HET VATICAAN EN HITLER
Peter Godman is geen onbekende in de Vaticaanse archieven. De hoogleraar in Latijnse Middeleeuwen en Renaissance en tevens historicus heeft al meerdere boeken op zijn naam staan die delen van de geschiedenis van het Vaticaan als onderwerp hebben. Voor zijn boek “Het Geheim van de Inquisitie” had hij als eerste onderzoeker toegang tot het geheime archief van deze machtige kerkinstelling. En nu heeft hij zich gewaagd aan een ander intrigerend vraagstuk in de geschiedenis met betrekking tot het Vaticaan, namelijk haar standpunt ten aanzien van het nazisme en het racisme in de Tweede Wereldoorlog. Aan de hand van documenten die Godman gevonden heeft in het archief en die niet eerder gepubliceerd zijn, probeert hij een verklaring te geven. Zijn bevindingen legt hij de lezer voor in dit boek.
Het Vaticaan is een religieuze instelling die zichzelf tot doel heeft gesteld om te waken over het zielenheil van de mensen. Deze doelstelling werd ernstig bedreigd met de opkomst van het communisme in de Sovjet-Unie en het fascisme van Mussolini. Door het Vaticaan werd besloten om in 1929 een concordaat te sluiten met Mussolini. Een concordaat is een bindende overeenkomst waarbij religieuze en kerkelijke belangen enerzijds en staatkundige belangen anderzijds duidelijk beschreven worden en waar vervolgens beide partijen zich aan dienen te houden. Deze overeenkomst leek in de praktijk redelijk goed uit te pakken. Beide partijen hielden zich hieraan. Daarom werd door Paus Pius XI besloten om in 1933 eveneens een concordaat te sluiten met Hitler die datzelfde jaar in Duitsland aan de macht was gekomen. Een aantal geestelijken binnen het Vaticaan zagen in Hitler iemand die te vertrouwen was. Maar met zijn partij had het Vaticaan niets. Als naaste medewerker van de Paus werd Eugenio Pacelli belast met het opstellen van het concordaat. Eugenio Pacelli had al twaalf jaar als pauselijke nuntius gewerkt in Duitsland. In 1930 keerde hij terug naar Rome om daar het ambt van kardinaal-staatssecretaris te aanvaarden. In die hoedanigheid raakte hij betrokken bij het concordaat met Hitler. Uiteindelijk werd het Pacelli’s overeenkomst en daarom wilde hij ook zo lang mogelijk proberen om dit concordaat in stand te houden. Ook later toen hij gekozen was tot Paus Pius XII. Andere geestelijken binnen het Vaticaan hadden zo hun twijfels en inderdaad duurde het niet lang of het concordaat werd geschonden. In Duitsland kreeg de ras- en bloedpolitiek gestalte. Een politiek waarbij alleen het Arische ras superieur was. Daarom mocht er geen bloedsvermenging plaats vinden met mensen die afkomstig waren uit wat de nazi’s kwalificeerden als inferieure rassen. Rome wilde echter vast blijven houden aan de tegenstelling tussen Hitler en de extremistische tegenstanders van de Kerk. Daarom werden de pijlen niet gericht op Hitlers “Mein Kampf”, maar op Alfred Rosenbergs “Der Mythus des 20. Jahrhunderts”. Rosenberg was de tijdelijke partijleider en later hoofd van de afdeling buitenland van de NSDAP. Zijn boek getuigt van een intense vijandigheid tegen het christendom en de katholieke kerk in het bijzonder. De belangrijkste tegenstander van Rosenberg werd Alois Hudal. Hij wilde een scheiding tussen goed en kwaad erkennen in het nationaal-socialisme. Het kwaad werd volgens hem vertegenwoordigd door Rosenberg. Aan de andere kant stond Hitler. Alois Hudal was bisschop, een Oostenrijker van oorsprong en goed op de hoogte van wat er gaande was in Duitsland. Op het moment van de totstandkoming van het concordaat was hij rector van de Santa Maria dell’Anima, de Duitse Nationale Kerk te Rome. En hij was ambitieus. Hudal zocht een weg om meer invloed hebben, zowel in Rome als bij de Duitsers. Paus Pius XI raakte !
22