Recenzja prof. dr hab. Paweł Grata dr hab. Tomasz Balbus, prof. DSW © Copyright by Józef Forystek, Grzegorz Ostasz
Opracowanie redakcyjne i przygotowanie do druku Wydawnictwo JAK www.wydawnictwojak.pl Opieka redakcyjna Joanna Hołdys Adiustacja Lilianna Rudnik Korekta Anna Krzesz Indeksy Janina Burek Opracowanie graficzne i łamanie Andrzej Choczewski Projekt okładki Studio Kozak
W książce wykorzystano zdjęcia ze zbiorów prywatnych Tomasza Balbusa, Grzegorza Ostasza, Macieja Małozięcia, Józefa Forystka i Artura Szarego oraz ze zbiorów IPN
ISBN 978-83-64506-81-9
ISBN 978-83-7934-420-8
Kraków – Rzeszów 2021
Historia AK i WiN.indb 4
13.05.2021 16:27:28
Spis treści
Józef Forystek, Grzegorz Ostasz Słowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
Grzegorz Ostasz W szeregach WiN. Pomiędzy centralą a Okręgiem Rzeszowskim . . . . . . . . . .
19
Józef Forystek Okoliczności rozbicia IV Zarządu Głównego WiN oraz zeznania ppłk. Adama Lazarowicza – jako przedmiot badań . . . . . . . . .
67
I. Literatura przedmiotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
II. Adam Lazarowicz – szkic biograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
74
Geneza pracy konspiracyjnej i działalność w Obwodzie AK Dębica . . . . . . . Działalność w AK i WiN na terenie Rzeszowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Działalność w charakterze prezesa Obszaru Zachodniego WiN i wiceprezesa IV ZG WiN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
78 85 86
III. Rozbicie IV Zarządu Głównego WiN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
90
Jak do tego doszło . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozbicie struktur WiN na południowym obszarze Polski . . . . . . . . . . . . . . Aresztowanie „Klamry” i śledztwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akt oskarżenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Proces sądowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W oczekiwaniu na śmierć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sprawy sądowe dolnośląskich działaczy WiN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rehabilitacja po latach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
90 94 105 110 114 128 131 136
IV. Zeznania własne Adama Lazarowicza jako przedmiot badań . . . . . . . . . . 139 Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Historia AK i WiN.indb 5
13.05.2021 16:27:28
[ 6 ] Sp is treśc i
Józef Forystek (oprac.) Dokumenty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Nr 1 Protokół rewizji osobistej Protokół rewizji osobistej Adama Lazarowicza z 6 XII 1947 r. sporządzony w WUBP w Poznaniu przez starszego referenta WUBP Mieczysława Piątka
153
Nr 2 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowcza z 6 XII 1947 r. sporządzony w WUBP w Poznaniu przez oficera śledczego WUBP Stanisława Czupnika
155
Nr 3 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 7 XII 1947 r. sporządzony w Warszawie przez oficera śledczego MBP Jakuba Mikanowskiego [życiorys Adama Lazarowicza]
160
Nr 4
Protokół przesłuchania Adama Lazarowicza ps. „Klamra” Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza ps. „Klamra” z 8 XII 1947 r. sporządzony w Warszawie przez oficera śledczego MBP Jakuba Mikanowskiego, ciąg dalszy przesłuchania z 7 XII 1947 r. [doty czy kasy i archiwum IV ZG WiN]
167
Nr 5
Protokół przesłuchania świadka Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza z 13 XII 1947 r. sporządzony w WUBP we Wrocławiu przez oficera śledczego WUBP Józefa Turka [w sprawie działaczy Dolnośląskiego Okręgu i Obszaru Za chodniego WiN]
173
Nr 6 Dalszy ciąg przesłuchania Lazarowicza Adama Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza z 14 XII 1947 r. sporządzony w WUBP we Wrocławiu przez oficera śledczego WUBP Józefa Turka – dalszy ciąg przesłuchania z 13 XII 1947 r. [dotyczy łączno ści Dolnośląskiego Okręgu z Obszarem Zachodnim WiN]
180
Nr 7 Ciąg dalszy przesłuchania świadka Lazarowicza Adama Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza z 14 XII 1947 r. sporządzony w WUBP we Wrocławiu przez oficera śledczego WUBP Józefa Turka – dalszy ciąg przesłuchania z 13 i 14 XII 1947 r. [dotyczy Okręgu Wrocławskiego WiN]
189
Nr 8
193
Historia AK i WiN.indb 6
Protokół przesłuchania świadka Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza sporządzony 15 I 1948 r. w Warszawie przez młodszego oficera śledczego MBP chor. Wiesława Trutkowskiego [dotyczy Antoniego Sajkiewicza]
13.05.2021 16:27:28
Nr 9
Sp i s treści [ 7 ]
Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza sporządzony 15 I 1948 r. w Warszawie przez młodszego oficera śledczego MBP chor. Wiesława Trutkowskiego [dotyczy Rudolfa Mielniczka („Adama”)]
199
Nr 10 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 16 I 1948 r. sporządzony w Warszawie przez oficera śledczego MBP por. Jerzego Kędziorę [dotyczy Antoniego Wiórkiewicza („Wióra”), Mieczysława Kawalca („Izy”) i Józefa Rzepki („Bogusława”)]
202
Nr 11 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 21 I 1948 r. sporządzony w Warszawie przez oficera śledczego MBP por. Jerzego Kędziorę [dotyczy szefów wywiadu WiN na Rzeszowszczyźnie Leopolda Rzą sy („Augustyna”) i Zygmunta Zięby („Władysława”)]
210
Nr 12 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 26 I 1948 r. sporządzony w Warszawie przez oficera śledczego MBP kpt. Edmunda Kwaska [dotyczy księdza Józefa Bełcha („Róży”, „Reguły”)]
212
Nr 13 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 7 II 1948 r. sporządzony w Warszawie przez oficera śledczego MBP por. Edwarda Zająca [dotyczy Katarzyny Fuglewicz („Jadwigi”)]
214
Nr 14 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 12 II 1948 r. sporządzony w Warszawie przez młodszego oficera śledczego MBP chor. Wiesława Trutkowskiego [dotyczy Edmunda Błochiawiaka]
217
Nr 15 Protokół przesłuchania świadka Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza z 3 III 1948 r. sporządzony w Warszawie przez oficera śledczego MBP chor. Wiesława Trutkowskiego [dotyczy Władysława Składzienia i jego sprawy przed WSR w Rzeszowie sygn. Sr 850/49]
220
Nr 16 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 4 III 1948 r. sporządzony w Warszawie przez oficera śledczego MBP por. Bolesława Kulikowskiego [dotyczy sieci informatorów w UB, WSR, PPR oraz sióstr Filipowskich i Marii Dzierżyńskiej]
223
Nr 17 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 19 III 1948 r. sporządzony w Warszawie przez oficera śledczego MBP por. Tadeusza Steka [dotyczy Antoniego Cwena, Antoniego Waratusa i Szymona Fitoła]
229
Historia AK i WiN.indb 7
13.05.2021 16:27:28
[ 8 ] Sp is treśc i
Nr 18 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 2 IV 1948 r. sporządzony w Warszawie przez młodszego oficera śledczego MBP chor. Wiesława Trutkowskiego [dotyczy Celiny Łubieńskiej]
233
Nr 19 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 23 IV 1948 r. sporządzony w Warszawie przez młodszego oficera śledczego MBP chor. Oleksego Wszołka [dotyczy Bronisława Wochanki („Andrzeja”)]
236
Nr 20 Protokół przesłuchania świadka Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza z 28 IV 1948 r. sporządzony w siedzibie MBP w Warszawie przez oficera śledczego WUBP we Wrocławiu kpt. Feliksa Rosenbauma [w sprawie działaczy zarządu Dolnośląskiego Okręgu WiN, w tym Ludwika Marszałka („Zbroi”) – do sprawy „szesnastu” o sygn. Sr 613/48]
243
Nr 21 Ciąg dalszy przesłuchania świadka Lazarowicza Adama Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza z 29 IV 1948 r. sporządzony w siedzibie MBP w Warszawie przez oficera śledczego WUBP we Wrocławiu kpt. Feliksa Rosenbauma [w sprawie działaczy Dolnoślą skiego Okręgu WiN] – ciąg dalszy przesłuchania z 28 IV 1948 r.
252
Nr 22 Protokół przesłuchania świadka Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza z 29 IV 1948 r. sporządzony w siedzibie MBP w Warszawie przez oficera śledczego WUBP we Wrocławiu kpt. Feliksa Rosenbauma [w sprawie działaczy Dolno śląskiego Okręgu WiN: Barbary Dunin, Celiny Łubieńskiej, Mieczysława Kwiatkowskiego, Jana Leśniowskiego i Stanisława Stefki – do sprawy „szes nastu” o sygn. Sr 615/48 – Leona Macherowskiego i innych]
255
Nr 23 Protokół przesłuchania świadka Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza z 29 IV 1948 r. sporządzony w siedzibie MBP w Warszawie przez oficera śledczego WUBP we Wrocławiu kpt. Feliksa Rosenbauma [w sprawie działaczy Dolnoślą skiego Okręgu WiN: Jana Jarzębskiego, Marii Hołyś i małżeństwa Szczęs nych]
259
Nr 24 Protokół przesłuchania świadka Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza z 29 IV 1948 r. sporządzony w siedzibie MBP w Warszawie przez oficera śledczego WUBP we Wrocławiu kpt. Feliksa Rosenbauma [w sprawie działaczy WiN z po wiatu Kłodzko – do sprawy Sr 614/48 – Stanisława Jaskuły, Jana Klamu ta i innych]
262
Historia AK i WiN.indb 8
13.05.2021 16:27:28
Sp i s treści [ 9 ]
Nr 25 Zeznanie [własne] Zeznanie [własne] Adama Lazarowicza, kierownika Obszaru Zachodniego WiN, kryptonim „Instytut Zoologiczny” sporządzone własnoręcznie w Warszawie, najprawdopodobniej w kwietniu 1948 r.
I. Praca konspiracyjna pod okupacją II. Konspiracja po wyzwoleniu Polski III. Kontakty z innymi organizacjami IV. Dywersja na terenie rzeszowskiego po wyzwoleniu V. Broń VI. Różne
264
264 317 370 376 401 406
Adam Lazarowicz. D[alszy] c[iąg] zeznania
409
VII. Okręg Wrocławski „WiN” VIII. Obszar [Z]achodni WiN IX. Różne
409 432 446
Nr 26 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 21 V 1948 r. sporządzony w Warszawie przez starszego oficera śledczego MBP por. Jerzego Krzyżanowskiego [dotyczy Ludwika Bałdy („Bartka”)]
460
Nr 27 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 5 VI 1948 r. sporządzony w Warszawie przez starszego oficera śledczego MBP por. Jerzego Krzyżanowskiego [dotyczy arsenału broni kryptonim „Reduta” i archiwum Inspektoratu AK Rzeszów]
463
Nr 28 Protokół przesłuchania świadka Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza z 11 VI 1948 r. sporządzony w Warszawie przez sędziego wojskowego ppor. Jerzego Drohomireckiego w ramach pomocy prawnej na zlecenie Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie w sprawie przeciwko Antoniemu Sajkiewiczowi (sygn. akt: Sr 479/48) [dotyczy udostępniania przez Antoniego Sajkiewicza lokalu na potrzeby konspiracyjnych spotkań DSZ i WiN]
466
Nr 29 Protokół przesłuchania świadka Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza z 27 VII 1948 r. sporządzony w Warszawie przez kpt. Zygmunta Bukowińskiego, sędziego wojskowego wydelegowanego przez Wojskowy Sąd Rejonowy we Wrocławiu w sprawie przeciwko Ludwikowi Marszałkowi i innym (sygn. akt: Sr 613/48) [zeznania te poprzedzały rozprawę główną przed WSR we Wrocławiu w sprawie działaczy Dolnośląskiego Okręgu WiN, która mia ła miejsce w dniach 6–7 VIII 1948 r. oraz wydanie wyroku ogłoszonego 10 VIII 1948 r.]
470
Historia AK i WiN.indb 9
13.05.2021 16:27:28
[ 10 ] Sp i s treśc i
Nr 30 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 27 VIII 1948 r. sporządzony w Warszawie przez starszego oficera śledczego MBP por. Jerzego Krzyżanowskiego [dotyczy pożyczki udzielonej Janowi Ko złowskiemu]
484
Nr 31 Protokół przesłuchania świadka Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza z 24 IX 1948 r. sporządzony w Warszawie przez starszego oficera śledczego MBP por. Jerzego Krzyżanowskiego [dotyczy Cecylii Łopuskiej („Danuty”)]
486
Nr 32 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 25 IX 1948 r. sporządzony w Warszawie przez starszego oficera śledczego MBP por. Jerzego Krzyżanowskiego [dotyczy Jana Łopuskiego („Mariusza”)]
489
Nr 33 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 17 XI 1948 r. sporządzony w Warszawie przez starszego oficera śledczego MBP por. Jerzego Krzyżanowskiego [dotyczy akcji „Antyk” i akcji „Burza” na terenie Obwodu AK Dębica]
492
Nr 34 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 1 XII 1948 r. sporządzony w Warszawie przez starszego oficera śledczego MBP por. Jerzego Krzyżanowskiego [dotyczy dr. Kazimierza Gradzińskiego („He liosa”)]
496
Nr 35 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 27 XII 1948 r. sporządzony w Warszawie przez starszego oficera śledczego MBP por. Jerzego Krzyżanowskiego [dotyczy legalizacji rodziny Lazarowiczów i pozyskania dokumentów na fałszywe nazwisko Kowalskich]
498
Nr 36 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 5 I 1949 r. sporządzony w Warszawie przez starszego oficera śledczego MBP por. Jerzego Krzyżanowskiego [dotyczy sieci wywiadowczej na Rzeszowszczyźnie i w ramach Obszaru Zachodniego WiN]
501
Nr 37 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 25 II 1949 r. sporządzony w Warszawie przez młodszego oficera śledczego MBP chor. Aleksego Wszołka [dotyczy arsenału broni Inspektoratu AK Rze szów w Porębach Kupieńskich]
504
Historia AK i WiN.indb 10
13.05.2021 16:27:28
Sp i s treści [ 11 ]
Nr 38 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 9 III 1949 r. sporządzony w Warszawie przez młodszego oficera śledczego MBP chor. Aleksego Wszołka [dotyczy „wtyczek” AK w MO i Zarządzie Mia sta Rzeszowa w związku z raportem Podobwodu Rzeszów-Południe do ko mendy Obwodu AK Rzeszow z października 1944 r.]
506
Nr 39 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 28 III 1949 r. sporządzony w Warszawie przez młodszego oficera śledczego MBP chor. Aleksego Wszołka [dotyczy Antoniego Sajkiewicza – ponownie]
510
Nr 40 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 3 VI 1949 r. sporządzony w Warszawie przez młodszego oficera śledczego MBP chor. Zdzisława Kowalkowskiego [dotyczy Karoliny Pytlowanej („Żmijki”)]
511
Nr 41 Protokół przesłuchania świadka Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza z 25 VII 1949 r. sporządzony w Warszawie przez oficera śledczego MBP ppor. Zygmunta Magalskiego – wyciąg [dotyczy por. Franciszka Woźniaka („Brzeszcza”)]
513
Nr 42 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 20 VIII 1949 r. sporządzony w Warszawie przez oficera śledczego MBP chor. [ppor.] Tadeusza Tomporskiego [dotyczy płk. Wincentego Stefana Rutkowskiego („Marka”, „Haszysza”)]
515
Nr 43 Protokół przesłuchania podejrzanego Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 27 II 1950 r. sporządzony w Warszawie przez oficera śledczego MBP ppor. Tadeusza Tomporskiego [dotyczy „Kartoteki szkodników”, tzw. Czarnej księgi zawierającej wykaz aktywu komunistycznego, konfidentów gestapo oraz osób współpracujących]
519
Nr 44 Protokół przesłuchania świadka Protokół przesłuchania podejrzanego Adama Lazarowicza z 7 VII 1950 r. sporządzony w Warszawie przez oficera śledczego MBP ppor. Tadeusza Bachnera [dotyczy ucieczki z Polski Józefa Maciołka („Żurawia”, „Kazi mierza”)]
523
Nr 45 Protokół przesłuchania świadka Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza z 6 IX 1950 r. sporządzony w Warszawie przez oficera śledczego MBP Mieczysława Habinkę [dotyczy Kazimierza Dziekońskiego i Tadeusza Koguta oraz arsena łu broni krypt. „Reduta”]
525
Historia AK i WiN.indb 11
13.05.2021 16:27:28
[ 12 ] Sp i s treśc i
Nr 46 Protokół rozprawy głównej Wyciąg z protokołu rozprawy głównej w sprawie karnej Łukasza Ciep lińskiego i innych toczącej się przed WSR w Warszawie do sygn. akt: Sr 1099/50, zawierający zeznania oskarżonego Adama Lazarowicza złożone w pierwszym dniu procesu 5 X 1950 r.
528
Uproszczone schematy organizacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
Obwód ZWZ-AK Dębica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565
Inspektorat ZWZ-AK Rzeszów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 573
Obwód ZWZ-AK Rzeszów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579
Okręg Rzeszowski WiN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585
Odtworzony Okręg Wrocławski WiN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 589
Obszar Południowy WiN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593
Obszar Zachodni WiN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 597
IV Zarząd Główny WiN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599
Tabela aresztowań członków ugrupowań konspiracyjnych, w których działał „Klamra” lub osób opisanych w jego zeznaniach . . . . . . . . . 605 Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 619 Ilustracje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623 Aneks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 635 Nr 47 Protokół przesłuchania świadka Protokół przesłuchania świadka Adama Lazarowicza z 16 III 1948 r. sporządzony w Warszawie przez oficera śledczego WUBP w Katowicach ppor. Adama Pilarka [dotyczy mjr. Stefana Rutkowskiego („Haszysza”, „Bolesława”)].
637
Wykaz niektórych kryptonimów stosowanych przez WiN w korespondencji wewnątrzorganizacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 641 Spis ilustracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 643 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 655 Indeks miejscowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 671 Indeks osobowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 678 Indeks pseudonimów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 696
Historia AK i WiN.indb 12
13.05.2021 16:27:28
Słowo wstępne
Józef Forystek, Grzegorz Ostasz
Historia AK i WiN.indb 13
13.05.2021 16:27:28
Historia AK i WiN.indb 14
13.05.2021 16:27:28
Sło w o ws tęp ne [ 15 ]
Mija siedemdziesiąt lat od śmierci grupy siedmiu działaczy Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Po ponad trzyletnim, ciężkim śledztwie i pobycie w aresztach zostali 1 marca 1951 r. straceni w mokotowskim więzieniu w Warszawie. W 2011 r. to właśnie ta data otrzymała status Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”. Siedmiu działaczy WiN nie było szeregowymi uczestnikami powojennej konspiracji niepodległościowej. Po zakończeniu wojny z Niemcami należeli do grona najaktywniejszych ludzi podziemia demokratycznego w zniewolonej przez Sowietów Polsce. Od początku 1947 r., aż do aresztowań dokonanych przez bezpiekę, stali na czele IV Zarządu Głównego Zrzeszenia WiN. Liderem zespołu był Łukasz Ciepliński, ostatni prezes konspiracji winowskiej. Otaczali go zaufani współpracownicy, niedawni oficerowie Armii Krajowej, z którymi wcześniej przez kilka lat wyjątkowo skutecznie walczył w antyniemieckiej konspiracji na terenie Rzeszowszczyzny, a dokładnie Rzeszowskiego Inspektoratu AK. To: Józef Batory, Franciszek Błażej, Karol Chmiel, Mieczysław Kawalec, Adam Lazarowicz, Józef Rzepka. Każdy z nich, z wyjątkiem Cieplińskiego, urodził się lub od wczesnego dzieciństwa mieszkał na Rzeszowszczyźnie. W okresie II Rzeczpospolitej wszyscy – poza Łukaszem Cieplińskim i Franciszkiem Błażejem, oficerami służby stałej Wojska Polskiego – podjęli studia na uczelniach Krakowa, Lwowa bądź Warszawy. Odbyli służbę wojskową i uzyskali status oficerów rezerwy, a w 1939 r. uczestniczyli w kampanii wrześniowej. Z kolei latem 1944 r. dowodzili oddziałami AK podczas akcji „Burza”. Najstarszym z zespołu siedmiu działaczy IV Zarządu Głównego WiN był Adam Lazarowicz, urodzony w 1902 r. Jako niespełna siedemnastolatek wstąpił ochotniczo do Wojska Polskiego i walczył w kampanii 1919 r. z Ukraińcami, a potem w wojnie 1920 r. z bolszewikami. Z racji wieku, ale też doświadczenia oraz predyspozycji dowódczych był bardzo bliskim współpracownikiem Łukasza Cieplińskiego. Wyróżnił się jako komendant Obwodu AK Dębica; awansował do stopnia majora. Na początku 1945 r. zastąpił Cieplińskiego na stanowisku inspektora rzeszowskiego. Od września 1945 r. przez ponad rok prezesował Rzeszowskiemu Okręgowi WiN. Potem stał na czele Obszaru Zachodniego WiN i jednocześnie aż do aresztowania go w Żninie 5 grudnia 1947 r. pełnił funkcję zastępcy Łukasza Ciep lińskiego w ostatnim autentycznym IV Zarządzie Głównym WiN. Na trwałe wpisał się w dzieje Armii Krajowej oraz Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, nie tylko w wymiarze regionalnym. ***
Historia AK i WiN.indb 15
13.05.2021 16:27:28
[ 16 ] SŁOWO WSTĘPNE
„Przeszło 5 lat walczyła Polska Podziemna – trzon Narodu – o pełną wolność i niezawisłość opierając się wyniszczającej okupacji niemieckiej. Zbrojne ramię polskiego Państwa Podziemnego – Armia Krajowa w walce tej szczególnie dotkliwe poniosła ofiary, ofiary, które duchowych jej spadkobierców zobowiązują do dalszej, uporczywej walki nad realizacją ideału, który przyświecał naszym poległym towarzyszom broni. Szósty rok wojennej zawieruchy przyniósł nam wprawdzie uwolnienie z nienawistnego niemieckiego jarzma i wprowadził wielkie zmiany w międzynarodowym położeniu Polaski i w jej stanie wewnętrznym, tworzone przez nie warunki życia obywatela polskiego dalekie są od tego obrazu, który mieli przed oczyma ginący żołnierze Polski Podziemnej. Wierni jej testamentowi podejmujemy polityczną walkę o jego urzeczywistnienie. Nie naszą jest winą, że podstawowe prawo wolnego obywatela w demokratycznym państwie – prawo zrzeszania się – musimy realizować w postaci tajnej”1. ***
Publikacja wybranych dokumentów ze śledztwa Adama Lazarowicza, wszystkich odnalezionych dotychczas jego zeznań złożonych zarówno w charakterze podejrzanego, jak i świadka, ma charakter źródłowy. Trudno wszak poznawać dzieje polskich konspiracji niepodległościowych bez wglądu w oryginalne dokumenty, również te wytworzone przez aparat represji. Oczywiście, wszystkie wymagają zawsze wszechstronnej i krytycznej analizy. Inna sprawa, że budziły, wciąż powodują i zapewne jeszcze długo będą wywoływać różnego rodzaju emocje, spory, polemiki. Ale przecież pamięć historyczna wymaga dyskusji. W pierwszej części wprowadzenia do edycji dzieła przedstawiono dzieje powojennej konspiracji od Armii Krajowej do Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Przy okazji zwrócono uwagę na konieczność krytycznego podejścia do źródeł wytworzonych przez stalinowski aparat bezpieczeństwa i ówczesny wymiar sprawiedliwości, a następnie przedstawiono kolejne etapy funkcjonowania głównego nurtu konspiracji niepodległościowej po zakończeniu okupacji niemieckiej. Z kolei w drugiej części wprowadzenia zaprezentowano literaturę przedmiotu oraz wskazano wydane dotychczas źródła do omawianej problematyki. Następnie przedstawiono krótki rys biografii Adama Lazarowicza, zawierający opis jego działalności w konspiracji oraz późniejsze działania organów bezpieczeństwa publicznego, które doprowadziły do likwidacji funkcjonujących na południu Polski struktur WiN, i wreszcie okoliczności rozbicia IV Zarządu Głównego WiN kierowanego przez mjr. Łukasza Ciep lińskiego („Pługa”, „Bogdana”). W końcowej części wprowadzenia do krytycznej O wolność obywatela i niepodległość państwa – wytyczne ideowe. Zrzeszenie „Wolność i Nie zawisłość” w dokumentach, t. 1, Wrzesień 1945 – czerwiec 1946, Wrocław 1997, s. 114.
1
Historia AK i WiN.indb 16
13.05.2021 16:27:28
Sło w o ws tęp ne [ 17 ]
edycji źródła podano genezę i znaczenie tzw. zeznań własnych powstałych w toku brutalnego śledztwa prowadzonego przez bezwzględnych pracowników polskiej bezpieki jako źródła historycznego oraz określono ich wiarygodność. Zasadniczą część tomu obejmują dokumenty źródłowe, na które składają się głównie protokoły przesłuchań Adama Lazarowicza z okresu od daty jego aresztowania w dniu 5 grudnia 1947 r. do daty przesłuchania na rozprawie głównej w dniu 5 października 1950 r., w tym jego zeznania własne oraz stenogram procesu sądowego zawierający zapis przesłuchania „Klamry” w charakterze oskarżonego. Treść tych zeznań jest obszerna, albowiem nie pominięto żadnej części zeznań „Klamry”. Ten niebywale drobiazgowy charakter zeznań czyni z nich wyjątkowe źródło poznania dziejów powojennej konspiracji niepodległościowej działającej zwłaszcza na terenach Polski południowej. W celu ułatwienia badaczom i czytelnikom korzystania z tej wyjątkowej edycji źródła w ostatniej części przygotowano zestawienia stanowiące uzupełnienie zasadniczej treści publikacji. W sposób dość oryginalny przedstawiono graficznie schematy struktur organizacyjnych, w których aktywną rolą odgrywał Adam Lazarowicz, a także „Tabelę aresztowań” dotyczącą członków ugrupowań konspiracyjnych, w których działał „Klamra”, lub osób opisanych w jego zeznaniach. Chronologia aresztowań w powiązaniu z treścią publikowanych zeznań, a także w zestawieniu z innymi informacjami zawartymi w zamieszczonych przypisach powinna ułatwić czytelnikom zrozumienie, jak głęboko sięgała wiedza funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa publicznego, w jaki sposób była pozyskiwana oraz jaki wpływ na dalsze losy konspiratorów mogły mieć zeznania wymuszone na członkach IV Zarządu Głównego WiN. Ponieważ w wykorzystanych do przygotowania tej książki aktach archiwalnych często znajdują się dokumenty wewnątrzorganizacyjne WiN, zresztą są one zwykle rozszyfrowywane przez kolejnych zatrzymanych, dodatkowo sporządzono wykaz niektórych ważniejszych kryptonimów stosowanych w korespondencji między poszczególnymi strukturami WiN. Wreszcie na koniec przygotowano indeksy miejscowości oraz osobowy i pseudonimów, które pomogą w szybkim korzystaniu z zawartości naszej publikacji.
Józef Forystek, Grzegorz Ostasz Kraków–Rzeszów, 1 marca 2021 r.
Historia AK i WiN.indb 17
13.05.2021 16:27:28
Historia AK i WiN.indb 18
13.05.2021 16:27:28
W szeregach WiN Pomiędzy centralą a Okręgiem Rzeszowskim
Grzegorz Ostasz
Historia AK i WiN.indb 19
13.05.2021 16:27:28
Historia AK i WiN.indb 20
13.05.2021 16:27:28
PO MIĘD Z Y CENTR A LĄ A O KRĘ GIEM R ZESZ OWSK IM [ 21 ]
Podstawę źródłową do odtwarzania historii Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” stanowią materiały archiwalne, zwłaszcza oryginalne dokumenty Zrzeszenia. Wbrew obawom zachowało się ich całkiem sporo2. W aspekcie poznawczym wartość dokumentów WiN jest różna. Utrwaliły – tak samo jak wszystkie inne źródła konspiracyjne – nie tylko kompetencję, uczciwość, inteligencję osób, które zbierały informacje, opracowywały i przekazywały raporty i sprawozdania, ale często zespół okoliczności towarzyszących. Dlatego, co zrozumiałe, takie dokumenty przynoszą „wgląd” w ówczesny bieg wypadków, a przy okazji ujawniają świadomość uczestników. Mają przy tym niezaprzeczalną wyższość nad relacjami i wspomnieniami sporządzanymi po latach, choć ich autorzy rzadko mogli dbać o poprawność językowo-stylistyczną, ortograficzną i interpunkcyjną. Oprócz niewątpliwej „świeżości” przekazu zawierają na ogół konkretny obraz zdarzeń, podawany bez retuszów, ale też bez zniekształceń czy przemilczeń, o których później decydował upływ czasu, a często również cenzura (i to niekoniecznie państwowa). Archiwa państwowe oraz archiwa Instytutu Pamięci Narodowej zdołały zgromadzić nadto źródła sporządzone przez komunistyczny aparat bezpieczeństwa i służby specjalne, w tym materiały operacyjne i agenturalne. Te dokumenty – nieraz przerażające i ponure – stanowią świadectwo czynności śledczych oraz procesowych. Także i one mają swą ewidentną, aczkolwiek wymagającą szczególnej wnikliwości i ostrożności, wartość poznawczą. Stosowanie naukowych zasad krytyki wobec źródeł pisanych dotyczy, co zrozumiałe, w większym stopniu protokołów przesłuchań, aktów oskarżenia, „zeznań własnych” bądź to aresztantów, bądź to już osądzonych działaczy podziemia niepodległościowego. Konfrontowane, w miarę możności z innymi źródłami, wzbogacają naszą wiedzę o wydarzeniach sprzed kilkudziesięciu lat. Jednak protokoły przesłuchań i zeznań trudno uznać za bezwarunkowo wiarygodny, powiedzmy, rozstrzygający materiał historyczny3. Nie wnikając w kwestię przyczyn, warto pamiętać, że zawierają sporo błędów, ale również celowych „zmyłek”, przeinaczeń. Choćby „zeznania własne” Adama Lazarowicza, oficera Armii Krajowej i działacza WiN, zawodowego konspiratora, które dostarczają historykom masę wartościowych faktów, wymagają jednak uważnego zestawiania, porównywania Na szczęście, bo jeszcze niedawno wydawało się, że „po powojennej konspiracji zostanie trochę spisywanych w tajemnicy wspomnień, garść dokumentów bezpieki i akta tysięcy procesów – nic więcej. Wszystko, co napisano dotąd, i wszystko, co uda się jeszcze napisać, to nikły ślad zaledwie, wątły promyk w ciemności. Tak mało wiemy”. R. Terlecki, Dyktatura zdrady. Polska w 1947 roku, Kraków 1991, s. 34. 3 Zob. R. Śmietanka-Kruszelnicki, Protokół przesłuchania jako źródło historyczne, „Pamięć i Sprawiedliwość”, nr 3, 2003, s. 199–207; W. Frazik, Sprawa spadochroniarzy – przyczynek do dyskusji o wiarygodności akt sądowych, „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 24, 2005, s. 155–157. 2
Historia AK i WiN.indb 21
13.05.2021 16:27:29
[ 22 ] W SZERE G A C H WIN
1. Winieta miesięcznika Obszaru Południowego WiN „Orła Białego” z czerwca-lipca 1946, fot. ze zbiorów IPN
Historia AK i WiN.indb 22
13.05.2021 16:27:29
PO MIĘD Z Y CENTR A LĄ A O KRĘ GIEM R ZESZ OWSK IM [ 23 ]
i analizowania. Korzystając z nich, trzeba zachowywać rezerwę i unikać formułowania kategorycznych sądów, na przykład co do dat, pełnionych funkcji czy stosowanego nazewnictwa. ***
Krótki, bo zaledwie dwuletni okres działalności Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, powojennej konspiracyjnej organizacji politycznej, okazał się bardzo ważnym czasem w historii Polski4. Dalekosiężne plany winowców stanowiły zespół autentycznych wyzwań. Wszak musieli przeformować niepodległościową konspirację wojskową – którą do początku 1945 r. stanowiła Armia Krajowa – w cywilny ruch społeczno-polityczny. Paradoksalność tego zabiegu wyraża się nie tyle w skomplikowanej, co właściwie w niewykonalnej przebudowie struktur militarnych w swoistą partię. Niedawni żołnierze akcji „Burza” podjęli się zespołu działań – realizowanych teraz cywilnymi, pokojowymi metodami – aby odtworzyć demokratyczny system oraz zapewnić podstawowe prawa człowieka i obywatela. Akceptując niemożność kontynuowania podziemnej walki zbrojnej, dążyli do demobilizacji oddziałów partyzanckich i próbowali wpływać na postawy społeczeństwa polskiego w drodze niejawnych działań politycznych. Upominając się o suwerenność państwa polskiego, żądali przeprowadzenia wolnych, demokratycznych wyborów do ciała ustawodawczego, do sejmu. Stawiali sobie za cel mobilizację społeczeństwa do zachowania niezłomnej postawy niepodległościowej przed oczekiwanym wyłanianiem parlamentu. Tuż po zakończeniu drugiej wojny światowej liderzy Zrzeszenia WiN stanowili wyjątkowo świadomą i aktywną część naszego społeczeństwa. Z jednej strony tworzyli konspiracyjną elitę w znacznej mierze opartą na warstwie inteligenckiej5. Z drugiej zbudowali najliczniejszą strukturę powojennej konspiracji niepodległościowej6. Rozczarowani, jak uważano, przewrotnością czy nawet zdradą ze strony niedawnych aliantów, stawiali teraz tylko na siebie samych. Odcinali się więc zrazu – z innych względów niż rządzący krajem zwolennicy ZSRS – nawet od władz RP na uchodźstwie, choć te były niekwestionowanym, wojennym symbolem Rzeczypospolitej.
