Parkenblad zomer 2020

Een uitgave van Wijkraad de Parken | zomer 2020

IN DIT NUMMER o.a.

› De Parken en de Tweede Wereldoorlog › Levens redden met AED › Wijkzaken

De Parken

W I J K RA A D • A P E L DO O RN

DRM Duurzaam Totaalinstallaties Mulder Duurzaam en De Ruijter Totaalinstallatie

airconditioning, zonnepanelen, warmtepompen,

realiseren onder naam DRM Duurzaam Totaal­

luchtbehandeling, verwarmingstechniek, verlich­

installaties voor bedrijven en woningen. Beiden

tingsinstallaties, installatie- en watertechniek.

zijn samen al meer dan 200 jaar actief op het gebied van installatietechniek en verduurzaming.

DRM Duurzaam Totaalinstallaties realiseert alle installaties op het gebied van elektrotechniek,

Meer informatie? Bel gerust (055) 303 40 40 of kijk op drmduurzaam.nl

Colofon Het Parkenblad is een uitgave van wijkraad De Parken. Het verschijnt twee keer per jaar en wordt gratis bezorgd op ruim 1100 adressen in de wijken ‘De Parken’ en ‘De Vlijt’.

Het bestuur van de wijkraad wordt gevormd door: Dolf Sijbesma: Voorzitter Peter de Jong: Vice voorzitter Ingrid Kortenhoff : Secretaris Paulus Kosters: Penningmeester Gerjan de Vries: Lid info@deparken.nl Zie ook de website www.deparken.nl.

Samenstelling en redactie Herma van Eijk, info@deparken.nl Klaaske de Vos, info@deparken.nl Fotografie Coverfoto: Bart Schudel

Opmaak en druk A M A Z I N G Mixed Media Minds www.amazing.nl

Beste medewijkbewoners, Het is vreemd om dit voorwoord te schrijven in deze onwezenlijke tijd, alles is ‘dicht´, toch hopen we wat licht aan het einde van de tunnel te zien, maar hoe lang deze tunnel (nog) is .. wie zal het zeggen.

Maar toch deze uitgave, gewijd aan de bevrijding, 75 jaar geleden, met artikelen over mensen en gebeurtenissen die zich afspeelden in onze wijk. Artikelen waarvan de inhoud heel anders geweest had kunnen zijn, ware het niet dat twee verzetshelden, Albert van de Scheur en Gijs Numan, in april 1945 ´s nachts over het sluisje geslopen waren om de Canadezen over het massale vertrek van de Duitsers in te lichten, waardoor zware beschietingen van Apeldoorn ons bespaard zijn gebleven.

Alles loopt op dit moment anders dan verwacht. Zo zijn overlegsessies over diverse onderwerpen met gemeenten en anderen nagenoeg allemaal opgeschort naar nader vast te stellen momenten, en er is momenteel dus weinig nieuws te melden over zaken waar wij ons normaal mee bezig houden. De jaarvergadering in februari was redelijk tot goed bezocht, net als de – zeer geanimeerde - eerste wijkborrels van dit jaar, maar vlak daarna zijn we in de huidige situatie terechtgekomen.

Wij zijn ondertussen wel bezig om het jaarlijkse wijkfeest een nieuw jasje te geven, maar ook hiervoor zijn de activiteiten, net als de maandelijkse borrel `on hold´ gezet. Zodra we hierover weer wat te melden hebben komen wij hier d.m.v. een flyer en/of de digitale nieuwsbrief bij u op terug. We hebben wel voorlopig twee data vastgelegd: 28 juni (volwassenen) en 12 september (jeugd).

Rest mij nog u toch een mooie zomer toe te wensen met hopelijk weer wat meer bewegingsvrijheid en ruimte. Graag zien wij elkaar weer terug in dit najaar op een van onze evenementen.

Dolf Sijbesma, uw voorzitter

Einde rubriek:

Terug in de tij

Het bestuur van Wijkraad De Parken:

Van links naar rechts: Dolf Sijbesma, hoff Gerjan de Vries, Paulus Kosters, Ingrid Korten en Peter de Jong.

In het vorige nummer van dit blad is voor de laatste maal de vaste rubriek ‘Terug in de Tijd’ verschenen. Sinds 2006 heeft Willem Nijhof die verzorgd, waarvoor wij hem uitermate dankbaar zijn. Het heeft ons als bewoners een stuk wijzer gemaakt over de geschiedenis van onze wijk!

3

Parkenblad

Tweede Wereldoorlog in De Parken We hadden het ons allemaal anders voorgesteld: de viering van 75 jaar bevrijding. Maar het corona-virus maakte de in Apeldoorn geplande festiviteiten en bijeenkomsten onmogelijk.

Het plan om van deze Parkenblad-editie een themanummer te maken over de Tweede Wereldoorlog konden we gelukkig wel uitvoeren, en vandaar dat u een aantal bijzondere verhalen te lezen krijgt over wat er zich in onze wijk gedurende de bezettingstijd afspeelde.

