BIOΤΕΧΝΗ, 2001 Γ. Μελανίτης / Futura publications
Η πρώτη παρουσίαση Βιοτέχνης στην Ελλάδα, 1999, με μια σειρά κειμένων όπως δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Futura, 11/09/2001. ©
Γ. Μελανίτης, Futura publications 2001
Βιοπληροφορική και βιοκαπιταλισμός στον αγώνα για τη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος από τον Eugene Thacker "Προετοιμάζουμε τον δρόμο για μια νέα εποχή μετα-γενετικών ανακαλύψεων" Craig Venter, πρόεδρος της Celera Genomics Μόλις πρόσφατα, η Celera Genomics, Inc. ανακοίνωσε τη παροχή της ακολουθίας περισσότερων από ένα εκατομμύριο βάσεων ανθρώπινου DNA στους συνδρομητές της, περίπου το 1/3 του συνολικού αριθμού ζευγών βάσεων στο ανθρώπινο γονιδίωμα. Το 1998, ο Creg Venter, πρώην ερευνητής του ΝΙΗ, ίδρυσε μια ιδιωτική εταιρία της οποίας ο δημοσίως δηλωμένος στόχος θα ήταν η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος σε λιγότερο χρόνο και με λιγότερα χρήματα από το πρόγραμμα "Human Genome Project", το οποίο υποστήριζε η κυβέρνηση των ΗΠΑ. Η ανακοίνωση του Venter συγκλόνισε την βιοτεχνολογική κοινότητα, αναγκάζοντας τους διάφορους κρατικούς οργανισμούς να επισπεύσουν τα χρονοδιαγράμματά τους στον αγώνα για την αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος. Σήμερα, η εταιρία του Venters, η Celera Genomics υποστηρίζει ότι εργάζεται σταθερά για την ολοκλήρωση του στόχου της, να ολοκληρώσει την αποκάλυψη του γονιδιώματος αμέσως μετά την έναρξη της νέας χιλιετηρίδας. Η Celera είναι μέρος της Perkin- Elmer Corporation, το άλλο μέρος της οποίας είναι η PG Biosystems, εταιρία που παράγει τεχνολογία εργαστηρίου, λογισμικό, όργανα και παρόμοιες υπηρεσίες. Σύμφωνα με το εταιρικό μοντέλο της εταιρίας, η Celera πουλάει συνδρομητική άδεια χρήσης των αποτελεσμάτων της έρευνας, έτσι ώστε οι συμβεβλημένοι οργανισμοί πρόκειται να έχουν άμεση πρόσβαση σ΄ αυτό τον χάρτη του ανθρώπινου γονιδιώματος που χρηματοδοτείται από ιδιώτες. Μέσα από όλη τη συζήτηση, τα ρεπορτάζ και την υπερβολική διαφήμιση που περιβάλλει τη σύγχρονη βιοτεχνολογία, και τη μοριακή γενετική, έχει στηθεί το σκηνικό γι΄ αυτή την επιφαινόμενη πολωμένη, διχασμένη συνεύρεση ελπίδων, φόβων, υποσχέσεων και σκεπτικισμού. Από την πλευρά της μοριακής βιοτεχνολογίας και των εφαρμογών της, δελτία τύπου και συνεντεύξεις με τους μελετητές εμφανίζουν ένα συνδυασμό ενθουσιασμού και μια πιθανολογία η οποία ωθείται από τα σχετικά προϊόντα, για "επαναστάσεις" στην υγεία και την φαρμακευτική. Στην αντίθετη πλευρά των συγγραφέων, ακτιβιστών και θεωρητικών, υπάρχει μια κοινή ανάγκη παρέμβασης στην διαδικασία του "επιστημονικά παραγόμενου τεχνήματος" (artifact), καθώς και έναρξης διαλόγου σχετικά με την βιοηθική, την τεχνολογική ανάπτυξη, την πολιτική και νομοθεσία και τις πιθανές επιπλοκές στον τομέα της υγείας και της φαρμακευτικής. Στη ζώνη μεταξύ πρακτικής έρευνας και κριτικής παρέμβασης, ανάμεσα στην πιθανολογία που βασίζεται στην επιστήμη και το κάλεσμα για έμφαση στα πολιτιστικά ενδεχόμενα που προκύπτουν, αυτό το υπερβολικά πλατύ πεδίο που είναι γνωστό ως βιοτεχνολογία έχει γίνει ένα είδος πολεμικής περιοχής που εμπλέκονται ερευνητικά στοιχεία, κυβερνήσεις, εταιρίες, μόρια, δικαιώματα σε πατέντες, εργαστηριακά κλωνοποιημένα ζώα και έμβρυα, ασθενείς σε κλινικές δίκες, εξειδικευμένες και δημόσιες διαλέξεις καθώς και διακυμάνσεις ροής πληροφοριών και επενδύσεων. Τελευταία, εμφανίζονται να οδηγούν τη μοριακή βιοτεχνολογική έρευνα δύο κύριες δυνάμεις, επηρεάζοντας ταυτόχρονα τις αντιλήψεις για το πώς το ανθρώπινο σώμα, η ταυτότητα και η "ζωή" θα καθορίζονται στον επερχόμενο αιώνα της βιοτεχνολογίας. Το πρώτο από αυτά είναι ένα ταχύτατα αναπτυσσόμενο πεδίο που καλείται "βιοπληροφορική". Όπως τίθεται απλά, η βιοπληροφορική σχετίζεται στην επαρκή διαχείριση, ανάλυση, αποθήκευση και αναπαραγωγή της μοριακής και γενετικής πληροφορίας. Για παράδειγμα, ερευνητές που εργάζονται στο Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος διαχειρίζονται τεράστια ποσά πληροφορίας, συσχετίζοντας την προϋπάρχουσα έρευνα (ακολουθία, χαρτογράφηση, δομική πληροφορία) με την πρόσφατη έρευνα και χρησιμοποιώντας νέες τεχνολογίες υπολογιστών για να αναλύσουν μια δοθείσα γενετική ακολουθία με τον πιο ακριβή, λεπτομερειακό και εφευρετικό τρόπο. Η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών είναι απολύτως απαραίτητη σ΄ αυτόν τον τομέα. Στην πραγματικότητα πολλές απ΄ αυτές τις υπολογιστικές βάσεις
δεδομένων τρέχουν σε δικτυακούς υπολογιστές, δίνοντας πρόσβαση σε μία δεδομένη βάση γενετικής πληροφορίας διαθέσιμης στο δίκτυο. Ο αριθμός τέτοιων βάσεων δεδομένων -γονιδιώματος ανθρώπων, σκουληκιών, βακτηριδίων αλλά επίσης πρωτεϊνών και RNA -κινείται στα χιλιάδες δικτυωμένα ινστιτούτα έρευνας και εταιριών, κυρίως στις ΗΠΑ, τη Δυτική Ευρώπη και την Ιαπωνία. Το δεύτερο δυναμικό χαρακτηριστικό στην σύγχρονη βιοτεχνολογική έρευνα, είναι φυσικά οι διαφορετικοί τύποι επενδύσεων και ροής κεφαλαίου που κάνουν δυνατό ένα σημαντικό μέρος της έρευνας και ανάπτυξης προϊόντων. Εάν τα πρώτα χρόνια της βιοτεχνολογικής βιομηχανίας στη δεκαετία του ‘80 μπορούν να χαρακτηριστούν από μια μαζική εισροή επενδύσεων εταιριών ( βασιζόμενη κυρίως στις θεωρητικές υποσχέσεις των πρώτων εγχειρημάτων της βιοτεχνολογίας), η σύγχρονη σκηνή φαίνεται να κυριαρχείται από ένα κοινό ενδιαφέρον για μια οικονομία υπηρεσιών (γενετικές θεραπείες) -οι οποίες επίσης έχουν την ελαστικότητα να λειτουργούν ως γεννήτρια προϊόντων (π.χ. στη φαρμακοποιία). Καθώς οι αναλύσεις της ανάπτυξης και των μετασχηματισμών θα έχουν πάντοτε έναν ρόλο στην βιοτεχνολογική βιομηχανία, η πρόσφατη διαφοροποίηση της εμπορικής βιοτεχνολογίας στους τομείς της τεχνολογικής ανάπτυξης, της φαρμακοποιίας, των γενετικών υπηρεσιών και της υπολογιστικής βιολογίας σημαίνει επί πλέον ότι η ίδια η βιοτεχνολογία μετατρέπεται όλο και περισσότερο σε διαφοροποιημένη τεχνο-επιστήμη. Το παράδειγμα της Celera συμπυκνώνει αμφότερες τις παραπάνω τάσεις με ένα ολοκληρωμένο τρόπο, συνδυάζοντας επιχειρηματικά μοντέλα εταιριών με τις τελευταίες εξελίξεις στις τεχνολογίες υπολογιστών και ανάλυσης( για παράδειγμα, η από μηχανές και μικροσειρές DNA τσιπς). Επειδή λοιπόν η Celera καλύπτεται από την στήριξη και τις επενδύσεις εταιριών, κερδίζει περισσότερες ελευθερίες στα πλαίσια των κανονισμών και των επιλογών που θέτουν οι των εθνικές κυβερνήσεις, αν και πρόσφατες διαφωνίες στο Κονγκρέσσο πάνω στην έρευνα εμβρυονικών κυττάρων απειλεί να μετριάσει τέτοιου τύπου ελευθερίες. Πού βρίσκεται το βιοιατρικό σώμα σ΄ αυτά τα σενάρια; Εάν το πεδίο της μοριακής γενετικής και της βιοτεχνολογίας ήδη βρίσκεται πολύ μακριά από τα συνηθισμένα, οι ανθρωπομορφικές επιστήμες της ανατομίας και της φυσιολογίας, η ενσωμάτωσή τους σε σύνθετα μοντέλα πληροφορίας και επενδυτικών αξιών θα φαίνονταν να αποδομούν περαιτέρω το σώμα σε μία σειρά υπολογιστικών ψηφίων και αξιών. Αυτή η διπλασιασμένη επιρροή της βιοπληροφορικής και του βιοκαπιταλισμού παρέχει μια επί πλέον συμπερασματική εξαγωγή της ήδη υπάρχουσας ιδέας ενός αφηρημένου γενετικού κώδικα: όχι μόνο σώμα ισοδυναμεί με τον γενετικό του κώδικα αλλά, στην περίπτωση της βιοπληροφορικής, αυτός ο γενετικός κώδικας ισοδυναμεί με τον ψηφιακό κώδικα, αρχειοθετημένο στην δικτυακή βάση πληροφοριών. Με παρόμοιο τρόπο, οι διακυμάνσεις και οι δυναμικές των γονιδιακών ανακαλύψεων, της εύρεσης ακολουθιών και πατεντών, είναι ευθέως ανάλογη με τις και τις δυναμικές των επενδύσεων κεφαλαίου σε εταιρίες όπως η Celera. Στην πληθωρική γενιά τόσων ρευμάτων πληροφορίας και αξίας, η εναπομένουσα εγκαταλελειμμένη ζώνη είναι συχνά το σημείο όπου αυτά τα ρεύματα αγγίζουν πραγματικά το σώμα των ασθενών και, ακόμη πιο σημαντικό, οι τρόποι με τους οποίους μια τέτοια ρύθμιση της ροής της πληροφορίας σηματοδοτεί επίσης έναν νέο τύπο παρακολούθησης ή αλλιώς «υποταγής σε κυβερνητικό έλεγχο» του γενετικού ατόμου και γενετικού πληθυσμό. Στον αυθεντικό της ορισμό, η βιοτεχνολογία παρουσιάζονταν ως μία βιομηχανία που βασίζεται στην έρευνα με την δυνατότητα να μετασχηματίσει όχι μόνον την ιατρική φροντίδα του σώματος, αλλά επίσης εμπεριείχε την υπόσχεση να μετασχηματίσει τον ίδιο το βιολογικό τομέα, μέσα από την γενετική μηχανική, γενετική θεραπεία, γενετικό προφίλ , και άλλα πεδία όπως η μηχανική ιστών και βιοτεχνολογία τροφίμων. Ωστόσο η αποκαλούμενη "βιοτεχνολογική έκρηξη" στα 1980 είναι, μιλώντας συγκριτικά, μακρινό παρελθόν και μαζί της και οι δημόσιες διαφωνίες πάνω στις χρήσεις και τις καταχρήσεις των τεχνολογιών που ανασυνδυάζουν το DNA. Στην σύγχρονη σκηνή, που κυριαρχείται από εξελίξεις στην βιοπληροφορική και στο βιοκαπιταλισμό, η μοριακή βιοτεχνολογία εξαναγκάζεται σταδιακά να πραγματοποιήσει υποσχέσεις της. Όμως αυτό που διακυβεύεται ίσως εδώ δεν είναι εάν η "Big Pharma" (οι πολυεθνικές φαρμακευτικές εταιρίες) ή το Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος πραγματικά συμπληρώνει τον χάρτη του ανθρώπινου γονιδιώματος ή όχι, αλλά εάν οι γενεσιουργοί συσχετισμοί δυνάμεων και η δομή που περιβάλλει όλο αυτό το σκηνικό -μέσα στην οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί η δυνατότητα της έρευνας - συνεχίζουν να εξυπηρετούν ως ένα ικανό μοντέλο για τους προσδοκώμενους μετασχηματισμούς στην ιατρική και τελικά στην ίδια την ανθρώπινη ζωή.