Inna sprawa, że historycy weryfikują wcześniejsze schematy i ustalenia. Zob. T. Łabuszewski, Nowe spojrzenie na WiN, „Biuletyn IPN. Pismo o najnowszej historii Polski”, nr 9 (178), wrzesień 2020, s. 3–13. 5 Zresztą dostrzegali to wyraźnie funkcjonariusze władzy komunistycznej i zdominowanego przez nią aparatu bezpieczeństwa. Por. Akt oskarżenia przeciwko trzydziestu dziewięciu działaczom Zrze szenia „Wolność i Niezawisłość”, sporządzony przez Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Rzeszowie, „Studia Rzeszowskie”, t. 1, 1995, s. 82. 6 Według różnych szacunków stan liczbowy Zrzeszenia na początku 1946 r. wahał się od kilku do około dwudziestu tysięcy ludzi. Informacje o większej liczbie członków tej konspiracji należy uznać za propagandowe i przesadzone. 4
Historia AK i WiN.indb 23
13.05.2021 16:27:29
[ 24 ] W SZERE G A C H WIN
2. Pierwszy numer pisma „Orzeł Biały” z marca 1946 r., fot. ze zbiorów IPN
Historia AK i WiN.indb 24
13.05.2021 16:27:29
PO MIĘD Z Y CENTR A LĄ A O KRĘ GIEM R ZESZ OWSK IM [ 25 ]
Co ważne, WiN z całą uwagą starał się analizować „postawę społeczeństwa w stosunku do Rządu Londyńskiego”. Komuniści, coraz skuteczniej opanowujący Polskę, nie lekceważyli Zrzeszenia. Z perspektywy minionych lat widać wyraźnie, że się go obawiali, musieli więc tropić i rozbijać jego struktury bez pardonu. Stwierdzali bowiem wyraźnie, że wśród wielu konspiracji „jednym z najbardziej aktywnych i najlepiej zorganizowanych był związek przestępczy pod nazwą »WiN« [...], który objął [...] działalnością zbrodniczą cały obszar państwa polskiego, organizując swe komórki w każdej niemal gminie”7. Pomimo nieukrywanej wrogości oraz propagandowego skrajnego przejaskrawienia formułowali wyjątkowo trafną opinię o liderach i działaczach WiN. Czy winowcy mieli szanse na sukces? Czy mogli uniknąć przegranej w perspektywie tak zwanego krótkiego czasu? Czy umieli i zdołali przekuć w czyn wszystkie nadarzające się możliwości, które zdawały się podpowiadać lata doświadczeń Polski Podziemnej? Przed ćwierć wiekiem Jan Pasternak, żołnierz AK, a potem konspirator z WiN, udzielił wymownej odpowiedzi na takie pytania. „Mogliśmy dyskutować albo działać. Przynajmniej próbować działać”8. Jeżeli chodzi o szanse zwycięstwa czy choćby nadziei uniknięcia przez ludzi WiN ostatecznej porażki, to trzeba realnie stwierdzić, że nie mogli na nie liczyć. Tak jak nie sposób było się uchronić przed czyhającą zewsząd zdradą, więzieniami, bezprawnymi wyrokami, atmosferą strachu i niepewności. Niestety, prawie dwustuletnia historia polskich walk o niepodległość i towarzyszące jej klęski, powtarzając się niczym chroniczna choroba, rodziły społeczną destrukcję. Niedawni żołnierze AK znali tę prawdę z własnego doświadczenia. Czasy Polskiego Państwa Podziemnego również nie były idealne, czarno-białe, wolne od kolaboracji, donosicielstwa czy zaprzaństwa. Weterani podziemia z lat drugiej wojny światowej, wstąpiwszy do Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, modyfikowali taktykę. Zamienili dywersję i walkę zbrojną na propagandę i wywiad. Odtąd broń zastępowała bibuła. W ten sposób chcieli podjąć zmagania w obronie ducha narodu i przeciwstawiać się oddaniu Polski na łup Związkowi Sowieckiemu. Tymczasem Sowieci skutecznie pacyfikowali każdą formę opozycji, likwidowali niezależnych przywódców politycznych. Jak nikt dotąd, perfidnie atakowali we wszystkich punktach tradycje okupowanych narodów, narzucali im własne, rewolucyjne normy, zniewalali świadomościowo, brutalnie wynarodowiali. Aby to osiągnąć, komuniści pozyskiwali kolaborantów, ogłaszali ich patriotami. Z mniejszym lub większym natężeniem, ale uparcie realizowali zasadę „pieriekowki dusz”, a jeśli ta okazywała się bezskuteczna, odwoływali się do sprawdzonego terroru.
G. Ostasz, Okręg Rzeszowski Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Model konspiracji, struktura, dzieje, Rzeszów 2006, s. 13. 8 J. Pasternak, relacja ustna z 25 V 1995 r., notatka w zbiorach G. Ostasza. 7
Historia AK i WiN.indb 25
13.05.2021 16:27:29
[ 26 ] W SZERE G A C H WIN
***
Prześledźmy kolejne etapy pracy konspiracyjnej na drodze od AK do WiN. Realizowana przez Armię Krajową w lipcu, sierpniu i wrześniu 1944 r. powstańcza akcja „Burza” okazała się najważniejszym, ale też ostatnim akordem podziemia antyniemieckiego. W tym czasie większość ziem polskich znalazła się pod nową okupacją, tym razem sowiecką. Rychło ZSRS i jego sojusznicy z lubelskiego PKWN okazali się bezwzględnym wrogiem suwerenności Rzeczypospolitej. Nic dziwnego, że odtąd potrzebą chwili stała się niepodległościowa konspiracja antykomunistyczna, a dokładnie antysowiecka i antylubelska9. W takiej sytuacji kilkanaście miesięcy, począwszy od lata 1944 r., miało się stać okresem przejściowym do czasu zbudowania struktur podjęcia działalności przez WiN. Swoją politykę na ziemiach Polski „lubelskiej” Moskwa starała się uzasadnić bliskością frontu. Tłumaczono, że ze względów bezpieczeństwa na terenach zajętych przez Armię Czerwoną – na tak zwanym szerokim („głębokim”) zapleczu frontu – musiała obowiązywać godzina policyjna. Czas trwania godziny policyjnej był różny w zależności od zarządzeń władz lokalnych10. Przestrzeganiem zarządzeń zajmowała się polska milicja oraz sowieckie formacje bezpieczeństwa z NKWD11 na czele. Wydaje się, że czasowo można było nawet zaakceptować zarządzenia, jakie do Polaków kierowali sowieccy komendanci wojenni na zajętych przez Armię Czerwoną terenach. Owe zarządzenia nakazywały złożenie wszelkiej broni, a nawet odbiorników radiowych, wprowadzały obowiązek pracy przy naprawie dróg i szlaków kolejowych – obowiązek, do którego zmuszano mężczyzn łapanych na ulicach i w domach, zapowiadały konfiskatę wszelkich pojazdów mechanicznych, wprowadzały jurysdykcję sądów wojskowych w stosunku do obywateli polskich. Jednocześnie wojsko sowieckie rozpoczęło rekwizycję żywności, co – rzecz jasna – mogło być zrozumiałe w warunkach wojennych, lecz sposób przeprowadzania akcji świadczył, że nie dokonuje jej przyjaciel. Na porządku dziennym rekwizycjom towarzyszyły samowola i gwałt, choć dowództwa sowieckie wydały rozkazy zabraniające stosowania przemocy wobec ludności cywilnej12. W dokumentach AK z końca 1944 r. napotykamy jeszcze inne określenie: „polskie organizacje wolnościowe w konspiracji”. 10 Sporo restrykcyjnych zarządzeń sowieckich władz można tłumaczyć warunkami szczególnymi, wojennymi. Ale przecież inne obostrzenia ewidentnie świadczyły o okupacji terenów zajmowanych w toku działań wojskowych; choćby bezwarunkowy nakaz rozbrojenia polskiej armii podziemnej czy wspomniana godzina policyjna. Z końcem października 1944 r. godzina policyjna (od 19.00 do 6.00) została ponownie wprowadzona nawet w Lublinie. 11 Narodnyj Komissariat Wnutriennich Dieł – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych. 12 Dla przykładu, 6 VIII 1944 r. kpt. Łukasz Ciepliński, rzeszowski inspektor AK, meldował, że „władze sow[ieckie] dokonały rozstrzelania trzech żołnierzy [Armii Czerwonej] za rabunek”. Natomiast pod koniec sierpnia wywiad AK ustalił, że „wojsko [sowieckie] otrzymało rozkaz nie niszczyć gospodarstw chłopskich. W rozkazie jako motywację przyjęto, że to źle nastraja ludność wiejską do wojska”. G. Ostasz, Okręg Rzeszowski Zrzeszenia…, s. 26. 9
Historia AK i WiN.indb 26
13.05.2021 16:27:29
PO MIĘD Z Y CENTR A LĄ A O KRĘ GIEM R ZESZ OWSK IM [ 27 ]
Natomiast prawdziwe zamiary i plany „alianta naszych aliantów” utrwaliły się jakże wymownie w dokumentach sowieckich organów bezpieczeństwa. Dnia 11 stycznia 1945 r. Ławrientyj Beria, ludowy komisarz do spraw wewnętrznych, wydał osławioną dyrektywę „nr 0016”13 o „oczyszczaniu z wrogich elementów tyłów poszczególnych frontów nacierającej Armii Czerwonej”. Beria domagał się „bezzwłocznego podejmowania niezbędnych działań czekistowskich zapewniających zdemaskowanie i aresztowanie [...] terrorystów, członków rozmaitych wrogich grup bandycko-powstańczych [...], odszukiwania i konfiskowania nielegalnych radiostacji, magazynów broni, podziemnych drukarń i innych środków [...] przeznaczonych do wrogiej działalności”14. Jak wyraźnie wynika z rozkazu Berii, podstawowym zadaniem podążających za frontem jednostek zaporowych, a także formacji NKWD, struktur NKGB15, sowieckiego kontrwywiadu wojskowego „Smiersz”16 oraz licznych agentów i konfidentów, było tropić i bezwzględnie eliminować zarówno żołnierzy AK, jak i członków cywilnych władz Polskiego Państwa Podziemnego17. Te zadania ułatwiała Sowietom „burzowa” dekonspiracja AK, a po niej podejmowane próby ujawniania się żołnierzy podziemnego wojska bądź też współpracy z Armią Czerwoną. Niestety bieg wydarzeń działał na korzyść Rosjan. Niemałą rolę odegrały także kolejne ustępstwa polityków zachodnich wobec żądań Józefa Stalina. Nic dziwnego, że polski rząd w Londynie coraz bardziej tracił wpływ na sytuację w kraju zalewanym przez Armię Czerwoną. Niezbędna okazała się więc zmiana koncepcji podziemia niepodległościowego. Styczeń 1945 r. zamknął działalność Armii Krajowej, a rozpoczął skomplikowane dzieje następnej struktury konspiracyjnej. Generał Leopold Okulicki („Niedźwiadek”), komendant główny AK, 19 stycznia 1945 r. rozwiązał podziemne wojsko18. To kolejna z „serii” dyrektyw mających zapewnić Sowietom pacyfikację Polskiego Państwa Podziemnego. 14 N. Pietrow, Cień Sierowa, „Karta”, nr 9, 1992, s. 81–82. Podczas posiedzenia KC PPR 20– 21 maja 1945 r. Franciszek Jóźwiak („Witold”) stwierdził: „byliśmy zbyt leniwi, aby sami organizować swoje bezpieczeństwo. Dziś w Białostockiem, Lubelskiem i Rzeszowskiem wojska sowieckie likwidują bandy akowskie. Powinny być u nas garnizony sowieckie, ale bandy akowskie powinniśmy sami likwidować”. Dokumenty do dziejów PRL, z. 1, Protokół obrad KC PPR w maju 1945 roku, oprac. A. Kochański, Warszawa 1992, s. 22. 15 Narodnyj Komitiet Gosudarstwiennoj Biezopastnosti – Ludowy Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego. 16 Smiert’ szpionow – właściwa nazwa Specjalnyje Mietody Rozobłaczenija Szpionow. Zob. P. Kołakowski, NKWD i GRU na ziemiach polskich 1939–1945, Warszawa 2002, s. 222–223. 17 Działania „Smiersza” nie ustały po zakończeniu wojny w Europie. Latem 1945 r. oficerowie sowieccy z tej formacji wciąż prowadzili przesłuchania ujętych żołnierzy AK, członków nowych struktur podziemia niepodległościowego, ale też ukraińskiej UPA. 18 Tymczasem cywilne struktury Polskiego Państwa Podziemnego nie dysponowały żadną sprecyzowaną koncepcją dalszego oporu. Z. Zblewski, Między wolną Polską a „siedemnastą republiką”. Z dziejów oporu społecznego na terenie województwa krakowskiego w latach 1945–1947, Kraków 1998, s. 89. 13
Historia AK i WiN.indb 27
13.05.2021 16:27:29
[ 28 ] W SZERE G A C H WIN
„Obecne zwycięstwo sowieckie – stwierdzał gen. Okulicki – nie kończy wojny. Nie wolno nam ani na chwilę tracić wiary, że wojna ta skończyć się może jedynie zwycięstwem słusznej sprawy, tryumfem dobra nad złem, wolności nad niewolnictwem. Żołnierze Armii Krajowej! Daję wam ostatni rozkaz. Dalszą swą pracę i działalność prowadźcie w duchu odzyskania pełnej niepodległości państwa i ochrony ludności polskiej przed zagładą”19. Depeszą przygotowaną tego samego dnia, to jest 19 stycznia 1945 r., nadaną zaś jedenaście dni później20, gen. Okulicki zawiadamiał gen. Stanisława Kopańskiego, szefa sztabu Naczelnego Wodza: „sam, z mocno zredukowanym sztabem, przechodzę do konspiracji rozwijając ją na »Nie«”21. Zgodnie ze statutem „Nie” – nowa, poakowska konspiracja – miała „wszystkimi dostępnymi środkami i metodami utrzymać ducha narodu i wywalczyć niepodległość, wolną Polskę”22. „Nie” stawała się w zasadzie jedynym wyjściem dla żołnierzy i cywilnych władz Polski Podziemnej. Oznaczała nadzieję na przetrwanie struktur Rzeczypospolitej i zrzucenie okupacji sowieckiej. Zdawała się nawet szansą ratunku. Wszak dotychczasowe polskie konspiracje pozwalały przezwyciężyć niejedno narodowe nieszczęście. Tak było w okresie zaborów, tak się działo w latach wielkiej wojny 1914–1918, tak wreszcie rzecz się miała podczas kolejnego, drugiego konfliktu światowego. Słowa wyjątkowego uznania padły ze strony płk. Colina Gubbinsa. Szef operacyjny brytyjskiego Kierownictwa Operacji Specjalnych (Special Opera tions Executive) w krytycznym dla Europy roku 1940 zauważył, że „tylko Polacy, zahartowani w wiekowej niewoli, pozostali duchowo niezłomni”23. Niestety, polska antykomunistyczna samoobrona w postaci wydzielonych struktur AK – jak wspomniano, boleśnie zdekonspirowanych podczas akcji „Burza” – mogła być, co najwyżej, manewrem taktycznym. Obawę przed rozszyfrowaniem przez, zdawało się, wszechobecne NKWD i UB wyczuwało się na każdym szczeblu24. Pewną ułudę dla trwania w zorganizowanym oporze stanowiło niemałe, ale Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945 [dalej: AK w dokumentach], t. 5, Październik 1944– lipiec 1945, Londyn 1981, s. 239–240. 20 Depesza została nadana 31 I 1945 r. i tego samego dnia rozszyfrowana w Londynie. 21 AK w dokumentach, t. 5, s. 239. 22 Statut „Nie”, „Zeszyty Historyczne”, z. 99, Paryż 1992, s. 228. 23 D. Stafford, Wielka Brytania i ruch oporu w Europie (1940–1945). Zarys dziejów Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE) oraz wybór dokumentów, Warszawa 1984, s. 47. 24 Na szczęście Sowieci nie byli w stanie od razu spacyfikować wszystkich struktur Polskiego Państwa Podziemnego. Iwan Sierow, zastępca komisarza ludowego spraw wewnętrznych, 16 X 1944 r. zawiadamiał Berię, swego przełożonego, że „organy bezpieczeństwa NKWD [...] pracują słabo, w rezultacie czego »akowcy« w ostatnim czasie bardzo zaktywizowali swoją działalność”. W celu przeciwdziałania takiemu stanowi, zgodnie z wytycznymi Berii, Sierow przystąpił do grup agenturalnych, śledczych, informacyjno-dochodzeniowych i operacyjno-wojskowych NKWD „do pracy w powiatach”. NKWD i polskie podziemie 1944–1945. Z „teczek specjalnych” Józefa W. Stalina, red. A.F. Noskowa, A. Fitowa, Kraków 1998, s. 45, 47. 19
Historia AK i WiN.indb 28
13.05.2021 16:27:29
PO MIĘD Z Y CENTR A LĄ A O KRĘ GIEM R ZESZ OWSK IM [ 29 ]
przecież bardzo kruche poparcie społeczne. „Nastroje anty-lubelskie i anty-sowieckie – o czym z początkiem lutego 1945 r. Stefan Korboński informował Stanisława Mikołajczyka – na wsi, jak i wszędzie szybko rosną”25. Trudno precyzyjnie ustalić, kiedy rozpoczęły pracę terenowe komórki „Nie”, nowej, wyselekcjonowanej, kadrowej26, antysowieckiej struktury podziemnej. Wydaje się, że następowało to sukcesywnie, wraz z wypieraniem Niemców i wkroczeniem oddziałów Armii Czerwonej. Inna sprawa, że „Nie” – jak mówią dokumenty – z założenia nie mogła być „związana z szeroką organizacją AK, rozszyfrowaną w dużej mierze przez czynniki pozostające na służbie sowieckiej”27. Działalność „Nie”, co już sygnalizowano, miała polegać na podtrzymywaniu niepodległościowego ducha w społeczeństwie polskim, na samoobronie przed represjami i pacyfikacjami ze strony sowieckiego i komunistycznego „bezpieczeństwa”. Tymczasem na szczeblu centralnym specjalne struktury „Nie” zaczęły się formować już od drugiej połowy 1943 r.28 Były reakcją na coraz bardziej realne niebezpieczeństwo, jakie niosło zbliżanie się Armii Czerwonej do przedwojennych granic Rzeczypospolitej. Generał Emil Fieldorf („Nil”), któremu powierzono komendę „Nie”, przystąpił wówczas do budowy siatki dowódczej oraz struktur terenowych w obszarach: warszawskim, krakowskim, łódzkim. Później miały być formowane okręgi poznański i lwowski29. Na czele Obszaru Krakowsko-Śląskiego „Nie”, do którego należał Podokręg „Nie” Rzeszów, stanął ppłk Stefan Krzywiak („Zan”), wcześniej oficer Komendy Głównej AK. Z początkiem sierpnia 1944 r. do pracy w „Nie” włączona została grupa doświadczonych oficerów z Krakowskiego Okręgu AK30. Nie sposób natomiast ustalić, kto z oficerów Podokręgu Rzeszowskiego AK – oprócz por. Antoniego Słabosza („Paweł”) z Brygad Wywiadowczych – był przewidziany do składu „Nie” ani kto miał otrzymać funkcję komendanta Podokręgu „Nie” Rzeszów. Posługując G. Ostasz, Okręg Rzeszowski Zrzeszenia…, s. 28. Owej „kadrowości” przeczy statut „Nie”. Głosi on: „»Nie« jest organizacją społeczną”, co „wyraża się w tym, że opierać się ona będzie na zasadzie powszechności”. Statut „Nie”..., s. 229. 27 AK w dokumentach, t. 3, Kwiecień 1943–lipiec 1944, Londyn 1976, s. 210. 28 „Nie” było ściśle zakonspirowane nawet przed oficerami Komendy Głównej AK. Nie znali planów „Nie”, nie wiedzieli, komu podlega ta siatka podziemia. Na przykład płk Janusz Bokszczanin, oficer Komendy Głównej AK, współautor planu „Burza”, od 31 XII 1944 r. szef sztabu KG AK, a od maja 1945 r. zastępca Delegata Sił Zbrojnych, twierdził w rozmowie z ks. Stanisławem Kluzem w 1970 r., że „»Nie« to twór Kazimierza Sosnkowskiego. Miało być [formowane] bez porozumienia z Rządem Londyńskim i Delegaturą Rządu w Kraju”. G. Ostasz, Okręg Rzeszowski Zrzeszenia…, s. 29. 29 Według Józefa Rybickiego („Andrzej”, „Maciej”), szefa Kedywu Okręgu AK Warszawa, a od wiosny 1944 r. zaangażowanego w prace „Nie”, koncepcja tej konspiracji „do dziś dnia [jest] jeszcze niewyjaśniona i niejasna”. J. Rybicki, Rok 1945, „Zeszyty Historyczne”, z. 82, Paryż 1987, s. 22–23. 30 G. Mazur, Likwidacja i demobilizacja krakowskich struktur Armii Krajowej, [w:] Kraków w cza sie II wojny światowej, Kraków 1992, s. 89–90; idem, Od Armii Krajowej do Delegatury Sił Zbroj nych w Krakowie, [w:] Armia Krajowa. Dramatyczny epilog, red. K. Komorowski, Warszawa 1994, s. 56; A. Chmielarz, AK – „Nie” – DSZ – WiN, „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 18, 2002, s. 51.