Daarbij wordt ook de geschiedenis van een paar huizen beschreven. Met de na-oorlogse bewoners hebben die huizen inmiddels weer een gelukkiger bestemming gekregen. Veel informatie over onze huizen vindt u op de interessante site: www.parkenbuurt.nl Het was oorspronkelijk ook de bedoeling om u te enthousiasmeren voor de initiatieven rondom de bevrijding. In de hoop dat toch nog een aantal daarvan uitgevoerd kan worden, en voor meer informatie over Apeldoorn in de oorlog verwijzen wij u graag naar de sites: www.apeldoornendeoorlog.nl en www.verenigingoudapeldoorn.nl.

Op www.uitinapeldoorn.nl vindt u een wandelroute langs de Apeldoornse oorlogsmonumenten.

Dit nummer gaat niet uitsluitend over de Tweede Wereldoorlog, en niet uitsluitend over onze wijk.

Zo wordt onder andere de bunker genoemd die in onze buurwijk De Naald staat. Ook vindt u een artikel over de AED’s (apparaten waarmee iemand gereanimeerd kan worden) in De Parken, en een korte impressie van de jaarvergadering.

Monument bij het sluisje aan het kanaal (zie ook pagina 13)

Oproep: Heeft u informatie over joodse bewoners in De Parken in de periode voor, tijdens en na WOII? Of over joodse onderduikers in De Parken of joodse Parkenbewoners die elders ondergedoken waren? Neem dan s.v.p. contact op met: klaaskedevos@hotmail.com

Naast de hierboven genoemde bronnen, hebben we verder dankbaar gebruik gemaakt van: • Gerhard Durlacher, Strepen aan de hemel, Meulenhoff, Amsterdam, 1985 • Jan Heerze, e.a., Een school in oorlogstijd, De koninklijke HBS tussen 1940 en 1945, Uitgave Koninklijke scholengemeenschap, Apeldoorn, 2015 • S. Laansma, De Joodse gemeente te Apeldoorn en het Apeldoornsche Bosch, Zutphen, de Walburg Pers, 1979 • Annemiek Lely, Marialaan 28, uit Joodse Huizen, deel 2,

4

Parkenblad

Gibbon Uitgeefagentschap, 2016 • Hans Lyklema, Wakker worden in de oorlog, een ongewone jongenstijd, Wageningen, Uitgeverij Blauwdruk, 2013 • Leo Wallage, Rotmoffen, zei m’n moeder, Kampen, Uitgeverij Kok Voorhoeve, 1995 • Martine Letterie, Hanna’s reis, uitgeverij Leopold, 2018 • Archief Coda • www.joodsmonument.nl

Monument voor Het Apeldoornsche Bosch

In het Prinsenpark staat het monument ter herdenking van alle bewoners en personeelsleden van het Apeldoornsche Bosch, de joods psychiatrische instelling aan de Zutphensestraat, opgericht in 1909. Hier leven patiënten volgens Joodse traditie, met een eigen synagoge in het bos, koosjer eten en de viering van sabbat van vrijdag op zaterdag.

Foto Prinsenpark: Bart Schudel

De instelling heeft een goede naam. Onder leiding van dokter Jacques Lobstein worden vooruitstrevende behandelingen toegepast op de bewoners – mensen met een verstandelijke beperking, psychiatrische patiënten en moeilijk opvoedbare kinderen.

In 1941 wonen en werken er ca 1500 mensen, patiënten en personeel. Ook dan nog spreekt men van de joodse hemel, omdat de patiënten op een menswaardige wijze worden bejegend. Op 1 april 1942 echter wordt al het niet-joodse personeel weggestuurd. De vrijgekomen banen worden ingevuld door joden. Ook joodse bewoners van De Parken vinden er een baantje. Dat is gewild, omdat werken in het Apeldoornsche Bosch veiligheid lijkt te bieden.

Van hemel naar hel Op 19 januari gelast Ferdinand Aus der Fünten, die informeel belast is met de deportatie van Joden, de evacuatie van het hele complex: Het Apeldoornsche Bosch moet ‘Judenrein’ worden gemaakt. Op die dag heeft de Apeldoornse politie bijna alle joodse inwoners die nog in de stad wonen, inclusief De Parken, opgepakt en naar Het Apeldoornsche Bosch overgebracht.

Op 21 januari worden alle bewoners in vrachtwagens geladen, begeleid door vrijwillige en aangewezen personeelsleden. Op het station worden ze

overgeladen op veewagens, die in de ochtend van 22 januari 1943 vertrekken met als eindbestemming Auschwitz-Birkenau. Alle patiënten en personeelsleden worden bij aankomst vermoord.

Na januari 1943 Over de ontruiming wordt in Apeldoorn niet meer gesproken; niet in de maanden erna en niet na de oorlog. Pas in 1990 wordt het monument in het Prinsenpark opgericht, met daarop een dichtregel van Ida Gerhardt:

Nooit heb ik wat ons is ontnomen zo bitter, bitter, liefgehad

5

Parkenblad

Uw auto altijd op de 1e plaats

• APK • Airco Service • Banden en velgen • Technische diagnose • Volledig onderhoud

6

Parkenblad

• Verkoop nieuw en gebruikt • Schadeherstel • Trekhaken • Uitlaten

AutoFirst Saab Apeldoorn Sleutelbloemstraat 71 7322 AJ Apeldoorn 055 – 366 32 32 autofirst-apeldoorn.nl

Wakker worden in de oorlog Boekrecensie: Klaaske de Vos foto: www.parkenbuurt.nl

Op zoek naar literatuur over Apeldoorn in de periode van 1940 – 1945 vond ik het boek van Hans Lyklema, ’Wakker worden in de oorlog’. Als Lyklema 83 jaar oud is, beschrijft hij hoe zijn leven als jongen van 9 tot 15 jaar verliep, tijdens WOII. Daarbij richt hij zich op zijn wereldje van gezin, buurt, school en familie. Uiteraard in de context van de oorlog, de bezetting, de hongerwinter en de bevrijding. Gelukkig kon Lyklema putten uit dagboeken en uit brieven van familie.