-----------------------------------------------------------------------------------Ο Eugene Thacker διδάσκει Συγκριτική Λογοτεχνία στο Rutgers University και έχει παρουσιάσει έργα του στα Alt-X, Ars Electronica, CTEORY, Leonardo και το Rhizome Artbase. Είναι αρθρογράφος στο The Thing και συνεργάτης του Fakeshop. Αναφορές και links: [1] Παραδείγματα δελτίων τύπου από διάφορες εταιρίες βιοτεχνολογίας είναι προσβάσιμα μέσα από το Biospace.com [http://www.biospace.com], τον κορυφαίο κόμβο για νέα που σχετίζονται με την βιομηχανία της βιοτεχνολογίας. [2] Στα παραδείγματα κριτικής πάνω στην βιοτεχνολογία περιλαμβάνονται : Richard Lewontin «Biology as Ideology: The Doctrine of DNA»(New York: Harper Perennial, 1992) Jeremy Rifkin «The Biotech Century» (New York: Jeremey P. Tarcher/Putnam, 1998) Vandana Shiva «Biopiracy: The Plunder of Nature and Knowledge» (Toronto: Between the Lines, 1997). [3] Η ιστορία της βιοτεχνολογίας δίνεται από τον Robert Bud στο βιβλίο του «The Uses of Life: A History of Biotechnology» (Cambridge: Cambridge UP, 1993).
GFP BUNNY - Eduardo Kac Το διαγονιδιακό μου έργο "GFP Bunny" αφορά στη δημιουργία ενός πράσινου φωσφορίζοντος κουνελιού, τον δημόσιο διάλογο που δημιουργείται από το έργο και την κοινωνική ένταξη του ζώου. Τα αρχικά GFP σημαίνουν την φωσφορίζουσα πρωτεΐνη. Ο "GFP Bunny" πραγματοποιήθηκε το 2000 και παρουσιάστηκε αρχικά στην Αβινιόν της Γαλλίας. Η διαγονιδιακή τέχνη, όπως πρότεινα, είναι μια νέα τέχνη βασισμένη στην χρήση γενετικής μηχανικής για την μεταφορά φυσικών ή τεχνητών γονιδίων σ΄ έναν οργανισμό, ώστε να δημιουργηθούν μοναδικοί ζωντανοί οργανισμοί. Αυτό θα πρέπει να πραγματοποιηθεί με μεγάλη προσοχή, με επίγνωση των πολλαπλών προβλημάτων που εγείρονται και, πάνω απ΄ όλα, με τη δέσμευση για σεβασμό, ανατροφή και αγάπη της ζωής που δημιουργείται. Η Alba είναι αναμφίβολα ένα πολύ ειδικό ζώο, αλλά θα ήθελα να είναι ξεκάθαρο ότι η και η γενετική της ιδιαιτερότητα είναι ένα μόνον στοιχείο του έργου "GFP Bunny". Ο "GFP Bunny" αποτελεί ένα σύνθετο κοινωνικό γεγονός το οποίο ξεκινά από την δημιουργία ενός χιμαιρικού ζώου το οποίο δεν υπάρχει στη φύση (π.χ., "χιμαιρικού" με την έννοια μιας πολιτισμικής παράδοσης φανταστικών ζώων, όχι στην επιστημονική ενός οργανισμού στον οποίο υπάρχει μια μίξη κυττάρων στο σώμα και το οποίο περιλαμβάνει επίσης τον πυρήνα του: 1) συνεχιζόμενο διάλογο μεταξύ επαγγελματιών διαφορετικών ειδικοτήτων (τέχνη, επιστήμη, φιλοσοφία, επικοινωνίες, λογοτεχνία, κοινωνικές επιστήμες) και κοινού πάνω σε πολιτιστικές και ηθικές επιπλοκές της γενετικής μηχανικής 2) αμφισβήτηση της υποτιθέμενης υπεροχής του DNA στην δημιουργία της ζωής προς μια πιο πολύπλοκη κατανόηση της σχέσης μεταξύ γενετικής, οργανισμού και περιβάλλοντος 3) επέκταση των εννοιών της βιοποικιλότητας και εξέλιξης ώστε να περιλάβουν συγκεκριμένο έργο σε γονιδιακό επίπεδο 4)επικοινωνία μεταξύ των ειδών του ανθρώπου και διαγονιδιακών θηλαστικών 5) ) ενσωμάτωση και παρουσίαση του "GFP Bunny" σ΄ ένα κοινωνικό και διαδραστικό περιεχόμενο 6) διερεύνηση των εννοιών του φυσιολογικού, της ετερογένειας, καθαρότητας, υβριδικότητας και ετερότητας 7) διαπραγμάτευση μιας μη-σημειωτικής πλευράς της επικοινωνίας, ως ανταλλαγής γενετικού υλικού διαμέσου των παραδοσιακών ορίων που καθορίζουν τα είδη 8) σεβασμός του κοινού για την συναισθηματική και συνειδησιακή ζωή των διαγονιδιακών ζώων 9) επέκταση των σημερινών πρακτικών και εννοιολογικών ορίων της τέχνης ώστε ενσωματώσει την επινόηση της ζωής.
Ρομαντισμός, Υπερκώδικες και η εικόνα του Γαλαξία στο DNA Μια Καλλιτεχνική Αρχή της (Δι-εμψύχωαης) Joe Davis
Αυτή η εργασία διαπραγματεύεται αναλυτικά πώς υψηλής ευκρίνειας ψηφιακές εικόνες μπορούν επακριβώς να κωδικοποιηθούν σε μόρια συνθετικού DNA. Ποικίλα στοιχεία μοριακής βιολογίας, μαθηματικών και πληροφορικής επιστήμης είναι σχετικά με το θέμα, εντούτοις αυτές οι σημαντικές τεχνικές και επιστημονικές παράμετροι περιβάλλουν ένα έντονα ποιητικό θέμα. Οι καλλιτέχνες του Χρυσού Αιώνα επεδίωκαν επίμονα μια μιμητική αναπαράσταση του φυσικού κόσμου, ειδικά του ίδιου του ανθρώπινου σώματος, για το οποίο οι Έλληνες δεν αναζητούσαν τίποτα περισσότερο από την "απόλυτη γνώση". Από τις εξιδανικευμένες αναλογίες του ανθρώπινου σώματος, προέκυψαν τα κλασικά θεμέλια της μουσικής, αρχιτεκτονικής κι ακόμη της επιστήμης και των μαθηματικών. Η ισχυρή καλλιτεχνική παράδοση που περίβαλλε αυτήν την "έρευνα για τον εαυτό" έχει σε πολλά ιστορικά παραδείγματα περιλάβει την έρευνα για μια ειδική δύναμη πάνω στις απατηλές ποιότητες της ζωτικότητας και λειτουργικότητας που διαχωρίζουν την ζωή απ΄ το θάνατο. Η έρευνα για τα "μυστικά της ζωής" που απασχολεί την λογοτεχνία και την ιστορία της τέχνης επιδιώκεται τώρα βέβαια ακόμη πιο έντονα στα εργαστήρια των αποκαλούμενων "επιστημών της ζωής" σε παγκόσμιο επίπεδο. Εδώ, τουλάχιστον όσον αφορά κάποια συγκεκριμένα βιομόρια, το πανάρχαιο όνειρο να δοθεί ζωή που σε ανόργανη ύλη δεν αποτελεί πια αντικείμενο της μαγείας, του μύθου, του θρύλου, ή θειικής παρέμβασης. Ακόμη κι έτσι, ίσως οι πιο δραματικές και ενθουσιώδεις προσπάθειες να πάρει ζωή η ανόργανη ύλη δεν θα βρεθούν ούτε στην τέχνη ούτε στην μοριακή βιολογία, αλλά μάλλον είναι σύμφυτες με τις πρόσφατες επιστημονικές προσπάθειες για επικοινωνία με εξωγήινους . Με ένα συνδυασμό ρουκετών, ισχυρών ραντάρ και ψηφιακών μηνυμάτων που στέλνονται στο διάστημα, η επιστήμη προσπαθεί να εμψυχώσει ολόκληρο το κοσμικό σύμπαν. Το 1986, συνδύασα μαθηματικές στρατηγικές που είχαν πρότερα χρησιμοποιηθεί για την σύνθεση μηνυμάτων εξωκοσμικής νοημοσύνης με συνήθεις τεχνικές σύνθεσης του DNA για να δημιουργήσω το πρώτο συνθετικό DNA μόριο. Αυτό το μόριο, που ονομάστηκε Microvenus, δημιουργήθηκε ως έργο τέχνης σε συνεργασία με τους Dana Boyd και Jon Beckwith στο Harvard Medical School και Hatch Echols στο University of California Berkeley. Περιείχε μοτίβα γραφιστικής πληροφορίας για ένα αρχαίο Γερμανικό γράμμα ρουνικού αλφαβήτου, σύμβολο που χρησιμοποιούνταν για να αναπαραστήσει τη ζωή και μια εξωτερικών γυναικείων γεννητικών οργάνων ως τώρα λογοκριμένων, από γραφικές αναπαραστάσεις στα σοβαρά επιστημονικά μας μηνύματα για την εξωκοσμική νοημοσύνη. Το συνθετικό DNA που δημιουργήθηκε για ένα επόμενο έργο, "Το Αίνιγμα της Zωής" (Riddle of Life), πραγματοποίησε τις μοριακές επιπτώσεις των μοντελοποιημένων επικοινωνιών, οι οποίες αρχικά ανταλλάχθηκαν μεταξύ των Νομπελιστών Max Delbr ck και George W. Beadle in 1958. "Το αίνιγμα της Zωής DNA" δημιουργημένο το 1993 σε συνεργασία με το εργαστήριο του Burkhardt Wittig στο Free University του Βερολίνου, έχει κωδικοποιηθεί με το αγγλικό κείμενο του Max Delbr ck, "Είμαι το αίνιγμα της ζωής -γνώρισέ με και θα γνωρίσεις τον εαυτό σου." Τόσο το μόριο Microvenus όσο και τα μόρια του "Riddle of Life" έχουν από τότε εισαχθεί στο DNA βακτηρίων- φορέων που μοιάζουν με ιούς και καλούνται πλασμίδια και κλωνοποιήθηκαν σε εργαστηρικά τροποποιημένους γόνους των βακτηριδίων E-coli. Με τα παραδείγματα του κειμένου και των απλών γραφιστικών με τη μορφή του DNA, αυτά τα πρώιμα έργα υποδηλώνουν ότι το DNA μπορεί τελικά να έχει κάποια ειδική χρησιμότητα ως μέσο αποθήκευσης δεδομένων για συμβατικές υπολογιστικές βάσεις πληροφοριών. Οι στρατηγικές κωδικοποίησης που χρησιμοποιήθηκαν για να δημιουργηθούν τα μακρομόρια Microvenus και "Riddle of Life", θα ήταν ωστόσο ανεπαρκείς για αυτόν το σκοπό και δεν υπήρξε πρόθεση να είναι άμεσα συμβατές με τις συνθήκες οργάνωσης και λειτουργίας των βάσεων πληροφοριών. Το σχέδιο ανάπτυξης μιας στρατηγικής κωδικοποίησης η οποία θα είναι ταυτόχρονα φιλική προς τον υπολογιστή και πρακτική βιοχημικά, για την μετατροπή ενός συνηθισμένου αρχείου υπολογιστή σε μια ακολουθία DNA είναι συμβατή με το επιστημονικό και το τεχνικό ιδεώδες μιας τέτοιας βιολογικής βάσης πληροφοριών. Οι λόγοι για τους
