Witteveen+Bos nieuws 114

Nieuws

114

Dijkverbetering Koehool-Lauwersmeer Schoolvoorbeeld voor duurzame samenwerking De dijkverbetering Koehool-Lauwersmeer typeert zich door een ongekend grote omvang; bijna 50 km dijkversterking. Ze speelt zich daarbij af in een omgeving waar grote belangen spelen, waaronder in het bijzonder het werelderfgoed en Natura 2000-gebied de Waddenzee en de vruchtbare landbouwgronden met grote betekenis voor voedselproductie.

Deze kenmerken zorgden ervoor dat de dijkverbetering complex is en de verkenning een onvoorspelbaar verloop zou kunnen krijgen. Deze dynamiek stelt dan ook hoge eisen aan de manier van samenwerken tussen Wetterskip en ingenieursbureau.

Waar het lang gebruikelijk was om soortgelijke projecten als een vaste prijs contract aan te besteden, heeft Wetterskip Fryslân, gezien de hoge eisen aan samenwerking, ervoor gekozen om het anders aan te pakken. Vaste prijs contracten hebben naast kwaliteitscriteria ook een stevige prijsprikkel. Wetterskip Fryslân heeft het aangedurfd om de adviesdiensten voor de dijkverbetering Koehool-Lauwersmeer, hun grootste adviesproject ooit, puur op kwaliteit aan te besteden met een

frameworkcontract. De beoordelingscriteria waren gericht op organisatie, samenwerking en projectbeheersing. De adviesdiensten betroffen integrale ondersteuning van het projectteam van Wetterskip Fryslân voor de verkenningsfase van de HWBP-opgave dijkverbetering KoehoolLauwersmeer.

Jan Hateboer, projectmanager vanuit het Wetterskip: ‘Als Wetterskip hebben we best lef gehad door te kiezen voor zo’n frameworkcontract. We hadden ook een adviesbureau kunnen contracteren op basis van een in eerste instantie kleinere en meer stabiele scope, met meer prijsconcurrentie. Maar we weten dat die scope veel gaat wijzigen, met reële kans op veel contractdiscussies ten koste van kwaliteit en samenwerking. Voor het Wetterskip is dit echt een ongewoon groot project, waardoor we dit als organisatie ook echt anders moesten aanvliegen.

Daar ondersteunde Witteveen+Bos ons als een volwaardig partner in.’

Hans Helder, projectmanager namens Witteveen+Bos, vertelt: ‘Toen Wetterskip Fryslân de aanbesteding in deze vorm in de markt zette, triggerde dat mij enorm. Ik vond het een ongelooflijk krachtig signaal dat het wetterskip op deze manier zoveel vertrouwen in haar toekomstige opdrachtnemer uitsprak. Ik merkte ook dat dat echt iets met mij deed. Ik voelde een sterke drive dit vertrouwen waar te maken; ik wil hier echt een opdrachtnemer- en opdrachtgeversucces van maken.

Praktisch vertaalt zich dat in echt een betrouwbare opdrachtnemer zijn, verantwoordelijkheid nemen voor goede kwaliteit, daarvoor redelijk betaald worden en de verkenning samen afronden binnen het beschikbare budget van de opdrachtgever.’

Corridormanagement helpt binnenvaart verduurzamen De binnenvaart is een van de meest duurzame vervoersmodaliteiten in de logistieke keten. In opdracht van Rijkswaterstaat heeft Witteveen+Bos een studie uitgevoerd naar de mogelijkheden voor verdere verduurzaming van de binnenvaartsector door toepassing van corridormanagement.

De studie richt zich op de optimalisatie van de logistiek door een betere afstemming van de bedientijden van sluizen en bruggen. Om te bepalen welk effect corridormanagement op de emissie van de binnenscheepvaart kan hebben, zijn met behulp van SIVAK (Simulatiepakket voor verkeersafwikkeling bij kunstwerken) scheepvaartsimulaties uitgevoerd.

Daarbij zijn de duurzaamheidseffecten geanalyseerd van het aanpassen van de vaarsnelheden op de bedientijden van bruggen en sluizen.

De gedachte hierachter is dat wanneer schepen op voorhand weten wanneer een brug of sluis wordt bediend, zij hierop hun vaarsnelheid kunnen aanpassen. Dit leidt tot minder emissies op vaarwegen door een lagere vaarsnelheid en door kortere wachttijden bij sluizen. In de studie zijn twee trajecten onder de loep genomen: Amsterdam-Tiel en RotterdamAntwerpen. Voor de aanpassingsbereidheid van schippers zijn twee scenario’s opgesteld en onderzocht. + lex.de.boom@witteveenbos.com

Ben Strating werkt als manager projectbeheersing bij Witteveen+Bos in Heerenveen aan KoehoolLauwersmeer. Hij roemt het project als

lees verder op pagina 2

Witteveen+Bos Nieuws mei 2022

vervolg van pagina 1

schoolvoorbeeld van hoe een adviesbureau de opdrachtgever maximaal kan ondersteunen: ‘Het gaat om een enorme opgave. Gaandeweg het project heeft de scope ervan ook nog eens een grote herziening gehad. Begin- en eindpunt bleven weliswaar hetzelfde, maar de versterkingsopgave bleek veel groter en voor veel meer dijkstrekkingen te gelden. Ook besloot Wetterskip gaandeweg vanwege verschillende ontwikkelingen en gebiedsprocessen in de brede kustzone de dijkverbetering in een programma onder te brengen en om alle ontwikkelingen waar mogelijk in samenhang op te pakken. Dat vergrootte de complexiteit, en daar hebben we continu flexibel op in kunnen spelen. We werken met een vast team van topexperts aan dit project, vanaf het begin in vrijwel ongewijzigde samenstelling. Daarmee vangen we veel van de organisatorische dynamiek die er is goed op.’

Na de gunning van de adviesdiensten voor Koehool-Lauwersmeer aan Witteveen+Bos zijn nadere contractuele en financiële kaders overeengekomen. Er wordt gewerkt met deelopdrachten waarbij scope en prijs in gezamenlijkheid worden bepaald. Ben Strating: ‘We zijn meer dan in gewone projecten flexibel geweest en in het hele project was er geen opdrachtgever-opdrachtnemer conflict, geen contractdiscussies. We werken transparant, in groot onderling vertrouwen en dat levert veel werkplezier en kwaliteit op.’

Jan Hateboer vult aan: ‘De kwaliteit wordt beter doordat er – achteraf – geen gedoe is over geld. Er zitten in de contracten geen verkeerde prikkels die tot mindere oplossingen kunnen leiden. We maken een gezamenlijke prognose waar we op sturen en kijken daarbij ook naar mogelijkheden om kostenefficiënter te werken of af te zien van werkzaamheden die geen must zijn.’

De contractvorm heeft er in de praktijk onder meer toe geleid dat Witteveen+Bos heel flexibel kon meebewegen met de behoefte van het project en dat ook zij haar verantwoordelijkheid nam voor de totale bestedingen. Er is wederzijds transparantie getoond in risico’s, budget en bestedingen. Zowel het Wetterskip als Witteveen+Bos hebben kantoorruimte beschikbaar gesteld voor samenwerkdagen, zodat er in elkaars keuken gekeken kon worden. En periodiek werden prestatiemetingen uitgevoerd, die werden besproken en waarvan werd geleerd. Hans: ‘Dat leverde klinkende cijfers op. Het project Koehool-Lauwersmeer zien wij echt als voorbeeld hoe onderling vertrouwen en een goede samenwerking de sleutel tot succes vormen. Dat wij nu onze dienstverlening mogen continueren in de planuitwerkingsfase voelt dan ook als een schitterende beloning en uiting van het wederzijdse commitment.’ + ben.strating@witteveenbos.com

Goede jaarcijfers 2021, wisseling in RvC Witteveen+Bos heeft het jaar 2021 afgesloten met een omzet van 160,3 miljoen euro (2020: 155,8). Het nettoresultaat bedroeg 18,3 miljoen euro (2020: 17,9) en de nettowinstmarge was 11,4 % (2020: 11,5%). Daarmee was 2021 financieel een goed jaar. De jaarcijfers zijn vastgesteld op de aandeelhoudersvergadering (AVA) van maandag 11 april 2022.

Algemeen directeur Wouter Bijman: ‘2021 was vanwege corona weer een bijzonder jaar, wat ook veel van onze mensen heeft gevraagd. Daarom is ons financiële resultaat best knap. Toch varen we in algemene zin een voorzichtige koers. Het is nog niet duidelijk wat de vreselijke oorlog in Oekraïne en de economische effecten daarvan voor Witteveen+Bos zullen gaan betekenen.

Daarnaast zien we een toenemende krapte op de arbeidsmarkt en stijgende kosten als gevolg van de hoge inflatie.’

Bijman blikt vooruit: ‘We zijn blij met de toegenomen bewegingsvrijheid, daar waren we met z’n allen enorm aan toe. En het is ook belangrijk om goed samen te kunnen werken aan grote maatschappelijke opgaven zoals de energietransitie, klimaat en biodiversiteit en de vervangings- en renovatieopgave.

Daarbij willen we aandacht blijven besteden aan de ontwikkeling

Nieuw RvC-lid De AVA heeft ook ingestemd met de voordracht van de Raad van Commissarissen van Peter Reinders als nieuwe commissaris. Hij volgt de terugtredende Gerard van de Aast op. Peter Reinders heeft ervaring als managing partner, commissaris en als bestuursadviseur in de zakelijke dienstverlening. Hij heeft gevoel voor de dynamiek in professionele, dienstverlenende organisaties met een partnerstructuur en kan ons naar verwachting goed uitdagen en adviseren op strategische en bestuurlijke vraagstukken.

Jaarverslag 2021 online Op de jaarverslagpagina’s van de Witteveen+Bos-website staat meer over onze projecten, talenten, innovaties, bedrijfsvoering en financiële resultaten. + communications@witteveenbos.com

Detailontwerp Pompstation Delft Het project WarmtelinQ, dat door Gasunie wordt uitgevoerd, heeft als doel om restwarmte uit de Rotterdamse haven te gebruiken om huizen en bedrijven in Zuid-Holland te verwarmen. Hiermee wordt de CO₂-uitstoot en het aardgasverbruik voor verwarming aanzienlijk teruggebracht. De restwarmte komt van een aantal grote industrieën in met name het Europoort- en Botlekgebied.

