น ที่ ป รึ ก ษาโครงการ ชุ ด โครงการนี้ เ ป น การศึ ก ษา องคความรูและพัฒนามาตรฐานการศึกษาขั้นพื้นฐาน ประกอบดวย 8 โครงการ ดังนี้ (1) วิจัยพัฒนามาตรฐานการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการดําเนินชีวิตในสังคมที่หลากหลาย (2) วิจัยพัฒนามาตรฐานเพื่อการอาชีพ (3) วิจัยพัฒนาระบบบริหารจัดการการศึกษา สําหรับเด็กที่มีความตองการพิเศษ (4) การสังเคราะหการประเมินคุณภาพมาตรฐาน การเรียนรู 8 กลุมสาระ (5) วิจัยพัฒนามาตรฐานการประเมิน (6) วิจัยพัฒนามาตรฐาน การเรียนรูรายวิชา(Course standards) (7) วิจัยพัฒนา Curriculum alignment และ (8) การพัฒนาระบบบริหารจัดการการประเมินแบบอิงมาตรฐาน ระดับชาติ 3.2 ชุดโครงการที่ 2 ครูและบุคลากร: ปลุกพลังการเรียนรูดวย KM เปนชุดโครงการที่มีจุดมุงหมายเพื่อตอยอดระบบการพัฒนาครูและบุคลากรการศึกษา ดวยกระบวนการจัดการความรู (Knowledge Management: KM) ซึ่งเปนเครื่องมือที่มี ความสําคัญในการสรางสังคมแหงการเรียนรู เริ่มจากการเรียนรูวิธีปฏิบัติที่ดี (best practices) จากเพื่อนรวมวิชาชีพ กอเกิดจากความภาคภูมิใจและกําลังใจใหเจาของ ผลงานได ส ร า งสรรค ง านต อ ไป และผู รั บ ฟ ง ได รั บ การจุ ด ประกาย เกิ ด พลั ง และแรง บันดาลใจในการลุกขึ้นพัฒนางาน หากมีการออกแบบกระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู/ Show & Share ที่ดี และมีระบบสนับสนุนใหระบบขับเคลื่อนอยางจริงจัง จะกอใหเกิด สังคมฐานความรูและวัฒนธรรมการเรียนรูแบบใหมของครูและบุคลากรการศึกษา ซึ่ง คณะอนุกรรมการดานวิจัยการศึกษาขั้นพื้นฐาน เห็นวา ควรเชื่อมโยง/เสนอแนวคิดของ การพั ฒ นาครู ด ว ยกระบวนการจั ด การความรู กั บ โครงการพั ฒ นาครู ทั้ ง ระบบ ตาม โครงการ SP2 ที่มีแผนงานและงบประมาณดําเนินการอยูแลว 20 | หนา
3.3 ชุดโครงการที่ 3 หลักสูตรและสื่อการเรียนรู: เชื่อมโยงการศึกษา เพื่ อ การมี ง านทํ า คณะอนุ ก รรมการฯ ได เ ห็ น ชอบในหลั ก การให ค ณะครุ ศ าสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย มี รศ.ดร.สิริพันธ สุวรรณมรรคา เปนหัวหนาคณะนักวิจัย มีกรอบงาน อาทิ สังเคราะหองคความรูจากตางประเทศ ศึกษาจากโรงเรียนที่ปฏิบัติไดดี ซึ่งตอมาสํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานไดอนุมัติใหดําเนินการโครงการวิจัย “แนวทางการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพ” เปนความรวมมือระหวาง คณะครุศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย กับสํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน 3.4 ชุดโครงการที่ 4 พื้นที่ : ระดมสรรพกําลังเชิงพื้นที่เพื่อผูเรียน คณะอนุกรรมการฯเห็นชอบใหรวมสนับสนุนงบประมาณในชุดโครงการวิจัยและพัฒนา เครือขายเชิงพื้นที่เพื่อหนุนเสริมการพัฒนาการเรียนรู (Local Learning Enrichment Network – LLEN) รวมกับสํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย โดยมีวัตถุประสงคหลัก 4 ประการคือ (1) เพื่อศึกษาความเปนไปไดและขอจํากัดของแนวคิดในการบูรณาการ ความรวมมือเชิงพื้นที่ (Area-based Integration) เพื่อพัฒนาคุณภาพการเรียนรูสําหรับ นักเรียนในพื้นที่ (2) เพื่อศึกษารูปแบบและแนวทางตลอดจนนวัตกรรมการจัดการใน การสรางเครือขายและระดมสรรพกําลังจากภาคสวนตางๆในพื้นที่เพื่อรวมสนับสนุน การยกระดับคุณภาพการเรียนรูของนักเรียนในพื้นที่ (3) เพื่อศึกษาถึงขีดความสามารถ เงื่อนไขและขอจํากัดของมหาวิทยาลัยในพื้นที่ในการประสานเครือขายและระดมสรรพกําลัง และ(4) เพื่อสังเคราะหบทเรียนและองคความรูจากโครงการเพื่อการขยายผลในวงกวาง และจัดทําขอเสนอแนะแนวทางการพัฒนาคุณภาพการจัดการเรียนการสอนตอผูเกี่ยวของ ซึ่งชุดโครงการวิจัยนี้มี 15 มหาวิทยาลัยเปนแกนหลักในการบริหารจัดการความรวมมือ โดยทดลองทํางานรวมกับโรงเรียน 8-40 แหงในพื้นที่ 3.5 ชุดโครงการที่ 5 บริหารจัดการ : เพิ่มประสิทธิภาพระบบการศึกษา จากกรอบของชุดโครงการวิจัยนี้ สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน ไดอนุมัติโครงการวิจัย จํานวน 3 โครงการคือ (1) การพัฒนาสูตรการจัดสรรงบประมาณ หนา | 21
เพื่อพัฒนาประสิทธิภาพการใชจายเงินงบประมาณในระดับเขตพื้นที่การศึกษาและการ จัดทําตัวชี้วัดสถานะเศรษฐกิจและสังคมระดับ ระยะที่ 1 และ 2 (2) การสังเคราะหการ บริหารจัดการงานวิชาการในสถานศึกษาที่ใชนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียน (Lesson Study) และวิธีการแบบเปด (Open Approach) และ (3) รูปแบบการสงเสริมการ ดําเนินการเพื่อพัฒนางานวิจัยของสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา สําหรับขอคิดและประเด็นการวิจัยเพื่อพัฒนาการศึกษาขั้นพื้นฐาน: มุมมอง ของผูทรงคุณวุฒิ ที่ไดเกิดขึ้นจากขอเสนอแนะของคณะอนุกรรมการดานวิจัยการศึกษา ขั้นพื้นฐาน นับวามีประโยชนยิ่งตอทิศทางการดําเนินงานที่ชัดเจนเกี่ยวกับการวิจัยของ สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานตั้งแตป 2552 จนถึงปจจุบัน รายการอางอิง กษมา วรวรรณ ณ อยุธยา, คุณหญิง. 2552. “ประเด็นการวิจัยเพื่อพัฒนาการศึกษา ขั้นพื้นฐาน.” ในเอกสารประกอบการประชุมคณะอนุกรรมการดานวิจัย การศึกษาขั้นพื้นฐาน ครั้งที่ 3 / 2552 วันที่ 26 มิถุนายน 2552 ไกรสิทธิ์ ตันติศิรินทร. 2552. สัมภาษณ, 19 พฤษภาคม. นิพนธ สุรพงษรักเจริญ. 2552. สัมภาษณ, 1 มิถุนายน. ปยะบุตร ชลวิจารณ. 2552. สัมภาษณ, 13 พฤษภาคม. รายงานการประชุมคณะอนุกรรมการดานวิจยั การศึกษาขั้นพื้นฐาน ครั้งที่ 4 / 2552 วันที่ 14 กันยายน 2552. วรากรณ สามโกเศศ. 2552. สัมภาษณ, 29 พฤษภาคม. วิจารณ พานิช. 2552. สัมภาษณ, 28 พฤษภาคม. อมเรศ ศิลาออน. 2552. สัมภาษณ, 18 พฤษภาคม. -------------------------------
22 | หนา
การบริหารจัดการงานวิชาการในสถานศึกษาที่ใชนวัตกรรม การศึกษาชั้นเรียน (Lesson Study) และวิธีการแบบเปด (Open Approach) ผศ.ดร.ไมตรี อินทรประสิทธิ์1
1. ความสําคัญและความเปนมา ในการพัฒนาประเทศ มีความพยายามนํานวัตกรรมหรือแนวคิดใหมๆ มาใชใน เมืองไทยโดยตลอด แตความพยายามสวนใหญ มักประสบกับความลมเหลว หรือ ไมสามารถดําเนินการไดอยางตอเนื่อง สาเหตุหนึ่งมาจากการขาดการเตรียมบริบทเพื่อ การใช น วั ต กรรมหรื อ แนวคิ ด ดั ง กล า ว การพั ฒ นาวิ ช าชี พ ครู ข องญี่ ปุ น ที่ เ รี ย กว า “การศึกษา ชั้นเรียน” (Lesson Study) เปนนวัตกรรมที่ไดรับการพัฒนาและใชใน ประเทศญี่ ปุ น มาตั้ ง แต เ มื่ อ ประมาณ 130 ป ที่ แ ล ว (Shimizu, 2006) ป จ จุ บั น ได รั บ การเผยแพรไปหลายประเทศทั่วโลกเพื่อใชในการพัฒนาวิชาชีพครู สําหรับประเทศไทย ไดนํามาใชครั้งแรกตั้งแตป พ.ศ.2545 (Inprasitha, 2007) โดยมีการเตรียมบริบทที่ เกี่ยวของเพื่อนํานวัตกรรมดังกลาวมาใช ไดแก บริบทดานหลักสูตรการผลิตครู บริบท ดานบัณฑิตศึกษา บริบทดานการฝกอบรมครูประจําการ และบริบทดานการพัฒนา วิชาชีพครูในระยะยาว โดยเนนการบูรณาการทุกบริบทเขาดวยกัน การเตรียมบริบทดังกลาว เริ่มตนดวยการทดลองใชกับนักศึกษาฝกหัดครูชั้นปที่ 4 ที่ออกฝกสอนในปการศึกษา 2545 ตอมาตั้งแตปการศึกษา 2546 กําหนดใหการดําเนิน การฝกอบรมครูประจําการ เปนกิจกรรมหลักที่นักศึกษาบัณฑิตศึกษาทุกคนตองเขารวม ในช ว งป 2546 - 2547 ได ท ดลองผสมผสานกั บ การฝ กอบรมครู ป ระจํา การระยะสั้ น แบบเดิมโดยขยายการติดตามประเมินผลจริงในโรงเรียน ตั้งแตปการศึกษา 2549 ได พัฒนาโมเดลเพื่อการนํามาใชในโรงเรียนเต็มรูปแบบเปนโครงการนํารอง ระยะเวลา 3 ป (2549 - 2551) โดยโมเดลดั ง กล า วประกอบด ว ยความร ว มมื อ จากสํ า นั ก งาน 1
คณบดีคณะศึกษาศาสตร และผูอํานวยการศูนยวิจัยคณิตศาสตรศึกษา มหาวิทยาลัยขอนแกน
หนา | 23
คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน สํานักงานบริหารและพัฒนาองคความรู บัณฑิตศึกษา สาขาวิชาคณิตศาสตรศึกษา และศูนยวิจัยคณิตศาสตรศึกษา มหาวิทยาลัยขอนแกน และความรวมมือจากนานาชาติ ความสนใจในการนํานวัตกรรมไปใชในโรงเรียนเพิ่มขึ้น เรื่ อ ยๆ จนกระทั่ ง รั ฐ บาลได ใ ห สํ า นั ก งานคณะกรรมการการอุ ดมศึ กษา (สกอ.) และ สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานนํารองการขยายผลการใชนวัตกรรมในเขต ภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือจํานวน 22 โรงเรียน ในระหวางป 2552 - 2554 ขณะเดี ย วกั น ในป 2554 เพื่ อ เป น การเตรี ย มการขยายผลในระดั บ ประเทศ สํ า นั ก งานคณะกรรมการการศึ ก ษาขั้ น พื้ น ฐานได ใ ห ม หาวิ ท ยาลั ย ขอนแก น ดํ า เนิ น โครงการสังเคราะหรูปแบบการบริหารจัดการงานวิชาการในสถานศึกษาที่ใชนวัตกรรม การศึกษาชั้นเรียน (Lesson Study) และวิธีการแบบเปด (Open Approach) จาก 15 โรงเรียนใน 22 โรงเรียน เพื่อนําเสนอแนวทางสําหรับโรงเรียนอื่นๆ ที่จะนํานวัตกรรม ดังกลาวไปใช 2. วัตถุประสงคของการวิจัย การวิ จัย ครั้ งนี้ มีวั ตถุ ประสงค เพื่อ สัง เคราะหรู ป แบบการบริห ารจัด การงาน วิชาการในสถานศึกษาที่ใชนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียน (School - based Lesson Study) และวิธีการแบบเปด (Open Approach) 3. วิธีดําเนินการวิจัย การวิจัยครั้งนี้เปนการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยใชวิธีการศึกษาวีดิทัศนชั้นเรียน (Video Classroom Study, Stigler & Hiebert, 1999) และการศึกษากรณีศึกษา กลุมเปาหมายที่เปนโรงเรียนในสังกัดสํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) จํานวน 15 โรง จากนั้นทําการสังเคราะหจากกรณี ศึกษาทั้ง 15 กรณี เพื่อใหได ภาพรวมการบริหารจัดการงานวิชาการในสถานศึกษาที่ใชนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียน (Lesson Study) และวิธีการแบบเปด (Open Approach) โดยมีรายละเอียดของวิธีการ ที่ใชในแตละโรงเรียนดังตอไปนี้ 1) การกําหนดแผนการปฏิบัติงานระยะยาว 3 ป 24 | หนา
โดยการดําเนินงานตามแนวทางนวัตกรรมจะเริ่มตนในระดับชั้นแรกของชวงชั้นและ เพิ่มขึ้นปละ 1 ชั้น ไปจนครบทุกระดับชั้น ในระยะเวลา 3 ปเชนในปที่ 1 เริ่มที่ระดับชั้น ป.1 และ ป.4 ในปที่ 2 เพิ่มระดับชั้น ป.2 ในชวงชั้นที่ 1 และเพิ่มระดับชั้น ป.5 ในชวงชั้น ที่ 2 ในปที่ 3 เพิ่มระดับชั้น ป.3 ในชวงชั้นที่ 1 และเพิ่มระดับชั้น ป.6 ในชวงชั้นที่ 2 2) การอบรมเชิงปฏิบัติการกอนนํานวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียนและวิธีการแบบเปดไปใช ในโรงเรียน เพื่อสรางความเขาใจรวมกับผูมีสวนเกี่ยวของทุกฝาย 3) การเขารวมอบรม เชิงปฏิบัติการและการบรรยายในระหวางป โดยผูเชี่ยวชาญทั้งในและตางประเทศ เพื่อ พัฒนาความรูความเขาใจเกี่ยวกับนวัตกรรม เชน โครงสรางและหนวยการเรียนรูของ หนังสือเรียนคณิตศาสตร คูมือครูและอภิธานศัพท เทคนิคการใชกระดานดํา รวมถึง วิธีการในการประเมินชั้นเรียน และ 4) การเขารวมการเปดชั้นเรียน (Open Class) ในแตละ ภาคการศึกษาแตละโรงเรียนมีการจัดกิจกรรมการเปดชั้นเรียน และเมื่อสิ้นปการศึกษา ทุ ก โรงเรี ย นเข า ร ว มกิ จ กรรมการเป ด ชั้ น เรี ย นประจํ า ป ที่ ค ณะศึ ก ษาศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน และการเขารวมการเปดชั้นเรียนในที่ประชุมทางวิชาการระดับ นานาชาติ APEC - Lesson Study ที่จัดขึ้นในประเทศไทยเปนประจําทุกป ในระหวางที่มี การนํานวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียนและวิธีการแบบเปดไปใชในโรงเรียน การเก็บรวบรวมขอมูล ผูวิจัยไดดําเนินการเก็บรวบรวมขอมูลการบริหารจัดการ งานวิชาการของโรงเรียน ในประเด็นดังนี้ (1) รูปแบบการบริหารจัดการ โดยรวบรวมขอมูล เกี่ยวกับการจัดสรรเวลา การพัฒนาแผนการจัดการเรียนรู การสังเกตชั้นเรียน และ การสะทอนผลชั้นเรียน (2) ขอมูลเกี่ยวกับการสนับสนุนการดําเนินงาน และ (3) ขอมูล เกี่ยวกับปญหาและอุปสรรคโดยใชแบบสอบถามและการสัมภาษณผูที่เกี่ยวของ (4) ขอมูล เกี่ยวกับการจัดการเรียนการสอนตามสภาพจริงโดยการบันทึกวีดิทัศนชั้นเรียนของทุก โรงเรียนที่เปนกรณีศึกษา ในการสังเคราะหขอมูลผูวิจัยใชขอมูลจากที่เก็บรวบรวมดังกลาวขางตนแลว ยังใชขอมูลที่ไดจากแบบบันทึกการเขารวมกิจกรรมรายสัปดาห และรายเดือน ขอมูล หนา | 25
จากแบบสอบถาม ขอมูลจากแบบสัมภาษณรายบุคคล และขอมูลจากการนําเสนอผล การดําเนินงานประจําปของแตละโรงเรีย น รวมทั้งขอ มู ลอื่นๆ ที่เกี่ย วกับการบริหาร จัดการงานวิชาการของโรงเรียน ทําการสังเคราะหขอมูลภาพรวมของการบริหารจัดการ งานวิชาการของโรงเรียน โดยแยกโรงเรียนออกเปน 4 กลุม ดังนี้ 1) กลุมโรงเรียนตนแบบ การใชนวัตกรรมการศึกษา ชั้นเรียนและวิธีการแบบเปด ซึ่งใชนวัตกรรมมาเปนปที่ 5 จํานวน 2 โรงเรียน 2) กลุมโรงเรียนภายใตความรวมมือระหวางมหาวิทยาลัยขอนแกน และมหาวิทยาลัยเชียงใหม ซึ่งใชนวัตกรรมมาเปนปที่ 2 จํานวน 3 โรงเรียน 3) กลุม โรงเรี ย นภายใต ค วามร ว มมื อ ระหว า งมหาวิ ท ยาลั ย ขอนแก น และมหาวิ ท ยาลั ย อุบลราชธานี ซึ่งใชนวัตกรรมมาเปนปที่ 2 จํานวน 3 โรงเรียน 4) กลุมโรงเรียนภายใต การดูแลของมหาวิทยาลัยขอนแกนซึ่งใชนวัตกรรมมาเปนปที่ 2 จํานวน 7 โรงเรียน โดย จะสังเคราะหเปนภาพรวมตามหัวขอตางๆ ดังตอไปนี้ 1) รูปแบบการบริหารจัดการ โดยจะกลาวถึง แนวทางการจัดสรรเวลา แนวทาง การพัฒนาแผนการจัดการเรียนรู แนวทางการสังเกตชั้นเรียน และแนวทาง การสะทอนผลชั้นเรียน 2) แนวทางการสนับสนุนการดําเนินงานของโรงเรียนในภาพรวม 3) ปญหาอุปสรรคและแนวทางการแกไข ในสวนสุดทายของรายงาน จะกลาวถึงขอเสนอแนะในการบริหารจัดการงาน วิชาการของโรงเรียนจากศูนยวิจัยคณิตศาสตรศึกษา มหาวิทยาลัยขอนแกน ซึ่งเปน ผูรับผิดชอบโครงการ
26 | หนา
4. ผลการวิจัย ผลจากการสังเคราะหขอมูลตามกลุมของโรงเรียนพบวา 1) กลุมโรงเรียนตนแบบการใชนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียนและวิธีการ แบบเปด มีรูปแบบการบริหารจัดการของโรงเรียนโดยมีการนํานวัตกรรมเขาไปใชแบบ ทั้งโรงเรียน (Whole School Approach) มีการกําหนดแนวทางการจัดสรรเวลาในการพัฒนา แผนการจัดการเรียนรูและการสะทอนผลชั้นเรียนสัปดาหละ 1 วัน ตามความเหมาะสม ของแตละโรงเรียน และมีการกําหนดการสังเกตชั้นเรียนรวมกันในวันจันทรถึงวันศุกร โดยจัดใหครูผูสังเกตสามารถเขารวมสังเกตชั้นเรียนไดอยางตอเนื่องและสม่ําเสมอ ใน การพัฒนาแผนการจัดการเรียนรูในปแรกเปนการพัฒนา โดยอาศัย “สถานการณปญหา (Problem situation)” ในหนังสือเรียนคณิตศาสตรสํานักพิมพ GAKKOHTOSHO ของ ประเทศญี่ปุนมาเปนหลักในการพัฒนากิจกรรมคณิตศาสตร (Mathematical activity) และการออกแบบสื่อ (Material design) และในปตอมาจะมีการนําแผนการจัดการเรียนรู ในปกอนหนามาปรับเพื่อใหสอดคลองกับนักเรียนในแตละป โดยเนนการปรับปรุงคําสั่งใน สถานการณปญหา และการปรับสื่อทั้งสื่อหลักและสื่อเสริมใหเขากับแนวคิดที่เปนธรรมชาติ ของนักเรียนที่ไดจากการบันทึกจากปที่ผานมา แนวทางการสนับสนุนการดําเนินงานใน ปที่หนึ่งและปที่สอง ศูนยวิจัยคณิตศาสตรศึกษาไดใหการสนับสนุนงบประมาณบางสวน ในการจัดซื้อและจัดทํา สื่อ วัสดุ อุปกรณ พื้นฐาน หลังจากนั้นโรงเรียนไดบรรจุโครงการ เขาไปในแผนปฏิบัติราชการ การจัดสรรงบประมาณ และงบประมาณในการดําเนิน กิจกรรมใหเปนงบปรกติและตอเนื่องทุกป จึงทําใหลดปญหาในการบริหารจัดการดาน งบประมาณ สําหรับทีมสนับสนุน ประกอบดวย ครูผูสอน ครูผูสังเกต ผูบริหารสถานศึกษา ศึ ก ษานิ เ ทศก นั ก ศึ ก ษาปฏิ บั ติ ก ารสอนในสถานศึ ก ษา ผู ป ระสานงานโรงเรี ย น ที ม นักวิจัยจากศูนยวิจัยคณิตศาสตรศึกษา มหาวิทยาลัยขอนแกน ที่ปรึกษาโครงการและ หนา | 27
ผูเชี่ยวชาญภายนอก โดยในทีมการศึกษาชั้นเรียนแตละระดับชั้นนั้นครูที่เขารวมอาจจะ ไมใชเฉพาะครูผูสอนในชวงชั้นเดียวกันก็ได และในปตอๆ มามีการขยายชั้นเรียนไปยัง ระดับชั้นอื่นๆ เพิ่มมากขึ้น ทําใหตองลดขนาดทีมการศึกษาชั้นเรียนลง แตยังคงเปนทีมที่ สามารถทํางานรวมกันได และสามารถทํางานไดอยางสม่ําเสมอและตอเนื่อง นอกจากนี้ การลดทีมสนับสนุนจากมหาวิทยาลัยขอนแกน เชน ผูประสานงานโรงเรียน ทีมนักวิจัย ที่ปรึกษาโครงการและผูเชี่ยวชาญ แตยังคงเขารวมในโครงการอยางตอเนื่องแตอาจจะ ลดจํานวนครั้งการเขารวมลงนอยกวาในชวงปแรกๆ เพื่อใหโรงเรียนสามารถสรางทีมที่ เขมแข็งของตัวเอง และยังคงสงทีมสนับสนุน ซึ่งเปนนักศึกษาปฏิบัติการสอนเขาไปรวม ทํางานกับครูในโรงเรียน ปญหาอุปสรรคที่พบคือครูผูสอนตองรับผิดชอบวิชาสอนทุกวิชา ทําใหเขารวม สังเกตการจัดการเรียนรูไมไดเต็มที่ และในบางโรงเรียนมีจํานวนนักเรียนในแตละหอง จํานวนมากทําใหครูผูสอนเกิดความยุงยากในการสังเกตแนวคิดรายบุคคลของนักเรียน และความยุงยากในการบริหารจัดการชั้นเรียนตามแนวทางวิธีการสอนที่แตกตางไปจาก เดิม รวมทั้งความยุงยากในการเขียนแผนการจัดการเรียนรูที่ใชหนังสือเรียนคณิตศาสตร เปนภาษาอังกฤษ ซึ่งเปนอุปสรรคอันเนื่องมาจากครูขาดความเขาใจในเนื้อหาและภาษา สงผลใหตองใชเวลามากในการออกแบบกิจกรรม การออกแบบสื่อและจัดทําแผนการ จัดการเรียนรู ซึ่งปกติโรงเรียนมีภาระงานมากอยูแลวจากการที่เขารวมโครงการตางๆ ที่ ทางโรงเรียนไดรับมอบหมายทั้งในสวนหนวยงานเชิงนโยบายหรือหนวยงานตนสังกัด ทํา ใหโครงการตางๆ เหลานั้นมีผลตอการดําเนินงานวิชาการของนวัตกรรมฯ เนื่องจากครูที่ เขารวมโครงการ ไดรับมอบหมายใหรับผิดชอบโครงการตางๆ ที่ทางโรงเรียนจัดขึ้น ทําให ไมสามารถเขารวมสังเกตการจัดการเรียนรูหรือสะทอนผลการสังเกตการจัดการเรียนรูได อยางตอ เนื่อ ง ซึ่งโรงเรียนไดแกไขดวยการมอบหมายใหนักศึกษาปฏิบัติการสอนใน สถานศึกษาเขาสังเกตชั้นเรียนอยางตอเนื่องและสม่ําเสมอ สําหรับครูของทีมการศึกษา ชั้นเรียน ถาไมมีการจัดการเรียนรูในชั่วโมงนั้นใหเขาสังเกตชั้นเรียนอื่นที่มีการจัดการเรียนรู 28 | หนา
2) กลุมโรงเรียนภายใตความรวมมือระหวางมหาวิทยาลัยขอนแกนและ มหาวิทยาลัยเชียงใหม มีรูปแบบการบริหารจัดการเกี่ยวกับการจัดสรรเวลาในการพัฒนาแผนการจัด การเรียนรูประจําสัปดาหรวมกันในวันจันทร (ชวงเวลาที่เสร็จสิ้นการจัดการเรียนการสอน) สังเกตชั้นเรียนรวมกันในวันจันทรถึงวันศุกร และสะทอนผลหลังการจัดการเรียนรูประจํา สัปดาหรวมกันในวันพุธหรือวันพฤหัสบดี ตามความเหมาะสมของแตละโรงเรียน (ช ว งเวลาที่ เ สร็จ สิ้ น การจั ดการเรี ย นการสอน) การพั ฒ นาแผนการจั ดการเรี ย นรู จ ะ แบงทีมการเขียนแผนตามชวงชั้น โดยมีนักศึกษาปฏิบัติการสอนในสถานศึกษาเปน ผูประสานงานหลักในการเตรียมการ ทั้งในดานของการเตรียมขอมูลพื้นฐานและสื่อ อุปกรณ ซึ่งครูประจําการในแตละชวงชั้นจะเปนผูที่คอยสนับสนุนและชี้แนะในประเด็น ตางๆ จากประสบการณที่ผานมาจากมุมมองของครูผูสอนและมุมมองของครูผูสังเกต เพื่อใหแผนการจัดการเรียนรูมีความเหมาะสมกับนักเรียนใหมากที่สุด โดยใชหนังสือเรียน คณิตศาสตรญี่ปุนเปนเครื่องมือหลักในการวางแผนการจัดการเรียนรูควบคูกับหนังสือเรียน คณิ ต ศาสตร ไ ทย ในการจั ด สรรเวลาสํ า หรั บ การสั ง เกตชั้ น เรี ย นจะจั ด สรรเวลา เพื่อที่จะใหครูผูสังเกตสามารถเขาสังเกตในชวงชั้นเดียวกันได แนวทางการสนับสนุน การดําเนินงานในชวงแรก โครงการไดใหการสนับสนุนสื่อวัสดุ อุปกรณพื้นฐานเบื้องตน ที่จําเปน และชวงหลังโรงเรียนไดกําหนดเปนงบประมาณของโรงเรียนที่ตอเนื่อง เพื่อ สนับสนุนชั้นเรียนและครูเพื่อใชสรางสื่อการจัดการเรียนการสอน และเพื่อสนับสนุน การทํางานของครูในกระบวนการศึกษาชั้นเรียนและวิธีการแบบเปด การจัดทีมบุคลากร เขาไปสนับสนุนประกอบดวย ศึกษานิเทศก ผูอํานวยการโรงเรียน ครู ผูประสานงาน โรงเรียน (ประจําการอยูในโรงเรียน 1 เดือนแรกของภาคการศึกษาตน) ผูเชี่ยวชาญ ภายนอกทั้ ง ในและต า งประเทศ และในป ที่ 2 โรงเรี ย นได เ ป น โรงเรี ย นเครื อ ข า ย สถานศึกษาของคณะศึกษาศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกนและมหาวิทยาลัยเชียงใหม จึงไดรับนักศึกษาปฏิบัติการสอนในสถานศึกษาเขาไปรวมเปนทีมการศึกษาชั้นเรียนดวย หนา | 29
ปญหาอุปสรรคที่พบคือ (1) โรงเรียนประสบปญหาในการเขียนแผนการจัดการ เรียนรูดวยวิธีการแบบเปดในการเขียนคําสั่ง และการจัดลําดับของคําสั่ง กลาวคือ ทางทีม ที่ร ว มเขีย นแผนการจั ด การเรี ย นรู พ ยายามทํ า ความเข า ใจหนั ง สื อ เรี ย นญี่ ปุน เพื่ อ ใช ประกอบการกําหนดกิจกรรม แตทางทีมไมมั่นใจเกี่ยวกับความเขาใจของตนเองที่มีตอ หนังสือเรียนคณิตศาสตรญี่ปุนวาถูกตองหรือไม ทําใหการเขียนแผนการจัดการเรียนรูใช เวลาคอนขางมาก จึงไมสามารถสรางแผนการจัดการเรียนรูและสื่อการจัดการเรียนรูให เสร็จเรียบรอยภายในกําหนดเวลาที่ทางโรงเรียนไดกําหนดไวคือวันจันทรได ในสวนนี้ ทางโรงเรียนและคณะครูจึงไดมีการสรางสื่อการจัดการเรียนรูในวันอื่นที่ไมใชวันเขียน แผน และทํ า ขึ้น ทุ กครั้ งเมื่ อ มีเ วลาว าง นอกจากนี้ยั ง สนับ สนุน ใหบุ ค ลากรเข า อบรม เกี่ยวกับหนังสือเรียนคณิตศาสตรญี่ปุนที่นํามาใชในโครงการ เพื่อเพิ่มเติมความเขาใจใน การนํา ไปใช ให ถู กต อ งมากขึ้ น (2) ครู ป ระจํ า การในโรงเรี ย นมี จํ า นวนน อ ย ทํ า ให ค รู ประจําการที่เขารวมโครงการ แตละคนไมสามารถสังเกตการจัดการเรียนรูในระดับชั้น อื่นๆ ได ในการบริหารจัดสรรเวลาของโรงเรียน เพื่อใหครูสามารถสังเกตชั้นเรียนรวมกันได จึงไดปรับตารางเวลา และลดภาระงานบางอยางใหกับครูที่เขารวมในโครงการลงบาง เพื่อใหสามารถเขารวมการสังเกตชั้นเรียนได (3) ปญหาในการสะทอนผล กลาวคือ ในชวงการสะทอนผลมีปญหาประการแรก คือ ครูเตรียมชิ้นงานนักเรียนมาไมครบทําให การสะทอนผลบางครั้งไมครอบคลุม ปญหาประการที่สองคือ เมื่อสื่อที่ครูผูสอนเตรียม สําหรับสะทอนผลมีมากขึ้น ทําใหมีเวลาไมเพียงพอที่จะพูดถึงแนวคิดของนักเรียน และ ประเด็นที่ครูไดสังเกต มีมากทําใหเวลาสะทอนไมเพียงพอ นอกจากนั้น ยังพบปญหาวา ประเด็นในการสะทอนผลยังไมมีความชัดเจนและไมครอบคลุมประเด็นที่จะนําไปใชปรับ แผนการจัดการเรียนรูในครั้งตอไปได