25 26
Historia AK i WiN.indb 29
13.05.2021 16:27:29
[ 30 ] W SZERE G A C H WIN
się zasadą analogii do decyzji personalnych w okręgach „Nie” wileńskim, lwowskim i lubelskim, wolno sądzić, iż mógł to być ktoś ze sztabu komendy podokręgu AK. Wydaje się jednak, że odpowiednie decyzje personalne nie zostały podjęte przed „Burzą”, która dotkliwie zdezorganizowała struktury konspiracji wojskowej. Pojawiły się również duże utrudnienia w łączności z terenami zajętymi przez Sowietów. Podokręg AK Rzeszów już od sierpnia 1944 r. był odcięty linią frontu od zwierzchniego Okręgu AK Kraków. Utrudniało to znacząco wymianę meldunków i rozkazów w okresie akcji „Burza”. Paradoksalnie przyśpieszyło jednak prace nad uruchomieniem „Nie”. W samym Krakowie energiczne zabiegi nad formowaniem siatki „Nie” podjęto dopiero pod koniec 1944 r.; wymusiło je zbliżanie się do miasta oddziałów sowieckich. Jednocześnie płk Przemysław Nakoniecznikoff („Kruk II”), komendant Okręgu AK Kraków, 18 stycznia 1945 r. rozkazał „przyśpieszyć likwidację i zamelinowanie ludzi i sprzętu” w strukturach terenowych AK31. Komendant okręgu przypominał też stanowczo, że akowska „przysięga obowiązuje nadal”. Ostatecznie na czele Okręgu „Nie” Kraków stanął – od grudnia 1944 r. – mjr Marian Głut („Buk”, „Mucha”). Jego zastępcą został Józef Ostafin („Miłosz”, „Chudy”). W skład dowództwa Okręgu „Nie” Kraków weszli m.in.: Eugeniusz Ralski („Biały”)32, referent gospodarczy, por. Edward Bzymek-Strzałkowski („Bazyli”, „Grudzień”), kierownik wywiadu33. W proces formowania rzeszowskich struktur „Nie” nie wciągnięto zrazu kpt. Łukasza Cieplińskiego („Pług”, „Apk”), młodego, ale doświadczonego rzeszowskiego inspektora AK. Jednak na przełomie 1944 i 1945 r., po aresztowaniu przez Sowietów sztabu podokręgu z płk. Kazimierzem Putkiem („Zworny”), kpt. Ciep liński zaczął odgrywać coraz ważniejszą rolę w podziemiu niepodległościowym. Ten wprawiony w konspiracji oficer już od 1 sierpnia 1944 r. był przewidziany na zastępcę komendanta Podokręgu AK Rzeszów. W styczniu 1945 r. Ciepliński – już po awansie na majora – dotarł do jeszcze okupowanego przez Niemców Krakowa, gdzie otrzymał rozkaz podjęcia pracy w strukturach „Nie”. Uczestniczył w odprawach z płk. Nakoniecznikoffem, który omówił zadania dla „Nie”. Ciepliński pozostawał w ścisłym kontakcie z komendą Okręgu Krakowskiego „Nie”, a jednocześnie z komendantem Rzeszowskiego Podokręgu AK w likwidacji, mjr. Stanisławem Pieńkowskim („Hubert”). O swojej ówczesnej funkcji Ciepliński składał potem różne zeznania. Podczas przesłuchania w kilka godzin po aresztowaniu przez UB – 28 listopada 1947 r. – zeznał: „z końcem 1944 r. zostałem przeniesiony na funkcję
AK w dokumentach, t. 6, Uzupełnienia, Londyn 1989, s. 454. G. Ostasz, Eugeniusz Ralski, „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 7, 1995, s. 241–244. 33 Z. Zblewski, Działalność mjr. Łukasza Cieplińskiego od grudnia 1944 do kwietnia 1945 r., „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 19–20, 2003, s. 106. 31 32
Historia AK i WiN.indb 30
13.05.2021 16:27:29
PO MIĘD Z Y CENTR A LĄ A O KRĘ GIEM R ZESZ OWSK IM [ 31 ]
referenta okręgu krakowskiego AK”34. Natomiast 24 kwietnia 1948 r. stwierdził, że nie dostał „konkretnej funkcji” od płk. Nakoniecznikoffa, a był „trzymany w dyspozycji do organizowania org. »Nie« na terenie krakowskim, względnie śląskim”. Dodał też, że po ujęciu przez Sowietów płk. Nakoniecznikoffa – 20 kwietnia 1945 r. – stracił łączność z „Nie”. Z kolei 22 grudnia 1948 r. Ciepliński przyznał na przesłuchaniu, że w pierwszej połowie 1945 r. kierował gromadzeniem „wiadomości informacyjno-wywiad[owczych] z działu politycznego, spraw dotycz[ących] działalności MO i org[anów] bezpieczeństwa, aresztowań, itp.”35 Raporty były przesyłane do Krakowa. Ważnym źródłem okazuje się meldunek Cieplińskiego do komendanta Okręgu Kraków z 12 kwietnia 1945 r. Ciepliński wyjaśnił, że podczas odprawy w lutym 1945 r. otrzymał rozkaz przekazania inspektoratu rzeszowskiego i zameldowania się w Krakowie celem objęcia nowej funkcji. Nadal jednak często przyjeżdżał do Rzeszowa. W lutym 1945 r., podczas odprawy „Nie” w Rzeszowie, podjęto decyzję o likwidacji Rzeszowskiego Inspektoratu AK. Odtąd na czele Rzeszowskiego Inspektoratu „Nie” stanął – na razie jako zastępca mjr. Cieplińskiego – mjr Adam Lazarowicz („Pomorski”). To właśnie on przywiózł z Krakowa w lutym 1945 r. instrukcje organizacyjne „Nie”. Lazarowicz wydał też specjalny rozkaz pożegnalny Do żołnierzy Armii Krajowej Inspektoratu Rzeszów. Informował o rozwiązaniu AK „z polecenia Rządu Rzeczypospolitej”. Przypominał sukcesy armii podziemnej, „burzowe” walki z Niemcami, które „należą do jednych z najpiękniejszych osiągnięć w tak niebywale trudnej sytuacji”. Z kolei – pisał mjr Lazarowicz – „zachłysnęliśmy się wolnością po to, by doznać nowego rozczarowania”. Zastępca inspektora rzeszowskiego odniósł się też do akcji ujawniania AK. Rozformowanie szeregów AK nie oznaczało, według słów Lazarowicza, „zerwania ideowej łączności naszej z założeniami [i] hasłami chlubnego okresu podziemnej pracy i walki”. Wszak „przyjdą chwile, że Ojczyzna powoła nas pod broń, więc musimy dochować wszystkie cnoty ducha i charakteru, które nam przyświecały przez cały czas pracy konspiracyjnej”. Mało tego, „busolą [...] w dalszej drodze musi być karność w stosunku do własnych i niezależnych organów państwowych, zdolność wyczuwania kierunku marszu ku prawdziwej wolności i wielkości Polski, ku rzetelnej sprawiedliwości, ku istotnemu i decydującemu udziałowi najszerszych mas w swobodnym budowaniu własnego życia narodowego i społecznego”36. Dnia 1 marca 1945 r. mjr Ciepliński dokonał formalnego przekazania Inspektoratu Rzeszów dotychczasowemu zastępcy mjr. Lazarowiczowi. W protokole zdawczo-odbiorczym podkreślone zostały tradycje Inspektoratu Rzeszowskiego:
G. Brzęk, Wierny przysiędze. O Łukaszu Cieplińskim „Pługu”, komendancie IV Komendy Głów nej WiN, Lublin 1991, s. 105. 35 G. Ostasz, Okręg Rzeszowski Zrzeszenia…, s. 32. 36 Ibidem, s. 48. 34
Historia AK i WiN.indb 31
13.05.2021 16:27:29
[ 32 ] W SZERE G A C H WIN
„Starać się za wszelką cenę utrzymać dobre imię Inspektoratu. Bohaterstwo, poświęcenie i duże osiągnięcia dzielnych żołnierzy inspektoratu przekazać historii. Szczególnie pamiętać o poległych Piotrze37, Dyzmie38, Uklei39, Pingwinie40, Jarosławiu41, Boguszu42, Turze43 i Anhellim44 oraz o aresztowanych: Żurawiu45, Gilu46, Sępie47, Orkanie48 i wszystkich innych. Ich heroizm i poświęcenie przyniesie dumę »Ziemi Rzeszowskiej«. [...] Inspektorat rzeszowski jest oddziałem macierzystym dla wszystkich żołnierzy, którzy w nim kiedykolwiek służyli, a służbowo przekazani zostali na inne tereny. Każdy żołnierz inspektoratu winien ideowo przynależeć do Inspektoratu, obojętnie od nowego miejsca pracy [konspiracyjnej bądź cywilnej]. W razie nagłej potrzeby inspektor miejscowy przychodzi z pomocą materialną byłym żołnierzom inspektoratu w granicach możliwości”49. Odpowiednio do wytycznych wysiłek organizacyjny rzeszowskich struktur „Nie” skupiał się na obsadzie komend czterech inspektoratów i czternastu obwodów podokręgu. Poważną przeszkodą była sygnalizowana już dekonspiracja Armii Krajowej Por. Jan Bałda („Piotr”), referent propagandy Inspektoratu AK Rzeszów, dowódca oddziału propagandowo-dywersyjnego „Wedeta”; zginął 30 VII 1943 r. w potyczce z „granatową” policją w Matysówce. 38 Kpt. Józef Lutak („Dyzma”), oficer dywersji Obwodu AK Dębica, od 20 IV 1944 r. oficer dywersji Inspektoratu AK Rzeszów; zginął 20 VIII 1944 r. podczas „Burzy”. 39 Ppor. Tadeusz Lis („Ukleja”), oficer broni Inspektoratu AK Rzeszów; zginął nocą z 7 na 8 X 1944 r. podczas odbijania więźniów Zamku Lubomirskich. 40 Kpr. pchor. Władysław Skubisz („Pingwin”), zamachowiec na rzeszowskich gestapowców 25 V 1944 r.; areszt. przez Sowietów i rozstrzelany 21 X 1944 r. 41 Kpr. pchor. Stanisław Jacheć („Jarosław”), oficer broni Podobwodu AK Rzeszów-Południe; zginął 28 VII 1944 r. podczas „Burzy” koło Błażowej. 42 Kpr. pchor. Adolf Maciołek („Bogusz”), dowódca dyspozycyjnej grupy dywersyjnej Podobwodu AK Rzeszów-Południe; zginął 17 VII 1944 r., próbując odbić aresztowanych przez gestapo dynowian. Ibidem, s. 596. 43 Prawdopodobnie ppor. Jan Artur Towarnicki („Tur”), komendant Obwodu SZP-ZWZ Dębica; uwięziony przez Niemców i zakatowany podczas śledztwa 9 VI 1940 r. 44 Plut. Józef Erazmus („Anhelli”), dowódca plutonu ZWZ-AK Róża w Placówce Zassów, Obwód Dębica; ujęty przez Niemców 24 VII 1943 r. podczas pacyfikacji wsi Róża; bestialsko masakrowany, nikogo nie wydał, choć Niemcy zamordowali mu żonę Antoninę i syna Edwarda; przewieziony z połamanymi żebrami, rękami i nogami do więzienia w Tarnowie, gdzie podczas kolejnych tortur zażył truciznę; pośmiertnie odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. 45 Kpt. Józef Maciołek („Żuraw”), komendant Podobwodu AK Rzeszów-Południe; inspektor „Nie” w Przemyślu; ujęty przez UB nocą z 20 na 21 II 1945 r.; potem działał w WiN w Krakowie i w delegaturze zagranicznej w Londynie. 46 Kpr. pchor. Stanisław Panek („Gil”), podczas „Burzy” dowodził ochroną sztabu Inspektoratu AK Rzeszów; 18 września 1944 r. został ujęty przez UB, w listopadzie 1944 r. zesłany do łagrów Borowicze, Jegolsk, Swierdłowsk. 47 Ppor. Aleksander Gruba („Sęp”), oficer dywersji Obwodu AK Rzeszów; 17 IX 1944 r. areszt. przez NKWD i zesłany do łagru Jegolsk. 48 Ppor. Władysław Oczoś („Orkan”), drugi adiutant Inspektoratu AK Rzeszów; 23 XI 1944 r. wywieziony do łagrów Borowicze-Jegolsk. 49 Przekazanie Inspektoratu AK Rzeszów w likwidacji, 1 III 1945 r., oprac. E. Jakimek-Zapart, „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 23, 2005, s. 277–278. 37
Historia AK i WiN.indb 32
13.05.2021 16:27:29
PO MIĘD Z Y CENTR A LĄ A O KRĘ GIEM R ZESZ OWSK IM [ 33 ]
oraz narastający sowiecki terror; potwierdzały go kolejne egzekucje żołnierzy podziemia i transporty w głąb ZSRS, do łagrów. Więzienia, których rychło przybyło na terenie całej Rzeszowszczyzny, zapełniły się bardziej niż za okupacji niemieckiej. W samym Rzeszowie, oprócz przejętych „w spadku” po Niemcach areszcie i więzieniu na zamku Lubomirskich oraz przy ul. Jagiellońskiej nr 17, pojawiły się dwa inne; jedno przy ul. 3 Maja, pozostające w gestii NKWD, drugie w usytuowanym opodal zamku Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego przy al. Pod Kasztanami (w kamienicy Różyckich). Wywiad Rzeszowskiego Obwodu „Nie” ustalił, że 24 stycznia 1945 r. na Zamku więziono 406 osób, a 27 stycznia już 433 osoby. „Więźniów przesłuchują, starają się od nich wyciągnąć przynależność do AK, za co obiecują ich wypuścić, a jednak tych, którzy już dawno do tego się przyznali, trzymają w dalszym ciągu”50. ***
Tymczasem rozwój wydarzeń po konferencji „wielkiej trójki” w Jałcie oraz bezwzględne działania Sowietów – przede wszystkim aresztowanie 7 marca 1945 r. gen. Emila Fieldorfa oraz ujęcie 27–28 marca szesnastu przywódców Polski Podziemnej – spowodowały utknięcie akcji „Nie”. Mnożyły się „wsypy” w łączności, zarówno „w górę”, jak i „w dół”, „przerwano dużo kontaktów”51. W rezultacie w połowie kwietnia 1945 r. płk Jan Rzepecki („Ożóg”), którego gen. Leopold Okulicki wyznaczył swoim zastępcą, poinformował Naczelnego Wodza, iż „wojskowo-społeczna organizacja »Nie« jest na obecne warunki tworem już nieodpowiednim”52. Świadczyć 3. Płk Jan Rzepecki („Kosa”, „Ożóg”), o tym miały coraz wyraźniejsze – zdaniem płk. Rze- fot. ze zbiorów G. Ostasza peckiego – oznaki dekonspiracji, a ponadto konflikty pomiędzy liderami „Nie” i stronnictwami politycznymi. Okazało się, że nowa konspiracja nie była przygotowana do zadań dywersyjnych, wywiadowczych czy nawet propagandowych w warunkach powojennych. W związku z tym płk Rzepec ki, po konsultacji ze Stefanem Korbońskim, p.o. Delegata Rządu na Kraj, zgłosił „wniosek o zlikwidowanie organizacji »Nie« i oparcie pracy wojskowej w Kraju” na nowych zasadach53.
50 51 52 53
G. Ostasz, Okręg Rzeszowski Zrzeszenia…, s. 32–33. AK w dokumentach, t. 6, s. 360. Ibidem, s. 371. AK w dokumentach, t. 5, s. 371–372. Por. J. Rybicki, Rok 1945..., s. 27–28.
Historia AK i WiN.indb 33
13.05.2021 16:27:29
Historia AK i WiN.indb 708
13.05.2021 16:28:22
Okoliczności rozbicia IV Zarządu Głównego WiN oraz zeznania ppłk. Adama Lazarowicza jako przedmiot badań
Józef Forystek
Historia AK i WiN.indb 67
13.05.2021 16:27:31
Historia AK i WiN.indb 68
13.05.2021 16:27:31
I. Literatura przedmiotu Dzieje konspiracji na Rzeszowszczyźnie oraz Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” były przedmiotem licznych publikacji. Pierwsze prace dotyczące tych zagadnień pojawiły się jeszcze w okresie PRL-u. Początkowo miały charakter artykułów wspomnieniowo-rocznicowych128 i z oczywistych względów cenzuralnych pomijały tematy wrażliwe i niewygodne dla ówczesnej władzy, jak np. w pracy Stanisława Zabierowskiego Rzeszowskie pod okupacją hitlerowską (1975). Drukiem ukazały się prace byłych żołnierzy AK: Łukasza Grzywacz-Świtalskiego, byłego inspektora ZWZ-AK Jasło, pt. Z walk na Podkarpaciu (1971), Konstantego Łubieńskiego Kartki z woj ny (1976), częściowo związana z Obwodem Dębickim, oraz Stanisława Dąbrowy-Kostki W okupowanym Krakowie (1972), w której opisał m.in. akcję rzeszowskiego Kedywu próbującego uwolnić z więzienia na Montelupich komendanta Okręgu AK Kraków płk. Józefa Spychalskiego („Lutego”). Z kolei dla przywrócenia pamięci o WiN przełomowe znaczenie miała książka księdza Stanisława Kluza W potrzasku dzie jowym. WiN na szlaku AK, opublikowana na emigracji w Londynie w 1978 r. Ze względów bezpieczeństwa osób pozostających w zainteresowaniu polskiej bezpieki autor ten nie mógł przedstawić wszystkich istotnych zagadnień, w tym imion i nazwisk niektórych żyjących działaczy Zrzeszenia, zwłaszcza że środowisko emigracyjne, jak i poakowskie w kraju nadal pozostawało w owym czasie w kręgu zaintere16. Ks. Stanisław Kluz („Petroniusz”), sowań Służby Bezpieczeństwa. kapelan placówki AK Błażowa, a późPierwsze nieocenzurowane publikacje, głównie niej Podobwodu AK Rzeszów-Południe, o charakterze wspomnieniowym, zaczęły się ukazy- działacz WiN, autor książki W potrzasku dziejowym. WiN na szlaku AK (1978), wać dopiero po okresie „Solidarności” z lat 1980–81. fot. ze zbiorów G. Ostasza Jedną z takich pionierskich prac była monografia Przykładowo można tu wskazać cykl artykułów Stanisława Dąbrowy-Kostki z 1972 r. pt. „Burza” na Rzeszowszczyźnie, „Kierunki”, nr 8, 20 II 1972; idem, „Burza” na Rzeszowszczyźnie (2). Począ tek akcji, „Kierunki”, nr 9, 27 II 1972; idem, „Burza” na Rzeszowszczyźnie (3). Obwód Kolbuszowa, „Kierunki”, nr 10, 6 III 1972; idem, „Burza” na Rzeszowszczyźnie (4). Przemyśl, Jarosław, Przeworsk, „Kierunki”, nr 11, 13 III 1972; idem, „Burza” na Rzeszowszczyźnie (5). W oddziale „KN-23”, „Kierunki”, nr 12, 19 III 1972; idem, Front i partyzanci, „Kierunki”, nr 15, 9 IV 1972. 128
Historia AK i WiN.indb 69
13.05.2021 16:27:31
[ 70 ] OKO LIC ZNOŚCI ROZ B ICI A I V Z AR Z ĄD U G ŁÓWNE G O WIN. . .
byłego żołnierza AK i uczestnika wydarzeń Antoniego Stańko pt. Gdzie Karpat progi... Armia Krajo wa w powiecie dębickim, opublikowana w 1984 r., a opisująca historię dębickiego Obwodu AK, którego czołową postacią był Adam Lazarowicz. Podobny charakter miało opracowanie Jana Łopuskiego zadedykowane pamięci „bohaterskiego dowódcy majora Łukasza Cieplińskiego”, pt. Losy Armii Krajowej na Rzeszowszczyźnie (sierpień–grudzień 1944). Wspo mnienia i dokumenty (1990), w którym określił on mjr. „Klamrę” jako jednego z „najszlachetniejszych ludzi”, z którymi zetknął się w swoim życiu129. Prace o charakterze naukowym zaczęto wyda17. Pchor. Stanisław Kostka („Dąbrowa”), kierownik komórki legalizacyjwać dopiero po transformacji ustrojowej z 1989 r., nej „Karta II” Podokręgu AK Rzeszów, a więc na początku lat 90. W marcu 1992 r. pojafot. ze zbiorów G. Ostasza wił się pierwszy numer „Zeszytów Historycznych WiN-u”130 pod redakcją Andrzeja Zagórskiego, redagowanych przez zespół składający się z byłych żołnierzy AK i działaczy WiN w osobach: Mieczysława Huchli, Ludwika Kubika, Andrzeja Kostrzewskiego, Czesława Nalezińskiego, Ludwika Nalezińskiego i Zbigniewa Lazarowicza. W tym samym roku została wydana monografia Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” 1945– 1952, autorstwa Zygmunta Woźniczki, która okazała się plagiatem pracy doktorskiej Tomasza Honkisza131. W 1996 r. opublikowano pracę Wiesława Hapa, opisującą akcje dywersyjno-sabotażowe na terenie Rzeszowszczyzny132, a jej uzupełnieniem był artykuł Grzegorza Ostasza133. Z kolei Towarzystwo Miłośników Historii w 1997 r. rozpoczęło wydawanie niezwykle wartościowego Małopolskie go słownika biograficznego uczestników działań niepodległościowych. Do dzisiaj ukazało się 17 tomów. Sporą część publikacji przygotowali też sami uczestnicy J. Łopuski, Losy Armii Krajowej na Rzeszowszczyźnie (sierpień–grudzień 1944). Wspomnienia i dokumenty, Warszawa 1990, s. 338–339. 130 Dotychczas ukazało się 48 numerów tego zasłużonego dla powojennej historii Polski czasopisma. 131 Zob. T. Honkisz, Opór cywilny czy walka zbrojna? Dylematy polskiego podziemia politycznego (1945–1952), Warszawa 1990, mps pracy doktorskiej; M. Jaworski, Woźniczki czy Honkisza nowe spojrzenie na powojenne podziemie?, „Wojskowy Przegląd Historyczny”, nr 1, 1993, s. 241–245; Z. Woźniczka, W odpowiedzi prof. Jaworskiemu; „Wojskowy Przegląd Historyczny”, nr 3, 1993, s. 278–279; J. Kurtyka, W stylu minionej epoki. Kilka uwag o Zrzeszeniu WiN – Na marginesie książki dr. Zygmunta Woźniczki..., „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 3, 1993; T. Honkisz, Jeszcze w sprawie pewnego plagiatu, „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 1–2, 1995, s. 372–373; warto odnotować, że Sąd Wojewódzki w Warszawie nakazał Zygmuntowi Woźniczce przeproszenie Tomasza Honkisza za popełniony plagiat, a wydawnictwu wycofanie książki z obiegu. 132 W. Hap, Kedyw Podokręgu AK Rzeszów, Jasło 1996. 133 G. Ostasz, Kedyw i komenda Podokręgu AK Rzeszów w zeznaniach szefa sztabu, „Prace Historyczno-Archiwalne”, t. 8, Rzeszów 1999. 129
Historia AK i WiN.indb 70
13.05.2021 16:27:32
Literatu ra p rzedm iotu [ 71 ]
18. Oddział pchor. Stanisława Kostki („Dąbrowy”), fot. ze zbiorów G. Ostasza
konspiracji134. Istotnym wydarzeniem w badaniach nad historią WiN stało się wydanie przez zespół badaczy kierowany przez Mieczysława Huchlę i Andrzeja Zagórskiego 6-tomowego wydawnictwa źródłowego pt. Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” w dokumentach, wzorowanego na opublikowanym w Londynie przez Studium Polski Podziemnej zbiorze dokumentów archiwalnych pt. Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945135. Poszczególne tomy zbioru dokumentów WiN-owskich wydawane były w latach 1997–2000. Z kolei w 2001 r. ukazał się niezwykle cenny, przygotowany przez Tomasza Balbusa i Zbigniewa Nawrockiego zbiór źródeł pochodzących z materiałów UB, a dotyczących rozpracowania i rozbicia struktur rzeszowskiego Wydziału WiN136. Także funkcjonowanie AK na terenie rzeszowskiego Inspektoratu doczekało się kilku opracowań Grzegorza Ostasza Wyróżnić tu należy wspomnienia Edwarda Brydaka, komendanta Obwodu AK Rzeszów, pt. Woj skowy ruch oporu na Rzeszowszczyźnie. Wspomnienia kpt. rez. mgr. Edwarda Brydaka „Andrzeja”, żołnierza Armii Krajowej (Kraków 1989); Józefa Modrzejewskiego, dowódcy Obwodu i Inspektoratu AK Jasło, Akowcy na Podkarpaciu (Brzozów 1990) i Od Armii Krajowej do wojny domowej (Jasło 1996); Gabriela Brzęka, Wierny przysiędze. O Łukaszu Cieplińskim „Pługu” komendancie IV Komendy Głównej WiN (Lublin 1991); Jana Łopuskiego, Losy Armii Krajowej na Rzeszowszczyźnie (sierpień– grudzień 1944). Wspomnienia i dokumenty (Warszawa 1990) i Pozostać sobą w Polsce Ludowej. Ży cie w cieniu podejrzeń (Warszawa 2007); Jerzego Woźniaka, Droga do wolnej Polski (Wrocław 2011). 135 Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945. Studium Polski Podziemnej, Londyn, t. 1–6, Wrocław 1990–1991 [Londyn 1970–1989]. 136 Rozpracowanie i likwidacja Rzeszowskiego Wydziału WiN w dokumentach UB (1945–1949), wybór, wstęp i oprac. T. Balbus i Z. Nawrocki, Warszawa 2001. 134
Historia AK i WiN.indb 71
13.05.2021 16:27:32
[ 72 ] OKO LIC ZNOŚCI ROZ B ICI A I V Z AR Z ĄD U G ŁÓWNE G O WIN. . .
i Franciszka Sagana137 oraz wielu opisujących działalność AK w poszczególnych gminach138. Zaczęto znacznie szerzej pisać o przemilczanej dotychczas historii Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, a także o tematach „trudnych”, związanych np. z wykonywaniem wyroków śmierci na konfidentach gestapo w okresie okupacji niemieckiej, a także o tzw. drugiej konspiracji. Dopiero wtedy fakty historyczne znane dotychczas niewielkiemu gronu kombatantów zaczęły przebijać się do szerszej świadomości społecznej. W większości wspomnianych opracowań jedną z głównych osób, obok Łukasza Cieplińskiego, był jego wieloletni zastępca Adam Lazarowicz („Klamra”). Postać ta przeważnie była jednak opisywana jedynie „przy okazji” omawiania innych zagadnień związanych z funkcjonowaniem konspiracji – zarówno podczas okupacji niemieckiej, jak i później sowieckiej. Wśród najważniejszych publikacji dotyczących działalności mjr. „Klamry” i zarazem losów rzeszowskiego Podokręgu AK – ze szczególnym uwzględnieniem Inspektoratu AK Rzeszów i Obwodu AK Dębica oraz późniejszej historii WiN, w tym zwłaszcza dolnośląskiej struktury WiN, Obszaru Zachodniego WiN oraz IV Zarządu Głównego WiN – należy wymienić książki Tomasza Balbusa139, Grzegorza Ostasza140 i Zbigniewa Zblewskiego141. Autorzy ci przygotowali też kilkadziesiąt cennych biogramów żołnierzy AK i działaczy WiN, w tym dotyczących bliskich współpracowników „Klamry”. Biogramy te opublikowane zostały w dwóch seryjnych słownikach biograficznych: w już 17-tomowym Małopolskim słowniku bio graficznym uczestników działań niepodległościowych 1939–1956 (dalej w skrócie jako G. Ostasz, Obwód ZWZ–AK Rzeszów. Konspiracja wojskowa i „Burza”, Rzeszów 1992; F. Sagan, ZWZ–AK Obwód Rzeszów 1939–1945, Rzeszów 2000; J. Niedziela, F. Sagan, ZWZ-AK Inspektorat Rejonowy Rzeszów, Rzeszów 2005. 138 Wśród tych ważniejszych wymienić należy: W. Borowiec, Placówka Armii Krajowej w Czudcu kryptonim „Czereśnia”, Rzeszów 1997; G. Brzęk, E. Filip vel Lisowski, Placówka ZWZ-AK Hyż ne kryptonim „Jaśmin”, „W marszu 1939–1945”, nr 11, 1987; M. Huchla, „Topola” Placówka Ar mii Krajowej w Tyczynie, „W marszu 1939–1945”, nr 8, 1981; M. Gaweł, 50 rocznica akcji „Burza”. Droga do wolności. Działalność konspiracyjna Armii Krajowej w Bratkowicach w czasie II wojny światowej 1939–1944, Rzeszów 1994; J. Szczypek, Placówka ZWZ-AK Tyczyn (1939–1945), Tyczyn 1995; III Zgrupowanie Armii Krajowej na Ziemi Pilzneńskiej. Pilzno („Pinia”, „Pocisk”) – 1944, red. A. Popiel, Warszawa–Pilzno 1996; J. Forystek, Bojówki dywersyjne na terenie podrzeszow skich placówek AK „Świerk” i „Grab” w gminie Świlcza 1943–1947, Kraków 2019; J. Frankiewicz, Działalność Placówki AK „Świerk” w gminie Świlcza z/s w Trzcianie w latach II wojny światowej, Trzciana 1998. 139 Zob. T. Balbus, O Polskę Wolną i Niezawisłą (1945–1948). WiN w południowo-zachodniej Pol sce (geneza–struktura–działalność–likwidacja–represje), Kraków–Wrocław 2004; idem, Major Ludwik Marszałek „Zbroja” (1912–1948). Żołnierz Polski Podziemnej, Wrocław 1999 oraz Rozpracowanie i likwidacja Rzeszowskiego Wydziału WiN... 140 Zob. G. Ostasz, Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” Okręg Rzeszów, Rzeszów 2000; idem, Okręg Rzeszowski Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Model konspiracji, struktura, dzieje, Rzeszów 2006; idem, Podziemna Armia. Podokręg AK Rzeszów, Rzeszów 2010, oraz G. Ostasz, A. Zagórski, Akcja „Burza” w Inspektoracie AK Rzeszów, Kraków 2003. 141 Zob. Z. Zblewski, Okręg Krakowski Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” 1945–1948. Geneza, struktury, działalność, Kraków 2005. 137
Historia AK i WiN.indb 72
13.05.2021 16:27:32
Literatu ra p rzedm iotu [ 73 ]
„MSBUDN”), wydawanym przez krakowskie Towarzystwo Miłośników Historii od 1997 r., oraz w 5-tomowym słowniku pt. Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944– 1956. Słownik biograficzny (dalej w skrócie jako „KOSP”), wydawany od 2002 r. Niektóre życiorysy działających w konspiracji akowskiej i winowskiej księży katolickich przedstawiono w ukazującym się od 2002 r. Leksykonie duchowieństwa represjono wanego w PRL w latach 1945–1989, pod redakcją Jerzego Myszora. Sporą liczbę biogramów żołnierzy AK, a później działaczy WiN opracował też Andrzej Zagórski, publikując je w ramach wydawnictwa Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” w doku mentach w dwóch ostatnich częściach tomu VI, który ukazał się w 2000 r. W tym samym roku swój leksykon działaczy dolnośląskiej konspiracji wydał Tomasz Balbus142. Drukiem ukazały się też biografie najbliższych współpracowników mjr. Adama Lazarowicza, a to poświęcone mjr./płk. Łukaszowi Cieplińskiemu autorstwa Gabriela Brzęka143, mjr. Ludwikowi Marszałkowi („Zbroi”), którą przygotował Tomasz Balbus144, Wincentego Stefana Rutkowskiego przedstawili Irena Chodorowska-Dzikiewicz i Lech Dzikiewicz145, Władysława Koby („Tora”) Jerzy Husar146, a biografie Józefa Maciołka i Józefa Lutaka opracował Michał Kryczko147. Stosunkowo niedawno, bo w 2014 r., ks. Sławomir Zych wspólnie z Bartoszem Wielickim opracowali szkic biograficzny Józefa Batorego148, a w 2016 r. ukazała się praca Krzysztofa Tochmana poświęcona cichociemnemu i kurierowi między WiN a Dyspozyturą Zagraniczną WiN krypt. „Dardanele”, pułkownikowi Adamowi Boryczce149. Do dzisiaj nie powstała jednak biografia Adama Lazarowicza, tego wybitnego dowódcy AK i działacza WiN. Jedyną pozycją książkową całkowicie mu poświęconą jest opublikowana w 2009 r. książka autorstwa jego syna Zbigniewa Lazarowicza, mająca charakter osobistych wspomnień, pt. „Klamra” mój ojciec. Zanim jednak pojawiła się edycja książkowa, czytelnikom te wspomnienia zostały udostępnione w latach 1993– 1995 w czterech częściach na łamach „Zeszytów Historycznych WiN-u” (nr 3–7). Wśród literatury przedmiotu należy też odnotować liczne wspomnienia osób działających razem z Adamem Lazarowiczem w konspiracji AK-WiN, a to: Jana Zob. T. Balbus, Konspiracja dolnośląska AK-WiN (1945–1948). Leksykon, Wrocław 2000. G. Brzęk, Wierny przysiędze. O Łukaszu Cieplińskim „Pługu” komendancie IV Komendy Głów nej WiN, Lublin 1995. Ten sam autor opracował inną biografię pt. Ksiądz Michał Pilipiec („Ski”). Bohater i męczennik sprawy Polskiej, Lublin 1995. 144 T. Balbus, Major Ludwik Marszałek „Zbroja” (1912–1948). Żołnierz Polski Podziemnej, Wrocław 2013. 145 I. Chodorowska-Dzikiewicz, L. Dzikiewicz, Dramat ppłk. Stefana W. Rutkowskiego – „Haszy sza”, dowódcy 22 Dywizji Piechoty Górskiej – Inspektora AK „Podkarpacie” (Krosno–Jasło–Brzozów– Sanok), Warszawa–Krosno 1997. 146 J. Husar, Władysław Koba. Przyczynek do dziejów Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” w Polsce Południowo-Wschodniej, Przemyśl 2001. 147 M. Kryczko, Oficer dywersji Inspektoratu AK Rzeszów Józef Lutak, Przemyśl 1991; idem, Józef Maciołek (1900–1973), Przemyśl 1996. 148 S. Zych, B. Walicki, Józef Batory (1914–1951). Osoba i pamięć, Kolbuszowa–Werynia 2014. 149 K.T. Tochman, Skok po niepodległość. Pułkownik Adam Boryczka (1913–1988), Rzeszów 2016. 142 143
Historia AK i WiN.indb 73
13.05.2021 16:27:32
[ 74 ] OKO LIC ZNOŚCI ROZ B ICI A I V Z AR Z ĄD U G ŁÓWNE G O WIN. . .
Łopuskiego („Mariusza”)150, Czesława Nalezińskiego („Arsena”)151, Józefa Rządzkiego („Boryny”)152, Danuty Sochy-Jakubczyk („Zakopiańskiej”) 153, Tomasza Gołąba („Ordona”, „Wacława”) 154, Stanisława Lachmana-Nowakowskiego („Zana”)155, Leszka Popiela156 i Jerzego Woźniaka („Jacka”)157. Także i te mniej pochlebne dla „Klamry”, jak np. dokumenty sporządzone przez Karola Chmiela („Groma”), co do których bardzo krytycznie ustosunkował się Zbigniew Lazarowicz158. Niniejsza publikacja stara się zapełnić istniejącą lukę biograficzną, związaną z tym, że nie zachowały się żadne osobiste wspomnienia mjr. Adama Lazarowicza. Zeznania złożone w śledztwie IV Zarządu Głównego WiN, w tym w szczególności „zeznania własne” spisane własnoręcznie przez mjr. „Klamrę” stanowić powinny istotny materiał wyjściowy dla autorów, którzy podjęliby się w przyszłości trudu przygotowania do druku biografii tego legendarnego przywódcy Polski Podziemnej.