De restwarmte wordt overgedragen op een warmwatersysteem, dat als een gigantische centrale verwarming van Rotterdam naar Den Haag en weer terug loopt. Halverwege dit tracé komt Pompstation Delft. Dit pompstation is de drijvende kracht voor het rondpompen van het water in het gehele systeem. Er komen enorme pompen te staan, met een volumestroom van meer dan 2.000 ton per uur en een druk van meer dan 20 bar. De pompen worden aangedreven door frequentiegeregelde 6 kV-motoren met een geïnstalleerd vermogen van circa 2 MW per pomp.

Witteveen+Bos heeft het basisontwerp en het detailontwerp opgesteld voor dit pompstation voor WarmtelinQ. Het detailontwerp is uitgewerkt tot op niveau Uitvoeringsontwerp en soms gaat dit zelfs nog verder: zo worden zogenaamde isometrics opgesteld waarop elke las en flens in detail te zien is, en zijn de bestelspecificaties voor leidingdelen en appendages opgesteld, waarmee deze onderdelen zonder verdere uitwerking kunnen worden besteld door Gasunie. Bijzondere uitdaging in het project was inpassing van het pompstation op de beperkte beschikbare ruimte, met name ook vanwege het benodigde leidingwerk. Door-

Witteveen+Bos Nieuws mei 2022

van onze professionals, de juiste teams smeden en goed blijven samenwerken met onze partners in de keten.’

dat rekening moet worden gehouden met aanzienlijke temperatuurverschillen, moeten er verschillende expansielussen in het systeem worden opgenomen. Hiertoe hebben we gedetailleerde leidingstressberekeningen uitgevoerd.

Omdat dit binnen WarmtelinQ het eerste grote bovengrondse object is dat een dergelijk ontwerptraject doorloopt, hebben wij samen met WarmtelinQ een groot aantal technische keuzes gemaakt die ook op andere objecten in het project zullen worden toegepast. + robert.kools@witteveenbos.com

Nederlands paviljoen op Expo 2020 Dubai: volledig duurzaam en circulair In december 2018 won een consortium van vier bedrijven, bestaande uit Expomobilia, V8 Architects, Kossmanndejong en Witteveen+Bos, het ontwerp en de bouw voor het Nederlands paviljoen op (de uitgestelde) Expo 2020 Dubai. Het volledig duurzame paviljoen was gebouwd met behulp van lokaal verkregen materialen die herbruikbaar, recyclebaar of biologisch afbreekbaar zijn. Witteveen+Bos was verantwoordelijk voor het constructieve ontwerp, het binnenklimaatsysteem, de bouwfysica en de duurzame aspecten van het paviljoen.

Het paviljoen is ontworpen als een biotoop, een circulair klimaatsysteem dat innovatieve Nederlandse oplossingen samenbrengt waarin water, energie en voedsel worden verenigd. Het tijdelijke klimaatsysteem functioneerde door het winnen van water uit de lucht, energie van de zon en het laten groeien van ongeveer 9.300 eetbare planten, zoals tomaat, basilicum, munt en asperges.

Samenhang Bezoekers hebben kunnen genieten van een intense zintuiglijke ervaring en leren over de samenhang tussen duurzame energie, waterbeheer, landbouw en circulariteit, die de kern vormt van de Nederlandse expertise.

Duurzaamheid vormde de kern van het Nederlands paviljoen en vormde een integraal onderdeel van de ervaring. Omdat het gebouw slechts zes maanden gebruikt zou worden

(van 1 oktober 2021 tot 31 maart 2022), is het paviljoen ontworpen met circulariteit in het achterhoofd, en dit kwam tot uiting in de keuze van de gebruikte materialen. Ons team werkte met een structuur van stalen palen en stalen buizen, omdat die materialen algemeen bekend staan om hun herbruikbaarheid. ‘Damwanden worden vaak gebruikt in tijdelijke constructies en veel bedrijven verhuren dit soort materialen, waardoor het project volledig duurzaam blijft’, legt Maarten Veerman, W+B-projectmanager voor het paviljoen op Expo 2020 Dubai, uit.

Voedselkegel In het midden van het paviljoen bevond zich een 18 meter hoge kegelvormige structuur, genaamd ‘The Food Cone’, bedekt met een verscheidenheid aan eetbare planten, met oesterzwammen aan de binnenkant van de kegel. De zwammen waren een belangrijk onderdeel van de biotoop, omdat zij kooldioxide uitstoten, dat door de planten aan de buitenkant van de kegel wordt geabsorbeerd.

De centrale kegel vormde het hart van het binnenklimaatsysteem. Koele lucht stroomt in de centrale kegel, die vervolgens naar de hoofdingang aan het einde van de paviljoenvoorstelling stroomt, wat resulteert in een koel binnenklimaatsysteem in het hele paviljoen. Ook bij de keuze van de systemen die voor het klimaat zijn gebruikt, is rekening gehouden met circulariteit en hergebruik, aangezien alle hoofdcomponenten voor deze periode zijn gehuurd om aan het einde van de Expo weer aan de eigenaren terug te geven.

Integratie Nederlandse innovaties Een voorbeeld van deze systemen is het adiabatische koelsysteem dat door Witteveen+Bos is ontworpen om het auditorium te klimatiseren. De lucht wordt gekoeld door verdampend water dat vanuit kleine sproeiers in de ruimte wordt gesproeid. Als hoofdingenieurs van het klimaatsysteem voor het Nederlands paviljoen zijn wij trots op het feit dat wij innovatieve Nederlandse oplossingen, zoals de rainmaker en de translucente zonnepanelen, hebben kunnen integreren in het totale systeemontwerp. In september 2021 is het Nederlands paviljoen onder andere bekroond met de Sustainable Construction Project of the Year 2021-prijs, tijdens de Big 5 Construction Impact Awards in Dubai. Eind maart 2022 kwamen daar, bij de afsluiting van de wereldexpositie, nog eens twee prijzen bij: de BIE Official Participant Award for Best Architecture & Landscape en de UAE Innovates Award for Sustainability. Het totale aantal gewonnen prijzen staat daarmee op tien.

Virtuele tour Het paviljoen is nog virtueel te ervaren via https://www. witteveenbos.com/projects/expo-2020-dubai-netherlandspavilion/#c819541 of scan de QR-code. + sarah.morris@witteveenbos.com

Witteveen+Bos Nieuws mei 2022

JUBILEUMBOEK 75-JAAR WITTEVEEN+BOS

Fietsbruggen Weespersluis ontwerpen met ANT Als ingenieursbureau in de civiele techniek zijn de projecten waarbij wij betrokken worden vrijwel altijd multidisciplinair. Bij het constructieve ontwerp van een brug wordt bijvoorbeeld vaak intensief samengewerkt tussen 3D-ontwerpers, geotechnisch adviseurs en constructeurs. Hier vindt veel interactie plaats tussen de disciplines en het is dus belangrijk dat iedereen met de meest recente informatie werkt. Wanneer projectteams verdeeld zijn over verschillende kantoren of, zoals de laatste tijd, er veel thuisgewerkt wordt, kan dit een uitdaging zijn.

Dit is één van de redenen waarom we ANT ontwikkeld hebben: een online database waarin parameters en uitgangspunten worden opgeslagen en wanneer nodig bijgewerkt. Alle disciplines gebruiken dezelfde database om een zogenaamde ‘single source of truth’ te creëren. Parametrische modellen en tools communiceren met ANT door automatisch input op te halen uit de database en berekeningsresultaten terug te schrijven.

Fietsbruggen als schakel in het netwerk Weespersluis is een nieuw woongebied tussen Weesp en Muiden in de voormalige Bloemendalerpolder. Om de toekomstige bewoners te ontsluiten, wordt in de openbare ruimte een netwerk van woonstraten, fietspaden en wandelpaden gerealiseerd. Weespersluis wordt een waterrijk gebied, wat betekent dat er een aanzienlijk aantal bruggen gerealiseerd wordt. Witteveen+Bos heeft voor dit project met behulp van ANT de fietsbruggen voor dit project ontworpen. De fietsbruggen liggen verspreid door de wijk en kennen verschillende overspanningen en kruisingshoeken.

Uiteindelijk vormen ze door vergelijkbare uiterlijke kenmerken en ontwerpprincipes een familie van kunstwerken.

vrij in te vullen parameters. Binnen elke stap van de workflow wordt de relevante input gevraagd aan de gebruiker. Ook de geotechnische randvoorwaarden zijn gekoppeld. Verschillende invulstappen en acties kunnen door de projectleider worden toebedeeld aan specifieke teamleden.

Parametrisch Elk onderdeel van de fietsbrug is parametrisch, dat wil zeggen dat te maken ontwerpkeuzes automatisch gekoppeld zijn aan bepaalde uitkomsten. Het dek kan bijvoorbeeld variëren tussen een prefab liggerdek, een VVK dek of een in-situ dek. Het rapport wordt automatisch gevuld met de ingevoerde waarden en de rekenresultaten. Dit rapport kan direct gebruikt worden voor het definitief ontwerp of de vergunningsaanvraag. Voor een project als Weespersluis kan dan één rapport specifiek voor het project gemaakt worden, dat per brug wordt ingevuld en ingediend. Met behulp van de input en de berekeningsresultaten wordt een 3D-model gegenereerd dat bekeken kan worden in de 3D-viewer van ANT. Op deze manier kan, wanneer de uitgangspunten vastliggen, binnen hele korte tijd een definitief ontwerp van een fietsbrug inclusief rapport en tekeningen worden gemaakt. Omdat de berekening zo snel gemaakt kan worden, is het mogelijk om in weinig tijd veel mogelijkheden te onderzoeken, met korte ontwerploops.

Ter afsluiting van ons jubileumjaar 2021, waarin we ons 75-jarig bestaan mochten vieren, zonden we op de laatste dag van het jaar alle collega’s een voor de gelegenheid samengesteld jubileumboek toe. Vanuit de gedachte dat al het nieuwe voortkomt uit het oude, beschrijven we in het boek de ontwikkeling van Witteveen+Bos. Dat doen we aan de hand van de ervaringen van onze collega’s. Zij zijn degenen die ons advies- en ingenieursbureau elke dag een gezicht geven. Zij brengen met hun inzet ons DNA van vakkennis, samenwerking en ondernemerschap in de praktijk en schrijven zo mee aan het verhaal van Witteveen+Bos. Dat verhaal begon 75 jaar geleden met een eenvoudig velletje papier, waarop ingenieurs Willem Witteveen en Goosen Bos hun eerste plannen schreven. De verhalen en aangehaalde projecten in deze jubileumuitgave zijn een selectie uit de vele mooie verhalen die er te vertellen zijn. Ze geven een beeld van de bijdrage die we wereldwijd leveren op onze werkterreinen water, infrastructuur, milieu en bouw en vertellen over persoonlijke groei en ambities. Het boek wordt gebruikt om ons verhaal met nieuwe collega’s te delen of om onze relaties een nadere indruk te geven van ons bedrijf. Ook lezen? Vraag ernaar bij een van de collega’s of vraag het boek aan via communications@witteveenbos.com. + communications@witteveenbos.com

+ marc.taken@witteveenbos.com

Binnen ANT is een workflow gecreëerd om onafhankelijk van het type fietsbrug de berekeningen volledig automatisch door te lopen aan de hand van diverse

Witteveen+Bos wint World Smart City Expo 2021 award Witteveen+Bos heeft de World Smart City Expo 2021 award WSCE2021 gewonnen voor onze bijdrage aan de ontwikkeling en revitalisering van de Smart City-industrie in Zuid-Korea.