30 | หนา
3) กลุมโรงเรียนภายใตความรวมมือระหวางมหาวิทยาลัยขอนแกน และมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี มีรูปแบบการบริหารจัดการของโรงเรียนโดยมีการจัดสรรเวลาในการพัฒนา แผนการจัดการเรียนรู อยางนอยสัปดาหละ 1 วัน ตามความเหมาะสมของแตละ โรงเรียน และการสังเกตชั้นเรียนในชวง วันจันทรถึงวันศุกร และการสะทอนผลชั้นเรียน สัปดาหละ 1 วัน การสนับสนุนการดําเนินงานในดานงบประมาณ ในชวงแรกโครงการได ใหการสนับสนุนงบประมาณบางสวนในการจัดซื้อและจัดทํา สื่อ วัสดุ อุปกรณ พื้นฐาน เพื่อใชในการเตรียมการจัดการเรียนรูและการดําเนินการในชั้นเรียน หลังจากนั้นโรงเรียน ไดจัดสรรงบประมาณ คาวัสดุ สื่อ โดยกําหนดเปนงบประมาณของโรงเรียนที่ตอเนื่อง เพื่อใชในการดําเนินกิจกรรมของโครงการ ในการจั ด ที ม บุ ค ลากรเพื่ อ สนั บ สนุ น การดํ า เนิ น งานตามแนวทางการใช นวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียนและวิธีการแบบเปด จะเห็นวาโรงเรียนไดมีการกําหนดและ จัดทีมในการทํางานในแตละระดับ ชั้นอยางชัดเจนเพื่อใหการดําเนินการตางๆ ตาม โครงการสามารถเปนไปได ปญหาอุปสรรคที่พบคือ ในการเริ่มตนโครงการในโรงเรียน ซึ่ ง เป น ความร ว มมื อ ระหว า งมหาวิ ท ยาลั ย เช น กรณี ค วามร ว มมื อ ระหว า ง มหาวิทยาลัยขอนแกนกับมหาวิทยาลัยอุบลราชธานีนั้น ไดเกิดปญหาขึ้นจากการที่ โรงเรียนทั้งสามโรงเรียนของโครงการอยูในเขตพื้นที่จังหวัดอุบลราชธานี ทําใหการดูแล ใหคําปรึกษา และการบริหารจัดการจากทีมบุคลากรของมหาวิทยาลัยขอนแกน ไมสามารถ ทําไดอยางเต็มที่หรือไมสามารถเขาโรงเรียนไดบอยครั้งดังเชนโรงเรียนที่อยูในจังหวัด ขอนแกน เนื่องดวยขอจํากัดเรื่องระยะทาง ดังนั้นมหาวิทยาลัยอุบลราชธานีในฐานะ มหาวิทยาลัยเครือขายและอยูใกลโรงเรียนในเขตพื้นที่จังหวัดอุบลราชธานีมากกวา จึงไดจัดสรรบุคลากรเขามาสนับสนุนและดูแลโรงเรียนในเขตพื้นที่ ในการดําเนินงานที่ผานมา มหาวิทยาลัยอุบลราชธานีไดทําหนาที่ตรงนี้อยาง เต็มที่ ทั้งในสวนของการจัดสรรทีมบุคลากรเพื่อรับผิดชอบดูแลแตละโรงเรียน เขารวมกับ หนา | 31
โรงเรียนอยางสม่ําเสมอในการสังเกตและสะทอนผล รวมถึงการเปดชั้นเรียนในแตละ ภาคการศึกษา และยังคอยใหกําลังใจ ใหคําปรึกษาดูแลโดยตลอด และเปนศูนยกลาง ในการประสานและสนับสนุนดานสถานที่ เพื่อรวมครูทั้งสามโรงเรียนในกรณีที่ตอง มารวมวางแผนการจัดการเรียนรูกอนเปดภาคเรียน หรือการประชุมหารือรวมตางๆ และ การเริ่ ม ต น โครงการในโรงเรี ย นขยายโอกาส โดยเริ่ ม เฉพาะในที ม ครู ร ะดั บ ชั้ น ประถมศึ ก ษาป ที่ 1 - 6 ก อ น ทํ า ให เ กิ ด ป ญ หากั บ ครู ผู ส อนคณิ ต ศาสตร ร ะดั บ ชั้ น มัธยมศึกษาตอนตน ทั้งในแงบทบาทของการเขารวมในโครงการความเขาใจที่มีตอ นวัตกรรมและการนําไปใชในระดับชั้นมัธยมศึกษาตอนตน ซึ่งอาจจะสงผลตอการขยายผล ไปสู ก ารใช น วั ต กรรมในระดั บ ชั้ น มั ธ ยมศึ ก ษาตอนต น ต อ ไปด ว ย เนื่ อ งจากครู ก ลุ ม ดังกลาวไมเคยผานการอบรมเกี่ยวกับนวัตกรรม หรือการสรางความเขาใจรวมกัน ใน การดําเนินงานมากอน ดังนั้น ในกรณีของโรงเรียนขยายโอกาสที่มีเปาหมายเตรียมจะใช นวัตกรรมถึงระดับชั้นมัธยมศึกษาตอนตนจึงควรใหครูผูสอนในระดับชั้นมัธยมศึกษา ตอนต น เข า มามี ส ว นร ว มทั้ ง ในแง ก ารสร า งความเข า ใจร ว มและการอบรมเกี่ ย วกั บ นวัตกรรมดังกลาวตั้งแตตน รวมถึงผูบริหารควรมีการประชุมชี้แจงการดําเนินโครงการ ของโรงเรียนใหกับคณะครูและชุมชนไดรับทราบ รวมถึงสงเสริมและผลักดันใหทุกคนได มีโอกาสเขามามีสวนรวมในโครงการดวย 4) กลุมโรงเรียนภายใตการดูแลของมหาวิทยาลัยขอนแกน มีรูปแบบการบริหารจัดการของโรงเรียนในการวางแผนเกี่ยวกับการเขียนแผน การจัดการเรียนรู การสังเกตชั้นเรียนและการสะทอนผลชั้นเรียน โดยมีการกําหนดวันใน การเขียนแผนการจัดการเรียนรูจัดตารางการสังเกตชั้นเรียนของสมาชิกในทีมการศึกษา ชั้นเรียน โดยพยายามจัดตารางการสังเกตไมใหทับซอนกับตารางการจัดการเรียนรูของ ครูผูสังเกตชั้นเรียน และกําหนดวันการสะทอนผลชั้นเรียนในแตละสัปดาห ในชวงแรก ของการทํ า งานตามแนวทางนวั ต กรรมด ว ย ป แ รกจะเริ่ ม ใช น วั ต กรรมในระดั บ ชั้ น ประถมศึกษาปที่ 1 และ 4 ทําใหบางโรงเรียนมีการกําหนดวันเขียนแผนการจัดการ 32 | หนา
เรียนรูเปนสองวัน เพื่อที่ผูประสานงานโรงเรียนสามารถเขารวมเขียนแผนการจัดการ เรียนรูกับครูได หลังจากเขียนแผนการจัดการเรียนรูแลวเสร็จก็จะดําเนินการออกแบบสื่อ การจัดการเรียนรูทั้งสื่อหลักและสื่อเสริม และในปพ.ศ.2553 เมื่อนักศึกษาปฏิบัติการ สอนในสถานศึกษาเขามาเปนสวนหนึ่งของทีมการศึกษาชั้นเรียน จึงไดมีการปรับวัน เขียนแผน การจัดการเรียนรูขึ้นอยูกับความเหมาะสมของแตละโรงเรียน สําหรับวัน สะทอนผลชั้นเรียนโดยสวนใหญแตละโรงเรียนจะกําหนดในวันพุธหรือวันพฤหัสบดี การสนับสนุนงบประมาณในชวงแรกโครงการเปนผูสนับสนุนสื่อวัสดุอุปกรณพื้นฐาน หลังจากนั้นทางโรงเรียนไดจัดสรรงบประมาณรายป เพื่อใชจัดซื้อวัสดุอุปกรณพื้นฐานเอง การจั ด ที ม บุ ค ลากรสนั บ สนุ น ในช ว งแรกที ม การศึ ก ษาชั้ น เรี ย นประกอบด ว ย ศึกษานิเทศก ผูอํานวยการโรงเรียน ครูทีมการศึกษาชั้นเรียนและผูประสานงานโรงเรียน จนกระทั่ ง เมื่ อ ป พ.ศ.2553 สาขาวิ ช าคณิ ต ศาสตรศึ ก ษา คณะศึ ก ษาศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน สงนักศึกษาปฏิบัติการสอนในสถานศึกษา โรงเรียนละ 2 - 3 คน เข า มาเป น ส ว นหนึ่ ง ในที ม การศึ ก ษาชั้ น เรี ย น เพื่ อ ดํ า เนิ น งานตามแนวทางการใช นวัตกรรมฯ นอกจากนี้บางโรงเรียนมีกลุมโรงเรียนมัธยมศึกษา และโรงเรียนขยายโอกาส เขามาสนับสนุนการดําเนินงานตามแนวทางการใชนวัตกรรมฯ เชน โรงเรียนบานบึงกาฬ โรงเรียนกุดบากราษฎรบํารุง โรงเรียนแกงครอวิทยา สนับสนุนครูที่อยูในฐานะผูประสานงาน โรงเรียนของโครงการ เขามามีสวนรวมในการเขียนแผนการจัดการเรียนรู การสังเกตชั้นเรียน และการสะทอนผลชั้นเรียน ทําใหทีมการศึกษาชั้นเรียนมีความเขมแข็งมากยิ่งขึ้น ปญหาอุปสรรคที่พบคือ (1) โรงเรียนขนาดใหญการสังเกตแนวคิดของนักเรียนทํา ไดยาก และเวลาในการทํากิจกรรมไมเพียงพอตอการจัดกิจกรรมหนึ่งๆ เนื่องดวยกลุม นักเรียนมีจํานวนมากทําใหการนําเสนอแนวคิดของนักเรียนมีเวลาไมเพียงพอ ตองขยาย ไปใชในชั่วโมงถัดไป (2) ครูมีภาระงานนอกเหนือจากงานสอน ซึ่งมีผลกระทบตอการเขา รวมการเขียนแผนการจัดการเรียนรู การสังเกตชั้นเรี ยนและการสะทอนผลชั้นเรีย น นอกจากนี้ ศึ ก ษานิ เ ทศก มี ภ าระงานมากทํ า ให ไ ม ส ามารถเข า ร ว มได อ ย า งต อ เนื่ อ ง หนา | 33
(3) โรงเรียนที่มีครูยายเขาหรือออกในโรงเรียนตลอดทําใหทีมการศึกษาชั้นเรียนไดรับ ผลกระทบ เนื่องจากครูที่เขารับการอบรมเชิงปฏิบัติการเปนระยะเวลา 1 เดือนไดยาย โรงเรี ย น ทํ า ให ข าดบุ ค ลากรที่ มี ค วามรู ค วามเข า ใจในการปฏิ บั ติ ง านตามแนวทาง นวัตกรรม (4) จํานวนหองเรียนมีมาก แตกลุมคนที่มีความเขาใจรวมและทีมทํางานนั้น ยังมีจํานวนนอย จึงไดมีการเลือกจัดการจัดการเรียนรูตามแนวทางนี้ในบางหองเรียน เทานั้น (5) การเขารวมของผูประสานงานโรงเรียนไมตอเนื่อง เนื่องจากผูประสานงาน โรงเรี ย นเป น ครู ป ระจํ า การ มี ภ าระชั่ ว โมงสอนเต็ ม ทํ า ให ไ ม ส ามารถเข า ร ว มได ทุ ก กิ จ กรรม และการเข า ร ว มไม ต อ เนื่ อ งและไม ส ม่ํ า เสมอ (6) การดํ า เนิ น งานของที ม การศึกษาชั้นเรียนในบางโรงเรียนในปแรกไมไดรับความสนใจและการสนับสนุนจาก ผูบริหารระดับเขตพื้นที่การศึกษาและจากผูอํานวยการโรงเรียนเทาที่ควร เนื่องจากการขาด ความเขาใจที่มีตอการดําเนินโครงการ และความเขาใจที่มีตอนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียน และวิธีการแบบเปด ทําใหไมไดรับการสนับสนุนเรื่องสื่อวัสดุอุปกรณในการทํากิจกรรม อยางเพียงพอ ซึ่งครูผูสอนสวนใหญจะใชงบประมาณสวนตัวในการจัดซื้อสื่ออุปกรณเอง และการจัดทีมสนับสนุนทั้งบุคลากรจากเขตพื้นที่ และบุคลากรในโรงเรียนยังไมเพียงพอ ทําใหครูผูสอนในทีมการศึกษาชั้นเรียนขาดกําลังใจในการทํางาน เพราะมีความรูสึกวา เปนภาระงานที่หนัก ตองใชเวลาหลังเวลาราชการเพื่อการเตรียมการจัดการเรียนรูมาก และไมมีใครใหความสนใจ รูสึกเหมือนวาตองรับภาระงานหนักอยูฝายเดียว ผลจากการที่โรงเรียนในโครงการทั้งหมดไดนํานวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียนและ วิธีการแบบเปดไปใช ในชวง 2 ปหรือ 5 ปที่ผานมา ปรากฏวามีหลักฐานหลายอยางที่ ยืนยันวาครูไดเปลี่ยนแปลงความเชื่อเกี่ยวกับการสอน ความเชื่อเกี่ยวกับการเรียนรูของ นักเรียนและคานิยมเกี่ยวกับการทํางานรวมกันของครู ผูบริหาร ศึกษานิเทศก นักวิจัย ผูเชี่ยวชาญ นักศึกษาระดับบัณฑิตศึกษาและนักศึกษาปฏิบัติการสอนในสถานศึกษา ซึ่งการทํางานอย างค อยเป นคอยไป ทําให โรงเรียนในโครงการกลายเป นชุมชนแห ง การเรียนรูบนฐานชุมชนแหงการปฏิบัติการที่ทีมการศึกษาชั้นเรียนโดยเฉพาะครูผูสอน 34 | หนา
เปนสมาชิกของชุมชนแหงการเรียนรูบนฐานชุมชนแหงการปฏิบัติ (Community of Practice - based Learning Community: COP - based Learning Community) ทําให ลักษณะการปฏิบัติงานของครูไมใชเปนเพียงการปฏิบัติงานตามคําสั่ง แตเปนการทํางาน ในฐานะครูผูเรียนรู (Teacher as a learner) มองเห็นการพัฒนาวิชาชีพในระยะยาว (Career path) ซึ่งจะทําใหการศึกษาชั้นเรียนและวิธีการแบบเปดเปนเครื่องมือหรือ วิ ธี ก ารพั ฒ นาวิ ช าชี พ ครู ที่ ยั่ ง ยื น ต อ ไป นอกจากนี้ ใ นส ว นของการเรี ย นรู ข องผู เ รี ย น นอกเหนือจากผลสัมฤทธิ์จะมีการเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้นในแตละปแลว สมรรถนะ ของผูเรียนในดานตางๆที่หลักสูตรคาดหวังไมวาจะเปนดานการแกปญหา การสื่อสาร การใหเหตุผล เปนตน เปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้นทั้งขอมูลเชิงประจักษที่ครูผูสอนและ ผูที่เกี่ยวของในการใชนวัตกรรมรับรูไดจากการสังเกตจากหองเรียน และขอมูลจากการเก็บ รวบรวมอยางเปนระบบ 5) แนวทางในการใชนวัตกรรมไดอยางเหมาะสมและมีประสิทธิภาพ ในสวนของการบริหารงานวิชาการของโรงเรียนที่ใชนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียน และวิธีการแบบเปด พบวาแนวทางตอไปนี้เปนแนวทางในการใชนวัตกรรมไดอยาง เหมาะสมและมีประสิทธิภาพ 5.1 ในการเริ่มใชนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียนและวิธีการแบบเปด ควรเริ่มใชใน ชั้นแรกของแตละชวงชั้น เชน ชวงชั้นที่ 1 ควรเริ่มระดับชั้นประถมศึกษาปที่ 1 ชวงชั้นที่ 2 เริ่มระดับชั้นประถมศึกษาปที่ 4 และชวงชั้นที่ 3 ควรเริ่มระดับชั้นมัธยมศึกษาปที่ 1 เปนตน ดังตัวอยางตอไปนี้
หนา | 35
ตัวอยางการวางแผนราย 3 ปของโรงเรียนตนแบบ การใชนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียน จํานวน 4 โรงเรียน ปที่ 1 (2549) ปที่ 3 (2551) ปที่ 2 (2550) ป.1-2, ป.4-5 ป.1, ป.4 ป.1-6 และ ม.1-2 ม. 1 ม.1-3 1. โรงเรียนคูคําพิทยาสรรพ (ขยายโอกาส) 2. โรงเรียนชุมชนบานชนบท (ประถมศึกษา) 3. โรงเรียนบานบึงเนียมบึงใครนุน (ขยายโอกาส) 4. โรงเรียนหนองตูมหนองงูเหลือม (ขยายโอกาส)
ภาพแสดงการวางแผนราย 3 ป ของโรงเรียนตนแบบการใชนวัตกรรม ตัวอยางการวางแผนราย 3 ปของโรงเรียนนํารอง การขยายผลการใชนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียน จํานวน 19 โรงเรียน ปที่ 1 (2552) ปที่ 3 (2554) ปที่ 2 (2553) ป.1-2, ป.4-5 ป.1-6 ป.1 และ ป.4 ภาคเหนือ 4 จังหวัด รวม 6 โรงเรียน ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 8 จังหวัด รวม 13 โรงเรียน
ภาพแสดงการวางแผนราย 3 ป ของโรงเรียนนํารองการขยายผลการใชนวัตกรรม 5.2 ในการนํานวัตกรรมไปใชในโรงเรียนจําเปนตองจัดอบรมเชิงปฏิบัติการโดย มีวัตถุประสงคหลัก 2 ประการ ไดแก (1) สรางความตระหนักเรื่องความรวมมือระหวาง เขตพื้นที่การศึกษากับโรงเรียนที่จะใชนวัตกรรมและโรงเรียนเครือขายโดยการอบรมเชิง ปฏิบัติการใหกบั ผูบริหารสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา ศึกษานิเทศก ผูอํานวยการ โรงเรียน ครู ผูประสานงานโรงเรียน และนักศึกษาปฏิบัติการสอนในสถานศึกษา 36 | หนา
(2) สรางความรูความเขาใจเกีย่ วกับนวัตกรรมทั้งในบริบทชัน้ เรียนของประเทศญี่ปุน ที่เปนตนกําเนิดของนวัตกรรม และความเปนไปไดในการใชในประเทศไทย โดยอาศัย วีดิทัศนชั้นเรียน ทั้งของประเทศไทยและประเทศญี่ปุนเปนเครื่องมือเพื่อพยายาม เปลี่ยนแปลงโลกทัศน ความเชือ่ หรือคานิยมของตนเองเกี่ยวกับการเรียนการสอน เกี่ยวกับผูเรียน และการทํางานรวมกับเพื่อนครู และนักศึกษาปฏิบัติการสอนใน สถานศึกษา การอบรมเชิงปฏิบัติการนี้จําเปนตองใหผูที่มีความรู และเชี่ยวชาญ นวัตกรรมดังกลาวเปนวิทยากร
ครู
ผูบริหาร สพท. นักศึกษา ปฏิบัติการสอนใน สถานศึกษา
ผูอํานวยการ โรงเรียน
ศึกษานิเทศก
ทีม การศึกษา ชั้นเรียน
ผูประสานงาน โรงเรียน
ภาพแสดงทีมการศึกษาชั้นเรียน 5.3 ควรวางแผนกิจกรรมภายใตนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียนและวิธีการแบบ เปดระยะยาวตลอดป โดยจัดกิจกรรมตอเนื่องอยางนอย 3 ป เพื่อการดําเนินงานตาม แนวทางนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียนและวิธีการแบบเปดเปนไปอยางสม่ําเสมอและ ตอเนื่อง และเพื่อใหนวัตกรรมไดมีระยะเวลาในการทํางาน
หนา | 37
5.4 ควรวางแผนกิจกรรมตางๆ ที่จะเกิดขึ้นตลอดทั้งป และมีความตอเนื่อง ตลอดระยะเวลา 3 ป เพื่อใหทีมการศึกษาชั้นเรียนมีเปาหมายในการดําเนินตามแนวทาง นวัตกรรมตลอดทั้งป ดังตัวอยางตอไปนี้ เม.ย./ ต.ค.
• การเขียนแผนการจัดการเรียนรูรวมกัน (รายภาคการศึกษา)
เม.ย.มี.ค.
• การเขารวมประชุมทางวิชาการระดับชาติและนานาชาติ
เม.ย.มี.ค.
• การอบรมเชิงปฏิบัติการเพือ่ เพิ่มพูนความรู
ก.พ.และ ต.ค.
• การจัดกิจกรรมเปดชั้นเรียน (open class) ระดับโรงเรียน
30-31 มี.ค.
• การจัดกิจกรรมเปดชั้นเรียน (open class) ระดับประเทศ
ภาพแสดงกิจกรรมภายใตนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียนและวิธีการแบบเปดตลอดป 5.5 จากการที่การพัฒนาแผนการจัดการเรียนรูเปนหัวใจของการพัฒนาวิชาชีพครู ดวยนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียนและวิธีการแบบเปด จึงจําเปนตองมีเครื่องมือที่จะชวยครู ในการพัฒนาแผนอยางตอเนื่องและสม่ําเสมอ ซึ่งในโครงการนี้ไดใชการวิจัยและพัฒนา หนังสือเรียนของสํานักพิมพ GAKKOHTOSHO ของประเทศญี่ปุนเปนเครื่องมือหลัก 6) บทสรุป การนํานวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียนและวิธีการแบบเปดเขาไปในโรงเรียนนั้น เป น เรื่ อ งที่ ต อ งอาศั ย ระยะเวลาและการวางแผนอย า งเป น ระบบโดยพิ จ ารณาว า นวัตกรรมดังกลาวเปนเครื่องมือในการพัฒนาวิชาชีพครูและทําใหโรงเรียนกลายเปน ชุมชนแหงการเรียนรู (Learning of Community) ที่มีเปาหมายในการพัฒนาครูและ 38 | หนา
นักเรียน และคนอื่นที่เกี่ยวของใหสามารถเรียนรูตลอดชีวิต (Life-long Learning) เนน การเปลี่ยนแปลงนิสัยในการคิดหรือการเรียนรู (Habits of mind) มากกวาการยกระดับ ผลสัมฤทธิ์ในระยะสั้นๆ 7) ขอเสนอแนะในเชิงนโยบาย 7.1 การจัดตั้งศูนยพัฒนาวิชาชีพครู ควรมีการจัดตั้งกอตั้งศูนยพัฒนาวิชาชีพครูทั้ง 4 ภาค เพื่อใชในการพัฒนาครู ผู บ ริ ห ารสถานศึ ก ษา ศึ ก ษานิ เ ทศก และบุ ค ลากรทางการศึ ก ษา โดยใช น วั ต กรรม การศึกษาชั้นเรียน (Lesson Study) และวิธีการแบบเปด (Open Approach) 7.2 ความรวมมือระหวางมหาวิทยาลัยกับโรงเรียน สังกัด สพฐ. เน น ความร ว มมื อ ระหว า งมหาวิ ท ยาลั ย กั บ สํ า นั ก งานคณะกรรมการ การศึ ก ษาขั้ น พื้ น ฐาน โดยคณาจารย ใ นมหาวิ ท ยาลั ย มี โ รงเรี ย นในสั ง กั ด สํ า นั ก งาน คณะกรรมการการศึ กษาขั้ นพื้ นฐาน เปนโรงเรี ยนกลุ มเปา หมายในการวิ จัย โดยใช โรงเรียนเปนฐานในการวิจัย (School - based Research) และพัฒนานักศึกษาฝกหัดครู รวมถึงนักศึกษาระดับบัณฑิตศึกษาของมหาวิทยาลัย 7.3 การพัฒ นาวิ ช าชีพ ครูด วยนวั ต กรรมการศึก ษาชั้น เรีย นโดยใช โรงเรียนเปนฐาน (School - based Lesson Study) การพัฒนาวิชาชีพครูดวยนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียนโดยใชโรงเรียนเปนฐาน เปนการพัฒนาวิชาชีพครูโดยอาศัยโรงเรียนของตนเองเปนหนวยในการพัฒนา เนน การนิเทศภายใน โดยรวมมือกันทํางานตามขั้นตอนของการศึกษาชั้นเรียน ผูเชี่ยวชาญ ภายนอกเข า มามี ส ว นรว มในการพั ฒ นาในโรงเรี ย นมากกว า การที่ ค รูใ นโรงเรี ย นจะ ออกไปอบรมระยะสั้นกับผูเชี่ยวชาญภายนอกโรงเรียน 7.4 การพัฒนาวิชาชีพครูดว ยนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียนโดยใช เขตพื้นที่การศึกษาเปนฐาน (District - based Lesson Study) การรวมกลุมโรงเรียนเครือขาย หรือโรงเรียนในเขตพื้นที่การศึกษาเดียวกัน เขารวมทีมการศึกษาชั้นเรียน เพื่อดําเนินงานตามแนวทางนวัตกรรม กอใหเกิดการขยายผล หนา | 39
การใชนวัตกรรมไปยังโรงเรียนเครือ ขายและโรงเรียนในเขตพื้นที่การศึกษาเดียวกัน รวมทั้ ง มี ก ารแลกเปลี่ ย นเรี ย นรู ตั ว อย า งความสํ า เร็ จ ภาคปฏิ บั ติ ร ะหว า งโรงเรี ย น (Sharing Good Practices) 7.5 การจัดประชุมวิชาการประจําป (Annual meeting) การกําหนดการประชุมวิชาการประจําป (Annual meeting) อยางเชน กิจกรรมเปดชั้นเรียน (Open Class) เพื่อใหครูและบุคลากรทางการศึกษาในทีม การศึกษาชั้นเรียนมีเปาหมายในการดําเนินงานตามแนวทางนวัตกรรมวาในแตละป จะต อ งมี ก ารเตรี ย มตั ว เพื่ อ เข า ร ว มกิ จ กรรมเป ด ชั้ น เรี ย น รวมทั้ ง เป น การเผยแพร นวั ต กรรมการศึ ก ษาชั้ น เรี ย นและวิ ธี ก ารแบบเป ด ให กั บ โรงเรี ย นหรื อ หน ว ยงานทาง การศึกษาที่สนใจนวัตกรรมทั้งในสวนของภาครัฐและเอกชน 7.6 ความรวมมือระหวางสถาบันผลิตครูและหนวยงานการใชครู หนวยงานการใชครู เชน สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน ควรทํา ความตกลงกับสถาบันผลิตครูที่ใชนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียนและวิธีการแบบเปด เพื่อ กําหนดโรงเรียนเปาหมายที่เปนทั้งเครือขายสถานศึกษาสําหรับการปฏิบัติการสอนใน สถานศึกษา และโรงเรียนที่จะบรรจุแตงตั้ง เมื่อสําเร็จการศึกษา เพื่อใหเปนโรงเรียนที่ เปนแหลงเรียนรูนวัตกรรมดังกลาว 7.7 การสนับสนุนงบประมาณ 7.7.1 ดานการจัดสรรงบประมาณโรงเรียนควรไดรับการสนับสนุนวัสดุ ครุภัณฑพื้นฐานสําหรับโรงเรียนที่ใชนวัตกรรมการศึกษาชั้นเรียนและวิธีการแบบเปด เพื่ อ ให ส ามารถใช น วั ต กรรมได เ ต็ ม รู ป แบบ ซึ่ ง ได แ ก ง บประมาณสํ า หรั บ การจั ด หา หนังสือเรียนคณิตศาสตรที่เนนกระบวนการแกปญหา ซึ่งเปนหนังสือเรียนที่ผานการวิจัย มาแลว (Research - based Textbook) กลองดิจิตอล กลองวิดีโอกระดานแมเหล็ก คูมือครูหนังสือเรียนคณิตศาสตร อุปกรณสําหรับทํากิจกรรมกลุมยอย เชนกระดาษบรูฟ ปากกาเมจิก เปนตน 40 | หนา
7.7.2 โรงเรี ย นในแต ล ะภู มิ ภ าคที่ ต อ งการให เ ป น แหล ง เรี ย นรู ด า น การศึกษาชั้นเรียนและวิธีการแบบเปด ควรมีการจัดสรรงบประมาณใหเหมือนกับการจัดสรร ใหกับโรงเรียนวิทยาศาสตร เพื่อใหนักเรียนสามารถมีหนังสือเรียน วัสดุ อุปกรณพื้นฐาน ไวใชในการเรียน รวมถึงการเขารวมกิจกรรมทางวิชาการตางๆ เชน การประชุมวิชาการ ทั้งระดับชาติและนานาชาติ เอกสารอางอิง นฤมล อินทรประสิทธิ์. (2550). การศึกษาชั้นเรียน (Lesson Study): นวัตกรรมเพื่อ พัฒนาวิชาชีพครูภาษาไทย.วารสารศึกษาศาสตร ปที่ 30 ฉบับที่ 2 - 3 เมษายน - กันยายน 2550. ขอนแกน. โรงพิมพคลังนานาวิทยา ไมตรี อินทรประสิทธิ์และคณะ. (2552). การเตรียมบริบทสําหรับการพัฒนาวิชาชีพครู แบบญีป่ ุน ที่เรียกวา “การศึกษาชั้นเรียน” (Lesson Study) มาใชในประเทศไทย. เอกสารการประชุมวิชาการระดับชาติเครือขายญี่ปุนศึกษาในประเทศไทย ครั้งที่ 1. หนา 152 - 163. ไมตรี อินทรประสิทธ. (2547). การสอนโดยใชวิธีการแบบเปดในชั้นเรียนคณิตศาสตร ของญี่ปุน. KKU Journal of Mathematics Education, 1(1), 1-17. ไมตรี อินทรประสิทธและคณะ. (2546). การปฏิรูปกระบวนการเรียนรูวชิ า คณิตศาสตรในโรงเรียน โดยเนนกระบวนการทางคณิตศาสตร. ขอนแกน: ขอนแกนการพิมพ. สุลัดดา ลอยฟาและไมตรี อินทรประสิทธ. (2547). การพัฒนาวิชาชีพครูแนวใหม เพื่อสงเสริมการเรียนรูคณิตศาสตร. KKU Journal of Mathematics Education, 1(1), 18-28.
หนา | 41
Fernandez, C.& Yoshida, M. (2004). Lesson Study: A Japanese Approach to Improving Mathematics Teaching and Learning. Lawewnce Erlbaum Associates, Inc. New Jersey. Isoda, M., Stephens, M., Ohara, Y. & Miyakawa, T. (2007). Japanese Lesson Study in Mathematics: Its Impact, Diversity and Potential for Educational Improvement. World Scientific Publishing Co.Pte. Ltd. Singapore. Lewis, C., (2002). Lesson Study: A handbook of teacher - led Instructional change. Philadelphia: Research for better schools, Inc. Shimizu, S., (2006). Professional Development through Lesson Study: A Japanese Case. Paper presented at APEC International Symposium on Innovation and Good Practice for teaching and Learning Mathematics through Lesson Study. Khon Kaen Session. Stigler, J.W. & Hiebert, J. (1999). The Teaching Gap: Best Ideas from the World’s Teachers for Improving in the Classroom. New York: The Free Press. Wang - Iverson, P. & Yoshida, M. (2005). Building Our Understanding of Lesson Study. Research for better school, Inc. USA. Yoshida, M. ( 2006). An overview of Lesson Study. In Building our understanding of lesson study (pp.1-12). Philadelphia: Research for better schools Inc.