οποίους αποφάσισα να συλλάβω μια εικόνα του Γαλαξία σ΄ αυτό το σχήμα, είναι τελείως ρομαντικοί. Πολλά χρόνια πριν, κάποιος φίλος μου έδειξε ένα τετράδιο σχεδίου το οποίο περιείχε εικόνες από μια παιδική ιστορία σχετικά με ένα παιδί το οποίο δεν μπορούσε να βρεί την ευτυχία ώσπου βρήκε ένα ποντίκι το οποίο είχε έναν χάρτη ολόκληρου του κόσμου στο αυτί του. Αν και δεν υπάρχει τεχνική ή επιστημονική σχέση, κι εγώ επίσης εμπνεύστηκα από το γεγονός ότι το ταξινομικό όνομα του γνωστού λουλουδιού "μη με λησμόνει",(forget-me-not) είναι "Μυοσωτίς" (Myosotis) το οποίο προέρχεται από την Ελληνική φράση "αυτί ποντικιού". ("mouse΄s ear") Μία Εικόνα του Γαλαξία σε Μέγεθος Γονιδίου Η πρώτη υψηλής ευκρίνειας ψηφιακή εικόνα που κωδικοποιήθηκε σε μιά αλληλουχία βάσεων DNA είναι ένας χάρτης του Γαλαξία. Η εικόνα του κωδικοποιήθηκε σ΄ ένα 3867-mer μόριο DNA (ένα μόριο DNA με 3867 βάσεις). Ένα συνθετικό μόριο με 3867 βάσεις είναι μεγάλο- στην πραγματικότητα θα είναι από τα μεγαλύτερα που έχουν φτιαχτεί ποτέ. Θα είναι συγκρίσιμο σε μέγεθος με πολλά από τα γονίδια που είναι γνωστά στη φύση και μεγαλύτερο από πολλά πλασμίδια. Αντίθετα με τα γονίδια των οργανωμένων μορφών ζωής αυτό δεν θα μεταφράζεται σε σημαντικές πρωτεΐνες ή ένζυμα από τα διάφορα στοιχεία του κυτταρικού μηχανισμού αλλά θα αποτελεί ένα γονίδιο ειδικά προορισμένο για μετάφραση με τεχνολογικά μέσα. Πληροφορίες που χρησιμοποιήθηκαν στον DNA χάρτη του Γαλαξία συλλέχθηκαν αρχικά στο διάστημα με μηχανήματα του δορυφόρου της NASA Cosmic Background Explorer (COBE).Πριν τα αποτελέσματα των πειραμάτων του COBE γίνουν προσιτά στις αρχές της δεκαετίας του 90, σύννεφα ενδογαλακτικής σκόνης κάλυπταν την θέα των αστρονόμων σε μεγάλο μέρος του γαλαξία. Σένσορες υπερύθρων πάνω στο διαστημόπλοιο παρήγαγαν τους πρώτους χάρτες υψηλής ανάλυσης ολόκληρου του γαλαξία, περιλαμβάνοντας εικόνες του γαλαξιακού πυρήνα. Το πορτφόλιο αυτών των ευρημάτων μπορεί να αποτελεί την πιο σημαντική εξέλιξη στην χαρτογραφία από τη συνεισφορά του Gerhardus Mercator στον δέκατο έκτο αιώνα. Η Εικόνα του Γαλαξία από το διαστημόπλοιο COBE Η εικόνα του γαλαξία από τον COBE υλοποιήθηκε αρχικά με τη μορφή φάσεων "on " και "off ". Αρχικά, μέσα στους ημιαγωγούς των αισθητήρων στο διαστήμα και μετά, στην μνήμη των υπολογιστών στους οποίους μεταδόθηκαν οι αρχικές πληροφορίες .Η παραπάνω εικόνα είναι ένας μόνον από τους τρόπους με τους οποίους αυτή η πληροφορία μπορεί να εκφραστεί. Κωδικοί Υπολογιστών Τα "0's" και "1's" που αντιστοιχούν στην υπέρυθρη εικόνα του Γαλαξία από τον COBE –ή ταυτόχρονα την δυαδική ταυτότητα κάθε αρχείου υπολογιστή- μπορούν εύκολα να καταγραφούν μέσω ενός από τους "επεξεργαστές" ευρείας χρήσης που περιλαμβάνονται στα πακέτα λογισμικού κοινών υπολογιστών. Αυτά τα εργαλεία μας επιτρέπουν την γρήγορη και εύκολη μετατροπή δυαδικής μορφής πληροφορίας εικόνας σε διάφορα πρότυπα φορμά. Τα συνηθισμένα αρχεία εικόνας όπως JPEG, GIF, TIF, κλπ., μπορούν ειδωθούν είτε ως αρχεία κειμένου που συντίθενται από γραμματικούς χαρακτήρες, είτε ως αρχεία εικόνας που συντίθενται από βίντεο μονάδες εικόνας που καλούνται "pixels". Χρησιμοποίησα έναν επεξεργαστή εικόνας γραμμένο για Macintosh που ονομάζεται "ResEdit" ώστε να παράγω δυαδική πληροφορία που αντιστοιχεί στην εικόνα του Γαλαξία. Το δυαδικό ισοδύναμο της εικόνας του Γαλαξία από το διαστημόπλοιο COBE Επειδή θα αποτελούσε τρελό στόχο να πραγματοποιηθούν ακόμη και οι απλούστερες υπολογιστικές πράξεις χρησιμοποιώντας μόνον δύο δυαδικά ψηφία, οι προγραμματιστές παρέχουν στην δυαδική μνήμη του υπολογιστή πληροφορικές υπερδομές οι οποίες συντάσσουν τους δυαδικούς χαρακτήρες σε δεκαεξαδικούς, "F" σε "0". Π Προκειμένου να εξοικονομηθεί χρόνος, χρησιμοποίησα επίσης ένα δεκαεξαδικό ισοδύναμο της εικόνας του γαλαξία για να κωδικοποιήσω την εικόνα του Γαλαξία COBE σε DNA. Ο ίδιος ResEdit επεξεργαστής εικόνας που επεξεργάστηκε δυαδική πληροφορία, έδωσε επίσης ένα δεκαεξαδικό ισοδύναμο της εικόνας του Γαλαξία.
Συνέντευξη J.Davis στον Γ.Μελανίτη Melanitis : Οι τεχνικές αποκωδικοποίησης του DNA τείνουν να γίνουν κυρίαρχος παράγοντας για τον καθορισμό του σώματος- η τέχνη εισέρχεται σ΄ αυτό το σχήμα ως ενδιάμεσος ή ως μεταφραστής της γενετικής πληροφορίας; Davis : Η αποκωδικοποίηση του DNA αποτελεί για τήν επιστήμη ένα από τα δύο μέσα [μέθοδος Gilber-Maxam και Sanger ] για τον καθορισμό της αλληλουχίας των διαχωρισμένων χημικών βάσεων στην μονή έλικα των μορίων του DNA. Για τον λόγο ότι αυτές οι βάσεις εμφανίζονται σε ζεύγη και είναι συμπληρωματικές μεταξύ τους, η αλληλουχία των διπλών βάσεων που προκύπτουν στην εκάστοτε διπλή έλικα DNA μπορεί να προβλεφθεί- όμως αυτό δεν συμβαίνει στο σώμα. Στις φυσικές διαδικασίες αποκωδικοποίησης του DNA που χρησιμοποιούνται από την κυτταρική βιολογία, το DNA μεταφράζεται ανά μία έλικα κάθε φορά, αλλά δεν αναλύεται σε ξεχωριστές Τάσεις, παρά σε τριάδες βάσεων ή codons. Πρόκειται για βιοχημικές διαδικασίες άμεσης δημιουργίας πρωτεϊνών στο κύτταρο και κατ΄ επέκταση, μέσα στο σώμα. Η κάθε τριάδα βάσεων του DNA μεταφράζεται από την κυτταρική τεχνολογία σε μια από είκοσι περίπου υπο-ενότητες πρωτεϊνικών κατασκευών που ονομάζονται αμινοξέα. Επειδή αυτές οι τριάδες ή codons δεν έχουν καμία χημική ή δομική σχέση με τα αμινοξέα που αντιπροσωπεύουν, είναι σαφές ότι το DNA λειτουργεί ως πραγματική γλώσσα με την επίσημη γλωσσολογική έννοια. Το κάθε codon έχει τόση σχέση με το αμινοξύ που αντιπροσωπεύει όση έχει για παράδειγμα η λέξη κόκκινο με την αντίληψη του φαινομένου του κόκκινου χρώματος. Όταν οι επιστήμονες ανακάλυψαν το φαινόμενο αυτό, συνειδητοποίησαν την «ποιητική» χροιά του. [Βλέπε : Max Delbruck στο "Riddle of Life"). Τα ανθρώπινα όντα διαμορφώνουν το DNA των ζωντανών οργανισμών για χιλιάδες χρόνια. Πολύ πριν υπάρξει συγκεκριμένη γνώση των νουκλεϊκών οξέων αμέτρητα είδη είχαν τροποποιηθεί γενετικά από παράγοντες ανθρώπινης επέμβασης και οι περισσότερες από αυτές τις μετατροπές έχουν προκύψει από αισθητικά αίτια- για να παραχθεί το πιο εξευγενισμένο μετάξι, το πιο εύγευστο καλαμπόκι ή το πιο όμορφο λουλούδι. Στο βαθμό που μελετάμε το DNA οποιουδήποτε οργανισμού, έχει μικρή σημασία εάν τροποποιείται με τα εργαλεία της κυτταρικής βιολογίας ή διαφορετικά, μέσα από τις σεξουαλικές διασταυρώσεις της φυτοκομίας και της κτηνοκομίας- και στις δύο περιπτώσεις, τα ίδια ένζυμα και οι βιοχημικοί μηχανισμοί τελικώς χρησιμοποιούνται. Λίγα, αν όχι κανένα από τα διακοσμητικά φυτά και άνθη, καρποί και λαχανικά ή κατοικίδια και ζώα φάρμας με τα οποία είμαστε τόσο εξοικειωμένοι έχουν ποτέ προϋπάρξει στη φύση. Είναι όλα τέρατα εξ ορισμού. Είμαστε πλέον τόσο εξοικειωμένοι με αυτά που δύσκολα θα τα σκεφτόμαστε ως τέρατα-είναι όμως ένα προφανές συμπέρασμα. Ένα κοινό τριαντάφυλλο είναι στην πραγματικότητα ένα τέρας εξίσου με εκείνο το τεχνητό που η Σέλλευ περιέγραψε στον Φρανκεστάιν, κι όμως, το τριαντάφυλλο δεν είναι φανταστικό. Ως homo sapiens έχουμε τροποποιήσει το γενετικό περιβάλλον σε τέτοια έκταση που και είμαστε αρκετά εξαρτημένοι από τα τερατουργήματα που έχουμε παράγει. Έχουμε εξελιχθεί μαζί με αυτά. Στην πραγματικότητα, εάν ήταν αναγκαίο να επιβιώσουμε αποκλειστικά με τους φυσικούς προγόνους των τωρινών γενετικών τροποποιήσεων θα έπρεπε να έχουμε γενετικά τροποποιήσει τους εαυτούς μας έτσι ώστε να ανακτήσουμε φαινοτύπους εγγύτερους στα πρώιμα είδη των ανθρωποειδών όπως ο homo habilis ή ο Australopithecus africanus έτσι ώστε η φυσιολογία μας να ανταποκρίνεται περισσότερο στην κατανάλωση ενός τέτοιου θηράματος. Η αποκωδικοποιημένη αλληλουχία του DNA που ονομάζεται «human genome», θα επισπεύσει σχεδόν σίγουρα την απόκτηση μιας περισσότερο ολοκληρωμένης γνώσης του ανθρώπινου σώματος απ΄ ό,τι γνωρίσαμε ποτέ. Σ΄ αυτό το σημείο είναι δύσκολο να προβλεφθούν οι επιπτώσεις αυτής της γνώσης. Οι εφιάλτες και τα θαύματα που πιθανώς θα αντιμετωπίσει ο άνθρωπος δεν μπορούν να προβλεφθούν με μεγαλύτερη ακρίβεια από όσο μπορούσε να προβλεφθεί η επανάσταση στη γενετική και τη μοριακή βιολογία το 1953 όταν οι Watson και Crick ανέλυσαν για πρώτη φορά την διπλή έλικα .Το λιγότερο που μπορεί να ειπωθεί είναι