De afgelopen twee jaar heeft Witteveen+Bos samengewerkt met Zuid-Korea op het gebied van de energietransitie, met name met aquathermische energiesystemen en Zero Energy Buildings (ZEB).

Witteveen+Bos heeft een haalbaarheidsstudie uitgevoerd naar de toepassing van het ATES-systeem (aquifer thermal energy storage) in het Busan Eco-Delta City-gebied in Korea, in samenwerking met Korean District Heating Engineering Co. Ltd. Dit project toonde aan dat met de hoge omgevingstemperaturen in de zomer en de hoge koelvraag van gebouwen, de ATES-ZEB oplossing een significante bijdrage kan leveren aan het decarboniseren van de verwarmingsen koelvraag van de gebouwde omgeving in Korea.

Opslag en terugwinning van thermische energie in aquifers (waterdragende lagen) in de ondergrond is een innovatieve manier om het

Witteveen+Bos Nieuws mei 2022

energiesysteem van de gebouwde omgeving duurzamer te maken.

Het maakt het gebruik van variabele warmtebronnen met een lage temperatuur mogelijk, zowel stand-alone als in collectieve systemen, omdat de warmteproductie zo over het hele jaar kan worden gespreid, ongeacht de gelijktijdigheid van warmteproductie en -vraag. Omdat de ondergrondse energieopslag werkt met een thermisch balanceringssysteem, waarvoor een koudeopslag nodig is, kan het systeem ook worden gebruikt om gebouwen van koude te voorzien, waardoor in feite twee toepassingen aan één systeem worden gegeven.

Zuid-Korea heeft onlangs forse stappen aangekondigd om in 2060 een koolstofneutrale staat te zijn. Tot op heden is het land sterk afhankelijk van fossiele brandstoffen, dus dat vraagt om nogal wat transformaties in een relatief korte periode. Witteveen+Bos werkt samen met de Nederlandse ambassade in Seoul en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland in Zuid-Korea aan een marktstudie naar Zero Energy Building en aquathermie. + andre.van.kuijk@witteveenbos.com

ONDERZOEK BEWEEGBARE BRUGGEN BINNENSTAD ZWOLLE De gemeente Zwolle beschikt over een areaal met vaste en beweegbare bruggen. Voor drie beweegbare bruggen in de binnenstad van Zwolle, de Kievitsbrug, de Kerkbrug en de Pelserbrug, is de gemeente een onderzoek gestart naar de toekomst van deze bruggen. Voor deze bruggen is het voldoen aan wet- en regelgeving (waaronder de Machinerichtlijn) een belangrijk vraagstuk, waarvoor de gemeente grote investeringen voorziet voor de komende periode (2023-2025). Daarbij geldt dat deze bruggen slechts een beperkt aantal draaiingen per jaar kennen. De gemeente zoekt daarom naar uitvoerbare alternatieven voor het machinaal draaien van deze bruggen, waardoor toekomstige investeringen beperkt kunnen blijven. Witteveen+Bos heeft hiervoor in een variantenstudie onderzocht welke uitvoerbare alternatieven voor deze bruggen beschikbaar zijn en wat de bijbehorende kosten (investering en LCC) zijn. Als voorbereiding hierop is een locatiebezoek gebracht aan de drie bruggen, is een nadere inventarisatie uitgevoerd naar de eerder uitgevoerde onderzoeken en beschikbare documentatie, en zijn interviews gehouden met vertegenwoordigers vanuit gemeente Zwolle. Op basis daarvan zijn de uitgangspunten vastgesteld voor de variantenstudie en is een generiek afwegingskader vastgesteld op basis van een multicriteria-analyse met value metrics om de varianten te toetsen. Voor elke brug zijn vervolgens de drie ‘beste’ varianten gekozen om nader uit te werken in de eindrapportage, waarbij ook een LCC-analyse is uitgevoerd.

Gemeente Zwolle is inmiddels met de uitkomsten van de uitgevoerde variantenstudies aan de slag, waarbij op korte termijn duidelijk wordt wat er gebeurt met de Kievitsbrug, de Kerkbrug en de Pelserbrug om deze bruggen klaar te maken voor de toekomst. + harmen.droogendijk@witteveenbos.com

Hollandtunnel als voorbeeld voor duurzame tunnelbouw Duurzame ontwerpprincipes combineren met betonbouw. Bij de aanleg van de Hollandtunnel heeft TEC, het samenwerkingsverband van Royal HaskoningDHV en Witteveen+Bos, op natuurlijke wijze duurzaamheid geïntegreerd.

Zowel bij ontwerp als constructie is TEC de uitdaging aangegaan om meerdere moderne en duurzame ontwerpprincipes op natuurlijke wijze te integreren: Besparing op betonvolume Door onderwaterbeton toe te passen bij de constructie is zowel de tijdelijke als permanente vloer gelijktijdig gerealiseerd. Zo is een flinke hoeveelheid beton bespaard ten opzichte van de traditionele constructie met een ongewapende onderwaterbetonvloer en constructievloer.

Grondkeringen met wilgenmatten Organische wilgenmatten zijn toegepast om vrijgekomen materiaal vast te houden. Dankzij de structuur van deze natuurlijke matten wordt de vrijgekomen grond, voornamelijk veen en klei, vastgelegd.

Stroombesparing dankzij natuurlijke reflectie Gebruik maken van natuurlijke reflectie maakt het mogelijk om in de tunnel minder intensieve verlichting te voeren. Dit is onder meer bereikt door het asfaltmengsel te verrijken met witte steenslag en door reflecterende coating op de wanden toe te passen.

Landschapsbewaking Om het landschap zoveel mogelijk authentiek te houden zijn bij de aanleg diverse bewuste keuzes gemaakt.

De technische ruimtes bij de waterkelders zijn vergroot om ruimte te bieden aan installatiekasten die normaal op het maaiveld zouden staan. Het dienstgebouw kent een houten buitenschil om een mooie inpassing in de omgeving te bereiken. + marc.taken@witteveenbos.com

Zelfvoorzienend met zonne-energie Zonnepanelen op alle randen van de toeritten zorgen voor de eigen energiebehoefte van de installaties, waaronder de tunnelverlichting.

HAALBAARHEIDSSTUDIE HUISVESTING LANGS THE GREAT GREEN WALL IN AFRIKA Vanwege onze uitgebreide kennis op het gebied van duurzame en innovatieve bouwmethodes zoals 3D-betonprinten (3DCP) is Witteveen+Bos medio 2021 door UNODC gevraagd een haalbaarheidsstudie uit te voeren naar onder andere 3DCP als bouwmethode voor betaalbare huisvesting langs The Great Green Wall in Afrika. UNODC is van plan om als pilot 500 betaalbare woningen (40-70 m²) te bouwen voor de werknemers betrokken bij de aanleg van The Great Green Wall. De woningen kunnen daarna door de lokale bevolking gebruikt worden. UNODC, het bureau van de Verenigde Naties voor drugs- en misdaadbestrijding, werkt nauw samen met de private sector om betaalbare huisvesting in Afrika te realiseren. 3D-betonprinten is daarbij aangemerkt als een van de interessante technologieën voor duurzame, innovatieve en kostenefficiënte bouw: het is inmiddels op grotere schaal beschikbaar en meerdere bedrijven werken aan 3DCP-technologie en -projecten. De eerste stap was daarom om de haalbaarheid te onderzoeken van het gebruik van 3DCP als bouwmethode voor dit project, vergeleken met vier andere potentiële innovatieve bouwmethoden. Voor elke bouwmethode is de haalbaarheid op het gebied van materialen, arbeid, technieken en kosten geanalyseerd.

Daarnaast is ingegaan op wat er nodig is aan infrastructuur voor een autonoom dorp met betrekking tot drinkwater, energie en afvalwater. Er zijn richtlijnen gegeven voor het selecteren van een locatie, zoals de oppervlakte van de ontwikkeling, topografische beperkingen en mogelijke regio’s in Afrika. Uit de studie bleek dat 3DCP een interessante techniek is voor het ontwikkelen van betaalbare woningen. Zowel met betrekking tot duurzaamheid als betaalbaarheid volgde ook het belang van de ontwikkeling van printmaterialen op basis van lokale grond- en afvalstoffen.

Momenteel werkt Witteveen+Bos aan het in kaart brengen van deze grond- en afvalstoffen en het onderzoeken van alternatieve duurzame betonmengsels in samenwerking met kennisinstellingen en lokale partners. + marijn.bruurs@witteveenbos.com

Tijdelijk werk = permanent werk Bij de bouw is zoveel mogelijk ingezet op éénmalige constructie. Voorbeelden zijn de stempelramen en damwanden, die zowel bij de tijdelijke als permanente situatie worden toegepast. Zo kan met minder beton worden geconstrueerd omdat direct volgens de juiste specificaties wordt gebouwd. Bovendien is hiermee ook het aantal transportbewegingen gereduceerd omdat geen tijdelijke damwanden hoeven worden afgevoerd.

OVER DE HOLLANDTUNNEL De Hollandtunnel is onderdeel van de Blankenburgverbinding. Deze verbinding betreft een nieuw stuk snelweg, de A24, als verbinding tussen de A15 en de A20. Deze verbinding draagt bij aan een robuuster netwerk en heeft als doel de bereikbaarheid van de regio Rotterdam te verbeteren. De aanleg van de Blankenburgverbinding is in handen van het bouwconsortium BAAK, een samenwerkingsverband tussen Ballast-Nedam, DEME en Macquarie. TEC (Tunnel Engineering Consultants) is door BAAK gevraagd om de realisatie van de Hollandtunnel op zich te nemen. Het project omvat naast de Hollandtunnel ook 2 onderdoorgangen in het nieuwe knooppunt Vlaardingen. De Hollandtunnel zelf is 1330 meter lang; opgedeeld in een zuidelijke toerit van circa 270 meter, een overdekt gedeelte van 510 meter en een noordelijke toerit van circa 550 meter. De Hollandtunnel heeft een minimale breedte van 32 meter en voorziet in de verkeerdoorstroming met 2 x 3 rijstroken. In het knooppunt is gekozen voor ondergrondse verbindingsbogen van respectievelijk 600m en 400m lang. Zo wordt de impact op het landschap beperkt. De bouw van de Hollandtunnel is inmiddels een jaar onderweg. Recentelijk is bij de bouw het diepste punt bereikt, de waterkelder. Het gewapend onderwaterbeton bevindt zich op dit punt 15 meter onder het maaiveld.