42 | หนา
แนวทางการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพ รองศาสตราจารย ดร.สิริพันธุ สุวรรณมรรคา1 และคณะ2
1. หลักการเหตุผล มนุษยจําเปนตองฝกฝนตนเองใหมีทักษะในการแสวงหาปจจัย 4 ในการดํารงชีวิต รวมทั้งไดรับการฝกฝนใหเห็นชองทางที่จะใชความรู ทักษะ ความสามารถ และความชอบ สวนตนในการประกอบอาชีพที่สุจริต การศึกษามีบทบาทสําคัญในการฝกฝนพัฒนาคนให เปนมนุษยที่สมบูรณ โดยเฉพาะการศึกษาขั้นพื้นฐานนั้นจะจัดการอยางไร เพื่อใหผูเรียน เห็นชองทางในการประกอบอาชีพใหเกิดรายไดสําหรับดํารงชีพใหเร็วและชัดเจนที่สุด นอกจากนี้ แนวโนมการเปลี่ยนแปลงทุกๆ ดาน ทามกลางกระแสโลกาภิวัตน ที่มีการเคลื่อนยายคน เงิน เทคโนโลยี ขอมูล ขาวสาร และความรูอยางเสรี ทําใหการจัด การศึกษาขั้นพื้นฐานและการเรียนรูจะตองมีพลังที่จะกอใหเกิดผลอยางสรางสรรคตอ การพัฒนาการศึกษา การเรียนรูของผูเรียน และการเตรียมตัวของผูเรียนในการประกอบ อาชีพในอนาคต ในฐานะที่เปนสวนหนึ่งของระบบการพัฒนาประเทศ ซึ่งตองเชื่อมโยง กับการพัฒนาดานเกษตรกรรม อุตสาหกรรม ภาคบริการ และการจางงาน ภาพสะทอนการจัดการศึกษาที่เชื่อมโยงกับการประกอบอาชีพที่ผานมาพบวา “การศึกษาสรางคนใหทําอะไรไมเปน (เชิงวิชาชีพ) ปญหาคุณภาพเด็ก เด็กไมรู วาตนเองถนัดอะไร ควรเรียนอะไร มีเด็กจํานวนมากเรียนในสิ่งที่ไมถนัด เด็กมี ปญหาในการตัดสินใจ… แนวทางพัฒนา ควรแบงกลุมเด็กตามความถนัด ตองวัดความถนัดเด็กใหพบวาถนัดวิชาการหรือวิชาชีพ แลวพัฒนาตอยอด ทํา โปรแกรมใหเด็กเลือก ใหเรียน/ทําในสิ่งที่เด็กถนัด ควรฝกใหรูจริงฝกใหทําเปน เชนเดียวกับวิธีของประเทศเยอรมัน” (อมเรศ ศิลาออน, 18 พฤษภาคม 2552) 1 2
อาจารย ประจําคณะครุศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ผูชวยศาสตราจารย ดร.ชญาพิมพ อุสาโห และผูชวยศาสตราจารย ดร.ปราวีณยา สุวรรณณัฐโชติ
หนา | 43
“ในการวิเคราะหพัฒนาการศึกษากอนที่เรามาถึงจุดนี้ เราจะเห็นมรดกทาง การศึกษาหลายอยางที่ไดใชประโยชนและเห็นสิ่งที่ตองแกไข ซึ่งเปนผลจาก ระบบการศึกษาเมื่อประมาณหนึ่งรอยปที่แลว ตามสาระ พ.ร.บ.ประถมศึกษา 2464 เราออกแบบการศึกษาเพื่อออกไปประกอบอาชีพได ดังที่แสดงใน ไดอะแกรมแผนการศึกษาชาติ 2447 หรือเรียกวา ศึกษาพฤกษ กรอบแนวคิด ระบบการศึกษาดั้งเดิม นักเรียนสามารถออกไปประกอบอาชีพไดหลายระดับ ตั้งแตประถม มัธยมตน มัธยมปลาย และอุดมศึกษา ตางจากปจจุบันที่ตองขึ้น บันได 12 ปการศึกษาขั้นพื้นฐานและขึ้นบันไดอุดมศึกษาอีก 4 ป ถึงไป ประกอบอาชีพได การศึกษาปจจุบันไมไดเปนสะพานขามสูอาชีพไดหลาย ระดับเชนในอดีตที่เรียน 4, 7, 10, 12 ปก็ออกไปประกอบอาชีพได ปจจุบันคน คิดวาตองจบอุดมศึกษา ตองเรียนหนังสือ 16 ป จึงทํางานได...การศึกษาใน อดีตสรางคนเขาสูการประกอบอาชีพไดทุกระดับ การศึกษาปจจุบันไมเตรียม คนเขาสูอาชีพ” (กฤษณพงศ กีรติกร, 2542) การศึกษาขั้นพื้นฐานจึงมีความจําเปนที่จะนําพาใหเยาวชนไดรับความรู สราง คุณคาของการประกอบอาชีพอยางสุจริตโดยอาศัยความรูความสามารถ และทักษะที่ได เลาเรียนจากการศึกษาในระบบเปนฐาน และขยายตอไปยังการเรียนรูตลอดชีวิตตอไป 2. วัตถุประสงคการวิจัย การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค 4 ประการคือ 1) เพื่อวิเคราะหเปรียบเทียบการจัด การศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพของไทยกับตางประเทศ 2) เพื่อศึกษาสภาพ ปจจุบันและปจจัยเงื่อนไขที่สงผลตอความสําเร็จของโรงเรียนในสังกัด สพฐ.และสังกัดอื่น ที่ มี ก ารปฏิ บั ติ ที่ น า สนใจ 3) เพื่ อศึ กษาแนวทางของความร วมมื อขององค กรต างๆ ที่ เกี่ยวของในการพัฒนาคุณภาพการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพ และ 4) เพื่อนําเสนอทางเลือกเกี่ยวกับแนวทางการจัดการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพเพื่อ การตัดสินใจเชิงนโยบายของ สพฐ. 44 | หนา
3. วิธีการดําเนินการวิจัย การดํ า เนิ น การวิ จั ย มี 4 กิ จ กรรม คื อ (1) การศึ ก ษาเอกสารและวิ เ คราะห เปรียบเทียบการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพของตางประเทศกับ ประเทศไทย (2) การศึกษากรณีศึกษาโรงเรียนที่มีการปฏิบัติที่นาสนใจ 24 โรงเรียน 4 ภูมิภาค เกี่ยวกับสภาพปจจุบันและปจจัยเงื่อนไขที่สงผลตอความสําเร็จของการจัด การศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพ (3) การจัดกิจกรรมการสนทนากลุมใน ระดับภูมิภาคทั้ง 4 ภูมิภาค 4 ครั้ง และ (4) การจัดกิจกรรมการสนทนากลุมในระดับ ประเทศ 1 ครั้ง 4. ผลการศึกษา 4.1 การศึกษาขั้นพื้นฐานเพือ่ การประกอบอาชีพของไทยและตางประเทศ นโยบายการศึกษาของประเทศไทยซึ่งปรากฏในแผนพัฒนาการศึกษาแหงชาติ ฉบับปรับปรุง (พ.ศ. 2552-2559) แผนการศึกษาแหงชาติมีเจตนารมณเพื่อมุง (1) พัฒนา ชีวิตใหเปน “มนุษยที่สมบูรณทั้งทางรางกายจิตใจ สติปญญา ความรูและคุณธรรม มีจริยธรรม และวัฒนธรรมในการดํารงชีวิต สามารถอยูรวมกับผูอ่ืนไดอยางมีความสุข” และ (2) พัฒนาสังคมไทยใหเปนสังคมที่มีความเขมแข็งและมีดุลยภาพใน 3 ดาน คือ เป น สั ง คมคุ ณ ภาพ สั ง คมแห ง ภู มิ ป ญ ญาและการเรี ย นรู แ ละสั ง คมสมานฉั น ท แ ละ เอื้ออาทรตอกันและเพื่อใหบรรลุตามเจตนารมณของแผนการศึกษาแหงชาติ จึงกําหนด วัตถุประสงค 3 ประการคือ (1) เพื่อพัฒนาคนอยางรอบดานและสมดุลเพื่อเปนฐานหลัก ของการพัฒนา (2) เพื่อสรางสังคมไทยใหเปนสังคมคุณธรรม ภูมิปญญาและการเรียนรู และ (3) เพื่อพัฒนาสภาพแวดลอมของสังคมเพื่อเปนฐานในการพัฒนาคน และสราง สังคมคุณธรรม ภูมิปญญา และการเรียนรูซึ่งมีความสอดคลองกับการศึกษาเอกสารที่ เกี่ยวของกับจุดมุงหมายของการศึกษาที่ระบุวา เปาหมายประการแรกของการศึกษาคือ การเตรียมผูเรียนเพื่อการใชชีวิต รวมถึงชีวิตแหงการทํางาน ซึ่งไมมีความขัดแยงระหวาง การเตรียมพรอมสําหรับการทํางานและการเตรียมพรอมสําหรับการเปนพลเมืองผูมี หนา | 45
วัฒนธรรม หรือลักษณะมุมมองของชีวิตซึ่งการศึกษาไดพยายามจัดใหเกิดขึ้น (Evans, Hoyt, & Mangum, 1973) แนวคิดการจัดการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพ (Career education) จึงเปน อีกกรอบความคิดหนึ่งที่จําเปนตองมีบทบาทในการพัฒนาหลักสูตรและการจัดการเรียน การสอนสําหรับผูเรียนโดยเฉพาะการศึกษาภาคบังคับ สถานศึกษาขั้นพื้นฐานจําเปน อยางยิ่งที่จะตองมีความเขาใจที่จะดําเนินการตามแนวคิดการศึกษาเพื่อการประกอบ อาชีพ เนื่ องจากแนวคิดการจัดการศึก ษาเพื่อ การประกอบอาชีพหรื อ อาชีพศึ ก ษามี จุดประสงคเพื่อใหผูเรียนไดมีความคิดที่เปนเหตุเปนผลในการทํางาน สั่งสมความรู และทักษะที่จําเปนในการทํางาน รูจักการหาโอกาสและชองทางในการทํางาน และสํารวจและกาวเขาสูโลกแหงการทํางาน ซึ่งระยะเวลาที่ไดศึกษาหาความรูใน สถานศึกษาขั้นพื้นฐานนั้นจําเปนอยางยิ่งที่จะตองพัฒนาความรู ทักษะ และเจตคติอันดี ผานการศึกษา การฝกอบรม และการปฏิบัติงานเพื่อชวยใหผูเรียนมีประสบการณที่จะ ตัดสินใจในการศึกษาตอ และการทํางานตอไปไดในอนาคตทั้งนี้หากผูเรียนขาดความรู ความเข า ใจและเตรีย มความพร อ มเกี่ ย วกั บ การประกอบอาชีพ ความล ม เหลวหรื อ ขอผิดพลาดที่พบซึ่งกอใหเกิดปญหาทางดานสังคมที่ตามมาคือปญหาของการใหคุณคา ของงาน (Work values) ปญหาจริยธรรมในการทํางาน (Work ethic) หรือจรรยาบรรณ วิชาชีพ (Professional ethic) และนิสัยการทํางาน (Work habits) ซึ่งจะไดยินคํา กลาวถึงลักษณะอาชีพที่คนวัยทํางานตองการเสมอๆ คือ “ทํางานสบายๆ” “งานงาย รายไดดี” “ทํางานนั่งโตะ” “เชาชาม เย็นชาม” “งานประจําคืองานที่รับเงินเดือน สวน งานพิเศษคืองานสรางรายไดและความร่ํารวย” “เวลาระหวางวันคือการทํางานหารายได พิเศษ” “การคอรัปชั่นเปนเรื่องยอมรับได จะคอรัปชั่นอยางไรก็ได ขอใหมีผลงาน” อันเปน ความคลาดเคลื่อนของแนวคิดและความคิดความเขาใจที่มีการใชชีวิตและการทํางาน ซึ่งสรางผลเสียหายใหแกสังคมตอไป
46 | หนา
หลั ก สู ต รและการเรี ย นการสอนของสถานศึ ก ษาขั้ น พื้ น ฐานจํ า เป น ที่ ต อ ง ดํา เนิ นการอยา งรอบคอบและครอบคลุ ม ถึง จุด ประสงคห ลัก ของการศึ ก ษาเพื่ อ การ ประกอบอาชีพเพื่อใหผูเรียนไดความตระหนักรูในคุณคา และมีความคิดที่เปนเหตุเปนผล ในการทํางาน สั่งสมความรูและทักษะที่จําเปนในการทํางาน รูจักการหาโอกาสและ ชองทางในการทํางาน และสํารวจและกาวเขาสูโลกแหงการทํางาน ซึ่งจากการศึกษา เอกสารและงานวิจัยพบวาสามารถจัดกลุมของโครงสรางเนื้อหาของการศึกษาเพื่อการ ประกอบอาชีพ (Evans, Hoyt, & Mangum, 1973) ดังนี้ คือ 1) โลกของการประกอบ อาชีพ 2) คุณคาของการทํางาน 3) นิสัยของการทํางาน 4) ความพึงพอใจและการ ปรับตัวในอาชีพ 5) การตัดสินใจเกี่ยวกับอาชีพ และ 6) การตัดสินใจในการประกอบ อาชีพ สอดคลองกับการจัดการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพที่สําคัญจากประเทศ ออสเตรเลีย ตัวอยางที่พบจากรัฐควีนสแลนด โดยอางอิงถึงแนวคิดของ McCowan & McKenzie (1997) ไดแก กิจกรรมการเรียนที่เอื้อใหผูเรียนไดตระหนักรูตนเอง (Selfawareness activities) กิจกรรมการเรียนที่เอื้อใหผูเรียนไดคนหาและคนพบ ประสบการณของโลกแหงการทํางานจริง (Opportunity awareness activities) การเรียนรูในการตัดสินใจ (Decision learning) การเรียนรูตอการเปลี่ยนไปของ สถานการณ (Transition learning) ที่จะเขามาทั้งที่ไดวางแผนไวและไมไดวางแผนไว ทั้งที่ปรารถนาจะใหเกิดขึ้นและไมปรารถนาใหเกิดขึ้น การศึ ก ษาเพื่ อ การประกอบอาชี พ ในหลั ก สู ต รและการสอนในสถานศึ ก ษา ประสบความสําเร็จไดจะตองชวยใหผูเรียนไดเห็นความเชื่อมโยงของความรูจากโรงเรียน กับชีวิตจริง ใหผูเรียนทํากิจกรรมการเรียนรูที่สนุก นาสนใจ และมีความหมาย ชวยให ผูเรียนมีความรู เจตคติ และทักษะที่จําเปนในอนาคต เพื่อเตรียมผูเรียนใหพรอมตอ การเปลี่ยนแปลงในอนาคตได ซึ่งสถานศึกษาตองสรางความรวมมือใหเกิดขึ้นระหวาง ผูปกครองและชุมชนซึ่งจะเปนคูคิดที่สนับสนุนและชวยเหลือการจัดการศึกษาเพื่อการ ประกอบอาชีพใหเกิดขึ้นภายในสถานศึกษา หนา | 47
สถานศึกษาและครูตองใหความสําคัญกับออกแบบกิจกรรมการเรียนรูที่ชวย เพิ่มโอกาสใหผูเรียนไดมี 1) การสรางแรงจูงใจ ความตระหนักในคุณคาและความสําคัญ ของการประกอบอาชีพ (Career motivation) 2) การสรางความเขาใจในอาชีพ (Career orientation) 3) การสํารวจโลกแหงอาชีพในยุคปจจุบัน (Career exploration) และ 4) การเตรียมพรอมสูเสนทางการประกอบอาชีพ (Career preparation) ซึ่งจัดเปน รูปแบบการศึกษาอาชีพระดับกอ นอุดมศึกษา ตามแผนภาพที่ 1 ซึ่งเปนรูปแบบ การศึ ก ษาอาชี พ ที่ รั ฐ โอไฮโอ ประเทศสหรั ฐ อเมริ ก าได ดํ า เนิ น การออกแบบการจั ด การศึกษา ไวดังนี้
แผนภาพที่ 1 รูปแบบการศึกษาอาชีพของรัฐโอไฮโอ ประเทศสหรัฐอเมริกา อางถึงใน Dykeman et al. (2001) การจัดการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพในการศึกษาขั้นพื้นฐานจําเปนตองเนน ใหผูเรียนมีความคิดที่เปนเหตุเปนผลในการทํางาน สั่งสมความรูและทักษะที่จําเปนใน การทํางาน รูจักการหาโอกาสและชองทางในการทํางาน และสํารวจและกาวเขาสูโลก แหงการทํางาน ซึ่งจะตองพัฒนาความคิดรวบยอด (Concepts) เกี่ยวกับการพัฒนา เสนทางอาชีพ (Career development) ของผูเรียนในชวงอายุตั้งแต 9-15 ป ซึ่งกําลัง เรียนอยูในชั้นประถมศึกษาตอนปลายถึงมัธยมศึกษาตอนตน ซึ่งหลักสูตรและการเรียน การสอนจากทุ ก กลุ ม สาระการเรี ย นรู แ ละกิ จ กรรมพั ฒ นาผู เ รี ย นจะต อ งให ความสํ า คั ญ และร ว มมื อ กั น จั ด ให ผู เ รี ย นได รั บ การพั ฒ นาความคิ ด รวบยอด โดย 48 | หนา
ดําเนินการแบงน้ําหนักการใหความรูเปน 3 ระดับไดแก การแนะนํา การพัฒนา และการเนนย้ํา ดังตัวอยางในตารางที่ 1 ซึ่งมีความคิดรวบยอดหลายๆ ขอโดยเฉพาะ ในระดับที่ตองใหผูเรียนมีความรวบยอดในชวงแรกๆ ในระดับประถมศึกษาตอนปลายนั้น จัดไดวามีความสําคัญที่เปนพื้นฐานใหเกิดการยอมรับถึงความหลากหลายและความ แตกต า งของการทํ า หน า ที่ แ ละการประกอบอาชี พ ในสั ง คม อั น จะทํ า ให เ กิ ด เจตคติ คุณคาและแรงจูงใจที่ดีตอไป ตารางที่ 1 ความคิดรวบยอดเกี่ยวกับการพัฒนาเสนทางอาชีพจําแนกตามลําดับ น้ําหนักการใหความรูและระดับชั้น (Evans, Hoyt, & Mangum, 1973) ความคิดรวบยอดเกี่ยวกับการพัฒนาเสนทางอาชีพ อุปสงคและอุปทานของงานและอาชีพมีผลตอการวางแผนประกอบอาชีพ ความชํานาญเฉพาะทางในงานทําใหเกิดพึ่งพาอาศัยกัน สภาพแวดลอม/ศักยภาพสวนบุคคลมีอิทธิพลตอการพัฒนาเสนทางอาชีพ อาชีพและวิถีการใชชีวิตมีความสัมพันธซึ่งกันและกัน บุคคลจากหลากหลายอาชีพ สามารถเรียนรูที่จะปฏิบัติงานและใชชีวิตได อยางพึงพอใจ การพัฒนาเสนทางอาชีพตองดําเนินไปอยางตอเนื่องและหลากหลาย ทางเลือก บุคคลและสถาบันที่หลากหลายมีอิทธิพลตอนิสัยและโครงสรางของการ ทํางาน บุคคลตองมีความรับผิดชอบตอการวางแผนอนาคตการทํางานของตนเอง ลักษณะของงานและบุคคลตองปรับใหเขากับสังคมที่เกิดเปลี่ยนแปลงได ความเขาใจและการยอมรับตนเองเปนสิ่งสําคัญของชีวิต มนุษยมีความตองการที่จะไดรับการเกียรติและเห็นคุณคา อาชีพตางๆ มีทั้งที่มาและความมุงหมายของอาชีพ อาชีพมีความหลากหลายและอาจจะจัดเปนกลุมอาชีพไดแตกตางกันไป ไดหลายแบบ
น้ําหนักการใหความรู แนะนํา พัฒนา เนนย้ํา ป.4-6 ม.1-3 ป.4-6 ม.1-3 ป.4-6 ม.1-3 ป.4-6 ม.1-3 ป.4-6
ม.1-3
ป.4-6
ม.1-3
ป.4-6
ม.1-3
ม.1-3 ม.1-3 ป.4-6 ป.4-6 ป.4-6 ป.4-6
ม.1-3 ม.1-3 ม.1-3 ม.1-3
หนา | 49
ความคิดรวบยอดเกี่ยวกับการพัฒนาเสนทางอาชีพ การทํางานมีความหมายที่แตกตางกันไปตามแตบุคคลที่ตางกัน การศึกษากับการทํางานมีความสัมพันธซึ่งกันและกัน แตละบุคคลมีความสนใจ ความสามารถ ทัศนคติ และการใหคุณคาที่ แตกตางกัน
น้ําหนักการใหความรู แนะนํา พัฒนา เนนย้ํา ป.4-6 ม.1-3 ป.4-6 ม.1-3 ป.4-6 ม.1-3
จากตัวอยางขางตน จะเห็นวาการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพสําหรับนักเรียน ประถมศึกษาและมัธยมศึกษา ไมไดหมายถึงความคาดหวังใหผูเรียนตัดสินใจเลือก อาชีพตั้งแตยังเยาววัย หากแตเปนการจัดการศึกษาใหผูเรียนไดเรียนรู ฝกฝน มีความรู และเจตคติอันดีที่จะนําไปสูตัดสินใจเลือกการประกอบอาชีพในอนาคต สํ า หรั บ ประเทศไทยการจั ด การศึ ก ษาเพื่ อ การประกอบอาชี พ ในการศึ ก ษา ขั้นพื้นฐาน ปรากฏในหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 2551 สาระที่ 4 ของ กลุมสาระการเรียนรูการงานอาชีพและเทคโนโลยี คือ สาระการอาชีพ เริ่มตนจัดใหกับ นักเรียนตั้งแตชั้นประถมศึกษาปที่ 4 เปนตนไป เพื่อใหนักเรียนมีความรูความเขาใจ พื้นฐานเกี่ยวกับอาชีพในชุมชนของตน และสามารถสํารวจความสนใจ ความสามารถ และทักษะอาชีพของตน และเมื่อเขาสูระดับ มัธยมศึกษาตอนตน จึงเริ่มเรียนรูสาระ เกี่ยวกับแนวทางการเลือกอาชีพ และการสรางเจตคติที่ดีตอการประกอบอาชีพ รวมทั้ง ได ฝ ก ทั ก ษะพื้ น ฐานที่ จํ า เป น ต อ การประกอบอาชี พ โดยทั่ ว ไปอย า งเช น ทั ก ษะ กระบวนการทํ า งาน ทั ก ษะกระบวนการแก ปญ หา ทั ก ษะการทํ า งานรว มกั น ทั ก ษะ แสวงหาความรู และทักษะการจัดการ เมื่อเขาสูระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย นักเรียน เริ่มฝกทักษะการหางานจากแหลงตางๆ และพรอมฝกทักษะอาชีพใหมีประสบการณ อาชีพที่ถนัดและสนใจ และมีคุณลักษณะที่ดีตออาชีพ (กระทรวงศึกษาธิการ, 2552) แต หากพิจารณาจากหลักสูตรและการเรียนการสอนแลวพบวายังขาดการเสริมสรางความรู
50 | หนา
และทั ก ษะทางอาชี พ ที่ เ ป น รากฐานสํ า คั ญ ในเชิ ง บู ร ณาการทั้ ง หลั ก สู ต ร เพื่ อ ให เ กิ ด การพัฒนาทางดานเจตคติสําหรับการทํางานและอาชีพตอไป ในสวนของการเตรียมการสูอาชีพ หรือเตรียมความพรอมในระดับชั้นมัธยมศึกษา ตอนปลาย หรือระดับประกาศนียบัตรวิชาชีพ (ปวช.) ซึ่งผูเรียนอยูในวัย 16-18 ป นั้น พบวานโยบายของหลายๆ ประเทศเตรียมการสวนนี้ไมแตกตางกันกลาวคือ จัดใหมี การศึกษาระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย และการศึกษาตอในสถาบันอาชีวศึกษา สําหรับ ประเทศไทยไดจัดใหมีการศึกษาตอในสถาบันอาชีวศึกษาแบงออกเปนหลายระดับหรือ หลายหลักสูตร มีการกําหนดระยะเวลาในการศึกษาและพื้นฐานความรูของผูเขาศึกษา ต า งกั น โดยทั่ ว ไปแบ ง ได ดั ง นี้ หลั ก สู ต รวิ ช าชี พ ระยะสั้ น หลั ก สู ต รประกาศนี ย บั ต ร ชางฝมือ (ปชม.) หลักสูตรประกาศนียบัตรวิชาชีพ (ปวช.) หลักสูตรประกาศนียบัตร วิ ช าชี พ ขั้ น สู ง (ปวส.) หลั ก สู ต รประกาศนี ย บั ต รวิ ช าชี พ เทคนิ ค (ปวท.) หลั ก สู ต ร ประกาศนียบัตรครูเทคนิคชั้นสูง (ปทส.) ดังนั้นแนวคิดการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพสําหรับการศึกษาขั้นพื้นฐาน ของไทยจําเปนอยางยิ่งที่จะเปนรากฐานและเปนสวนหนึ่งของเจตนารมณและเปาหมาย ของการศึกษาสําหรับเยาวชนไทย พิจารณาจากแผนภาพที่ 2 การใหความรูความเขาใจ ตอความคิดรวบยอดของ “การศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพ”จําเปนอยูในทุกระดับชั้น และบูรณาการในหลักสูตรแกนกลางทุกกลุมสาระการเรียนรูและกิจกรรมพัฒนาผูเรียน ซึ่งมีการจัดน้ําหนักของความคิดรวบยอดเกี่ยวกับการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพใน แตละดานที่แตกตางกันไปตามระดับชั้นของผูเรียน
หนา | 51
แผนภาพที่ 2 การจัดการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพ จําแนกตามน้ําหนักการให ความรูและระดับชั้น ผูเรียนชั้นประถมศึกษาปที่ 1-3 เปนวัยที่จําเปนตองเรียนรูเรื่องการอานออก เขียนได (Literacy) การทําความเขาใจเกี่ยวกับการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพจึงเปน สวนที่มีสัดสวนนอยในหลักสูตรและการเรียนการสอน อยางไรก็ตามผูเรียนระดับชั้นนี้ให ความสนใจในเรื่องใกลตัวของตนเอง ครอบครัว การเรียนการสอนจึงสามารถใชเรื่อง รอบตัวของผูเรียนเชื่อมโยงไปสูการใหผูเรียนไดทําความรูจักและเห็นความแตกตางของ หนาที่วิธีการทํางานและอาชีพตางๆ ได ซึ่งเปนการสรางความตระหนักในอาชีพตอ คุณภาพชีวิตใหเกิดขึ้นมากที่สุด กลุมนักเรียนชั้นประถมศึกษาปที่ 4-6 เปนชวงวัยที่ สามารถเขาใจเรื่องราวตางๆ ที่เปนนามธรรมมากขึ้นและเรียนรูจากเรื่องใกลตัวและจาก สื่อตางๆ ไดมากซึ่งสามารถเชื่อมโยงอาชีพตางๆ ใหเห็นถึงความสําคัญของระบบสังคม ได จึงเปนชวงเวลาของการแนะนํา และสรางความรูความเขาใจตอการศึกษากับการ ประกอบอาชีพไดในทั้ง 4 ขั้นของแนวคิด
52 | หนา
สําหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปที่ 1-3 นับวามีความสําคัญมากเนื่องจากเปน วัยที่มีความอยากรูอยากเห็น เริ่มสนใจเรื่องของตนเอง เพื่อนใกลชิด มีการสรางสังคม และพัฒนาความเปนอัตลักษณของตนเองมากขึ้น การทําความเขาใจเกี่ยวกับการศึกษา กับการประกอบอาชีพจึงเปนชวงเวลาของการพัฒนาความรูความเขาใจ การยอมรับ ความแตกตางของบุคคลทั้งในดานความสนใจ ความสามารถ ทัศนคติ และการให คุณคาใหเพิ่มมากขึ้นโดยเชื่อมกับการประกอบอาชีพของคนในสังคม และเปดโอกาสให นักเรียนวัยนี้ไดรูจักตนเองมากยิ่งขึ้นโดยการเรียนการสอนจําเปนตองเอื้อใหผูเรียนไดรับ ประสบการณจริงรวมกับการประเมินตามสภาพจริงมากยิ่งขึ้น เชน กิจกรรมการสํารวจ อาชีพ ทัศนศึกษา การสังเกตงานอาชีพตางๆ และงานอาชีพในทองถิ่นแบบมีสวนรวม การฝกปฏิบัติ การเรียนโดยใชโครงงานเปนฐาน และการฝกงาน เปนตน สําหรับนักเรียนมัธยมศึกษาตอนปลายเนนหนักที่การเตรียมการสูอาชีพ ซึ่ง โปรแกรมการศึกษากอนระดับ วิชาชีพ เนนการเตรียมการดานทฤษฎีและทักษะเพื่อ ดําเนินการในแนวทางวิชาชีพหลังการเรียนระดับมัธยมศึกษา ซึ่งมีความแตกตางจาก การเตรียมการสูอาชีพของสถาบันอาชีวศึกษาที่เนนการเตรียมการดานทักษะในการ ทํางานและความรูดานเทคนิค ดานพฤติกรรมในการทํางานและทัศนคติในการทํางาน 4.2 สภาพปจจุบันและปจจัยเงื่อนไขที่สงผลตอความสําเร็จของการจัด การศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพของโรงเรียนที่มีการปฏิบตั ิทนี่ าสนใจ จากการศึ ก ษาจากกรณี ศึ ก ษาใน 4 ภู มิ ภ าคพบว า ภาพรวมของการจั ด การศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพของโรงเรียนที่มีการปฏิบัติที่ดีนั้นมีการจัดการศึกษา ออกเปน 3 กลุมคือ กลุมที่ 1 การพัฒนาทักษะชีวิต กลุมที่ 2 การพัฒนาฝมือแรงงาน ดานการเกษตร ศิลปวัฒนธรรม และการประกอบการ และ กลุมที่ 3 การพัฒนาฝมือ แรงงานดานอุตสาหกรรมและการบริการ (หลักสูตรประกาศนียบัตรวิชาชีพ: ปวช.) กลุมที่ 1 ในการพัฒนาไดนอมนําปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาเปนหลักใน การบูรณาการเขาไปในทุกกลุมสาระการเรียนรู ในโครงการและกิจกรรมพัฒนาผูเรียน หนา | 53
รวมทั้งไดรับการสงเสริมจากโครงการเศรษฐกิจพอเพียงจากภายนอก สงผลใหผูเรียนมี ทักษะชีวิตที่สามารถจะนําไปปรับใชในชีวิตการทํางาน กลุ ม ที่ 2 เชื่ อ มโยงมาจากกลุ ม ที่ 1 ที่ มี กิ จ กรรมของเศรษฐกิ จ พอเพี ย งที่ เกี่ยวของกับการฝกอาชีพ เมื่อมีนโยบายจากหนวยเหนือในดานการพัฒนาการเรียนการ สอนทั้งในเรื่องโครงการเศรษฐกิจพอเพียงสูสถานศึกษา โครงการโรงเรียนในฝนฯ รวมทั้ง นโยบายและบทบาทหนาที่ของหนวยงานภายนอก การทองเที่ยวแหงประเทศไทย สภา วัฒนธรรม องคกรปกครองสวนทองถิ่น กรมพัฒนาฝมือแรงงาน สถาบันการศึกษาฯ ที่เขามาสนับสนุนการพัฒนาการเรียนการสอน กอใหเกิดการขับเคลื่อนของโรงเรียน โดยบุคลากรของโรงเรียน คณะกรรมการสถานศึกษาและชุมชน ไดดําเนินการในรูปแบบ ของโครงการและกิจกรรม ตามนโยบายของหนวยเหนือ มีการบูรณาการฝกทักษะอาชีพ ในการจัดกระบวนการเรียนการสอนทั้ง 8 กลุมสาระการเรียนรู โครงการพัฒนาผูเรียน และโครงการสนับ สนุนจากภายนอก ทั้งในดานงบประมาณ และภูมิปญญาทองถิ่น กอใหเกิดการจัดการเรียนการสอนเพื่อการประกอบอาชีพที่ประสบผลสําเร็จทักษะฝมือ แรงงาน 3 ดาน คือ (1) ดานการเกษตรมี ปลูกพืช เลี้ยงสัตว และการประมง (2) ดาน ศิลปวัฒนธรรม มีการทอผา ทอเสื่อ การแสดงศิลปวัฒนธรรม ดนตรี และ (3) ดานการ ประกอบการมีสหกรณออมทรัพย ธนาคารโรงเรียน รานคานักเรียน รานเสริมสวย ชุมนุม อาชีพตางๆ และโครงงานอาชีพตางๆ กลุมที่ 3 เปนการจัดหลักสูตรประกาศนียบัตรวิชาชีพ (ปวช.) ซึ่งสืบเนื่องมา จากนโยบายของกรมสามัญศึกษาเดิม เมื่อมีการเปลี่ยนแปลงโครงสรางการบริหารตาม พระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ.2542 การจัดการศึกษาหลักสูตร ปวช. จึงขาด การสนับสนุน มีการปดการเรียนการสอนไป แตยังคงมีหลายแหงที่ทางโรงเรียนยังเห็น ความสําคัญจึงจัดการเรียนการสอนตอเนื่องประกอบกับเปนความตองการของทองถิ่น เพื่อรองรับนักเรียนที่มีปญหาทางการเงิน ไมสามารถศึกษาตอในวิทยาลัยอาชีวศึกษาได เนื่องจากการเรียนหลักสูตร ปวช. ในโรงเรียนสามัญเปนไปตามนโยบายเรียนฟรีของ 54 | หนา