ότι αυτές οι αλλαγές θα είναι αναμφίβολα ουσιαστικές. Ολόκληρη η αποκαλούμενη ψηφιακή επανάσταση κατά πάσα πιθανότητα θα συρρικνωθεί συγκριτικά. Συνεπώς, για να έχουμε μια ιδέα του πώς αυτή η γνώση θα επηρεάσει τις τέχνες μπορούμε να πολλαπλασιάσουμε τις επιδράσεις των υπολογιστών, των ψηφιακών δικτύων και ούτω καθ΄ εξής στη νιοστή. Θα αποτελούσε άνευ προηγουμένου αμέλεια των δυνατοτήτων του ανθρώπου εάν οι καλλιτέχνες ξαφνικά περιορίζονταν απλώς στην διερμήνευση της γενετικής και της μοριακής βιολογίας. Οι καλλιτέχνες περιλαμβάνονται στους αρχαιότερους αλλά και τους πλέον σύγχρονους διαμεσολαβητές της τεχνολογίας των επιστημών της ζωής .Υπάρχει οπωσδήποτε θέση και σκοπός για την τέχνη που επιδιώκει να ερμηνεύσει ή να απεικονίσει την τεχνολογία και την τεχνολογική πρόοδο. Επιπλέον έχει διαπιστωθεί ένας ιστορικός ρόλος για την τέχνη που τείνει να ενσωματώνει άμεσα τεχνικές και επιστημονικές εξελίξεις. Σήμερα, για παράδειγμα, μπορούμε να εντοπίσουμε πλήθος απεικονίσεων και διερμηνεύσεων που παρήγαν καλλιτέχνες προκειμένου να μεταφράσουν ή να περιγράψουν την αλυσίδα αντίδρασης της πολυμεράσης (PCR). Μπορούμε επίσης να δούμε καλλιτέχνες που έχουν χρησιμοποιήσει την PCR απευθείας για την παραγωγή των έργων τους. Αυτή είναι η διαφορά ανάμεσα στην διερμηνεία και την διαμεσολάβηση στην οποία προαναφερθήκατε και η απάντηση, πιστεύω, στο ερώτημά σας. Μ: Ένα επακόλουθο της θεώρησης των οργανισμών «ως τέρατα» είναι η διαλεκτική της τέχνης με την εξελικτική θεωρία. Ο V.Flusser όρισε την συνήθεια ως το πραγματικό αισθητικό κριτήριο: « Η λέξη «νέο» εδώ σημαίνει αντικειμενικά κάθε κατάσταση που αναδύεται από τη τάση προς την διαρκώς ογκούμενη πιθανότητα, και μια τέτοια αβεβαιότητα μπορεί να ποσοτικοποιηθεί ακριβώς από την ανάλυση των πιθανοτήτων.» Φαίνεται κατ επέκταση να δίνει έμφαση στη συγχρονικότητα του έργου τέχνης: « … και η λέξη «νέο» σημαίνει υποκειμενικά κάθε κατάσταση που μας τρομάζει διότι είναι αναπάντεχη. Έτσι, μία αγελάδα με κεφαλή αλόγου (το παράδειγμα του Russel ) είναι περισσότερο νέα από μία κοινή αγελάδα γιατί μας τρομάζει περισσότερο.» Μήπως αυτό το concept προτείνει ένα νέο πεδίο δυνατοτήτων για τον καλλιτέχνη, ένα πεδίο δημιουργίας νέων τύπων ζωής μέσω της αισθητικοποίησης της εξέλιξης ; D : Πιστεύω ότι ήμουν σαφής σχετικά με τα «τερατουργήματα» και την ανθρώπινη εξέλιξη. Τελικά, ο homo sapiens και τα τέρατα είναι αδιαχώριστα μέρη της φύσης, αμφότερα αρχαία και της ίδιας διάρκειας. Δεν επιθυμώ να εκτιμήσω περαιτέρω τις διαφωνίες πάνω στο θέμα του διαχωρισμού ανάμεσα στα αποκαλούμενα «φυσικά» ή «οργανικά» όντα ως αντιτιθέμενα με εκείνα που δεν είναι. Αυτές οι αντιλήψεις απηχούν μυθοπλασίες ή παραβλέψεις της Ιστορίας. Ίσως σε άλλα ηλιακά συστήματα να βρούμε μια μέρα «καθαρές» φυσικές ποικιλίες που δεν θα έχουν τροποποιηθεί από ανθρώπινα χέρια. Αυτή η περίπτωση δεν ίσχυσε ποτέ για τον φυσικό κόσμο που κατοικείται από ανθρώπινα όντα. Αρνούμαι λοιπόν ότι υπάρχει δυϊσμός ανάμεσα σε αυτό που σκεφτόμαστε ως «φύση» και «τέρας». Ιδέες που αποκλείουν κάποιον ανεκτό, ηθικό χειρισμό του φυσικού κόσμου από τον άνθρωπο, προϋποθέτουν επίσης κάποια αφύσικη « μη καθαρότητα» και περιβαλλοντική ακαμψία της ίδιας της ανθρωπότητας. Πρόκειται για πολιτική τύπου «Κεβορκιάν». Η υποκριτική ρήση «μην παρεμβαίνετε στο έργο του Θεού» υπήρξε πάντα πηγή μεγάλων δεινών και σκοταδισμού. Αν και θρηνούμε την τύχη του Bruno και του Γαλιλαίου παραμένει σήμερα παράνομη η διδασκαλία της θεωρίας της εξέλιξης και της φυσικής επιλογής σε αρκετές πολιτείες των Η.Π.Α.. Είμαι βέβαιος ότι υπήρξαν πολλοί καταρτισμένοι επιστήμονες και θεωρητικοί ικανοί να παρουσιάσουν τα δεδομένα - τα δεδομένα και οι μετρήσεις πυροδότησαν αντιδράσεις. Τι μαθήματα έχουμε διδαχθεί ; Γεγονός είναι πως δεν υπάρχει αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε «κοινή» αγελάδα. Η εξέλιξη έχει
εδώ και πολύ καιρό αμετάκλητα αισθητικοποιηθεί. Αναμφίβολα αυτό θα συνεχίσει να αποτελεί, τουλάχιστο εν μέρει, ένα βαθιά καλλιτεχνικό εγχείρημα. Αναρωτιέμαι τι είδους φόρμουλες θα εφαρμόσουμε για να προβλέψουμε τις μελλοντικές πιθανότητες που θα συνδέσουν αυτές τις δύο τάσεις: την καθολική αντίθεση στην ανθρώπινη μεσολάβηση στο φυσικό κόσμο και τη δίωξη της διάδοσης της Ιστορίας της Τέχνης και της Επιστήμης. Μ : Είναι ο καλλιτέχνης σε θέση, από κοινωνικοπολιτική άποψη, να κατευθύνει αυτή τη μεσολάβηση ; D : Ίσως, εάν οι ίδιοι ήταν χειριστές της δημόσιας πολιτικής, των νόμων ή λειτουργοί ρυθμιστικών θεσμών. Θεωρώ ότι γενικά, αυτό δεν ισχύει. Ακόμα και σε περιπτώσεις όπου ηθοποιοί και σεναριογράφοι εξελέγησαν σε θέσεις εξουσίας καμία διακυβέρνηση που να γνωρίζω δεν διαμορφώθηκε από την επιρροή των έργων τους. Αντίθετα, σε σχετικά πρόσφατες εποχές, γίναμε μάρτυρες καταστροφών μεγάλου φάσματος σημαντικής πολιτιστικής κληρονομιάς Τέχνης και λογοτεχνίας στην Κίνα, την ανατολική Ευρώπη και το Αφγανιστάν ως αποτέλεσμα εκκαθαρίσεων και εικονοκλαστικών ενεργειών που καθοδηγήθηκαν από πολιτικά και/ ή θρησκευτικά ιδανικά. Πολιτικοί, ιστορικοί, θεολόγοι και άλλοι γίνονται συχνά ερμηνευτές της τέχνης και των καλλιτεχνικών έργων που είτε έχουν προσαρτηθεί για να επικυρώσουν μη καλλιτεχνικές τακτικές, είτε διαφορετικά έχουν απαγορευθεί, λογοκριθεί ή καταστραφεί βίαια. Με αυτό τον τρόπο η τέχνη έχει όντως προωθήσει πολιτικές συζητήσεις και ενέργειες αλλά μερικές φορές βρίσκεται έξω από τον έλεγχο του καλλιτέχνη, ακόμα και έξω από τις προθέσεις του. Θα πρότεινα επίσης ότι η ύπαρξη διαφορετικών όρων για την επιστήμη και την τεχνολογία οφείλεται εν μέρει στην διαφορά ανάμεσα στην επιστήμη και την παραποίησή της. Η γνώση της μοριακής γενετικής δεν είναι συνώνυμη με τη γενετική εκμετάλλευση του Τρίτου κόσμου ή με τις εφαρμογές βιολογικού πολέμου. Φοβούμαστε την επιστήμη διότι αυτές οι τεχνικές καινοτομίες αναδύονται μέσα από διαστρεβλωμένες εφαρμογές της επιστημονικής γνώσης. Αυτά είναι ζητήματα συναισθηματικής υφής που αξίζουν δημόσιας επιτήρησης και πολιτικής δράσης και οι καλλιτέχνες θα συμμετάσχουν υπό το πρίσμα των δικών τους ενδιαφερόντων και αξιών. Εν τούτοις, η επιστήμη, η τεχνολογία και η πολιτική είναι πεδία διαχωρισμένα από την τέχνη. Σας διαβεβαιώ ότι η επιστήμη, η τεχνολογία και η πολιτική είναι εξίσου δημιουργικές αλλά το γεγονός αυτό δεν είναι καθεαυτό ικανό στοιχείο για να ισχυριστούμε ότι είναι το ίδιο πράγμα ή ότι εξομοιώνονται. Με την τέχνη. Έχοντας υπάρξει και στους δύο αυτούς κόσμους κατανοώ πλέον ότι οι γνωστικές υποδομές που υποστηρίζουν την δημιουργικότητα στην επιστήμη είναι βαθιά διαφορετικές από αυτές που υποστηρίζουν την δημιουργικότητα στις τέχνες. Στη μια περίπτωση εμφανίζονται για παράδειγμα συνθήκες όπως η παροδική λοβική επιληψία, η