KERNCIJFERS HOLLANDTUNNEL + 15.000 ton staal voor damwanden + 90.000 m³ beton

+ 18.000 ton wapeningstaal + 4.000 prefab betonpalen

+ 30.000 m² prefab voorzetwand + 3.500 Vibro Fluidatie-palen

Witteveen+Bos Nieuws mei 2022

Floriade Expo 2022: evenemententerrein én fundament voor groene stadswijk Koning Willem Alexander verrichtte op 13 april de feestelijke openingshandeling van de Floriade Expo 2022 in Almere.

Deze wereldtuinbouwtentoonstelling is naast een internationaal toonaangevend evenement, ook het fundament voor de te realiseren groene stadswijk Hortus. Witteveen+Bos heeft het ontwerp en de engineering verzorgd voor dit unieke simultane gebiedsontwikkeltraject.

Het Floriadeterrein ligt tussen de snelweg A6 en het Weerwater, aan de overzijde van het stadscentrum van Almere. De gemeente Almere is hoofdopdrachtgever van dit project. Witteveen+Bos werkte in opdracht van Weerwater C.V., een combinatie van Amvest en Dura Vermeer. De opdracht: een groene stadswijk én expo neerzetten die antwoord geven op de grote stedelijke uitdagingen van de toekomst.

Bij dit simultane ontwikkelingstraject is afscheid genomen van de klassieke volgorde van eerst bouwen en vervolgens het groen integreren. Het arboretum (de bomen en planten) heeft immers een hoge prioriteit bij deze wereldtuinbouwtentoonstelling. Tegelijkertijd moeten ook de behoeften van de aanstaande groene stadswijk

met 660 woningen worden geïntegreerd. ‘Je kunt stellen dat we op het Floriadeterrein omgekeerde stedenbouw hebben toegepast’, vertelt Niels Monster, projectleider namens Witteveen+Bos. ‘Om de transitie van evenement tot wijk te realiseren, zijn multifunctioneel ontwerpen, innovatief en circulair bouwen onmisbaar gebleken.’

Growing Green Cities Het thema van de Floriade 2022 is Growing Green Cities. Groeien naar een groene, gezonde stad met ruimte voor nieuwe en innovatieve ideeën en kansen voor iedereen. Witteveen+Bos heeft onder meer de uitwerking van het stedenbouwkundig plan en het inrichtingsplan voor de openbare ruimte mogen verzorgen, net als de engineering van de civiele werkzaamheden (bruggen, bouwen woonrijp maken, kabels en leidingen). Daarnaast verzorgden we de vergunningsbegeleiding, onderzoeken naar geluid, bodemkwaliteit, geotechniek en ecologie en ondersteuning bij projectmanagement.

Al vanaf de tekentafel is vanuit het perspectief van expo én woonwijk nagedacht over de infrastructuur van bijvoorbeeld rioleringen,

wegen, bruggen, kabels en leidingen, maar is ook ruimte gemaakt voor innovaties en voorzieningen op het gebied van water, energie, verkeer, biodiversiteit om de toekomstige woonwijk groen en duurzaam te maken.

Het combineren van en samenwerken bij stedenbouw, vormgeving, engineering en andere essentiële disciplines heeft geresulteerd in meerdere innovaties (zie kaders). Niels Monster: ‘Waar iedereen gewend is om bij de projectontwikkeling in een eigen wagonnetje achter elkaar aan te rijden, zijn deze partijen bij elkaar in één coupé gekropen om samen richting eindbestemming te rijden!’

De Floriade opende op 14 april 2022 haar deuren en is tot 9 oktober geopend voor publiek. Tussen 2023 en 2030 wordt vervolgens de groene stadswijk Hortus gerealiseerd. Het is de ambitie van Witteveen+Bos om de veelbelovende concepten breed in te zetten op andere locaties bij de transitie naar een duurzame en gezonde leefomgevingen. + niels.monster@witteveenbos.com

ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST: SMART THERMAL GRID

TEGENGAAN HITTESTRESS: SCHAALBARE VERGROENING

Het Floriadeterrein en de aankomende groene wijk beschikt over een Smart Thermal Grid (STG). Dit is een innovatief collectief energienet, waarmee energievraag en -aanbod zoveel mogelijk onderling balanceren. Wat overblijft wordt aangevuld met warmtewinning uit oppervlaktewater of vanuit energieopslag in de bodem. Omdat optimaal gebruik wordt gemaakt van de aanwezige energie, is het energetisch rendement van het STG hoog. Dit betekent dat de energie-aanvoer van buiten het gebied, in de vorm van elektriciteit, minimaal blijft. Het systeem is bij uitbreiding van de woonwijk schaalbaar.

Voor een prettig leefklimaat is bij de ontwikkeling van het Floriadeterrein zoveel mogelijk groen het uitgangspunt geweest. In de grids (straten) schaalt de verhouding tussen verharding en groen mee met het gebruik. Veelgebruikte grids (hoofdroutes en afvalinzameling) zijn breed bestraat. Grids waar weinig of geen gemotoriseerd verkeer komt, is veel ruimte gemaakt voor natuur. Natuur en water bieden zo schaduw en verkoeling om hittestress tegen te gaan. De gebruikte technieken en materialen zijn schaalbaar en uitwisselbaar, zodat de groenverhouding kan worden aangepast als de bestemming wijzigt.

Witteveen+Bos Nieuws mei 2022

TWEE WERELDEN SAMEN LATEN WERKEN Normaal wordt eerst gebouwd en daarna het groen gerealiseerd. Op het terrein van de Floriade 2022 is simultaan aan het bouwproces ook het arboretum gerealiseerd op bijna 200 percelen. Dit bracht flinke uitdagingen met zich mee tussen het groenteam van de gemeente Almere en de partijen belast met de bouw. Doorkruisen van vers aangelegde arboretumstroken of schade aan bomen kwamen regelmatig voor. Witteveen+Bos heeft geholpen deze twee werelden met elkaar te stroomlijnen om de onderlinge frictie te verminderen.

Door problemen uit te spreken en door vanuit een plattegrond met alle percelen pragmatisch af te stemmen hoe voor beide partijen een werkbare situatie ontstaat, konden deadlines worden gehaald. Het resultaat was een samenwerking met onderling begrip en oog voor bouwer én groenvoorziening.

RUIMTE VOOR GELIJKSTROOM IN OPENBARE RUIMTE Voor het Floriadeterrein bestond de wens om een gelijkstroomnetwerk te realiseren vanuit de gedachte: minder kabels, hogere efficiëntie en ingebouwde flexibiliteit. Het Floriadeterrein en de aanstaande woonwijk beschikt nu over een straatverlichtingsnetwerk op gelijkstroom plus een voorbereiding voor een groter netwerk. Naast betrouwbaarder en efficiënter wordt het netwerk beheerd door de gemeente Almere in plaats van netbeheerder Liander. Hierdoor wordt Liander ontlast en kunnen eventuele storingen door de gemeentelijke dienst sneller worden verholpen. Dit biedt naast praktische voordelen ook een terugverdienmodel door kostenbesparing op stroom- en netbeheerkosten.

GRIP OP WATER: CIRCULAIRE WATERHUISHOUDING De waterhuishouding is zo ingericht dat het hemelwater zoveel mogelijk op de eigen kavels wordt vastgehouden.

Het overschot aan hemelwater en afstromend water uit het openbare gebied wordt vervolgens zoveel mogelijk oppervlakkig afgevoerd. Dit heeft naast ecologische voordelen, ook positieve invloed op het leefklimaat en draagt bij aan kostenreductie. Het stelsel is ontworpen op een minimum aan ondergrondse betonnen riolering. Afwateringsvlakken met maximaal twee procent hellingsvlak sturen het water. Bij het ontwerp is rekening gehouden met de bewateringsbehoefte van het aanwezige groen en grondwateraanvulling. De afstroming van het hemelwater is getoetst met rekenmodellen, zodat bij regen de wijk normaal begaanbaar blijft.

Strategisch milieueffectrapport voor landbouwbeleid Het Europese Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) voor 2023-2027 richt zich op een versterking van de aandacht in de landbouwsector voor klimaat, milieu en biodiversiteit. Alle EU-lidstaten vertalen de hoofdlijnen voor het GLB voor de periode 2023-2027 naar hun eigen situatie. In Nederland is dit het Nationaal Strategisch Plan (NSP-GLB). Nederland heeft het NSP-GLB eind 2021 ingediend bij de Europese Commissie, die het in de loop van 2022 moet goedkeuren.

Het NSP-GLB In de nationale uitwerking van het GLB geven de lidstaten aan welke stimulerende maatregelen ze willen inzetten, die aansluiten op de behoeften van het eigen land. Het in het NSP-GLB geformuleerde beleid bepaalt de verdeling van de Europese gelden voor de agrarische sector. De Europese gelden lopen via twee fondsen, die in Nederland als volgt worden ingezet: 1. het garantiefonds, waarmee onder andere de basispremie en de nieuwe eco-regeling (financiering van vrijwillig toe te passen ecologische maatregelen) worden gefinancierd.

2. het plattelandsfonds, dat gebiedsgericht inzetbaar is en zich onder meer richt op agrarisch natuur- en landshapsbeheer (ANLb), samenwerking, kennis en investeringen.

Elke lidstaat kan kiezen om een deel van het budget uit het garantiefonds over te hevelen naar het plattelandsfonds, waardoor er minder budget is voor algemene inkomstensteun en meer gelden beschikbaar komen voor gebiedsgericht beleid.

Het strategisch milieueffectrapport Voor goedkeuring van het nationale plan door de EU is onder andere een begeleidend strategisch milieueffectrapport (S-MER) noodzakelijk. Dat S-MER heeft Witteveen+Bos in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit verzorgd.