รัฐบาลและอยูในทองถิ่นของนักเรียนเอง ผูปกครองจึงไมตองเสียคาใชจายเพิ่มเติมใน เรื่อ งคาเดินทาง และ/หรือ คาที่พัก นอกจากนี้ ผูปกครองยังสบายใจที่ไดดูแลอบรม สั่งสอนบุตรหลานของตนอยางใกลชิดซึ่งนักเรียนมัธยมศึกษาอยูในชวงวัยรุนที่มีการ เปลี่ ย นแปลงหลายด า นอย า งรวดเร็ ว ทั้ ง ได ศึ ก ษาต อ กั บ ครู ที่ รู จั ก และเข า ใจวิ ธี ดู แ ล ชวยเหลือนักเรียนมาตั้งแตระดับระดับมัธยมศึกษาตอนตนแลว การดูแลอยางใกลชิด ของผูปกครองและครูในชวงวัยรุนนี้สรางโอกาสใหนักเรียนไดพัฒนาความรู ทักษะ และ ความสามารถในการประกอบอาชีพของตนเองไดอยางมีประสิทธิภาพและสรางสรรค และพบวาหลักสูตร ปวช. ในโรงเรียนสามารถเชื่อมโยงกับองคกรภายนอก ภูมิปญญา ทองถิ่น และสถานประกอบการมาชวยในการสนับสนุนการสอน จึงสงผลใหผูสําเร็จ การศึกษามีงานทํา สรางรายไดใหกับครอบครัวเปนที่พึงพอใจของผูปกครอง หลักสูตร ปวช. เปนการสรางทักษะฝมือแรงงานในดานอุตสาหกรรมและการบริการ เชน สาขา ชางเชื่อมและโลหะแผน สาขาพาณิชยกรรม ที่สามารถตอบสนองสถานประกอบการ และโรงงานอุตสาหกรรม ปจจัยสูความสําเร็จของการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพที่ ส ง ผลต อ คุ ณ ลั ก ษณะ ความรู แ ละทั ก ษะของนั ก เรี ย นโดยทั่ ว ไปคื อ ความมี วิ นั ย ความรับผิดชอบตอหนาที่ เจตคติที่ดีตอการทํางาน ความภาคภูมิใจและเห็น คุณคาในตนเอง มีสํานึกรักบานเกิด และภูมิใจในวัฒนธรรมทองถิ่น ทั้งนี้วิธีการ พัฒนาคุณลักษณะนักเรียนดังกลาวของโรงเรียนที่ปฏิบัติดีและนาสนใจในการศึกษาครั้งนี้ สวนใหญมีการพัฒนาคุณลักษณะ ความรูและทักษะของนักเรียนเปน 5 กลุม ไดแก 1) คุณลักษณะ ความรูและทักษะตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง 2) คุณลักษณะ ความรูและทักษะฝมือแรงงานดานการเกษตรที่สอดคลองกับ ลั ก ษณะเฉพาะของท อ งถิ่ น และการประยุ ก ต ใ ช ใ นอนาคต ได แ ก การปลู ก พื ช เช น การปลูกขาว ผัก ผลไม และเห็ด เปนตน
หนา | 55
3) คุณลักษณะ ความรูและทักษะฝมือแรงงานดานศิลปวัฒนธรรม ไดแก การแสดงดนตรีไทยดนตรีพื้นเมือง เชน โปงลาง หมอลํา เปนตน และหัตถกรรม ไดแก การทอผา ทอเสื่อ สานไมไผ และงานประดิษฐจากวัสดุธรรมชาติและของเหลือใช เปนตน 4) คุณลักษณะ ความรูและทักษะฝมือแรงงานดานการประกอบการ ไดแก งานสหกรณออมทรัพย ธนาคาร รานเสริมสวย งานขาย งานคอมพิวเตอร เปนตน 5) คุณลักษณะ ความรูและทักษะฝมือแรงงานดานอุตสาหกรรมและการบริการ ไดแก งานชางตางๆ งานพาณิชยกรรม และงานบริการ ทั้งนี้คุณลักษณะของนักเรียนดังกลาวมีความสอดคลองกับผลการวิจัยเกี่ยวกับ คุณสมบัติพื้นฐานของลูกจางที่นายจางตองการ (กรมการจัดหางาน, 2552) ที่พบวา คุณสมบัติพื้นฐานของลูกจางที่นายจางตองการ ไดแก เปนผูที่มีความรับผิดชอบ เปนผูมี ความขยันหมั่นเพียร อดทน สูงาน และเปนผูที่มีระเบียบวินัยในตัวเอง
แผนภาพที่ 3 คุณลักษณะ ความรูและทักษะของนักเรียนจากขอคนพบของการปฏิบัติที่ นาสนใจของโรงเรียนในการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพ 56 | หนา
การจั ด การเรี ย นการสอนที่ จ ะสร า งคุ ณ ลั ก ษณะดั ง กล า วเพื่ อ ให ผู เ รี ย นได ตระหนั ก เห็ น คุ ณ ค า ของการประกอบอาชี พ และพั ฒ นาความรู ค วามเข า ใจต อ คุณลักษณะดังกลาวนั้น จากการวิจัยพบวาโรงเรียนมีการจัดหลักสูตรและการเรียนสอน ที่เนนการเชื่อมโยงกับโลกแหงการทํางานจริง (Real-world relevance) การทํางานกลุม ในการเรียนแบบรวมกัน (Collaboration) การสะทอนคิด (Reflection) ที่ทําใหผูเรียน สรางความรูแบบเมตาคอคนิชัน (Metacognition) และการประเมินแบบบูรณาการ (Integrated assessment) จากเพื่อนรวมชั้นเรียน สถานฝกงาน และครูผูสอน ระบบ การสอนที่เอื้อตอการจัดการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพ ซึ่งการออกแบบกิจกรรมการ เรียนรูตามระบบการสอนดังกลาวที่พบในโรงเรียนกรณีตัวอยาง ไดแก การมอบหมายให ผู เ รี ย นสํ า รวจอาชี พ การพาไปทั ศ นศึ ก ษา การเรี ย นแบบฝ ก ปฏิ บั ติ ก าร การทํ า งาน อาสาสมัคร การเรียนแบบใชปญหาเปนฐาน การเรียนรูแบบโครงงาน และการฝกงานใน หนวยงานและสถานประกอบการ แสดงเปนแผนภาพที่ 4
แผนภาพที่ 4 ลักษณะกิจกรรมการเรียนรูที่เอื้อตอการจัดการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพ หนา | 57
แผนภาพที่ 5 สรุปปจจัยและเงื่อนไขสูความสําเร็จจากการปฏิบัติที่นาสนใจของโรงเรียน กรณีศึกษาในการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพ
58 | หนา
จากการศึกษาวิจัยพบวา มีหลายปจจัยและเงื่อนไขสําคัญของการขับเคลื่อนให การจัดการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพเกิดขึ้นได ปจจัยสําคัญ ไดแก หลักปรัชญา เศรษฐกิจพอเพียง นโยบายที่ชัดเจนของกระทรวงศึกษาธิการ นโยบายจากหนวยงานอื่นๆ ที่เกี่ยวของและเอื้อตอการเปนแหลงการเรียนรู การนํานโยบายสูการปฏิบัติ ความรวมมือ ของภูมิปญญาและวิทยากรในทองถิ่น นโยบายของโรงเรียน สรุปไดดังแผนภาพที่ 5 4.3 แนวทางของความร ว มมื อ ขององค ก รที่ เ กี่ ย วข อ งในการพั ฒ นา คุณภาพ และมาตรฐานการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพ การจั ด การศึ ก ษาขั้ น พื้น ฐานเพื่ อ การประกอบอาชี พ มีเ ป า หมายเพื่ อ ให เ กิ ด คุณภาพและมาตรฐานการจัดการศึกษา สรางโอกาสการไดรับบริการการศึกษาที่มี คุณภาพและมาตรฐาน ดังนั้นการมีสวนรวมขององคกรทุกภาคสวนจึงมีความสําคัญที่ จะทําใหผูเรียนไดรับบริการการศึกษาที่มีคุณภาพและมาตรฐาน 4.3.1 ดานการมีสวนรวมขององคกรทุกภาคสวน (All for education) จากการศึกษาจากกรณีศึกษาใน 4 ภูมิภาคพบวา ประชาชนในวัยแรงงานผานการศึกษา ขั้นพื้นฐานในรูปแบบของการศึกษาในระบบ และการศึกษานอกระบบโรงเรียน มีสวน หนึ่งที่เขาสูตลาดแรงงานเปนนักเรียนที่ออกจากโรงเรียนกลางคัน และอีกจํานวนหนึ่งคือ แรงงานที่ ไ ม ไ ด ศึ ก ษาต อ ในระดั บ อาชี ว ศึ ก ษา และอุ ด มศึ ก ษานั ก เรี ย นที่ เ ข า สู ต ลาด แรงงานโดยที่ไมไดผานระบบการศึกษาทั้ง 3 ระบบ จะมี 3 กลุม ประกอบดวยกลุมที่ 1 นักเรียนที่ออกนอกระบบการศึกษากอนที่จะจบการศึกษาภาคบังคับ 9 ป หรือการศึกษา ขั้นพื้นฐาน 12 ป เนื่องจากปญหาและปจจัยตางๆ จึงเปนกลุมที่ขาดความรูและทักษะ อาชีพ และเขาสูแรงงานภาคเกษตรกรรมหรือแรงงานไรฝมือในภาคอุตสาหกรรม กลุมที่ 2 นักเรียนที่จบมัธยมศึกษาตอนปลายแตไมสามารถศึกษาตอในระดับอุดมศึกษาตอง เขาสูแรงงาน จึงเปนแรงงานที่ไมมีทักษะฝมือ และกลุมที่ 3 นักเรียนที่จบประกาศนียบัตร วิชาชีพ (ปวช.) สาขาวิชาชีพอุตสาหกรรมและพาณิชยกรรม ของโรงเรียนมัธยมศึกษา เปนกลุมที่มีฝมือเขาสูแรงงาน ทั้ง 3 กลุมจึงเปนกลุมเปาหมายที่ สํานักงานคณะกรรมการ หนา | 59
การศึกษาขั้นพื้นฐานจะตองเขาไปมีบทบาทรับผิดชอบในการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน เพื่อการประกอบอาชีพ นอกจากนี้ยังมีหนาที่ที่จะตองเตรียมความพรอมทักษะชีวิต ใหกับนักเรียนในทุกชวงชั้น รวมทั้งการเตรียมความพรอมที่ศึกษาตอในอาชีพหรือความ พรอมในการเขาสูแรงงานในอนาคต องค ก รที่ เ กี่ ย วข อ งกั บ การผลิ ต หรื อ รั บ ผิ ด ชอบการพั ฒ นาทั ก ษะอาชี พ เป น หนวยงานดานการศึกษาในทุกระบบ (ในระบบ นอกระบบ และตามอัธยาศัย) ทุกระดับ (ระดั บ ขั้ น พื้ น ฐาน อาชี ว ศึ ก ษา อุ ด มศึ ก ษา และการศึ ก ษาอื่ น ๆ) และทุ ก หน ว ยงาน (ภาครัฐและเอกชน) สําหรับหนวยงานหลักที่รับผิดชอบการศึกษาขั้นพื้นฐาน 12 ป คือ สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน จะตองเขามารับผิดชอบโดยตรงในการ จัดการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพ จะตองขับเคลื่อนหนวยงานในสังกัด และโรงเรียน ใหเขามาจัดการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพอยางมีคุณภาพและไดมาตรฐานและทันตอ การเปลี่ยนแปลงของสังคม เศรษฐกิจ เทคโนโลยี และสภาพแวดลอม ในภาคแรงงาน หน ว ยงานที่ เ ป น ผู ไ ด ป ระโยชน จ ากการศึ ก ษา ได แ ก ภาค เกษตรกรรม ภาคอุตสาหกรรม ภาคการบริการ รวมทั้งภาคราชการ ซึ่งมีความตองการ แรงงานในระดับตางๆ ควรเขามามีบทบาทรวมมือในการสนับสนุนการจัดการศึกษา ขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพ เพื่อใหไดแรงงานที่มีคุณภาพและมาตรฐาน ใหสามารถ สนองความตองการดานแรงงานของประเทศ 4.3.2 ดานคุณภาพและมาตรฐานการจัดการศึกษา คุ ณ ภาพและมาตรฐานของการจั ด การศึ ก ษาเพื่ อ การประกอบอาชี พ ของ โรงเรียนตองเนนทั้งทักษะชีวิต และทักษะฝมือแรงงาน ทั ก ษะชี วิ ต เป น หนึ่ ง ในสมรรถนะที่ สํ า คั ญ ในหลั ก สู ต รแกนกลาง และเป น คุณสมบัติพื้นฐานที่สําคัญที่นักเรียนจะตองมีความพรอมในการออกไปประกอบอาชีพ ใหประสบผลสําเร็จอยางยั่งยืน การนอมนําหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาเปน หลักในการออกแบบและการจัดการเรียนการสอนมีความจําเปนที่จะตองจัดการเรียน 60 | หนา
การสอนทั้งในสวนของการบูรณาการประกอบอาชีพในทั้ง 8 กลุมสาระการเรียนรูและ โครงการพัฒนาผูเรียนและการพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อการดูแลตนเองทั้งในบริบทของการ อยู ใ นสั ง คมเมื อ ง และในสั ง คมโรงงานอุ ต สาหกรรมและสถานประกอบการอย า ง ปลอดภัยและเกิดสันติสุข โดยจะตองมีการจัดประสบการณการเรียนรูและการฝกอาชีพ ตามแนวทางของหลักเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อใหนักเรียนมีความพรอมในการออกไปสู ชีวิตการประกอบอาชีพและประสบผลสําเร็จอยางยั่งยืน การกําหนดนโยบายระดับกระทรวง สํานัก หรือหนวยเหนือทุกระดับที่ชัดเจนใน การจัดการเรียนการสอนเพื่อการประกอบอาชีพ การสนับสนุนอยางเปนระบบ ตั้งแตการ มีสวนรวมในการวิจัย การมีสวนรวมในการพัฒนานโยบาย และการเชื่อมโยงกิจกรรมกับ หนวยงานภายนอกที่เกี่ยวของกับแรงงานใหเขามามีสวนรวมในการพัฒนาในฐานะผูไดผล ประโยชนจากการไดแรงงาน จะสงผลใหการพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษาและการดําเนินการ จัดการเรียนการสอนทั้ง 8 กลุมสาระการเรียนรูและโครงการพัฒนาอาชีพในโรงเรียน สามารถขยายการพัฒนาผูเรียนไปสูผูมีคุณภาพมีทักษะฝมือแรงงาน ทั้งในระดับการ เตรียมความพรอมเพื่อการศึกษาตอในวิชาชีพ และระดับออกไปประกอบอาชีพ สําหรับการจัดการเรียนการสอนหลักสูตรประกาศนียบัตรวิชาชีพ(ปวช.) ใน สถานศึกษาขั้นพื้นฐานยังคงมีความจําเปนอยางสูงในพื้นที่ที่มีความตองการ เพื่อรองรับ กลุมเปาหมายที่เปนนักเรียนที่มีฐานะยากจน และไมสามารถจะไปศึกษาตอไดในระดับ วิทยาลัย เนื่องจากการศึกษาในสถานศึกษาขั้นพื้นฐานจะเปนการพัฒนาฝมือแรงงานที่ ประชาชนใชตนทุนในการเรียนต่ําที่สุด แตไดผลสูงสุดหากการบริหารจัดการตั้งแตการ พัฒนาหลักสูตร การจัดการเรียนการสอน การฝกงานในสถานประกอบการ มีการจัดทํา แผนงานรวมกับหนวยงานที่เปนผูตองการแรงงานและหนวยงานสงเสริมการมีงานทํา อยางไรก็ตามจําเปนที่จะตอ งไดรับการสนับสนุนทางดานทรัพยากรการเรียนรูตางๆ โดยเฉพาะอัตรากําลัง และการคัดเลือกผูสอนที่มีความรูความชํานาญ
หนา | 61
โดยทั่วไปการนํานโยบายสูการปฏิบัติของการใชหลักสูตรและการจัดการเรียน การสอนของโรงเรียนนั้นมีศักยภาพและความพรอม ที่จะชวยขับเคลื่อนการศึกษาเพื่อ การประกอบอาชีพ สิ่งที่ตองเนนย้ําคือการทําความเขาใจวา การศึกษาเพื่อการประกอบ อาชีพคืออะไร และจะพัฒนาใหเกิดขึ้นกับผูเรียนอยางไร เพื่อใหผูเรียนไดมีโอกาสรูจัก ตนเอง รูจักคุณคาของการทํางาน คนหาและตัดสินใจการประกอบอาชีพในอนาคต และ มีคุณลักษณะนิสัยที่สอดรับตอการเปนแรงงานที่ดีที่พรอมรับการเปลี่ยนแปลงไดในอนาคต จึงควรเปนจุดเนนของการพัฒนาควบคูไปกับการสงเสริมความสามารถสรางอาชีพให นักเรียนไดดวยทรัพยากรที่มีอยู การเติมเต็มใหเกิดรูปธรรมใหนักเรียนสามารถออกไปสู อาชีพอยางแทจริง จะตองมีการสงเสริมสนับสนุนอยางจริงจัง ตั้งแตการจัดการเรียนการ สอน ไปจนถึงการจัดหาแหลงงานที่เหมาะสมและจัดดําเนินการอยางเปนระบบทวิภาค (Dual system) โดยหลักสูตรจะใหความสําคัญในการพัฒนาคุณภาพพื้นฐานควบคูไป กับการพัฒนาความรู/ทักษะอาชีพของผูเรียนและจะตองมีระบบการบริหารจัดการที่ สรางความรวมมือภาควิชาการและภาคปฏิบัติการวิชาชีพระหวางโรงเรียนและสถาน ประกอบการ รวมทั้งการสงเสริมสนับสนุนจากหนวยเหนือและหนวยงานอื่นที่เกี่ยวของ ดานอาชีวศึกษาและดานแรงงาน เขามาดูแลและรองรับกลุมนักเรียนที่ขาดโอกาสใน การศึกษาตอ มีปญหาทางครอบครัว และอยูนอกระบบการศึกษาซึ่งในอนาคตจําเปนที่ จะตองมีการประสานงานระหวางหนวยงานตางๆ เพื่อสงเสริมและสรางความเขมแข็ง ของการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพที่สงตอจนถึงการสรางงานใหกับผูเรียนตอไป 4.3.3 ดานโอกาสการไดรับบริการการศึกษาที่มีคุณภาพมาตรฐาน (Education for all) จากการศึกษาจากกรณีศึกษาใน 4 ภูมิภาคพบวา แนวทางและทางเลือกใน ความรวมมือเพื่อพัฒนาคุณภาพและมาตรฐาน การจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการ ประกอบอาชีพ เพื่อใหโรงเรียนสามารถจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพ ประกอบดวย 62 | หนา
1) นโยบายประชาคมอาเซียนที่เปนตัวแปรเขามากระทบตอการพัฒนาทักษะ อาชีพ เพื่อรองรับการเขาสูตลาดแรงงานอาเซียน 2) นโยบายอื่นที่เกี่ยวของกับกับแรงงานเกี่ยวของกับการสงเสริมสนับสนุนการ จัดการศึกษาทั้งทางตรงและทางออม และ 3) นโยบายของหนวยเหนือ ประกอบดวย สํานักงานคณะกรรมการการศึกษา ขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ ที่เปนหนวยงานบังคับบัญชาโดยตรงเพื่อใหเขตพื้นที่ การศึกษาทั้งประถมศึกษาและมัธยมศึกษาเขามาสงเสริม สนับสนุน กํากับ ติดตาม และ พิจารณาจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพในโรงเรียน หน ว ยปฏิ บั ติ ก ารคื อ โรงเรี ย นจะต อ งมี ก ารพั ฒ นาหลั ก สู ต รสถานศึ ก ษาโดย การบูรณาการหลักการจัดการศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพใน 8 กลุมสาระและกิจกรรม พัฒนาผูเรียน หรือจัดหลักสูตรประกาศนียบัตรวิชาชีพ (ปวช.) เพื่อใหเกิดการจัดกิจกรรม การเรียนการสอนที่สรางโอกาสใหเกิดความพรอมสูการประกอบอาชีพ โดยผานโครงการ หรื อ โครงงาน ให นั ก เรี ยนเกิ ด ทัก ษะอาชีพ ประกอบด ว ยทั ก ษะชี วิต โดยการน อ มนํ า ปรัชญาของหลักเศรษฐกิจพอเพียงมาเปนแนวทางในการพัฒนา และมีการพัฒนาทักษะ ฝมือแรงงาน โดยกระบวนการจัดการเรียนการสอนทั้ง 8 กลุมสาระการเรียนรู ทั้งแบบ บูรณาการและการเนนที่กลุมสาระการเรียนรูการงานอาชีพและเทคโนโลยี เพื่อใหการจัด การศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพมีคุณภาพและมาตรฐานดานทักษะอาชีพ หนวยงานสนับสนุนที่สําคัญประกอบดวย กลุมสนับสนุนวิชาการ ประกอบดวย ภูมิปญญาทองถิ่นสถาบันอุดมศึกษา อาชีวศึกษา สถาบันวิชาชีพ สถานประกอบการ ฯลฯ และกลุมสนับสนุนงบประมาณ ประกอบดวย องคกรปกครองสวนทองถิ่น ชุมชน สถานประกอบการ ฯลฯ ซึ่งหากไดรับการสนับสนุนเปนนโยบายจากหนวยเหนือ จะ สงเสริมใหเกิดการสนับสนุนทั้งดานวิชาการและงบประมาณ เพื่อใหการจัดการศึกษาขั้น พื้ น ฐานเพื่ อ การประกอบอาชี พ สามารถตอบสนองความต อ งการด า นแรงงานของ ประเทศอยางมีคุณภาพและมาตรฐาน หนา | 63
4.4 ขอเสนอทางเลือกเกี่ยวกับแนวทางการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อ การประกอบอาชีพ แนวทางการจัดการศึกษาในสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน ควรเนนการจัดทําหลักสูตร สถานศึกษาและวิธีการจัดการเรียนการสอน รวมทั้ง กิจกรรมพัฒนาผูเรียนที่สงเสริมให ผูเรียน ไดมีความตระหนักและรับประสบการณจริง ในระหวางการศึกษา เพื่อใหเกิดการ เชื่อมโยงและถายโยงความรูไปสูการปฏิบัติงานที่มีคุณภาพและการประกอบอาชีพที่ เหมาะสมไดในอนาคต ตามหลักการของการจัดการศึกษา เพื่อการประกอบอาชีพ (career education) โดยมีจุดประสงค เพื่อสงเสริมและสนับสนุนใหผูเรียนได 1) มี ความคิดที่เปนเหตุเปนผลในการทํางาน 2) สั่งสมความรูและทักษะที่จําเปนในการ ทํางาน 3) รูจักการหาโอกาสและชองทางในการทํางาน และ 4) สํารวจและกาวเขาสูโลก แหงการทํางาน ซึ่งตลอดระยะเวลาที่ไดศึกษาหาความรูในสถานศึกษาขั้นพื้นฐานนั้น นักเรียนจําเปนอยางยิ่งที่จะตองไดรับการพัฒนาความรู ทักษะ และเจตคติอันดีผาน การศึ ก ษาการฝ ก อบรมและการปฏิ บั ติ ง าน เพื่ อ ช ว ยให ผู เ รี ย นมี ป ระสบการณ ที่ จ ะ ตัดสินใจในการศึกษาตอและการทํางานตอไปไดในอนาคต ซึ่งจําเปนที่สถานศึกษา จะต อ งมี ค วามเข า ใจในการออกแบบหลั ก สู ต รและการเรี ย นการสอนรวมถึ ง วิ ธี จั ด กิจกรรมการเรียนสงเสริมดวย ดังนั้นผูเกี่ยวของอันไดแก ผูบริหารโรงเรียน และครู จาก ทุกกลุมสาระการเรียนรูจําเปนอยางมากที่จะตองมีความรูความเขาใจที่ตรงกันในการนี้ ยุทธศาสตรที่จะทําใหการจัดการศึกษา เพื่อการประกอบอาชีพประสบความสําเร็จ คือ ยุทธศาสตร “รวมพลังสานฝนขยายโอกาสการศึกษาขั้นพื้นฐาน เขาสูอาชีพได ตลอดแนว” ที่มีแนวทางการขับเคลื่อนใน 4 ระดับดังนี้ 1) ระดับกระทรวงศึกษาธิการ ควร “กําหนดใหการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน เพื่อการประกอบอาชีพ” เปนวาระแหงชาติ จัดทํา School Mapping ทุกระดับทุก ประเภทและทุกสังกัด เพื่อเปนขอมูลพื้นฐาน ในการพิจารณา การจัดตั้งสถานศึกษาใหม หรือปรับเปลี่ยนสถานศึกษาเกาอยางมีเหตุผล ตรงตามความตองการจําเปนของชุมชน 64 | หนา
และไมกอใหเกิดผลกระทบเชิงลบกับสถานศึกษาเดิม และชุมชนขยายกรอบมาตรฐาน คุณภาพผูเรียน หลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐานใหครอบคลุมคุณภาพมาตรฐานทาง วิชาชีพหรือมาตรฐานฝมือแรงงานดวย เชน การวัดและประเมินผลการเรียนรูของ นักเรียนระดับชาติ นอกจากจะวัดความรูความสามารถของนักเรียนแลว ควรประเมิน ทักษะพื้นฐานดานการประกอบอาชีพหรือสมรรถนะดานวิชาชีพของนักเรียนดวย อาจ ประเมินโดยใชแบบวัดมาตรฐาน แบบเทียบประสบการณ หรือแบบบันทึก ประสบการณ กิจกรรม (activities transcript) ขยายกรอบคุณภาพ และมาตรฐานวิชาชีพของครู และ ผูบริหารใหครอบคลุมความรูและทักษะอาชีพที่จําเปนตองใชในการจัดการศึกษาขั้น พื้นฐาน เพื่อการประกอบอาชีพในโลกปจจุบัน และอนาคตใหแกนักเรียน รวมทั้งสงเสริม ใหสถาบันที่เกี่ยวของกับการพัฒนาครู จัดระบบการพัฒนาครูประจําการ และครู วิทยากร / ครูภูมิปญญา 2) ระดับสํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ควร สงเสริมใหเกิดความรวมมือ ระหวาง สพฐ.กับสํานักงานคณะกรรมการการอาชีวศึกษา (สอศ.) กรมพัฒนาฝมือแรงงานและสถาบันอุดมศึกษาและหนวยงานอื่นๆ ทั้งของรัฐและ เอกชน ในการสรางประสบการณจริงของการปฏิบัติงานในอาชีพใหกับครู และนักเรียน เพื่อพัฒนาทักษะอาชีพ โดย สอศ. กรมพัฒนาฝมือแรงงานและสถาบันตางๆ นาจะให ความสําคัญในการกําหนดเปนพันธกิจบริการวิชาการและการรวมพัฒนาเยาวชน (ตาม หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง) เปนพันธกิจที่สําคัญของหนวยงานสงเสริม คุณภาพ มาตรฐานของการพัฒนาทักษะวิชาชีพ และการสรางประสบการณในการสราง รายได และการใชจายอยางมีเหตุผลใหแกนักเรียน เชน โครงการนิทรรศการแสดงผลงาน ศิลปหัตถกรรมของนักเรียน ควรไดรับการสงเสริมสนับสนุนใหดําเนินการตอไปอยาง ตอเนื่อง 3) ระดับสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา ทั้งสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา ประถมศึกษา (สพป.) และสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา (สพม.) ควรเปน หนา | 65
องคกรกลางเชื่อมโยงการแสวงหา และสงเสริมความรวมมือระหวางสถานประกอบการ องคกรตางๆ และองคกรพัฒนาเอกชน (NGOs) กับโรงเรียนในการสรางโอกาสและ แหลงเรียนรู เพื่อฝกประสบการณ และการปฏิบัติการประกอบอาชีพจริงและการสราง ความรวมมือกับหนวยงานวิชาการในและนอกพื้นที่ในการพัฒนาครูใหมี ความรูทักษะ และประสบการณ จริ ง ในการสอนการประกอบอาชี พ ที่ต อบสนองตลาด แรงงานใน ปจจุบัน หนวยงานที่สําคัญดังกลาว ไดแก สถาบันทางดานอาชีวศึกษา สถาบันอุดมศึกษา และหนวยงานวิชาชีพตางๆ 4) ระดับโรงเรียน ควรสํารวจทักษะอาชีพของครู ผูบริหาร ศิษยเกา และ ผูปกครอง เพื่อจัดทํารายงานอาชีพที่มีผูสอนและแหลงเรียนรูตางๆ ในทองถิ่น ผูบริหาร ควรสรางความรวมมือกับครูทุกกลุมสาระการเรียนรูทั้งโรงเรียนในการจัดทําเรื่องนี้ โดย สงเสริมใหคณะกรรมการสถานศึกษาสมาคมศิษยเกาและสมาคมผูปกครองมีสวนรวม ในการสนับสนุนกิจกรรมการเรียน เพื่อสํารวจ / ศึกษา / เลือกอาชีพ / พัฒนาทักษะ อาชีพ รวมทั้งเปนแหลงทรัพยากรบุคคลที่จะเปนวิทยากรและครูฝกทักษะอาชีพ ควรมี วิสัยทัศนและนโยบายในเรื่องการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน เพื่อการประกอบอาชีพ เชน การจั ด ทํ า แผนที่ อ าชี พ ของท อ งถิ่ น วิ เ คราะห แ ละจั ด ทํ า ฐานข อ มู ล ของศิ ษ ย เ ก า และ นักเรียนที่ออกจากโรงเรียน กําหนดกิจกรรมหลักในการทําโครงงานประกอบอาชีพใน หลักสูตรสถานศึกษา จัดตารางเรียนและทรัพยากรใหสนับสนุนการฝกทักษะวิชาชีพ สงเสริมและพัฒนาใหครูทุกกลุมสาระ จัดทําหนวยการเรียนรูวิชาชีพประเภทตางๆ โดย บูรณาการกับกลุมสาระวิชาตางๆ ใหกับนักเรียนทุกชวงชั้นอยางตอเนื่อง สนับสนุน โครงงานอาชีพที่มีอยูอยางตอเนื่อง และจัดระบบการเรียนรู และการพัฒนาทักษะ วิชาชีพไปสูการเกิดรายได และการประกอบอาชีพตอไปโดยอาจเชื่อมโยงกับกลุมอาชีพ ตางๆ ที่มีอยู เชน กลุม OTOP กลุมอาชีพ กลุมสหกรณตางๆ ในชุมชน เพื่อพัฒนาฝมือ ผลิตภัณฑและการตลาดในงานเทศกาลตางๆ ของชุมชน
66 | หนา
ทั้ ง นี้ แ นวทางการขั บ เคลื่ อ นดั ง กล า วต อ งน อ มนํ า พระราชดํ า ริ ข องพระบาท สมเด็จพระเจาอยูหัว ที่ไดพระราชทานไวเกี่ยวกับหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง มา เปนหลักของแนวทางในการจัดการศึกษา เพื่อการประกอบอาชีพและมีเปาหมายสําคัญ คือ การมีสวนรวมขององคกรทุกภาคสวนการจัดการศึกษาใหมีคุณภาพ และมาตรฐาน ตามหลักการการจัดการศึกษา เพื่อการประกอบอาชีพและการสรางโอกาสใหนักเรียน ทุกคนในสถานศึกษาขั้นพื้นฐานไดรับการฝกปฏิบัติจริง มีนิสัยใฝเรียนรูและใฝทํางาน เพื่อสวนรวมมีความพรอมที่จะประกอบอาชีพสุจริตอยางสรางสรรค ในการตอบสนอง ความตองการดานแรงงานของประเทศและภูมิภาค รายการอางอิง การจัดหางาน, กรม. (2552). คุณสมบัติพื้นฐานของลูกจางที่นายจางตองการและ คุณลักษณะพื้นฐานของนายจางที่ลูกจางตองการในภาคอุตสาหกรรมและภาค บริการ. (ออนไลน). แหลงที่มา: http://lmi.doe.go.th 1 พฤษภาคม 2554. กฤษณพงศ กีรติกร. (2542). วิกฤติ กระบวนทัศน มโนทัศน เพื่อการปฏิรูปการศึกษา. 2542. นนทบุรี: หางหุนสวนจํากัด วรรณกรรม. คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน, สํานักงาน. (2552). ตัวชี้วัดและสาระการเรียนรู กลุมสาระการเรียนรูการงานอาชีพและเทคโนโลยี ตามหลักสูตรแกนกลาง การศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551.กรุงเทพมหานคร: สํานักวิชาการและ มาตรฐานการศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ. คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน, สํานักงาน. (2551). หลักสูตรแกนกลางการศึกษา ขั้นพื้นฐานพุทธศักราช 2551.กรุงเทพมหานคร: สํานักวิชาการและมาตรฐาน การศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ.