II. Adam Lazarowicz – szkic biograficzny By lepiej zrozumieć treść prezentowanych protokołów przesłuchań, warto bliżej przedstawić sylwetkę głównego ich autora159. J. Łopuski, Pozostać sobą w Polsce Ludowej. Życie w cieniu podejrzeń, Warszawa 2007. C. Naleziński, Chmielnik w latach okupacji niemieckiej 1939–1945. Wspomnienia, Chmielnik 1996. 152 J. Rządzki, Moje wspomnienia (5 IV 1989). Zbiory A. Zagórskiego, sygn. I–1888. 153 D. Socha-Jakubczyk, Moja działalność w AK i WiN (1944–1948), „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 9, 1996. 154 T. Gołąb, Wspomnienia ze służby w AK i WiN w latach 1940–1953, oprac. J. Kurtyka, „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 19–20, 2003, s. 243; 155 S. Lachman-Nowakowski, Zarys dziejów, powstanie, struktura organizacyjna i rozwój placówki Armii Krajowej, kryptonim „Bomba” (Brzeziny k. Ropczyc–Wielopole Skrzyńskie, Obwód „Deser”– Dębica) w latach 1939–1944, mps (w zbiorach A. Stańki). 156 Byłem realistą. Rozmowa T. Zycha z Leszkiem Popielem prezesem Rady WiN na powiat Tarno brzeg, „Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne”, nr 9, 1991. 157 J. Woźniak, Droga do wolnej Polski, Wrocław 2011. 158 Z. Lazarowicz, Fałszywe wspomnienia. Sprostowanie do relacji Karola Chmiela z akcji „Burza”, „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 22, 2004, s. 237–245. 159 Szerzej zob.: Z. Lazarowicz, „Klamra” – mój ojciec...; Z.K. Wójcik, Adam Lazarowicz, [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny [dalej: KOSP], t. 2, Kraków–Warszawa–Wrocław 2004, s. 288–292 (obszerna bibliografia); A. Zagórski, Lazarowicz Adam Kalikst Łukasz, [w:] WiN w dokumentach, t. 6, cz. 2, Wrocław 2000, s. 377–380 (tu obszerna bibliografia); idem, Lazarowicz Adam, [w:] Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepod ległościowych 1939–1956 [dalej: MSBUDN], t. 1, Kraków 1997, s. 100–102; M. Rajfur, Lazaro wicze – ostatni z ostatnich rycerzy Rzeczypospolitej, „Wyklęci”, nr 1, 2018, s. 117–124; J. Forystek, Bojówki dywersyjne na terenie podrzeszowskich placówek AK „Świerk” i „Grab” w gminie Świlcza 1943–1947, Kraków 2019, s. 407–408. 150 151
Historia AK i WiN.indb 74
13.05.2021 16:27:32
A dam Lazaro w icz – szkic b iog raf iczn y [ 75 ]
Adam Lazarowicz urodził się 14 października 1902 r. w Berezowicy Małej koło Zbaraża (ok. 25 km na północ od Tarnopola) jako najstarszy syn Franciszka, urzędnika skarbowego, oraz Wandy z d. Ojak, nauczycielki. Miał brata Tadeusza oraz siostry: Adelajdę, Kamilę i najmłodszą Izabelę. Z inicjatywy jego matki, Wandy Lazarowicz, w Berezowicy Małej postawiono pomniki Adama Mickiewicza i Tadeusza Kościuszki. Dla ich uczczenia rodzice nadali swoim synom imiona Adam i Tadeusz. Naukę w szkole powszechnej Adam rozpoczął w 1913 r. w gimnazjum w Zbarażu (klasa I), następnie we Lwowie (klasy II–V) i Tarnopolu (klasa VI). W związku z za- 19. Mjr Adam Lazarowicz („Klamra”), grudnia 1946 r. kierownik Okręgrożeniem ze strony nacjonalistów ukraińskich ro- od gu Dolnośląskiego WiN, a od stycznia dzina Lazarowiczów końcem lata 1919 r. przeniosła 1947 r. prezes Obszaru Zachodniego WiN oraz wiceprezes IV Zarządu Główsię do Lwowa, a niepełnoletni jeszcze Adam (miał nego WiN, fot. ze zbiorów G. Ostasza wtedy 17 lat), podrabiając zgodę rodziców, zgłosił się na ochotnika do Wojska Polskiego i wziął udział w działaniach wojennych na Wołyniu. Po przeprowadzce rodziców ze Lwowa do Jasła (rodzinnego miasta ojca), nakłoniony przez ojca powrócił do domu, by kontynuować przerwaną wstąpieniem do armii naukę w Gimnazjum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle (klasa VII). Po skończeniu roku szkolnego, gdy ruszyła ofensywa bolszewicka, Adam Lazarowicz wraz ze swoim szkolnym kolegą Henrykiem Buczkiem (w którego mieszkaniu przy ul. Emilii Plater 10 m. 2 we Wrocławiu mieszkał w 1947 r. aż do momentu aresztowania) i profesorami jego gimnazjum wyjechali do Krakowa, gdzie zaciągnęli się do wojska. Od 30 czerwca 1919 r. do 6 października 1920 r. służył w stopniu szeregowca, najpierw w żandarmerii polowej, a później w 20. pułku piechoty. W wojnie 1920 r. walczył pod Chorzelami koło Ostrołęki na pograniczu Prus Wschodnich, gdzie został ranny w nogę i leczył się w szpitalu w Warszawie. Po powrocie do zdrowia i zwolnieniu z wojska (6 października 1920 r.) zdał w 1921 r. maturę w Jaśle i w tym samym roku rozpoczął studia na wydziale mechanicznym Politechniki Lwowskiej. Po pierwszym roku z powodu miłości do swej kuzynki Jadwigi Ojak (była córką Augusta Ojaka, wuja – brata mamy) przeniósł się do Krakowa na Uniwersytet Jagielloński. Tutaj w latach 1922–1927 studiował na Wydziale Filozoficznym UJ, pracując równocześnie jako nauczyciel w podkrakowskich wsiach Gołuchowice, Wielka Wieś i Minoga. Na Wydziale Filozoficznym UJ wciąż była kultywowana całkowita swoboda wyboru przez studentów wykładów i seminariów. Nie istniał wtedy stopień magistra, a jedynie rozważano wprowadzenie stopnia naukowego magistra filozofii. Dopiero w roku akademickim 1926/1927 na Wydziale tym utworzono Komisję Egzaminów Magisterskich, której
Historia AK i WiN.indb 75
13.05.2021 16:27:32
[ 76 ] OKO LIC ZNOŚCI ROZ B ICI A I V Z AR Z ĄD U G ŁÓWNE G O WIN. . .
przewodniczącym został prof. Leon Sternbach. Studia były czteroletnie i każdy rok akademicki podzielony był na trymestry. Na pierwszym roku studiów w roku akademickim 1922/1923 Adam Lazarowicz zaliczył głównie przedmioty historyczne, np.: papiestwo i cesarstwo w wiekach średnich, dzieje reformacji, dzieje kontrreformacji, czasy Stanisława Augusta, dzieje Polski w XIV i XV w. W trakcie roku akademickiego 1923/1924 skorzystał z przerwy w studiach, czyli z tzw. urlopu dziekańskiego. Okres ten poświęcił przygotowaniom do ślubu, który odbył się w kościele św. Mikołaja w Krakowie w dniu 1 stycznia 1923 r. Ożenił się z Jadwigą z d. Ojak. Z uwagi na zaistniałe pokrewieństwo państwa młodych uzyskali oni wcześniej specjalną dyspensę władz kościelnych na zawarcie związku małżeńskiego. Podczas drugiego roku studiów, które odbył w roku akademickim 1924/1925, kontynuował naukę historii. Wtedy zaliczył m.in.: historię starożytnej Grecji, geografię historyczną Polski, wojny krzyżowe, zarys dziejów gospodarczych Polski, Francję w XIX w., Francję a Polskę w wiekach średnich, dzieje Jagiellonów, czasy odrodzenia, historię Stanów Zjednoczonych. Uczęszczał też na proseminarium historyczne do prof. Jana Dąbrowskiego (1890–1965), kierownika Katedry Historii Średniowiecznej. Na trzecim roku studiów (1925/1926) uczestniczył w zajęciach z następujących przedmiotów historycznych: najstarsze ślady człowieczeństwa, historia rzymska aż do zjednoczenia Italii, dynastyczna polityka Jagiellonów, Wielka Rewolucja Francuska, rok 1848, dzieje gospodarcze Polski (1596–1795), historia świata starożytnego w III i II wieku przed Chrystusem, Cromwell i jego czasy, źródła do stosunków polsko-moskiewskich (1600–1618). Oprócz tego zaczął uczestniczyć w wykładach z literatury, jak np.: życie i twórczość Krasińskiego, objaśnianie „Króla Ducha” Krasińskiego, rozwój polskiej literatury politycznej, rok 1848 w życiu twórczym Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego, literatura polska XVI wieku, romantycy. Ostatni IV rok studiów na Wydziale Filozoficznym UJ poświęcił przedmiotom historycznym: historii świata starożytnego, dziejom Polski w XIII wieku, Konfederacji Barskiej, Inflantom w XVI wieku, historii dawnego prawa polskiego prywatnego, historii ustroju Polski, upadkowi rzymskiej republiki. Dopiero w ostatnich dwóch trymestrach zaliczył kilka wykładów z przedmiotów filozoficznych: wstęp do filozofii, teorię poznania, dzieje filozofii średniowiecznej i początki nowszej, dzieje estetyki, wybrane zagadnienia teorii poznania. Wykazał też dalsze zainteresowanie literaturą polską, brał bowiem udział w zajęciach z: dramaturgii Juliusza Słowackiego, pieśni Jana Kochanowskiego, „Beniowskiego” Słowackiego. Kontynuował udział w seminarium z historii polskiej u prof. Władysława Konopczyńskiego (1880–1952), jednego z najwybitniejszych polskich historyków pierwszej połowy XX wieku. Tak więc Adam Lazarowicz ukończył studia na Wydziale Filozoficznym UJ, uzys kując 6 lipca 1927 r. absolutorium z filozofii. Zdzisław Zblewski twierdzi stanowczo,
Historia AK i WiN.indb 76
13.05.2021 16:27:32
A dam Lazaro w icz – szkic b iog raf iczn y [ 77 ]
że Adam Lazarowicz ukończył historię160. Jest to jednak tylko częściowo prawda, ponieważ na wydziale tym nie było wówczas kierunków studiów podobnych do tych współczesnych. Wszyscy studenci, którzy kończyli studia w tamtych latach na Wydziale Filozoficznym, uzyskiwali absolutorium z filozofii. Analizując jednak przedmioty, jakie Adam Lazarowicz zaliczył w trakcie studiów, można stwierdzić, że jego pasją była historia, a dopiero w dalszej kolejności literatura polska i filozofia161. Tytuł zawodowy magistra filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim wprowadzony został dopiero na przełomie lat 20. i 30. XX wieku162. Jeszcze podczas studiów urodził się w Jaśle ich pierworodny syn Zbigniew Jerzy w 1925 r., trzy lata później w Minodze córka Danusia (1 stycznia 1928 r.). W 1930 r., a więc już po studiach, również w Minodze urodził się najmłodszy syn Ryszard. W 1931 r. Adam Lazarowicz ukończył kurs Podchorążych Rezerwy Piechoty i wraz z rodziną przeniósł się do Kamienia, pow. krakowski, gdzie objął stanowisko kierownika szkoły powszechnej. W miejscowości tej organizował Kółko Rolnicze, Ochotniczą Straż Pożarną oraz oddział „Strzelca”. Czynnie działał też w Związku Nauczycielstwa Polskiego. W styczniu 1932 r. uzyskał awans na stopień podporucznika i otrzymał przydział najpierw do 4. ppleg, a od 21 marca 1933 r. do 20. pułku piechoty, w którym wcześniej służył podczas wojny 1920 r. W 1935 r. zachorował na gruźlicę i przez pół rocku leczył się w Zakopanem. Po powrocie do zdrowia rodzina Lazarowiczów postanowiła ze względów zdrowotnych przenieść się do leżącej w lepszym mikroklimacie wsi Gumniska-Fox koło Dębicy, położonej w kotlinie na Pogórzu Karpackim, gdzie objął stanowisko kierownika szkoły powszechnej. Piastował je aż do akcji „Burza”. Podobnie jak w Kamieniu, również w Gumniskach-Fox zorganizował Ochotniczą Straż Pożarną, Koło Młodzieży Wiejskiej oraz Koło Rezerwistów i oddział „Strzelca”. Z dniem 1 stycznia 1936 r. został awansowany do stopnia porucznika rezerwy, a ze względu na stan zdrowia 24 lutego 1937 r. zwolniono go z powszechnego obowiązku wojskowego. Mimo to, z chwilą wybuchu wojny z Niemcami w 1939 r., zgłosił się po raz kolejny na ochotnika do Komedy Uzupełnień w Dębicy. Po wycofaniu się wojska i organów władzy cywilnej pełnił funkcję ostatniego komendanta miasta Dębicy. Gdy do miasta zbliżyli się Niemcy, wycofał się z ostatnimi oddziałami Wojska Polskiego i w rejonie Rawy Ruskiej na pewien czas objął dowództwo Z. Zblewski, Okręg Krakowski Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” 1945–1948. Geneza, struk tury, działalność, Kraków 2005, s. 28. 161 Zob. Archiwum UJ, Inwentarz akt Komisji Magisterskiej Wydziału Filozoficznego UJ, Karty wpisowe dla Dziekanatu Wydziału Filozoficznego UJ na lata: 1922/1923 – sygn. WF II 403; 1924/1925 – sygn. WF II 413; 1925/1926 – sygn.WF II 416 oraz 1926/1927 – sygn. WF II 421. 162 Zob. K. Michalewska, A. Żeleńska-Chełkowska, Komisja Magisterska Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego (1926–1952), [w:] Inwentarz akt wydziałów i studiów Uniwersytetu Jagiellońskiego 1850–1939 (1954), red. J. Michalewicz, Kraków 1997, s. 339–342. 160
Historia AK i WiN.indb 77
13.05.2021 16:27:32
[ 78 ] OKO LIC ZNOŚCI ROZ B ICI A I V Z AR Z ĄD U G ŁÓWNE G O WIN. . .
20. Uroczystości okupacyjne żołnierzy niemieckich na rynku w Rzeszowie, fot. ze zbiorów G. Ostasza
kompanii. Po rozwiązaniu tegoż zgrupowania, w cywilnym ubraniu przedostał się do Lwowa (pozostającego wtedy pod okupacją sowiecką). Pod koniec października 1939 r. przez „zieloną granicę” powrócił do Gumnisk, gdzie nadal w czasie okupacji niemieckiej był kierownikiem szkoły powszechnej.
Geneza pracy konspiracyjnej i działalność w Obwodzie AK Dębica Jesienią 1939 r. rozpoczął działalność konspiracyjną wraz z innymi członkami byłego dębickiego Koła Oficerów Rezerwy, którzy uniknęli niewoli, najpierw w szeregach komórki SZP (Służby Zwycięstwu Polski), a później od grudnia 1939 r. w ramach ZWZ (Związku Walki Zbrojnej). Do SZP zaprzysiężony został 17 listopada 1939 r.163 przez pierwszego komendanta Obwodu SZP-ZWZ w Dębicy, ppor. Jana Artura Towarnickiego („Tura”). Do stycznia 1940 r. był referentem wojskowym i mobilizacyjnym w sztabie Obwodu Dębica, a następnie zastępcą komendanta Obwodu ZWZ Dębica i jednocześnie do maja 1940 r. dowódcą Placówki ZWZ Dębica.
163
Miało to miejsce już po formalnym powołaniu 13 XI 1939 r. we Francji Związku Walki Zbroj-
nej.
Historia AK i WiN.indb 78
13.05.2021 16:27:32
A dam Lazaro w icz – szkic b iog raf iczn y [ 79 ]
*** Pierwszy komendant Obwodu ppor. Jan Artur Towarnicki „Tur” został aresztowany przez gestapo 28 kwietnia 1940 r., a w trakcie jednego z przesłuchań w dniu 6 czerwca 1940 r. zastrzelony. Komendantem Obwodu na jego miejsce mianowano chorążego 5. pułku strzelców konnych Antoniego Cwena („Maszynowskiego”), który najprawdopodobniej w grudniu 1940 r. zrezygnował z tej funkcji164, przechodząc na stanowisko zastępcy, które zajmował aż do maja 1944 r. Wtedy właśnie komendantem Obwodu ZWZ Dębica został por. Adam Lazarowicz, przyjmując pseudonim „Jadzik”. Po aresztowaniach w Dębicy siatki kolporterskiej działających na tym terenie harcerzy w kwietniu 1941 r. komenda Obwodu została przeniesiona z Dębicy do Gumnisk. Dojazd do tej miejscowości był dla Niemców utrudniony, a samochodem osobowym podczas wiosennych roztopów i jesiennych opadów oraz zimą praktycznie niemożliwy. Przy okazji tych przenosin również archiwum Obwodu zostało wywiezione z Dębicy i powierzone do dalszego prowadzenia i przechowywania plut. Franciszkowi Parysowi („Wełnie”), który już wcześniej pracował dla sztabu komendy. Sztab mieścił się w budynku szkoły w Gumniskach, której kierownikiem był Adam Lazarowicz. Praca organizacyjna w ZWZ nasiliła się po czerwcu 1941 r., to jest po zaatakowaniu Związku Sowieckiego przez III Rzeszę. Zaczęto organizować kursy dokształcające, zarówno w ramach szkoleń wojskowych, jak i tajnego nauczania konspiracyjnego. Obwód pod jego komendą za dobre wyniki w służbie uzyskał pierwszą lokatę w Inspektoracie ZWZ-AK Rzeszów. Z dniem 14 lutego 1942 r. ZWZ przemianowano w Armię Krajową (AK).W tym czasie współorganizował ośrodek tajnej oświaty o kryptonimie „Kuźnica” z centralą w Błażowej, której szefem był dr Gabriel Brzęk („Dewajtis”), były adiunkt Katedry Zoologii Uniwersytetu Poznańskiego. W marcu 1943 r. Lazarowicz odmówił przyjęcia stanowiska inspektora rejonowego AK Mielec. Połowa 1943 r. była bowiem wyjątkowo trudna dla Polaków. Dokładnie 30 czerwca 1943 r. aresztowany został Komendant Główny Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki („Grot”), a 4 lipca 1943 r. zginął 21. Mjr Adam Lazarowicz („Klamra”), w katastrofie gibraltarskiej Naczelny Wódz i premier Rządu RP na Uchodźstwie gen. Władysław Sikorski. fot. ze zbiorów G. Ostasza 164 Adam Lazarowicz podaje datę wcześniejszą, albowiem twierdzi, że miało to miejsce już w lipcu 1940 r.
Historia AK i WiN.indb 79
13.05.2021 16:27:32
[ 80 ] OKO LIC ZNOŚCI ROZ B ICI A I V Z AR Z ĄD U G ŁÓWNE G O WIN. . .
22. Konspiracyjna matura, członkowie Komisji Egzaminacyjnej krypt. „Kuźnica”, siedzą od lewej: pchor. Stanisław Jacheć („Jarosław”), ks. Michał Pilipiec („Ski”), pchor. Gabriel Brzęk („Dewajtis”) i piąty Stefan Kwiatkowski („Gryf”), fot. ze zbiorów G. Ostasza
23. Oddział partyzancki „Dzwon” z Obwodu AK Dębica w lasach koło Braciejowej, fot. ze zbiorów G. Ostasza
Historia AK i WiN.indb 80
13.05.2021 16:27:32
A dam Lazaro w icz – szkic b iog raf iczn y [ 81 ]
W lipcu 1943 r. Adam Lazarowicz awansował do stopnia kapitana (AK było częścią polskich sił zbrojnych). W ramach przygotowań do powszechnego powstania zbrojnego w kwietniu 1944 r. Lazarowicz jeszcze jako komendant Obwodu AK Dębica wydał rozkaz o utworzeniu oddziału partyzanckiego w sile plutonu (33 ludzi), któremu nadano kryptonim „Dzwon”. Dowództwo nad nim powierzono ppor. Zygmuntowi Pawlusowi („Turkowi”)165. Oddział ten miał głównie zadania szkoleniowe, ale przeprowadził też kilka akcji bojowych, w tym m.in. 8 czerwca 1944 r. akcję na tartak w Czarnej, w trakcie której zdobyto sporo broni, ale jednocześnie poległ jeden z żołnierzy – 27-letni wikary z Pilzna ks. Stanisław Wilk („Rajski”, „Witraż”). Już po tym ataku oddział „Dzwon” przeszedł do dyspozycji Inspektoratu i połączony został z oddziałem partyzanckim rzeszowskiego Obwodu o kryptonimie „Rakieta”. Dowództwo nad całością zgrupowania partyzanckiego o kryptonimie „San” objął wtedy kpt. Stanisław Król („Kurek”), a ppor. Zygmunt Pawlus („Turek”) został jego zastępcą. Z dniem 1 czerwca 1944 r. Adam Lazarowicz przeszedł na stanowisko I zastępcy inspektora Inspektoratu AK Rzeszów do spraw liniowych. *** W związku z przygotowaniami do akcji „Burza” Adam Lazarowicz, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, 23 lipca 1944 r. powrócił na teren swego rodzimego Obwodu AK Dębica, gdzie objął dowództwo nad oddziałami odtwarzanego 5. pułku pancerno-motorowego AK (według Zbigniewa Lazarowicza był to 5. pułk strzelców konnych166), stanowiącego część 24 Dywizji Piechoty AK dowodzonej przez Łukasza Cieplińskiego, wchodzącej z kolei w skład Grupy Operacyjnej „Rzeszów”, której dowództwo objął komendant rzeszowskiego Podokręgu AK płk dypl. dr praw Kazimierz Putek („Zworny”). Na początku sierpnia, gdy trwała już akcja „Burza”, 165
Por. Zygmunt Stanisław Pawlus („Dzwon”, „Aleksy”, „Dobrzański”, „Turek”), ur. 30 I 1919 r. w Pilznie, areszt. 7 X 1947 r. Dowódca oddziału partyzanckiego „Dzwon”, w WiN używał pseudonimów „Aleksy”, „Dobrzański”, kierownik obszarowej komórki legalizacyjnej, areszt. 7 X 1947 r. przez WUBP w Krakowie, skazany wyrokiem WSR w Krakowie z 18 V 1948 r. na karę 10 lat więzienia, obniżoną później postanowieniem NSW do 7 lat. Na wolność wyszedł 7 I 1954 r. i zatrudnił się w wydawnictwie PAX, a później w „Tygodniku Powszechnym”, wreszcie w wydawnictwie „Znak”. Zmarł 17 I 2000 r. Pochowany na cmentarzu Podgórskim w Krakowie. Zob. Z. Zblewski, Zygmunt Stanisław Pawlus (1919–2000), [w:] KOSP, t. 2, Kraków–Warszawa–Wrocław 2004, s. 391–397. 166 Rozkazem dowódcy Armii Krajowej z 15 X 1943 r. skierowanym do komendantów obwodów i okręgów AK polecono nadawanie uruchomionym oddziałom partyzanckim w sile od plutonu w górę nazwy pułków stacjonujących na terenie według Ordre de Bataille pokojowego, to jest według dyslokacji sprzed mobilizacji w 1939 r. Na jego podstawie wydano szczegółowe rozkazy nazywane „Odtwarzaniem Sił Zbrojnych”. Dębica w 1939 r. była miastem garnizonowym 5. pułku strzelców konnych, który stacjonował tam od 1934 r. w poaustriackich koszarach, stąd prawidłowa nazwa odtwarzanego pułku to 5. psk AK; zob. Z. Lazarowicz, „Klamra” – mój ojciec..., s. 304–305.
Historia AK i WiN.indb 81
13.05.2021 16:27:32
[ 82 ] OKO LIC ZNOŚCI ROZ B ICI A I V Z AR Z ĄD U G ŁÓWNE G O WIN. . .
24. Żołnierze II Zgrupowania Obwodu AK Dębica, rejon Kałużówki, sierpień 1944 r., piąty od lewej mjr Adam Lazarowicz, fot. ze zbiorów G. Ostasza
25. Żołnierze AK podczas akcji „Burza” w Inspektoracie AK Rzeszów, fot. ze zbiorów G. Ostasza
Historia AK i WiN.indb 82
13.05.2021 16:27:33
A dam Lazaro w icz – szkic b iog raf iczn y [ 83 ]
uzyskał awans do stopnia majora. Kolejny stopień wojskowy podpułkownika otrzymał już pośmiertnie w 2013 r. „Burza” na terenie dębickiego Obwodu rozpoczęła się 28 lipca 1944 r. Na czas trwania tej akcji dębicki Obwód AK został podzielony na trzy duże zgrupowania partyzanckie (Rejony Walk). Całością dowodził mjr „Klamra”, a jego zastępcą był kpt. Ludwik Marszałek („Zbroja”). Pierwszym Rejonem Walk w okolicach Sędziszowa Małopolskiego dowodził por. Mieczysław Stachowski („Sęp”), dowództwo II Rejonu operującego w okolicy Ropczyc-Dębicy i Wielopola Skrzyńskiego objął osobiście „Klam- 26. Płk Kazimierz Putek („Zworny”), komendant Podokręgu AK Rzeszów, ra”, a III Rejon (Pilzno-Gołęczyna) podlegał pod fot. ze zbiorów G. Ostasza dowództwo ppor. Edmunda Mateckiego („Lisa”). W literaturze przedmiotu okres walk odtworzonego 5. pułku strzelców konnych AK podzielono na trzy etapy: pierwszy, do 23 sierpnia 1944 r. (do czasu zajęcia Dębicy przez Armię Czerwoną); drugi, od 24 do 29 sierpnia 1944 r. (do daty rozwiązania II zgrupowania, które znalazło się w niemieckim okrążeniu) oraz trzeci, do końca października 1944 r., gdy ostatni żołnierze II i III zgrupowania zmuszeni byli opuścić lasy w związku ze zbliżającą się zimą. W ramach walk II Rejonu oddział dyspozycyjny pod dowództwem legendarnego kpt. Józefa Lutaka („Dyzmy”) zaatakował 12 sierpnia 1944 r. w Gumniskach niemiecką jednostkę pacyfikacyjną z batalionu wojsk lotniczych, stacjonującego w pobliskim Latoszynie. Dzięki tej brawurowej akcji udało się uratować mieszkańców Gumnisk przy niewielkich stratach własnych (jeden żołnierz i jeden cywil) i znacznych stratach Niemców (20 zabitych i 15 rannych). W dniu 20 sierpnia doszło do starcia z trzema kompaniami żandarmów niemieckich w Gołęczynie na skraju lasu przy drodze Gołęczyna–Połomeja przy zabudowaniach kpt. Stanisława Zborżila („Sosny”). Otoczony ze swoim wojskiem kpt. „Dyzma” został ostrzelany przez Niem27. Nieznany żołnierz AK z Inspektoratu AK Rzeców i poległ jako jeden z pierwszych. Następ- szów, fot. ze zbiorów G. Ostasza nego dnia, gdy walki ustały, został z honorami wojskowymi pochowany na pobliskiej polanie na Kałużówce.
Historia AK i WiN.indb 83
13.05.2021 16:27:33
[ 84 ] OKO LIC ZNOŚCI ROZ B ICI A I V Z AR Z ĄD U G ŁÓWNE G O WIN. . .
28. Pogrzeb kpt. Józefa Lutaka („Dyzmy”) na Kałużówce – 20 VIII 1944 r., fot. ze zbiorów G. Ostasza
29. Żołnierze Obwodu AK Rzeszów podczas akcji „Burza”, okolice Boguchwały, fot. ze zbiorów G. Ostasza
Historia AK i WiN.indb 84
13.05.2021 16:27:33
A dam Lazaro w icz – szkic b iog raf iczn y [ 85 ]
Gdy 22 sierpnia 1944 r. front zatrzymał się wzdłuż rzeki Wisłoki, Lazarowicz wraz ze swoimi żołnierzami znalazł się na terenach pozostających nadal pod okupacją niemiecką. Wtedy też rozegrała się największa z bitew „Burzy” na terenie Podokręgu AK Rzeszów. Toczyła się z Niemcami w dniach 23–24 sierpnia 1944 r. o Kałużówkę i zakończyła się faktycznym rozformowaniem oddziałów III Rejonu i ponownym przejściem do konspiracji na niemieckich tyłach. Po rozwiązaniu swego oddziału mjr „Klamra” z synem Zbigniewem („Bratkiem”) dotarli najpierw do Jaworza Górnego, gdzie spotkali resztę rodziny, tj. żonę Jadwigę i dzieci Danutę oraz Ryszarda, a później do Łęk Górnych i Wieliczki. Wigilię Bożego Narodzenia 1944 r. rodzina Lazarowiczów spędziła w Wieliczce razem z rodziną Tadeusza, brata Adama.
Działalność w AK i WiN na terenie Rzeszowa Po zimowej ofensywie Armii Czerwonej pod koniec stycznia 1945 r. mjr Lazarowicz dotarł do Krakowa, gdzie w tym czasie przebywała już jego żona z dziećmi u teściowej Wandy Lazarowicz w mieszkaniu przy ul. Kościuszki. W lutym 1945 r. na rzeszowskiej odprawie organizacyjnej „Nie” („Niepodległość”) mjr „Klamra” został mianowany inspektorem Inspektoratu „Nie” Rzeszów. Po formalnym rozwiązaniu AK z dniem 1 marca 1945 r. w miejsce mjr. Łukasza Cieplińskiego („Pługa”) objął równolegle funkcję inspektora Inspektoratu AK Rzeszów w likwidacji. Przyjął wówczas pseudonim „Pomorski”. Od tego czasu aż do października 1946 r. był najważniejszą osobą w konspiracji niepodległościowej na Rzeszowszczyźnie. Koniec drugiej wojny światowej nie był dla niego ani radosny, ani nie stanowił w jego życiu żadnego przełomu. Od maja 1945 r. kontynuował prace jako rzeszowski inspektor podziemnej Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj (DSZ), a w sierpniu 1945 r. już jako komendant Podokręgu DSZ Rzeszów. Z chwilą powstania Zrzeszenia „Wol30. Brama rzeszowskiego zamku Lubomirskich – ność i Niezawisłość” (WiN) we wrześniu siedziba okupacyjnego starostwa i więzienie, fot. ze 1945 r. objął stanowisko kierownika Wy- zbiorów G. Ostasza działu (Okręgu) WiN Rzeszów. Rok 1946
Historia AK i WiN.indb 85
13.05.2021 16:27:33
Historia AK i WiN.indb 708
13.05.2021 16:28:22
Dokumenty
Do druku przygotował, opracował oraz przypisami opatrzył: Józef Forystek
Historia AK i WiN.indb 151
13.05.2021 16:27:40
Historia AK i WiN.indb 152
13.05.2021 16:27:40
[1] Nr 1 Protokół rewizji osobistej314 Poznań, dnia 6 XII 1947 r., godz. 5.00 Ja funkcjonariusz Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Poznaniu st. ref[erent] Piątek Mieczysław działając na mocy polecenia Nacz[elnika] Wydz[iału] III Woj[ewódzkiego] Urz[ędu] Bezpieczeństwa Publicznego w Poznaniu z dnia 5 XII 47 przy udziale, jako protokulanta Piątka Mieczysława w obecności świadka(-ów): Czupnika Stanisława przeprowadziłem rewizję osobistą u podejrzanego Lazarowicza Adama, w wyniku której znalazłem u niego następujące przedmioty, które zakwestionowałem: 1)
dziewięć tysięcy osiemset dwadzieścia pięć złotych,
2)
zegarek Ankara [raczej Anker],
3)
okulary,
4)
Ke[n]nkarta,
5)
dowód zameldowania,
6)
kwit bagażowy 083654,
7)
mapa,
8)
port[f]el [nieczytelne],
9)
dwa zdjęcia,
9) [powinno być 10, w oryginale po raz drugi użyto cyfry 9] dwa grzebienie, 10) pęk kluczy, 11) tytoniarka, 12) dwa świstki papieru na nich pisana modlitwa. Przedmioty powyższe odebrałem celem dołączenia do akt sprawy. Oświadczenia osób obecnych przy rewizji:
żadne
Żadnych zarzutów w przedmiocie przeprowadzenia rewizji i zatrzymanych przedmiotów nie zgłoszono.
Na podstawie oryginału protokołu rewizji osobistej sporządzonego pismem ręcznym, zob. AIPN BU 944/40, k. 103 (numer skanu).
314
Historia AK i WiN.indb 153
13.05.2021 16:27:40
[ 154 ] NR 1 . P roto kó ł r e wi zj i os obi s t e j
Na tym protokół rewizji zakończyłem i przed podpisaniem odczytałem. Rewizji dokonał: Kier[ownik] S[ekcji] II Wydz[iału] II
Podpis osoby, u której przepr[owadzono] rewizję: [czytelny podpis Adama Lazarowicza]
Protokulant:
[podpis nieczytelny]
Podpis świadka:
[podpis nieczytelny]
Historia AK i WiN.indb 154
13.05.2021 16:27:40
[2] Nr 2 Protokół przesłuchania podejrzanego315 Poznań, dnia 6 XII 1947 r. Kier[ownik] Sekcji II wyd[ziału] III Czupnik St[anisław]316, [o]ficer śledczy Wojew[ódzkiego] Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Poznaniu przesłuchał w charakterze podejrzanego: Nazwisko i imię:
Lazarowicz Adam
Imiona rodziców:
Franciszek i Wanda z domu Hojak [Ojak]
Data i miejsce urodzenia:
14 X 1902 Berezowica Mała, pow. Zbaraż
Miejsce zamieszkania:
bez stałego miejsca zamieszkania, zameldowany pod fałszywym nazwiskiem Kowalski Antoni w Kłodzku, ul. Rybacka 59
Narodowość:
[p]olska
Obywatelstwo:
[p]olskie
Wyznanie:
rzym.-kat.