Hans Lyklema woonde tijdens de oorlog aan de Van Hasseltlaan nr. 14/1. In zijn directe buurt woonde een diversiteit aan mensen, niet zozeer qua sociale status, maar vooral qua positie in de samenleving in het tijdvak van WOII. Hans kende vijf joodse gezinnen, twee gezinnen met NSB-sympathieën en in elk geval één gezin dat in het verzet zat. Er woonden in zijn buurt onderduikers en er waren voorbijgangers: kinderen die tijdelijk onderdak kregen vanwege bombardementen of vlucht uit Duitsland; en er waren mensen vanuit de wijk elders ondergedoken. Het bijzondere was dat deze jongen (en waarschijnlijk ook de andere mensen uit de wijk) meestal wist hoe het zijn buurtgenoten verging.

Deze diversiteit aan bewoners geeft een mooie doorsnee van het leven in de oorlog weer. Daarom hieronder een korte impressie van de familie Lyklema en zijn Joodse buren, afgesloten met een recensie.

Van Hasseltlaan 14/1 Het gezin Lyklema bestond tijdens de oorlog uit vader Hendrik, moeder Joop en vijf kinderen. Vader was leraar aan de Christelijke HBS en moest regelmatig voor een paar weken in militaire dienst voor herhalingsoefeningen; in de oorlogsdagen was hij gemobiliseerd.

In het voorjaar 1943 besloten de Duitsers alle Nederlandse reserveofficieren in krijgsgevangenschap te nemen en daarom dook vader Lyklema onder bij een boer in de buurt van Putten, wat een grote impact had op het gezin. Zeker toen als represaille de mannen uit Putten zijn gefusilleerd (zie pagina 9). De onderduik van zijn vader duurde tot het eind van de bezetting.

Hans Lyklema voor zijn woning aan de Van Hasseltlaan

Hans was als oudste in de hongerwinter verantwoordelijk voor het verkrijgen van voedsel in de dorpen ten noorden van Apeldoorn, zo beschrijft hij in de “Karnemelktochten”. Twee keer in de week stapt hij op de fiets naar Oene en omgeving. Na een paar keer weinig opbrengst te hebben gekregen, lukt het hem een netwerkje van bereidwillige boeren op te bouwen.

Meestal betaalt hij ervoor, maar op een gegeven moment ontdekt hij de ruilhandel en gaat hij met sunlightzeep op pad. Eén stuk sunlightzeep leverde 6 grote of 7 kleine eieren op, wat een geweldige traktatie was voor het gezin.

Van Hasseltlaan 14/2 De Lyklema’ s woonden in een twee-onder-éénkap-huis. Hun buren waren joodse mensen: Lion Slagter, onderwijzer en voorzanger in de synagoge aan de Paslaan, zijn vrouw en hun drie kinderen.

Lees verder op pagina 9 7

Parkenblad

Nazi-kopstukken in De Parken Foto: www.parkenbuurt.nl

In de loop van 1943 kwam er een stroom Duitse bezetters vanuit de randstad naar de Veluwe.

Het westen werd te gevaarlijk, en Gelderland lag dicht bij het vaderland. Een aantal van de nazi-kopstukken streek neer in De Parken.

Friedrich Christiansen (1897-1972), ‘Wehrmachtsbefehlshaber in den Niederlanden’, was een van hen. Hij woonde aan de Van Hasseltlaan 7. Zijn verordeningen ondertekende hij met ‘Christian, General der Flieger’.

Hij was verantwoordelijk voor de razzia in Putten.

Veiliger oorden Christiansen had goed gezorgd voor zijn eigen veiligheid: in zijn tuin liet hij een bunker bouwen. Dat

deed hij in navolging van zijn vriend en collega, de Oostenrijker Arthur Seyss-Inquart (1892-1946), hoofd van het ‘Reichskommissariat für die besetzten niederländische Gebiete’. Die had in 1943 zijn kantoor naar Apeldoorn verhuisd, tegelijk met vier ministeries, en liet aan zijn buitenhuis aan de Loolaan zelfs twee bunkers bouwen, een - die er niet meer is - in de achtertuin en een aan de voorkant, die soms toegankelijk is voor bezoekers.

Aan de Van Rhemenslaan zetelde enige tijd de Sicherheitsdinest (SD), de staatsinlichtingendienst van nazi-Duitsland.