หนา | 67
เลขาธิการสภาการศึกษา, สํานักงาน. (2553). แผนการศึกษาแหงชาติ ฉบับปรับปรุง (พ.ศ.2552-2559): ฉบับสรุป. กรุงเทพมหานคร: สํานักงานเลขาธิการสภา การศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ. สิริพันธุ สุวรรณมรรคา ชญาพิมพ อุสาโห และปราวีณยา สุวรรณณัฐโชติ. (2554). แนว ทางการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพ. ทุนวิจัยสํานักงาน คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. สิริพันธุ สุวรรณมรรคา และคณะ. (2554). การวิเคราะหเปรียบเทียบการจัดการศึกษา ขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพของตางประเทศกับประเทศไทย. รายงานวิจัย เลมที่ 1 ในโครงการวิจัยแนวทางการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกอบ อาชีพ. ทุนวิจัยสํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. อมเรศ ศิลาออน. (2552). “ผลการสัมภาษณผูทรงคุณวุฒิเกี่ยวกับการวิจยั พัฒนา การศึกษาขั้นพื้นฐาน” เอกสารหมายเลข 2 หนา 1. ในเอกสารประกอบการ ประชุมคณะอนุกรรมการดานวิจัยการศึกษาขั้นพื้นฐาน ครั้งที่ 3/ 2552. Dykeman, C., Herr, E.L., Ingram, M., Wood, C., Charles, S., Pehrsson, D. (2001).The Taxonomy of Career Development Interventions that occur in America’s Secondary School. St.Paul: Naitonal Research Center for Career and Technical Education, University of Minnesota. Evans, R. N., Hoyt, K. B. & Mangum, G. L. (1973).Career Education in the Middle/Junior High School. Salt Lake City, Utah: Olympus Publishing Company. McCowan, C. & McKenzie, M. (1997). The guide to career education. Sydney: New Hobsons Press: p. 17 Cited in http://education.qld.gov.au/students/service/career/principles.html [May 17, 2011] 68 | หนา
รูปแบบการสงเสริมการดําเนินการเพื่อพัฒนางานวิจัย ของสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา ผูชวยศาสตราจารย ดร.ประเสริฐ อินทรรักษ1 และคณะ2
1. บทนํา กระแสโลกาภิวัตน (globalization) เปนปจจัยผลักดันสําคัญที่ทําใหสังคมโลก เคลื่อนเขาสูสังคมเศรษฐกิจฐานความรูอยางรวดเร็ว ทุกองคการตางพยายามเรียนรูที่จะ เปลี่ยนแปลงวัฒนธรรมองคกร โดยมุงสูการพัฒนาและสรางวัฒนธรรมองคกรเชิงรุก เพื่อทําใหองคการมีความสามารถในการแขงขันสูงขึ้น เปนที่ยอมรับอยางสากลวา “การวิจัย (research)” เปนนวัตกรรมทางการศึกษา ที่สําคัญที่สุดในการพัฒนาองคการสูสังคมเศรษฐกิจฐานความรู เพราะผลผลิตและ ผลลัพธของการวิจัยกอใหเกิดทั้งความรู (core knowledge) และนวัตกรรม ดังนั้น ประเทศที่พัฒนาแลวจึงทุมเททรัพยากรใหกับการวิจัยอยางตอเนื่อง และถือเปนนโยบาย สําคัญของรัฐที่ตองใหการสนับสนุนเปนพิเศษ เพื่อ ใหประเทศเจริญกาวหนา พึ่งพา ตนเองและสามารถแขงขันกับนานาประเทศได สําหรับประเทศไทยไดพยายามผลักดันให ทุกฝายเห็นความสําคัญของการวิจัย และใชการวิจัยเปนเครื่องมือในการพัฒนาประเทศ รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2550 ใหความสําคัญกับการวิจัยโดยกําหนด เปนนโยบายสงเสริมและสนับสนุนการศึกษาวิจัยในทุกศิลปวิทยาการสาขาตางๆ เพื่อ การพั ฒ นาประเทศอย า งสอดคล อ งกั บ ยุ ค แห ง การแข ง ขั น ที่ ต อ งใช ค วามรู เ ป น ฐาน (สํานักงานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ, 2547 : 1) และไปในทิศทางเดียวกับแผนพัฒนา เศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับที่ 5 - 10 โดยสํานักงานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติได จัดทํานโยบายการสงเสริมสนับสนุนการวิจัยของชาติอยางเปนรูปธรรมตั้งแต พ.ศ. 2520 1
หัวหนาภาควิชาการบริหารการศึกษา คณะศึกษาศาสตร มหาวิทยาลัยศิลปากร
2
ผูชวยศาสตราจารย วาที่พันตรี ดร.นพดล เจนอักษร, ดร.สําเริง ออนสัมพันธุ, ดร.วรกาญจณ สุขสดเขียว, ดร.มัทนา
วังถนอมศักดิ์, ดร.สายสุดา เตียเจริญ และ ดร.นุชนรา รัตนศิระประภา
หนา | 69
เรื่อยมา ประกอบกับปจจุบันประเทศไทยกําลังเผชิญกับวิกฤตเศรษฐกิจ รัฐบาลจึงให ความสําคัญกับการพัฒนาเศรษฐกิจฐานความรูที่เนนการสรางองคความรูจากการวิจัย การสนั บ สนุน การวิ จั ยจึ งเป น การสนับ สนุ นเพื่ อ สร า งการเปลี่ ย นแปลงที่ ดีก ว า ให กั บ องคการ ดังนั้นการสงเสริมการวิจัยและสนับสนุนนักวิจัยจึงเปนพันธกิจที่สําคัญและตอง ทําใหสําเร็จ สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน เปนองคกรหลักที่มีบาทบาท และภารกิจเกี่ยวกับการจัดและสงเสริมการศึกษาขั้นพื้นฐาน โดยมีสถานศึกษา เปน หนวยปฏิบัติการจัดการศึกษา สํานักงานเขตพื้นที่การศึกษามีหนาที่กํากับ ประสาน และ สงเสริมการจัดการศึกษา ตามเปาหมายการใหบริการดานสรางโอกาสทางการศึกษา อยางมีคุณภาพ แตเนื่องจากมีโรงเรียนมากกวาสามหมื่นโรง มีนักเรียนระดับการศึกษา ขั้นพื้นฐานมากถึง 7,894,875 คน จากการประมวลผลการบริหารจัดการศึกษาพบปญหา การจัดการศึกษาที่ควรตองไดรับการแกไขอยางเรงดวน คือ ปญหาผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน ต่ํากวาเกณฑ ปญหานักเรียนออกกลางคัน ปญหาคุณลักษณะอันไมพึงประสงคของ นัก เรี ย น ตลอดจนป ญ หาดา นคุณ ภาพการจัด การศึ ก ษา (สํ านั ก งานคณะกรรมการ การศึกษาขั้นพื้นฐาน, 2553 : 5) แนวทางแกไขปญหาแนวทางหนึ่ง คือ การสงเสริม สนับสนุนใหครูและบุคลากรทางการศึกษาทําวิจัยทางการศึกษา การวิจัยในชั้นเรียน การวิจัยคิดคนนวัตกรรมทางการศึกษาที่สามารถนํามาแกไขปญหาได และเพื่อใหการ ดําเนินการสงเสริมการดําเนินการเพื่อพัฒนางานวิจัยของสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา ดําเนินไปอยางเกิดประสิทธิภาพสูงสุด ภาควิชาการบริหารการศึกษา คณะศึกษาศาสตร มหาวิ ท ยาลั ย ศิ ล ปากรร ว มกั บ สํ า นั ก งานคณะกรรมการการศึ ก ษาขั้ น พื้ น ฐาน จึ ง ดําเนินการศึกษาวิจัย เรื่อง “รูปแบบการดําเนินการสงเสริมการดําเนินการเพื่อพัฒนา งานวิจัยของสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา” เพื่อไดขอคนพบที่ดีและเหมาะสม นําไปใช เปนแนวดําเนินการสงเสริมและพัฒนาตอไป
70 | หนา
2. วัตถุประสงค 2.1. เพื่อทราบองคประกอบการสงเสริมการดําเนินการเพื่อพัฒนางานวิจัยของ สํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา 2.2. เพื่อนําเสนอรูปแบบการสงเสริมการดําเนินการเพื่อพัฒนางานวิจัยของ สํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา 3. วิธีการศึกษา ผูวิจัยดําเนินการศึกษาตามระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพและเชิงปริมาณ โดยมี ขั้ น ตอนการดํ า เนิ น การวิ จั ย 2 ขั้ น ตอนหลั ก ดั ง นี้ คื อ ขั้ น ตอนแรกเป น การวิ เ คราะห องคประกอบการสงเสริมการดําเนินการเพื่อ พัฒนางานวิจัยของสํานักงานเขตพื้นที่ การศึกษา ขั้นตอนที่ 2 เปนการวิเคราะหรูปแบบการสงเสริมการดําเนินการเพื่อพัฒนา งานวิจัยของสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา เครื่องมือเก็บรวบรวมขอมูลการวิจัยคือ (1) แบบวิเคราะหเนื้อหา (2) แบบสัมภาษณแบบกึ่งโครงสราง และ(3) แบบสอบถาม ชนิดจัดลําดับคุณภาพ กลุมตัวอยางสําหรับการวิจัย คือ สํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา 4 ภูมิภาค แบงเปนสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษา จํานวน 40 เขต และ สํานักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา จํานวน 20 เขต รวมทั้งสิ้น 60 เขต ผูใหขอมูล เขตพื้นที่ละ 7 คน ประกอบดวย รองผุอํานวยการสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษาฝายบุคคล หัวหนางานนิเทศ ศึกษานิเทศกผูรับผิดชอบงานวิจัย ผูอํานวยการโรงเรียน รองผูอํานวยการ ที่รับผิดชอบงานวิจัย ครู และประธานคณะกรรมการสถานศึกษา สถิติวิเคราะหขอมูล ไดแก คาความถี่ คารอยละ คาเฉลี่ย สวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน สถิติวิเคราะหตัวประกอบ ประเภทการวิเคราะหองคประกอบเชิงสํารวจ (Exploratory Factor Analysis: EFA) และสถิติวิเคราะหความสัมพันธเชิงสาเหตุ (Path analysis)
หนา | 71
4. ผลการวิจัย รูปแบบการสงเสริมการดําเนินการเพื่อพัฒนางานวิจัยของสํานักงานเขตพื้นที่ การศึกษา พบวา 4.1 องคประกอบการสงเสริมการดําเนินการเพื่อพัฒนางานวิจัยของสํานักงาน เขตพื้นที่การศึกษามี 6 องคประกอบ คือ (1) วัฒนธรรมองคการ (organizational culture) บรรยายดวย 15 ตัวแปร คาน้ําหนักตัวแปรในองคประกอบอยูระหวาง 0.525 - 0.731 คาความแปรปรวนของตัวแปรเทากับ 14.395 และคารอยละของความแปรปรวนเทากับ 14.113 (2) การสงเสริมการดําเนินการ (enhancing performance) บรรยายดวย 18 ตัวแปร คานําหนักตัวแปรในองคประกอบอยูระหวาง 0.502 - 0.620 คาความแปรปรวน ของตัวแปรเทากับ 13.230 และคารอยละของความแปรปรวนเทากับ 12.971 (3) การพัฒนา บุคลากร (personnel development) บรรยายดวย 12 ตัวแปร คานําหนักตัวแปรใน องคประกอบอยูระหวาง 0.509 - 0.627 คาความแปรปรวนของตัวแปรเทากับ 12.653 และคารอยละของความแปรปรวนเทากับ 12.405 (4) การกํากับติดตามและประเมินผล (monitor and assessment) บรรยายดวย 7 ตัวแปร คาน้ําหนักตัวแปรในองคประกอบ อยูระหวาง 0.502 - 0.738 คาความแปรปรวนของตัวแปรเทากับ 11.131 และคารอยละ ของความแปรปรวนเทากับ 10.913 (5) องคกรเครือขาย (network) บรรยายดวย 8 ตัวแปร คานําหนักตัวแปรในองคประกอบอยูระหวาง 0.535-0.669 คาความแปรปรวนของตัวแปร เทากับ 9.432 และคารอยละของความแปรปรวนเทากับ 9.247 และ (6) แรงจูงใจ (motivation) บรรยายดวย 5 ตัวแปร คานําหนักตัวแปรในองคประกอบอยูระหวาง 0.508 - 0.696 คาความแปรปรวนของตัวแปรเทากับ 8.642 และคารอยละของ ความแปรปรวนเทากับ 8.473
72 | หนา
4.2. รูปแบบการสงเสริมการดําเนินการเพื่อพัฒนางานวิจัยของสํานักงานเขต พื้นที่การศึกษาเปนรูปแบบความสัมพันธเชิงสาเหตุขององคประกอบ 6 องคประกอบ ดังแผนภูมิที่ 1
แผนภูมิที่ 1 รูปแบบการสงเสริมการดําเนินการเพื่อพัฒนางานวิจัยของเขตพื้นที่การศึกษา
สรุปและอภิปรายผลการศึกษา ตามวัตถุประสงค ดังนี้ 1. องคประกอบการสงเสริมการดําเนินการเพื่อพัฒนางานวิจัยของสํานักงานเขตพื้นที่ การศึกษา ประกอบดวย 6 องคประกอบ คือ 1.1 องคประกอบวัฒนธรรมองคการ บรรยายดวย 15 ตัวแปร องคประกอบนี้มี คาความแปรปรวน (eigenvalue) เทากับ 65.374 และคารอยละของความแปรปรวน (percent of variance) เทากับ 64.092 โดยมีคา น้ําหนักตัวแปรในองคประกอบอยูระหวาง 0.525 - 0.731 ลําดับคาน้ําหนักตัวแปรจากมากไปนอย ดังนี้ (1) ใหสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษาขั้นพื้นฐานแตงตั้งนักวิจัยประจําเขตพืน้ ที่ การศึกษา คาน้าํ หนักเทากับ 0.731 หนา | 73
(2) สงเสริมเครือขายวิจัยสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษาและสถานศึกษาทั่ว ประเทศโดยเนนการมีสวนรวม คาน้ําหนักเทากับ 0.694 (3) การสงเสริมเครือขายการทําวิจัยของสถานศึกษาในเขตพื้นที่โดยเนนการมี สวนรวม การสือ่ สาร การแลกเปลี่ยนเรียนรู คาน้ําหนักเทากับ 0.693 (4) สรางเครือขายครูแกนนําและพาครูทําวิจยั คาน้ําหนักเทากับ 0.683 (5) สงเสริมความรวมมือในการปฏิบัติตามวัฒนธรรมองคการที่เปลี่ยนแปลงไป เพื่อใหเกิดประสิทธิภาพและประสิทธิผลของการทําวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.679 (6) รวมกันกําหนดวัฒนธรรมองคการที่จะสงเสริมการทําวิจัย คาน้าํ หนักเทากับ 0.663 (7) การวิเคราะหรวมกันเพื่อปรับเปลี่ยนวัฒนธรรมองคการที่เอื้อตอการสงเสริม การทําวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.659 (8) การตั้งทีมพี่เลี้ยงแนะนําการทําวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.655 (9) กําหนดคูโรงเรียนในการทําวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.651 (10) สงเสริมและสนับสนุนใหทําวิจัยเปนสวนหนึ่งของแผนปฏิบัติการประจําป ของโรงเรียน คาน้ําหนักเทากับ 0.628 (11) สนับสนุนใหมีการทดลองใชนวัตกรรมหรือผลการวิจัยตางๆ ในสํานักงาน เขตพื้นที่และสถานศึกษา คาน้ําหนักเทากับ 0.611 (12) กําหนดแนวปฏิบัติการทําวิจัยที่เปนเลิศใหกับบุคลากรในแตละเขตพื้นที่ การศึกษา คาน้าํ หนักเทากับ 0.602 (13) จัดตั้งกองทุนการวิจัยในเขตพื้นที่ คาน้ําหนักเทากับ 0.569 (14) สรางวัฒนธรรมองคการที่มุงเนนการศึกษา การทําวิจยั การคนควาเรียนรู รายบุคคลและรายกลุม การสรางองคความรู การแลกเปลี่ยนความรูและการมีสวนรวม คาน้ําหนักเทากับ 0.542
74 | หนา
(15) สงเสริมพัฒนาใหครูและบุคลากรมีทักษะการเขียนรายงาน คาน้ําหนักเทากับ 0.525 องคประกอบนี้สอดคลองกับการศึกษาของ ริทชี่ (Ritchie 2006 : 13) พบวา การสนับสนุน การสรางบรรยากาศองคการ การสรางวัฒนธรรมการวิจัยแกครู และการ สนับสนุนจากบุคลากรผูมีความรูความชํานาญดานวิจัยใหชวยเหลือดานขอมูล คําแนะนํา ชวยเหลือจากบุคคลผูชํานาญการวิจัย ทําใหครูมีแรงจูงใจในการทําวิจัยจากแรงผลักดัน จากที่ทํางาน วัฒนธรรมการทํางานแบบเครือขายสงผลตอการตัดสินใจทํางานวิจัยของ ครู การสงเสริมเครือขายการวิจัยของสํานักงานเขตพื้นที่และสถานศึกษาโดยเนนการมี สวนรวม การสื่อสารแลกเปลี่ยนเรียนรูและชวยเติมเต็มในสิ่งที่ไมรู เชนเดียวกับวิจัยของ กิติชัย ปญญาวัน (2548 : 136 - 139) พบวา การประสานกลุมตางๆ ทําใหเกิดเปน เครือขายความรวมมือในการปฏิบัติงานนั้นตองอาศัยกระบวนการติดตอสื่อสาร และ การปฏิสัมพันธเปนสําคัญ ผลที่เกิดคือ เกิดระบบความสัมพันธในเครือขายแบบชวยเหลือ เกื้อกูลในการรวมปฏิบัติงานควบคูไปกับกระบวนการเรียนรูระหวางทํางาน โดยเครือขาย ใหความสําคัญกับการจัดการความรูและประสบการณบนพื้นฐานความสัมพันธที่มีอยูเดิม ของกลุมคน การผสมภาคีหลากหลาย การผสานความรูสมัยใหมกับความรูพื้นบาน ประยุกตใชหลักธรรมทางศาสนา รวมถึงการใชทรัพยากรในทองถิ่นในการดําเนินงานที่ สนับสนุนใหเกิดประสิทธิภาพมากขึ้น และสุดทายคือ การสงเสริมการพัฒนาใหครูและ บุคลากรทางการศึกษามีทักษะในการเขียนรายงาน 1.2 องคป ระกอบการสงเสริ ม การดํา เนิ นการ บรรยายด วย 18 ตัว แปร องคประกอบนี้มีคาความแปรปรวน (eigenvalue) เทากับ 13.230 และคารอยละของ ความแปรปรวน (percent of variance) เทากับ 12.971 โดยมีคาน้ําหนักตัวแปรใน องคประกอบอยูระหวาง 0.502 - 0.620 ลําดับคาน้ําหนักตัวแปรจากมากไปนอย ดังนี้ (1) การสนับสนุนและจัดหาอุปกรณเพื่อสงเสริมการทําวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.620 หนา | 75
(2) การกําหนดระยะเวลาการทําวิจัยใหแลวเสร็จอยางชัดเจน คาน้ําหนัก เทากับ 0.611 (3) จัดใหมีแหลงเรียนรู แหลงคนควาและจัดการความรู ดานการวิจัยอยางเปน ระบบ คาน้ําหนักเทากับ 0.605 (4) กําหนดผูรับผิดชอบการทําวิจัยอยางชัดเจน คาน้ําหนักเทากับ 0.603 (5) การจัดทําโครงการที่ตอบสนองตอวัตถุประสงคการทําวิจัยของสํานักงาน เขตพื้นที่การศึกษา คาน้ําหนักเทากับ 0.600 (6) มีผูเชี่ยวชาญเปนที่ปรึกษาในการทําวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.597 (7) การพั ฒ นาองค ค วามรู ด า นการวิ จั ย แก ค รู แ ละบุ ค ลากรทางการศึ ก ษา คาน้ําหนักเทากับ 0.575 (8) ใช ก ารวิ จั ย เป น เครื่ อ งมื อ ในการพั ฒ นางานด า นต า งๆ ขององค ก าร คาน้ําหนักเทากับ 0.575 (9) การสงเสริมครูและบุคลากรทางการศึกษาใหมีสวนรวมในการวางแผน การทําวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.570 (10) การจัดสรรงบประมาณใหแกครู บุคลากรทางการศึกษาและผูนํางานวิจัย อยางเพียงพอ คาน้ําหนักเทากับ 0.562 (11) มีแหลงวิชาการเพื่อการศึกษา คนควาดานวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.557 (12) การสรางความตระหนักใหแกครูและบุคลากรทางการศึกษาไดเห็น ประโยชนของการทําวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.554 (13) การชี้แจงเพื่อทําความเขาใจกับผูรับผิดชอบงานวิจัยของสํานักงานเขต พื้นที่การศึกษา คาน้ําหนักเทากับ 0.554 (14) การกําหนดมาตรฐานการทําวิจัยของสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา และ แจงใหบุคลากรทราบทุกคน คาน้ําหนักเทากับ 0.540
76 | หนา
(15) การสงเสริมและสนับสนุนการทําวิจัยของบุคลากรอยางเปนระบบตอเนื่อง อยางยั่งยืน มีคาน้ําหนัก 0.522 (16) การมอบให ค รู แ ละบุ ค ลากรทางการศึ ก ษาทํ า งานวิ จั ย ตามแผนงานที่ สํานักงานเขตพื้นที่การศึกษากําหนดไวอยางเปนระบบ คาน้ําหนักเทากับ 0.515 (17) การสํารวจความตองการของครูและบุคลากรในการทําวิจัยเพื่อพัฒนางาน คาน้ําหนักเทากับ 0.505 (18) การจัดทําระบบขอมูลสารสนเทศที่ถูกตองและเพียงพอตอการนํามาใช วางแผนการทําวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.502 องคประกอบนี้สอดคลองกับแนวคิดของ สมพงศ เกษมสิน (สมพงษ เกษมสิน 2540: 70 อางถึงใน พจนันท รมสนธิ์ 2543 : 10) กลาววา ในการบริหารงานนั้นจะตอง สงเสริมสนับสนุนทรัพยากรการบริหารซึ่งเปนปจจัยพื้นฐานที่ใชในการบริหาร อีกทั้ง สอดคลองกับ ธเนศ ตวนชะเอม (2538 : 3 - 4) ไดสรุปวาความสําเร็จของงานวิจัยขึ้นอยู กับระบบการบริหารงานวิจัย นับวาเปนกลไกที่มีความสําคัญ มีความซับซอนและ เกี่ยวของกับทรัพยากร หรือปจจัยตาง ๆ มากมาย ปจจัยที่สําคัญในการบริหารงานวิจัย มี 4 อยาง หรือ 4 M’s ไดแก บุคลากรการวิจัย งบประมาณการวิจัย วัสดุ-อุปกรณ ดังนั้น การสนับสนุนสงเสริมและจัดหาอุปกรณ เพื่อการวิจัย จึงมีความสําคัญจอการสงเสริม การดําเนินการวิจัยเพื่อสูวิจัยที่มีคุณภาพสามารถนําผลการวิจัยไปใชใชสนับสนุนให การจัดการเรียนการสอนมีประสิทธิภาพ และสอดคลองกับงานวิจัยของ บัญชา อึ๋งสกุล (2546) ไดสรุปปจจัยสําคัญที่ชวยสงเสริมสนับสนุนการทําวิจัย คือ จัดระบบงานวิจัย การจัดระบบสารสนเทศ การบริหารบุคคล การจัดสรรงบประมาณที่ชัดเจนและสามารถ ปฏิบัติได 1.3 องคประกอบการพัฒนาบุคลากร บรรยายดวย 12 ตัวแปร องคประกอบนี้มี คาความแปรปรวน (eigenvalue) เทากับ 12.653 และคารอยละของความแปรปรวน
หนา | 77
(percent of variance) เทากับ 12.405 โดยมีคาน้ําหนักตัวแปรในองคประกอบอยู ระหวาง 0.509 - 0.627 ลําดับคาน้ําหนักตัวแปรจากมากไปนอย ดังนี้ (1) การสงเสริมในภาครัฐ นําผลวิจัยไปใชประโยชน คาน้ําหนักเทากับ 0.627 (2) การจัดเวลาใหครูมีเวลาสําหรับทําวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.591 (3) มีความรวมมือระหวางสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษากับสถาบันอุดมศึกษา ในการพัฒนาครูและบุคลากรทางการศึกษา ของสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษาเกี่ยวกับ งานวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.586 (4) จัดใหมีผูเชี่ยวชาญเปนที่ปรึกษาในการทําวิจัยใหกับครูและบุคลากร คาน้ําหนักเทากับ 0.585 (5) คณะกรรมการสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษาพัฒนาผูบริหารการศึกษาและ ผูบริหารสถานศึกษาใหมีความเปนผูนําทางการวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.581 (6) ส ง เสริ ม พั ฒ นาความรู ด า นสถิ ติ พื้ น ฐานและการวิ จั ย ให ค รุ บุ ค ลากร คาน้ําหนักเทากับ 0.568 (7) สงเสริมใหมีการวิจัยภาคสนามมากขึ้น คาน้ําหนักเทากับ 0.548 (8) สงเสริมใหผูบริหารมีโอกาสในการทําวิจัยดวย คาน้ําหนักเทากับ 0.538 (9) กําหนดระบบใหผลตอบแทนและเกณฑเพื่อพิจารณาใหรางวัลเชิดชูเกียรติ แกผูทําวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.522 (10) การสรางทัศนคติเชิงบวกในการทําวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.520 (11) ใหการวิจัยเปนเกณฑหนึ่งในการพิจารณาเกี่ยวกับสวัสดิการและสิทธิ ประโยชนตอบแทน คาน้ําหนักเทากับ 0.510 (12) จั ดเวทีทางวิช าการ เพื่อ ใหครู ไดแสดงผลงานอยา งตอ เนื่องสม่ํา เสมอ คาน้ําหนักเทากับ 0.509 องคประกอบนี้สอดคลองกับงานวิจัยของ กัลยกร มั่นถาวรวงศ (2547 : 48) ไดศึกษาพบวา การสงเสริมการวิจัยและเกิดผลสัมฤทธิ์อยางเปนรูปธรรมนั้นขึ้นอยูกับ 78 | หนา
ผูบริหารสถานศึกษา เพราะเปนบุคคลที่มีอํานาจในการบริหารและอยูใกลชิดครู มากที่สุด ผูบริหารสถานศึกษาจะตองสนับสนุนและสงเสริมใหครูไดมีการศึกษาคนควา ดานการวิจัยเพื่อหาความรูใหมในการนําไปใชในการพัฒนาแกปญหาที่เปนอุปสรรคตอ การเรียนการสอนในชั้นเรียนอยางมีประสิทธิภาพ และเปนไปตามที่ จิราภา ลวงลือ (2547 : 47) กลาววา การที่จะนําผลการวิจัยในชั้นเรียนไปใชในการแกปญหา ปรับปรุง และพัฒนาการเรียนการสอนไดนั้น จะตองมีปจจัยที่จะชวยสงเสริม หรือสนับสนุนใหเกิด แรงจูงใจในการทํางาน สนับสนุนปจจัยทางดานวัสดุอุปกรณ งบประมาณ เวลา และ สงเสริมความกาวหนาในตําแหนงการงานของผูวิจัยดวย นอกจากนี้ยังสอดคลองกับ งานวิจัยของ ระพีพรรณ สีหะวงษ (2550 : 12 - 13) พบวา รูปแบบการพัฒนางานวิจัย ของบุ ค ลากร มหาวิ ท ยาลั ย ราชภั ฏ ศรี ส ะเกษ นั้ น นโยบายและแนวทางในการวิ จั ย ระดับชาติในอดีตมีลักษณะคอนขางกวางและมีการนําไปใชประโยชนโดยตรงคอนขาง นอย และรัฐไมใหความสําคัญตอการพัฒนาการวิจัยเทาที่ควรการวิจัยไทยจึงอยูใน สภาพที่ออนแอ แตปจจุบันรัฐใหความสําคัญตอการวิจัยมากขึ้น มีการกําหนดนโยบาย และแนวทางการวิจัยที่ชัดเจนขึ้น และมุงสงเสริมการทําวิจัยที่นําไปใชประโยชนได 1.4 องคประกอบการกํากับติดตามและประเมินผล บรรยายดวย 12 ตัวแปร องคประกอบนี้มีคาความแปรปรวน (eigenvalue) เทากับ 11.131 และคารอยละของ ความแปรปรวน (percent of variance) เทากับ 10.913 โดยมีคาน้ําหนักตัวแปรใน องคประกอบอยูระหวาง 0.502 - 0.738 ลําดับคาน้ําหนักตัวแปรจากมากไปนอย ดังนี้ (1) การกําหนดเกณฑและขั้นตอนการดําเนินงานทําวิจัยเพื่อพัฒนาการเรียนรู ไวอยางชัดเจนและสะดวกในการตรวจสอบ ติดตาม คาน้ําหนักเทากับ 0.738 (2) แต งตั้ งคณะกรรมการดํ าเนินการตรวจสอบและประเมินผลการทํา วิจั ย คาน้ําหนักเทากับ 0.6881 (3) จัดทําเครื่องมือตรวจประเมินผลการดําเนินงานวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.687
หนา | 79
(4) มีการตรวจสอบความกาวหนาของการทําวิจัย และแกไขปญหาอุปสรรคได ทันทวงที คาน้ําหนักเทากับ 0.688 (5) การรายงานผลการตรวจสอบประเมินผลตอที่ประชุมของสํานักงานเขตพื้นที่ การศึกษา เพื่อชี้แจงถึงความสําเร็จ และปญหาอุปสรรคที่พบคาน้ําหนักเทากับ 0.662 (6) ปรับปรุงแกไขวิธีการดําเนินงานตามแผนการวิจัยใหถูกตองและเหมาะสม อยูตลอดเวลา คาน้ําหนักเทากับ 0.620 (7) ดําเนินการเปรียบเทียบผลการปฏิบัติงานกับเกณฑ และเปาหมายที่กําหนด คาน้ําหนักเทากับ 0.502 องคประกอบนี้สอดคลองกับงานวิจัยของ ไพรซ (Price 1968 : 1) พบวา การกํากับติดตามและประเมินผลขึ้นอยูกับคุณภาพของ 5 องคประกอบ คือ การผลิต กําลังการผลิตและใชทรัพยากร การยินยอมการปฏิบัติตามการยอมรับบรรทัดฐานของ องค ก าร ขวั ญ ความพอใจและแรงจูง ใจของบุคลากร ความสามารถในการปรั บตั ว ความสามารถตอบสนองตอการเปลี่ยนแปลง และความเปนปกแผน เชนเดียวกับขอคนพบ งานวิจัยของ ณภชนก กําลังเกื้อ (2541) ระบุวา การกําหนดเกณฑและขั้นตอนการ ดําเนินงานทําวิจัยอยางชัดเจนและสะดวกในการตรวจสอบ ติดตาม ทําใหการบริหาร งานวิจัยประสบความสําเร็จ ตองดําเนินการกํากับ ติดตาม และประเมินผล ดังนี้ กําหนด นโยบายและการบริหารจัดการ กําหนดกระบวนการพัฒนา กําหนดการจัดการเพื่อ คุณภาพงานวิจัย กําหนดการสรางประชาคมวิจัย กําหนดการเผยแพรผลงานวิจัยและ การนําไปใชประโยชน และสอดคลองกับขอเสนอของ วิจารณ พานิช (2546 : 5) ที่วา การกํากับติดตามและประเมินผลสําหรับการบริหารงานวิจัย จําเปนอยางยิ่งตองมี การประยุกตใชหลักการ และวิธีการการจัดการตามกระบวนการของการวิจัย ประกอบดวย นโยบายและการวางแผนงานวิจัย การสงเสริมและสนับสนุนการทําวิจัยการเผยแพร ผลงานและการนําผลงานวิจัยไปใชประโยชน เพื่อดึงศักยภาพของคนในสังคม เพื่อสราง การเปลี่ยนแปลงที่พึงประสงค 80 | หนา
1.5 องคประกอบการองคกรเครือขาย บรรยายดวย 8 ตัวแปร องคประกอบนี้มี คาความแปรปรวน (eigenvalue) เทากับ 9.432 และคารอยละของความแปรปรวน (percent of variance) เทากับ 9.247 โดยมีคาน้ําหนักตัวแปรในองคประกอบอยูระหวาง 0.535 - 0.669 ลําดับคาน้ําหนักตัวแปรจากมากไปนอย ดังนี้ (1) จัดกลุมสถานศึกษาเพื่อพัฒนาดานวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.669 (2) จัดกลุมเขตพื้นที่เพื่อพัฒนาดานวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.663 (3) ใหมีหนวยงานกลางในการกําหนดประเด็นปญหาในการวิจัยคาน้ําหนัก เทากับ 0.635 (4) สรางกลุมเครือขายและใหมีอํานาจตอรองในการสนับสนุนงบประมาณ คาน้ําหนักเทากับ 0.572 (5) มีการจัดทําทําเนียบประวัติ ผูทําวิจัยของเขตพื้นที่การศึกษา คาน้ําหนัก เทากับ 0.564 (6) สงเสริมใหครูไปศึกษาดูงานโรงเรียนที่เปนโรงเรียนวิจัยตนแบบ คาน้ําหนัก เทากับ 0.551 (7) หนวยงานกําหนดใหบุคลากรทําวิจัยโดยออกเปนคําสั่ง คาน้ําหนักเทากับ 0.549 (8) ตั้งชุมนุมงานวิจัยในชั้นเรียน คาน้ําหนักเทากับ 0.535 องคประกอบนี้สอดคลองกับงานวิจัยของ ลําพอง กลมกูล (2548) พบวาโมเดล เครือขายวิจัยปฏิบัติการในชั้นเรียนที่พัฒนาขึ้นประกอบดวย 3 รูปแบบยอยคือ รูปแบบ เครือขายวิจัยปฏิบัติการในชั้นเรียนภายในโรงเรียน รูปแบบเครือขายวิจัยปฏิบัติการใน ชั้นเรียนภายในกลุมโรงเรียนและรูปแบบเครือขายวิจัยปฏิบัติการในชั้นเรียนภายในกลุม โรงเรียนและรูปแบบเครือขายวิจัยปฏิบัติการในชั้นเรียนภายในเขตพื้นที่การศึกษา และ ยังสอดคลองกับงานวิจัยของ แพรทชเลอร (Pratschler 2009 : 18 ) พบวา บุคคลที่เปน ครูพี่เลี้ยงรูสึกดีตอหนาที่ของตน เกิดการเรียนรูเติบโตทางวิชาชีพ ครูไดรับการดูแล และ หนา | 81
รูสึกมีกําลังใจและมีความตองการเรียนรูเติบโตดานวิชาการ และการทําวิจัยเพื่อพัฒนา การปฏิบัติงานสอนในชั้นเรียน แสดงใหเห็นวา ระบบเครือขายครูพี่เลี้ยงมีอิทธิพลสําคัญ ต อ การปฏิ บั ติ ง านของครู รวมถึ ง การพั ฒ นานวั ต กรรมและการทํ า วิ จั ย ชั้ น เรี ย นด ว ย นอกจากนี้ กิติชัย ปญญาวัน (2548 : 141) พบวา การประสานกลุมตางๆ ทําใหเกิดเปน เครือขายความรวมมือในการปฏิบัติงานนั้นตองอาศัยกระบวนการติดตอสื่อสาร และ การปฏิสัมพันธเปนสําคัญ ผลที่เกิดขึ้นคือ การเกิดระบบความสัมพันธในเครือขายแบบ ชวยเหลือเกื้อกูลในการรวมปฏิบัติงานควบคูไปกับกระบวนการเรียนระหวางทํางาน โดย เครือขายไดใหความสําคัญกับการจัดการความรูประสบการณจริงบนพื้นฐานความสัมพันธ ที่มีอยูเดิมของกลุมคน การผสมภาคีที่หลากหลายในการปฏิบัติงาน การผสานความรู สมัยใหมกับความรูพื้นบาน ประยุกตใชหลักธรรมทางศาสนา รวมถึงการใชทรัพยากรใน ทองถิ่นในการดําเนินงานที่สนับสนุนใหเกิดประสิทธิภาพมากขึ้นและตั้งชุมนุมงานใน ชั้นเรียน ทั้งนี้การกอตัวของเครือขายวิจัยปฏิบัติการในชั้นเรียนจะเกิดขึ้นไดตองเริ่มจาก การมี เ ป า หมายและวิ สั ย ทั ศ น ร ว มกั น ของสมาชิ ก ภายในเครื อ ข า ยในการทํ า วิ จั ย ปฏิบัติการในชั้นเรียนเพื่อแกปญหาและพัฒนาผูเรียนและมีการประสานความรวมมือกัน ในการพัฒนาเครือขายใหมีการดําเนินงานอยางตอเนื่อง 1.6 องคประกอบแรงจูงใจ บรรยายดวย 5 ตัวแปร องคประกอบนี้ มีคา ความแปรปรวน (eigenvalue) เทากับ 8.642 และคารอยละของความแปรปรวน (percent of variance) เทากับ 8.473 โดยมีคาน้ําหนักตัวแปรในองคประกอบอยู ระหวาง 0.508 - 0.696 ลําดับคาน้ําหนักตัวแปรจากมากไปนอย ดังนี้ (1) สนับสนุนใหมีการทําผลงานทางวิชาการเพื่อเลื่อนวิทยฐานะ คาน้ําหนัก เทากับ 0.696 (2) การสงเสริมใหศึกษานิเทศก มีบทบาทในการสนับสนุนงานวิจัยใหมากขึ้น คาน้ําหนักเทากับ 0.533
82 | หนา
(3) ใหครูและบุคลากรเห็นประโยชนและความสําคัญของการทําวิจัย เพื่อสราง ความมั่นใจในการทําวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.5223 (4) สรางมาตรการจูงใจใหครุและบุคลากรเกิดความรูสึก ประสงคที่จะทําวิจัย คาน้ําหนักเทากับ 0.514 (5) การสรางความตระหนักใหครูและบุคลากรในการแกปญหาการศึกษา คาน้ําหนักเทากับ 0.508 องคประกอบนี้สอดคลองกับงานวิจัยของ ริทชี่ (Ritchie 2006 : 15 - 18) ศึกษาองคประกอบที่ทําใหครูตัดสินใจทําวิจัยชั้นเรียน โดยยึดแนวคิดที่วา จะทําอยางไร ใหครูที่เคยทําวิจัยชั้นเรียนแลวและครูที่ยังไมเคยทําวิจัยชั้นเรียนยังคงทําการวิจัยชั้นเรียน ตอไป ผลการวิจัยพบวา การสนับสนุนการสรางบรรยากาศองคการ การสรางวัฒนธรรม การวิ จั ย แก ค รู และการสนั บ สนุ น จากบุ ค ลากรผู มี ค วามรู ค วามชํ า นาญด า นวิ จั ย ให ช ว ยเหลื อ ด า นข อ มู ล คํ า แนะนํ า ช ว ยเหลื อ จากบุ ค คลผู ชํ า นาญการวิ จั ย ทํ า ให ค รู มี แรงจูงใจในการทําวิจัยจากแรงผลักดันจากที่ทํางาน นอกจากนี้ วัฒนธรรมการทํางาน แบบเครือขาย ก็สงผลตอการตัดสินใจในการทํางานวิจัยของครูดวย การสนับสนุนใหครู นักวิจัยเกิดความคิดความมั่นใจในผลการทํางานและเปนแรงจูงใจใหทํางานวิจัยเพื่อ พัฒนาการเรียนการสอนนั้นจะตอง ทําใหครูนักวิจัยมีพฤติกรรม คือ 1) เปนผูรวมเรียนรู กับศิษยและเปนกัลยาณมิตรของศิษย 2) จัดกิจกรรมการเรียนการสอนโดยมีนักเรียน เปนศูนยกลางการเรียนรู 3) มีความยืดหยุนทั้งเนื้อหา กิจกรรม สื่อการเรียน 4) เปดโอกาส ใหผูปกครองเขามามีสวนรวมในการกําหนดกิจกรรมการเรียนการสอน 5) มีความเขาใจ นักเรียนมากยิ่งขึ้นทั้งในดานปญหาและพฤติกรรมของนักเรียน อันนําไปสูสัมพันธภาพที่ ดีระหวางครูกับนักเรียน และ 6) การใหคําแนะนําและสงเสริมนักเรียนไดตรงตาม ความตองการและความสามารถ 2. รูปแบบการสงเสริมการดําเนินการเพื่อพัฒนางานวิจัยของสํานักงานเขตพื้นที่ การศึกษา เปนรูปแบบความสัมพันธเชิงสาเหตุขององคประกอบ 6 องคประกอบ ดังนี้ หนา | 83