Zajęcie:
bez zajęcia
Zawód:
nauczyciel
Wykształcenie:
matura – wyższe
Przynależność do R.K.U.:
nie przynależy
Stopień wojskowy:
Wojsko Polskie – porucznik, AK – major
Stosunek do służby wojskowej: zwolniony Stan rodzinny:
żonaty – Jadwiga – troje dzieci
Stan majątkowy:
nie posiada
Odznaczenia i ordery:
Krzyż obrony Lwowa za wojnę 1918–21 [nie było takiego odznaczenia; być może chodzi o Krzyż Obrony
Na podstawie oryginału protokołu sporządzonego pismem ręcznym, zob. AIPN BU 944/40, k. 104–112 (numery skanów). 316 Stanisław Czupnik, kierownik Sekcji 2 Wydziału III poznańskiego WUBP, w dniu 11 XII 1947 r. przesłuchiwał zatrzymanego w tym samym dniu w zasadzce w Poznaniu na ul. Fredry przy teatrze ppłk. Wincentego Stefana Rutkowskiego („Haszysza”), organizatora Obszaru Północnego WiN (obejmującego oprócz Wybrzeża także północną część woj. poznańskiego). 315
Historia AK i WiN.indb 155
13.05.2021 16:27:40
[ 156 ] NR 2 . P roto kó ł pr z e s łu c han ia po d e jr zane g o
Lwowa oraz Medal Pamiątkowy Za Wojnę 1918–1921], srebrny Krzyż zasługi za pracę w wyszkoleniu wojskowym Zw[iązku] Rezerwistów Karalność:
według słów nie karany
Pytanie: Jaką działalność polityczną prowadził oskarżony do roku 1939? Odpowiedź: Do żadnej partii politycznej nie należałem, byłem natomiast czł. ZNP – Zw. Oficerów Rezerwy, z ramienia którego pracowałem w związku rezerwistów, jako oficer szkoleniowy. Jako czł[onek] ZNP [Związku Nauczycielstwa Polskiego] byłem nastawiony lewicowo [nieczytelne], za co straszony byłem przez starostę pow. Krakowskiego [nieczytelne] niejednokrotnie Berezą [obozem w Berezie Kartuskiej]; działalność moja objawiała się w wystąpieniach jako delegata ZNP na przykład na Zjeździe Krakowskim, mającym zadecydować o połączeniu województw kieleckiego i krakowskiego, oraz jako czł. rady gminnej w Czernichowie, gdzie chodziło o wybór [dr.] medycyny leg[i]onisty Kempińskiego, wbrew woli przedstawicieli wsi tejże gminy, którzy domagali się przeforsowania nowego kandydata. Mimo wielkiego nacisku ze strony czynników rządowych, nie należałem nigdy do żadnej z sanacyjnych organizacji. Pyt[anie]: Od kiedy i jaką działalność organizacyjną i polityczną prowadził oskarżony w okresie okupacji? Odp[owiedź]: Działalność swą zacząłem z chwilą zaprzysiężenia do organizacji ZWZ 17 listopada 1939 r. Zaprzysiężony zostałem przez Artura Towarnickiego w Dębicy. Pierwszym zadaniem moim było utworzenie szkieletowego plutonu do przyszłej walki. Do stycznia 1940 r. stworzyłem pluton szkieletowy na terenie powiatu dębickiego. W styczniu 1940 r. otrzymuję polecenie od komendanta Towarnickiego stworzyć drugi szkielet, co w połączeniu stanowić ma placówkę. Placówka została stworzona. Z końcem kwietnia następują aresztowania w ramach [I]nspektoratu Rzeszowskiego, co w konsekwencji spowodowało z początkiem maja aresztowanie komendanta obwodu i zastępcy tegoż. Z rozkazu 62. Ppor. Jan Artur Towarnicki („Tur”), powiatowy dowódca SZP, a następnie komendant Obwodu ZWZ Dębica, fot. ze zbiorów G. Ostasza
komendy [O]kręgu obejmuję [stanowisko] najpierw jako p.o., a od 1 lipca 1940 r. jako faktyczny komendant [O]bwodu. Moim zastępcą był [Antoni Cwen („Maszynowski”) nieczytelne], funkcję tą pełniłem do marca 1944 r., kiedy to zostałem mianowany zastępcą inspek-
tora na [R]ejon Rzeszowski. Inspektorem był „Pług”. Ja miałem pseud. „Jadzik”, „Grot”, „Gwóźdź”, „Orczyk”, „Klamra”, „Pomorski”. W okresie między 1940–1944 działalność
Historia AK i WiN.indb 156
13.05.2021 16:27:40
Pozn ań, dnia 6 X II 1947 [ 157 ]
moja polegała na normalnych pracach kom[endanta] obwodu polegających na powiększaniu szeregów, zdobywaniu broni i szkoleniu do akcji powstania, a po tym „Burzy”. W tym okresie przeprowadziłem rozmowy [nieczytelne] z przedstawicielem Str. Ludowego, w sprawie scalenia BCh i AK, co dało pomyślne rezultaty. Trudniej szło ze Stronnictwem Narodowym, którego przedstawiciele nie mieli do mnie zaufania, tak że jedna z placówek [nieczytelne] się z [nieczytelne] inspektoratem. A na ostat[eczne ust]alenia przybył komendant [P]odokręgu Rzeszowskiego „Zworny” [nieczytelne Kazimierz Putek]. Ostatecznie przy ustaleniu przekazała NOW [Narodowa Organizacja Wojskowa]około 60 ludzi. Do lipca 1943 r. fundusz obwodu wynosił 400 zł. A od lipca fundusze się wzmogły. Ile faktycznie było asygnowane, nie wiem, gdyż dobrowolnie zrzekłem się poborów kom. obwodu. W marcu 1944 r. odrzuciłem propozycję komendanta podokręgu mianowania mnie inspektorem mieleckim, ze względu na niesympatyczne tarcia na terenie Mieleckiego, pomiędzy ZWZ–BCh i NSZ. Wówczas zostałem wyznaczony na zastępcę inspektora [R]ejonu Rzeszów. W czasie od 26 lipca 1944 r. do 12 września 1944 dowodziłem na terenie powiatu dębickiego jako d-ca całości partyzantką podzieloną na trzy rejony, którymi dowodzili: Rejonem pierwszym „Sęp” [por. Mieczysław Stachowski (też „Maciej”)], drugim „Rygiel” [kpt. Roman Kania,] trzecim „Lis” [ppor. Edmund Matecki]. Partyzantka liczyła ogółem 1160 ludzi, w tym około 900 uzbrojonych. W okresie Akcji „Burzy” współpracowałem z wojskami radzieckimi. Po ustaleniu się frontu i znalezieniu się moim w Małych [nieczytelne] Połomeja-Braciejowa, z braku żywności zacząłem stopniowo rozwiązywać oddział, tak że w ostatnim tygodniu oddział liczył zaledwie 80 ludzi. Wówczas, wykorzystując ewakuację przez Niemców [nieczytelne] i związanym z tym chaosem, rozwiązałem resztki oddziału w nocy z 11 na 12 września 1944 r. Do stycznia 1945 r. przebywałem pod frontem i dostarczałem materiały wywiadowcze o linii frontu d[owódz]twu okręgu AK w Krakowie. W czasie tym byłem z rozkazu kom[endanta] [O]kręgu Krakowskiego, wydzielonym inspektorem rozwiązanych wskutek ustalenia się frontu, a odciętych od własnych dowództw partyzantów z powiatu Dębickiego i Jasielskiego. W styczniu przed ogłoszeniem rozwiązania AK zostałem mianowany inspektorem rzeszowskim, w trakcie jednak przyjmowania przeze mnie tej funkcji nastąpiło rozwiązanie AK, w związku z czym otrzymałem rozkazy przeprowadzenia likwidacji AK jako tak zwany kier.[ownik] komórki likwidacyjnej. W okresie wypłat odprawy przybył mój poprzednik „Pług” i dokonał odprawę likwidacyjną z d-cami obwodów. W związku z poprzednim aresztowaniem d[owód]cy podokręgu „Zwornego” został w jego miejsce mianowanym kierownikiem komórki likwidacyjnej „Hubert” ([Stanisław] Pieńkowski). Na odprawie z „Hubertem” wyczułem, że stara się on przedłużać okres likwidacji, nie mówiąc nic
Historia AK i WiN.indb 157
63. Mjr Stanisław Pieńkowski („Brona”, „Hubert”), komendant Podokręgu AK Rzeszów od stycznia 1945 r. oraz jego likwidator, fot. ze zbiorów G. Ostasza
13.05.2021 16:27:40
[ 158 ] NR 2 . P roto kó ł pr z e s łu c han ia po d e jr zane g o
wyraźnego, dawał do zrozumienia, że są jakieś nowe rozkazy i proponował mi przeniesienie na teren ziem odzyskanych. Proponując [mi] jednocześnie pracę w Delegaturze Sił Zbrojnych na ziemiach odzyskanych. Propozycję tą odrzuciłem i pozostałem nadal na terenie Rzeszowskiego. Oficjalnie pełniłem w dalszym ciągu funkcję kier. komórki likwidacyjnej, spełniając jednocześnie polecenia delegatury [nieczytelne – Sił Zbrojnych]. Polecano mi typować ludzi do dalszej nowej pracy i rozprzes[trz]eniać dostarczaną propagandę pisaną. Dostarczałem ją kierownikom powiatów, a ci rozdzielali między wytypowanych sobie ludzi. Zatem 1945 r. zostaje „Hubert” aresztowany, ja straciłem kontakt i szukam go wśród starych dróg do okręgu. W listopadzie 1945 r. nawiązuję kontakt ze spotkanym przypadkowo człowiekiem, znanym mi z poprzedniej pracy jako pracującego w łączności okręgu. Ten dopomógł mi do skontaktowania się z „Olgierdem” [Kazimierzem Rolewiczem317. N]a spotkaniu „Olgierd” krótko a treściwie poinformował mnie o bieżącej sytuacji oraz przypomniał mi, że przysięga nadal obowiązuje i że powinienem pracować. Ustaliliśmy kontakt uliczny w [nieczytelne], na którym po 2–3 tygodniach widzenia się z nim przyjechała do mnie łączniczka od niego z pismem, które upoważniało mnie i polecało zarazem zorganizować do nowej pracy konspiracyjnej. Pracę należało zorganizować na [nieczytelne] cywilnych, znieść wszystkie dawne podziały według starej struktury AK-owskiej, a wprowadzić nowy podział, pokrywający się z podziałem administracyjno-samorządowym. Pracę tą wykonałem w okresie zimy 1945/[194]6, na kierownika Krośnieńskiego wytypowałem kpt. zawodowego „Zimę”, byłego inspektora tego inspektoratu, powiadamiając o tym okręg. Przy nawiązywaniu kontaktu z „Olgierdem” [ppłk. Kazimierzem Rolewiczem] posługiwałem się jeszcze pseudonimem „Pomorski”, który zmieniłem na „Aleksander”. W [r]zeszowskim rejonie nie mianowałem na razie nikogo, na [m]ielecki po dłuższym poszukiwaniu wysłałem „Borynę” [kpt. Józefa Rządzkiego]. Na Przemyśl mianowałem „Harzyna” [„Haszysza” – mjr. Wincentego Stefana Rutkowskiego]. Poleciłem prowadzić pracę w zakresie: komórki informacyjnej, politycznej, gospodarczej, propagandowej, przy której istniała komórka „Ż”, która prowadziła propagandę w wojsku. Stan ten trwał do momentu ukazania się deklaracji politycznoideowej WiN. Dostaliśmy ją po aresztowaniu [Jana] Rzepeckiego318. Po jego aresztowaniu następuje zmiana form organizacyjnych, o tyle że akcja „Ż” z sieci terenowej zostaje wyeliminowana, możliwe że została ona przeniesiona do linii BW [Brygad Wywiadowczych]. W tym czasie w Rzeszowie robi mi się osobiście coraz ciaśniej. UB zaczyna mi wchodzić na pięty. Wobec powyższego, zwróciłem się z prośbą do kier. okręgu [nieczytelne] o przeniesienie mnie w inny teren. Na to otrzymałem propozycję przeniesienia się w [k]rakowskie. Propozycję Ppłk Kazimierz Rolewicz vel Zbigniew Solski („Olgierd”), ur. 18 I 1898 r., zm. 9 II 1986 r.; od kwietnia 1945 r. kierował krakowskimi strukturami konspiracyjnymi; od VI do X 1945 r. aresztowany, nierozpoznany wyszedł na wolność; pełnił funkcję wiceprezesa Zarządu Głównego WiN; w lipcu 1946 r. wysłany do Paryża jako emisariusz WiN na Zachód, później był zastępcą szefa Delegatury WiN za granicą. 318 Płk Jan Rzepecki został aresztowany 5 XI 1945 r. w Łodzi. 317
Historia AK i WiN.indb 158
13.05.2021 16:27:40
Pozn ań, dnia 6 X II 1947 [ 159 ]
tą przyjąłem otrzymując stanowisko kier. [O]kręgu Krakowskiego, z tym że zanim przystąpiłem do przejmowania rozbitego wówczas okręgu, zrezygnowałem z tego stanowiska ze względu na słabe możliwości zakonspirowania się i zalegalizowania. Zaproponowano mnie wybór terenu, nie mogąc się sam zdecydować, po rozglądnięciu się prosiłem o przydzielenie mnie terenu. Ponieważ w tym czasie były wszędzie duże aresztowania, ja czułem się niezbyt mocnym z moimi dokumentami i jednocześnie wyczerpany nerwowo, otrzymałem bezterminowy urlop. W tym czasie odbywały się wybory, a po nich amnestia. Zacząłem zastanawiać się nad możliwością skorzystania [z] amnestii. Nie zdecydowałem się jednak, ponieważ zrozumiałem ustawę amnestyjną w ten sposób, że każdy z czł. WiN może być pociągnięty do odpowiedzialności za szpiegostwo, mimo ujawnienia się. Protokuł przeczytałem, stwierdzam zgodność: /Adam Lazarowicz/ Protokułował: /Czupnik Stanisław/
Historia AK i WiN.indb 159
13.05.2021 16:27:40
Historia AK i WiN.indb 708
13.05.2021 16:28:22
Indeks miejscowości
A Albigowa, k. Łańcuta 305 Andrychów 233 Arnswalde 273 Auschwitz (Oświęcim) 261 B Babica 347 Babice 478 Baby 479 Balarka, pow. Łuck 215 Belgrad 116 Bereza Kartuska156 Berezowica Mała, k. Zbaraża 75, 155, 160, 161, 194, 220, 243, 255, 259, 262, 466, 470, 486, 513, 519, 523, 525, 529, 637 Bergen-Belsen 261 Berlin 203, 265, 513 Będzin 193 Biała (Bielsko-Biała) 258, 394, 636 Biała Krakowska 337, 402, 506, 636 Białobrzegi, pow. Łańcut 298 Białystok 303 Biskupice Radłowskie, k. Brzeska 480 Biskupin 219 Błażejowa 267, 284, 404 Błażowa 32, 46, 47, 69, 79, 104, 106, 204, 275, 298, 305, 331, 382–385, 506 Bochnia 635 Boguchwała 84, 331
Historia AK i WiN.indb 671
Borek Stary 300 Borowicze-Jegolsk 32, 53, 290, 295, 477 Borysław 290, 328 Braciejowa (las) 80, 157, 404, 444, 455, 512 Braciejowa, k. Dębicy 267, 444, 512 Bratkowice 72, 126, 208, 272, 287, 298– 300, 309, 315, 377, 453, 609, 624 Bronowice (dzielnica Krakowa) 432 Brzączowice 282 Brzeg (nad Odrą) 88, 176, 184, 190, 315, 418, 419, 474, 476, 592, 615 Brzesko 95, 218, 283, 284, 477, 615, 635 Brzeziny, k. Dębicy 92, 171, 172, 266, 268, 312, 353, 371, 570 Brzezówka, pow. Dębica 274 Brzeżany 410 Brzostek, k. Pilzna 294 Brzozów 96, 311, 331, 356, 359–362, 378, 394, 407, 514, 608 Budapeszt 116 Budy (dzielnica Rzeszowa) 224, 388, 451 Budziszyn 477 Bujny, k. Piotrkowa Trybunalskiego 332, 333 Bukareszt 116 Bukowsko, k. Sanoka 477 Busk (nad Bugiem) 265 Busko-Zdrój 418 Bydgoszcz 105, 170, 181, 330, 372, 437– 441, 443, 444, 611 Bystrzyca 175, 184, 190, 263, 315, 420, 608 Bytom 289, 299, 332, 352, 438, 519, 614
13.05.2021 16:28:20
[ 672 ] In d eks m ie js c ow o ś c i C
E
Celatyce, k. Jarosławia 316 Chałupki, k. Ząbkowic Śląskich 172, 252, 258, 420, 421, 478, 479, 614 Charków 298 Chicago 278, 334, 396 Chmielnik 291, 298, 460 Chodzież 219, 446 Chołopiny, pow. Łuck 215 Chorzele, k. Ostrołęki 75, 166, 267 Chorzów 118, 519 Chromiakówka, k. Tłumacza 413 Cieplice Zdrój 206, 207, 509 Cieszanów, pow. Lubaczów 352 Cytowiany (Litwa) 276 Czarna, k. Dębicy 81, 314, 318 Czarnków 214 Czarnocin 479 Czchów, pow. Brzesko 375 Czeladź 525 Czerce 396 Czernichów 156 Czudec 408
Elbląg 447, 517
D Dąbie 427 Dąbrowa Górnicza 519 Dąbrowa Tarnowska 447, 635 Dąbrownica, pow. Jarosław 396 Dębica 15, 32, 44, 53, 72, 77–83, 92, 102, 105, 112, 137, 139, 156, 161, 162, 171, 172, 175, 176, 200, 207, 217, 221, 224, 228, 229–231, 233, 235, 244, 248, 250, 256–261, 264, 265, 267–284, 294, 304, 308, 312, 314– 318, 320, 327, 339, 342, 343, 356, 357, 369, 371, 379, 382, 391–394, 397, 398, 402–404, 414, 416, 419– 424, 427, 428, 430, 431, 442–445, 453–457, 471, 473, 475–479, 481, 486, 487, 489, 492, 496, 499, 512, 525, 530, 536, 565, 607, 609, 614, 617, 618, 625 Dobra 396 Drabinianka (dzielnica Rzeszowa) 227, 275, 358, 362, 370, 398 Drawsko Krajeńskie 176, 177, 267, 441, 442, 496 Drohobycz 362 Dynów 47, 275, 305, 331, 360, 397, 506 Działdowo 160 Dzikowiec 301
Historia AK i WiN.indb 672
F Fulton 114 Futoma, k. Rzeszowa 305 G Gawryłowa 276 Gdańsk 88, 89, 143, 164, 165, 169, 170, 177, 186, 191, 212, 223, 357, 368, 434–438, 448, 451, 452, 474, 490, 516, 517, 638, 639 Gdynia 434–436 Gelsenkirchen (Niemcy) 311 Gębiczyna, pow. Dębica 403, 416, 456, 457, 481 Glinik 269 Gliwice 49, 50, 177, 184, 186, 274, 276, 288, 289, 360, 444, 525, 608, 617 Głogów Małopolski 272, 287, 299, 309, 332, 344, 377, 507, 624 Gniezno 105 Gnojnica, pow. Dębica 167, 181, 269, 271, 402–404, 454 Golcowa, pow. Brzozów 394 Gołęczyna, k. Dębicy 83, 233, 270, 275, 276, 280, 382, 404, 479 Gołuchowice 75, 161 Gorlice 357, 367, 472 Góra Ropczycka, k. Sędziszowa Małopolskiego 261, 477 Graba 396 Grabówka, pow. Dębica 280 Grodkowice 274, 280 Grudna Górna 457 Gryfin 333, 384 Grzęska 301 Gumniska-Fox, k. Dębicy 77–79, 83, 137, 244, 258, 270, 283, 284, 391, 430, 444, 455, 467, 479, 493, 512 H Haga 52 Halicz 447 Hamilton, k. Toronto 383 Harta 47 Huboczek, pow. Równe 327 Hyżne 204, 390, 506
13.05.2021 16:28:20
In de ks miejsco w o ści [ 673 ] I Innsbruck (Austria) 106 J Jabłonica Polska, k. Brzozowa 360 Jadowniki Podgórne, k. Brzeska 283, 284 Jagorzyce, k. Dębicy 420 Jarosław 32, 213, 224, 236–238, 241, 293, 301, 335, 336, 341, 355, 357, 363, 396, 399, 418, 502, 638 Jasionka 331 Jasiów 332 Jasło 69, 75, 77, 161, 163, 166, 245, 267, 321, 322, 330, 336, 354, 357, 366– 368, 472, 473, 611 Jawor (las) 403, 404 Jaworze Górne 85, 456 Jaworzno 476, 507 Jegolsk 32, 53 zob. też Borowicze-Jegolsk Jelenia Góra 109, 164, 165, 174, 190, 200, 206–208, 241, 252, 266, 274, 289, 362, 412, 413, 422, 423, 432, 440, 448–450, 509, 516, 616, 636 Jezierna, pow. Zborów 410 Jędrzejów 194 Jurczyce 455 K Kałużówka (las) 82–85, 265, 276, 318, 419, 625 Kamienica 421 Kamieniec 443 Kamień, pow. Kraków 77, 161 Kamionka, pow. Dębica 267 Karań, k. Kamionki Strumiłowej 413 Karłowice (dzielnica Wrocławia) 190, 273, 414, 475, 487, 488 Karpacz 189, 410 Kartuzy 433–435 Katowice 92, 97, 100, 102, 103, 105, 106, 142, 143, 145, 165, 167, 169, 183, 191, 204, 208, 211, 230, 277–279, 282, 287–289, 307, 309, 311, 321, 330, 414, 438, 445, 447, 449, 453, 458, 481, 507, 611, 615, 616, 619, 635, 637–639 Kawęczyn, pow. Dębica 402 Kazimierz-Osiedle 193 Kępa, k. Dębicy 278 Kielce 98, 134, 212, 282, 286 Kielnarowa 291
Historia AK i WiN.indb 673
Kiełpino, pow. Kartuzy 300, 313, 314, 316, 422, 433, 435, 436, 448 Kloštar Ivanić (Chorwacja) 299 Kłobuck 275 Kłodzko 88, 89, 103, 132, 155, 175, 184, 190, 200, 218, 241, 247–249, 263, 340, 341, 360, 413, 415, 417–420, 429, 432, 446, 474, 476–479, 498, 499, 612–615, 618 Kolbuszowa 90, 92, 127, 128, 183, 269, 301, 304, 308, 309, 316, 332–334, 348, 356–360, 370, 405, 406, 436, 471, 504, 505, 606, 618, 626 Kołomyja 419 Konary, k. Dąbrowy Tarnowskiej 269, 445 Korzeniów 270, 571 Koszalin 442, 443 Koszary (przysiółek k. Łososiny Górnej) 458 Koszyce Wielkie, pow. Tarnów 315 Kowalowo, pow. Tarnów 507 Kozy, pow. Bielsko-Biała 394, 421 Kraków 15, 30–32, 34, 38–41, 49, 50, 58, 64, 66, 69, 75, 76, 81, 85–87, 90–97, 99–101, 106, 127, 135, 136, 143, 145, 157, 163–165, 167, 171, 175, 176, 181–183, 186, 187, 191, 194–198, 208, 210, 211, 213, 216, 218, 221, 223, 225–227, 229, 231, 233, 234, 236–238, 241, 244, 245, 248, 251, 256, 265–268, 270–272, 274, 275, 277, 280–282, 286–288, 292, 294– 296, 298, 302, 303, 306–310, 313, 317–322, 326, 329, 331, 332, 335– 337, 339, 341, 344–350, 353–356, 363–365, 368, 371, 387, 390, 405, 408, 414–416, 419, 422, 426, 429, 431, 432, 440, 445, 449, 451–454, 458, 460, 462, 467, 468, 471, 472, 474, 479, 481, 482, 490, 498, 499, 502, 512, 515, 531, 539, 542, 606, 607, 609, 610, 612, 614, 615, 618, 621, 636 Krosno 66, 163, 165, 321, 336, 354, 356, 357, 366, 367, 397, 420, 472, 473, 611 Krzątka 301 Krzepice 275 Krzywice, k. Strzelina 235, 427 Kujbyszew 98, 328 Kurów, k. Żywca 479 Kuryłówka 396 Kutkosz, pow. Złoczów 478 Kuźnice, k. Włocławka 354 Kwilcz, k. Międzychodu 266
13.05.2021 16:28:20
[ 674 ] In d eks m ie js c ow o ś c i
Lasek, pow. Nowy Targ 394 Latoszyn, pow. Dębica 83, 391 Legionowo 98, 101, 193 Legnica 190, 479 Lesko 393 Leżachów 396 Leżajsk 207, 345, 396 Lipowa, k. Ząbkowic Śląskich 252, 258, 421, 482, 616 Londyn 27, 28, 32, 36, 37, 45, 55, 69, 71, 102, 129, 253, 305, 476, 483, 489, 522, 546, 553, 554, 621 Lubaczów 236, 238, 323, 357, 369 Lubień, k. Piotrkowa Trybunalskiego 479, 480, 614 Lublin 26, 98, 101, 170, 453 Lubzina, k. Dębicy 265, 280, 318 Lutcza 295 Lwów 15, 75, 78, 94, 98, 118, 120, 126, 161, 202, 245, 364, 278, 279, 331, 337, 340, 347, 352, 360, 362, 380, 410, 413, 425, 460, 480, 498, 507, 621
Medyka, k. Przemyśla 478 Miechowo 231 Miechów 282, 447, 517 Miejsce Piastowe, k. Iwonicza 332, 339 Mielec 38, 79, 92, 133, 199, 200, 235, 265, 266, 268, 272, 273, 294, 304, 317, 356, 357, 367, 394, 455–457, 472, 480, 481, 556, 618 Międzygórze, pow. Bystrzyca 608 Milicz 267 Miłocin (dzielnica Rzeszowa) 338, 400, 401, 537 Minoga, k. Olkusza 75, 77, 161, 171, 467 Mińsk 160 Mińsk Mazowiecki 436 Modlin, pow. Warszawa 109, 160 Mokłuczka, k. Błażowej 53, 204 Monachium 55, 334 Moskwa 26, 36, 41, 52 Moszczenica 479 Moszówka, k. Rzeszowa 286 Mościska, k. Przemyśla 301, 355 Mrowla, pow. Rzeszów 287, 299, 507 Mühlberg (nad Łabą) 37 Murnau 273, 383
Ł
N
Łagów 290 Łańcut 236, 291, 306, 356, 340, 359, 450, 452, 523 Łączki Kucharskie 269, 280, 315, 419, 421, 443, 570 Łękawica, k. Tarnowa 418 Łęki Górne, pow. Dębica 257, 276, 536 Łososina Górna, k. Limanowej 458 Łódź 48, 50, 94, 95, 98, 134, 158, 214, 223, 225, 270, 295, 332, 480, 519, 523 Łubianka 162 Łubniów, k. Ząbkowic Śląskich 252, 258, 421, 479
Nagykanizsa (Węgry) 270 Nakło (nad Notecią) 371, 372, 444 Nawsie, k. Dębicy 312 Neubrandenburg 434 Neuengamme 261 Niebylec 295, 311, 331, 383, 390, 506 Niechobrz, pow. Rzeszów 326, 401, 408 Niedźwiada 269 Nienadowa 481 Niestawice, pow. Radziechów 417 Nisko 229, 265, 356, 357, 367, 368, 386– 388, 472 Nosówka, pow. Rzeszów 364 Nowa Dęba 427 Nowy Sącz 636 Nowy Targ 636 Nysa 50, 99, 221, 222, 277, 281, 610
L
M Magdeburg 434 Majdan Królewski 301 Majdan Sieniawski 396 Majewo, k. Jeleniej Góry 289, 423, 437, 450, 516 Malbork 215, 223 Mała, pow. Dębica 269, 314, 377, 421, 443 Marciszów, k. Zawiercia 276, 447 Matysówka, k. Rzeszowa 32, 296, 462
Historia AK i WiN.indb 674
O Odessa 380 Olchowa 453, 454 Oleśnica 260, 416, 428 Olkusz 447 Olszany, k. Przemyśla 478 Olsztyn 118, 285, 315, 419
13.05.2021 16:28:20