8

Parkenblad

Vervolg van pagina 7 Sicherheitsdienst Niet alleen Christiansen had zijn domicilie in de Parken, vanaf september 1944 was ook de Sicherheitsdienst (SD) daar gevestigd. Aan de Van Rhemenslaan 7 had de SD een ‘Dienststelle’ en een ‘Einsatzkommando’, oftewel arrestatieteam. De zeven Duitsers, vijf Vlamingen en een Nederlander waren fanatieke nazi’s. Zij voerden een waar schrikbewind bij het bestrijden van het verzet. Zo pakten zij op 30 september 1944 zes mannen op die deel uitmaakten van een verzetsgroep die onder leiding van Narda van Terwisga (zie pagina 20) actief was met het helpen van joden, het onderbrengen van onderduikers en hulp aan geallieerde vliegers. Ook verborgen gehouden vliegers, de Brit Ken Ingram en de Amerikaan Bob Zercher, werden gearresteerd, evenals Van Terwisga zelf.

Executies In de vroege ochtend van maandag 2 oktober 1944 werden de acht mannen zonder vorm van proces in het Apeldoornsche Bosch geëxecuteerd, en werden de lichamen met een bord ‘Terrorist’ om de hals op verschillende plekken in de stad neergelegd om de bewoners van Apeldoorn te intimideren. Narda van Terwisga kwam in het concentratiekamp Ravensbrück terecht, maar overleefde dat.

Het is vreemd, de meesten van ons weten wel dat dit soort rücksichtslose moorden plaatsvonden, met name na 1943. Maar dat die werden verordonneerd vanuit onze achtertuinen zal de meesten van ons onbekend zijn. Opdat wij niet vergeten….

Putten Op 30 september 1944 werd, tijdens een aanslag op een Duits militair voertuig in Putten, één van de luitenants van Christiansen door een verzetsgroep aldaar doodgeschoten, waarop Christiansen opdracht gaf tot de ‘razzia van Putten’. Letterlijk zou hij gezegd hebben: “Das ganze Nest muss angesteckt werden und die ganze Bande an die Wand gestellt”. Alle volwassen mannelijke inwoners van het dorp werden opgepakt. Van hen werden er ruim 600 afgevoerd naar concentratiekampen. In het dorp werden 87 woningen in brand gestoken.

Na de oorlog keerden slechts 49 mannen terug.

De Slagters hadden in het begin van de oorlog een joodse jongen in huis, Meijer Boekbinder, die uit het gebombardeerde Rotterdam kwam.

Na de brand in de synagoge op 2 augustus1941 werden er in het huis van de familie Slagter joodse bijeenkomsten gehouden. In 1942 vertrokken vader en moeder Slagter naar Amsterdam. De drie kinderen doken onder, in Brunssum, Amstenrade en Twello, en overleefden alle drie de oorlog.

Vader en moeder Slagter werden in 1943 gedeporteerd naar Bergen/Belsen. De moeder werd daar vermoord, de vader overleefde het kamp en kwam terug in 1945.

Nadat de Slagters in 1942 waren vertrokken, woonde het echtpaar Poeltuin en hun dochter in het huis. De heer Poeltuin was lid van de NSB, hij droeg thuis het zwarte NSB-uniform. De familie vertrok op Dolle Dinsdag 6 september 1944.

Waardering Het boek van Hans Lyklema is een bron van informatie over de oorlogsperiode in Apeldoorn.

Niet alle verhalen blijken achteraf juist te zijn, maar ze geven wel aanknopingspunten om de geschiedenis in die buurt min of meer te reconstrueren. Lyklema wijdt behoorlijk uit, hij heeft het niet alleen over zijn eigen geschiedenis, maar ook over de oorlog in zijn algemeenheid en natuurlijk ook over wat er in Apeldoorn gebeurt, zeker in het laatste oorlogsjaar. Dat maakt het verhaal compleet, maar soms wat langdradig.

Ik heb een pijnlijk punt van kritiek. Ik mis een bezorgdheid om en meeleven met de joodse mensen in zijn omgeving, de familie Slagter, Wallage en de Leeuw. Dat is misschien niet vreemd, hij was destijds een kind. Maar hij schreef het boek als 83-jarige, wat ook in het boek doorklinkt, waardoor je zou verwachten dat hij iets meer empathie zou tonen met deze buurtgenoten.

Hans Lyklema, Wakker worden in de oorlog, een ongewone jongenstijd, 2013, uitgeverij Blauwdruk, Wageningen

9

Parkenblad

Na

Voor

Na

Voor al uw terrazzo restauratie- en nieuw werk kunt u terecht bij Granito di Italia. Of het nou gaat om een badkamervloer, aanrechtblad of mozaïek: Granito di Italia is dé specialist op dit gebied! Neem vrijblijvend contact met ons op voor meer informatie of een offerte.

Michael Mairhofer Koninginnelaan 239 7315 DW Apeldoorn T (055) 579 15 65 of 06 218 186 22 www.granitodiitalia.nl

Alle aandacht voor een persoonlijk afscheid Alle aandacht voor een persoonlijk afscheid Alle aandacht voor een persoonlijk afscheid