κυκλοθυμία και οι καταθλιπτικές ασθένειες και στην άλλη έμμονη καταναγκαστική συμπεριφορά και παράνοια. Δεν εννοώ ότι δεν υπάρχουν επιστήμονες που ακολουθούν θεραπεία λιθίου, οπωσδήποτε υπάρχουν. Απλώς ορισμένα φαινόμενα ψυχοπαθολογίας εμφανίζονται στατιστικά συχνότερα ανάμεσα σε όσους εξασκούν τις καλές τέχνες παρά στους επιστήμονες και αντίστροφα. Δεν μεταμορφώνεται κανείς αυτόματα σε «μηχανισμό» πολιτικής ή επιστημονικής μεσολάβησης όντας απλώς καλλιτέχνης. Δεν απόκτά αξία η τέχνη μου απλούστατα επειδή επινοήθηκε αριστοτεχνικά ώστε να αποτελεί καλλιτεχνική διαπραγμάτευση κάποιας σημαντικής πολιτικής διένεξης. Η σπουδαία πολιτική δεν δημιουργεί απαραίτητα σπουδαία τέχνη και η σπουδαία τέχνη δεν δημιουργεί απαραίτητα σπουδαία πολιτική. Δεν ενδιαφέρομαι για τη μοριακή βιολογία απλώς για το λόγο ότι φαίνεται να είναι αυτή τη στιγμή ένα φλέγον πολιτικό ζήτημα και το αντικείμενο αυτό που πολλοί σχολιαστές όρισαν ως « δημόσια υστερία». Ενδιαφέρομαι για τους μοριακούς μηχανισμούς των ζωντανών οργανισμών διότι ανέκαθεν οι καλλιτέχνες διερευνούσαν τα μυστικά της ίδιας της ζωής: τη γνώση εκείνων των ποιοτήτων που διαχωρίζουν τη ζωή από
το θάνατο. Το γεγονός ότι τώρα έχω την δυνατότητα να κατασκευάσω μικρά τμήματα ύλης από μια συγκέντρωση ανόργανων υλικών και στη συνέχεια να «τους δώσω ζωή» αποτελούσε ανέκαθεν ένα όνειρο του γλύπτη. Ελπίζω ότι δεν ερμήνευσα λανθασμένα την ερώτησή σας. Πιστεύω ότι οι καλλιτέχνες έχουν κάθε λόγο να εξακολουθήσουν να αναμειγνύονται στις βιολογικές διαδικασίες. Δεν θεωρώ ότι θα πρέπει να κατευθύνουμε την μεσολάβηση αυτή σε άλλους ούτε όμως ότι θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι κατέχουμε κάποια εξέχουσα θέση ανάμεσα στους υπόλοιπους ερευνητές του φυσικού κόσμου. Αναφορικά με τις κοινωνικοπολιτικές προοπτικές, δε νομίζω ότι τα έργα τέχνης είναι μέσα πολιτικής έκφρασης όπως είναι οι εφημερίδες. Μ: Θα ήταν ενδιαφέρον να επιμείνουμε στον συσχετισμό της τέχνης με την ασθένεια ή την τρέλα. D: Δεν θα ήθελα να εννοήσω ότι οι καλλιτέχνες και οι επιστήμονες είναι άρρωστοι ή παράφρονες. Η θέση μου ήταν ότι οι τάσεις ή οι προάγγελοι κάποιων ανάλογων ψυχοπαθολογικών φαινομένων πρέπει να εδρεύουν ήδη μέσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο και ότι, βασιζόμενος σε προσωπικές, περιορισμένες παρατηρήσεις, φαίνονται να διαφέρουν στα άτομα που επιλέγουν να εξειδικευθούν είτε στην τέχνη είτε στην επιστήμη. Επιπλέον, εννοούσα ότι αυτές οι συνθήκες ίσως βοηθούν στην εξήγηση της δημιουργικότητας γενικά και ότι ίσως καταδεικνύουν μια θεμελιακή διαφορά στον τρόπο που οι καλλιτέχνες και οι επιστήμονες εμπλέκονται στη δημιουργική δραστηριότητα. Αυτή τη στιγμή η δημιουργικότητα στην τέχνη και την επιστήμη έχει γίνει τόσο εξειδικευμένη που, αντίθετα με τις κλασσικές αντιλήψεις για την οικουμενική δημιουργική ιδιοφυΐα, δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι το άτομο που διακρίνεται σε ένα τομέα θα επιδεικνύει ικανότητες σε κάποιον άλλο. Προσωπικότητες που διαθέτουν πραγματικά πολύπλευρη δημιουργικότητα στην τέχνη και την επιστήμη διακρίνονται όχι μόνο από τη σπανιότητά τους αλλά και από την έλλειψη ανταπόκρισής τους σε συνήθη γνωστικά-ψυχολογικά μοντέλα. Εν τούτοις κανένα μοντέλο ιδιοφυΐας δημιουργικών ατόμων μπορεί να αγνοήσει την ασυνήθιστη, παράδοξη, ακόμα και αντικανονική φύση που χαρακτηρίζει αυτές τις γνωστικές διαδικασίες. Πολλά σύγχρονα ψυχολογικά μοντέλα ασυνήθιστης γνώσης έχουν στην πραγματικότητα ψυχοπαθολογικό προφίλ. Το βιβλίο του Howard Gqrdner ”Seven Intelligences” είναι μία καλή σχετική αναφορά. Πληθυσμοί δημιουργικών ατόμων φαίνεται να επιδεικνύουν πολύ ισχυρότερη τάση προς αμφότερες τις γνωστικές και τις ψυχολογικές διαταραχές σε σχέση με τον ευρύτερο πληθυσμό. (Simon and Schuster, Free Press Paperbacks, 1993, σελ. 88-89]. Έχουν διαπιστωθεί ιδιαίτερες σχέσεις ανάμεσα στην πνευματική ασθένεια και τη δημιουργικότητα σε όλες τις ιστορικές εποχές και οι έρευνες πάνω στη φύση αυτών των σχέσεων συνεχίζονται. Παρόλο που ένα σημαντικό μέρος της λογοτεχνίας αναφέρεται στο θέμα της ψυχοπαθολογίας και των τεχνών, υπάρχει αξιοσημείωτη έλλειψη υλικού που να δέχεται της σχέσεις ανάμεσα στην δημιουργικότητα και την τρέλα στον επιστημονικό χώρο- πιθανώς αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι συγγραφείς πολλών από αυτές τις μελέτες είναι οι ίδιοι επιστήμονες. Ίσως η επιστήμη διστάζει να δεχτεί ένα ρόλο για την δημιουργική σκέψη στο πλαίσιο της αντικειμενικής αποστασιοποίησης που πλέον χαρακτηρίζει τα εμπειρικά επιστημονικά μοντέλα. Ωστόσο, θα ήταν δύσκολο να συνθέσουμε μια λίστα τυχαίας επιλογής πέντε ή δέκα δημιουργικών ατόμωνείτε στις τέχνες είτε στις επιστήμες- χωρίς να βρούμε ανάμεσά τους αρκετούς που να έχει διαγνωσθεί ότι υποφέρουν από κάποιο είδος γνωστικής ή συναισθηματικής διαταραχής. Προφανώς οι γνωστικές δομές που διευκολύνουν τις δημιουργικές διαδικασίες μπορούν να ενεργοποιηθούν από λειτουργίες του παθολογικού νου . Ίσως αυτό να σημαίνει ότι η ύπαρξη τέτοιων δομών σε υγιή άτομα ενέχει μία ευαισθησία στην ασθένεια. Συγκεκριμένες γνωστικές δομές μπορούν να λειτουργήσουν ως περίγραμμα το οποίο -πιθανώς σχετιζόμενο με εξωγενείς συνθήκες- μπορεί να καλυφθεί είτε με τη δημιουργικότητα, είτε με την ασθένεια. Μ : Επανερχόμενοι στο θέμα του σώματος, θα ήθελα να σας ρωτήσω για το πώς βλέπετε την προοπτική γενετικής επέμβασης πάνω στο ανθρώπινο σώμα- θα μπορέσει ενδεχομένως να αποκτήσει αισθητική χροιά μια τέτοια διαδικασία δεδομένων των
συσχετισμών σε κοινωνικό κυρίως επίπεδο με το παρελθόν της ευγονικής ; D: To πραγματικό ερώτημα είναι «Μπορεί μια τέτοια αναπόφευκτη διαμεσολάβηση να διεκπεραιωθεί χωρίς αισθητικές συνιστώσες;».Σε πολλές επεμβάσεις στην φυσιολογία μας έχει συμβεί ακριβώς αυτό: τατουάζ, τρυπήματα, περιτομές, περούκες, κουρέματα, ξύρισμα, λουτρό, καλλυντικά, οδοντική και ορθοπεδική προσθετική, γυάλινα μάτια. Υποθέτω πως ακόμα και η προϊστορική χρήση δημοφιλών ενδυμασιών από δέρμα ζώων και αργότερα από πλεκτές ζωικές και φυτικές ίνες, ραιγιόν, πολυεστέρες κ.τ.λ.- όλα αυτά μπορούν να θεωρηθούν ως αισθητικά υποκινούμενες επεμβάσεις στην ανθρώπινη φυσιολογία. Ακόμα και η πιο λεπτή ιατρική επέμβαση για την επούλωση τραυμάτων ή για την αποφυγή ή την εξάλειψη γενετικών ή επίκτητων ασθενειών, όταν είναι επιτυχής, οφείλει προφανώς να προκαλέσει μία πολύ πιο ευχάριστη αισθητικά εμπειρία από ότι μια λιγότερο τροποποιημένη επέμβαση. Υπάρχουν αντικρουόμενα επιχειρήματα για το ποιος πρέπει να έχει το δικαίωμα σε αυτές τις επεμβάσεις, οι οποίες εγείρουν το φάσμα των ζητημάτων της ευγονικής, των «υπεράνθρωπων» , του ρατσισμού, των ανώτερων φυλών και τα σχετικά. Θέλουμε να γνωρίζουμε αν θα μας επιτραπεί η ελεύθερη πρόσβαση ή θα πρέπει να τις αποφύγουμε. Δεν απαιτείται κάποιο ιδιαίτερο χάρισμα ή ενόραση για να υποθέσει κανείς ότι ο homo sapiens αναμένεται να συνεχίσει να διαπράττει εκκαθαρίσεις, διώξεις, να καταπιέζει και να εκμεταλλεύεται τους συνανθρώπους του και άλλα είδη ζωής μέσω της εφαρμογής ή της άρνησης εφαρμογής οποιουδήποτε τεχνολογικού μέσου συμβαίνει να είναι διαθέσιμο. Δεν νομίζω ότι περιμένει κανείς να ζήσει στον επί γης παράδεισο στο άμεσο μέλλον. Ακόμα κι αν αυτό είχε κάποιο νόημα, θα μπορούσαμε με κάποιο τρόπο να αποφύγουμε να καταστεί η ζωή περισσότερο πολύπλοκη τεχνολογικά ; Θα μπορούσε να επιτύχει κάποιο πιθανό τέχνασμα, διάταγμα ή φιλανθρωπική καταστολή; Νομίζω ότι, άσχετα από την αισθητικοποίησή της, ούτε οι τεχνολογικοί νεωτερισμοί ούτε κάποια νοητή απαγόρευση θα καταφέρει ποτέ να αποτρέψει την ανθρώπινη σκληρότητα.
