Hoofdstuk 14: Alles wordt kleiner, behalve jouw buik

14 (De pestdokter en de politicus) De eerste afbeelding van het zo karakteristieke en bevreemdende kostuum van de middeleeuwse pestdokter stamt uit de zeventiende eeuw, maar historici leiden uit beschrijvende bronnen af dat al in de veertiende eeuw een enigszins gelijkaardige outfit de norm was. De pestdokter droeg een lange jas, handschoenen en laarzen, allemaal vervaardigd uit een soort geolied leer dat vermoedelijk behandeld werd met geurige kruiden. Daaronder droeg hij een lederen versie van een waadbroek zoals riviervissers die gebruiken. Op zijn hoofd droeg hij een hoed met brede rand en in zijn hand hield hij een lange stok, waarmee hij mensen op afstand kon houden of dingen kon verplaatsen zonder die aan te hoeven raken.

Het meest kenmerkende kledingstuk van de pestdokters was echter hun masker. Het was een lederen lap die voor het gezicht gebonden werd. Er waren uitsparingen uitgeknipt voor de ogen, en in latere versies kwamen daar ook glazen lenzen bij kijken die de ogen beschermden. Het akeligste aan het masker was dat het vooraan uitmondde in een lange bek die leek op de snavel van een vogel. Daarin legde men sterk geurende bloemen en kruiden die de dokter met hun aangename geur moesten beschermen tegen de slechte lucht waaraan men de overdracht van de besmetting toewees. Zo werd hij beschermd en had hij toch zijn handen vrij.

Door een mengeling van intuĂŻtie en blind geluk bood het kostuum van de pestdokter een beperkte maar zeker niet onbelangrijke mate van bescherming. Vlooien konden niet door de kledij bijten om de builenpest over te dragen en het masker verhinderde ook het contact met speekseldruppels of bloed van hoestende patiĂŤnten met longpest. Mensen zagen dat pestdokters veel minder vaak ziek werden dan anderen die in contact kwamen met besmette burgers, en samen met hun excentrieke uiterlijk en typerende kledij droeg dat bij tot de mengeling van vrees en ontzag die men voor de pestdokter ging voelen. Hij kreeg mythische proporties. Natuurlijk zag men hem niet graag komen, want waar hij was, was ook de ziekte. Maar het belangrijkste is misschien dat de dokter door zijn verschijning en optreden de mensen de hoop gaf dat een oplossing mogelijk was en dat er iemand was die zich daarmee bezighield.

De middeleeuwse politicus daarentegen bleek niet in staat om veel bescherming te bieden tegen de Zwarte Dood. En soms wordt er in de bronnen een nog minder flatterend beeld geschetst. In het Firenze van de jaren 1349 tot 1370 bijvoorbeeld kwam het veelvuldig voor dat politici, publieke ambtenaren en bestuurders van de stad hun dagelijkse plichten verzaakten en de stad in het holst van de nacht ontvluchtten om zich te verschansen in hun buitenverblijven op het platteland, in de hoop daar de danse macabre van de pestepidemie te kunnen ontlopen. De respons van de achterblijvende bevolking hierop was om zware boetes en extra belastingen te heffen op het inkomen van iedereen die uit zijn publieke functie deserteerde.