Daaggeennnnaacchht t D Dagik eb n na c h t b b eerreeik baaaar roopp b e re i k ba ar op 005555--22003322224433 05 5 - 2 03 22 43 0066--4400887711886622 06 - 4 087 18 6 2 jn nnaaaam m iiss M Mar c el va n K MMijin Keesstteerreenn. . Ik Ikkkaannuu M i jn n aa m i s M ar c el va n K es t e re n. I k k a n u lpeenn oom m,, ssa am me n met u eenn uuw hheelp w ffaam miliile ie, ,eeeenn h e l p e n o m , s a me n m e t u e n u w f a m il i e , e e n dd ppeerrssoooonnlliijjkk eenn betekenisvvooll aaffsscchheeid idvvaannieiemmaann p e r s o o n l ij k en b e t e ken i s v o l a f s ch e id v a n i em a n d v a n w i e u h o u d t t e v e r z o r g e n . v a n w i e u h ou d t t e ver z org en . v a n w i e u h o u d t t e ver z o rg en . ee ell v OOookk kkuunntt uu,, ggeehhe vrriijjb blliijjvveenndd,, eeeenn aaffssppra raaakk O o k k u n t u , g eh ee l vr ij b li j ve nd , e en af sp r a ak m a k e n o m a l u w v r a g e n o v e r u w e i g e n a f scchheeidid mm akaekn l luuwwvvra enom omaa raggeennoovveerr uuw w eeiig ge en na affs sch e i d t e s t e l l e n . tetestsetlelelln e.n.

WESTRA KERSCHOTEN WESTRA WESTRA KERSCHOTEN KERSCHOTEN

Maak gebruik van onze handige services. Gewoon bij jou om de hoek!

Maak Maak gebruik gebruik van van onze onze handige handige services. services. Gewoon Gewoon bij bij jou jou om om de de hoek! hoek!

Bij Primera Westra Kerschoten kun je terecht voor: Bij Westra kun voor: Bij Primera Primera Westra Kerschoten Kerschoten kun je je terecht terecht voor: Stomerijservice Western Union Rekeningen betalen Rokersbenodigdheden

Stomerijservice Stomerijservice Kansspelen Kansspelen Kansspelen Tabak Tabak Tabak Gifts Gifts Gifts

Western Union Union Western Wenskaarten Wenskaarten Wenskaarten E-sigaretten E-sigaretten E-sigaretten Zoetwaren Zoetwaren Zoetwaren

Rokersbenodigdheden Rokersbenodigdheden Tijdschriften Tijdschriften Tijdschriften Cadeaukaarten Cadeaukaarten Cadeaukaarten Game-tegoeden Game-tegoeden Game-tegoeden

Bij ons Postkantoor kun je terecht voor: Bij ons ons Postkantoor Postkantoor kun kun je je terecht terecht voor: voor: Bij Kentekendiensten RDW

Kentekendiensten RDW RDW Kentekendiensten Postzegels Postzegels Postzegels Brieven Brieven Brieven Pakketten ophalen en verzenden Pakketten ophalen Pakketten ophalen en en verzenden verzenden Aangetekende verzending Aangetekende verzending Aangetekende verzending OV-Chip oplaadpunt OV-Chip OV-Chip oplaadpunt oplaadpunt

PrinsMauritslaan Mauritslaan 19-2 Prins Prins Mauritslaan19-2 19-2 7316 EL Apeldoorn 7316 7316EL ELApeldoorn Apeldoorn

inf o @v a nk es te re nu itv a a rtzo rg . nl inifnof@ v ank es te re nu itiv a artzo rg. n. nll o.@ w ww v avnakneksetsetreerneuniu tvtavaaratzrtozrogr.g nl ww v.avnakneksetsetreer e nnuui tiv ww w.w tvaaaartrtzzoorrgg. n . nl l

Rekeningen Rekeningen betalen betalen Boeken Boeken Boeken Kantoorartikelen Kantoorartikelen Kantoorartikelen Very Important Baby Very Very Important Important Baby Baby

Mercatorplein 26-28, 7316 HL Apeldoorn – Mercatorplein 7316 HL HL Apeldoorn Apeldoorn –– Mercatorplein 26-28, 26-28, 7316

facebook.com/primerawestra – Tel. 055-5218758 facebook.com/primerawestra –– Tel. Tel. 055-5218758 055-5218758 facebook.com/primerawestra

Thuiskomers Tekst: Klaaske de Vos, Foto: Volkskrant.nl

Na 1945 waren er veel lege plekken in de wijk: Joden, verzetsstrijders, NSB-ers. Maar er kwamen ook mensen terug, uit onderduik of gevangen­ schap. We geven twee verhalen van joodse jongens weer. De één, Gerhard Durlacher, overleefde Auschwitz, maar zijn ouders werden vermoord.

De ander, Leo Wallage, dook met zijn ouders onder in o.a. Friesland.

Gerhard Durlacher

Ze keerden in 1945 terug naar de Prinsesselaan 6.

Beiden beschreven ze hun ervaring op de eerste schooldagen. Gerhard Durlacher op de Koninklijke HBS, Leo Wallage op de lagere school.

Uit Leo Wallage, “Rotmoffen”, zei m’n moeder.

1945 We zijn terug in Apeldoorn.

Net als voor de oorlog.

Maar het is anders.

Hoewel de straten niet veranderd zijn en de huizen er nog net zo staan. De bomen zijn gegroeid, Zij zijn voller en hoger.

Toch lijkt het leger en kaler. Het is minder vrolijk.

Van onze familie is bijna niemand over.

Mijn vriendjes zijn er niet meer.

De vrienden van mijn ouders ook niet.

Maar dat is het niet alleen.

Wat ik voor de oorlog voelde, voel ik niet meer.

En wat ik voor de oorlog niet voelde, voel ik nu wel.

Ik voel me joods.

Maar wat dat precies is, kan ik niet zeggen. Je bent afgesloten, je staat ernaast. Het is een soort geheim.