Het S-MER heeft de milieueffecten van de uitersten van het speelveld onderzocht waarbinnen de beleidskeuzes voor het NSP-GLB gemaakt zijn. Hiertoe zijn twee (onderzoeks)alternatieven, MER-A en MER-B, ontwikkeld die beide op een eigen wijze invulling geven aan het NSP-GLB. Alternatief A kenmerkt zich door nadruk op relatief grote inkomenssteun in combinatie met algemene milieu- en biodiversiteitsverbetering via een groot budget voor de eco-regeling. Alternatief B heeft strengere (milieu)voorwaarden om deel te kunnen nemen in combinatie met inkomensondersteuning die focust op vernatting in veeweidegebieden en zones met extensieve landbouw rond Natura 2000-gebieden.

De eco-regeling zorgt vooral voor een versterking van de algemene biodiversiteit, terwijl gebiedsgericht beleid zoals voorzien in alternatief B meer bijdraagt aan klimaat en zeldzame natuur. Geconstateerd is dat maatregelen die zich richten op de bodem een veel breder milieueffect hebben: effecten strekken zich uit naar waterkwantiteit, -kwaliteit en biodiversiteit. Aandachtspunten bij de uitwerking zijn: voldoende aansluiting van maatregelen bij de bestaande landschappelijke structuren en een professionele uitvoering. Deze milieu-informatie in het S-MER is gebruikt om de invulling van het NSP-GLB te bepalen. + berto.meeuwissen@witteveenbos.com

VERKEERSVEILIGHEIDSBEOORDELING PIET HEINTUNNEL

INCLUSIVITEIT MINDER VALIDEN, BLINDEN EN SLECHTZIENDEN Bij de inrichting van het Floriadeterrein is veel aandacht besteed aan het creëren van een prettige leefomgeving voor iedereen. De straten zijn waar nodig voorzien van geleide- en noppentegels om de toegankelijkheid voor blinde en slechtziende mensen te waarborgen. In de aanstaande wijk zijn hiermee voorzieningen geïntegreerd die normaal zijn voorbehouden aan openbare ruimtes als stadscentrums, trein- en busstations of stationspleinen. Om de rolstoelvriendelijkheid te waarborgen worden hoogteverschillen overbrugd met een hellingshoek van maximaal twee procent. Dankzij dit ‘vals plat’ kunnen rolstoelgebruikers zich met minimale inspanning vrij verplaatsen.

De Piet Heintunnel in Amsterdam wordt grootschalig gerenoveerd. Hierbij worden aanpassingen doorgevoerd aan onder andere de stempelconstructie, de voorzetwanden van de damwanden, het middentunnelkanaal en de verkeerskundige- en tunneltechnische installaties. Het wegontwerp van de tunnel maakt geen onderdeel uit van de renovatiescope. De aanpassingen hebben invloed op het wegbeeld en de weginrichting in en rond de tunnel en daarmee op de verkeersveiligheid. Daarom heeft gemeente Amsterdam Witteveen+Bos gevraagd een verkeersveiligheidsbeoordeling uit te voeren en te kijken of er geen risicovolle situaties worden gecreëerd. Witteveen+Bos heeft meerdere verkeersveiligheidsauditoren in dienst die gecertificeerd zijn om alle soorten wegen te beoordelen, van ‘karrenspoor’ tot snelweg. Onze auditoren combineren uitvoerige kennis van richtlijnen met verkeerspsychologische en gedragskundige kennis, om van daaruit risico’s te identificeren en te beoordelen en passende maatregelen te inventariseren. Voor deze opdracht is vooral gekeken naar: snelheidsgedrag/geloofwaardige snelheden, veilige inrichting van bermen en wanden, overgangen licht/donker, begrijpelijkheid van de informatie en complexiteit van de rijtaak. Kenmerkend voor de tunnel is dat er maar weinig plekken zijn waar goede informatievoorziening geboden kan worden voor de kruispunten die direct buiten de tunnels liggen. Witteveen+Bos heeft meerdere risico’s gevonden die nog niet in beeld waren. De gemeente heeft het advies overgenomen om enkele van de voorgestelde maatregelen bij de reconstructie van de tunnel mee te nemen, zoals een aangepast wandpatroon op de voorzetwanden, het streven naar minder en geclusterde bebording en het toepassen van extra afschermingsvoorzieningen in de bermen. Daarnaast worden enkele maatregelen meegenomen voor toekomstig onderhoud aan de rijbanen. + jan-auwke.verspuij@witteveenbos.com

Witteveen+Bos Nieuws mei 2022

Witteveen+Bos host twee kunstprojecten

Witteveen+Bos is dit voorjaar gastorganisatie van twee kunstenaarsinitiatieven. De kunstenaars krijgen de gelegenheid om hun ideeën in een van de adviesprojecten van Witteveen+Bos te realiseren.

Dat gebeurt in de vorm van twee fellowships. Het gaat om de Nederlandse uitwerking van het Europese S+T+ARTS programma, dat samenwerking faciliteert tussen kunstenaars en bedrijfsleven, onder de noemer ‘Repairing the Present’, om te komen tot oplossingsrichtingen voor de Green Deal.

Grip op hemelwater door slimme besturing van rioleringssysteem

Na het openen van de inschrijving in oktober 2021 zijn alle 334 ontvangen inschrijvingen uitvoerig beoordeeld door twaalf Regionale S+T+ARTS Centra, experts en een lokale jury. De winnaars voor de regio Nederland zijn kunstcollectief Grow Your Own Cloud en kunstenares Penelope Cain. Deze winnaars zullen in het voorjaar van 2022 in een vorm van artist-in-residency (fellowships) meedraaien in het Witteveen+Bos-project Omgevingsvisie Den Haag.

Het Nederlandse Regionale S+T+ARTS centrum In4Art coördineert dit.

Het rioleringssysteem Twekkelerzoom is een bijzonder knooppunt in het rioleringsysteem van Enschede. Dit deel ligt in een laag gebied. Om ondergelopen straten te voorkomen bij overvloedige regen, heeft Witteveen+Bos in opdracht van de gemeente Enschede het rioleringssysteem gemoderniseerd. Onder meer door bestaande besturingssystemen te laten samenwerken en te innoveren.

Grow Your Own Cloud is een Parijs’ kunstcollectief, opgericht door Cyrus Clarke en Monika Seyfried. Onder de naam Urban Data Forest willen zij de data cloud opnieuw vormgeven door in Den Haag ‘s werelds eerste biologische datacentrum te creëren.

Urban Data Forest roept ethische, technische en maatschappelijke vragen op over dataopslag en de gevolgen daarvan voor het milieu. Het einddoel is een prototype opzetten voor een toekomst waarin duurzame dataopslag in de stad de sleutel is tot schonere, groenere en meer welvarende steden.

Twekkelerzoom vormt het laatste deel van het rioleringsstelsel dat aansluit op de plaatselijke rioolwaterzuiveringsinstallatie (Rwzi Enschede). De rioleringen liggen diep onder maaiveld. Dit maakt het aanbrengen van wijzigingen technisch complex. Ook omdat op deze locatie verschillende hoofdwaterstromen samenkomen, waardoor de afmetingen van de transportsystemen groot zijn om voldoende capaciteit te kunnen bieden. Twekkelerzoom is onderdeel van een besturingssysteem om de toenemende hydraulische belasting van het rioleringsstelsel te kunnen verwerken. In 1995 besloot de gemeente Enschede tot aanleg om ook bij de sterke groei van de stad de waterstromen te kunnen blijven managen. Dit systeem zorgt dat de gemeentelijke waterstromen realtime gelijkmatiger worden verdeeld. Bij een dreigende overbelasting van het rioleringsstelsel, bijvoorbeeld door overvloedig regenwater, wordt het water op hoger gelegen delen van het rioleringsstelsel tijdelijk vastgehouden en gebufferd. Hiermee neemt de belasting op de lager gelegen gedeelten af.

Vanaf 2000 tot 2019 is het rioleringssysteem Twekkelerzoom ingrijpend gewijzigd. De aanleg van een verdiepte spoorkruising maakte een ingrijpende omlegging van het hoofdriool noodzakelijk.

Witteveen+Bos heeft vanaf 2009 met de gemeente samengewerkt bij hydraulische, civiele, werktuigbouwkundige en elektrotechnische ontwerpwerkzaamheden en de uitvoering van deze aanpassingen en wijzigingen. Onder meer bleek een nieuw gemaal nodig (8 meter diep) net als verschillende (overstort)putten en verbindingsleidingen, waardoor gemalen, bezinkleidingen, bassins en overstorten op verschillende manieren met elkaar gekoppeld kunnen worden. De modernisatie omvatte onder meer het uitvoeren van gestuurde boringen met een doorsnede van 1500 mm over 1,5 kilometer en het vervangen van 2 kilometer hoofdriool met 2200 mm doorsnee.

Penelope Cain is een microbiologe die kunstenaar is geworden. In haar werk combineert zij beide disciplines om ons bewuster te maken van de schoonheid van intersoortelijke gemeenschappen in bedreigde landschappen. Haar project ‘Repairing with Lichen’ richt zich op biodiversiteit in steden, koolstofopname en stikstofvastlegging door gebruik te maken van korstmossen. Met het introduceren van microwildgroei in de minst natuurlijke gebieden van de stad, maakt Penelope grote betrokkenheid van het publiek mogelijk en kan er eenvoudig worden opgeschaald in stedelijke gebieden.

Het fellowship-experiment wordt gedragen door een uitgebreide groep van lokale experts, die de inzichten verder kunnen laten resoneren in hun eigen industrietakken en sectoren. De resultaten zullen internationaal getoond worden bij gerenommeerde musea als MAXXI in Rome en ZKM in Karlsruhe. Dit project is medegefinancierd door het Directoraat-generaal Communicatienetwerken, Content en Technologie van de Europese Commissie in het kader van subsidieovereenkomst LC01641664. + communications@witteveenbos.com

Een belangrijk onderdeel van de werkzaamheden vormde het ontwerpen van aanpassingen in en de integratie van bestaande besturingssystemen. Hierdoor werd het mogelijk om nieuwe functionaliteiten aan het rioleringssysteem toe te voegen. In combinatie met het inpassen van diverse bestuurbare schuiven is het risico op overbelasting van het rioleringssysteem beperkt. De uitvoeringswerkzaamheden zijn inmiddels afgerond. Als laatste deel van het werk, worden realtimemetingen gedaan aan het rioleringssysteem om de hydraulische belasting te kunnen monitoren en de effectiviteit van de uitgevoerde maatregelen te kunnen evalueren. Het wachten is nu op extreme neerslag. Het rioleringssysteem van de gemeente Enschede is hiermee een voorbeeld voor hoe door toevoeging van bestuurbare systemen en integratie van besturingen de capaciteit van de infrastructuur verder kan worden verhoogd. + peter.suijdendorp@witteveenbos.com

Witteveen+Bos facilitatorspool bewijst meerwaarde Een goed project staat of valt met de juiste deskundigheid en een goed proces. Om zowel onze opdrachtgevers als interne projecten nog beter te kunnen begeleiden, heeft Witteveen+Bos sinds midden 2021 geaccrediteerde facilitators beschikbaar voor faciliteren en procesbegeleiding.

