Ulica Garbary w przedwojennym Poznaniu, zdjęcie pochodzi z książki prof. Waldemara Łazugi Znany – nieznany prezydent Poznania. Rzecz o Jarogniewie Drwęskim, Wydawnictwo Miejskie 2005
Jednym z działaczy PTE był Karol Stojanowski, antropolog, członek Stronnictwa Narodowego (od 1935 r. w Zarządzie Okręgowym SN w Poznaniu) i działacz harcerski, który w 1926 r. przeniósł się ze Lwowa na Uniwersytet Poznański. Poglądy eugeniczne Stojanowski wiązał z antysemityzmem. W 1927 r. ukazała się w Poznaniu jego książka Rasowe podstawy eugeniki, w której pisał: „Rekapitulując moje wywody stwierdzam, że asymilacja Żydów jest ze względów eugenicznych niepożądaną. Muszą oni bądź to wyemigrować, bądź to ograniczywszy swój przyrost naturalny po prostu wymrzeć”. Od dojścia Hitlera do władzy Stojanowski zajmował się niemieckim rasizmem, ostrzegając przed jego konsekwencjami dla Polski. Kiedy w latach 1934-1938 polscy eugenicy próbowali przeforsować ustawy wprowadzające przymusową sterylizację m.in. alkoholików i epileptyków, zdystansował się od tych pomysłów. W niezbyt odległym Kościanie Oskar Bielawski, dyrektor miejscowego szpitala psychiatrycznego – Bielawski zreformował go według
najlepszych wzorów, czyniąc z niego nowoczesną placówkę leczniczą – wydawał od 1935 r. czasopismo polskich eugeników Higiena Psychiczna (był jego założycielem i redaktorem naczelnym). Swoje prace drukował w nim m.in. profesor Uniwersytetu Poznańskiego Ludwik Jaxa-Bykowski (później współzałożyciel i pierwszy rektor tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich). W pierwszym numerze pisma opublikowany został wspomniany już Projekt ustawy eugenicznej z zakresu eugeniki zapobiegawczej. Obok niego przedrukowano nazistowską Ustawę o ochronie przed potomstwem dziedzicznie chorym, podpisaną przez Hitlera, do której polski projekt nawiązywał. Ironią historii jest fakt, że w czasie II wojny nazistowskie ustawy eugeniczne umożliwiły mordowanie w majestacie prawa pacjentów szpitali psychiatrycznych, o których w Kościanie tak zadbał Bielawski! Morfina trochę burzy dobre samopoczucie poznaniaków. Ale przeglądanie się w lustrze na pewno jest interesujące! Daina Kolbuszewska
29