Iedereen weet het, maar je spreekt er niet over en als je het niet hoeft toe te geven, doe je het niet.

Ik ben tien jaar. De kinderen op school zijn net zo oud als ik. Veel contact hebben we niet. Ik probeer het wel en ik doe vaak alsof, om erbij te horen.

Maar ik hoor er niet bij.

Ze zijn veel kinderachtiger dan ik. Waar ze om lachen, vind ik niet leuk.

Wat ze erg vinden, raakt me nauwelijks.

Ze hebben niets beleefd: ze praten over onbenullige dingen.

In de weekends gaan ze naar hun familie. Of met hun ouders op stap.

Dan beleven ze ook niets, maar ze vertellen er later

over alsof er hele spannende dingen gebeurd zijn.

Vroeger zou ik misschien hetzelfde gedaan en gezegd hebben.

Denk ik.

Nu niet meer.

De ouders van veel kinderen zijn in het verzet geweest in de oorlog.

Zeggen ze.

Als ik vraag wat ze gedaan hebben, omdat ik dan ook mee kan praten, blijkt dat ze tegen de Duitsers waren.

En dat was gevaarlijk.

Ze hebben bonkaarten verhandeld, surrogaattabak gekweekt, de radio en hun fietsen verstopt.

Ik zeg niets.

Maar gevaarlijk leek het me niet.

Uit Gerhard Durlacher, Strepen aan de hemel Februari 1946 “Hij stelt zich voor, glimlacht vriendelijk en zegt, zonder mij aan te kijken: “Ik ben leraar Duits”. Ik schrik niet.

Hij leidt mij naar een schoolbank op de derde rij, waar al een lang meisje op de andere plaats zit. Zij lacht mij toe, neemt haar tas van mijn plaats en fluistert: “Ik ben Herma.”

Als de directeur verdwenen is, gaat de les gewoon door. Allen buigen zich over het platte groene boekje dat voor hen ligt. Herma laat mij het titelblad zien: Schwere Wörter. Tijdens de privélessen heb ik dat al eerder doorgelezen en vond het niet moeilijk. De zinswendingen waren vertrouwd en vanzelfsprekend. Thuis had ik vroeger niets anders gehoord, maar hier hakkelt iedereen bij elke zin en elk woord. “Schwer” is het niet voor mij.

De voorsprong geeft mij zelfvertrouwen en als Herma bij een vraag stuntelt, zeg ik haar voor.

Lees verder op pagina 13

11

Parkenblad

Doorbraak op het gebied van e-bikes Bij ons krijgt u 5 jaar garantie ook op de accu en motor !

Vraag naar de voorwaarden.

Koninginnelaan 54 7315 BT Apeldoorn

Telefoon 055-5212582 www.profilejanssen.nl

Nu isoleren duurzaam investeren met een hoog rendement Nu NuNu Nu Nu isoleren isoleren isoleren isoleren isoleren isisduurzaam is is duurzaam isisduurzaam duurzaam duurzaam investeren investeren investeren investeren investeren met met met met een een een een hoog hoog hoog hoog hoog rendement rendement rendement rendement rendement Spouwmuurisolatie Vloerisolatie Dakisolatie Spouwmuurisolatie Spouwmuurisolatie Spouwmuurisolatie Spouwmuurisolatie Spouwmuurisolatie ••Vloerisolatie Vloerisolatie ••••Vloerisolatie Vloerisolatie Vloerisolatie ••Dakisolatie Dakisolatie ••••Dakisolatie Dakisolatie Dakisolatie Bodemisolatie Zonnepanelen Dubbele beglazing Bodemisolatie Bodemisolatie Bodemisolatie Bodemisolatie Bodemisolatie ••Zonnepanelen Zonnepanelen ••••Zonnepanelen Zonnepanelen Zonnepanelen ••Dubbele Dubbele ••••Dubbele Dubbele Dubbele beglazing beglazing beglazing beglazing beglazing Totaal energieTotaal Totaal Totaal energieenergieenergieTotaal Totaal energieenergiebesparingsadvies besparingsadvies besparingsadvies besparingsadvies besparingsadvies besparingsadvies in onze showroom in inonze in onze showroom showroom showroom in inonze onze onze showroom showroom DESKUNDIG ADVIES VAN UW ISOLATIESPECIALIST DESKUNDIG DESKUNDIG DESKUNDIG DESKUNDIG DESKUNDIG ADVIES ADVIES ADVIES ADVIES ADVIES VAN VAN VAN VAN VAN UW UW UW UW UW ISOLATIESPECIALIST ISOLATIESPECIALIST ISOLATIESPECIALIST ISOLATIESPECIALIST ISOLATIESPECIALIST

Bezoekadres Kayersdijk 169 Bezoekadres Bezoekadres Bezoekadres Bezoekadres Bezoekadres 7332 AS169 Apeldoorn Kayersdijk Kayersdijk Kayersdijk Kayersdijk Kayersdijk 169 169 169 169 7332 73327332 AS 7332 AS 7332 Apeldoorn Apeldoorn AS AS ASApeldoorn Apeldoorn Apeldoorn