Met het inzetten van deze facilitators helpt Witteveen+Bos opdrachtgevers bij het opzetten en begeleiden van doelgerichte bijeenkomsten in allerlei soorten en maten. Daarmee geven wij invulling aan de procesbehoefte, wat leidt tot betere projecten waar iedereen, zowel klant als de omgeving, met plezier aan werkt.

Vorig jaar rondde een enthousiaste groep collega’s met succes de incompany training Faciliteren af. Faciliteren is een vak.

De facilitators helpen groepen om goed samen te werken en om commitment, synergie en focus te creëren. Zij zorgen voor bijeenkomsten waar de deelnemers met energie en voldoening vandaan komen en waarbij de organisator zijn of haar doel bereikt. Of het nu gaat om kennisuitwisseling tussen experts, workshops met bewoners, grote of kleine bijeenkomsten: een bijeenkomst valt of staat met een goede voorbereiding en begeleiding.

Dat een goede facilitator het verschil maakt, zien we terug in tal van projecten en horen wij in de positieve reacties van onze opdrachtgevers. Opdrachtgever HHNK over expertsessie Zwaansmeer: ‘Door een goede begeleiding, wisten we meer kennis boven tafel te krijgen waardoor we efficiënt een gedeeld beeld kregen van de opgave en het handelingsperspectief.’ + carolien.sedee@witteveenbos.com

Witteveen+Bos Nieuws mei 2022

PACAS LEIDEN Organische microverontreinigingen en medicijnen in oppervlakte-, grond- en drinkwater krijgen steeds meer bestuurlijke en publieke aandacht. Onderzoek toont aan dat de huidige afvalwaterzuiveringsinstallaties (awzi) deze stoffen onvoldoende verwijderen.

Daarom heeft het Witteveen+Bos de afgelopen jaren sterk ingezet op kennisontwikkeling. In 2019 zijn we voor het Hoogheemraadschap van Rijnland begonnen met het ontwerpen van de eerste full scale PACASinstallatie van de EU. Dit is een installatie voor het doseren van poederactiefkool (afgekort tot PAC) in het actiefslibsysteem (afgekort tot AS) op de awzi Leiden Noord.

Witteveen+Bos heeft het Hoogheemraadschap begeleid over het gehele ontwerptraject: van programma van eisen tot en met realisatiebegeleiding. Omdat dit de eerste van zijn soort in Nederland is, hebben we intensief samengewerkt om een zo flexibel mogelijke installatie te krijgen. De silo en de doseerinstallatie vormen hierbij het hart van de installatie waar het poederkool wordt opgeslagen en getransporteerd wordt naar de diverse delen van de zuivering. Het kool wordt vervolgens aan het water toegevoegd waar medicijnresten zich aan dit kool binden, waarna het bezinkt en vervolgens samen met het slib wordt verwerkt. Rijnland bouwt hiermee een extra zuiveringsstap in op de bestaande afvalwaterzuivering om de waterkwaliteit te verbeteren en is hiermee het eerste waterschap dat deze techniek gaat toepassen. + coen.de.jong@witteveenbos.com

Inzicht in verkeersdata Rijkswaterstaat WVL heeft Witteveen+Bos in mei 2020 opdracht gegeven om jaarlijks de INWEVA op te stellen. We werken hiervoor nauw samen met Fileradar. In INWEVA (INtensiteiten op WEgVAkken) wordt per wegvak van het Nederlandse rijkswegennet de verkeersintensiteit aangegeven.

Deze verkeersintensiteiten zijn belangrijk voor Rijkswaterstaat omdat deze landelijk door diverse partijen worden gebruikt voor berekeningen op het gebied van luchtkwaliteit en geluidsbelastingen door het verkeer op het rijkswegennet. Daarnaast gebruiken wij de intensiteiten om WBU (Werkbare Uren) voor Rijkswaterstaat op te stellen. Dit is een schema per wegvak dat aangeeft wanneer met acceptabele verkeershinder wegwerkzaamheden kunnen plaatsvinden, wat input is voor snelweg-realisatiecontracten.

Op een groot aantal locaties verkrijgen we de intensiteiten voor INWEVA door permanente verkeersmetingen (via NDW), middels de bekende lussen in de weg. Daar waar geen (goede) permanente verkeersmetingen op de wegvakken beschikbaar zijn, maken wij met een schattingsmethodiek een inschatting door het verschil tussen toegedeelde intensiteit en werkelijke intensiteit op bemeten punten te minimaliseren. De nieuwe schattingsmethodiek maakt hiervoor onder meer gebruik van de HerkomstBestemming-matrices van het nationale verkeersmodel NRM en

DRINKWATER VOOR GAROWE Garowe is één van de grotere steden in Puntland, Somalië. De watervoorziening van deze stad vormt een grote uitdaging. Er is geen oppervlaktewater en het aanwezige grondwater is beperkt in kwantiteit en kwaliteit (veelal brak). Voor Invest International werkt Witteveen+Bos, samen met NIRAS en Terre Solidali, aan een betere drinkwatervoorziening voor deze snel groeiende stad.

Er worden geohydrologische studies uitgevoerd om de beste duurzame grondwaterbronnen te bepalen, en dit onderzoek wordt opgevolgd door verkennende grondwaterboringen. Vervolgens zal een haalbaarheidsstudie en ontwerp worden opgesteld voor de winning, het transport naar Garowe en de distributie in de stad. Daarbij zullen de beoogde interventies worden getoetst op mogelijke sociale- en milieueffecten. Het project past goed in onze MVO-doelstellingen, maar plaatst ons ook voor uitdagingen vanwege veiligheidsomstandigheden in Somalië. In Terre Solidali hebben we een partner die al meer dan 15 jaar ‘on the ground’ actief is in Somalië en samen met hen en de lokale autoriteiten willen we dit project tot een succes maken. + fred.de.bruijn@witteveenbos.com

van werkelijke snelheden verkregen via Floating Car Data. De intensiteiten, inclusief uitgevoerde plausibiliteitscontroles, hebben we gepresenteerd via een online webapplicatie, die naast een presentatiefunctie ook een samenwerkingsfunctie heeft.

Inmiddels hebben we twee jaar op rij de jaarlijkse set cijfers naar tevredenheid van Rijkswaterstaat opgeleverd: INWEVA20 in maart ’21, INWEVA21 in maart ‘22. Ook in deze uitzonderlijke jaren waarin door de coronapandemie minder verkeer op de weg was en het verkeerspatroon anders was, is het gelukt betrouwbare verkeerscijfers op te leveren. Dit was het resultaat van twee intensieve jaren met goede samenwerking tussen Witteveen+Bos, Fileradar en Rijkswaterstaat, waarbij alle partijen een kwalitatief goed eindproduct als doel gesteld hadden en ook bereikt hebben. Dat er onderling vertrouwen is in de samenwerking en het opgestelde product, blijkt uit de verlenging die we van Rijkswaterstaat gekregen hebben om ook INWEVA22 op te stellen.

De opgedane kennis en ontwikkelde methoden voor INWEVA en de WBU bieden kansen voor nieuwe tools gebaseerd op verkeersdata, zowel op het hoofdwegennet als het onderliggend wegennet, om bijvoorbeeld intensiteiten en hinder op wegvakken inzichtelijk te maken. + mark.buitenhuis@witteveenbos.com

Ontwikkeling brug- en sluisstandaard Provincie Overijssel De provincie Overijssel heeft Witteveen+Bos gevraagd een standaard op te stellen voor de circa 40 beweegbare bruggen en sluizen in de provincie. Door verschillende implementaties (bijvoorbeeld de wijze van toepassen van bruglichten) is er in de loop der jaren een wildgroei aan variaties ontstaan bij deze bruggen en sluizen.

Bij renovaties werden er vaak delen afgekeken en gekopieerd van een recent gerenoveerd object. Elke brug en sluis is weliswaar uniek, maar de punten die veelal uniform uitgevoerd konden worden, werden wel eens beperkt aangepast of niet overgenomen, waardoor elk object er weer net iets anders uit kwam te zien. Aangezien er de komende jaren het nodige groot onderhoud wordt verricht aan het areaal van de provincie is gevraagd aan Witteveen+Bos om een standaard op te stellen: de brug- en sluisstandaard Provincie Overijssel.

Levende standaard Door evaluatie van het huidige areaal, input van eerdere projecten (bv. Groot Onderhoud Daarlerveenbrug) en andere standaarden is er een ‘levende’ standaard opgesteld. Een standaard is namelijk nooit af. In de opgestelde standaard staan de eisen en richtlijnen die Overijssel stelt aan haar beweegbare bruggen en sluizen. In deze standaard wordt ingegaan hoe om te gaan met bediening, seinen, duurzaamheid, (machine)veiligheid, het aandrijf- en bewegingswerk, documentatie, testen, afsluitbomen, civiele constructies, et cetera. De standaard beschrijft ook de te volgen processen en bevat concrete voorbeelden (‘typicals’) van hoe iets uitgevoerd dient te zijn.

Uitgangspunt De standaard is het uitgangspunt van hoe het areaal van de provincie eruit zal komen te zien. In onder meer de lopende projecten ‘Rehabilitatie kunstwerken Provincie Overijssel’ en ‘Machinerichtlijn en arboveiligheidmaatregelen 24 kunstwerken Provincie Overijssel’ vormt deze standaard het vertrekpunt voor de uit te voeren maatregelen en zullen de resultaten van het project vervolgens bijdragen aan de doorontwikkeling van deze standaard. + bas.van.wee@witteveenbos.com

Witteveen+Bos Nieuws mei 2022

Planuitwerkingsfase Gebiedsontwikkeling Grebbedijk van start Op 13 oktober 2021 heeft Waterschap Vallei en Veluwe aan Witteveen+Bos de opdracht voor de planuitwerkingsfase voor de gebiedsontwikkeling Grebbedijk gegund. We gaan hierin samen met het bureau Land-id, en met overheidspartijen in het gebied, dijkdenkers, bewoners en andere belanghebbenden, het voorkeursalternatief uitwerken tot een concreet plan voor de integrale gebiedsontwikkeling.