2.1 องคประกอบที่มีอิทธิพลทางตรงตอองคประกอบการกํากับ ติดตาม และ ประเมินผล คือ องคประกอบการสงเสริมการดําเนินการ องคประกอบองคกรเครือขาย องคประกอบวัฒนธรรมองคการ และองคประกอบแรงจูงใจ 2.1.1 การกํากับ ติดตาม และประเมินผล ไดรับอิทธิพลโดยตรงจาก องคกรเครือขาย และแรงจูงใจ และไดรับอิทธิพลทางออมจากการพัฒนาบุคลากรโดย สงผานปจจัยดานแรงจูงใจ สอดคลองวิจัย กิติชัย ปญญาวัน (2548 : 142) พบวา การประสานกลุมตางๆ ทําใหเกิดเปนเครือขายความรวมมือในการปฏิบัติงานนั้นตอง อาศัยกระบวนการติดตอสื่อสาร และการปฏิสัมพันธเปนสําคัญ ผลที่เกิดขึ้นคือ การเกิด ระบบความสัมพันธในเครือขายแบบชวยเหลือเกื้อกูลในการรวมปฏิบัติงานควบคูไปกับ กระบวนการเรียนรูระหวางทํางาน โดยเครือขายไดใหความสําคัญกับการจัดการความรู ประสบการณ จ ริ ง บนพื้ น ฐานความสั ม พั น ธ ที่ มี อ ยู เ ดิ ม ของกลุ ม คน การผสมภาคี ที่ หลากหลายในการปฏิบัติงาน การผสานความรูสมัยใหมกับความรูพื้นบาน ประยุกตใช หลักธรรมทางศาสนา รวมถึงการใชทรัพยากรในทองถิ่นในการดําเนินงานที่สนับสนุนให เกิดประสิทธิภาพมากขึ้นความสัมพันธของการกํากับติดตาม ประเมินผลกับแรงจูงใจ สอดคลองกับงานวิจัยของ ลา มาซา (La Masa 2005 : 3) พบวา ลักษณะความรวมมือ การสังเกตการณ แรงจูงใจอยางไมเปนทางการสงผลตอการปฏิบัติงานที่ดี กอใหเกิด การพัฒนาการดานการปฏิบัติงานของครู อีกทั้งไพรซ (Price 1968 : 2) กลาววา การกํากับ ติดตามประเมินผลนั้นขึ้นอยูกับคุณภาพขององคประกอบ ดังนี้ 1) การผลิต กําลังการผลิต และใชทรัพยากร 2) การยินยอมการปฏิบัติตามการยอมรับบรรทัดฐานขององคการ 3) ขวั ญ ความพอใจ และแรงจู ง ใจของบุ ค ลากร 4) ความสามารถในการปรั บ ตั ว ความสามารถตอบสนองตอการเปลี่ยนแปลง และ 5) ความเปนปกแผน เครื่องตัดสิน ความอยู ร อดขององค ก ารในระยะยาว และสอดคล อ งกั บ แนวคิ ด ของ ชู เ มคเกอร (Shumacher 2004 : 15 - 17) เสนอแนะ 4 ประเด็น คือ 1) ระบบการประเมิน การปฏิบัติงานของครูตองมีความชัดเจนและมีความเชื่อมโยงกับผลลัพธที่คาดหวังไว 84 | หนา
2) การสร า งแรงจู ง ใจต อ งได รั บ ความสํ า คั ญ มากขึ้ น 3) ระบบการประเมิ น ต อ งให ความสําคัญกับผลลัพธมากกวากระบวนการ และ 4) ตองระบุเปาหมายของการประเมิน อยางชัดเจน และความสัมพันธของการพัฒนาบุคลากรกับแรงจูงใจ 2.1.2 องคประกอบการกํากับติดตามและประเมินผล ไดรับอิทธิพล โดยตรงจากการสงเสริมการดําเนินการและวัฒนธรรมองคการ ซึ่งสอดคลองกับ แนวความคิดของ กิติชัย ปญญาวัน (2548 : 143) พบวา การประสานกลุม เพื่อใหเกิด เครือขายความรวมมือในการปฏิบัติงานนั้นตองอาศัยกระบวนการติดตอสื่อสาร และ การปฎิ สั ม พั น ธ ใ นรู ป แบบช ว ยเหลื อ เกื้ อ กู ล ในการร ว มปฏิ บั ติ ง านควบคู ไ ปกั บ กระบวนการเรียนรูระหวางทํางาน เปนสําคัญ และศุทธวัฒน นอยหมอ (2549) พบวา แนวทางในการสรางเครือขายอาสาสมัครพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยในพื้นที่ กรุงเทพมหานคร คือ การทําใหอาสาสมัครพัฒนาสังคมและความตองการของมนุษยมี การทํางานรวมกันเปนเครือขายอยางมีประสิทธิภาพไดแกกาสรางแกนนํา การมีสวนรวม ของสมาชิกการกําหนดวัตถุประสงค และการกําหนดกิจกรรมสอดคลองกับงานวิจัยของ จันทรา พักตรเพียงจันทร (2547) พบวา วัฒนธรรมองคการของโรงเรียนสัมพันธกับ การปฏิบัติงานวิชาการในโรงเรียนประถมศึกษาทั้งนี้โรงเรียนที่มีวัฒนธรรมองคกรอยูใน ระดับมากทําใหผลการปฏิบัติงานในดานวิชาการ อยูในระดับดี ในลักษณะเดียวกับ งานวิจัยของ ธวัชชัย สัตยสมบูรณ (2548) พบวา รูปแบบวัฒนธรรมองคการที่พึงประสงค ประกอบดวย การมุงผลสัมฤทธิ์ เนนความรู ความรับผิดชอบและความกระตือรือรน ความเปนปจเจกบุคคล ความสัมพันธระหวางบุคคล มีคุณธรรม ยึดหลักการ ซื่อสัตย สุจริตตอตนเอง หนาที่และสังคม ความเปนหนวยงาน มีการประกันคุณภาพ ความเปน ประชาธิปไตย การบริหารแบบมีสวนรวม การทํางานเปนทีม ความภูมิใจในอาชีพ การมุง พัฒนาบุคลากร และมีกระบวนการกํากับติดตามประเมินผล 2.1.3 องคกรเครือขาย ไดรับอิทธิพลโดยตรงจากวัฒนธรรมองคกรและ การพัฒนาบุคลากร และไดรับอิทธิพลทางออมจากการสงเสริมการดําเนินการ ซึ่งสงผล หนา | 85
ผานวัฒนธรรมองคการและการพัฒนาบุคลากร สอดคลองกับแนวคิดของ แพรทชเลอร (Pratschler 2009 : 19 - 20) พบวา บุคคล ที่เปนครูพี่เลี้ยงรูสึกดีตอหนาที่ของตน เกิด การเรียนรูเติบโตทางวิชาชีพ ครูไดรับการดูแล และรูสึก มีกําลังใจและมีความตองการ เรียนรูเติบโตดานวิชาการ และการทําวิจัยเพื่อพัฒนาการปฏิบัติงานสอน ในชั้นเรียน แสดงให เ ห็ น ว า ระบบเครื อ ข า ยครู พี่ เ ลี้ ย งมี อิ ท ธิ พ ลสํ า คั ญ ต อ การปฏิ บั ติ ง านของครู รวมถึ ง การพั ฒ นานวั ต กรรมและการทํ า วิ จั ย ชั้ น เรี ย นด ว ยนอกจากนี้ ครอสเดลล (Croasdaile 2005 : 21) พบวา สถานศึกษาที่มีวัฒนธรรมองคการที่สนับสนุนชวยเหลือ ครูสงผลใหครูมีสวนรวมในการทําวิจัยมากขึ้น ในลักษณะเดียวกัน เนาวเรศ นอยพานิช (2552 : 126 - 141) พบวา รูปแบบการจัดการองคกรเครือขายการจัดการศึกษานอกระบบ ในชุมชนมีปจจัย 2 ดาน คือ 1) ปจจัยดานการสรางเครือขาย ประกอบดวย 3 องคประกอบ ยอย ไดแก การสรางเครือขาย ความรวมมือในชุมชน รูปแบบการรวมตัวขององคกร เครือขาย และระดับการรวมมือขององคกรเครือขาย 2) ปจจัยดานการบริหารเครือขาย ประกอบดวย 4 องคประกอบ ไดแก หลักการของการทํางานแบบเครือขายความรวมมือ แนวทางการจัดการองคกรเครือขาย ขั้นตอนกระบวนการและความรวมมือขององคกร เครื อ ข า ย และการสร า งวั ฒ นธรรมในการทํ า งานร ว มกั น ขององค ก รเครื อ ข า ย ความสัมพันธขององคกรเครือขายกับการพัฒนาบุคลากร สวน ลิซา (Lisa : 11 - 17) พบวา 1) ครูมีสวนรวมในการพัฒนาองคกร มีพื้นฐานบนความสนใจงานวิชาการ และ ยึดมั่นในอาชีพครู 2) ครูที่มีสวนรวมในคณะทํางานที่ดีตอกลุมทีมงาน และ 3) กลุมครูที่ มีอายุ 36-40 ป มีเจตคติที่ดีตอการทํางานเปนทีม และสมฤทัย รอดประเสริฐ (2544) พบวา การสงเสริมการพัฒนาบุคลากรโรงเรียนประถมศึกษา สังกัดสํานักงานการประถมศึกษา จังหวัดสระแกวโดยรวมอยูในระดับมาก เมื่อพิจารณารายดาน พบวา ดานการพัฒนา บุคลากรโดยกระบวนการปฏิบัติงาน กระบวนการพัฒนาตนเอง และดวยกระบวนการ บริหารอยูในระดับมาก สวนการพัฒนาบุคลากรดวยการฝกอบรม และการสงบุคลากร ไปศึกษาอบรมหรือดูงานอยูในระดับปานกลาง การสงเสริมการดําเนินการจะสรางใน 86 | หนา
เกิดวัฒนธรรมองคกรบุคลากรมีแนวการปฏิบัติงานเปนไปแนวเดียวกัน มีการพัฒนา บุคลากรใหบุคลากรมีความรูความเชี่ยวชาญในงานที่ทํา เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรูเกิด เปนองคกรเครือขายทั้งในรูปแบบเปนทางการและไมเปนทางการซึ่งเปนการ ซึ่งเปน ประโยชนอยางยิ่งตอการสงเสริมการดําเนินการเพื่อพัฒนางานวิจัยของสํานักงานเขต พื้นที่การศึกษา 2.1.4 องคประกอบแรงจูงใจ ไดรับอิทธิพลโดยตรงจากการสงเสริม การดําเนินการและการพัฒนาบุคลากร สอดคลองกับงานวิจัยของ แฟรมมางก (Flammang 2009 : 32-36) พบวา สํานักงานเขตพื้นที่มีอิทธิพลตอการปฏิบัติงานและ สรางนวัตกรรม โดยสนับสนุนขอมูลและอุปกรณที่จําเปน การสนับสนุนการสรางเครือขาย ครูและการสรางพี่เลี้ยงดานวิชาการสงผลตอการชวยเหลือดานการสรางผลงานวิจัยและ นวัตกรรมในการเรียนการสอนในชั้นเรียน อีกทั้งขอคนพบของ แพรทชเลอร (Pratschler 2009 : 21 - 22) พบวา บุคคลที่เปนครูพี่เลี้ยงรูสึกดีตอหนาที่ของตน เกิดการเรียนรู เติบโตทางวิชาชีพ ครูไดรับการดูแล และรูสึกมีกําลังใจและมีความตองการเรียนรูเติบโต ดานวิชาการ และการทําวิจัย เพื่อพัฒนาการปฏิบัติงานสอนในชั้นเรียน แสดงใหเห็นวา ระบบเครือขายครูพี่เลี้ยงมีอิทธิพลสําคัญตอการปฏิบัติงานของครู รวมถึงการพัฒนา นวัตกรรมและการทําวิจัยชั้นเรียน 2.2 องคประกอบที่มีอิทธิพลทางออมตอองคประกอบการกํากับ ติดตาม และ ประเมินผล คือ 2.2.1 อิทธิพลทางออมของการสงเสริมการดําเนินการ อิทธิพลผล ทางออมที่ผานวัฒนธรรมองคการ อิทธิพลผลทางออมที่ผานวัฒนธรรมองคการ แลว ผานตอไปยังองคกรเครือขาย อิทธิพลผลทางออมที่ผานวัฒนธรรมองคการ แลวผาน ตอ ไปยั งการพั ฒ นาบุ ค ลากร แล วผ า นต อ ไปยั ง แรงจู ง ใจ อิ ท ธิ พ ลผลทางออ มที่ ผ า น องคกรเครือขาย อิทธิพลผลทางออมที่ผานแรงจูงใจอิทธิพล ทางออมที่ผานการพัฒนา
หนา | 87
บุคลากร แลวผานตอไปยังองคกรเครือขาย และอิทธิพลผลทางออมที่ผานการพัฒนา บุคลากร แลวผานตอไปยังแรงจูงใจ 2.2.2 อิทธิพลผลทางออมของวัฒนธรรมองคการ อิทธิพลทางออม ที่ผานองคกรเครือขาย อิทธิพลทางออมที่ผานการพัฒนาบุคลากร แลวผานตอไปยัง แรงจู ง ใจ และอิ ท ธิ พ ลทางอ อ มที่ ผ า นการพั ฒ นาบุ ค ลากร แล ว ผ า นต อ ไปยั ง องค ก ร เครือขาย 2.2.3 อิ ท ธิ พ ลทางอ อ มของการพั ฒ นาบุ ค ลากร อิ ท ธิ พ ลทางอ อ ม ที่ผานองคกรเครือขาย และอิทธิพลทางออมที่ผานแรงจูงใจ 2.2.4 อิทธิพลรวมของตัวแปรที่มีตอการกํากับติดตาม และประเมินผล คื อ อิ ท ธิ พ ลรวมของการส ง เสริ ม การดํ า เนิ น การ อิ ท ธิ พ ลรวมของวั ฒ นธรรมองค ก ร อิทธิพลรวมของการพัฒนาบุคลากร อิทธิพลรวมขององคกรเครือขาย และอิทธิพลรวม ของแรงจูงใจ 5. ขอเสนอแนะ ผูวิจัยมีขอเสนอแนะในการนําผลการวิจัยไปใชเพื่อประโยชนตอการพัฒนา คุณภาพศึกษา ดังนี้ 1. การพั ฒ นาบุ ค ลากรเรื่ อ งงานวิ จั ย จะต อ งคํ า นึ ง ถึ ง วั ฒ นธรรมองค ก ร การสงเสริมการดําเนินการ การกํากับติดตามและประเมินผล องคกรเครือขาย การสราง แรงจูงใจ ในการจัดอบรมพัฒนาบุคลากรนั้นจะตองเนนทั้งระดับสถานศึกษาและระดับ เขตพื้นที่การศึกษา โดยเนนเนื้อหาที่เปนประโยชนในการทํางานวิจัยของครูและบุคลากร ทางการ เชน องคความรูเกี่ยวกับวิจัยทางการศึกษา นโยบายการบริหารงานวิจัยจาก สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน เครือขายวิจัยจากสํานักงานคณะกรรมการ วิจัยแหงชาติ แนวทางปฏิบัติที่เปนเลิศ (Best Practices) โครงการยุววิจัย เปนตน 2. การสรา งวัฒ นธรรมองค การเพื่อ พัฒนางานวิ จัยของสํ านัก งานเขตพื้น ที่ การศึกษาจําเปนตองสงเสริมการดําเนินการโดยใหการสนับสนุนในดานวัสดุอุปกรณ 88 | หนา
แหลงเรียนรู งบประมาณ ตลอดจนผูเชี่ยวชาญกับครูและบุคลากรทางการศึกษา และ ที่สําคัญตองมีกระบวนการกํากับติดตาม และประเมินผลที่มีประสิทธิภาพ ใหครูและ บุคลากรตระหนั กและเขา ใจว าการกํ ากับ ติดตาม และประเมินผลเปนส วนหนึ่ง ของ การปฏิบัติงานในองคกร 3. สํ า นั ก งานเขตพื้ น ที่ จ ะต อ งให ค วามสํ า คั ญ กั บ การสร า งองค ก รเครื อ ข า ย เพราะทําใหครูและบุคลากรทางการศึกษาสามารถแลกเปลี่ยนเรียนรูเกี่ยวกับการทําวิจัย ซึ่งในการสรางเครือขายที่มีประสิทธิภาพจะตองคํานึงถึงการสรางวัฒนธรรมองคกรใหมี ความเขมแข็ง การพัฒนาบุคลากรใหมีความรูเกี่ยวกับการทําวิจัย และใหการสนับสนุน ในดานวัสดุอุปกรณ แหลงเรียนรู งบประมาณ ตลอดจนผูเชี่ยวชาญ 4. สํานักงานเขตพื้นที่ทางการศึกษาจะตองสรางแรงจูงใจใหกับครูและบุคลากร ทางการศึกษา มีความตองการและตระหนักถึงความสําคัญของการทํางานวิจัย ซึ่งใน การสรางแรงจูงใจใหกับครูและบุคลากรทางการศึกษานั้นสามารถดําเนินการโดยให การส ง เสริ ม การดํ า เนิ น การ ทั้ ง ในด า นประมาณ วั ส ดุ อุ ป กรณ ผู เ ชี่ ย วชาญ เป น ต น นอกจากนั้นการพัฒนาบุคลากรใหมีความรูความสามารถดานการวิจัยยังเปนปจจัยที่ สรางแรงจูงใจใหครูและบุคลากรทางการศึกษาทํางานวิจัยไดเปนอยางดี ขอเสนอแนะสําหรับการวิจยั ครั้งตอไป 1. ควรมี วิ จั ย เปรี ย บเที ย บ “รู ป แบบการส ง เสริ ม การดํ า เนิ น การเพื่ อ พั ฒ นา งานวิจัยของสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา” ระหวางกลุมที่สมัครใจและกลุมสุมตัวอยาง 2. ควรใหมีหนวยงานวิจัยเพื่อประเมินโครงการวิจัยการสงเสริมการดําเนินการ เพื่อพัฒนางานวิจัยของสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา 3. ควรมีการศึกษาสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษาที่มีแนวทางปฏิบัติที่เปนเลิศ (Best Practices) โดยใชรูปแบบระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ
หนา | 89
6. เอกสารอางอิง กิติชัย ปญญาวัน. (2548). “การเชื่อมประสานเครือขายเพื่อการเรียนรูและปฏิบัติงาน : กรณีศึกษาเครือขายการสรางเสริมสุขภาพจังหวัดแพร.” วิทยานิพนธศึกษา ศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร. กัลยกร มั่นถาวรวงศ. (2547). “บทบาทของผูบริหารสถานศึกษาตอการสงเสริมการวิจัย ในชั้นเรียนระดับการศึกษาขั้นพื้นฐานในกรุงเทพมหานคร.” วิทยานิพนธครุศาสต รมหาบัณฑิต สาขาบริหารการศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา. จันทรา พักตรเพียงจันทร. (2547). “การศึกษาความสัมพันธระหวางวัฒนธรรมโรงเรียน กับการปฏิบัติงาน วิชาการในโรงเรียนประถมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพื้นที่ การศึกษากาญจนบุรี.” วิทยานิพนธมหาบัณฑิต สาขาการบริหารการศึกษา บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ. จิราภา ลวงลือ (2547). “สภาพและปญหาการทําวิจัยในชั้นเรียนของครูโรงเรียน อาชีวศึกษาเอกชนเขตกรุงเทพมหานคร 2.” ปริญญาครุศาสตรอุตสาหกรรม มหาบัณฑิต สาขาวิชาหลักสูตรและการสอนอาชีวศึกษา สถาบันเทคโนโลยีพระ จอมเกลาเจาคุณทหารลาดกระบัง. ณภชนก กําลังเกื้อ. (2541). “ความคาดหวังและการประเมินการดําเนินการจริงของ นักวิจัย ที่มีตอ การบริหารงานวิจัย ของสํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.” ปริญญาวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาจิตวิทยาอุตสาหกรรม ภาควิชาจิตวิทยา มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร. ธเนศ ตวนชะเอม. (2548). “การบริหารงานวิจัย.” เอกสารประกอบการบรรยายในการ สัมมนา เรื่อง การบริหารงานสุขศึกษาและประชาสัมพันธ. โรงแรมเวลคัม จอม เทียนพัทยา จังหวัดชลบุรี กองสุขศึกษา สํานักงานปลัดกระทรวงสาธรณสุข.
90 | หนา
ธวัชชัย สัตยสมบูรณ. (2548). “วัฒนธรรมองคการที่พึงประสงคของวิทยาลัยการ สาธารณสุขสิรนิ ธร สถาบันพระบรมราชชนก.” วิทยานิพนธปริญญาศึกษาศาสตร ดุษฎีบัณฑิต สาขาการบริหารการศึกษา บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยบูรพา. เนาวเรศ นอยพานิช. (2552). “รูปแบบการจัดการองคกรเครือขายการจัดการศึกษานอก ระบบในชุมชน.” วารสารวิชาการมหาวิทยาลัยอีสเทิรนเอเชีย 3 2 (กรกฎาคม–ธันวาคม 2552) : 126-141. บัญชา อึ๋งสกุล อางถึงใน เกียรติศักดิ์ ชิณวงศ. (2546). “สภาพและปญหาครู ประถมศึกษาทีพ่ บในการวิจัยชั้นเรียนของโรงเรียน สังกัดสํานักงานการ ประถมศึกษา อําเภอพระแสง จังหวัดสุราษฎรธานี.” ปริญญาศึกษาศาสตร มหาบัณฑิต สาขาการบริหารการศึกษา มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร. ระพีพรรณ สีหะวงษ. (2550). “รูปแบบการพัฒนางานวิจัยของบุคลากร มหาวิทยาลัย ราชภัฏศรีสะเกษ.” วิทยานิพนธครุศาสตรมหาบัณฑิต บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยราชภัฎศรีสะเกษ. ลําพอง กลมกูล. (2548). “การพัฒนาโมเดลเครือขายวิจัยปฏิบัติการในชั้นเรียน.” วิทยานิพนธ มหาบัณฑิตครุศาสตร (วิจัยการศึกษา) บัณฑิตวิทยาลัย. จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย. วิจารณ พานิช. (2545). การบริหารงานวิจัย แนวคิดจากประสบการณ. กรุงเทพฯ : บริษัท เคล็ดไทย จํากัด. ศุทธวัฒน นอยหมอ. (2549). “เครือขายสงเสริมสุขภาพของโรงเรียนสงเสริมสุขภาพสังกัด สํานักงานการประถมศึกษาจังหวัดเชียงราย.” วิทยานิพนธครุศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการบริหารการศึกษา คณะครุศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฎเชียงราย. พจนันท รมสนธิ์. (2543). “การบริการของหนวยงานบริการงานวิจัยใน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร.” ปริญญาศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาการ บริหารการศึกษา ภาควิชาการศึกษา มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร. หนา | 91
สมฤทัย รอดประเสริฐ. (2544). “การสงเสริมการพัฒนาบุคลากรโรงเรียนประถมศึกษา สังกัดสํานักงานการประถมศึกษาจังหวัดสระแกว.” วิทยานิพนธศึกษาศาสตร มหาบัณฑิต สาขาการบริหารการศึกษา บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยบูรพา. สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน.(2553). แผนปฏิบัติการสํานักงาน คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานประจําป : ขอมูลสถิติประจําป 2552 (อัดสําเนา) สํานักงานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ. (2551). การวิจัยไทย : วิวัฒนาการสูอนาคต. กรุงเทพฯ : สวัสดิการสํานักงานคณะกรรมการการศึกษาแหงชาติ (อัดสําเนา) Croasdaile, Susanne Swing. (2005). Social Organizational Factors Related to Involvement in Teacher Research : A Study of Teacher Researchers. University of Virginia. Lisa, Smulyan. (1988). “The Collaboration Process in Action Research” Education Research Quaterly, 12(1) : 11-17;October. Pratschler, Marianne. (2009). Effects of Mentoring Preservice Teachers on Inservice Teacher in Professional Development School Environments. Walden University. Price, James. L. (1968). Organization Effectiveness : An Inventory of Propositions. Homwood, Illinois : Richard D. Irwin Inc. Ritchie, Gail V. (2006). Teacher Research as a Habit Mind. George Mason University. Shumacher, Gerald T. (2004). Perceptions of the Impact of a Standards Based Teacher Evaluation System Based on the Danielson Framework for Teaching Model on Teaching and Student Learning. [Online]. accessed 22 February 2011. Available from http://www.lib.umi.com/dissertations/ 92 | หนา
การพัฒนาสูตรการจัดสรรงบประมาณเพือ่ พัฒนาประสิทธิภาพ การใชจา ยเงินงบประมาณในระดับเขตพื้นที่การศึกษา และการจัดทําตัวชี้วัด สถานะเศรษฐกิจ และสังคมระดับโรงเรียน ระยะที่ 1 รองศาสตราจารย ดร. ชัยยุทธ ปญญาสวัสดิ์สุทธิ์1และคณะ2
1. หลักการและเหตุผล การพัฒนาแนวทางการจัดสรรงบประมาณ เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการใชจาย ความเสมอภาค และความเปนธรรมทางการศึกษาใหมากขึ้น เปนเรื่องที่จําเปนและมี ความสําคัญ ปจจุบัน สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานจัดสรรงบประมาณ ใหแกเขตพื้นที่การศึกษา โดยอาศัยสูตรการคํานวณ ที่ไดมีการพัฒนาขึ้นในป 2549 และ มีการปรับปรุงวิธีการคํานวณเรื่อยมาจนถึงปจจุบัน แนวทางการจัดสรรงบประมาณ โดยอิงกับสูตร เปนวิธีที่แพรหลายในหลายๆประเทศ เพราะอิงกับหลักการความโปรงใส สะท อ นความจํ า เป น สอดคล อ งกั บ นโยบาย ลดความไม เ ท า เที ย มกั น และเพิ่ ม ประสิทธิภาพการใชจายของเงินงบประมาณ อาทิ งบประมาณที่จัดสรรสะทอนความ ตองการ ความขาดแคลน ภาระและความยากลําบากในการปฏิบัติงานของโรงเรียนและ เขตพื้นที่การศึกษา อย า งไรก็ ต ามสู ต รการจั ด สรรเดิ ม ที่ ใ ช อ ยู นั้ น จํ า เป น ต อ งมี ก ารพั ฒ นาและ ปรับเปลี่ยนใหสมบูรณมากขึ้น ทั้งนี้ เพื่อใหสอดคลองกับแนวนโยบายการพัฒนาระบบ การศึกษาในปจจุบัน สอดคลองกับโครงสรางการบริหารเขตพื้นที่การศึกษา ซึ่งปจจุบัน ไดมีการแยกเขตพื้นที่ประถมศึกษาและมัธยมศึกษาออกจากกัน อีกทั้งจําเปนตองปรับปรุง ระบบฐานขอมูลที่ใชสนับสนุนการคํานวณ ซึ่งก็ไดเปลี่ยนแปลง ไปจากเดิมมากเชนกัน แนวทางการปรับปรุงสูตรการจัดสรรงบประมาณ จะมุงเนนการสงเสริมบทบาท ของเขตพื้นที่การศึกษาในมิติประสิทธิภาพการบริหาร มิติการดําเนินงานตามนโนบาย 1 2
อาจารยประจําคณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร นางสาวปรัชญวรรณ วนานันท และนายวรัญไชย ธันธนาพรชัย
หนา | 93
หรือกลยุทธตางๆ ของ สพฐ. และมิติผลลัพธทางการศึกษา โดยเฉพาะเรื่องคุณภาพการ จัดการศึกษาที่เปนปญหาสําคัญ และเรงดวนมากในปจจุบัน นอกจากนี้สูตรที่พัฒนาขึ้น ใหม สงเสริมพัฒนาศักยภาพการทํางานใหเขตพื้นที่การศึกษา ในลักษณะการใหรางวัล แกเขตที่มีความสามารถในการใชงบประมาณไดอยางมีประสิทธิภาพ รวมทั้งสนับสนุน เพิ่มเติมใหแกเขตพื้นที่ที่ตามระดับความขาดแคลน เพื่อยกระดับประสิทธิภาพการทํางาน ดังนั้น การศึกษาเพื่อปรับปรุงสูตรการจัดสรรเงินงบประมาณดานการศึกษา จึงมีความจําเปน ชวยใหกลไกการจัดสรรเงินแกโรงเรียนและเขตพื้นที่การศึกษาเปนไป อยางมีประสิทธิภาพ โปรงใส เปนธรรม สนับสนุนการกระจายอํานาจ ครอบคลุมมิติพื้นที่ ที่มีความแตกตางไดมากขึ้น และสะทอนความตองการใชทรัพยากรในอนาคตไดดีขึ้น 2. วัตถุประสงคการศึกษา 1. เพื่อพัฒนาและปรับสูตรการจัดสรรเงินงบประมาณในระดับเขตพื้นที่ใหมี ความพรอมและครบถวนสําหรับการจัดสรรงบประมาณป 2554 2. เพื่อพัฒนาบุคลากรของสพฐ.ใหสามารถประยุกตใชสูตรการจัดสรร งบประมาณที่ไดพัฒนาขึ้น 3. วิธีการศึกษา 1. ทบทวนแนวทางการจัดสรรเงินงบประมาณสําหรับเขตพื้นที่การศึกษาที่ผานมา 2. จัดสัมมนารับฟงความคิดเห็นตอแนวทางการจัดสรรที่ผานมา 3. ออกแบบองคประกอบของสูตรการจัดสรรสําหรับเขตพื้นที่การศึกษาตามกรอบ แนวคิดการจัดสรรงบประมาณตามความจําเปน (Needs - Based Funding Formula) 4. ตรวจสอบความเป น ไปได ใ นการจั ด เก็ บ ข อ มู ล และดํ า เนิ น การจั ด เก็ บ ตาม องคประกอบของสูตร 5. พัฒนารายละเอียดสูตรการคํานวณ และกําหนดกรอบวงเงินจัดสรร 6. เสนอผลการพัฒนาสูตรการจัดสรรสําหรับเขตพื้นที่ และจัดสัมมนาเพื่อรับฟง ความคิดเห็นจากผูมีสวนไดสวนเสีย 94 | หนา
4. ผลการศึกษา 4.1 สูตรปจจุบัน 4.1.1 สูตรปจจุบันปงบประมาณ 2554 สพฐ.จัดสรรงบประมาณ (งบดําเนินงาน) ใหแก สพป. 183 เขต โดยแบงออกไดเปน 2 สวนคือ งบประจํา และงบพัฒนา งบประจํา ในกรอบวงเงินรวม 886,665,040 บาท ประกอบดวย (ก) งบ ความจําเปนพื้นฐาน จัดสรรใหเทากัน เขตละ 1 ลานบาท และจัดสรรเปน คาสาธารณูปโภคใหอีก ตามกรอบอัตรากําลังระหวาง 520,000 - 600,000 บาท (ข) งบภาระงานและสงเสริมนโยบาย จัดสรรตามกรอบอัตรากําลัง ผลการประเมินความพึงพอใจของโรงเรียนตอการบริหารจัดการของ สพป. จัดสรรตามจํานวนนักเรียนในเขต และจัดสรรเทากัน เพื่อเปนคาใชจาย การติดตามคุณภาพการศึกษา และ (ค) งบองคประกอบอื่นๆ ตามลักษณะ พิเศษของเขต อาทิ เขตที่มีสนามบิน และเขตที่มีโรงเรียนในพื้นที่สูง งบพัฒนา เปนการจัดสรรเพื่อใหเขตดําเนินงานตามกลยุทธสวนแรกเปน งบแลกเปาพื้นฐาน จัดสรรใหเทากันเขตละ 3 ลานบาท และงบแลกเปา เพิ่มเติม จัดสรรใหตามโครงการของ แตละ สพป. ระหวาง 1 - 2 ลานบาท 4.1.2 ตามสูตรป 2554 พบวาในการจัดสรรงบประจํานั้น รอยละ 31 ของงบ ประจํ า ที่ จั ด สรรให เ ขต เป น การจั ด สรรให ทุ ก เขตเท า กั น และอี ก เกื อ บร อ ยละ 70 มีการจัดสรรโดยอาศัยหลักเกณฑที่แตกตางกันไปชี้วา มีการจัดสรรงบประมาณ ตามความแตกตางของภาระงาน และความยากลําบากในการปฏิบัติงาน จึงนับไดวา สูตรชวยใหเกิดความเปนธรรมและประสิทธิภาพการจัดสรร 4.1.3 องคประกอบที่ไดรับงบประมาณสูงเรียงตามลําดับคือ ระดับความพึงพอใจ ตอการทํางาน (27%) กรอบอัตรากําลัง (22%) คาใชจายพื้นฐาน (21%) คาสาธารณูปโภค (12%) การติดตามคุณภาพ (10%) จํานวนนักเรียน (8%) เขตพิเศษ (2%)
หนา | 95
4.1.4 งบประมาณจัดสรรใหเฉลี่ยตอเขต 4.8 ลานบาท (ยังไมรวมงบพัฒนา) สูงสุด 5.3 ลานบาท ต่ําสุด 4.5 ลานบาท 4.1.5 เขตที่ไดรับสูงสุด 5 ลําดับแรกคือ อุดรธานี เขต 1 กทม.เขต 1 สกลนคร เขต 1 อุบลราชธานี เขต 1และ เชียงใหม เขต 2 4.1.6 เขตที่ไดรับต่ําสุด 5 ลําดับสุดทายคือ ระยอง เขต 2 ลําปาง เขต 2 พะเยา เขต 1 กาญจนบุรี เขต 4และ เลย เขต 3 4.2 ขอเสนอสูตรใหม 4.2.1 มีองคประกอบเพิ่มเติมอีก 2 สวนคือ สวนแรก จัดสรรเพิ่มเติมเพื่อให สะทอนความแตกตางในดานผลงานของเขตพื้นที่ รวม 3 ดานคือ ดานประสิทธิภาพการบริหารจัดการ ดานคุณภาพการดําเนินงานของสถานศึกษา และ ดานผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของนักเรียน 4.2.2 การจั ด สรรมี ทั้ ง ด า นที่ เ ป น การสร า งแรงจู ง ใจให กั บ เขตพื้ น ที่ ที่ มี ประสิ ท ธิ ภ าพ และในขณะเดี ย วกั น ก็ มี ก ารจั ด สรรช ว ยชดเชยให กั บ เขตพื้ น ที่ ที่ มี ความลําบากในการดําเนินงานมากกวาเขตอื่นๆ 4.2.3 องคประกอบเพิ่มเติมสวนที่สอง คือ การจัดสรรใหเขตพื้นที่เพื่อใหมีการ ดําเนินงานตามนโยบายของกระทรวงศึกษาธิการ แยกตามกลยุทธตางๆ รวม 4 กลยุทธ 4.2.4 เกณฑการจัดสรรใหตามองคประกอบเพิ่มเติมทั้ง 2 สวนนี้ อาศัยแนวคิด การจัดลําดับของตัวชี้วัด โดยการแบงกลุมออกตามเดไซล กรณีที่จัดสรรเพื่อเปนการสราง แรงจูงใจ เขตที่ตกอยูในกลุมเดไซลที่สูง จะไดรับจัดสรรมากกวาเขตที่อยูในเดไซลต่ํา ในทางตรงกันขาม กรณีที่จัดสรรเพื่อชดเชยความขาดแคลน เขตที่อยูในเดไซลต่ํากวา จะไดรับจัดสรรมากกวา 4.2.5 โดยสรุป สูตรการจัดสรรที่พัฒนาขึ้น ประกอบดวย 5 องคประกอบและ 15 ตัวชี้วัด คือ 96 | หนา
ความจําเปนพืน้ ฐาน (2 ตัวชีว้ ัด) ภาระงาน (5 ตัวชี้วัด) ลักษณะเฉพาะเขต (2 ตัวชี้วัด) ผลงาน (3 ตัวชี้วัด) งานตามนโยบาย ( 4 ตัวชี้วัด) 4.2.6 วงเงินจัดสรรใหเขตพื้นที่ มีคาเทากับ ผลรวมการจัดสรรตามองคประกอบ ที่ 1 ถึง 5 กรอบวงเงินจัดสรรสําหรับองคประกอบที่ 1 - 3 คิดเปน 886.7 ลานบาท สวนกรอบ วงเงินสําหรับองคประกอบเพิ่มเติมอีก 2 สวนคิดเปน 1,261.8 ลานบาท รวมเปนเงินทั้งสิ้น 2,148.9 ลานบาท 4.2.7 ตารางที่ 1 แสดงรายละเอียดขององคประกอบ ตัวชี้วัดและเงินที่จัดสรร ใหในแตละรายการ พบวา องคประกอบดานงานตามนโยบายมีสัดสวนของงบประมาณ มากที่สุด คิดเปนรอยละ 52.74 รองลงมาไดแก องคประกอบดานภาระงาน รอยละ 27.68 ดานความจําเปนพื้นฐาน รอยละ 13.33 ดานผลงาน รอยละ 5.97 และ ลักษณะเฉพาะของเขต รอยละ 0.28 ตามลําดับ 4.2.8 งบประมาณเฉลี่ยตอเขต 11.7 ลานบาท สูงสุด 12.5 ลานบาท ต่ําสุด 10.9 ลานบาท 4.2.9 รายละเอียดตัวชี้วัด และเกณฑการจัดสรรในแตละองคประกอบ แสดงไว ในตารางที่ 2 5. สรุปและขอเสนอแนะเชิงนโยบาย 5.1 แนวทางการจัดสรรงบประมาณในอนาคต ควรใหน้ําหนักตอการจัดสรรเงิน ตามประสิทธิ ภาพของการทํางาน และการจัดสรรตามเปาหมายกลยุทธใหมากยิ่งขึ้น รวมทั้งเปนประโยชนตอการศึกษาเปรียบเทียบประสิทธิภาพการใชจายงบประมาณใน แตละเขตพื้นที่
หนา | 97
5.2 เพื่อสงเสริมศักยภาพการบริหารงบประมาณของเขตพื้นที่การศึกษา ลดความเหลื่ อ มล้ํ า ที่ เ กิ ด จากบริ บ ทของพื้ น ที่ ม ากยิ่ ง ขึ้ น ควรพิ จ ารณาการจั ด สรร งบประมาณเพิ่มเติม ซึ่งสะทอนความขาดแคลนในแตละมิติของเขตพื้นที่การศึกษา (งานในระยะที่สองของโครงการ) 5.3 การสงเสริมประสิทธิภาพการใชจาย และการบริหารจัดการงบประมาณ ของเขตพื้นที่การศึกษา ควรดําเนินการควบคูไปกับการกระจายอํานาจ เพื่อใหเขตพื้นที่ การศึกษาและสถานศึกษามีอิสระและคลองตัว ขยายวงเงินจัดสรรที่ใหเขตสามารถ บริหารจัดการมากขึ้น ภายใตกรอบเปาหมายตามกลยุทธของ สพฐ. 5.4 เพื่อใหการบริหารจัดการงบประมาณเปนไปอยางมีประสิทธิภาพ สพฐ. ควรเนนการทําหนาที่ในการกํากับ ติดตามการดําเนินงานตามนโยบายมากขึ้น ควบคูกับ การกระจายอํานาจใหแกเขตพื้นที่การศึกษา 5.5 การบริหารที่มีประสิทธิภาพตั้งอยูบนพื้นฐานการมีขอมูลที่ครบถวน ทั น เวลาต อ การตั ด สิ น ใจ ดั ง นั้ น สพฐ.จํ า เป น ต อ งพั ฒ นาฐานข อ มู ล เพื่ อ สนั บ สนุ น การจั ด สรรงบประมาณโดยใช สู ต ร ให มี ค วามต อ เนื่ อ ง เพิ่ ม ข อ มูล เชิ ง ลึ กในมิ ติ พื้ น ที่ เพื่อตอบสนองการเปลี่ยนแปลงเชิงปริมาณและคุณภาพ 5.6 ขยายขอบเขตของสูตรการจัดสรรใหครอบคลุมหมวดงบประมาณอื่นๆ เพื่อใหเห็นภาพรวมของการใชจายและที่มาของทรัพยากรในระดับเขตพื้นที่การศึกษา ขอมูลเหลานี้เปนประโยชนตอการวิเคราะหตนทุนผลผลิต และการศึกษาเปรียบเทียบ ประสิทธิภาพการใชจายงบประมาณระหวางเขตพื้นที่ นอกจากนี้ เปนประโยชนตอ การพัฒนาสูตรใหสมบูรณมากขึ้น
98 | หนา
ตารางที่ 1 รายละเอียดสูตรการจัดสรรงบประมาณสําหรับเขตพื้นที่การศึกษาที่พัฒนาใหม องคประกอบ ความจําเปนพื้นฐาน งบประมาณขั้นต่ํา คาสาธารณูปโภคเพิ่มเติม ภาระงาน ขนาดบุคลากรตามกรอบ ผลประเมินคุณภาพของเขต จํานวนนักเรียน การติดตามคุณภาพ ลักษณะเฉพาะเขต มีสนามบิน โรงเรียนในพื้นที่พิเศษ ผลงาน ประสิทธิภาพการดําเนินงานของเขต คุณภาพสถานศึกษา ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน งานตามนโยบาย กลยุทธที่ 1 กลยุทธที่ 2 กลยุทธที่ 3 กลยุทธที่ 5 งบประมาณรวม
งบประมาณ (บาท) 286,432,000 183,000,000 103,432,000 594,794,040 193,935,000 236,859,040 72,500,000 91,500,000 5,984,000 1,560,000 4,424,000 128,282,420 38,070,000 37,996,920 52,215,500 1,133,453,489 388,736,925 32,688,050 146,309,136 565,719,379 2,148,945,949
รอยละ 13.33 8.52 4.81 27.68 9.02 11.02 3.37 4.26 0.28 0.07 0.21 5.97 1.77 1.77 2.43 52.74 18.09 1.52 6.81 26.33 100
หนา | 99
ตารางที่ 2 รายละเอียดตัวชี้วัด และเกณฑการจัดสรรในแตละองคประกอบ รายละเอียด องคประกอบ งบประมาณขั้น พื้นฐาน ความจําเปน คา พื้นฐาน สาธารณูปโภค เพิ่มเติม
องคประกอบ
ตัวชี้วัด สพป.