In de ks miejsco w o ści [ 675 ] Opole 215, 435 Oranienburg 481 Ostrowiec Świętokrzyski 202, 212 Ostrowy Tuszowskie 394 Ostrów Mazowiecka 304, 523 Oświęcim 337 P Paryż 55,158, 290, 413 Pelplin 435, 436 Piaseczno 202 Pilzno 81, 83, 98, 217, 249, 268, 314, 416, 422–424, 456, 489, 571, 572, 624 Pińczów 447 Piotrków Trybunalski 332, 480 Pisarowce, k. Sanoka 480 Pobitno (dzielnica Rzeszowa) 222, 291, 293, 306, 307, 323, 364, 407, 447, 452 Podgrodzie 264 Podkowa Leśna 418 Pogwizdów 268, 377 Pogwizdów Nowy 401, 465, 507 Pogwizdów Stary 344 Połomeja 83, 157, 403 Połomia 403, 496 Poręby Kupieńskie 504 Poronin 64, 205, 279, 449, 615 Potulice, k. Bydgoszczy 639 Poznań 93, 102, 105, 153, 155, 164, 168– 170, 177, 180, 184, 186, 203–205, 245, 249, 264, 295, 298, 299, 309, 310, 321, 323, 330, 331, 342, 364, 399, 405, 427, 432, 437, 439–445, 447, 452, 453, 474, 485, 504, 517, 518, 611, 639 Praga 114 Pruszków 162, 356, 523 Przecław, pow. Mielec 394 Przemyśl 32, 66, 89, 96, 158, 163, 165, 199, 200, 224, 236–238, 241, 281, 290, 301, 305, 341, 349, 352, 355– 357, 362, 364, 365, 397, 453, 478, 502, 608, 610 Przeworsk 40, 221, 222, 236, 238, 299, 329, 345, 357, 363, 396, 412, 452 Przyborów 233, 256, 274, 280 Przybyszówka (dzielnica Rzeszowa) 268, 299–301, 313, 333, 339, 374, 375, 383, 384, 398, 401, 507 Przygłów 479 Psie Pole (dzielnica Wrocławia) 316 Pułtusk 513 Pustków 280
Historia AK i WiN.indb 675
R Radom 268, 523 Radziechów, k. Rawy Ruskiej 270 Rakowice (dzielnica Krakowa) 86, 87, 93, 135, 194, 195, 197, 221, 244, 265, 287, 422, 432, 499, 458, 467, 510, 539, 610 Rawa Ruska 77, 380, 460 Rawicz 269, 273, 294, 311, 413, 453, 478 Riazań 98 Rimini (Włochy) 281 Rokietnica 300 Rokszyce, pow. Piotrków Trybunalski 333 Ropczyce 83, 248, 249, 267–269, 274, 415, 477, 571 Równe 396, 455, 475 Róża 32 Różanka, k. Strzyżowa 301 Rudna Mała 112, 377, 473, 507, 536 Rudna Wielka 301, 326, 377, 401, 452, 463, 535, 536 Rudnik (nad Sanem) 94, 340 Ruska Wieś (dzielnica Rzeszowa) 292, 293 Rybnik 216, 230, 231, 278, 291–293, 309, 402, 452 Rzeszów 29–34, 38–40, 46, 47, 53, 54, 60, 66, 69–72, 78, 79, 81–86, 88, 90–93, 95, 96, 98, 103, 104, 107, 109, 112, 124, 128, 135, 136, 138, 145, 157, 158, 162–164, 172, 174, 181–183, 203–207, 210–212, 215, 216, 221– 228, 230, 237, 238, 241, 244, 245, 247, 248, 264–266, 269, 275–288, 290–307, 309–314, 316–320, 322, 323, 326–334, 336–350, 352–365, 367–372, 375–380, 382–384, 386, 388–392, 394, 396–402, 404, 405, 407–410, 412, 416, 419, 421, 422, 430, 438, 440, 444, 447–453, 457, 460–465, 471–473, 479, 486, 489, 494, 498, 501, 502, 505–509, 511, 512, 523–526, 530–534, 537, 541, 544, 550, 551, 555, 558, 573, 579, 585, 606–611, 613, 616–619, 623– 625, 627, 628, 636, 640 Rzochów, pow. Mielec 375 Rzym 55, 375 S Saloniki 380 Sanok 163, 164, 354, 355, 357, 367, 393, 394, 472, 473
13.05.2021 16:28:20
[ 676 ] In d eks m ie js c ow o ś c i Sawin 98 Sędziszów Małopolski 53, 83, 167, 224, 230, 266, 267, 269, 271, 276, 302, 308, 402, 403, 419, 420, 476, 477, 570, 572, 623 Siedlce 101 Skała, pow. Olkusz 194, 195, 432, 467 Słocina (dzielnica Rzeszowa) 275, 290, 339, 350, 370, 372, 380, 401, 452 Słońsk, k. Inowrocławia 321 Słotowa, pow. Dębica 422, 487 Sofia 116, 193 Sokołów Małopolski 300, 316, 332, 359, 463, 505 Somonino (Samanino), k. Gdańska 435, 436 Sopot 182, 281, 434, 435, 490 Spytkowice 274 Stalinogorsk 47, 280, 296, 356 Stalowa Wola 369, 385 Stanisławów 303, 309 Staniszów, pow. Kolbuszowa 477 Staromieście (dzielnica Rzeszowa) 237, 238, 285, 290, 292, 299, 300, 302–304, 312, 328, 333, 334, 349, 350, 369, 376, 384, 389–391, 399, 400, 410, 464, 526 Stojańce 301 Stryj 380 Strzegocice, pow. Dębica 280, 403, 422, 456 Strzyżów 53, 245, 295, 306, 311, 390, 626 Sucha Beskidzka 349, 476 Sulejów 479 Swierdłowsk 32, 295 Swoszowice (dzielnica Krakowa) 225, 271, 318 Szczawa 225 Szczawnica 195 Szczecin 114, 134, 143, 164, 165, 177, 186, 284, 291, 341, 436, 438, 442, 443, 474, 496, 639 Szegdy, k. Majdanu Sieniawskiego 396 Sztokholm 55 Szydłów, pow. Stopnicki 194 Ś Środa Śląska 190, 206 Świdnica 428 Świlcza 127, 278, 300, 331–333, 384, 401, 507 Świnoujście 177
Historia AK i WiN.indb 676
T Tarnobrzeg 199, 200, 294, 356, 357, 368, 436, 472, 625 Tarnopol 75, 161, 410, 418, 523, 525, 530 Tarnowiec 353 Tarnów 32, 96, 261, 269, 270, 273, 276, 281, 296, 315, 317, 368, 394, 400, 404, 408, 418, 426, 427, 429, 447, 455, 471, 476, 480, 487, 489, 507, 610, 614, 618, 635 Toruń 281, 434, 435 Triest 114 Tryńcza 396 Trzciana 127, 279, 288, 289, 300, 331, 332, 334, 380, 383, 384, 463, 507, 527 Trzebownisko 112, 299, 300, 304, 370, 371, 388, 389, 537 Trześniów, pow. Brzozów 299 Trzęsówka, gm. Cmolas 344 Tula 160 Tyczyn 145, 289, 300, 313, 316, 317, 405, 506 U Ujazdy, k. Dynowa 380 W Wadowice 345, 636 Wałbrzych 190, 252, 279, 396, 418, 428, 474, 476, 592, 614 Warszawa 15, 29, 41, 42, 45, 49, 50, 58, 64, 65, 70, 75, 98, 101–103, 105–109, 116, 118, 120, 124, 128–131, 135– 137, 142, 149, 160, 167, 182, 193, 199, 202–204, 206, 207, 212, 214, 215, 217, 220, 223, 229, 233, 235, 236, 241, 245, 264, 265, 271–273, 278, 279, 282, 286, 288, 290, 303, 304, 308, 328, 344–346, 349, 350, 356, 358, 366, 371, 385, 396, 400, 413, 418, 431, 434, 447, 449, 460, 463, 464, 466, 479, 484, 486, 489, 492, 496, 498, 501, 504, 506, 510, 511, 513, 515, 519, 523, 525, 528, 529, 531, 610, 617, 619, 635, Werynia, k. Kolbuszowej 128 Wiązownica, pow. Jarosław 396 Wiedeń 116, 243, 352 Wieliczka 85 Wielka Wieś 75, 161, 195 Wielopole (Skrzyńskie) 83, 268, 312, 315, 353, 420
13.05.2021 16:28:21
In de ks miejsco w o ści [ 677 ] Wiesbaden 126 Wiśniowa 322, 340, 398 Wola Komborska, pow. Krosno 378 Wola Zgłobieńska 227 Wola Żyrakowska 372 Wolbrom 432 Woldenberg 273, 413 Wrocław 52, 75, 88–90, 92, 102, 103, 105, 106, 108–110, 118, 120, 131–134, 149, 164, 165, 170, 172–177, 180, 184, 186–190, 192, 201, 206, 207, 218, 233–235, 243, 247–253, 255– 262, 266, 267, 269, 270, 273, 274, 281, 283, 286, 299, 305, 312, 316, 317, 321, 329, 330, 339–344, 350, 354, 356, 358, 362, 367, 389, 398– 401, 410, 412–431, 435, 437, 438, 441, 444, 445, 448, 458, 459, 465, 470, 473–482, 487, 488, 490, 499, 500, 516, 526, 527, 539, 541, 589, 611–619, 636, 638 Wronki 66, 98, 106, 225, 321, 330, 355, 639 Wrzeszcz (dzielnica Gdańska) 165, 435, 436 Wrzosy 333 Wyszków 513 Z Zabrze 49, 64, 100, 103, 142, 182, 204, 229, 230, 282, 289, 299, 303, 310, 311, 316, 352, 447, 449, 450, 458, 487, 496, 507, 607, 610, 615, 616 Zaczernie 91, 109, 299, 302, 316, 331, 464 Zagorzyce, pow. Dębica 271, 315, 476, 478
Historia AK i WiN.indb 677
Zagórz, k. Sanoka 378 Zakopane 64, 77, 90, 99, 104, 167, 168, 187, 195, 206, 226, 256, 271, 272, 289, 298, 307, 349, 400, 431, 434, 439, 440, 443, 447, 448, 458, 460, 462, 481, 490, 542, 616 Zalesie, pow. Rzeszów 342 Załęże 327, 357 Zamość 111, 307 Zassów, pow. Dębica 32, 233, 235, 256, 270, 272, 427, 481, 571 Zawada, pow. Dębica 281 Ząbkowice Śląskie 175, 184, 190, 263, 315, 420, 592, 614, 616 Zbaraż 75, 161, 294, 529 Zgierz, pow. Łódź 273 Zgłobień, pow. Rzeszów 331, 382 Zielenice, k. Sztumu 215 Zielona Góra 362 Ziębice 133, 252, 258, 421 Złotokłosie, k. Grójca 418 Zurich 380 Ż Żabikowo, k. Poznania 108, 169, 187, 203, 313, 440 Żnin, k. Bydgoszczy 15, 64, 93, 105, 169, 186, 217, 218, 264, 421, 427, 444– 446, 484, 498, 611 Żurawica, k. Przemyśla 355 Żurawiczki, pow. Przeworsk 335 Żytomierz 307 Żywiec 636
13.05.2021 16:28:21
–Indeks nazwisk–
Indeks nie obejmuje rozdziału Bibliografia. Pogrubiono strony, na których zamieszczone są przypisy z notami biograficznymi; kursywą oznaczono nazwiska autorów opracowań i strony, na których występują jako autorzy. A Abramowicz Roman 113, 134 Adamczewscy NN, z Zakopanego 206, 298 Adamczyk Józef zob. Frankiewicz Józef Ajzef Leon zob. Andrzejewski Leon Alberg Emanuel zob. Karpiński Jan Albrecht Jerzy 202 Ambrożowie, małżeństwo 269 Anders Władysław 34, 106, 281, 312 Andrzejewski Leon (recte Ajzef Leon) vel Lajb Wolf Ajzen 98, 204, 509 Arciszewski Tomasz 34, 41, 554 Argasiński Zbigniew („Wyrwa”) 364 Artyniuk Tomasz 137 Augustyn Agata 215 Augustyn Stanisław („Jeleń”, „Noc”, „Wacek”) vel Zbigniew Olchowski 216, 231, 282, 291, 452, 575, 576 B Babiński Marian („99”) 215, 223 Bachner Tadeusz 109, 523, 524 Badyna Karol 138 Balbus Tomasz 54, 71–73, 90–92, 95, 100, 102, 106, 110, 134, 141, 143–145, 149, 166, 188, 200, 203, 205, 207, 218, 233, 243, 248, 266–268, 270, 273, 274, 277, 289, 291, 307, 321, 330, 339, 343, 344, 349, 370–372, 394, 404, 410, 413–424, 426, 427, 429, 430, 438, 444, 447, 475–479, 481, 589, 597
Historia AK i WiN.indb 678
Balicki Feliks 496, 497 Bałda Jan („Piotr”) 32, 291, 296, 462, 577, 582 ( fot. 202 – s. 462) Bałda Ludwik („Bartek”, „Krzywka”, „Śmigaj”) 298, 460 Bandrowicz Stefania 289 Baran Paweł („Wytrwał”) 571 Baran Piotr („Blizbor”, „Dziadek”, „Jan”) 53, 331, 347, 382, 383, 405, 407, 535, 558, 584 ( fot. 168 – s. 383) Bartosik Władysław („Broda”) 265, 574 ( fot. 99 – s. 264) Bartosz Stanisław („Mieczyk”) 283–284, 314, 569 ( fot. 107 – s. 283, fot. 128 – s. 314, fot. 129 – s. 316) Bartosz Władysław 230, 265, 271, 403 Bartuś Julian („Romański”) 363 Basak Waldemar 394 Basara Józef zob. Marszałek Ludwik Batory Józef („Argus”, „August”, „Kwiatkowski”, „Orkan”, „Wojtek”) vel Józef Bożeński vel Jan Dul 15, 64, 73, 87, 90, 102, 124, 128, 271, 528, 529, 580, 594, 601, 610 ( fot. 53 – s. 128) Bąk NN, folksdojcz z Dębicy 276 Bąk Stanisław („Wicek”) 300, 301, 316, 331, 358, 359, 380, 504, 505, 618 ( fot. 155 – s. 358) Bełch Józef („Reguła”, „Róża”) 212, 213, 301–302, 316, 374, 375 Bentkowski Aleksander 136 Bereś Michał („Bem”) 580 ( fot. 227 – s. 624) Berezowski Zygmunt 55
13.05.2021 16:28:21
In deks n azw isk [ 679 ] Beria Ławrientyj 27, 28, 41 Berling Zygmunt 37, 285 Berman Jakub („2”) 60, 202 Bernatowicz Zbigniew („Basia”, „Bogusław”, „Miś”, „Zdzichu”) 104, 616 Biedroń Tomasz 593 Biel Czesław („Bartosz”) 177, 441–443 Bielawski Kazimierz 378 Bielenda Józef 408 Bieniek Jan („Poręba”) 383, 583 ( fot. 169 – s. 384) Bieńkowska Stefania („81”, „607”, „Funka”, „Lipecka”, „Maryna”) 206, 509, 616 Biernat-Bierut Monika 149 Bierut Bolesław 93, 95, 106, 107, 118, 129, 130, 136, 148, 207, 282, 286, 355, 410, 479, 606 Biestek Tadeusz („Dziewin”) 427, 612 Biestek Włodzimierz 427 Bik Józef, starosta mielecki 200, 368 Bik Józef, oficer śledczy 100, 143 Biliński Mirosław („170”, „Andrzej”) 66, 95, 293, 364, 606 Bińka Edward 378 Blok Franciszek („Soplica”) 574 Błażej Franciszek („Bogusław”, „Kwiatkowski”, „Paweł”, „Polański”, „Poleski”, „Ponton”, „Robert”, „Roman”, „Tadeusz”, „Tomasz”, „Wrzos”, „Zbyszek”) 15, 39, 45, 58, 64, 87, 90, 97– 100, 124, 128, 139, 148, 183, 196, 203, 215, 216, 221, 226, 231, 232, 245, 264, 271, 278, 286–288, 292– 294, 296, 298, 301, 302, 307, 312, 313, 316, 321, 326, 338, 349, 357, 363, 373, 374, 376, 377, 402, 429, 448–451, 460, 462–464, 499, 510, 528, 529, 539, 542, 578, 603, 609 ( fot. 110 – s. 286, fot. 134 – s. 326) Błażej Jan („Julian”) 97 Błażej Ludwik 330 Błażewski Wiktor Tadeusz („Dańczak”, „Orlik”) 112, 127, 223, 317, 326–327, 372, 377, 379, 380, 384, 397–402, 405, 454, 463, 464, 504, 505, 507, 509, 526, 527, 535, 556 ( fot. 136 – s. 327) Błażyński Zbigniew 118 Błochowiak Edmund („RWD”) 217–219, 232, 245, 246, 484 Bojanowski Ludwik 53, 112, 345, 347, 379, 399, 473, 534–536, 555 Bokszczanin Janusz („Bartek”, „Lech”, „Sęk”, „Wir”) 29, 42, 45, 594
Historia AK i WiN.indb 679
Bonarek Rudolf („Hanys”) 294, 578 Bordiugow Giennadij A. 36 Borek Kowal („Mały”) 566 Borek Stanisław („Młot”) 96, 238, 303, 333, 334, 349, 350, 369, 389, 391, 608 ( fot. 120 – s. 303, fot. 171 – s. 389) Borkowski NN, nauczyciel 322 Borowiec Janusz 215, 216 Borowiec Włodzimierz 72 Borowski Henryk („Borowy”, „Trzmiel”) 128 Boryczka Adam 73 Bożeński Józej zob. Batory Józef Bór-Komorowski Tadeusz 41, 234, 256, 479, 554 Bruchnalski Wilhelm 352 Brudzińska Krystyna 444 Brudziński Jan 90, 426, 429 Brydak Edward („Andrzej”, „Bór”, „Korab”, „Socha”) 71, 221, 284–285, 290, 299, 508, 574, 580 ( fot. 109 – s. 285, fot. 117 – s. 299, fot. 194 – s. 440) Brydak Julian („Borek”) 575, 582 Brzęk Gabriel („Dewajtis”) 31, 71–73, 79, 100, 110, 129, 142, 146, 147, 275, 314, 575 ( fot. 22 – s. 80, fot. 170 – s. 385) Buczek Henryk 165, 267 Buczkowie, rodzina 165 Bugajski Ryszard 146 Bukała Marcin 371 Bukowiński Zygmunt 109, 131–134, 470, 477, 478, 480, 483 Bulanda NN, pracownik OUL 260, 426 Burczyk Maria („Marysia”) 96 Burda Józef 370, 373 Burówna Emma 66 Bury Sławomir 376 Buś Edward („Jaśmin”) 224, 225 Byszuk Dariusz 304 Bzymek-Strzałkowski Edward („Bazyli”, „Grudzień”) 30, 101, 202 C Cag Leon („Nieznański”, „Wilk”) 96, 331, 359, 360, 405, 608 Cannadine David 116 Cesul Jan 303 Cękuś Andrzej („Baltazar”) 595 Charchut Kazimierz („Grzmot”, „Michał”, „Spłonka”) vel Kazimierz Drozd 132, 476, 612 Chłapowska Zofia („Goździk”) 290
13.05.2021 16:28:21
[ 680 ] In d eks naz wi sk Chłapowski Zygmunt („Bil”, „Dryl”, „Leon”, „Oskar”) 290–291, 575 ( fot. 112 – s. 290) Chmiel Antonina („Zacharia”) 290 Chmiel Karol („Grom”, „Katonowicz”, „Leon”, „Polański”, „Zygmunt”) 15, 64, 74, 87, 106, 118, 124, 128, 130, 140, 267, 271, 272, 289, 308, 312, 490, 528–530, 566, 602, 612 ( fot. 42 – s. 105, fot. 101 – s. 271) Chmiel Walenty 89, 290 Chmielarz Andrzej 29, 44, 144 Chmielowiec Piotr 361, 378 Chodacki Zdzisław („Migdał”) 568 Chodorowska-Dzikiewicz Irena 73 Chojnacki Mieczysław 128, 130, 147 Chomicz Stanisław („Malina”) 294 Chorseccy NN, z Tarnowa 317 Chorzempa Rudolf („Feliks”, „Narcyz”) 364–366, 508, 607 ( fot. 213 – s. 508) Churchil Winston 114 Ciebień Eleonora („Brzoza”) 584 Cieplińska Jadwiga 129 ( fot. 54 – s. 129) Ciepliński Łukasz („Antek”, „Apk”, „Bogdan”, „Konrad”, „Ludwik”, „Nowak”, „Ostrowski”, „Pług”, „Teresa”) vel Marian Kaczmarek vel Łukasz Zieliński 15, 16, 26, 30, 31, 34, 38–40, 46, 49, 55, 58, 60, 62, 64, 70, 72, 73, 81, 85–90, 93, 94, 99–103, 104–106, 108–110, 118, 124, 125, 128, 129– 131, 137–140, 142, 143, 146–149, 162, 164, 165, 167, 168, 174, 177, 181, 182, 189, 202, 204, 206, 210, 112, 213, 216, 221, 222, 225, 231, 234, 236, 244, 247, 248, 266, 267, 271, 272, 274, 278, 279, 281, 283– 292, 295, 298–300, 302, 303, 306– 310, 312, 313, 316–321, 332, 335, 337, 344, 346, 372, 376, 383, 386, 388, 402, 404, 405, 408, 410, 412– 417, 423, 429, 432, 433, 437, 438, 440, 441, 443, 445–454, 457, 458, 460, 462–465, 468, 471–475, 485, 489, 492, 493, 500, 503, 504, 506– 508, 511, 512, 515–517, 521, 528– 532, 539, 540, 542–544, 547, 549, 550, 552, 557, 574, 580, 594, 600, 610, 611, 638 ( fot. 32 – s. 88, fot. 37 – s. 100, fot. 54 i 55 – s. 129, fot. 61 – s. 146, fot. 108 – s. 284, fot. 196 – s. 448) Cieśla Adam („Stach”) 298 Cieśla Zygmunt („Orkan”) 298 Cieślik Czesław („Agawa”) 582
Historia AK i WiN.indb 680
Cieślińska-Skrzypiec Irena („Barbara”, „Ćwiklińska”, „Irena”, „Krynicka”, „Myszka”) 99, 211, 224, 227, 238, 303–304, 340, 344, 345, 347–349, 609, 610 Cisek Adam 270 Cisek Irena 270 Cisek Jacek 270 Cisek Jan Kanty 270 Cisek Władysław („Rom”) 88, 103, 120, 132, 164, 174, 184, 187, 189, 191, 248–250, 251–254, 270, 412–416, 428, 429, 470, 474, 480, 482, 502, 503, 541, 591, 612 Ciuroś NN („Staszek”) 231 Cwen Antoni („Maszynowski”, „Roman”, „Ryś”, „Szybki”) 79, 156, 229, 330, 332, 265, 270, 272, 280, 282, 320, 410, 566, 616 Cwen Artur („Ren”) 410 Cyra Adam 120 Czajak-Rudnicka zob. Krupa Maria Czajak-Rudnicki Franciszek („Lampart”, „Maczuga”) 301, 333, 334, 383, 384 ( fot. 142 – s. 333) Czaplicki Józef (recte Kurc Izydor) (przydomek „Akower”) 93, 97, 98, 143, 147, 160 Czarnecka Janina 65, 528, 529 Czarnecki Józef 66 Czartoryski-Sziler Piotr 118 Czech Bronisław 378, 514 Czerepak Adam („Papier”, „Pion”) 280, 568 Czernik Gustawa („Ciotka”, „Fiołek”) 290, 292, 302, 311, 369 Czuchra Józef („Orski”) 394 Czupnik Stanisław 105, 109, 153, 155, 159 Czyż Henryk („Prom”) 568 Czyż Józef Jan („Baltazar”, „Kasper”, „Wołosz”, „Wołysz”) 299–302, 311, 314, 316, 331, 369, 371, 376, 388, 389, 391, 410, 412, 464, 578, 584 ( fot. 118 – s. 299) Czyż Władysław 135 D Danecki Witold A. („Błękitny”) 452 Danowski Zbigniew zob. Ździebło Dominik Dąbek Władysław („Anna”, „Lechicki”, „Zawadzki”) 52, 163, 227, 334, 353, 354, 357, 359, 362, 367, 383, 409, 587 ( fot. 151 – s. 353)
13.05.2021 16:28:21
In deks n azw isk [ 681 ] Dąbrowa-Kostka Stanisław zob. Kostka Stanisław Dąbrowski Jan 76 Dąmbski Stefan 361 Dekutowski Hieronim („Zapora”) 394 Demidowicz-Demidecki Aleksander 55 Dębski Antoni („Gryf ”, „Radwan”, „Swoboda”) vel Tadeusz Olszewski 306, 453 ( fot. 197 – s. 453) Dębski Wacław 576, 581 zob. też Ślaski Lucjan Długosz Adam („Dębina”) 580 ( fot. 226 – s. 624) Dobek Zygmunt zob. Strumski Władysław Dobrucki Leon 361 Dobrzyński Wacław 203 Dolińska Walerie z d. Posacka 454 Dominik Władysław 45 Drabik Irena z d. Mazek („Morfina”, „Pantera”) 420, 478–479, 613 Draus Jan 128, 302, 375 Drohomirecki Kazimierz 466, 477 Drozd Kazimierz zob. Charchut Kazimierz Droździewicz Adam („Jaskółka”) 367 Duduś Ludwik („Ludomir”) 132, 477–478, 613 Dudzińska Halina 348 Dul Jan zob. Batory Józef Dunin Barbara zob. Szpot-Dunin Barbara Dunin Maria 431 Durda Józef („Czarny”) 248, 249, 415, 426, 591 Durys Albin („Grzegorz”) vel Albin Szymański 133, 343, 429, 479, 481, 591, 612 Dwornik Mieczysław („Biały”) 231, 258, 421, 430 Dyba Konrad 270 Dybowski Henryk 277, 382, 473, 536 Dybowski Konrad Stefan/Konstanty („Korwin”, „Sęp”, „Zet”, „Zyberg”, UB „Komar”) 95, 112, 348, 349, 606 Dybowski Władysław 349 Dydo Stanisław („Franciszek”, „Franek”, „Paweł”, „Steinert”) 88, 103, 120, 132, 164, 174, 175, 177, 180, 184, 189, 191, 206, 207, 248–250, 253, 260, 261, 263, 267, 274, 280, 342, 398, 399, 414, 415, 417, 422, 425–428, 444, 445, 470, 474–476, 480, 482, 487, 590, 591, 594, 606, 613 ( fot. 39 – s. 103, fot. 68 – s. 174, fot. 74 – s. 184, fot. 95 – s. 248, fot. 180 – s. 399) Dyduch Stanisław 134, 617
Historia AK i WiN.indb 681
Dynia Władysław („Dorsz”) 376 Dytry Mieczysław 111 Dziekoński Kazimierz („Bruno”, „Orlik”, „Orlik II”) vel Jan Przewłocki 40, 112, 163, 177, 227, 305–307, 316, 327–331, 334, 339, 347, 348, 353, 354, 357–363, 371, 372, 377–380, 384–386, 388, 390, 397–402, 405, 438, 442, 443, 452, 463–465, 505, 514, 525–527, 536, 587, 639, 640 ( fot. 137 – s. 328, fot. 179 – s. 397) Dzieniowski Mieczysław („95”/„96”) 215 Dzierżyńska Helena („Maria”) 608 Dzierżyńska Maria („Karek”, „Kot”, „Maria”, „Marta”) 145, 227, 228, 293, 344, 353, 358, 369–371 ( fot. 83 – s. 228) Dzikiewicz Lech 73 Dziuba Adam 276 E Elgiet NN 252, 432 Engel Jan 66 Erazmus Józef („Anhelli”) 32 F Faix-Limanowski Franciszek („Turnia”) 286 Feret Franciszek 126 Fieldorf Emil („Nil”) 29, 33 Figiel Stanisław 66 Filip E. vel Lisowski 72 Filipek Mieczysław („Prędki”) 569 Filipowskie siostry [Stanisława i Anna pri mo voto Ślaska] 224–226, 292, 348, 451 Fiołek Barbara z d. Łopuska („Żbik”) 273, 487 ( fot. 102 – s. 274) Fiołek Edward („Foks”, „Grzegorz”, „Kwiat”, „Polny”, „Zawisza”) vel Edward Mirski 102, 132, 186, 247, 249, 250, 259–261, 273, 275, 416, 422, 423, 425, 427–429, 470, 475, 482, 487, 591, 598, 612 ( fot. 76 – s. 186, fot. 98 – s. 260) Fischer Maria 303 Fitoł Eleonora 230, 402 Fitoł Szymon („Andrzej”, „Kruk”) vel Szymon Feret 217, 230–232, 402 Fitoł-Depa Józefa („Horpyna”) 230 Fitowa Alina 28 Flaschke Hans 290 Fleischfarb Izaak zob. Światło Józef
13.05.2021 16:28:21
[ 682 ] In d eks naz wi sk Fornal Paweł 347, 360, 362, 378, 379, 514 Forystek Józef 4, 13, 67, 72, 74, 100, 111, 112, 127, 151, 182, 215, 268, 272, 278, 279, 281, 285, 289, 292, 293, 295, 299–301, 304, 305, 309, 316, 326–328, 332–334, 339, 343, 347, 377–380, 382–384, 388, 401, 463, 507, 508, 537, 585 Frankiewicz Józef („Korzeń”, „Krucz kowski”, „Marcin”, „Pomidor”, „Sanowski”, „Wapień”, UB „Stasiek”) vel Józef Adamczyk vel Józef Janczak 72, 127, 269, 279, 316, 331–334, 354, 357–359, 382, 384, 504, 505 ( fot. 141 – s. 332, fot. 211 – s. 505) Frankiewicz Michał („Kaczor”) 127, 300 ( fot. 52 – s. 127) Frazik Wojciech 21, 89, 94–96, 101, 103– 105, 107, 110, 143, 148, 160, 167, 205, 290, 293, 418 Frączkiewicz Ludomir („Różany”) 567 Fredyk Jan („Bej”, „Stanisław”) 311, 312, 576 ( fot. 125 – s. 311) Freiberg Helena z d. Kołatacz 194 Fróg Gracjan („Szczerbiec”) 120 Frydel Kazimierz („Ledek”) 582 Fuglewicz Katarzyna („Jadwiga”) vel Katarzyna Szela 214–216, 224, 291, 296, 460, 618 Fuk Stanisława 371 Furtak Zbigniew 118, 120, 126, 279, 528, 544 G Gaba Władysław („Nartyszewski”) vel Władysław Swoboda 334 Gajda Tadeusz („Tarzan”) 385 Gajda Tadeusz zob. Szczepański Wojciech Gajdek Adam („Agata”, „Antek”, „Olek”) 99, 120, 145, 205, 206, 279, 288, 349, 449, 602, 609 Gajdek Czesława z d. Gogulska („Powicher”) 288 Galik Tadeusz 133, 479, 480 Galik Teresa 133, 479, 480, 590, 615 Garbacz Dionizy 396 Garnowski Władysław 124 Gaweł Mieczysław 72 Gawęda Tadeusz 638 Gawlik Maksymilian („Świder”) 567 Gąsiorowski Antoni 434 Gąsiorowski Teodor 275, 276, 295, 458 Gdula Stefan („Grosz”) ( fot. 221 – s. 623)
Historia AK i WiN.indb 682