0233097.pdf 1

0233097.pdf 0233097.pdf 0233097.pdf 0233097.pdf 0233097.pdf 11 11 1

Postadres Telefoon 055 - 30 300 10 Postbus 20134 E-mail info@rouwenhorst-isolatie.com Postadres Postadres Postadres Postadres Postadres Telefoon Telefoon Telefoon Telefoon Telefoon 055 055 -055 -30 055 30 055 300 -300 -30 -30 30 10 300 10 300 300 10 10 10 7302 HC Apeldoorn E-mail Website www.rouwenhorst-isolatie.com Postbus Postbus Postbus Postbus Postbus 20134 20134 20134 20134 20134 E-mail E-mail E-mail E-mail info@rouwenhorst-isolatie.com info@rouwenhorst-isolatie.com info@rouwenhorst-isolatie.com info@rouwenhorst-isolatie.com info@rouwenhorst-isolatie.com www.rouwenhorst-isolatie.com www.rouwenhorst-isolatie.com www.rouwenhorst-isolatie.com www.rouwenhorst-isolatie.com www.rouwenhorst-isolatie.com 7302 73027302 HC 7302 HC 7302 Apeldoorn Apeldoorn HC HC HC Apeldoorn Apeldoorn ApeldoornWebsite Website Website Website Website

10-9-2019 15:14:52

10-9-2019 10-9-2019 10-9-2019 10-9-2019 10-9-2019 15:14:52 15:14:52 15:14:52 15:14:52 15:14:52

Vervolg van pagina 11 Er zijn nog tien minuten over voor de pauzeklok zal gaan. De leraar pakt een ander boek en draagt in h et Duits een gedicht voor. De eerste regel opent het gordijn van mijn geheugen. Mijn lippen bewegen mee. Vijf jaar geleden kon ik het al opzeggen. Toen bracht ik een lach op de zorgelijke gezichten van mijn ouders en onze huisgenoten: “Palmström steht an einem Teiche und entfaltet grosz ein rotes

Taschentuch: Auf dem Tuch ist einen Eiche dargestellt sowie ein Mensch mit einem Buch.” Dr. Berkhout stopt met voorlezen en ik voel het zwijgen van de klas.

Hij moedigt mij aan om hardop verder te gaan. Ik zeg de volgende regels op als in een droom. Het geklap van mijn medeleerlingen brengt mij terug in het heden.

Zij lachen om het gedicht, maar niet om mij. Het ijs is gebroken.

Apeldoorn zonder geweld bevrijd Je loopt er misschien vaak langs en voorbij, het monument aan het kanaal bij ‘het sluisje’.

Maar wat is het verhaal erachter?

Op vrijdag 13 april kwam de Canadese opmars voor Apeldoorn tot stilstand. De Broeksbrug over het Apeldoornse Kanaal was door de Duitsers opgeblazen en de poging om de Deventerbrug te veroveren mislukte. De Canadezen dachten dat de stad hardnekkig zou worden verdedigd door de Duitsers, daarom wilden ze de Deventerbrug veroveren met artilleriebeschieting. De commandant van de Binnenlandse Strijdkrachten in Apeldoorn Gijs Numan was op de hoogte van die geplande Canadese aanval.

Hij informeerde de Duitsers over de komst van de

Canadezen, waarna ze zich overgaven aan de Binnenlandse Strijdkrachten.

Vervolgens staken in de nacht van 16 april Gijs Numan en Albert van de Scheur met een gids het kanaal over om zich bij de Canadezen te melden. Hun commandant geloofde namelijk niet dat de Duitsers waren weg­getrokken. Daarom wilden ze de geplande artillerie­beschieting op de Deventerbrug door laten gaan. Numan bood aan om de gevangen Duitsers op te halen. Na hen verhoord te hebben besloten de Canadezen Apeldoorn niet te beschieten, maar een nachtaanval uit te voeren. De brug en omgeving werden zonder tegenstand in bezit genomen.

Om ongeveer 9.00 uur kwamen de eerste troepen aan bij Paleis Het Loo, en in de loop van 17 april werd heel Apeldoorn bevrijd.

Monument bij het sluisje aan het kanaal

13 Parkenblad

Het adoptiemonument van De Parkenschool

Jong in De Parken Roos als ceremoniemeester.

Sybe draagt zijn gedicht voor.

Olaf (links) en Luca op het schoolplein van De Parkenschool.

Tekst: Herma van Eijk

Monument Het Kruisjesdal, vlak voor Hoog Soeren: je rijdt er makkelijk aan voorbij. Toch is het een indrukwekkende herinnering aan de 16 verzetsmensen die op deze plek op 12 en 13 april 1945 door de Duitsers gefusilleerd werden, een paar dagen voor de bevrijding van Apeldoorn. Basisschool De Parkenschool heeft het monument geadopteerd, en dat betekent dat ieder jaar leerlingen uit groep 7 begin april deelnemen aan de herdenking. Dit jaar kon daar uiteraard geen sprake van zijn, maar Luca, Olaf, Roos en Sybe hadden vorig jaar een actief aandeel.

Voorbereiding 2019 Op meerdere momenten tijdens hun basisschooltijd wordt aandacht besteed aan de Tweede Wereldoorlog, maar in groep 7 wordt de leerlingen gevraagd daar een gedicht over te maken. Voor Sybe best nog lastig, want: “Het moest per se rijmen”:

Van begin tot eind was het schrikken.

Al die bommen en gas je zou er maar van stikken.