Συνέντευξη Μ.Menezes στον Γ.Μελανίτη
Mελανίτης : Οι τεχνικές αποκωδικοποίησης του DNA τείνουν να γίνουν κυρίαρχος παράγοντας για τον καθορισμό του σώματος. Η τέχνη εισέρχεται σ΄ αυτό το σχήμα ως ενδιάμεσος ή ως μεταφραστής της γενετικής πληροφορίας; Μ.Menezes : Οι τεχνικές αποκωδικοποίησης του DNA θα προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες για την κατανόηση διάφορων ζητημάτων της ανθρώπινης βιολογίας. Εν τούτοις, η αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος καθεαυτή δεν θα δώσει όλες τις απαντήσεις. Θα είναι κρίσιμο να κατανοήσουμε πώς διαδρούν οι πρωτεΐνες που κωδικοποιεί το γονιδίωμα, πώς ενεργοποιούν ή απενεργοποιούν διαφορετικά γονίδια, πώς τα κύτταρα που φέρουν αυτές τις πρωτεΐνες διαδρούν μεταξύ τους. Το DNA είναι το κεντρικό χαρακτηριστικό της βιολογικής ζωής αλλά όχι το μόνο. Θέλω να τονίσω την αντίθεσή μου στην υποβάθμιση της βιολογικής τέχνης σε τέχνη που χρησιμοποιεί ή εμπνέεται από την τεχνολογία του DNA. Η βιολογική τέχνη επεκτείνεται πολύ πέρα από την τεχνολογία του DNA δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τα ΜΜΕ και οι κριτικοί τέχνης θεωρούν την γενετική και την δια-γενετική ως τη μόνη δραστηριότητα των καλλιτεχνών που ασκούν αυτό το είδος τέχνης εφόσον σήμερα το ανθρώπινο γονιδίωμα, τα γενετικά μεταλλαγμένα τρόφιμα και οι γενετικές θεραπείες γίνονται συχνά θέματα πρωτοσέλιδων. Ωστόσο οι μεταλλάξεις και η γενετική αποτελούν ένα μικρό μόνο (αν και σημαντικό) πεδίο των βιολογικών επιστημών και της βιοτεχνολογίας. Οι καλλιτέχνες που επιθυμούν να υιοθετήσουν την βιολογική τέχνη θα πρέπει να γνωρίζουν ότι ,εκτός από το DNA, οι πρωτεΐνες, τα κύτταρα, οι λειτουργίες των οργάνων, ακόμα και τα οικοσυστήματα και η εξέλιξη (των ειδών) προσφέρουν επίσης καλλιτεχνικές δυνατότητες- εννοώ ότι η γενετική δεν είναι καλλιτεχνικά ενδιαφέρουσα: στην πραγματικότητα αποτελεί ένα μείζον πεδίο αναφοράς για την βιολογία, την βιοτεχνολογία και την τέχνη με το οποίο έχω επίσης ασχοληθεί. Απλώς διαπιστώνω ότι δεν θα έπρεπε και δεν μπορούμε να αγνοήσουμε άλλα πεδία της Βιολογίας. Απαντώντας στο δεύτερο μέρος της ερώτησης, πιστεύω ότι υπάρχει χώρος για καλλιτέχνες που επιθυμούν να γίνουν μεσολαβητές ή ερμηνευτές της βιολογικής επιστήμης (και όχι απλώς της γενετικής). Είναι εξίσου σημαντική η δουλειά του καλλιτέχνη που αποκαλύπτει τα αποτελέσματα της έρευνας επιστημονικών εργαστηρίων χρησιμοποιώντας παραδοσιακά μέσα, με τη δουλειά του καλλιτέχνη που επιχειρεί να αναπτύξει νέα μέσα χρησιμοποιώντας τα επιτεύγματα που παράγονται από τα βιολογικά εργαστήρια. Η καλλιτεχνική μου δραστηριότητα αφορά στη βιολογία και η βιοτεχνολογία ενέχει το στοιχείο του ερμηνευτή και του μεσολαβητή. Ξεκίνησα να ασχολούμαι με την επιστήμη ήδη ως προπτυχιακή φοιτήτρια αφού συνήθιζα να επισκέπτομαι ερευνητικά εργαστήρια για να καταγράψω τις δραστηριότητες, τα αποτελέσματα και την ατμόσφαιρά τους. Εξακολουθώ να ζωγραφίζω πίνακες με θέμα την επιστήμη και την τεχνολογία, καθώς το απολαμβάνω. Συνειδητοποίησα όμως οι βιολογικές τεχνολογίες θα μπορούσαν επίσης να προσφέρουν ενδιαφέρουσες ευκαιρίες για τη δημιουργία πρωτότυπων έργων τέχνης. κατά συνέπεια άρχισα να βυθίζομαι στα εργαστήρια, εργαζόμενη παράλληλα με τους επιστήμονες, δημιουργώντας βιολογική τέχνη. Όλα τα βιολογικά μου έργα ενέχουν μια συνιστώσα μεσολάβησης και ερμηνείας. Όχι μόνο έχω δημιουργήσει ζωντανές πεταλούδες ή ανθρώπινα κύτταρα με χρωματισμένους πυρήνες αλλά και η έκθεση αυτών των έργων καθιερώνει επίσης μια γέφυρα ανάμεσα στην επιστημονική έρευνα και το κοινό. Θα προσέθετα ακόμα ότι αυτά τα έργα καθιερώνουν μία σύνδεση ανάμεσα στην σύγχρονη τέχνη και τους επιστήμονες , οι οποίοι δεν είναι πάντα γνώστες της τέχνης του σήμερα. Μ : Προτείνει αυτή η διαδικασία ένα νέο πεδίο δυνατοτήτων για τον καλλιτέχνη αυτό της παραγωγής νέων μορφών ή τύπων ζωής, αισθητικοποιώντας την εξέλιξη ;
Μ.Μ : Κάθε φορά που μια νέα τεχνολογία εμφανίζεται οι καλλιτέχνες μπορούν να ωφεληθούν από τις νέες δυνατότητες που αυτή προσφέρει. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές είναι ένα καλό παράδειγμα: δεν εξελίχθηκαν με αντικειμενικό στόχο να γίνουν καλλιτεχνικά εργαλεία. Οι υπολογιστές δημιουργήθηκαν ως επιστημονικά εργαλεία. Σήμερα ωστόσο πολλοί καλλιτέχνες τους χρησιμοποιούν εκτενώς. Η τεχνολογική επανάσταση ξεκίνησε πιθανότατα πριν την εμφάνιση των πρώτων υπολογιστών. Ενώ όμως η πρόσβαση στους υπολογιστές διαδόθηκε ευρύτατα, τα εργαλεία της μοριακής βιολογίας περιορίζονται ακόμα στα ερευνητικά εργαστήρια. Συνεπώς δεν υπάρχουν τόσοι βιολογικοί καλλιτέχνες όσοι καλλιτέχνες που χρησιμοποιούν υπολογιστές.
εξέλιξη. Οι αλλαγές έχουν περιοριστεί σε κάθε πεταλούδα χωριστά. Οι τροποποιήσεις στα σπερματικά κύτταρα σε γενετικό επίπεδο μεταφέρονται στους επιγόνους. Σε αυτή την περίπτωση, η φυσική επιλογή και η εξέλιξη παίζει ένα ρόλο επιλέγοντας τα άτομα που έχουν υποστεί τροποποίηση ή όχι. Ακόμα και σε τέτοιες περιπτώσεις, συχνά η φυσική επιλογή δεν έχει την ευκαιρία να λειτουργήσει καθώς οι οργανισμοί παραμένουν υπό εξαιρετικά ελεγχόμενες και ανεκτικές εργαστηριακές συνθήκες όπου δεν τίθεται ζήτημα ανταγωνισμού. Καλλιτέχνες όπως οι Joe Davis και George Gessert που δημιουργούν οργανισμούς γενετικά τροποποιημένους κάνουν χρήση της επιλογής και του ανταγωνιστικού αποκλεισμού.
Η αισθητικοποίηση της εξέλιξης δεν αποτελεί καινοτομία. Στην πραγματικότητα αυτή η σκέψη είναι ίσως τόσο παλιά όσο η ανθρωπότητα. Από την εποχή που δημιουργήθηκε η αγροτική και κτηνοτροφική οικονομία οι άνθρωποι επιχειρούσαν να επιλέξουν με τεχνητό τρόπο ζώα και φυτά πού ήταν ελκυστικά από αισθητική άποψη. Η ποικιλία των σκύλων, γατών, αλόγων και λουλουδιών που μπορεί να βρεθεί οπουδήποτε είναι ζωντανή απόδειξη της αισθητικοποίησης της εξέλιξης. Σήμερα η μοντέρνα βιολογία προσφέρει ισχυρή τεχνολογία για την υλοποίηση νέων μορφών ζωής και την δυνατότητα επινόησης μορφών ζωής με χαρακτηριστικά που δύσκολα αποκτώνται μέσω των παραδοσιακών μεθόδων επιλεκτικής διασταύρωσης.
Μ: Ποια είναι τα καλλιτεχνικά σας σχέδια για το μέλλον ;
Είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε ότι η τροποποίηση της ζωής δεν αντιπροσωπεύει αυτό που η βιολογική τέχνη έχει να προσφέρει! Έχω χρησιμοποιήσει ανθρώπινα κύτταρα και DNA για να δημιουργήσω γλυπτά ( ή πίνακες) που σίγουρα δεν συνδέονται με την εξέλιξη ή την τροποποίηση μορφών ζωής. Έχω επίσης χρησιμοποιήσει την ικανότητα του ανθρώπινου εγκέφαλου να δημιουργεί τύπους και λειτουργικά πορτραίτα ατόμων. Οι βιολογικοί καλλιτέχνες μπορούν να επιδιώξουν πολλές άλλες δυνατότητες χωρίς να απαιτείται απαραίτητα η γενετική τεχνολογία. Μ : Με ποιο τρόπο αντιδρά ο καλλιτέχνης στις κοινωνικο-πολιτικές επιπλοκές που πιθανώς εγείρει ένα έργα τέχνης ; Μ.Μ. : Σήμερα, όπως πάντα, οι καλλιτέχνες προκαλούν αντιδράσεις στην κοινωνία που τους επηρεάζει. Μπορεί κανείς να κατανοήσει τα σημαντικά κοινωνικά ζητήματα αναλύοντας τα παραγόμενα καλλιτεχνικά έργα: τους θρησκευτικούς πίνακες του Μεσαίωνα, τα ανατομικά σωστά γλυπτά της Αναγέννησης, την καταναλωτική κουλτούρα της pop-art, τη media-art που δημιουργήθηκε όταν η silicon τεχνολογία έγινε δεσπόζουσα τάση και την σύγχρονη βιολογική τέχνη καθώς η βιοτεχνολογία έρχεται στο προσκήνιο αποβαίνοντας η μεγάλη ελπίδα και φοβία της σύγχρονης κοινωνίας. Οι καλλιτέχνες αντιδρούν με την κοινωνία όταν παράγουν έργα. Παρομοίως οι άνθρωποι αντιδρούν στα έργα τέχνης που αντιπροσωπεύουν ό,τι ελπίζουν ή φοβούνται. Μία από τις σημαντικές όψεις της τέχνης είναι να προωθεί τον διάλογο σε ζητήματα με ευρείες κοινωνικο-πολιτικές επιπλοκές. Ελπίζω ότι τα έργα μου θα καταστήσουν το κοινό πιο πρόθυμο να μάθει για την βιοτεχνολογία και κατά συνέπεια πιο πληροφορημένο. Ο μεγάλος κίνδυνος της βιοτεχνολογίας, όπως και κάθε νέας τεχνολογίας, προέρχεται από άτομα που δεν είναι ενημερωμένα: αυτοί είναι εκείνοι οι οποίοι ρέπουν περισσότερο στην λανθασμένη εφαρμογή της τεχνολογίας ή απαγορεύουν εξ ολοκλήρου κάποιες αβλαβείς και δυνητικά ωφέλιμες χρήσεις. Μ: Θα μπορούσε ένα τέτοιο έργο βιολογικής τέχνης, μια ανανεωμένη μορφή πεταλούδας, να εισδύσει στην διαδικασία φυσικής επιλογής και πιθανώς να αντιμετωπίσει τον ανταγωνιστικό αποκλεισμό; Μ.Μ: Η φυσική επιλογή και η εξέλιξη εξαρτώνται από την αναπαραγωγή και την κληρονομική μεταφορά χαρακτηριστικών. Οι τροποποιήσεις στις πεταλούδες εφαρμόστηκαν εσκεμμένα σε σωματικά μόνο κύτταρα. Η ιδέα που είχα ήταν να δημιουργήσω κάτι πέρα από τις εξελικτικές διαδικασίες: μετέτρεψα τον φαινότυπο (δηλ. την εμφάνιση) των πεταλούδων δημιουργώντας ένα μοτίβο που δεν είχε προϋπάρξει στη φύση και κατά συνέπεια δεν τέθηκε θέμα εξέλιξης. Επιπλέον, καθώς τα γονίδια έμειναν ανέγγιχτα, τα χαρακτηριστικά αυτά δεν μπορούν να μεταφερθούν στους γόνους και δεν μπορούν να εισέλθουν στην φυσική επιλογή και
Μ.Μ: Σε αυτή τη φάση ερευνώ διάφορες πλευρές της βιολογίας και πώς αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για καλλιτεχνικούς σκοπούς. Εργάζομαι στο Imperial College του Λονδίνου χρησιμοποιώντας μόρια DNA για να χρωματίσω μοτίβα στον πυρήνα των ανθρώπινων κυττάρων. Η βασική ιδέα είναι να χρησιμοποιήσω DNA και χρωμοσώματα ως νέα μέσα τέχνης. Τα μικρο-γλυπτά που προκύπτουν μπορούν να γίνουν άμεσα ορατά μόνο χρησιμοποιώντας ομοεστιακό laser μικροσκόπιο. Σε ένα εντελώς διαφορετικό επίπεδο συνεργάζομαι με ένα εργαστήριο στο University of Oxford με σκοπό να δημιουργήσω τα πρώτα «Λειτουργικά Πορτραίτα». Επιθυμώ να ερευνήσω τα όρια του σώματος χρωματίζοντας όχι μόνο τη μορφολογία του αλλά και τη λειτουργία του. Τα δύο πρώτα είναι ένα πορτραίτο της «Πατρίσια» με την εγκεφαλική της λειτουργία καθώς παίζει πιάνο και ένα αυτό-πορτραίτο καθώς ζωγραφίζω. Θέλω να ερευνήσω περαιτέρω αυτό το μέσο χρωματίζοντας μοτίβα εγκεφαλικής δραστηριότητας. Με άλλα λόγια παρέχω διαφορετικά ερεθίσματα σε εθελοντές προκειμένου να προκαλέσω μια συγκεκριμένη εγκεφαλική δραστηριότητα την οποία θέλω να απεικονίσω. Ανάμεσα στα υπόλοιπα projects για τα οποία προσπαθώ να βρώ χρηματοδότηση περιλαμβάνεται η χρήση πρωτεϊνών ως μέσου γλυπτικής. Θέλω να δημιουργήσω ένα αυτό-πορτραίτο κατασκευάζοντας μια πρωτεΐνη που δεν έχει προϋπάρξει στη φύση, στην οποία η αλληλουχία των αμινοξέων θα αντιστοιχεί στον συλλαβισμό του ονόματός μου. Επίσης σκοπεύω να χρησιμοποιήσω ψήγματα DNA για να χρωματίσω τις γενετικές ομοιότητες ανάμεσα σε διαφορετικά είδη. Πρέπει να προσθέσω ότι υπάρχουν δύο περιορισμοί για τα βιολογικά έργα τέχνης : ο χρόνος και το χρήμα. κάθε ένα από αυτά τα έργα απαιτεί ένα μεγάλο διάστημα για να ολοκληρωθεί καθώς απαιτεί εξοικείωση μα βιολογικές τεχνικές και συχνά αργές εργαστηριακές διαδικασίες. Η χρηματοδότηση είναι επίσης ένα πρόβλημα αφού εξαιτίας της μη-συμβατικής φύσης των σχετικών έργων τέχνης δεν προκαλούν το αγοραστικό ενδιαφέρον και οι φορείς συχνά αισθάνονται ότι αυτά τα έργα τέχνης είναι δύσκολο να χρηματοδοτηθούν. Παρόλο που δεν μπορούν να γίνουν πολλά όσον αφορά στον πρώτο περιορισμό, πιστεύω ότι υπάρχουν ενθαρρυντικές εξελίξεις προς την κατεύθυνση της αποδοχής της βιολογικής τέχνης ως είδος που αξίζει να χρηματοδοτηθεί.
