Een pareltje

‘INTERVIEW IEMAND IN JE OMGEVING EN WERK DIT UIT TOT EEN BOEIEND VERHAAL’. DIT IS ÉÉN VAN DE OPDRACHTEN DIE ONZE DOCENTEN NEDERLANDS IN DE AFGELOPEN 40 JAAR AAN HUN STUDENTEN HEBBEN GEGEVEN. DERDEJAARSSTUDENTE MICHÈL GERAERTS (TOEN NOG TWEEDEJAARS STUDENTE) INTERVIEWDE DOCENTE NICOLE STÖRMER. HET LEVERDE ONDERSTAAND PARELTJE OP. l: Michèl Geraets, r: Nicole Störmer

DE BESTE ONDERTITEL HEB JE LOSGELATEN

Ondertitels, wie kent ze niet? Televisie, streamingdiensten, de bioscoop, zelfs op het internet, je komt ze overal tegen. Wereldwijd kijken miljoenen mensen naar content met ondertitels in hun eigen taal. Maar waar komen deze ondertitels vandaan? Wie zorgt ervoor dat wij die nieuwe film in de bioscoop kunnen begrijpen? Ik sprak met Nicole Störmer over haar ervaringen als ondertitelaar. Tekst: Michèl Geraets | Student jaar 3, keuzetaal Duits

Stiekem Nederlands leren

Nicole groeide op in Zuid-Duitsland. Op school was ze altijd heel goed in Duits en Engels. Haar interesse voor taal heeft ze te danken aan het feit dat ze opgroeide met een ‘anderstalige’ moeder. Haar vader was erop tegen dat zijn kinderen tweetalig zouden worden opgevoed. “Hij dacht dat dat alleen maar verwarrend voor ons zou zijn”, zegt Nicole. “Mijn broer en ik waren stiekem wel geïnteresseerd in de Nederlandse taal. We brachten de zomervakantie altijd door in Amstelveen, bij opa en oma. Daardoor leerde je de taal vanzelf een beetje en begon je daar belangstelling voor te krijgen. Je kwam van het dorp in Zuid-Duitsland en ging vervolgens naar de grote stad Amsterdam. Dat contrast was spannend en aantrekkelijk.” Bovendien wilde ze meer over ‘die kant’ weten. “Mijn Duitse familie woonde toentertijd nog achter het IJzeren Gordijn. Met hen hadden we helemaal geen contact. Dan ga je je toch richten naar de Nederlandse kant.”

Deze interesse en liefde voor taal hebben ertoe geleid dat ze Nederlands is gaan studeren. “Omdat in Nederland alles ondertiteld werd, was ik daar heel geïnteresseerd in”, zegt ze. Op de universiteit konden de studenten verschillende cursussen en seminars volgen. Inschrijven ging toen nog via een papiertje dat werd opgehangen. “Ik stond ’s ochtends al heel vroeg bij de lijst om mijn naam op te schrijven.”

De eerste stap in de praktijk

Na het afronden van de cursus was Nicole toch niet helemaal tevreden; het was allemaal te theoretisch. Ze was op zoek naar meer: hoe is het ondertitelen nou echt? In 1999 vond je nog niks online. Dus had ze haar oom, een journalist, gevraagd naar een aantal adressen van bedrijven die ondertitelden. Ze solliciteerde bij deze bedrijven in de hoop dat ze ergens stage kon lopen. Bij SDI Media kwam ze precies op het juiste moment, want ze hadden haar écht nodig. “In 1999 begonnen dvd’s en dvd-spelers betaalbaar te worden. Volgens de Europese wetgeving moeten alle films op dvd’s te zien zijn in het origineel met ondertitels. 

Dat had als gevolg dat heel veel films nog ondertiteld moesten worden,” vertelt ze. Genoeg werk dus.

Laat het los

Dat werk vraagt soms wat creativiteit, omdat spreekwoorden, uitdrukkingen en woordgrapjes niet letterlijk vertaald kunnen worden. Bovendien heeft een ondertitel een limiet: er kan maar een bepaald aantal tekens (inclusief leestekens) voor een bepaalde tijd in beeld staan. Volgens Nicole is het belangrijk om dan de tekst los te laten. “Kijk naar wat ze bedoelen en niet naar wat ze precies zeggen”, adviseert ze. “Creatief worden is in het begin best lastig, maar loslaten is het enige dat helpt.” Niet alleen tekst, maar ook de grammaticale structuren moet je loslaten. “Wat heel vaak gebeurt, is dat bijvoorbeeld een Engelstalig persoon wat zegt en precies in die zins- of woordvolgorde de ondertitels in beeld komen. Terwijl het in het Nederlands onnatuurlijk is om die volgorde aan te houden”, licht ze toe. “Als het dan andersom beter klinkt, doe je het andersom. Op dat moment maak je geen fout, je hebt alleen de vertaling omgedraaid.”

Haar werk

Die tips en tricks paste ze toe bij het werk dat ze ondertitelde. Dat waren vooral films als ‘The Patroit’, ‘Pearl Harbor’ en ‘Mary Poppins’ en series als ‘Ally McBeal’, ‘Futurama’ en ‘The Simpons’. Ze ondertitelde ook wekelijks afleveringen van een tv-dominee die preken en verhalen vertelde. “Het was in het begin best lastig. Je moest de verzen in de volle lengte letterlijk uit de bijbel halen en daar is eigenlijk geen plek voor. Maar in de loop van de tijd word je een expert, dan weet je waar hij het over heeft en waar dat ongeveer in de bijbel staat,” aldus Nicole. Gek genoeg vond ze het programma met de tv-dominee toch wel een van de leukste dingen om te doen. “Ik vond hem altijd heel entertainend, omdat hij van die gekke dingen zei”, zegt ze lachend.