De Grebbedijk beschermt de 250.000 bewoners van de Gelderse Vallei tegen hoge waterstanden in de Nederrijn. Waterschap Vallei en Veluwe grijpt dit project aan om niet alleen de 5,5 kilometer lange dijk te verbeteren maar tegelijkertijd ook een verbetering te bewerkstelligen in het gebied tussen Wageningen en Rhenen. De Grebbedijk, de Nederrijn en de uiterwaarden vormen bijzondere riviernatuur. Hier bevinden zich onder andere het Hoornwerk en de Blauwe Kamer. Een van de doelen is om de ecologische verbinding tussen de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug via dit gebied te verstevigen en om natuurdoelstellingen binnen het gebied invulling te geven. Het HWBP heeft bovendien dit project bestempeld als pilot project in het kader van circulariteit.

opgesteld, in de tweede fase een plan van aanpak, risico’sen kansendossier en een raming. De gunning was gepland afgelopen zomer, maar moest helaas worden uitgesteld. Eén van de andere inschrijvers kon zich niet in de uitslag vinden en heeft een kort geding aangespannen tegen de gunningsbeslissing. Op 8 oktober heeft de rechter uitspraak gedaan: de bezwaren tegen de gunningsbeslissing zijn door de rechter ongegrond verklaard, waardoor de opdracht definitief aan Witteveen+Bos gegund kon worden.

De afgelopen maanden zijn we aan de slag gegaan met een goede analyse van het voorkeursalternatief en met de opstart van de eerste onderzoeken. Ondertussen zijn buiten de eerste onderzoeken uitgevoerd naar onder andere bodemgesteldheid, ecologie en archeologie en hebben we een goed overzicht van alle opgaven waar we komende maanden mee aan de slag gaan. In april 2022 zijn we gestart met de eerste ontwerploop. + anke.springer@witteveenbos.com

De aanbesteding voor deze planuitwerking verliep in twee fasen.

In de eerste fase is er een visie en een teamsamenstelling

Dijkversterking Den Oever-Den Helder wordt adaptief De dijken tussen Den Oever en Den Helder voldoen op sommige stukken niet aan de vigerende waterveiligheidseisen. Witteveen+Bos en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) werken aan een oplossing met een unieke aanpak om deze dijken te versterken. Verwacht wordt, dat het goedgekeurde projectbesluit in 2023 op tafel ligt. Het gaat in totaal om circa 13 kilometer dijk.

dijkvak wat het ideale moment van versterken is. Concreet betekent dit dat het project twee parallelle sporen kent. De dijkvakken in het eerste spoor, de meest urgente, landen uiteindelijk in een Projectbesluit. Voor de dijkvakken in het tweede spoor (adaptief) wordt via monitoring bekeken wanneer en of er versterking plaats moet vinden. De indeling van deze sporen staat niet vast en dijkvakken kunnen gedurende het proces wisselen tussen sporen.

1,2 miljoen Noord-Hollanders De dijken tussen Den Oever en Den Helder beschermen 1,2 miljoen Noord-Hollanders tegen hoogwater uit de Waddenzee.

Het gaat om de Wieringer Zeewering, de Amsteldiepdijk en de Balgzanddijk. Deze dijken voldoen niet op alle plekken aan de nieuwste veiligheidseisen. Op dit moment is het veilig, maar de dijken moeten versterkt worden, zodat inwoners nu en in de toekomst veilig in dit gebied kunnen blijven wonen, werken en recreëren. Deze werkzaamheden worden in het kader van het nationale Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) opgepakt door HHNK en Witteveen+Bos.

Deze gespreide aanpak, het adaptieve, is uniek bij dijkversterkingen en biedt een flexibel alternatief op een — normaliter — lineair proces. Dit brengt meerdere voordelen met zich mee, zoals het benutten van de restlevensduur van delen van de dijk. Bovendien zijn, door de dijk in delen te versterken en niet geheel in één keer, de effecten voor de natuur minder groot en kan er tussentijds belangrijke informatie vergaard worden met betrekking tot het verloop van de natuurlijke sedimentatie en hoe deze een rol zou kunnen spelen als natuurlijke golfbreker.

Daarnaast biedt de adaptieve aanpak de kans om in te springen op initiatieven uit de directe omgeving of raakvlakprojecten die tegelijkertijd of in de nabije toekomst in de Noordkop gaan spelen. Dit sluit aan op het gedachtegoed achter de nieuwe Omgevingswet.

Adaptief versterken De mate van urgentie voor de versterking van de diverse dijkvakken varieert. Dit heeft geleid tot de keuze voor een adaptieve aanpak. Met deze aanpak bekijken HHNK en Witteveen+Bos — zonder dat de waterveiligheid uit het oog wordt verloren — per

Witteveen+Bos Nieuws mei 2022

Cruciaal bij een project als dit, met twee parallelle sporen, is een gestructureerd ontwerp- en keuzeproces dat zorgt voor op-

timale uitwisseling van informatie, adaptiviteit en duidelijkheid over wanneer en hoe er tussen de sporen gewisseld kan worden zonder dat dit ten koste gaat van de kwaliteit en dus de waterveiligheid. Witteveen+Bos levert voor HHNK de procesaanpak adaptief versterken aan, inclusief een herbruikbaar beoordelingskader om mee te navigeren binnen de twee sporen-aanpak.

Omgevingswet De adaptieve aanpak is niet het enige unieke aspect aan dit project. Omdat de (ontwerp-) planproducten pas in procedure worden gebracht na de inwerkingtreding van de Omgevingswet op (naar verwachting) 1 januari 2023, heeft HHNK ervoor gekozen om de voorbereiding van het project conform de Omgevingswet uit te voeren.

De Omgevingswet bundelt wetgeving en regels voor ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water. Daarmee vormt de wet de basis voor een samenhangende benadering van de fysieke leefomgeving, ruimte voor lokaal maatwerk en betere en snellere besluitvorming. Het stelsel van de Omgevingswet stelt de gebruikers centraal en bevordert participatie, bijvoorbeeld door inwoners en ondernemers zo goed mogelijk te betrekken bij de ontwikkeling van de leefomgeving. + emma.sirks@witteveenbos.com

Hoogwater in Limburg 24/7 ondersteuning op locatie

Als gevolg van aanhoudende regenval steeg het water in de rivieren afgelopen zomer tot extreme hoogten. Vanwege onze actuele kennis over waterkeringen van de Maas en haar zijrivieren boden Witteveen+Bos’ers Waterschap Limburg dag en nacht ondersteuning op locatie. Projectleider Joost Lansink blikt terug.

Collega’s ter plaatse ‘Sinds 2019 werken we samen met HKV aan de wettelijke beoordeling van alle primaire waterkeringen in Limburg. We waren in vergevorderd stadium toen het water in de zomer van 2021 begon te stijgen. Het waterschap schaalde eerst zijn eigen calamiteitenorganisatie op, maar er kwam veel op ze af. Wat zijn kritieke locaties? Waar wordt het gevaarlijk? Er was behoefte aan ondersteuning. Vanwege de beoordeling van de dijken hebben we toegang tot alle gegevens en tekeningen. Bovendien zijn collega’s van Witteveen+Bos de afgelopen vijftien jaar actief geweest om de Maas in Limburg veiliger te maken. We zijn daardoor goed op de hoogte van de actuele conditie van de waterkeringen.

Na het belletje van het waterschap is een aantal collega’s – gewapend met lieslaarzen, een fototoestel en veiligheidshesjes – meteen in de auto gesprongen. Met in totaal acht mensen hebben we in ploegendienst ondersteuning geboden aan het waterschap.’

Een kilometer zandzakken ‘Normaal gesproken beoordelen en ontwerpen we waterkeringen en verrichten we planstudies voor dijkversterkingen en rivierverruimingen: langdurige trajecten die natte voeten moeten voorkomen. Als het water eenmaal komt is onze toolbox beperkt, voor het trillen van damwanden is dan geen tijd meer. Het vereist een andere mindset. Samen met onze collega’s van HKV hebben we kritieke plekken in kaart gebracht. Zo bestond er een reële kans dat het water in de Roer tot een dusdanige hoogte steeg dat een woonwijk in Roermond onder zou lopen. Op basis van dat advies heeft het leger de dijk over een lengte van ruim een kilometer opgehoogd met zandzakken. Daarnaast is besloten om

een zandmeevoerende wel op te kisten. Op verschillende andere plaatsen hebben we de situatie nauwgezet gevolgd. Tot het grootste gevaar was geweken.’

Eisen voor kleinere rivieren ‘Alle primaire waterkeringen hebben het gehouden, dat is goed nieuws. Het bewijst dat de inspanningen van de afgelopen jaren – onder andere de Maaswerken en het project Grensmaas – hun vruchten afwerpen. Bovendien geven onze modellen en berekeningen een reëel beeld van de huidige veiligheid, ook dat is een prettig gegeven. Tegelijkertijd kregen kleinere rivieren, zoals de Geul, de Roer en de Sambeek, in korte tijd grote hoeveelheden water te verwerken. Met alle overlast van dien: er zijn huizen waarvan de muren nog steeds vochtig zijn en er is veel materiële en immateriële schade. De eisen in de Waterwet voor kleinere rivieren zijn minder streng, we accepteren dat die rivieren af en toe buiten hun oevers treden. Met het oog op klimaatverandering ligt daar een opgave.’

Wake-up call ‘Ik ben trots op mijn collega’s en onder de indruk van de saamhorigheid bij iedereen die mee heeft gewerkt om de schade te beperken. Uiterwaarden en overloopgebieden staan 360 dagen per jaar droog, de rivier is dan rustig. Het zijn de dagen waarop het belang van goede dijken niet altijd makkelijk over te brengen is. Hoogwater is wat dat betreft een wake-up call. De situatie in Limburg afgelopen zomer leert ons twee dingen: dat Nederland goed bezig is en dat we nog lang niet klaar zijn. De inspanningen van collega’s voor de dijkversterkingen in de Noordelijke Maasvallei zullen de hoogwaterveiligheid verder verbeteren. De komende jaren zijn we met Witteveen+Bos bovendien betrokken bij meer dijkversterkingen, in Limburg en elders in Nederland. Met deze gebeurtenis nog vers in ons geheugen is het dankbaar werk.’ + joost.lansink@witteveenbos.com

Zonnepark bij AWZI Harnaschpolder Sinds eind 2020 werkt Witteveen+Bos samen met, en in opdracht van, Hoogheemraadschap van Delfland aan de ontwikkeling van een zonnepark van 2,1 hectare bij de afvalwaterzuiveringsinstallatie (awzi) Harnaschpolder in Den Hoorn. Het project is inmiddels aanbesteed en zal begin oktober 2022 zijn opgeleverd. Engineeringtechnisch een interessant project, omdat de opgewekte energie volledig zal worden gebruikt door de awzi; er vindt geen teruglevering aan het elektriciteitsnet plaats. Daarnaast biedt de gebruikte contractvorm (D&C) mogelijkheden die voor bijvoorbeeld decentrale overheden interessant zijn bij het realiseren van hun Regionale Energie Strategie.