Τέχνη του δοκιμαστικού σωλήνα Marta de Menezes Κατά την διάρκεια των τελευταίων χιλιετιών η ανθρωπότητα προσπαθεί να χειραγωγήσει τη φύση. Οι σημερινοί σκύλοι, γάτες, άλογα και σοδειές είναι ενδεικτικά των επιτευγμάτων της τεχνητής επιλογής. Είναι αξιοσημείωτο ότι η κατανόηση της κληρονομικότητας και της εξέλιξης είναι τόσο πρόσφατη ενώ οι πρόγονοι μας τη χρησιμοποιούσαν εμπειρικά για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Το 1953, γνωστοποιήθηκε η μοριακή βάση της κληρονομικότητας καθώς η δομή του DΝΑ αποκαλύφθηκε από τους Watson και Crick. Τα τελευταία 50 χρόνια έχουν γίνει σημαντικές επιστημονικές εξελίξεις που επιτρέπουν την διαφοροποίηση της ζωής με έναν εξαιρετικά ελεγχόμενο τρόπο. Η βιοτεχνολογία γεννήθηκε για να εξερευνήσει αυτά τα νέα εργαλεία προς όφελος της ανθρωπότητας. Ωστόσο, τα εξαιρετικά εργαλεία της μοντέρνας τεχνολογίας αντιμετωπίζονται ταυτόχρονα με ελπίδα και φόβο. Γίνεται δυνατό να αναπτυχθούν νέες θεραπείες για ανίατες ασθένειες αλλά την ίδια στιγμή το κοινό φοβάται την λανθασμένη χρήση αυτής της ισχυρής τεχνολογίας. Κατά συνέπεια, λέξεις όπως διαγονιδιακός, γονιδίωμα, κλώνος, εμβρυονικά κύτταρα έχουν επεκταθεί από τις επιστημονικές δημοσιεύσεις στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Καθώς η κοινωνία εξοικειώνεται με τη βιοτεχνολογία, με όλες τις ελπίδες και τους φόβους της, οι καλλιτέχνες έχουν αρχίσει να περιλαμβάνουν αναφορές στη βιοτεχνολογία στα έργα τους. Επιπλέον, η βιοτεχνολογία προσφέρει τη δυνατότητα να παραχθεί τέχνη χρησιμοποιώντας τη βιολογία ως νέο μέσο. Γινόμαστε μάρτυρες της γέννησης μιας νέας μορφής τέχνης: εκείνης που δημιουργείται σε δοκιμαστικούς σωλήνες, μέσα σε εργαστήρια. Τα έργα μου επικεντρώνονται στις πιθανότητες που προσφέρουν στους καλλιτέχνες η μοντέρνα βιολογία και η γενετική έρευνα. Προσπαθώ όχι μόνο να αποτυπώσω τις πρόσφατες εξελίξεις των βιολογικών επιστημών αλλά και να ενσωματώσω το βιολογικό υλικό ως νέο μέσο. Το DΝΑ, οι πρωτεΐνες και τα κύτταρα προσφέρουν τη δυνατότητα να εξερευνηθούν νέοι δρόμοι αναπαράστασης και επικοινωνίας. Συνεπώς, η πρόσφατη καλλιτεχνική μου δραστηριότητα έχει πραγματοποιηθεί σε ερευνητικά εργαστήρια. Όντας καλλιτέχνης, χωρίς την τυπική εκπαίδευση στις βιολογικές επιστήμες, πρέπει πάντα να ξεκινήσω μαθαίνοντας την επιστημονική γλώσσα και τεχνικές που χρησιμοποιούνται στο εργαστήριο. Σταδιακά μαθαίνω τις δυνατότητες και τους περιορισμούς των προσφερόμενων πειραματικών συστημάτων. Σε αυτό το στάδιο πλέον μπορώ να παράγω βιολογικά έργα τέχνης. NATURE? (Φύση;) Στο έργο Nature? Δημιούργησα ζωντανές πεταλούδες, τα φτερά των οποίων διαθέτουν μοτίβα που δεν έχουν προϋπάρξει στη φύση. Αυτό έγινε δυνατό επεμβαίνοντας στους φυσιολογικούς μηχανισμούς εξέλιξης των πεταλούδων. Οι πεταλούδες είναι ταυτόχρονα φυσικές (τα φτερά τους αποτελούνται από φυσιολογικά ζωντανά κύτταρα, χωρίς τεχνητές χρωματικές κηλίδες ή σημάδια) αλλά και σχεδιασμένες από έναν καλλιτέχνη. Αυτό το έργο πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της παραμονής στο εργαστήριο του Paul Brakefield στο University of Leiden, στην Ολλανδία. Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Ars Electronica 2000, στο Linz, της Αυστρίας. Απ΄ όσο γνωρίζω ήταν η πρώτη φορά που "ζωντανά" ζώα (δηλ. όχι βακτήρια ή φυτά) τροποποιημένα για καλλιτεχνικούς λόγους παρουσιάστηκαν σε μία καλλιτεχνική έκθεση. Στο έργο Nature? έχω τροποποιήσει το μοτίβο στο ένα μόνο φτερό των πεταλούδων Bicyclus και Heliconius. Κατά συνέπεια όλες αυτές οι πεταλούδες έχουν ταυτόχρονα ένα φτερό με το φυσικό σχέδιο και ένα με το δικό μου σχέδιο. Μέσω αυτής της ασυμμετρίας προσπάθησα να τονίσω τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα στο χειραγωγημένο και το μη, ανάμεσα στο φυσικό και το καινοφανές. Προσπαθώ να αποτυπώσω στα φτερά της πεταλούδας έννοιες που σχετίζονται με την αντίληψή μας για τα σχήματα. Προσθέτοντας, τροποποιώντας ή αφαιρώντας "μάτια" και χρωματικές κηλίδες, η φαντασία έχει μας τη δυνατότητα να αναγνωρίσει σχήματα και ρυθμούς οικείους στις αισθήσεις μας. Μια άλλη προσέγγιση περιλαμβάνει τον τονισμό ορισμένων παραμέτρων του φυσικού φτερού, για παράδειγμα την αφαίρεση του εξωτερικού δακτυλίου ενός "ματιού" ώστε να αναδειχθεί απλώς η λευκή κηλίδα στο κέντρο του. Δεν έχω την πρόθεση να εξωραΐσω με οποιοδήποτε τρόπο το σχέδιο της φύσης. Ούτε έχω την πρόθεση να κάνω κάτι όμορφο ακόμα ομορφότερο. Στοχεύω απλώς να εξερευνήσω τις δυνατότητες και τους περιορισμούς του βιολογικού συστήματος δημιουργώντας (στα πλαίσια του εφικτού) διαφορετικά μοτίβα,
τα οποία δεν είναι αποτέλεσμα μιας εξελικτικής διαδικασίας. Πρόθεσή μου ήταν επίσης να δημιουργήσω μοναδικές πεταλούδες. Οι μετατροπές δεν γίνονται σε γενετικό επίπεδο και η σειρά του γονιδιώματος μένει ανέγγιχτη. Συνεπώς, οι επιφερόμενες τροποποιήσεις δεν μεταφέρονται στον απόγονο. Κάθε τροποποιημένη πεταλούδα είναι διαφορετική από οποιαδήποτε άλλη. Τα νέα μοτίβα δεν έχουν εμφανιστεί ποτέ ξανά στο φυσικό περιβάλλον και σύντομα εξαφανίζονται από τη φύση, χωρίς να εμφανιστούν ξανά. Αυτή η μορφή τέχνης έχει συγκεκριμένη διάρκεια ζωής- τη διάρκεια ζωής της πεταλούδας. Είναι μια μορφή τέχνης που κυριολεκτικά γεννιέται και πεθαίνει. Είναι ταυτόχρονα τέχνη και ζωή. Τέχνη και βιολογία. NUCLEART (Τέχνη στον κυτταρικό πυρήνα) Στο Nucleart χρησιμοποιώ DΝΑ που φέρει φωσφορο-χρωμοσώματα προκειμένου να χρωματίσω τον πυρήνα ζωντανών ανθρώπινων κυττάρων. Θέλω να διερευνήσω τη σχέση ανάμεσα στο αντικείμενο και τον παρατηρητή. Τα έργα τέχνης είναι ζωντανά ανθρώπινα κύτταρα χρωματισμένα με DNA. Ωστόσο, προκειμένου να μπορούν να μελετηθούν ικανοποιητικά πρέπει να νεκρωθούν. Όπως συμβαίνει σε πολλά επιστημονικά θέματα, ξεκινώντας με βάση τις αρχές του Eisenberg για τις ανθρωπολογικές έρευνες, συχνά η παρατήρηση καταστρέφει το παρατηρούμενο στοιχείο. Τα χρωμοσώματα αποτελούνται από DNA , μια συμπληρωματική διπλή έλικα και εντοπίζονται στον πυρήνα των κυττάρων. Τα φυσιολογικά ανθρώπινα κύτταρα έχουν 46 χρωμοσώματα. Τα θηλυκά έχουν 23 χρωμοσώματα που αντιπροσωπεύονται διπλά, περιλαμβάνοντας δύο χρωμοσώματα Χ και τα αρσενικά διαθέτουν 22 χρωμοσώματα που αντιπροσωπεύονται διπλά συν ένα Χ και ένα χρωμόσωμα Υ. Η θέση των χρωμοσωμάτων στον κυτταρικό πυρήνα καθορίζεται εν μέρει από ορισμένους κανόνες. Για παράδειγμα, ορισμένα χρωμοσώματα έχουν την τάση να μένουν πλησιέστερα στην περιφέρεια του πυρήνα ενώ άλλα βρίσκονται συχνότερα προς το κέντρο. Με βάση αυτή την πληροφορία είναι ήδη δυνατό να προβλέψουμε, μέχρι ένα σημείο, πού θα εμφανιστούν τα χρωμοσώματα ώστε να τα χρωματίσουμε κατάλληλα. Ωστόσο υπάρχουν ακόμα πολλές αβεβαιότητες που αφορούν στη θέση των χρωμοσωμάτων στον κυτταρικό πυρήνα. Στην πραγματικότητα, ένα από τα θέματα που ερευνώνται στο εργαστήριο της Ana Pombo, όπου αναπτύσσεται το project, είναι το πώς διαφορετικά ανθρώπινα χρωμοσώματα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Στο project Nucleart εξερευνώ νέες δυνατότητες υιοθετώντας τεχνικές της κυτταρικής βιολογίας για την παραγωγή τέχνης. Συνδυάζω τη γνώση της σχετικής θέσης των χρωμοσωμάτων με την ικανότητα να χρησιμοποιώ το DNA για να χρωματίσω συγκεκριμένα κάθε ένα από τα χρωμοσώματα. Η τεχνική είναι γνωστή ως Επιτόπια -Φωσφορική-Υβριδοποίηση (ή FISH) και μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να οπτικοποιηθούν τμήματα χρωμοσωμάτων ή ακόμα και μεμονωμένα γονίδια. Ομάδες χρωμοσωμάτων μπορούν παρομοίως να εμβαπτιστούν στο ίδιο χρώμα. Με αυτό τον τρόπο είναι δυνατό να δημιουργηθούν σχετικά ελεγχόμενες εικόνες όπου ορισμένα ή ένα μόνο από τα χρωμοσώματα χρωματίζονται -ενιαία ή και τμηματικά -σε διαφορετικά χρώματα. Προκειμένου να εξετασθεί οπτικά το έργο τέχνης που προκύπτει απαιτείται η χρήση ομοεστιακού laser μικροσκοπίου. Όλες οι εικόνες που έχω δημιουργήσει εξετάζονται από επιστήμονες καθώς μπορούν ίσως να προσφέρουν ενδείξεις για την καλύτερη κατανόηση της οργάνωσης των πυρήνων ανθρώπινων κυττάρων. Στην πραγματικότητα, ένας από τους στόχους όλων των εργασιών μου είναι να αποδείξω ότι οι καλλιτέχνες μπορούν να εργαστούν σε ερευνητικά εργαστήρια, μαζί με επιστήμονες αναπτύσσοντας συνεργασίες που οδηγούν σε προόδους τόσο στον τομέα της τέχνης όσο και της επιστήμης. CHIP-ART (Τέχνη σε τμήματα DNA) Το πιο πρόσφατο έργο μου απορρέει άμεσα από τα Nature? και NucleArt. Στόχος μου είναι να ερευνήσω περαιτέρω τη χρήση του DNA ως καλλιτεχνικού μέσου και ταυτόχρονα να επεξεργαστώ τις διαφορές ανάμεσα σε πεταλούδες και ανθρώπους. Δουλεύοντας με τις πεταλούδες παρατήρησα ότι το κοινό τις θεωρούσε πολύ διαφορετικές από τους ανθρώπους- τόσο διαφορετικές που η μελέτη της γενετικής των πεταλούδων αντιμετωπίσθηκε ως προϊόν απλής ακαδημαϊκής περιέργειας, χωρίς εφαρμογή στην ανθρώπινη βιολογία. Στο CHIP-ART θέλω να δώσω έμφαση στις ομοιότητες ανάμεσα σε όλους τους ζωντανούς
οργανισμούς. Θέλω να δείξω ότι μελετώντας τις πεταλούδες μαθαίνουμε νέα στοιχεία για τον εαυτό μας. Σκοπεύω να κάνω αυτή τη δήλωση αποδεικνύοντας ότι μια μύγα Drosophila και ένα ανθρώπινο όν έχουν περισσότερα κοινά χαρακτηριστικά από ό,τι φανταζόμαστε. Τα γονίδια καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τί ακριβώς είναι άνθρωπος και τί πεταλούδα. Το DNA και τα γονίδια είναι το κλειδί για τις ομοιότητες ανάμεσα σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς, καθώς επίσης και για τις διαφορές ανάμεσα στα άτομα. Πολλά ανθρώπινα γονίδια είναι εκπληκτικά όμοια με γονίδια μύγας. Σχεδιάζω να χρησιμοποιήσω τμήματα (chips) DNA στο CHIP-ART project. Τα τμήματα DNA είναι πρόσφατη τεχνολογία που αναπτύχθηκε για να αναγνωρίζει το επίπεδο της δραστηριότητας πολλών γονιδίων ταυτόχρονα. Τα τμήματα συντίθενται από ένα μεγάλο αριθμό ακροσωληνίων DNA προσαρτημένων σε μια επιφάνεια. Κάθε ακροσωλήνιο είναι συγκεκριμένο για κάθε δεδομένο γονίδιο. Καθώς το DNA επωάζεται στο τμήμα, τα ακροσωλήνια προσαρτώνται στα γονίδια για τα οποία προορίζονται, δεδομένου ότι αυτά τα γονίδια είναι παρόντα στο πείραμα. Τα φωσφορο-χρωμοσώματα επιτρέπουν την να γίνει ορατό το DNA που έχει δεσμευτεί στο τμήμα. Στο εργαστήριο του Corey Goodman στο Berkeley παράγονται τμήματα DNA που περιέχουν ακροσωλήνια για τα περισσότερα από τα γονίδια μύγας, από τη στιγμή που καταγράφηκε η αλυσίδα του DNA της μύγας Drosophila. Πρόκειται να δουλέψω σε αυτό το εργαστήριο στα πλαίσια του project CHIPART, μαθαίνοντας πώς να «χρωματίζω» τμήματα DNA και πώς να προετοιμάζω δείγματα DNA από κύτταρα ανθρώπου και μύγας για εργαστηριακή ανάλυση. Γνωρίζοντας αυτές τις διαδικασίες θα είμαι σε θέση να δημιουργήσω εικόνες επωάζοντας τα τμήματα με τα δείγματα του DNA. Είναι ενδιαφέρον ότι οι εικόνες θα χρωματισθούν από το ίδιο το DNA. Σε αυτό το στάδιο θα είναι εφικτή η προετοιμασία μιας εγκατάστασης με τις εικόνες που θα προκύψουν, καθώς και μικρούς σωλήνες που θα περιέχουν DNA ανθρώπου και μύγας. Functional Portraits (Λειτουργικά Πορτραίτα) Για πολλά χρόνια οι καλλιτέχνες προσπαθούσαν να απεικονίσουν όχι μόνο την εμφάνιση του εκάστοτε ανθρώπου αλλά και το πώς "είναι" γενικότερα. Η προσωπικότητα του μοντέλου μπορεί να εξαχθεί από στοιχεία της πόζας, του σκηνικού, ακόμα και της τεχνικής που χρησιμοποιείται από τον καλλιτέχνη. Η επιστήμη έχει αναπτύξει ισχυρά εργαλεία για την απεικόνιση του εσωτερικού του σώματος. Μετά την ανακάλυψη των ακτινών Χ από τον Roentgen μπορεί κανείς να δει τι κρύβεται πίσω από το δέρμα. Σήμερα, οι νέες τεχνολογίες εικόνας επιτρέπουν την καλύτερη οπτικοποίηση τόσο της βιολογικής μορφολογίας όσο και της λειτουργίας. Η Απεικόνιση μέσω Λειτουργικής Μαγνητικής Αντήχησης (Functional Magnetic Resonance Imaging) επιτρέπει ,καθώς εφαρμόζεται στον εγκέφαλο, την άμεση οπτικοποίηση των περιοχών του εγκεφάλου που είναι ενεργές σε πραγματικό χρόνο, ενώ το υποκείμενο διεκπεραιώνει μια δοθείσα εργασία. Σε αυτό το project προσπάθησα να δημιουργήσω Λειτουργικά Πορτραίτα οπτικοποιώντας την εικόνα της εγκεφαλικής λειτουργίας του μοντέλου καθώς διεκπεραιώνει μια εργασία χαρακτηριστική για αυτόν. Χρησιμοποίησα πολύ ισχυρότερο εξοπλισμό FMRI από αυτούς που χρησιμοποιούνται για ιατρική διάγνωση, προκειμένου να επιτύχω καλύτερες εικόνες. Τα πρώτα πορτραίτα που παρήγαγα ήταν τα εξής: «Patricia (Πατρίσια)», με την εικόνα της εγκεφαλικής της δραστηριότητας καθώς παίζει πιάνο και ένα αυτοπορτραίτο με την προσωπική μου εγκεφαλική λειτουργία καθώς ζωγράφιζα. Τώρα πλέον σχεδιάζω, ως εξέλιξη των Λειτουργικών Πορτραίτων, να χρωματίσω τον εγκέφαλο χειριζόμενη την δραστηριότητά του. Έχοντας γνώση των περιοχών του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται από συγκεκριμένες εργασίες ή ερεθίσματα είναι δυνατό να σχεδιάσω ένα αριθμό ταυτόχρονων εργασιών και ερεθισμάτων που θα επιτύχουν ένα μοτίβο πολύπλοκης εγκεφαλικής λειτουργίας. Με άλλα λόγια, οργανώνοντας μια καθορισμένη σειρά εργασιών είναι δυνατό να χρωματίσω ένα ορισμένο μοτίβο εγκεφαλικής δραστηριότητας. Παρόλο που το έργο τέχνης έχει μικρή διάρκεια ζωής - τη διάρκεια κατά την οποία το υποκείμενο διεκπεραιώνει τις εργασίες- είναι δυνατό να καταγραφεί χρησιμοποιώντας το FMRI. Πρόκειται για μια περίπτωση όπου είναι δυνατή η δημιουργία τέχνης μέσω της λειτουργίας της απλής σκέψης.
Ευχαριστίες Το έργο Nature? δεν θα είχε πραγματοποιηθεί δίχως την βοήθεια των P. Brakefield, A. Monteiro, R. Kooi, K. Koops, και M. Bax στο Institute of Ecological and Evolutionary Biology, University of Leiden. Το έργο NucleArt προέκυψε από τη συνεργασία με τον A. Pombo και τις συμβουλές των S. Xie και S. Martin στο MRC - Clinical Sciences Centre, Imperial College, London. Το έργο Chip-Art έχει επηρεαστεί από τους C. Goodman και T. Magalhes στο University of Berkeley, California. Το έργο Functional Portraits δημιουργήθηκε με τη βοήθεια του P. Figueiredo στο University of Oxford. Η Marta de Menezes είναι μία Πορτογαλίδα καλλιτέχνης με δίπλωμα Καλών τεχνών του Πανεπιστημίου της Λισσαβώνας. Εργάζεται αρκετά χρόνια στη σχέση τέχνης και τεχνολογίας. Είναι Artist-in-Residence στο MRC - Clinical Sciences Centre, Imperial College of Science, Technology and Medicine, London. Email: ------------------------------------------------------------------------------------Εικόνες Εικ.1. Nature? Τροποποιημένη πεταλούδα Heliconius. Εικ.2. Nature? Πεταλούδα Bicyclus με τροποποίηση στο δεξί φτερό. Το μεγαλύτερο "μάτι" έχει περιοριστεί στην κεντρική λευκή κηλίδα. Εικ.3. NucleArt. Δύο χρωμοσώματα μέσα σε ένα ανθρώπινο κύτταρο. Εικ.4. Chip-Art. Τμήμα DNA. (λεπτομέρεια) Εικ.5. Λειτουργικά πορτραίτα. Αυτο-πορτραίτο καθώς ζωγραφίζω. (λεπτομέρεια)