เงินที่จัดสรรให เขตละ 1,000,000 บาท
อัตรากําลัง 75 คน เขตละ 600,000 บาท อัตรากําลัง 67 คน เขตละ 536,000 บาท อัตรากําลัง 65 คน เขตละ 520,000 บาท อัตรากําลัง 75 คน เขตละ 1,125,000 บาท จํานวนบุคลากร กรอบ อัตรากําลัง 67 คน เขตละ 1,005,000 บาท ตามกรอบ อัตรากําลัง อัตรากําลัง 65 คน เขตละ 975,000 บาท คะแนนความพึง ความพอใจ 1.50-1.85 เขตละ 1,200,000 บาท พอใจของ ร.ร. ตอ ความพอใจ 1.86-2.21 เขตละ 1,272,000 บาท ผลประเมิน การดําเนินงาน ความพอใจ 2.22-2.57 เขตละ 1,348,320 บาท คุณภาพของเขต ของ สพท. ภาระงาน ความพอใจ 2.58-2.93 เขตละ 1,429,220 บาท (คะแนน1-4) นักเรียน นอยกวา 28,262 คน เขตละ 300,00 บาท จํานวนนักเรียน นักเรียน 28,263-47,005 คน เขตละ 400,00 บาท จํานวนนักเรียน ทั้งหมดในเขต นักเรียน 47,006-65,748 คน เขตละ 500,00 บาท พื้นที่ นักเรียน มากกวา 65,749 คน เขตละ 600,00 บาท งานการติดตาม เขต เขตละ 500,000 บาท คุณภาพ ประเภทของ มีสนามบินปกติ เขตละ 80,000 บาท สนามบิน สนามบิน ลักษณะเฉพา มีสนามบินนานาชาติ เขตละ 120,000 บาท ะของเขต ร.ร.ในพื้นที่ จํานวนร.ร.ใน จัดสรรให ร.ร.ละ 2,000 บาท พิเศษ พื้นที่สูง เดไซลที่ 1 - 5 เขตละ 200,000 บาท ประสิทธิภาพ คะแนนประสิทธิภาพ ผลงาน การดําเนินงาน เดไซลที่ 6 - 7 เขตละ 210,000 บาท (+5%) (ผลผลิตคือกลยุทธ) ของเขตพื้นที่ เดไซลที่ 8 - 10 เขตละ 220,000 บาท (+10%)
100 | หนา
กรอบ อัตรากําลัง
องคประกอบ
รายละเอียด องคประกอบ
ตัวชี้วัด
คุณภาพ สถานศึกษา
คะแนนประเมิน ภายนอก สมศ
ผลสัมฤทธิ์ ทางการเรียน
คะแนน ผลสัมฤทธิ์ ทางการเรียน (คะแนน ONET เฉลี่ยของร.ร.) คะแนนประเมิน กลยุทธที่ 1 (พัฒนาคุณภาพ และมาตรฐาน)
งานตาม นโยบาย
คะแนนประเมิน กลยุทธที่ 2 (ปลูกฝง คุณธรรม) กลยุทธสพฐ. 4 กลยุทธ คะแนนประเมิน กลยุทธที่ 3 (ขยายโอกาส ทางการศึกษา) คะแนนประเมิน กล ยุทธที่ 5 (พัฒนา ประสิทธิภาพบริหาร จัดการศึกษา)
เงินที่จัดสรรให เดไซลที่ 1 - 2 ร.ร.ละ 1,200 บาท เดไซลที่ 3 - 4 ร.ร.ละ 1,380 บาท (+15%) เดไซลที่ 5 - 6 ร.ร.ละ 1,560 บาท (+30%) เดไซลที่ 7 - 8 ร.ร.ละ 1,740 บาท (+45%) เดไซลที่ 9 - 10 ร.ร.ละ 1,920 บาท (+60%) เดไซลที่ 1 - 2 ร.ร.ละ 2,600 บาท (+30%) เดไซลที่ 3 - 4 ร.ร.ละ 2,500 บาท (+25%) เดไซลที่ 5 - 6 ร.ร.ละ 2,400 บาท (+20%) เดไซลที่ 7 - 8 ร.ร.ละ 2,200 บาท (+10%) เดไซลที่ 9 - 10 ร.ร.ละ 2,000 บาท เดไซลที่ 1 - 4 เขตละ 2,212,011 บาท (+15%) เดไซลที่ 5 - 6 เขตละ 2,115,837 บาท (+10%) เดไซลที่ 7 - 8 เขตละ 2,019,662 บาท (+5%) เดไซลที่ 9 - 10 เขตละ 1,923,488 บาท เดไซลที่ 1 - 4 เขตละ 185,865 บาท (+15%) เดไซลที่ 5 - 6 เขตละ 177,784 บาท (+10%) เดไซลที่ 7 - 8 เขตละ 169,703 บาท (+5%) เดไซลที่ 9 - 10 เขตละ 161,622 บาท เดไซลที่ 1 - 4 เขตละ 806,401 บาท (+15%) เดไซลที่ 5 - 6 เขตละ 771,340 บาท (+10%) เดไซลที่ 7 - 8 เขตละ 736,279 บาท (+5%) เดไซลที่ 9 - 10 เขตละ 701,218 บาท เดไซลที่ 1 - 4 เขตละ 3,115,792 บาท (+15%) เดไซลที่ 5 - 6 เขตละ 2,980,322 บาท (+10%) เดไซลที่ 7 - 8 เขตละ 2,844,853 บาท (+5%) เดไซลที่ 9 - 10 เขตละ 2,709,384 บาท
หนา | 101
6. การดําเนินการในระยะที่ 2 ของโครงการ ผลการศึกษาขางตนเปนการศึกษาในระยะแรก เพื่อใหเปนไปตามเปาหมาย และมีความสมบูรณมากขึ้น จึงจําเปนตองศึกษาเพิ่มเติมในประเด็น ดังตอไปนี้ 1. การปรับปรุงสูตรการจัดสรร เพื่อใหสามารถสะทอนความเหลื่อมล้ําทาง เศรษฐกิจของโรงเรียน ขอมูลที่ไดมีประโยชนตอการตัดสินใจเชิงนโยบาย โดยเฉพาะ การจัดทําดัชนีความเหลื่อมล้ําของโรงเรียน ครอบคลุมมิติดานเศรษฐกิจสังคมและคุณภาพ 2. วิเคราะหสัดสวนและลักษณะการใชจายงบประมาณในแตละดานของเขต พื้นที่การศึกษา ศึกษาเพื่อใหทราบวงเงินงบประมาณทั้งหมดที่เขตไดรับการจัดสรรหรือ มีการใชจายจริง รวมทั้งวิเคราะหสัดสวนและลักษณะการใชจายงบประมาณในแตละดาน อาทิ การบริ ห ารจั ด การ การพั ฒ นาคุ ณ ภาพการเรี ย นการสอน เป น ต น นอกจากนี้ วิเคราะหเพื่อจําแนกงบประมาณออกตามหมวดรายจายงบประมาณ ขอมูลที่ไดนี้มี ประโยชนในการคํานวณตนทุนผลผลิต ซึ่งจะชวยใหการดําเนินการเพื่อขอรับงบประมาณ เปนไปไดอยางเปนธรรมมากขึ้น นอกจากนั้น สํานักนโยบายและแผนการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สนผ.)สามารถนํ า ข อ มู ล ดั ง กล า วมาคํ า นวณเพื่ อ ประเมิ น ประสิ ท ธิ ภ าพการใช จ า ย งบประมาณของเขตพื้นที่ไดสมบูรณยิ่งขึ้นในอนาคต 3. วิเคราะหปจจัยที่สงผลตอประสิทธิภาพการทํางานของเขตพื้นที่การศึกษา เพื่อคนหาปจจัยที่สามารถอธิบายความแตกตางในเรื่องประสิทธิภาพการทํางานของ เขตพื้นที่การศึกษา หากทราบถึงปจจัยดังกลาวได สามารถนํามาใชเพื่อใชประเมินน้ําหนัก ความสําคัญของปจจัยเหลานั้น และอาจใชสวนหนึ่งของสูตรการจัดสรรงบประมาณ 4. ศึกษาความเปนไปไดของสูตรการจัดสรรในลักษณะของการจัดสรรเปนเงิน กอน (Block grant) ซึ่งตองคํานึงถึงการจัดสรรงบประมาณ สวนที่เปนเงินเดือนครู และ บุคลากรทางการศึกษาเพิ่มเติมจากเดิม ประเด็นนี้จะมีความสําคัญในอนาคตในกรณีที่ มีการเกษียณของครูเปนจํานวนมาก -----------------------------102 | หนา
การศึกษาเกณฑมาตรฐานความสามารถดานการอาน การเขียน คณิตศาสตร และวิทยาศาสตร ของประเทศตะวันตก ผูชวยศาสตราจารย ดร.ศิริรัตน นีละคุปต1 และคณะ2 1. ความสําคัญ และที่มาของปญหาการวิจยั คะแนนเฉลี่ยที่คิดเปนรอยละของคะแนนการสอบ O–NET ชั้นประถมศึกษาปที่ 6 มัธยมศึกษาปที่ 3 และมัธยมศึกษาปที่ 6 ใน 4 วิชาหลัก คือ ภาษาไทย คณิตศาสตร วิทยาศาสตรและสังคมศึกษา ซึ่งไมถึงรอยละ 50 สะทอนผลสัมฤทธิ์ที่ต่ําในวิชาดังกลาว การที่เปนเชนนี้ มาจากหลายสาเหตุ ระบบการวัด และการประเมินผลอาจเปนสาเหตุหนึ่ง ประเทศไทยไดนําหลักสูตรอิงมาตรฐานมาใชทั่วประเทศ เมื่อป 2544 และในป 2551 ก็ได ปรับปรุงหลักสูตรใหม แตก็ยังคงเปนหลักสูตรอิงมาตรฐานอยู อันที่จริงการใชหลักสูตร อิงมาตรฐานก็จะตองประเมินผลอิงมาตรฐานควบคูกันไป และกระทรวงศึกษาธิการก็ให แนวทางแกสถานศึกษาเกี่ยวกับระดับคุณภาพของผลการปฏิบัติของผูเรียนไวหลายระบบ ระบบหนึ่งคือ ระบบใชคําสําคัญสะทอนมาตรฐานในระดับประถมศึกษา จําแนกเปน 2 หรือ 4 หรือ 5 ระดับ เชน จํ าแนก 4 ระดับออกเปน ไมผ าน ผาน ดี ดีเยี่ยม ในระดั บ มัธยมศึกษาตอนตน และตอนปลาย จําแนกไว 8 ระดับ ต่ํากวาเกณฑ ผานเกณฑขั้นต่ํา พอใช ปานกลาง คอนขางต่ํา ดี ดีมาก ดี เยี่ยม ทั้งนี้โดยเทียบเคียงกับชวงคะแนนที่ คิดเปนรอยละ (สํานักวิชาการและมาตรฐานการศึกษา, สํานักงานคณะกรรมการ การศึกษาขั้นพื้นฐาน, 2552) เกณฑประเมินผลความรูดังกลาวใชกับทุกวิชาที่ประเมิน และผลที่ไดก็แสดงถึงระดับความสามารถโดยเฉลี่ยของนักเรียนในภาพรวม เชนนักเรียน ที่เรียนในชั้นนั้นๆ ทั้งประเทศ ในเขตการศึกษา ในโรงเรียนที่สังกัด ทําใหการปรับปรุง แกไขไมตรงตามความตองการของนักเรียนแตละคน 1
อาจารยคณะศึกษาศาสตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร
2
ดร.ไพเราะ อังศุสุกนฤมล อาจารย ศุภฤกษ ทานาค ดร.ชนิศวรา เลิศอมรพงษ ดร.เอกรัตน ศรีตัญู
หนา | 103
ในประเทศตา งๆ ที่จัดการเรียนการสอนแบบอิ งมาตรฐาน ก็ จะประเมินผล การเรียนของนักเรียนโดยอิงมาตรฐานดวย เมื่อประเมินผลระดับรัฐ หรือระดับชาติ ก็จะ ใชเกณฑประเมินคุณภาพของผลปฏิบัติ (Performance Level Descriptors) ประเมิน ระดับความสามารถของนักเรียนในวิชาที่กําหนดใหประเมิน ทําใหบอกไดวาความสามารถ ของนักเรียนไดมาตรฐาน ต่ํากวามาตรฐาน หรือเหนือมาตรฐาน อีกทั้งยังชี้บงความรู และทักษะที่เปนจุดแข็ง และจุดออนของนักเรียน ดวยเหตุที่ประเทศไทย ก็จัดการเรียน การสอนแบบอิงมาตรฐาน การประเมินผลก็ตองอิงมาตรฐาน โดยเฉพาะอิงตัวชี้วัดหลัก ที่สําคัญสําหรับมาตรฐานการเรียนรูนั้นๆ จึงควรที่จะพัฒนาเกณฑประเมินคุณภาพของ ผลปฏิ บั ติ เพื่ อนํ ามาใช ประเมินความสามารถของนั ก เรี ยนเป น รายบุ ค คล การศึ ก ษา รูปแบบเกณฑประเมินความสามารถของนักเรียนของประเทศอื่นๆ ในวิชาหลัก คือ การอาน การเขียน คณิตศาสตร และ วิทยาศาสตร จึงเปนแนวทางใหมีโอกาสเลือกรูปแบบที่ เหมาะสมสําหรับประเทศไทย 2. วัตถุประสงคการวิจัย การวิ จั ย นี้ มี วั ต ถุ ป ระสงค เ พื่ อ ศึ ก ษารู ป แบบเกณฑ ค วามสามารถที่ ป ระเทศ ตะวันตกใชประเมินนักเรียนระดับการศึกษาขั้นพื้นฐาน 3. ระเบียบวิธีวิจัย กลุมตัวอยางของงานวิจัยนี้สุมมาอยางเฉพาะเจาะจง มี 2 กลุม กลุมแรก คือ เกณฑมาตรฐานความสามารถ ประกอบดวย Performance Level Descriptors สําหรับ การอาน การเขียน คณิตศาสตร และ วิทยาศาสตร ของมลรัฐแอริโซนา มลรัฐแคนซัส และมลรัฐเทกซัส ประเทศสหรัฐอเมริกา ของรัฐแอลเบอรตา ประเทศแคนาดา และ Level Descriptions สําหรับวิชาดังกลาวของเขตการปกครองอังกฤษ สหราชอาณาจักร กลุมที่ 2 คือกลุมผูเชี่ยวชาญภาษาไทย คณิตศาสตร และวิทยาศาสตร รวมทั้งสิ้น 14 คน คณะนั ก วิ จั ย ได ศึ ก ษาเอกสารเกี่ ย วกั บ ประเภทของตั ว ชี้ วั ด และขั้ น ตอนใน การพัฒนาตัวชี้วัด ระดับคุณภาพของผลปฏิบัติ ตลอดจนแนวคิดทางการเขียนตัวชี้วัดที่ 104 | หนา
แสดงคุณภาพของผลการปฏิบัติในระดับตางๆ นอกจากนั้น ยังศึกษาการประเมินผลของ ประเทศสหรัฐอเมริกา เนนที่มลรัฐแอริโซนา มลรัฐแคนซัส และมลรัฐเทกซัสของประเทศ แคนาดาโดยเนนที่รัฐแอลเบอรตา และการประเมินผลในเขตการปกครองอังกฤษของ สหราชอาณาจักร คณะนักวิจัยไดศึกษา Performance Level Descriptors สําหรับ การอาน การเขียน คณิตศาสตร และวิทยาศาสตรที่พัฒนาขึ้นโดยมลรัฐแอริโซนา มลรัฐ แคนซัส และมลรัฐเทกซัส และที่พัฒนาโดยรัฐแอลเบอรตา รวมทั้ง Level Descriptions ที่เขตการปกครองอังกฤษของสหราชอาณาจักรไดพัฒนาขึ้นสําหรับวิชาที่กลาวมาแลว จึงวิเคราะหความแตกตางระหวางรูปแบบของ Performance Level Descriptors/ Level Descriptions ของมลรัฐ / รัฐ / เขตการปกครอง รวมทั้งวิเคราะหวิธีจําแนก ความแตกตางระหวางระดับความสามารถตางๆ ในเกรดเดียวกัน และวิธีการจําแนก ความแตกตางระหวางระดับความสามารถ ในเกรดต่ํา และเกรดที่สูงกวา นอกจากนี้ คณะนักวิจัยยังไดวิเคราะหความรู / ทักษะที่กําหนดใหประเมินในแตละวิชา โดยใช ตัวชี้วัดที่ระบุในระดับความสามารถตางๆ เปนพื้นฐาน หลังจากการศึกษาเอกสาร และวิเคราะห Performance Level Descriptors และ Level Descriptions เสร็จสิ้นลง ก็ไดดําเนินการจัดการประชุมกลุมผูเชี่ยวชาญ ภาษาไทย คณิตศาสตร และวิทยาศาสตร เพื่อขอความคิดเห็นเกี่ยวกับ Performance Level Descriptors และ Level Descriptions ซึ่งเปนกลุมตัวอยาง และใหเสนอแนะ จํานวนระดับความสามารถการประเมินที่เหมาะสมสําหรับประเทศไทย นอกจากนั้น ยั ง ให ผู เ ชี่ ย วชาญเสนอแนะความรู แ ละทั ก ษะที่ ค วรจะนํ า มาประเมิ น ในระดั บ ชั้ น ประถมศึกษาปที่ 6 มัธยมศึกษาปที่ 3 และมัธยมศึกษาปที่ 6 เพิ่มเติม แลวนําความคิดเห็น ดานตางๆ ของผูเชี่ยวชาญมาสังเคราะห 4. ผลการวิจัย จากการศึกษาเอกสารที่เกี่ยวของกับการพัฒนาเกณฑมาตรฐานความสามารถ ของนักเรียน และตัวชีว้ ัดแสดงคุณภาพที่รัฐที่เปนกลุม ตัวอยางไดสรางขึ้น ปรากฏผลดังนี้ หนา | 105
1. วิชาที่นํามาประเมินผล ในระดับรัฐ / เขตการปกครอง เปนวิชาแกนหลัก คือ การอาน การเขียน คณิตศาสตร และวิทยาศาสตร การประเมินการอาน และคณิตศาสตร ในสหรัฐอเมริกาจะมีขึ้นทุกปในเกรด 3 – 8 และในเกรดใดเกรดหนึ่งใน High school สวนการเขียนและวิทยาศาสตรจะประเมินใน 2 -3 เกรดเทานั้น รัฐแอลเบอรตา ประเมินผลวิชาดังกลาวในเกรด 3, 6 และ9 เขตการปกครองอังกฤษประเมินระดับชาติ ในตอนปลาย Key Stage 2 เทานั้น 2. คู มื อ การประเมิ น ผลของมลรั ฐ / รั ฐ ที่ นํ า มาศึ ก ษา ให ข อ มู ล เกี่ ย วกั บ ข อ ทดสอบ ในแตละวิชากระจางชัด ระบุความรูและทักษะที่จะประเมิน จํานวนขอคําถาม เวลาที่ใชในการทดสอบ การเผยแพรขอมูลดังกลาวเปนไปอยางกวางขวาง ใหผูมีสวน เกี่ยวของ ไดแก นักเรียน ครู ผูปกครองและสาธารณชนที่สนใจไดรับทราบจนเปนที่ เขาใจโดยไมตองตีความ 3. ระดับคุณภาพของผลการปฏิบัติในเกณฑมาตรฐานความสามารถสําหรับ วิชาตางๆ ของมลรัฐ / รัฐ ที่นํามาศึกษา มีตั้งแต 2 จนถึง 5 ระดับ และถอยคําบรรยาย ระดับไดมาตรฐานของแตละมลรัฐ / รัฐ ก็แตกตางกัน ยังผลใหถอยคําบรรยายระดับ คุณภาพอื่นๆ ที่สูง และต่ํากวา ระดับไดมาตรฐานแตกตางไปดวย การกําหนดคะแนน จุดตัดระหวางระดับความสามารถ สวนมากใชคะแนนที่ไดจากการทดสอบระดับรัฐใน วิชาที่ตองการประเมินเปนพื้นฐาน ขอทดสอบในแตละแบบทดสอบก็อิงมาตรฐานเนื้อหา (Content Standards) ที่คัดเลือกมาเฉพาะความรู / ทักษะที่นักเรียนจําเปนตองมีใน เกรดนั้นๆ เพื่อ ที่จะใชเปนพื้นฐานในการเรียนรูในเกรดที่สูงขึ้น กระบวนการกําหนด คะแนนจุ ดตั ดระหว างระดั บความสามารถต างๆ ที่ มลรั ฐ / รั ฐ กลุ มตั วอย างนํ ามาใช สวนใหญคือ Item Mapping หรือเปนที่รูจักในอีกชื่อหนึ่งวา Bookmark Procedure 4. คําบรรยายตัวชี้วัดที่แสดงผลการปฏิบัติในระดับความสามารถตางๆ ของ 3 มลรัฐ ของสหรัฐอเมริกา 1 รัฐ ของแคนาดา และ 1 เขตการปกครองของสหราช อาณาจักรที่เปนกลุมตัวอยางของงานวิจัยนี้ เปนความรู และความสามารถที่ปรากฏใน 106 | หนา
ตัวชี้วัดชั้นป / ตัวชี้วัดชวงชั้น ของมาตรฐานการเรียนรูของแตละกลุมสาระ และแตละ ระดับเกรด / ชวงชั้นที่ประเมิน แตเลือกเฉพาะความรูหลักที่สําคัญไมไดนําทุกความรูใน ตัวชี้วัดในแตละเกรดมาเขียนไวใน Performance Level Descriptors ของเกรดนั้น 5. วิธีเขียน Performance Level Descriptors ที่พบจากการศึกษามีดังนี้ 1) สรุปคุณลักษณะโดยรวมของนักเรียนที่มีความสามารถในระดับตางๆ ไวใน ตอนตน ตัวอยางคือ การสรุปของมลรัฐแอริโซนา 2) มลรัฐทั้ง 3 ของสหรัฐอเมริกา นิยามระดับความสามารถของผลการปฏิบัติที่ กําหนดสําหรับรัฐของตนอยางชัดเจน การจําแนกระดับความสามารถของผลการปฏิบัติ ของทั้ง 3 มลรัฐตางกัน มลรัฐเทกซัสจําแนกไว 3 ระดับ มลรัฐแอริโซนา 4 ระดับ และมลรัฐ แคนซัส 5 ระดับ สวนรัฐแอลเบอรตาของแคนาดาจําแนกไว 2 ระดับ และเขตการปกครอง อังกฤษกําหนดความคาดหวังสําหรับนักเรียนวัยตางๆ ตามลําดับจากต่ําไปสูง 4 ระดับ 3) ในการเขียนตัวชี้วัดที่แสดงคุณภาพของผลการปฏิบัติในระดับตางๆ 3 มลรัฐ ของสหรัฐอเมริการะบุความรูและความสามารถที่พึงมีในแตระดับความสามารถของผล ปฏิบัติไวเปนรายการ ใชตัวเลขหรือจุดนําขอความ(bullet) ลําดับรายการรัฐแอลเบอรตา ของแคนาดา ใชวิธีบรรยายสั้นๆ เกี่ยวกับความสามารถในแตละดับความสามารถของ ผลปฏิบัติ สวนเขตการปกครองอังกฤษซึ่งจําแนกความรูความสามารถของนักเรียนตั้งแต อายุ 6-14 ป เปน 8 ระดับ และระดับที่เหนือกวาระดับ 8 อีก 1 ระดับใชวิธีบรรยายสั้นๆ เกี่ยวกับความรูและความสามารถในการนําความรูไปใชในแตละระดับ 4) วิธีเขียนตัวชี้วัดของมลรัฐแอริโซนา คือกําหนดความรูและความสามารถที่ พึงประสงคในแตละเกรดไวจํานวนหนึ่ง แลวนํามาจําแนกไวในระดับความสามารถของ ผลปฏิ บัติ ร ะดั บ ต า งๆ มลรั ฐเทกซั สและมลรั ฐ แคนซั สเขีย นตั ว ชี้วั ดคลา ยกัน คื อ ระบุ ความรู/ทักษะเหมือนกันทุกเกรด แตแตกตางกันตรงที่มลรัฐเทกซัสระบุความรู/ทักษะ เหมือนกันทุกเกรด ตั้งแตเกรด 3 – 8 แตมลรัฐแคนซัสระบุตัวชี้วัดทุกระดับความสามารถ ในเกรด 3–6 เหมือนกัน และเกรด 7 ถึง High school เหมือนกัน ตัวชี้วัดของรัฐแอลเบอรตา หนา | 107
สรางไวสําหรับเกรด 3, 6 และ9 ซึ่งมีการทดสอบ และเขียนบรรยายความรูความสามารถ สั้นๆ การเขียนตัวชี้วัดในแตละระดับของเขตการปกครองอังกฤษก็เปนไปในลักษณะสรุป รวมเชนกัน 5) วิธีเขียนตัวชี้วัดที่แสดงคุณภาพของผลการปฏิบัติในระดับตางๆ หากนําหลัก ในการจําแนกคุณภาพของผลการปฏิบัติของ Kendall และคณะ (2005) มาเปนพื้นฐาน พบวา Performance Level Descriptors ของรัฐเทกซัส และมลรัฐแคนซัส ใชความคงเสน คงวาเป น หลั ก มากที่ สุ ด นอกจากนั้ น ก็ ใ ช ค วามยาก ความสํ า คั ญ ของรายละเอี ย ด คุณภาพ ความเร็ว และความคลองแคลว 6) ผลจากการสังเคราะหความคิดเห็นของกลุมผูเชี่ยวชาญ 3 กลุม คือกลุม ผูเชี่ยวชาญ ภาษาไทย คณิตศาสตร และ วิทยาศาสตรพอสรุปไดดังนี้ 6.1) เนื่องจากไมสามารถประเมินทุกตัวชี้วัดในแตละมาตรฐานการเรียนรูของ แตละกลุมสาระการเรียนรูได จึงควรคัดเลือกตัวชี้วัดที่สําคัญจริงๆ ที่เปนองคความรูหลัก ที่นักเรียนจําเปนตองเรียนรูจนเชี่ยวชาญเพื่อเปนพื้นฐานในการเรียนในระดับที่สูงขึ้น 6.2) การประเมินในระดับชั้นเรียน ระดับโรงเรียน ระดับเขตพื้นที่การศึกษา และ ระดับชาติตองมีจุดเนนที่ชัดเจน 6.3) ระดับเกณฑการประเมินที่เหมาะสมคือ 4 ระดับ ดังนี้คือ ระดับต่ํากวา มาตรฐาน ระดับเกือบถึงระดับไดมาตรฐาน ระดับไดมาตรฐานและระดับเหนือมาตรฐาน 6.4) การเขียนตัวชี้วัดในแตละระดับความสามารถควรแยกเนื้อหา และทักษะ กระบวนการใหเห็นอยางชัดเจนเพื่อใหผูที่เกี่ยวของกับการประเมินเขาใจงายไมตอง ตีความ 6.5) นอกจากการประเมินระดับชาติ เมื่อจบชวงชั้นที่ 2, 3 และ 4 แลว ควรมี การประเมินเมื่อจบชวงชั้นที่ 1 และประเมินกอนจบชวงชั้น 1 ป เพื่อใหโอกาสนักเรียน พัฒนาตนเองกอนที่จะรับการประเมินระดับชาติ
108 | หนา
5. ขอเสนอแนะที่ไดจากการวิจัย 1. ควรดําเนินการวิจัยเพื่อพัฒนาเกณฑมาตรฐานการประเมินความสามารถใน วิชาและชั้นที่กําหนดใหมีการประเมิน 2. การอานเปนทักษะที่จําเปนสําหรับการเรียนรูวิชาเนื้อหาอื่นๆ จึงควรให ความสํ า คั ญ และประเมิ น เฉพาะทั ก ษะนี้ เช น เดี ย วกั บ ประเทศตะวั น ตกที่ เ ป น กลุ ม ตัวอยางของงานวิจัยนี้ไดกระทํา ทั้งการอานและคณิตศาสตรซึ่งเปนวิชาทักษะที่ตอง พัฒนาตอเนื่องกันไป ควรประเมินทุกชั้นปตั้งแตชั้นประถมศึกษาปที่ 2 หรือ 3 ถึง มัธยมศึกษาปที่ 3 เปนอยางนอย 3. เกณฑมาตรฐานการประเมินความสามารถในแตละวิชาควรมี 4 ระดับ คือ ระดับต่ํากวามาตรฐานมาก ระดับใกลมาตรฐาน ระดับไดมาตรฐาน และระดับเหนือ มาตรฐาน การที่มีระดับต่ํากวามาตรฐานมากและระดับใกลมาตรฐานทําใหจําแนก นักเรียน 2 กลุม ซึ่งตองการความชวยเหลือไมเทากันออกจากกัน 4. รูปแบบของตัวชี้วัดสําหรับแตละคุณภาพของผลปฏิบัติที่ประเทศไทยอาจใช เปนแบบอยางที่เหมาะที่สุดคือรูปแบบของรัฐเทกซัส มลรัฐแอริโซนา และมลรัฐแคนซัส คือเขียนเปนรายการตัวชี้วัดสําหรับแตละระดับความสามารถ คําและวลีที่ใชเพื่อจําแนก ระดับความสามารถควรแสดงใหเห็นถึงความคงเสนคงวา ความยาก รายละเอียดที่ สําคัญ คุณภาพ และความเร็ว และความคลองแคลวของการใชความรู และทักษะ 6. การนําผลงานวิจัยไปใช 1. ผลจากการศึกษาเอกสารเกี่ยวกับขั้นตอนการพัฒนาเกณฑมาตรฐานการ ประเมินความสามารถในกลุมสาระตางๆ จะเปนแนวทางใหหนวยงานในประเทศไทยที่ จะรับผิดชอบในการพัฒนาเกณฑมาตรฐานใชเปนพื้นฐานในการคนควาเพิ่มเติม 2. ตัวอยางการเขียนตัวชี้วัด แสดงระดับความสามารถตางๆ ในการอาน การเขียน คณิ ต ศาสตร และ วิ ท ยาศาสตร เป น แนวทางในการเขี ย นตั ว ชี้ วั ด สํ า หรั บ กลุ ม สาระ ดังกลาว ถาหากมีการสรางเกณฑมาตรฐานการประเมินความสามารถในประเทศไทย หนา | 109
