Zamiast wstępu
11
Na przestrzeni dziejów karano samobójców, osoby usiłujące popełnić samobójstwo, rodziny samobójców albo osoby, które przyczyniły się do popełnienia samobójstwa. Jak popełnienie samobójstwa może być karane przez prawo? Przykładowo w starożytnej Grecji samobójstwo było przestępstwem, a karę stanowiło odcięcie ręki, która targnęła się na życie. Grzebano ją oddzielnie. Zgodnie z prawem karnym ustanowionym w 1670 roku przez Ludwika XIV ciało samobójcy należało ciągnąć na powrozie po ulicach miasta, następnie powiesić lub wyrzucić na śmietnisko, jego dobra zaś skonfiskować. W Zurychu sposób egzekucji zwłok zależał od sposobu pozbawienia się życia przez samobójcę – zwłoki ćwiartowano, części ciała rozrzucano na cztery strony świata itp. Podobnie surowe były przepisy prawa hiszpańskiego, rosyjskiego czy amerykańskiego. Z biegiem czasu oczywiście złagodniały. Znacznie dłużej za przestępstwo uważano nieudaną próbę samobójczą. Karę dla niedoszłych samobójców przewidywała większość kodeksów karnych. Zasadnicze zmiany w tym zakresie następowały w Europie dopiero od XVIII wieku. Najdłużej sankcje utrzymały się w Anglii, gdzie zniesiono je ostatecznie w 1961 roku5. Nieliczne państwa nie kryminalizują żadnych czynów związanych z samobójstwem. Prawo karne większości państw europejskich przewiduje karalność czynów polegających na pomocy w dokonaniu samobójstwa albo namowie do samobójstwa. Trzy polskie kodeksy karne (1932, 1969, 1997) nie przewidywały odpowiedzialności karnej za samobójstwo. Karalne jest natomiast zabójstwo dokonane na czyjeś żądanie pod wpływem współczucia, co może być uznane za swoistą formę współuczestniczenia w samobójstwie. Podobny przepis obowiązuje w wielu państwach europejskich, choć jego zasadność podawana jest w wątpliwość w świetle prowadzonej w nauce oraz środkach masowego przekazu dyskusji o prawie człowieka do dobrej, godnej śmierci. Ponadto w takich krajach, jak Holandia, Belgia, Luksemburg i Albania wprowadzono zmiany w prawie karnym polegające na legalizacji eutanazji. Polskie prawo karne przewiduje odpowiedzialność za zabójstwo pod wpływem współczucia (art. 150 k.k.) oraz za namowę do samobójstwa lub udzielenie pomocy w jego dokonaniu (art. 151 k.k.). Współcześnie poszerza się zakres kryminalizacji czynów prowadzących do podjęcia próby samobójczej przez innego człowieka. Surowsza odpowiedzialność przewidziana jest za znęcanie się nad osobą bliską, która w następstwie targnie się na własne życie (art. 207 § 3 k.k., d. 184 k.k. również przewidywał surowszą odpowiedzialność). Od 2011 roku podobna regulacja obowiązuje w przypadku stalkingu (art. 190.a § 3 k.k.). Określenie sposobu i stopnia przyczynienia się do targnięcia się na własne życie stanowi niesłychanie trudne zadanie wymagające specjalistycznej wiedzy psychologicznej. Zmiany w ustawodawstwie polegające na zniesieniu kar za pozbawianie się życia nie oznaczają, że samobójstwo z biegiem czasu uznane zostało za sprawę osobistą, niepodlegającą społecznej ocenie. Ewolucja regulacji prawnych odzwierciedla pogłębiające się różnicowanie społecznego kontekstu prób samobójczych. Znaczenia 5
Cyt. za: M. Jarosz, op. cit., s. 17– 21.