De duurzaamheidsambities van waterschappen noopt tot het snel realiseren van maatregelen om energieneutraal te worden. Het Hoogheemraadschap van Delfland (Delfland) heeft in Delft een afvalwaterzuivering die veel elektriciteit verbruikt, maar ook ruimte heeft voor het aanleggen van een zonnepark. In 2020 schakelde Delfland Witteveen+Bos in om dit project ten uitvoer te brengen.

Engineering Remi van Berkum is als projectleider vanuit Witteveen+Bos nauw bij het ontwerpproces betrokken. Remi: ‘We hebben het project van begin tot einde verzorgd. Van de fundering en kabels- en leidingen, die altijd op onhandige plekken voor je ontwerp liggen, tot het elektrotechnisch ontwerp en de vergunnings- en subsidieaanvraag. Het aanleggen van een zonnepark is op zich niet bijzonder uitdagend, de aansluiting ervan op het bestaande elektriciteitsnet van de awzi des te meer. De installatie is zó ontworpen dat 100 % van de opwek door de awzi wordt gebruikt, zodat de krappe beschikbare ruimte op het netwerk niet verder wordt belast door extra teruglevering. Wanneer de zon niet schijnt, kan de awzi stroom van het netwerk betrekken.’

nen insectenhotels en specifieke bloemen- en kruidenmengsel voorgeschreven, op advies van onze ecologen. De aannemer die het project gaat uitvoeren is specifiek gevraagd ook mee te denken over biodiversiteit bij aanleg en onderhoud van het zonnepark.

Contractvorm Bij de aanleg van zonneparken wordt doorgaans niet gekozen voor een design and construct-contract (D&C-contract). Dat is in dit project wel gebeurd. Remi: ‘Deze contractvorm geeft de opdrachtgever meer verantwoordelijkheid voor de uitwerking en daarmee ook iets meer houvast. De verdeling van de risico’s komen zo iets anders te liggen dan bij de meer gebruikelijke EPC-contractvorm. Dit kan ook interessant zijn voor bijvoorbeeld andere waterschappen, provincies en gemeenten die de komende jaren naar verwachting veel zonneparken in eigen beheer gaan bouwen, zoals in hun Regionale Energie Strategie (RES) is omschreven.’ D&C-contracten passen hier vaak beter bij omdat het gaat over complexere projecten, onder andere door aansluitingen op bestaande installaties. Het vraagt ook om aannemers met een bredere expertise of aannemers die deze expertise middels samenwerkingsverbanden kunnen bieden. + remi.van.berkum@witteveenbos.com

Biodiversiteit Er is voor dit zonnepark nadrukkelijk gekeken naar manieren om de biodiversiteit te bevorderen. Zo worden de zonnepanelen op een meter hoogte gezet, zodat er minder gemaaid hoeft te worden. Hierdoor mag het groen hoger groeien voordat het de panelen kan beschaduwen. Dit is ook voordelig als het gaat om het onderhoud: er hoeft minder vaak gemaaid te worden en de werkhoogte voor monteurs is prettiger. Daarnaast zijn in de plan-

Witteveen+Bos Nieuws mei 2022

Personalia De directie heeft Sawarendro per 1 januari 2022 benoemd tot de nieuwe Managing Director van PT Witteveen Bos Indonesia. Sawarendro volgt Rob van den Boomen als kantoorhoofd op.

Arjan Dekker is vanaf 1 april 2022 de nieuwe PMC-leider Water, Energy and Environment in Indonesië. Hij volgt daarmee Rob van den Boomen op, in zijn functie van PMC-leider.

Met ingang van 1 januari 2022 is Peter Puttkammer de nieuwe PMC-leider Afvalwater in de business line Energie, Water en Milieu. Hij volgt Marc Scheres op.

Per 1 januari 2022 is Marc Scheres sectorhoofd van Energie, Water en Milieu (EWM). Hij heeft het stokje overgenomen van Egbert Teunissen. De opvolging geldt ook voor de rol van business line manager Energy, Water and Environment.

Samenwerking met het Energy Transition Centre Witteveen+Bos en het Energy Transition Centre (EnTranCe) ondertekenden op 23 november 2021 in Groningen een strategische samenwerkingsovereenkomst. Onderdeel van deze samenwerking is de opening van een innovatiekantoor van Witteveen+Bos op de Zernike Campus in Groningen, dat begin 2022 werd geopend. De energietransitie is het centrale thema in de samenwerking tussen beide partijen.

Witteveen+Bos wil met deze samenwerking haar innovatieketen en talentketen in de energietransitie versterken. Om de energietransitie te realiseren zijn de komende jaren nog veel meer experts nodig. Daarom willen wij ons talent en toekomstig talent gezamenlijk laten werken aan kennisontwikkeling.

Innovatielijnen Dit gaan we op EnTranCe doen in verschillende innovatielijnen, waarin we samen met studenten, partners en klanten nieuwe oplossingen bedenken voor vraagstukken in de energietransitie: waterstof, energieparticipatie, energiesystemen en off-shore wind, de nieuwe Warmtewet en netstrategie. ‘Voor de volgende fase van de energietransitie moeten we professionals en talent structureel verbinden’, zegt Jimme Zoete, namens Witteveen+Bos kwartiermaker van het innovatiekantoor in Groningen. ‘Door samen te innoveren en kennis te ontwikkelen dragen we bij aan de maakbaarheid van deze transitie.’

Waarom in Groningen?

Groningen is koploper op het gebied van de energietransitie in Nederland. Met 5,7 TWh hernieuwbare elektriciteit (RES-bod 2030, >15 % van NL) heeft Groningen de komende jaren grote ambities in de energietransitie. Groningen heeft zich de afgelopen jaren geprofileerd als waterstofhub (Hydrogen Valley), waar onder andere Gasunie inzet op een landelijk waterstofnetwerk. Noord-Nederland is bovendien een bottleneck voor netversterking en netstrategie voor TenneT, Enexis en Liander. Daarnaast is uit de meeste pilots voor aardgasvrije wijken in Groningen gebleken dat dit complexe projecten zijn. Daarom willen we onze kennis en talenten in Groningen verder ontwikkelen.

Jochem Schut is per 1 januari 2022 PMC-leider Drinkwater en Proceswater, waarmee hij Fred de Bruijn opvolgt.

Corinne Koot en Arjen van Nieuwenhuijzen zijn per 1 januari 2022 trekkers van kantoor Wageningen. Zij nemen het over van Willem Hendriks, die het Wageningse kantoor in 2017 gestart is.

NEDERLANDSE WATERZUIVERINGSOPLOSSINGEN VOOR LEERLOOIERIJSECTOR BOGOTÁ, COLOMBIA In het San Benito-gebied in Bogotá zijn meer dan 249 leerlooierijen actief, meestal micro-industrieën. Om aan de milieuvoorschriften te voldoen, hebben de leerlooierijen al verschillende maatregelen geprobeerd, maar zij veroorzaken nog steeds ernstige effecten op het water en het omringende milieu. Dit komt met name door het gebruik van chroom, het ontstaan van sulfiden tijdens het zuiveringsproces en de hoge CZVbelasting van het afvalwater. In het kader van het Partners voor Water-programma heeft RVO Witteveen+Bos opdracht gegeven voor een technische beoordeling van de huidige effecten van de leerlooierij-industrie in de Bogotá-rivier. We hebben gekeken naar de beschikbare oplossingen voor hergebruik en behandeling van water. Daarbij werd speciaal aandacht besteed aan de vraag hoe de Nederlandse watersector kan bijdragen, door het leggen van contacten met Colombiaanse partners en een intensief matchmaking-traject in 2021. De opdracht is uitgevoerd in nauwe samenwerking met vertegenwoordigers van het bureau van de burgemeester van Bogotá (milieudienst), RVO, NWP en de Ambassade van het Koninkrijk der Nederlanden in Bogotá. Op basis van de verzamelde informatie werd duidelijk dat de uitdagingen niet alleen technologisch zijn, maar dat de oplossingen zich ook moeten richten op bijvoorbeeld governance, samenwerking tussen instellingen en de private sector, productwaarde, LCA en financiering. + jan.soons@witteveenbos.com

Waarom op EnTranCe? Het innovatiekantoor is deel van een strategische samenwerking met EnTranCe. EnTranCe is een ‘centre of expertise’ op het gebied van de energietransitie. EnTranCe zoekt naar nieuwe vormen van samenwerken waardoor impact, versnelling en innovatie in energietransitie worden vergroot. ‘Het laaghangend fruit in de energietransitie is al geplukt’, zegt Marcel Koenis, business development directeur EnTranCe. ‘Wat mij motiveert is de grote slag die we kunnen maken door vanuit systeemdenken met elkaar integrale oplossingen te realiseren. Dat motiveert ons als EnTranCe om gezamenlijk te innoveren met verschillende partners.’

Wat is een innovatiekantoor?

Het innovatiekantoor in Groningen is één van de vormen van een pop-up kantoor.

Witteveen+Bos experimenteert met pop-up kantoren dichtbij hogescholen, universiteiten, innovatieve omgevingen of een specialistische markt die voor de organisatie belangrijk zijn.

Deze kantoren zijn in principe tijdelijk van aard. Het zijn plekken waar Witteveen+Bos’ers, studenten, opdrachtgevers en partners elkaar laagdrempelig kunnen ontmoeten, innoveren en van elkaar kunnen leren. + jimme.zoete@witteveenbos.com

DIGITALE NIEUWSBRIEF ONTVANGEN? Het Witteveen+Bos Nieuws is ook digitaal beschikbaar. U kunt zich hiervoor aanmelden via onze website www.witteveenbos.com/nl/nieuws. Wilt u uw abonnement op deze papieren editie opzeggen? Stuur dan een e-mail met uw naam en adres naar communications@witteveenbos.com.

Redactieadres Witteveen+Bos Nieuws

Postbus 233, 7400 AE Deventer, telefoon 0570 69 79 11

communications@witteveenbos.com, www.witteveenbos.com

Het Witteveen+Bos Nieuws verschijnt enkele keren per jaar.

Jaargang 30, mei 2022.

Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden

van het beeldmateriaal in deze uitgave te achterhalen.

Laat het ons weten als u denkt dat uw materiaal zonder voorafgaande toestemming is gebruikt.

Witteveen+Bos Nieuws mei 2022