3. ข อ เสนอแนะเกี่ ย วกั บ ตั ว ชี้ วั ด เพิ่ ม เติ ม ของผู เ ชี่ ย วชาญกลุ ม ภาษาไทย คณิ ต ศาสตร แ ละวิ ท ยาศาสตร น า จะเป น ประโยชน ใ นการปรั บ ปรุ ง ตั ว ชี้ วั ด สํ า หรั บ มาตรฐานการเรียนรูดานการอาน การเขียน คณิตศาสตร และ วิทยาศาสตร ในระดับชั้น ประถมศึกษาปที่ 6 มัธยมศึกษาปที่ 3 และมัธยมศึกษาปที่ 6 ครั้งตอไป 4. ผลจากการศึกษาเอกสารที่เกี่ยวของกับการประเมินผลสัมฤทธิ์ระดับชาติ และระดับรัฐของประเทศตะวันตก ใหขอมูลที่ควรแกการสนใจสําหรับหนวยงานที่ทํา หนาที่ประเมินผลนักเรียนระดับการศึกษาขั้นพื้นฐานในประเทศไทยอาทิเชน การประเมิน ผลสัมฤทธิ์ระดับชาติของสหรัฐอเมริกาโดย National Center for Education Statistics (NCES) ไมไดประเมินผลนักเรียนทุกคน ทุกชั้นเรียน ทุกโรงเรียน ทุกวิชาในหลักสูตรของ แตละมลรัฐแตสุมนักเรียนในเขตพื้นที่ตางๆ ทุกมลรัฐในสหรัฐอเมริกาและเลือกเฉพาะ บางวิชามาประเมิน และแตละกลุมสาระที่เลือกมาประเมินก็ไมไดประเมินทุกป บางกลุม สาระเชน English Language Arts ก็เลือกประเมินเฉพาะ Reading และ Writing และ กลุมสาระสังคมศึกษาก็เลือกประเมินเฉพาะ U.S. History, World History, Geography และ Civics ผลการประเมินออกมาในลักษณะผลสัมฤทธิ์รวมของนักเรียน จําแนกเปนรัฐ เขตพื้นที่ โรงเรียน เพศ เผาพันธุของนักเรียน สวนการประเมินในระดับรัฐของมลรัฐในสหรัฐอเมริกาก็เปนการประเมินเพื่อ แจงผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนในกลุมสาระตางๆ ของนักเรียนเปนรายบุคคลและประเมิน เฉพาะกลุมสาระแกนหลัก คือ English Language Arts เฉพาะการอานและการเขียน คณิตศาสตร วิทยาศาสตร สวนสังคมศึกษาไมไดประเมินในทุกมลรัฐ การอานและ คณิตศาสตรประเมินทุกปในเกรด 3-8 และเกรดใดเกรดหนึ่งในระดับ High school สวน การเขียน วิทยาศาสตร และสังคมศึกษา (ถามีการประเมิน) ก็จะประเมินใน 3 เกรด ใน Elementary school เกรดหนึ่ง ใน Middle school เกรดหนึ่ง และ High school อีกเกรดหนึ่ง ------------------------------------------
110 | หนา
การพัฒนามาตรฐานเพื่อการดําเนินชีวิตในสังคมที่หลากหลาย สําหรับการศึกษาขั้นพื้นฐาน ดร.ราชา มหากันธา1 และคณะ2
1. ที่มาและความสําคัญ จากความเปลี่ยนแปลงของโลกไรพรมแดนและในองคการรัฐมนตรีศึกษาธิการ แหงเอเชียตะวันออกเฉียงใตหรือองคการซีมีโอเพื่อขับเคลื่อนกลไกการศึกษาสูการบรรลุ เปาหมายการจัดการศึกษา เพื่อปวงชนขององคการยูเนสโก และการสรางประชาคม อาเซียนภายในป พ.ศ.2558 โดยใหความสําคัญในการพัฒนาทรัพยากรมนุษยในภูมิภาค เอเชี ย ตะวั น ออกเฉี ย งใต เ พื่ อ การส ง เสริ ม วั ฒ นธรรมและขนบธรรมเนี ย มประเพณี การพัฒนาความรูสึกรวมในการเปนประชาชนอาเซียน และการบรรลุเปาหมาย การจัด การศึกษาเพื่อการพัฒนาอยางยั่งยืนของสหประชาชาติ ทามกลางความแตกตางดาน เชื้อชาติ ความคิด ความเชื่อ ขนบธรรมเนียมวัฒนธรรม หรือประเพณีที่ยึดถือปฏิบัติมาที่ อาจนํามาซึ่งปญหาตางๆ ทั้งในระดับประเทศ ระดับภูมิภาค และระดับโลก เพื่ อให พลเมื องของประเทศไทยมี ศั กยภาพ และสามารถก าวทั นหรื ออยู ร วม กันไดกับพลเมืองของประเทศตางๆ ประเทศไทยโดยกระทรวงศึกษาธิการ จึงตองมี แนวทางการพัฒนาการศึกษาใหกับเยาวชนไทยใหมีความพรอมตั้งแตระดับขั้นพื้นฐาน แนวทางดังกลาวสามารถระบุและนํามาใชเปนมาตรฐานเพิ่มเติมในหลักสูตรแกนกลาง การศึกษาขั้นพื้นฐานพุทธศักราช 2551 ของกระทรวงศึกษาธิการ มาตรฐานเพื่อการ ดําเนินชีวิตในสังคมที่หลากหลาย มุงหวังใหเปนมาตรฐานนํารองในการปลุกจิตสํานึก ของการอยูรวมกันในสังคมที่หลากหลายไดอยางมีความสุขและกําหนดคุณภาพของ ผูเรียนในแตละวัย เพื่อใหเยาวชนปจจุบันเติบโตเปนพลเมืองที่ดีและมีคุณภาพ 1
อาจารยประจําวิทยาลัยการจัดการ มหาวิทยาลัยมหิดล
2
ดร.พัชรีพรรณ ม.รัตนพล, น.ส.สกาวรัตน ตันศิริ, น.ส.เฉลิมพร นามวงศ, ดร.วิลาศ ดวงกําเหนิด,
ดร.อามัดไญนี ดาโอะ, นายอานนท ชินอักษร
หนา | 111
2. วัตถุประสงคของงานวิจัย 2.1 ศึกษามาตรฐานเพื่อการดําเนินชีวิตในสังคมที่หลากหลายสําหรับ การศึกษาขั้นพื้นฐานในสังคมพลวัต 2.2 สรางมาตรฐานเพื่อการดําเนินชีวิตในสังคมที่หลากหลายสําหรับการศึกษา ขั้นพื้นฐาน รองรับการอยูรวมกัน ของประชาชนในประเทศ และประชาคมโลก 3. วิธีดําเนินการวิจัย การพั ฒ นามาตรฐานเพื่ อ การดํ า เนิ น ชี วิ ต ในสั ง คมที่ ห ลากหลาย สํ า หรั บ การศึกษาระดับขั้นพื้นฐาน มีวิธีดําเนินการวิจัยออกเปน 3 ระยะดังนี้ (1) ระยะที่ 1 ศึกษา คนควาและรวบรวมมาตรฐานการศึกษาของประเทศตางๆ (2) ระยะที่ 2 จัด สนทนากลุ ม 2 รอบเพื่ อ สร า งและพั ฒ นามาตรฐานเพื่ อ การดํ า เนิ น ชี วิ ต ในสั ง คมที่ หลากหลาย สําหรับการศึกษาระดับขั้นพื้นฐาน (3) ระยะที่ 3 สัมภาษณโดยใชคําถาม แบบมีโครงสราง/ หรือแจกแบบสอบถามปลายเปดใหกับ กลุมตัวอยางไปกรอกคําตอบ ตามแนวความคิดของตนเองและสงคืนในภายหลัง ประชากรและกลุมตัวอยางในการปฏิบัติการแตละระยะเปนดังนี้ คือ ระยะที่ 1 คือเอกสารการออกแบบมาตรฐานการศึกษา และจากเว็บไซตที่เกี่ยวของกับการศึกษา ของตางประเทศ ศึกษาในชวงระหวางเดือนมกราคม 2553 - มิถุนายน 2553 ระยะที่ 2 คือ ผูเชี่ยวชาญจากกลุมสาขาอาชีพตางๆ มีประสบการณการทํางานดานตางๆไมนอย กวา 10 ป กลุมตัวอยางถูกคัดเลือกโดยไมใชหลักความนาจะเปน (Non Probability Sampling) และเฉพาะเจาะจงตามเกณฑที่กําหนดไว ในชวงเดือนกรกฎาคม 2553 พฤศจิกายน 2553 และระยะที่ 3 เปนผูบริหาร หรือครู อาจารยผูสอน ในสถานศึกษา ระดับ พื้นฐานในแตละภาคของไทย กลุมตัวอยางคือตัวแทนที่เก็บขอมูลแบบ Cluster Sampling จากภาคเหนื อ ภาคตะวั น ออก เฉี ย งเหนื อ ภาคกลาง ภาคใต และ กรุงเทพมหานคร ซึ่งไดมาโดยการเลือกแบบเจาะจง อยางนอยภาคละ 2 คนในชวง ระหวาง เดือนมกราคม 2554 - มีนาคม 2554 112 | หนา
การรวบรวมขอมูล ประกอบดวย (1) การสนทนากลุมรอบที่ 1 มีผูทรงคุณวุฒิที่ เขารวมใหขอมูลการสนทนากลุม จํานวน 10 คน (2) การสนทนากลุมรอบที่2 มีผูทรง คุณวุฒิที่เขารวมใหขอมูลการสนทนากลุม จํานวน 14 คน จากนั้นนํามาตรฐานฯไปใช คณะผูวิจัยไดเดินทางไปพบผูใหขอมูลสําคัญบางรายและฝากเครื่องมือไว จํานวน 22 คน และไดรับผลกลับคืน ประมาณ 1-2 สัปดาห การวิเคราะหขอมูล หลังจากเก็บรวบรวมขอมูลแตละครั้ง คณะผูวิจัยตรวจสอบ ความถูกตอง และความครบถวนสมบูรณเปนขอมูลแบบบรรยาย (Descriptive) ที่ได จากการสังเกต สัมภาษณ และการทําสนทนากลุมแลวจดบันทึกไวและใชการตีความ สรางขอสรุปแบบอุปนัย (Inductive) 4. ผลการวิจัย จากการศึกษาขอมูลทั้งปฐมภูมิ และทุติยภูมิไดมีการวิเคราะห สังเคราะหและ เสนอเปน (ราง) มาตรฐานการอยูรวมกันในสังคมที่หลากหลายสําหรับการศึกษาระดับ ขั้นพื้นฐาน และเกณฑสําหรับการชี้วัดแตละระดับ ตอไปนี้ มาตรฐานการอยูรวมกันในสังคมที่หลากหลาย สําหรับการศึกษาขั้นพื้นฐาน และเกณฑการชี้วัด มาตรฐานที่ 1. มีความสามารถอยูรวมกันไดดีในสังคมที่หลากหลาย (ประกอบไปดวยเกณฑการชี้วัด 3 ระดับ และ มาตรฐานยอย 4 มาตรฐาน ดังนี้) เกณฑการชี้วัด ระดั บ 3 ประสบความสํ า เร็ จ และมี ค วามสุ ข ในการอยู ร ว มกั น ในสั ง คมที่ หลากหลาย ระดับ 2 มีความสุขในการอยูรวมกันในสังคมที่หลากหลาย ระดับ 1 สามารถอยูรวมกันไดในสังคมที่หลากหลาย
หนา | 113
มาตรฐานยอย (Sub-Standard) 1.1 การยอมรับและการใหเกียรติในความแตกตางในเรื่องที่เกี่ยวกับ ศาสนา ความเชื่อ ระบอบการปกครอง และวัฒนธรรมในการดําเนินชีวิต 1.1.1 แสดงออกถึงความเขาใจและอยูรวมกับบุคคลอื่น ที่มีความแตกตางได เปนอยางดี 1.1.2 ประพฤติตนและใหเกียรติยกยองผูอื่นไดอยางเหมาะสมตาม อายุ ฐานะ บทบาททางสังคมที่แตกตางกัน 1.2 การสงเสริมความยุติธรรมรวมกันในสังคม 1.2.1 ชื่นชมพฤติกรรมของบุคคลที่กอใหเกิด ความเปนธรรมทางสังคม 1.2.2 ปฏิเสธพฤติกรรมที่ไมเปนธรรม 1.2.3 ชักจูงและสงเสริมใหคนสรางความยุติธรรมในสังคม 1.3 การมีจิตอาสาและจิตสํานึกรับผิดชอบตอสังคม 1.3.1 เอื้อเฟอ เผื่อแผ ชวยเหลือผูอื่นและสังคมเทาที่สามารถกระทําได โดยไม จําเปนตองไดรับการรองขอ 1.3.2 ใหความรวมมือในฐานะพลเมืองที่ดี 1.4 การเคารพ กฎ กติกา กฎหมาย สิทธิ หนาที่ ความเสมอภาค และเสรีภาพ ของตนเองและผูอื่น 1.4.1 เขาใจในสิทธิ หนาที่ บทบาทและเสรีภาพของตนเองและผูอื่น 1.4.2 ประพฤติตนโดยไมละเมิดสิทธิของผูอื่น รวมทั้งไมสรางความเดือดรอน รําคาญใหกับผูอื่น 1.4.3 เคารพและประพฤติตนตามกฎ กติกา และกฎหมาย 1.4.4 ตระหนักถึงประโยชนสวนรวมมากกวาสวนตน
114 | หนา
มาตรฐานที่ 2. มีความสามารถในการจัดการชีวิต และสภาพการทํางานของ ตัวเองได (ประกอบไปดวยเกณฑการชี้วัด 3 ระดับ และ มาตรฐานยอย 5 มาตรฐาน ดังนี้) เกณฑการชี้วัด ระดับ 3 ประสบความสําเร็จในการจัดการชีวิต และสภาพการทํางานของตัวเอง ในสังคมที่หลากหลาย ระดับ 2 มีความสุขและมีความสามารถในการจัดการชีวิตและสภาพการทํางาน ของตัวเอง ในสังคมที่หลากหลายได ระดับ 1 มีความสามารถในการจัดการชีวิตและสภาพการทํางานของตัวเองใน สังคมที่หลากหลายได มาตรฐานยอย (Sub - Standard) 2.1 สมรรถนะในการจัดการดานการงาน 2.1.1 อดทน ขยั น ทํ า งานหารายได โ ดยสุ จ ริ ต ไม ขั ด ต อ ขนบธรรมเนี ย ม ประเพณี และศีลธรรม 2.1.2 วางแผนการใชจายและเก็บออม โดยยึดหลักของเศรษฐกิจพอเพียงเปน แนวทาง 2.2 สมรรถนะในการเรียงลําดับความสําคัญ 2.2.1 รูจักตนเอง เขาใจและประเมินตนเองวา มีจุดเดนหรือควรพัฒนาอยางไร 2.2.2 มีเปาหมายแหงตน สามารถกําหนดเปาหมายชีวิต ของตนเองทั้งในระยะ สั้นและระยะยาวได 2.2.3 สามารถบริหารเวลา ใหสอดคลองกับความเรงดวนและความสําคัญ ใน สิ่งที่จะตองทําไดดีและเหมาะสม 2.2.4 มีพัฒนาการและเพิ่มศักยภาพ ตนเองเพื่อใหบรรลุเปาหมายที่สูงขึ้นได
หนา | 115
2.3 สมรรถนะในดานอารมณและความรูสึก 2.3.1 เขาใจความรูสึกของตนเอง และแสดงออกไดอยางเหมาะสม 2.3.2 ควบคุมอารมณไดดีในสถานการณฉุกเฉิน 2.3.3 มองโลกในแงดี 2.4 สมรรถนะในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 2.4.1 มีจิตสํานึกในฐานะพลเมืองโลก เขาใจสถานการณ ภาพรวมและ องคประกอบยอย มองเห็นความเชื่อมโยง ผูกพันเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน 2.4.2 ใชทรัพยากรที่มีอยูอยางจํากัดไดอยางมีประสิทธิภาพ โดยใชวิธีคิดเชิงระบบ และการหยั่งถึงคุณคา เพื่อใหเกิดทัศนคติและจิตสํานึกในระบบนิเวศทางสังคม 2.4.3 หวงแหนและอนุรักษสิ่งแวดลอม 2.5 การใหศาสนาเปนที่พึ่งและแนวทางในการดําเนินชีวิต 2.5.1 เขาใจหลักศาสนาของตนเบื้องตน และนําไปใชปรับปรุงการดําเนินชีวิต 2.5.2 แสดงออกถึงความคิด วาจา และพฤติกรรมที่ดี ตามแนวทางของแตละ ศาสนา จนเปนที่ยอมรับ นับถือของสังคม 2.5.3 ปรับตัว ยืดหยุนใหอยูรวมกันอยางปรองดอง 2.5.4 เอื้อเฟอ เผื่อแผ เห็นอกเห็นใจ รัก เมตตากรุณาตอสรรพสิ่งและชีวิตทั้งมวล มาตรฐานที่ 3. มีความสามารถในการใชเครื่องมือชวยตางๆไดเปนอยางดี และ ตระหนักบทบาทในวงกวาง (ประกอบไปดวยเกณฑการชี้วัด 3 ระดับ และ มาตรฐานยอย 3 มาตรฐาน ดังนี้) เกณฑการชี้วัด ระดับ 3 ประสบความสําเร็จในการใชเครื่องมือชวยตางๆ และตระหนักถึง บทบาทของตนเมื่ออยูในสังคมที่หลากหลาย ระดับ 2 มีความสุขที่สามารถใชเครื่องมือชวยตางๆและตระหนักถึงบทบาทของ ตนเมื่ออยูในสังคมที่หลากหลาย 116 | หนา
ระดับ 1 มีความสามารถใชเครื่องมือชวยตางๆและตระหนักถึงบทบาทของตน เมื่ออยูในสังคมที่หลากหลาย มาตรฐานยอย (Sub - Standard) 3.1 การใชภาษา 3.1.1 สามารถใชทั้งภาษาถิ่น ภาษาไทยและภาษาตางประเทศ เพื่อการสื่อสาร ในเชิงบวกไดอยางมีประสิทธิภาพ 3.1.2 ใชภาษาสรางสุนทรียสนทนาเพื่อความสันติสุขในการอยูรวมกัน 3.1.3 ใชภาษาเปนเครื่องมือในการชักจูงและกระตุนใหเกิดการเรียนรูอยาง ยั่งยืน การพัฒนา และการสรางสรรคเพื่อสันติภาพโลก 3.2 การใชเทคโนโลยี คอมพิวเตอร 3.2.1 สามารถใชทั้งภาษาถิ่น ภาษาไทยและภาษาตางประเทศ เพื่อการสื่อสาร ในเชิงบวกไดอยางมีประสิทธิภาพ 3.2.1 รูเทาทันเทคโนโลยีและเลือกใชงาน ไดอยางเหมาะสม 3.2.2 ใชเทคโนโลยี คอมพิวเตอรสรางผลงานในเชิงบวก 3.3 การแสวงหา และการจัดการความรู 3.3.1 สืบคนหาขอมูลที่มีคุณคาและอางอิงไดอยางมี ประสิทธิภาพ 3.3.2 นําความรูที่ไดไปใชใหเกิดประโยชนสูงสุด 3.3.3 สนับสนุน ถายทอด และมีสวนรวมในการสรางสังคมแหงการเรียนรู 5. การนํามาตรฐานไปใช มาตรฐานที่ 1 มีความสามารถอยูรวมกันไดดีในสังคมที่หลากหลาย 1) ผูบริหารสถานศึกษา กําหนดนโยบาย กลยุทธ และมีแผนการปฏิบัติงานที่ ชัดเจน มีผูรับผิดชอบ โดยมีผูบริหารเปนผูนําและเปนแบบอยางใหกับผูอื่นดวย 2) ครู อาจารย ผูสอน ปฏิบตั ิตอนักเรียนทุกคนดวยความเสมอภาคและยอมรับ ความแตกตางของนักเรียนแตละคนกอนนํามาตรฐานไปออกแบบเชื่อมโยงกับกลุมสาระอื่น หนา | 117
3) ผูเรียนศึกษาความแตกตางของคน ปฏิบัติตามกฎระเบียบของโรงเรียน พรอมยอมรับความแตกตางและยอมรับฟงความคิดเห็นที่แตกตางของคนอื่น ยึดถือ แนวทางระบอบประชาธิปไตย มาตรฐานที่ 2 มีความสามารถในการจัดการชีวิตและสภาพการทํางานของตัวเองได 1) ผูบริหารสถานศึกษา ปรับปรุงหลักสูตร การเรียนการสอน การคนควาที่ สอดคลองตอการจัด การเรียนรูและพัฒนาผูเรียนสูมาตรฐาน 2) ครู อาจารย ผูสอน ศึกษาชุมชนวามีอะไรที่นํามาเปนประโยชนตอการสราง อาชีพ สรางรายไดใหกับผูเรียนและชุมชน ปลูกฝงแนวคิดและหลักการในการประกอบ อาชีพอิสระ การใชปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ความปลอดภัยในการทํางาน 3) ผูเรียน เลือกเรียนและแสดงความสามารถในดานที่ตนสนใจ เขารวม กิจกรรมที่โรงเรียนจัดขึ้นเพื่อสะสมประสบการณ และนําไปใชในชีวิตประจําวัน มาตรฐานที่ 3 มีความสามารถในการใชเครื่องมือชวยตางๆไดเปนอยางดีและตระหนัก บทบาทในวงกวาง 1) ผูบริหารสถานศึกษา กําหนดนโยบาย จัดสรรงบประมาณหาเทคโนโลยีให เพียงพอตอการใชงานของบุคลากรและนักเรียน สนับสนุนการใชภาษาใหถูกตองเหมาะสม 2) ครู อาจารย ผูสอน ใหนักเรียนพูดและใชภาษาอยางถูกตองเหมาะสม 3) ผูเรียนฝกพัฒนาการใชภาษา เรียนภาษาที่ตนเองสนใจ หาโอกาสฝกงาน ดูงาน หรือแลกเปลี่ยนประสบการณกับเจาของภาษา สื่อสารกับเพื่อนชาวตางชาติวัยเดียวกัน ขอเสนอแนะในการนํา (ราง)มาตรฐานฯไปใช ในระยะ เริ่มตน 1) ประชาสัมพันธใหทุกฝายทราบโดยการจัดอบรม สัมมนา แสดงตัวอยาง โรงเรียนนํารอง (หากมี) 2) สรางความเขาใจใหกับคณะผูบริหาร เสนอใหคณะกรรมการสถานศึกษาให ความเห็นชอบ 3) ผูบริหารและคณะทํางาน ประชุมทําความเขาใจทุกฝายที่เกี่ยวของ 118 | หนา
4) แตงตั้งคณะกรรมการดําเนินการจัดทําแนวทางการนํามาตรฐานฯไปใช 5) จัดทําหลักสูตรใหสอดคลองเชื่อมโยงกับการเรียนการสอนปกติในแตละกลุม สาระและกิจกรรมพัฒนาผูเรียนตาง ๆ ที่ผูเรียนไดเรียนรู 6) โรงเรียน คณะครูและนักเรียน กําหนดเกณฑและการปฏิบัติ เพื่อใหบรรลุผล การประเมินที่เปนรูปธรรมชัดเจน และจัดทําเกณฑการประเมิน 7) ใหความรูกับคณะครู บุคลากร นักเรียนและฝายตางๆที่เกี่ยวของกับ มาตรฐานฯและตัวชี้วัด 8) มีการแตงตั้งคณะกรรมการจัดทําแผนงานโครงการประจําปใหสอดคลองกับ มาตรฐานฯ 9) มีการสนับสนุนงบประมาณและทรัพยากร 10) วิเคราะหตัวชี้วัดและประเมินผลใหสอดคลองครอบคลุมมาตรฐานกลุมสาระ 11) ประกาศใชนโยบายมาตรฐานฯ ในสถานศึกษา 12) ประเมินผลและจัดประชุมเพื่อรวบรวมปญหา จัดลําดับความสําคัญและ สรุปประเด็นปญหา วางแผนแกไข 13) ประชุมผูปกครองเพื่อแกไขปญหาและดําเนินการตามแผนที่วางไว การประเมินผล 1) ประเมิ น ภาพรวมทั้ ง สถานศึ ก ษาประเมิ น บริ บ ท ข อ มู ล ดิ บ นํ า เข า กระบวนการ และผลลัพธ (Context, Input, Process, และ Product หรือ Output) โดย ประเมินทั้งกอน ระหวาง และหลังการดําเนินการ 2) ประเมินภาพยอยเฉพาะผลของการนํามาตรฐานฯไปใช โดยใหนักเรียน ประเมินตนเอง และ / หรื อ เพื่อ น ครู ผู สอน หรื อ บุ ค คลภายนอกเปน ผูป ระเมิน โดย ประเมิ น เปรี ย บเที ย บเป น ช ว งระยะเวลา คล า ยกั บ การประเมิ น ทั้ ง ระบบ หรื อ อาจ ดําเนินการทั้ง Formative และ Summative
หนา | 119
ปจจัยแหงความสําเร็จ (Key Success Factors) 1) เผยแพรความรูในการนํามาตรฐานฯไปใชจากทุกระดับ 2) วางแผนขั้นตอนการนํามาตรฐานฯ ไปใชที่ชัดเจนไมยุงยาก ใหครูมีสวนรวม ในจังหวะและบทบาทที่เหมาะสม ในการทํางานโดยไมเพิ่มภาระงานจากปกติ 3) ทุกฝายรวมกันกําหนดความตองการและเกณฑการประเมินเปนรูปธรรมและ ยอมรับได 4) นําหลักการแนวคิดของมาตรฐานฯ มาใชจนเปนคานิยมและวัฒนธรรมองคกร ปจจัยแหงความลมเหลว (Key Failure Factors) 1) การยึดติดกับการเรียนรูเนื้อหาสาระ มากกวาคุณลักษณะและสมรรถนะที่ สมดุลของเยาวชน 2) การไมตระหนักถึงความสําคัญของมาตรฐานฯจากผูบริหารและผูเกี่ยวของ 3) การขาดความเขาใจ เนื่องจากไมมีการปฏิบัติรูปธรรม ชัดเจน 4) การขาดการติดตาม กํากับดูแล ประเมินผลอยางตอเนื่อง ประโยชนที่ไดจากการนํามาตรฐานการอยูรวมกันในสังคมที่หลากหลายฯ 1) ผูเรียน ไดรับการพัฒนาไอคิว อีคิว ทักษะตางๆและยอมรับความแตกตาง เคารพกฎกติกาสังคม อยูรวมกันในสังคมที่หลากหลายอยางมีคุณภาพและมีความสุข 2) สําหรับครูผูสอน ไดแนวทางการจัดการเรียนการสอน และกิจกรรมที่ให ความสําคัญกับการพัฒนาเด็กนักเรียน ใหอยูรวมกันในสังคมที่หลากหลายไดอยางมี ความสุขและมีคุณภาพ 3) สําหรับโรงเรียนและผูบริหาร ไดรับการยกยองวาเปนผูผลิตเยาวชนที่เปนกําลัง สําคัญของชาติที่มีคุณภาพไดอยางดี มีมาตรฐานใชในการสรางเยาวชนที่มีคุณภาพ 4) สําหรับสังคมและประเทศชาติ มีคนมีวินัย มีความปรองดอง ความสามัคคี คน ในองคกร หรือสังคมอยูรวมกันอยางมีความสุขโดยไมคํานึงถึงความแตกตางดานตางๆ ................................................................ 120 | หนา
ภาคผนวก ที่ปรึกษา นายชินภัทร ภูมิรัตน นายอนันต ระงับทุกข นายพิษณุ ตุลสุข นางเบญจลักษณ น้ําฟา นางพจมาน พงษไพบูลย
เลขาธิการคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน รองเลขาธิการคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน รองเลขาธิการคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน รองเลขาธิการคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน ผูอํานวยการสํานักพัฒนานวัตกรรมการจัดการศึกษา
คณะทํางานกลุมวิจัยและสงเสริมการวิจัย สํานักพัฒนานวัตกรรมการจัดการศึกษา นางสาววิภาพร นิธิปรีชานนท นางอรนุช มั่งมีสุขศิริ นางสุดจิตร ไทรนิ่มนวล นายพิทักษ โสตถยาคม นายพลรพี ทุมมาพันธ