Ook de films met Woody Allen blijven haar bij. “Dat is zo’n persoon die heel veel praat, net zoals Eddie Murphy. Het was leuk om te zoeken hoe je dat in hemelsnaam oplost. Bij hem was dat zijn karakteristiek, maar ook die scènes waarin alles misgaat en er vijf of zes mensen door elkaar praten. Dat was heel lastig, maar ik vond dat ik dat heel goed opgelost had en daar was ik ook best trots op”.

Een andere uitdaging was ‘Pearl Harbor’. De film kwam op een vrijdagochtend 9:00 uur binnen en moest naar het Duits ondertiteld worden. Dat moest alleen dezelfde middag om 14:00 uur af zijn. Voor diegenen die het niet weten; Pearl Harbor is een film van drie uur. “Een film van drie uur binnen vier uur ondertitelen gaat simpelweg niet. Dus hebben ze de film verdeeld over iedereen die ook maar een beetje Duits sprak en begreep. Maar goed, één uur vertalen binnen drie uur is ook niks. De ondertiteling was dan ook slecht, want iedereen heeft zijn eigen stijl.”

Nicole zal 9/11 ook nooit meer vergeten. Ze was die dag in Amsterdam aan het ondertitelen. “Iedereen moest op dat moment al het werk laten vallen en meehelpen met de live-ondertitels. Er kwam niets anders op de tv dan nieuwsuitzendingen en verslagen over de gebeurtenis. Het was een en al chaos bij ons, dat was heftig’, vertelt ze. Een frisse wind

Azijnzeikers

Nicole’s cv bestaat naast het ondertitelen uit nog veel meer dingen. Zo heeft ze aan boeken meegewerkt, als tolk in de rechtbank gewerkt, instructiefilms ingesproken, technische vertalingen geleverd en gelokaliseerd. “De reden waarom ik zoveel verschillende dingen heb gedaan, is omdat ik heel veel wilde zien en meemaken. Ik wilde weten wat ik leuk vond om te doen”, vertelt ze. Uiteindelijk is ze gestopt als ondertitelaar bij SDI Media, omdat het bedrijf werd overgenomen door een Amerikaans bedrijf. Nicole had niet zo’n trek in een lager salaris en ‘Nicole’s cv bestaat naast besloot om zich op andere dingen het ondertitelen uit te focussen. Zo heeft ze nog een tijd getolkt en vertaald. “Uiteindelijk nog veel meer dingen. vond ik het niet meer opschieten, Zo heeft ze aan boeken omdat klanten zo laat betaalden. Acht weken later bijvoorbeeld, maar meegewerkt, als tolk in dan had je allang rekeningen moeten de rechtbank gewerkt, betalen. Het zou fijn zijn om toch een beetje veiligheid en zekerheid instructiefilms ingespro- te hebben”, zegt ze. Op dat moment ken, technische zocht de Vertaalacademie iemand voor een parttimebaan. Nicole solvertalingen geleverd liciteerde, maar wist nog niet of ze en gelokaliseerd.’ lesgeven leuk vond. “Ik merkte dat ik blijkbaar toch heel goed kan uitleggen en dat ik studenten niet het gevoel geef dat ze maar een nummertje zijn, maar gewoon een persoon. Ik vind het geweldig om de dingen waarvan ik het meest hou, tolken en ondertitelen, door te geven aan de volgende generatie en om de nieuwe generatie groot te zien worden”, zegt Nicole glunderend.

Al het werk dat Nicole heeft ondertiteld, vond ze leuk werk, maar er zullen altijd mensen zijn die kritiek leveren. “Ik vond bijna alles leuk, maar wat ik niet leuk vond was de Duitse vertaler die in Los Angeles woonde.” Het is gebruikelijk dat ondertitels door iemand anders nagekeken werden en dat gebeurde ook met Nicole’s ondertitels voor de film ‘The Exorcist’. “Ik heb toen van een actieve zin een passieve zin gemaakt, omdat dat beter in de ondertiteling paste. Alleen die Duitse vertaler uit LA had altijd commentaar op mijn vertalingen, en dat was niet bepaald zinvol commentaar”, legt ze uit. Zo werd ze na het ondertitelen van laatstgenoemde film opgebeld en gevraagd of ze daadwerkelijk vertaler was, want het was eigenlijk toch wel teleurstellend dat ze dat zo deed. “Ik dacht bij mijzelf: ‘actief-passief omdraaien is toch geen vertaalfout?’”, gaat ze verder. Er zullen altijd mensen zijn die commentaar leveren op het werk van iemand anders of die denken dat ze het beter kunnen. Je eigen werk verdedigen is daarom een groot deel van het beroep vertaler of ondertitelaar.

Op dit moment is Nicole tevreden: “Ik ben daar waar ik wil zijn”. In de toekomst hoopt ze ooit zelf nog eens te mogen tolken. Dat begint toch weer te kriebelen als ze haar studenten ziet tolken. Ze wil ook haar zoontje zien opgroeien tot een mooie, volwassen man. “En zijn eerste vriendinnetje wegjagen”, grapt Nicole. Daarnaast is het belangrijk voor haar dat ze iets betekent voor haar studenten. “Als iemand binnenkomt als eerstejaars en dan zo groeit. Daar is alleen maar de juiste motivatie voor nodig en om dat te zien en mee te maken is echt een cadeau voor mij”, vertelt ze. Dat geeft haar voldoening. “Anderen halen voldoening uit anderen uitkafferen. Ik niet, ik wil die groei zien, ik wil de laatste uit zijn ‘Schneckenhaus’ (slakkenhuis) zien kruipen. Dat ze vervolgens kunnen zeggen: ja, hier heb ik wat aan gehad. Dat is mijn doel.” �