Gella Aleksander 162 Geroń/Gieroń Jan („Olek”) 208, 292–293, 309, 310, 331, 348, 449, 508, 578, 580, 582 ( fot. 113 – s. 292, fot. 124 – s. 309) Geroń Maria („Irys”) 508 Gizbert-Studnicki Tomasz 126 Gliniak Bronisław („Radwan”) 238, 396, 608 Gliwa Tadeusz („Baca”) 580 Gładysek Roman 100, 101, 143 Głowacki Dominik („Osoliński”, „Zwara”) 368 Głowacki NN 333 Głut Marian („Buk”, „Mucha”) 30 Godlewski Jerzy 528 Goldberg Józef zob. Różański Józef Gołąb Tomasz („Ordon”, „Wacław”) 74, 290 Gomułka Władysław 36, 202 Górny Kazimierz 137 Grabski Władysław 279 Graczkowski Stanisław („97”) 215 Gradziński/Gradzieński Kazimierz („Helios”) 165, 177, 284, 443, 496, 569 Grajek Zbigniew 394 Grata Paweł 4, 149 Grębosz Józef ( fot. 172 – s. 392) Griesgraber Mieczysław 328–330 ( fot. 138 – s. 328) Grochal Andrzej („Młot”) 582 Grode Franciszek 571 Gruba Aleksander („Sęp”) 32, 581 Gruda Marcin zob. Koba Władysław Gruszecki Józef zob. Kubik Ludwik Gruszka Barbara 352 Grygiel/Grigiel Zdzisław („Jerzy Grzęski”) 508 Grzegorski Władysław („Grzmot”) 269, 571 Grzesik Jan („Chińczyk”) 452, 453 Grzybowski Marian Piotr 111 Grzywacz-Świtalski Łukasz 69 Gubbins Colin 28 Guzy Edgar („Noga”) 432 Gwóźdź Józef 66 H Habinka Mieczysław 109, 525, 527 Halicki Włodzimierz 333 Haller Józef 478 Halski Karol („Kazimierz”, „Mikołajczyk”, „Mróz”, „Profesor”, UB „Lemiesz”)
13.05.2021 16:28:21
In deks n azw isk [ 683 ] vel Wacław Przeździecki 418, 478, 618 ( fot. 187 – s. 418) Hamiwka Jarosław (UB „Kamiński”) 418 Hap Wiesław 70 Hawliczek Franciszek („Butryn”) 509 Heilman Romuald („Piotr”, „Sandacz”) 96, 308, 309, 310, 331, 405, 504, 505 Heilman-Rawicz Kazimierz („Orzeł”) 181, 309 ( fot. 222 – s. 623) Helbin Ewa („Ewa”) 576 Hierzyk Anna („Maria”) 133, 479, 480, 612 Hlond August 308 Hochberg Leo 129, 477 Hołyś Maria („Frania”, „Zaza”) vel Maria Wołyś 134, 249, 261, 423, 425, 591 Honkisz Tomasz 70 Huchla Mieczysław („Michalski”, „Wacław”, „Wilbik”) 70–72, 136, 144, 146, 204, 616 ( fot. 60 – s. 145) Huczek Jan („Bitomir”, „Lipa”) 65, 391– 393, 397 ( fot. 174 – s. 393) Hudała Leszek 137 Humer Adam 110, 182, 193, 212, 519 Husar Jerzy 73 I Inglot Tadeusz („Halny”) 96, 608, 615 Inglot Władysława („Dionizy”, „Ignacy”, „Stacha”) 98, 293, 340, 369, 609 Izdebski Jakub 109 J Jabłonowska Helena z d. Rey („Rzepicha”) 233, 256, 274, 280 Jabłonowski Andrzej („Śmigło”) 280 Jabłonowski Józef 280 Jabłonowski Krzysztof („As”) 280 Jabłonowski Stanisław 280 Jabłoński Alfons („Alfa”) 109 Jacheć Stanisław („Jarosław”) 32 ( fot. 22 – s. 80) Jacques Roman zob. Sotirovič Dragan Jakimek-Zapart Elżbieta 32, 129 Jakubczyk Stanisław („Chrobry”) 46, 382, 383 ( fot. 167 – s. 383) Jamroz Robert 215 Janczak Józef zob. Frankiewicz Józef Janicki Zygmunt („Ząbek”) 382 Jankowski NN, szef gestapo w Sędziszowie Małopolskim 269, 419 Janowski Alfred 129
Historia AK i WiN.indb 683
Janusz Stefan („Dymin”) 566 Jarecki Mieczysław („Hajduk”) 567 Jarosz Andrzej 298 Jarosz Wanda („Irena”, „Maria”, „Zofia”) 298 Jaroszewski Mirosław 137 Jarzębski Jan („Wielki”) 133, 259, 260, 416, 419, 426, 428, 429, 481, 616 Jaskuła Emilia („Milka”) 132, 413, 417, 477, 613 Jaskuła Stanisław („Stanisław”, „Staszek”) 88, 103, 132, 174, 175, 189–191, 207, 248, 249, 263, 413–415, 417– 419, 474, 476, 477, 482, 592, 613 ( fot. 186 – s. 417) Jastrzębski Stefan 497 Jaworski Mieczysław 70 Jazienicki Kazimierz („Wacek”) 312, 313, 576 Jedlińska-Adamus Maria 203 Jedliński Władysław („Argus”, „Marta”) 131, 145, 202, 203, 601, 617 Jędrzejowicz Jan G. („Ignacy”) 575 Józewski Henryk („Niemirycz”, „Olgierd”) 241, 618 Jóźwiak Franciszek („Witold”) 27 K Kaczmarczyk Alojzy („Wacław”) 50 Kaczmarek Czesław 202, 525 Kaczmarek Marian zob. Ciepliński Łukasz Kaczmarski Krzysztof 109, 394 Kałużyński Adam 423 Kamieński Jan („Litwin”) 38 Kamiński Bronisław 134 Kamiński Łukasz 423 Kania Piotr 66 Kania Roman („Rygiel”) 157, 280, 567 Kański Władysław 55 Karatowicz Jan zob. Kuta Jan Karolewicz Jerzy 478 Karp Aleksander 54 Karpiński Jan (recte Alberg Emanuel) 101, 143, 303, 510 Kasechube Barbara („Chomik”) ( fot. 224 – s. 623) Kaszowski NN („Niwiński”) 369 Kaszuk Eliasz 66 Kawalec Andrzej 279 Kawalec Henryk („Orwid”, „Rubin”) 182 Kawalec Irena z d. Żubryd 279 Kawalec Jan 279 Kawalec Janina 279
13.05.2021 16:28:21
[ 684 ] In d eks naz wi sk Kawalec Mieczysław („69”, „Bronek”, „Iza”, „Kałuski”, „Psarski”, „Stanisławski”, „Witkowski”, „Żbik”) 15, 39, 58, 60, 64, 87, 95, 99, 103, 104, 108, 110, 118, 124, 128, 137–139, 149, 163, 165, 182, 192, 196, 202, 204– 206, 208, 210, 213, 215, 221, 222, 224, 227, 228, 230, 231, 245, 271, 273, 278–279, 283, 287–289, 290, 298, 301, 303, 304, 306–308, 311, 323, 327, 330–334, 336, 337, 344, 347–349, 357, 372–374, 377, 378, 380, 382, 400, 404, 408, 409, 422, 438, 441, 448, 449, 452, 462, 473, 501, 506, 508, 509, 524, 528, 529, 533, 537, 539, 542, 561, 580, 581, 587, 595, 600, 601, 609, 610, 615 ( fot. 71 – s. 182) Kazimierowicz Andrzej zob. Sieńko Stefan Kelsen Hans 126 Kempiński NN, legionista 156 Kędzior Konstanty ( fot. 175, 178 – s. 395) Kędziora Jerzy („Francuz”, „Stefan”) 109, 110, 111, 182, 202–203, 208, 210, 211 Kiebała Jan („Jerzy”, „Krawatka”, „Łańcuc ki”) 312, 346, 450, 451, 576 Kinasiewicz Zdzisław („Tadeusz”) 363 Kiszczuk Eugeniusz („Jaskólski”) 366–368 Kita Jan („Samotny”) 566 Kita Stanisław („Jędruś”) 568 Klamut Jan („Górski”, „Przystań”) 132– 134, 470, 476, 477, 614 Klamut Piotr („Pietrzak”) 261, 265, 566 Kloc Jan („Szczupak”) 583 Kloc Leon („Hak”, „Jasny”, „Jerzy”, „Ograjczyk”) 176, 177, 267–268, 442, 443, 496, 570 Klus Józef („Paweł”, „Stary”, „Wacek”) 95, 364, 606 ( fot. 156 – s. 364) Kluz Franciszek („Czarny”, „Roman”) 364 Kluz Mieczysław („Aleksander”) 616 Kluz Stanisław („Petroniusz”) 29, 44, 69 ( fot. 16 – s. 69) Kładoczny Piotr 125 Koba Władysław („Marcin”, „Tor”, „Żyła”) vel Marcin Gruda 65, 73, 96, 224, 241, 327, 340, 341, 352, 355, 362–364, 417, 586, 608 ( fot. 146 – s. 341) Kocan Wojciech („Czarny Sędzia”, „Mak”) 333, 383, 384 Kochański Aleksander 27, 36, 42 Kocur-Korski Jan („Rawicz”, „Tarski”) 95, 227, 228, 296, 508, 606, ( fot. 82 – s. 228)
Historia AK i WiN.indb 684
Kogut Józef („Józef ”, „Skrzetuski”) 337, 581 ( fot. 231 – s. 625) Kogut Tadeusz („Florian”, „Kalbarczyk”, „Kotlarczyk”) 329, 384, 385, 388, 390, 391, 398, 400–402, 452, 464, 465, 525–527 ( fot. 181 – s. 400, fot. 203 – s. 463) Kogut Władysław („Dawid”, „Dźwięk”, „Hubert”) 398, 401 ( fot. 182 – s. 400) Kohli Andrzej („Liść”) 569 Kokoszka Józef („506”, „Filoncyn”, „Korab”) 230, 278, 331, 507 Kol Henryk 481 Kołakowski Piotr 27 Kołarz Longin 34 Komorowski Bronisław 138 Komorowski Krzysztof 29 Komorowski Tadeusz 41 Konopczyński Władysław 76 Kontrym Bolesław („Żmudzin”) 212 Kopański Stanisław 28, 55, 560 Kopeć Bronisław („Sław”) 584 Kopeć Elżbieta z d. Szwarc, secundo voto Wojnarowska („Janina”, „Jasia”, „Konstancja”/„Konstantyna”) vel Halina/ Janina Sadowska 218, 426–427, 591, 598, 618 ( fot. 190 – s. 426) Kopeć Tadeusz („Feliks”, „Verus”) 103, 132, 249, 250, 416, 423–424, 425, 475, 482, 499, 571, 592, 614 Korboński Stefan 29, 33, 36 Korkuć Maciej 379 Korniarz vel Kornijasz Aleksander („Lech”, „Mech”) 225, 226, 348, 451, 587 Koryl Józef („Piła”) 300, 333, 384, 507, 508 ( fot. 212 – s. 507) Koseski Adam 36 Kosiba Adam 417, 432, 613 Kostka Stanisław („Aleksander”, „Dąbrowa”) vel Stanisław Dąbrowa-Kostka 69, 606 ( fot. 17 – s. 70) Kostrzewski Andrzej 70 Kosznik Jan 100, 142 Kościółek Antoni („Grzyb”, „Kostka”, „Przylasek”) 96, 356, 367 ( fot. 153 – s. 356) Kotula Bogusław 454 Kotula Franciszek 454 Kotulowa NN, z Tyczyna 405 Kowalkowski Zdzisław 109, 511, 512 Kowalska Anna zob. Lazarowicz Danuta Kowalska Jadwiga zob. Lazarowicz Jadwiga Kowalski Antoni zob. Lazarowicz Adam vel Antoni Wolański Kowalski J.J., („Kos”), postać fikcyjna 130
13.05.2021 16:28:21
In deks n azw isk [ 685 ] Kowalski Jerzy zob. Lazarowicz Jerzy Kowalski Ryszard zob. Lazarowicz Ryszard Kowalski Zbigniew zob. Lazarowicz Zbigniew Kozarzewski Mieczysław zob. Szumański Mieczysław Kozdrański Eugeniusz 112, 537 Kozdrański Józef 112, 537 Kozłowski Jan 160, 166, 169, 218, 446, 484, 485 Kozłowski Józef ( fot. 172 – s. 392) Krajewski Kazimierz 88, 89, 144, 202, 304 Kral Teofil („Adam”, „Tolek”) 133, 426, 478, 479 ( fot. 207 – s. 478) Krasoń NN, były granatowy policjant 439 Krawczyk Marcin 275, 342, 398, 421, 606 Krawczyk T. 267 Kręcina Józefa 417 Król Józef („Glina”, „Krzywy”, „Leon”) 295, 296, 575, 581 Król Stanisław („Kurek”) 75, 81 Kruczek Bronisław 342, 343 Kruczek Stanisława („Anna”, „Rak”) 96, 104, 607 ( fot. 40 – s. 104) Krupa Jan („Młotek”) 444 Krupa Maria voto Czajak-Rudnicka („Tiptula”) 333 Krupa Tadeusz („Jawor”) 444 Kryczko Michał 73, 275, 276 Krzemiński Bronisław 134 Krzysztofik Maria zob. Lachnit Ewa Krzysztofiński Mariusz 109, 408, 552 Krzywiak Stefan („Zan”) 29 Krzywonos Józef 65 Krzyżanowski Jerzy 108, 109, 111, 460, 463–465, 484–486, 488, 489, 491, 492, 495–498, 501, 519 Kubiak Zdzisław, kpt. UB 278 Kubielas Stanisław („Ryś”) 410 Kubik Karol („Lolek”, „Tygrys”, „Wicher”) 419–421, 427, 443, 618 ( fot. 188 – s. 419) Kubik Kazimierz („Kazik”, „Wolski”) 165, 182 Kubik Ludwik („Alfred”, „Czesław”, „Janusz”, „Julian”, „Juliusz”, „Lucjan”, „Stanisław”, „Śliwiński”) vel Józef Gruszecki 39, 58, 64, 65, 70, 87, 101, 102, 104, 129, 131, 135, 136, 139, 140, 149, 164, 165, 167, 168, 181, 182, 196, 205, 206, 225, 231, 234, 245, 248, 250, 257, 264, 269–272, 274, 276, 278, 279, 281, 287, 289, 298, 308, 309, 315, 326, 333, 334, 402, 404, 410, 412, 414, 420, 440,
Historia AK i WiN.indb 685
441, 449, 454, 458, 462, 468, 480, 489, 490, 498, 503, 528, 529, 530, 539, 542, 543, 570, 575, 594, 600, 611 ( fot. 57 – s. 135, fot. 70 – s. 181, fot. 194 – s. 440) Kubik Wincenty 441 Kuczek Józef 314 Kuczyński Wiktor 120 Kuklewicz Feliks 479, 480, 615 Kula Walenty („Gater”) 571 Kulczycki Ludwik zob. Marszałek Ludwik Kulczyński Stanisław Leon 252 Kuler Andrzej 286, 295 Kulesza Witold 125 Kulikowski Bolesław 109, 223, 228 Kułak Jerzy 144 Kułakowski Sergiusz 126 Kunert Andrzej Krzysztof 144 Kuraś Józef („Ogień”) 394 Kurc Izydor zob. Czaplicki Józef Kurtyka Janusz 70, 74, 104–108, 110, 138, 143, 144, 205, 290, 599 Kuś Andrzej 347 Kut Stanisław („Socha”) 582 Kuta Jan („Rudolf ”) vel Jan Karatowicz 235, 427, 480, 481, 571 Kwasek Edmund 109, 110, 193, 203, 212, 213 Kwaśny Jan 134 Kwiatkowski Mieczysław („Maciej”, „Żegota”) vel Maciej Skiba 133, 257, 258, 382, 430, 455–457, 479, 482, 614 ( fot. 97 – s. 257) Kwiatkowski Stefan („Gryf ”) ( fot. 22 – s. 80) Kwieciński Wincenty („Głóg”, „Lotny”) 49, 50, 65, 86, 96, 107, 140, 142, 181, 202, 607 ( fot. 14 – s. 64, fot. 59 – s. 142) L Lachcik Franciszek („Rój”) 377 Lachcik Ludwik („Igor”) 507, 508 Lachcik Maria z d. Rzepka 507 Lachman-Nowakowski Stanisław („Wielki”, „Zan”) vel Stanisław Nowakowski/Nowak 74, 266, 268, 269, 570 Lachnit Ewa primo voto Rawicz („Marysia”) vel Maria Krzysztofik 133, 431, 479, 480–481, 590, 598, 617 ( fot. 208 – s. 480) Lachnit Jan („Kulski”) 481 Lachnit Leon 481 Lajb Wolf Ajzen zob. Andrzejewski Leon
13.05.2021 16:28:21
[ 686 ] In d eks naz wi sk Lamorska-Machelska Paulina 480 Lang Franciszek („Lampart”) 580 Laskownicki Jerzy 66 Lasota Jan Kanty („Przyzba”) 318 Lauzer Jan 44 Lazarowicz Adam („Aleksander”, „Antoni”, „Danka”, „Grot”, „Gwóźdź”, „Jadzik”, „Klamra”, „Kleszcz”, „Orczyk”, „Pomorski”, „Zygmunt”) vel Antoni Kowalski vel Antoni Wolański 15–17, 21, 31, 34, 38, 39, 41, 46, 52, 53, 55, 58, 64, 67, 70, 72–77, 79, 81, 82, 85, 87– 93, 102, 103, 105, 106, 108–113, 118, 120, 124, 125, 128, 130, 131, 135, 137–141, 143, 146–149, 153–155, 159, 160, 163, 165–167, 171–174, 177, 179, 180, 183, 188, 189, 192, 194, 195, 198, 199, 201–203, 207, 208, 210–214, 216–220, 222, 228, 229, 232, 233, 235, 236, 242–244, 251–255, 257–259, 261–269, 271– 274, 277, 279, 281, 286, 287, 298, 301, 303, 306, 307, 309, 321, 330, 332, 333, 343, 345, 370–372, 382, 410, 416, 421, 427, 455, 458, 460, 462, 463, 465, 466, 469, 470, 483– 486, 488, 489, 491–493, 495–498, 501, 504, 506, 510–515, 518–520, 522–525, 527–529, 543, 566, 570, 574, 585, 586, 590, 598, 600, 603, 607, 610, 611, 616, 635, 637, 638, 640 ( fot. 19 – s. 75, fot. 21 – s. 79, fot. 24 – s. 82, fot. 44 – s. 111) Lazarowicz Danuta primo voto Iwan („Pszczółka”) vel Anna Kowalska 171, 172, 484, 498, 499 Lazarowicz Franciszek 75 Lazarowicz Jadwiga z d. Ojak vel Jadwiga Kowalska vel Jadwiga Wolańska 171, 172, 195, 498, 499 Lazarowicz Jerzy vel Jerzy Kowalski 498, 499 Lazarowicz Ryszard („Rysio”) vel Ryszard Kowalski 171, 172, 484, 499 Lazarowicz Tadeusz („Zabawa”) 455 Lazarowicz Wanda z d. Ojak 75, 85 Lazarowicz Zbigniew („Bratek”) vel Zbigniew Kowalski vel Zbigniew Wolański 70, 73, 74, 81, 107, 108, 118, 120, 130, 143, 165, 166, 171, 172, 195, 231, 258, 266–268, 270, 271, 275–277, 280, 282–284, 288, 296, 307, 318, 421, 431, 444, 458, 477, 498, 499, 598, 611 ( fot. 107 – s. 283, fot. 200 – s. 458)
Historia AK i WiN.indb 686
Leśko Stanisław („Leśniewicz”) vel Stanisław Leśniewicz 347, 377, 379 ( fot. 163 – s. 380) Leśniak Franciszek („Jacek”) 46 Leśniak Józef („Len”, „Prański”) 338 Leśniewicz Stanisław zob. Leśko Stanisław Leśniowski Adam zob. Szara/Szaro Franciszek Leśniowski Jan („Roland”) 103, 133, 172, 252, 258, 420–421, 478, 479, 592, 614 Leyko Zygmunt („Dąbrowski”) 265, 566 Lib Józef („Bruzda”, „Skiba”, w PPR „Wiktor”) 95, 318, 408, 610 Lichtstein Izzak zob. Światło Józef Lipiński Piotr 103, 105, 111, 616 Lipski Stanisław („Wujek”) 390 Lis Józef („Tajfun”) 376 ( fot. 229 – s. 624) Lis Tadeusz („Ukleja”) 32, 377, 578 ( fot. 159 – s. 377) Lis Wojciech („Mściciel”) 394 ( fot. 175– 178 – s. 395) Listwan Antoni („Góral”, „Góralski”, „Lemiesz”) vel Marian Ostrowski 226, 340, 344, 348, 349–350, 357, 451, 580, 586, 587 ( fot. 149 – s. 350) Litwiński Tadeusz („Tadek”) 454 Liwo Józef 357 Liwo Mieczysław („Jezierski”, „Milik”) 96, 227, 357–359, 409, 608 ( fot. 154 – s. 357) Lorencka Kamila („Kama”, „Wisia”) 594 Lorenz NN, konfident nieniecki 269 Lubieński Konstanty („Mieczyk”) 569 Ludwikowski Stanisław („98”) 215, 223, 616 Lutak Andrzej 275 Lutak Anna primo voto Płoszyńska („Jolanta”) 275, 342 Lutak Jacek 275 Lutak Józef („Błękitny”, „Dyzma”, „Orzeł”, „Roch”, „Sokół”) 32, 53, 73, 83, 219, 275–277, 284, 305, 333, 339, 382, 390, 453, 454, 457, 479, 546, 547, 567, 577 ( fot. 28 – s. 84, fot. 103 – s. 275, fot. 105 – s. 277, fot. 170 – s. 385, fot. 198 – s. 454) Ł Łabędzki Jan 110 Łabuszewski Tomasz 23, 42, 89, 144, 304 Łaszczewski Tadeusz 309, 355 Łopuska Barbara zob. Fiołek Barbara Łopuska Cecylia („Danuta”) 134, 260, 273, 281, 414, 416, 422, 423, 425, 475, 486–490, 569, 617 ( fot. 209 – s. 487)
13.05.2021 16:28:21
In deks n azw isk [ 687 ] Łopuska Krystyna („Wyga”) 273, 487 ( fot. 102 – s. 274) Łopuska Zofia 487 Łopuski Czesław 490 Łopuski Jan („Mariusz”, „Morwa”) 70, 71, 74, 280–281, 294, 298, 312, 376, 489–491, 511, 568, 576, 578 Łopuski Wojciech 229, 273–275, 281, 414, 487, 490 Łotuszko Ludwik („Płomień”, „Płomyk”) 438, 614, 639 Łotuszko Stanisław („Dym”) 438, 614, 639 Łotuszko Władysław 438, 614, 639 Łubieńska Celina z d. Raczyńska („Duda”, „Iwona”, „Stwosz”) 133, 233–235, 256, 257, 264, 427, 479–481, 482, 614 ( fot. 85 – s. 233) Łubieńska Teresa 481 Łubieński Alfred („Iwo”) 233, 235, 270, 280, 427, 481, 571 Łubieński Konstanty („Ignacy”, „Marcin”, „Zbigniew”) 69, 235, 272–273, 275, 281, 318, 394, 489–491 ( fot. 86 – s. 235) Łubieński Tadeusz 272 Łubieński Tomasz 272 Łuszczkiewicz Zofia Maria, imię zakonne Izabela („71”, „Siostra Maria”) 345, 535 M Mach Stefan („Karbid”) 353 Macherowski Leon („Maj”, „Polan”) 133, 188, 257, 425, 426, 478, 479, 612 Macherowski Wincenty („Kolejarz”, „Wicek”) 133, 426, 479, 480, 614 Machowski Józef 66 Maciejewski Feliks („Lech”) 133 Maciejewski Józef („Sarna”) 443 Maciołek Adolf („Bogusz”) 32 Maciołek Franciszka („Adela”) 305 Maciołek Józef („Józef Ziemba”, „Kazimierz”, „Marek”, „Marian”, „Roch”, „Roman”, „Tommy”, „Wolny”, „Żuraw”) 32, 55, 60, 73, 87, 94, 95, 104, 106, 107, 131, 181, 196, 214, 215, 221, 278, 305–308, 321, 323, 368, 379, 382, 405, 482, 506, 523, 524, 540, 595, 600 ( fot. 122 – s. 306, fot. 217 – s. 523, fot. 218 – s. 524) Maciołek Wincenty 305 Madej Krzysztof 375 Magalski Zygmunt 109, 513, 514 Magiera Jan („Jesion”) 419 Majcher Stanisław („Karaś”) 581
Historia AK i WiN.indb 687
Makarewicz Juliusz 126 Makarewicz Stefan 410 Makowski Walenty 378, 537 Malessa Emilia („Marcysia”) 107 Malik Zdzisław („Zdzisław”) 318 Małozięć Maciej 4, 149 Mambrort-Orlicki Wacław 361 Marchut Michał („Misek”) 267 Marczak Stanisław 204 Marczewski Antoni 173 Markut Michał („Kłyk”) 566 Marszałek Emilia primo voto Szlachta („98”, „Maj”, „Mila”) 370, 371, 372, 384 ( fot. 158 – s. 371) Marszałek Krzysztof 266 Marszałek Ludwik („Kacper”, „Kasper”, „Klin”, „Michał”, „Sierpień”, „Stanisław”, „Wilk”, „Zbroja”) vel Józef Basara vel Ludwik Kulczycki vel Piotr Orłowski 38, 39, 52, 73, 83, 88, 90, 92, 102, 103, 108, 109, 120, 131– 134, 163–166, 169, 170, 173, 175– 177, 180, 184, 187–190, 196, 200, 206–208, 221, 235, 244, 245, 247, 250–253, 257, 258, 260, 263, 266– 268, 270, 279, 281–284, 287, 294, 304, 308, 312, 315, 321–323, 325, 338–342, 344, 349, 356, 360, 366– 369, 371, 372, 376, 384, 391, 392, 398, 399, 403, 404, 406, 407, 412, 413, 417, 419–422, 425–432, 439, 440, 444, 446, 447, 470–475, 477, 478, 480–482, 489, 490, 502, 503, 521, 556, 566, 567, 570, 572, 586, 590, 607, 611, 614 ( fot. 38 – s. 102, fot. 56 – s. 131, fot. 91 – s. 244, fot. 157 – s. 367, fot. 192 – s. 433) Marszałek Maria 266 Marszałek Weronika z d. Klimowicz 103, 266 Maruszak Mariusz 376, 384 Matecki Edmund („Lis”, „Michał”) 83, 157, 217, 268, 403, 404, 445, 571, 572 Matuszewski NN, lekarz więzienny, folksdojcz 306, 524 Matwiejew Giennadij F. 36 Mazek Franciszek („Krogulec”) 132, 133, 263, 420, 477, 478, 613 Mazek Irena 132, 417, 476, 477 zob. też Drabik Irena Mazur Grzegorz 29 Mazur Marian 212 Mazurek Adam („Wojbor”) 126, 127, 331 ( fot. 51 – s. 127)
13.05.2021 16:28:21
[ 688 ] In d eks naz wi sk Mazurkiewicz Jan („Radosław”) 49, 193, 208, 216, 266, 272, 285, 288, 289, 472 Mączyński Zygmunt 120 Michajłow, gen. 107 Michalewicz Jerzy 77 Michalewska Krzysztofa 77 Michalewski Jan zob. Mielniczek Rudolf Benedykt Michałowska Zofia 65, 528, 529 Miciek Władysław („Mazepa”, „Młot”) 294, 295, 577 ( fot. 115 – s. 295) Mielniczek Rudolf Benedykt („Adam”, „Gniewosz”, „Grzegorz”, „Sławek”) vel Jan Michalewski vel Antoni Skiba 164, 199, 356–368, 386–388, 472, 618 ( fot. 78 – s. 199) Miętus NN („Kruk”), żołnierz AK 423 Mikanowska Zofia z d. Terebesz 160 Mikanowski Jakub 105, 109, 160, 166, 172 ( fot. 64 – s. 161, fot. 67 – s. 171) Mikołajczyk Stanisław 29, 40, 41, 48, 50, 57, 114, 116, 121, 375, 554 Miksiewicz Stefan („Bielecki”, „Słuchawka”) 361 Milas Czesław („Mściciel”) 382, 479 Minc Hilary 202 Minkiewicz Lucjan („Wiktor”) 128 Mirecki Kazimierz 398 Mirski Edward zob. Fiolek Edward Mirski Karol zob. Rudnicki Stefan Modrzejewski Józef („Jar”, „Jopp”, „Karol”, „Krakus”, „Leon”, „Lis”, „Prawdzic”, „Przegaliński”, „Sęp”, „Wilk”) 38, 40, 42, 71, 163, 321, 336, 353, 354, 356, 366, 451, 587 ( fot. 65 – s. 163, fot. 152 – s. 354) Mojżeszek Edward („Erwin”, „Marek”, „Ossendowski”, UB „Baca”) 95 Moskal Kazimierz („Bednarz”, „Budulski”) 368, 385, 386 Moskwa Piotr („Spytek”) 95 Mucha Wincenty („Komar”, „Ponury”, „Spytko”, „Żmudziński”) 132, 476, 592, 615 Murdzia Tadeusz („508”, „516”, „Oset”) 507, 508 Musiał Filip 91, 101, 116, 138, 140, 142, 225, 307 Musiałek-Łowicki Stefan („Bożymir”, „Kulesza”, „Mirosław”, „Mucha”, „Poręba”, UB „Mrzygłodzki/Mrzygłocki”) 183, 230, 231, 276, 277, 321, 372, 404, 438, 447, 453, 458, 574, 607 ( fot. 195 – s. 448)
Historia AK i WiN.indb 688
Muszak Ludwik („Branibor”) 456, 457 Muż Piotr („Rolnik”) 369 Myszor Jerzy 73 N Nabożny Franciszek 66 Nakoniecznikoff Przemysław („Kruk II”) 30, 31, 306, 320, 322, 531 Naleziński Czesław („Arsen”) 70, 74, 214, 216, 291, 296, 509, 603 Naleziński Ludwik („Leszek”, „Marek”, „Ryś”) 70, 99, 214, 296, 410, 577, 609 Naróg Józef („Antoni”, „Bogdan”, „Ostroga”, „Strzała”) 269, 308, 566, 570 Nawrocki Zbigniew 71, 144, 396 Nazimek Bolesław („Bartosz”, „Drzazga”, „Wit”, UB „Głowacz”) 227, 228, 304, 308, 328, 370–373, 398, 400, 401, 405, 505 Nedey Jadwiga („Iskra”) 584 Nędza Józef („Kowadło”) 582 Nieczuja-Ostrowski Bolesław („Bolko”, „Tysiąc”) 447, 517 Nieć Mieczysław („Młody”, „Jemioł”) 584 Nieć Teofil 238, 366, 375, 376 Niedbała Jan 54 Niedziela J. 72, 280–282, 311, 312, 317, 390 Niemczycki Ludwik („Pasterz”, „Psałterz”) 39, 196, 245, 287, 300, 301, 313, 314, 316, 367, 374, 405, 422, 433–436, 448, 578 ( fot. 126 – s. 313) Niepokólczycki Franciszek („Głaz”, „Halny”, „Woźniak”, „Żejmian”) 37, 38, 42, 46, 49, 50, 58, 60, 86, 93, 96, 100, 101, 140, 142, 148, 153, 181, 202, 305, 307, 408, 594, 607 ( fot. 5 – s. 38, fot. 7 – s. 50, fot. 10 – s. 59, fot. 58 – s. 141) NN „Bogdan” 566 NN „Burza” 580 NN „Dembiński” 575 NN „Henryk”, agent MBP 93 NN „Janusz” 583 NN „Kruk”, agent UB 100 NN „Kuźma” 584 NN „Lesio” 347 NN „Łysy” 583 NN „Mruczek” 237 NN „Przybyło” 583 NN „Śmiały” 583 NN „Tatar” 582 NN „V”, agent UB 93 NN „Wicek” 583
13.05.2021 16:28:21
In deks n azw isk [ 689 ] NN „Zetka” 584 Noga Henryk 348 Noga Krzysztof 352 Noga NN, granatowy policjant 369 Noga Zofia („Baśka”, „Koziołek”, „Vis”, „Zosia”) 348, 349, 610 Noskowa Albina Fedorovna 28 Noster Franciszek ( fot. 172 – s. 392) Nowak Czesław 118, 354, 434 Nowak Zbigniew 434 Nowak-Jeziorański Jan 118 Nowakowska-Komorowska Celina 234, 256 Nowakowski/Nowak Stanisław zob. Lachman-Nowakowski Stanisław Nykiel Józef zob. Pietrucha Bronisław O Ochab Edward 42 Oczoś Władysław („Emil”, „Orkan”, „Osika”) 32, 289–290, 512, 575, 580 Ojak August 75, 171, 458 Okulicki Leopold („Niedźwiadek”) 27, 28, 33, 162, 245, 319, 320, 451, 526 Okuniewska Maria 327 Olchowski Zbigniew zob. Augustyn Stanisław Olechnowicz Antoni („Pohorecki”) 128 Olejarka Antoni („Olejarz”) 301, 316, 374 OleksikWladysław 134 Oleszkowicz Ryszard 336 Olszewski Tadeusz zob. Dębski Antoni Olszewski Władysław („Sosna”) 571 Onka Józef 345–347 ( fot. 148 – 345) Ordyński Jan 212 Orliński Jan (recte Unterweiser Jan) 131 Orłowski Piotr zob. Marszalek Ludwik Orłowski Tadeusz zob. Strumski Kazimierz Orszulak Mieczysław 401 Osóbka-Morawski Edward 42 Ostafin Józef („Chudy”, „Miłosz”) 30 Ostasz Grzegorz 4, 13, 19, 25, 26, 29–31, 33, 34, 37, 39, 42, 44–47, 49, 52–55, 60, 70–72, 89, 95, 144, 149, 163, 265, 267–270, 275, 278, 279, 281, 287, 290–292, 295, 298, 299, 306, 309, 311, 326, 327, 331, 334, 336, 337, 339, 340, 342, 343, 345, 350, 352– 354, 356, 357, 361, 365–367, 376– 378, 382, 383, 385, 391, 400–402, 455, 506, 509, 511, 512, 533, 536, 565, 573, 585 Ostrowski Marian zob. Listwan Antoni
Historia AK i WiN.indb 689
Ostrowski Mieczysław („Kartacz”, „Konrad”) 574, 575, 580 Osuch Jan („Orzech”) 382 P Pachowicz Adam 276 Pactwa Jan 108 Pactwa Stanisław 234, 235, 481 Pacześniak Jerzy („Ponton”) 583 Paczkowski Andrzej 36, 54 Paluch Teofil 109 Paluch Wojciech (UB „Tor”) 394 Pałka Władysław („Karaś”, „Rygor”, „Zbigniew”, „Zdzisław”, UB „13”) 208, 278, 282, 291, 293, 457, 507, 575 Panek Stanisław („Gil”) 32, 295, 454 Pańczak Władysław („Adam”) 292, 293, 344, 365, 508, 511, 577, 583 Paprocki Józef 40 Parys Franciszek („Wełna”) 79, 284, 493 Pashley Walter 308 Pasik Antoni 512 Pasik Apoloniusz 512 Pasik Władysław 512 Passowicz Piotr („Klon”) 280, 570 Passowicz Wojciech („Karp”) 571 Pasternak Jan 25 Pater Józef 302 Patryn Zygmunt („Słowik”) 53, 581 ( fot. 230 – s. 625) Paula Jerzy 135 Pawlus Antoni („Sewer”) 294, 582 ( fot. 114 – s. 294) Pawlus Zygmunt Stanisław („Aleksy”, „Dobrzański”, „Dzwon”, „Turek”) 81, 98, 182, 225, 268, 269, 314, 595, 609 ( fot. 36 – s. 98, fot. 72 – s. 182, fot. 228 – s. 624) Pawłowski Henryk 120 Pawłowski Józef 378 Pawłowski Stefan 466 Paździorny Marceli 301 Pelczarski Bronisław 132, 477, 478, 614 Petriczek Józefa („Wilejka”) 94, 99, 289, 610 Petryczek Władysław 199, 356, 368 Piasecki Bolesław 235, 490 Piasecki Tadeusz 131–134, 470 Piątek Józef 215 Piątek Mieczysław 105, 153 Piątkiewicz Leopold („Bogdan”) ( fot. 220 – s. 623) Piątkowski Juliusz („Kora”, „Korab”) 47
13.05.2021 16:28:21
[ 690 ] In d eks naz wi sk Piecuch Henryk 106, 111 Pieczorowski Józef („Marek”, „Turek”) vel Józef Porębski 595 Pieńkowski Stanisław („Brona”, „Hubert”, „Radlicz”) 30, 157, 162, 221, 244, 245, 281, 304, 308, 318, 320–322, 326, 334, 346, 364, 406, 407, 450, 452, 471, 472, 606, 638 ( fot. 63 – s. 157, fot. 92 – s. 245) Pietrow Nikita 27 Pietrucha Bronisław („Bronek”, „Józef ”, „Szyszka”, UB „B-9”) vel Józef Nykiel 102, 108, 165, 166, 168, 171, 175– 177, 180, 183, 186, 187, 191, 203, 204, 224, 230, 232, 247, 250, 256– 258, 260, 261, 263, 267, 273, 374, 276, 282–284, 314, 315, 330, 331, 341, 343, 369, 391, 394, 398, 399, 403, 404, 418–420, 426, 427, 429– 433, 435, 439–445, 456, 457, 479, 481, 482, 487, 488, 499, 500, 517, 566, 598, 612, 638 ( fot. 69 – s. 176) Pietruski Oktaw 118 Pietrzak Jan 423 Pietrzykowa Aleksandra 447 Pilarek Adam 635, 637, 639, 640 Pilch Marian Stanisław („Jastrzębiec”) 276, 277, 521, 567 Pilecki Witold 111, 120 Pilipiec Michał („Ski”) 275, 314, 584 ( fot. 22 – s. 80, fot. 127 – s. 314, fot. 170 – s. 385) Piller Adela („Róża”) 227, 409, 508 Piotrowski Paweł 243 Piotrowski Władysław („Skowron”) vel Józef Rudacki 278, 279, 317, 520, 521, 567, 607 Pisuliński Jan 288, 344 Pleśniak Stanisław („Grom”, „Karol”) 616 Pleśniak Tadeusz („Gad”, „Hanka”, „Zośka”, „Żbik”) 65, 103, 130, 241, 245, 247, 340, 341, 352, 357, 362, 473, 586, 587, 613 ( fot. 93 – s. 245) Plezia Kinga 149 Pluta-Czachowski K. 193 Płeszka Krzysztof 126 Płonka Anna 90 Płonka Katarzyna 90 Płoszyńska Anna zob. Lutak Anna Pobocha Michał („Gazda”, „Maria”) 38 Pochwat Aniela 307 Pochwat Jan 222, 307 Pochwat Józef 307 Podraza Franciszek („Nałęcz”) 270, 271, 571
Historia AK i WiN.indb 690
Podraza Stanisław 257, 276, 277, 382, 430, 455, 479, 536 Pogoda Barbara 195 Polak Józef 452, 463 Polan-Haraschin Julian 135 Popiel Adam 72, 423 Popiel Karol 52, 238, 375, 376 Popiel Leszek („Herbut”, „Młynarski”, „Nowosielski”, „Sulima”) 74, 368, 436, 607 ( fot. 193 – s. 436) Posacka NN 454 Pośko Karol („Koń”, „Sosna”) 132, 413, 477, 571, 592, 615 Pottebaum Fridricha 290 Praczyńska Janina zob. Żubryd Janina Preidl Jan („Bogusz”, „Zabielski”, „Zgoda”) 96, 360, 362, 608 Prędkiewicz Jan 65 Przewłocki Jan zob. Dziekoński Kazimierz Przewoźnik Andrzej 45 Przeździecki Wacław zob. Halski Karol Przysiężniak Franciszek („Ojciec Jan”) 396 Putek Kazimierz („Zworny”) 30, 81, 107, 157, 266, 269, 285, 287, 294, 295, 306, 311, 312, 317–320, 346, 450, 452, 453, 457, 471, 511 ( fot. 26 – s. 83, fot. 130 – s. 318) Pyrek Irena z d. Niedzielska (UB „Mops”) 95, 96 Pyrek Władysław („Zbigniew”) 95, 96 Pytlowany Daniela („Danka”) 511, 512 ( fot. 214 – s. 511) Pytlowany Karolina („Żmijka) 511 ( fot. 215 – s. 512) R Raczkiewicz Władysław 55, 554 Raczyński Edward 41 Radbruch Gustaw 126 Radkiewicz Stanisław 42, 60, 61, 202 Radyński Paweł („Samborski”) 367 Radzik Józef 109 Rajfur Maciej 74 Rakoczy Mieczysław („Soplica”) 453 Ralski Eugeniusz („Biały”) 30 Ramsza Eugeniusz zob. Sternal Michał Rey Mikołaj 233, 256, 394 Robakowski Franciszek zob. Szara/Szaro Franciszek Rodziewicz Romuald 508 Rogawski Zbigniew („Baca”, „Młot”, „Oborski”, „Tomasz”) vel Zygmunt Woźniak 447
13.05.2021 16:28:21
In deks n azw isk [ 691 ] Rogowski Józef („Skiba”) vel Józef Badach-Rogowski 471 Rolewicz Kazimierz („Olgierd”, „Zbigniew”) vel Zbigniew Solski 50, 158, 307, 308 Romaniak Andrzej 394 Romanowska NN vel Romanowiczowa, konfidentka gestapo 275 Romkowski Roman 54, 278 Rosenbaum Feliks vel Feliks Różycki 110, 131, 243, 251, 253–255, 259, 261– 263, 481 Rosik Jan („Mieczysław”) 580 Rostworowski Stanisław Jan 55 Rostworowski Stefan („Ignacy”, „Jolek”, „Robiński”, „Stefan”) 278, 305, 307– 308, 540 Rotkiewicz Oswald („Kruk”) 38 Rowecki Stefan („Grot”) 79 Rozmarek Karol 52 Róg Eugeniusz („Opona”) 260, 428, 429 Różański Józef (recte Goldberg Józef) 101, 107, 111, 120, 202, 271 Różycki Feliks zob. Rosenbaum Feliks Ruczyński Krzysztof 497 Rudacki Józef zob. Piotrowski Władysław Rudnicki Stefan („Fuks”, „Tadeusz”) vel Karol Mirski 574, 625 ( fot. 232 – s. 625) Rusin Tadeusz 112 Rusin/Rusinek Szymon (UB „Szarotka”) 112, 377, 473, 536, 555 Ruśkiewicz Stanisław („Florian”) 265, 331, 447, 574 ( fot. 100 – s. 265) Rutkowski Wincenty Stefan („2”, „Artur”, „Bartek”, „Bolesław”, „Haszysz”, „Kartuski”, „Marek”, „Stasia”, „Wojciech”) 38, 66, 73, 88, 97, 102, 105, 155, 158, 165, 169, 170, 177, 178, 180, 187, 191, 230, 236, 237, 268, 277, 321, 330, 335, 336, 406, 407, 429, 435, 437–439, 446, 447, 451, 453, 515–518, 541, 611, 635, 637–640 ( fot. 140 – s. 330, fot. 216 – s. 515) Rybicki Józef („Andrzej”, „Maciej”) 29, 33, 42, 44, 130 Rydzowski Jan ( fot. 175 – s. 395) Rydz-Śmigły Edward 290 Rządzki Józef („Boryna”, „Cezary”, „Konar”, „Zdun”) 74, 102, 128, 158, 183, 196, 212, 221, 245, 287, 304, 308, 309, 323, 326, 330, 334, 370, 371, 405, 450, 504, 505, 547, 580, 606, 610 ( fot. 73 – s. 183, fot. 123 – s. 308, fot. 132 – s. 323, fot. 143 – s. 335, fot. 183 – s. 406)
Historia AK i WiN.indb 691
Rząsa Leopold („Augustyn”, „Jesiotr”, „Wacław”) 65, 96, 145, 163, 210, 211, 215, 216, 224, 225, 227, 228, 238, 296, 327–330, 337, 338, 340, 357, 402, 502, 506, 527, 586, 587, 608 ( fot. 139 – s. 329) Rzeczkowska Ewa 143, 148, 288 Rzepecki Jan („Kosa”, „Ożóg”) 33, 36, 37, 41, 42, 48, 49, 58, 60, 86, 93, 107, 158, 244, 286, 305, 445, 472 ( fot. 3 – s. 33, fot. 6 – s. 43) Rzepka Józef („Bogusław”, „Krzysztof ”, „Rekin”, „Stefan”, „Znicz”) 15, 58, 64, 87, 95, 103, 108, 124, 128, 139, 140, 148, 149, 204, 208, 271, 272, 287– 289, 293, 299, 309, 316, 321, 377, 507, 528, 529, 575, 602, 615, 624 ( fot. 111 – s. 287) Rzepliński Andrzej 125 Rzucidło Kazimierz („Kowal”, „Rzuk”, „Żegota”) 377, 388, 401, 452, 463 ( fot. 204 – s. 464) S Sadowska Janina/Halina zob. Kopeć Elżbieta, vel Wojnarowska Elżbieta Sadowski Andrzej („Bystry”, „Kmita”) 317, 318 Sagan Franciszek 72, 280–282, 311, 312, 317, 390 Sajkiewicz Antoni („Tadeusz”) 86, 99, 135, 136, 194–197, 210, 221, 244, 287, 309, 313, 432, 449, 466–469, 510, 610 ( fot. 206 – s. 467) Sajkiewicz Jadwiga 86, 194 Sajkiewicz Wacława primo voto Pstrusińska 194 Sajkiewicz Władysław 194 Salach Edward („Sam”, „San”, „Stanisław”) 398, 401 Salach Józef 401 Salwierz Andrzej 391 Salwierz Władysław 391–393, 397 Sanojca Antoni („Cis”) 38, 42, 93, 107, 594 Sarkowicz Ryszard 126 Satalecki Bogdan 376 Sąsiadek Jan („Mechanik”) 617 Schertz Aron 361 Seliwanowski Nikołaj Nikołajewicz 41 Sieleżyńska Helena z d. Chrob-Pomaszkiewicz („Klara”, „Maria”) 132, 253, 274, 470, 474, 475, 476, 482, 616 ( fot. 96 – s. 253) Siemoniak Tomasz 279
13.05.2021 16:28:21
[ 692 ] In d eks naz wi sk Sieńko Stefan („Ignac”, „Ikar”, „Oleg”, „Klemens”, „Wiktor”, UB „Maciej”) vel Andrzej Kazimierowicz vel Kazimierz Słaby vel Antoni Śmiały 90, 92, 94–96, 103–106, 110, 130, 131, 140, 204– 205, 279, 287, 307, 331, 349, 383, 405, 441, 460, 506, 595, 601, 607, 615, 616 ( fot. 41 – s. 104) Sieradzki Tadeusz 394 Sierosławski Józef 497 Sierow Iwan, zwany gen. Iwanow 28, 107, 162 Sierżęga Mieczysław („Szpak”) 582 Sikorski Wacław 145 Sikorski Władysław 79, 186, 554, 560 Sitarz Anna 134, 426, 617 Sitarz Jan 134, 426, 613, 617 Skiba Antoni zob. Mielniczek Rudolf Benedykt Skiba Maciej zob. Kwiatkowski Mieczysław Składzień Władysław („Boruta”, „Orzech”, „Twardy”) 99, 196, 220–222, 245, 281, 285, 287, 299, 305, 310, 321, 323, 349, 350, 358, 363, 404, 568, 574, 577, 580, 610 ( fot. 106 – s. 282, fot. 121 – s. 305) Skubisz Władysław („Pingwin”) 32 ( fot. 225 – s. 624) Skwirut Marian („Szpak”) 568 Słabosz Antoni („Paweł”, „Stanisław”, „Stary”, „Wacław”, „Wieniawa”, „Władysław”) 29, 241, 364–366, 587 Słaby Kazimierz zob. Sieńko Stefan Słaby Mieczysław 66 Sławiński Bartłomiej 423 Słomnicki Feliks 129 Sobiłło Janusz 109 Sobota Zenon („Świda”) vel Zenon Tomaszewski 60 ( fot. 219 – s. 623) Socha Franciszek 47 Socha/Socha-Jakubczyk Danuta („Rad”, „Zakopiańska”) 47, 74, 104, 303, 304, 616 Sojka NN, minister 607 Sokołowska Salomea 463 Solski Zbigniew zob. Rulewicz Kazimierz Sołtys Katarzyna („Gosposinka”) 458 Sondej Marcin 132, 418, 477, 615 Sosiński Tadeusz 132 Sosnkowski Kazimierz 29 Sotirovič Dragan („Draża”) vel Roman Jacques 40, 47, 380 ( fot. 164 – 380) Spychalski Józef („Luty”) 69, 295 Stachak Karol („Róża”) 566 Stachnik Franciszek („Nowacki”) 372 Stachnik NN, z Bronowic 432
Historia AK i WiN.indb 692
Stachowski Mieczysław („Maciej”, „Sęp”) 53, 83, 157, 267, 308, 403, 566, 570, 572 Stafford David 28 Stalin Józef 27, 42, 113 Stanula Władysław 66 Stańko Antoni („Pożoga”) 70, 229, 230, 280, 282, 283, 284, 314, 315, 320, 403, 443, 496, 569, 618 Stańko-Szymańska Helena, imię zakonne Benigna („Siostra Maria”) 344–345 Staroń Michał 403 Stasiak Marian 224, 343, 392 Stec Leon („Las”) 366 Stefko Jan („Mściciel”) 360, 362, 394 ( fot. 172 – s. 392) Stefko Stanisław („Kmicic”) 103, 133, 252, 258, 421, 482, 616 Stek Tadeusz 229, 232 Stelmach Jerzy 126 Sternal Michał („Łęg”, „Morski”) vel Eugeniusz Ramsza 299–300, 315 ( fot. 194 – s. 440) Sternbach Leon 76 Stopa Józef („Kruk”) 109, 299, 300, 302, 464 Ströcker Sylwester 132 Strumska Krystyna vel Teresa Wojnarowska 207 Strumski Andrzej 270, 339 Strumski Józef 207 Strumski Kazimierz („Dan”, „Światowy”, „Tyran”, „Zygmunt”) vel Tadeusz Orłowski 112, 184, 207, 208, 218, 258, 268, 269, 329, 330, 343, 347, 353, 363, 379, 384, 388, 398, 399, 403, 421, 422, 425, 479, 500, 537 ( fot. 79 – s. 207, fot. 161 – s. 379) Strumski Władysław („Brutus”, „Chlebowicz”, „Laszkiewicz”, „Szeryf ”, UB „Ważny”) vel Zygmunt Dobek 89, 90, 93, 141, 146, 207, 224, 275, 339, 342–344, 349, 350, 370, 372, 384, 392, 398, 402, 404, 444, 498, 607, 618 ( fot. 147 – 342) Strużyński Marian 110 Sudlitz Anna 58 Surdej Mirosław 394, 396 Surowiecki Tadeusz 497 Swoboda Władysław zob. Gaba Władysław Syzdek Bronisław 54 Szara/Szaro Franciszek („Kazimierz”, „Konar”, „Konarski”, „Pęk”, „Saracen”, UB „Stanisław”) vel Adam Leśniowski vel Franciszek Robakowski 165, 176, 184, 189, 191, 269–270, 315, 403,
13.05.2021 16:28:21
In deks n azw isk [ 693 ] 419–421, 426, 427, 429, 443, 474, 478, 480, 591, 618 ( fot. 188 – s. 419, fot. 191 – s. 429) Szarek Jarosław 225 Szary Artur 4, 149, 401, 463 Szczepański Eugeniusz („Grudzień”) 206, 377 Szczepański Wojciech („Bartosz”, „Julian”, „Krystyna”, „Roman”, „Szczepcio”, „Teofil”) vel Tadeusz Gajda 196, 236, 237, 298, 335, 336, 340, 348, 363, 366, 396, 405, 516, 607, 638 ( fot. 87 – s. 237, fot. 144 – s. 336) Szczęsnych, rodzina 261 Szczurek-Cergowski Jan 42, 49 Szczurowski Michał 276 Szczurowski Mieczysław („Bączek”) 276, 579 Szczurowski Tadeusz („Śmieszek”) 276 Szczypek Józef 72, 509 Szechyński Władysław („Kosiba”, „Kruk”) 66, 163, 238, 355, 363, 367 ( fot. 66 – s. 164) Szela Katarzyna zob. Fuglewicz Katarzyna Szela Władysław 291 Szeliga Tadeusz („Gryf ”) 580 Szendzielarz Zygmunt („Łupaszka”) 128, 525 Szlachta Antoni („Korniczy”) 570 Szlachta Emilia 440, 444 zob. też Marszałek Emilia Szlachta Marian („Szary”) 371, 372, 444 Szmid Józef („Łucja”, „Rączy”, „Stefan”, „Szymon”) 98–100, 131, 163, 167, 182, 204, 211, 221, 226, 228, 229, 234, 235, 238, 257, 281–282, 292, 317, 326, 329, 332–334, 338, 339, 343, 345, 347–350, 353, 354, 356, 359, 363, 367–370, 372, 388, 389, 399, 401, 433, 449, 471, 511, 512, 526, 586, 594, 600, 609 ( fot. 135 – s. 327, fot. 145 – s. 338) Szmid Maria („Kora”, „Maryla”, „Marylka”) 98, 350, 609 Szopa Piotr 127, 454 Szpigler Kazimierz („Kosa”) 449 Szpot-Dunin Barbara („Spas”, „Symas”) vel Barbara Dunin 133, 187, 255, 256, 431, 432, 481, 482, 591, 612 Szpytma Mateusz 101 Szumański Mieczysław („Biały”, „Bystrzyc”, „Dyrektor”, „Wolski”) vel Mieczysław Kozarzewski 86, 164, 174, 183, 187, 189, 248, 250, 254, 413–416, 418, 430, 448, 473–476, 478, 480, 544
Historia AK i WiN.indb 693
Szumliński Andrzej („Klucz”, „Rdzawy”) 281, 282, 568 Szwarc Janina primo voto Wojnarowska („Anka”) 133, 479, 591, 613 Szwarcenberg-Czerny Andrzej („Tomek”) 280, 567 Szybisty Stanisław („Stefan”) 552 Szymański Albin zob. Durys Albin Szymański Władysław 344 Szymański Zdzisław („Wyskiel”) 94–95, 408 Ś Ślaska Anna z d. Filipowska („Marta”) 224, 225, 226 Ślaski Lucjan („Karbid”, „Karol”, „Oskar”, UB „Erski”, „Pantera”) vel Wacław Dębski 225, 226, 292, 318, 471, 617 ( fot. 81 – s. 226) Śliwa Tadeusz 66 Ślusarczyk Franciszek („Sawa”) 337, 365, 508 Śmiały Antoni zob. Sieńko Stefan Śmietana Józef („Błyskawica”, „Cygan”, „Koszycki”) 315, 419, 420 Śmietanka-Kruszelnicki Ryszard 21, 143, 144 Śnieżek Józef 360 Światło Józef (recte Fleischfarb Izaak) vel Izzak Lichtstein 118, 279 Świątkowski Wilhelm 129 T Tataj Jan 94, 98, 103, 143, 204, 278 Terlecki Ryszard 21, 281 Tkacz NN, ze Stalowej Woli 385 Tochman Krzysztof A. 73, 111, 204, 205 Tomaka Piotr 370, 371, 389 Tomaszewski Bolesław („Bat”, „Bolek”, „Ostroga”, „Zamojski”) 164, 183, 189, 252, 410, 412, 413, 448, 473, 606 Tomaszewski Zenon zob. Sobota Zenon Tomicki Stanisław („Kulawy”, UB „Jerzy”) 94, 95 Tomporski Tadeusz 109, 110, 112, 515, 518, 519, 522 Tondera Jan („Janek”) 575, 580 ( fot. 223 – s. 623) Topolski Franciszek („96”) 215 Toth Bronisław („Twardy”) 453 Toth Jan („Mewa”, „Orzeł”) 396, 608 Towarnicki Jan Artur („Tur”) 32, 78, 79, 156, 264, 265, 267, 322, 487, 566 ( fot. 62 – s. 156) Tramer Jerzy 118, 126, 528 Truman Harry 52, 114
13.05.2021 16:28:21
[ 694 ] In d eks naz wi sk Truszczyński Roman 434, 435 Trutkowski Wiesław 109, 110, 193, 194, 198, 199, 201, 212, 217, 219, 220, 222, 233, 235 Tryliński Władysław 118, 279, 528 Tucharski Kazimierz („Michał”) 413 Tumanowicz Walerian („Jagodziński”) 40 Tureczek Stanisław („Kuźma”, „Wicher”) 578, 583 Turek Józef 108, 109, 149, 173, 274 Turek Ludwik 361 Turlejska Maria 113 Tyrybon Zdzisław („Szpak”) 581 U Unterweiser Jan zob. Orliński Jan Urbanik Wojciech 359 Urbanowicz Zofia 145 V Vaulin Jerzy („Mar”) 394 W Wacławiak Marian („Voks”) 569 Walaszczyk Maciej 145 Walczak Antoni („Tonio”) 583 Walicki Bartosz 73, 128 Waltoś Fabian Sebastian („Krab”, „Sowa”) 347, 379, 401, 465 ( fot. 162 – s. 379, fot. 205 – s. 465) Wałęga Mieczysław („Jur”, „Mat”) 575 Wanatowicz Leon 66 Wandycz Eustachy („Ludwik”) 583 Wandzio Edward 274 Waratus Antoni („Bujnicz”, „Bujwid”/ „Bujwit”, „Dziadek”, „Obuch”) 96, 188, 200, 217, 218, 230–232, 257, 258, 276–277, 314, 331, 369, 382, 393, 397, 403, 404, 424, 430, 445, 446, 479, 487, 566, 569, 617 ( fot. 84 – s. 231) Warecki Aleksander (recte Warenhaupt Aleksander) 118–120, 124, 125, 131, 134, 279, 470, 476, 528 Wasilewski Jan 212 Wawro Jan 65 Welker Lesław J. 434 Wendrowski Henryk (UB „Józef ”, „Kos”) 97, 130, 418 Wesołowski Władysław („Wojtek”) 100, 302–303, 311, 317, 372, 388, 390, 391, 402, 464
Historia AK i WiN.indb 694
Wideł Mieczysław („Pikard”, „Piotr”) 476, 592, 614 Wielicki Bartosz 73 Wieszczek Barbara 310 Wieszczek Wojciech („Zbych”) 305, 309– 311, 575, 580, 582 Wiewiórkiewicz/Wiórkiewicz Antoni („Wiór”) 91, 108, 203, 306, 310, 440– 443 Wilk Ewa 90 Wilk Mieczysław („Alojzy”) 584 Wilk Stanisław („Rajski”, „Witraż”) 81, 314 Wilk Tadeusz („Orwid”) 276, 454 Wilk Zygmunt („Orkan”) 276, 454 Winsch Józef 357 Wiński Tomasz („Radwan”) 584 Wiśniewski Wojciech 44 Witalec Robert 361 Witek Teofil 408 Witos Wincenty 186, 289 Wnuk Rafał 111 Wochanka Bronisław („Andrzej”, „Lipski”, „Ludwik”, UB „Pawłowski”) 38, 89, 163, 199, 224, 228, 236, 237, 241, 242, 264, 290, 303, 311, 326, 329, 335–337, 349, 350, 352, 355, 356, 359, 362, 363, 365, 366, 370, 373, 375, 388, 416, 417, 473, 502, 516, 533, 556, 585, 586, 617, 638 ( fot. 33 – s. 89, fot. 90 – s. 241, fot. 210 – s. 502) Wojciechowski Czesław („Wierzba”) 260, 416, 428, 429 Wojnarowska Elżbieta zob. Kopeć Elżbieta z d. Szwarc Wojnarowska Krystyna (vel Katarzyna) z d. Strumska 422 Wojtowicz Stanisław („Rota”) 361, 513, 514 Wojtyczy Janusz 434 Wolanin Władysława 394 Wolańczyk Marian („Jaworski”) 352 Wolański Antoni zob. Lazarowicz Antoni vel Antoni Kowalski Wolf Masza z d. Kołatacz 195 Wolniewicz NN 509 Wolsan Stanisław 303 Wołkow Jan vel Jan Wołek 94, 97, 103, 106, 287, 293, 332, 617 ( fot. 35 – s. 97) Wołoszyn Władysław („Wola”) 382 Wołowiec Antoni („Pantera”) 333 Wołyś Maria zob. Hołyś Maria Woś Jerzy („Eustachy”, „Farys”, „Herbut”, „Kuba”) 96, 145, 183, 230, 275, 276, 339, 404, 455, 456, 458, 567, 594, 595, 607 ( fot. 104 – s. 276, fot. 199 – s. 456)
13.05.2021 16:28:21
In deks n azw isk [ 695 ] Woźniacki Romuald 271 Woźniak Franciszek („Bogoń”, „Brzeszcz”, „Stary”) 359–362, 514 Woźniak Jacek 131 Woźniak Jerzy („Jacek”, „Żmija”) 71, 74, 102, 103, 106, 107, 120, 143, 204, 601, 611 ( fot. 43 – s. 106) Woźniak Zygmunt zob. Rogawski Zbigniew Woźniczka Zygmunt 34, 57, 70, 140 Wójcik Stanisław 50 Wójcik Wojciech („Dworzan”) 568 Wójcik Zbigniew K. 74, 107, 125, 148, 266, 279, 281, 299, 301, 341, 347 Wrażeń Stanisław („Brzezina”) 300– 301, 302, 313, 315, 333, 374, 384 ( fot. 119 – s. 300) Wrażeń Tadeusz („Ryś”) 47, 410 Wrona Stanisław („Gałązka”) 315 Wrzesiński Wojciech 149, 173 Wszołek Aleksy/Oleksy 109, 236, 504, 506, 510 Wysocki Roman 94, 97, 278
Zblewski Zdzisław 27, 30, 58, 72, 76, 77, 81, 88, 93, 94, 144, 149, 264, 266, 269, 279, 289, 298, 313, 320, 321, 349, 408, 413, 462 Zborżil Stanisław („Sosna”) 83, 275, 276, 404 Zborżil Tadeusz („Zawierucha”) 404 Zieliński Łukasz zob. Ciepliński Łukasz Zieliński Józef 388, 389–391 Zieliński Kazimierz („Olchowa”) 318 Zieliński Tadeusz („Liliput”, „Obuch”) 287, 294, 317, 406, 574 Zięba Zygmunt („211”, „Kim”, „Kołodziej”, „Władysław”) 206, 210, 211, 215, 223, 224, 228, 238, 337, 501, 502, 506, 509, 581, 587, 617, 625 ( fot. 80 – s. 210) Zych Sławomir 73, 128 Zych Tadeusz 74, 436 Zychowicz Piotr 396 Zygo Michał („Szymon”) 65, 96, 327, 608 ( fot. 34 – s. 96)
Z
Ź
Zabierowski Stanisław 69 Zadzierski Józef („Wołyniak”) 238, 396 Zagórski Andrzej 70, 71, 72, 73, 74, 106, 111, 128, 142, 202, 204, 205, 225, 266, 268, 269, 271, 275–277, 279, 282, 284–286, 288, 290, 293, 295, 296, 299, 300, 304, 305, 308, 310, 315, 316, 320, 335, 341, 356, 364, 371, 380, 382, 383, 390, 394, 396, 404, 431, 453, 458, 477, 585 Zając Edward 109, 214 Zając Tadeusz 66 Zakrzewski Kazimierz („Lipień”) 288–289, 618 Zambrowski Roman 202 Zapolski Henryk 477 Zator-Przytocki J. 147
Ździebło Dominik („Kordian”) vel Zbigniew Danowski 318
Historia AK i WiN.indb 695
Ż Żeleńscy (Karol z rodziną), właściciele majątku w Grodkowicach 280 Żeleńska-Chełkowska A. 77 Żubryd Antoni („Orłowski”, „Zuch”) 360, 393–394, 473 Żubryd Janina z d. Praczyńska („Jasiek”) 394 Żuchowicz Kazimierz („Neptun”) 432 Żuchowski Teodor 434 Żukowski Wacław („Ignacy”, „Sierp”) 583 Żurek Jacek 345, 355 Żymierski Michał 163
13.05.2021 16:28:21