Adolf Hitler en de joden, ontelbare doden.

Alle joden moesten dood, kregen de schuld van alle nood.

Onderduiken was de enige keuze.

Toen gaf Nederland zich over, ja het is heuse.

Er kwamen voedselbonnen En een avondklok werd verzonnen.

Al vanaf de kelder hoorde je heel hard PANG PANG! En oh wat duurde die oorlog lang.

Het was geen leuke tijd en we raakten veel mensen kwijt.

Wij herdenken met verdriet en moed want herdenken is goed.

14 Parkenblad

Olaf vond zijn gedicht wat aan de korte kant, maar dat loste hij op door veel ruimte tussen elke regel te laten:

Ik denk nu aan de mensen die leden Ze hebben voor onze vrijheid gestreden De oorlog doet nog veel mensen pijn Dat is echt niet fijn We zijn hier bij 16 verzetsstrijders Die voor onze vrijheid zijn gevallen Maar in totaal zijn het nog veel hogere getallen Alleen in Europa zijn al meer dan 6 miljoen mensen vermoord Dat heb ik laatst van mijn overgrootoma gehoord Zij zat ook in de oorlog En was erg bang voor bedrog

De groep kiest zelf, met hulp van hun leerkracht en een speciale app, welke gedichten voorgedragen gaan worden. En dan moet er geoefend worden: strak met zijn tweeën in het gelid staan, een witte roos neerleggen en natuurlijk het Wilhelmus leren

zingen. Aan Roos was de eer om, samen met een klasgenoot, alle onderdelen van de herdenking aan te kondigen.

Realiteit Sybe: “Bij het maken van het gedicht dacht ik aan oorlog in het algemeen, aan de aantallen doden en de hoeveelheid wapens die ingezet zijn, maar ook aan het gas waarmee de Joden zijn omgebracht.” Ook Luca besefte, door ermee bezig te zijn, dat het “niet normaal was, wat er gebeurde”:

De 2e wereldoorlog Een vreselijke tijd In de 2e wereldoorlog raakten we veel mensen kwijt Op deze dag zijn wij aan het herdenken En gaan we deze kransen schenken De Duitsers hadden spijt Omdat zij niet vochten voor de vrijheid De Nederlanders deden dat wel Maar de oorlog ging niet zo snel 5 Jaar maar liefst En eten halen op de fiets Dat was niet niets De 2e wereldoorlog Er vielen veel doden Een heel groot percentage waren joden De 2e wereldoorlog laat veel mensen weer even stilstaan Bij alle mensen die dood zijn gegaan

Voor alle vier was de oorlog tot dan toe wat abstract, maar door er intensief mee bezig te zijn en details te horen, kwam het een stuk dichterbij. Het maakte ook indruk dat nabestaanden van de gefusilleerden bij de herdenking waren.

Ervaring Voor de een was het spannender dan voor de ander, maar het ging goed. Luca: “Je vraagt je eventjes af of iedereen het niet een raar gedicht vindt.” Maar, concludeerde Olaf: “We kregen zelfs complimenten van de nabestaanden en andere deelnemers aan de

herdenking.”

Waar denk je nou aan tijdens zo’n bijeenkomst? Voor Luca ging het om “respect tonen, en rustig denken aan wat zij hebben meegemaakt”. Olaf dacht aan zijn overgrootoma, die in het verzet zat, maar daar niet graag over praatte. Roos had zich goed voorbereid en focuste op de presentatie. Alles stond op papier, maar het was niet de bedoeling om daarvan voor te lezen: “Voor iedere aankondiging keek ik eerst op mijn papier, maar als ik iets zei, keek ik naar de mensen.”

Later Wat denken ze zich later nog te herinneren van hun bijdrage aan de herdenking? Sybe: “Het voorlezen en de stilte. Ik ben niet speciaal geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog. Het aantal oorlogen is immers niet te tellen!”

Olaf: “Steeds als ik er langs rijd, denk ik eraan.”

Luca: “Het besef wat deze mensen hebben meegemaakt, en de vraag waarom de joden niet getolereerd werden.”

Roos: “Eerst was de oorlog alleen maar een verhaal, nu besef ik eigenlijk pas wat er is gebeurd.”

De Parken We spreken drie van de vier leerlingen op hun schoolplein. Het gesprek gaat natuurlijk ook over de coronamaatregelen. Eigenlijk zijn ze er wel een beetje klaar mee. Ze hadden zich het einde van hun basisschooltijd wel iets anders voorgesteld. Verder vinden ze het wel leuk dat hun school in De Parken staat. Sybe noemt De Parken een “onderwijzige” wijk, en gelijk heeft hij, met twee basis- en twee middelbare scholen vlak bij elkaar. De Parkenschool deelt zijn gymzaal met het Gymnasium, dus er is wel contact, al is het maar om verdwaalde voetballen terug te gooien. Jammer van die keer dat Luca – per ongeluk – een bal tegen het gezicht van een gymnasiast gooide. Niks gebroken, even goeie vrienden.

De school ligt kortom op een goede plek. Olaf: “Soms voetballen we in het park, of gaan we met de klas naar Orpheus. Lekker dichtbij allemaal.” Roos is de enige van de vier die ook in De Parken woont.

Zij is al eerder geportretteerd in het Parkenblad en zei toen dat ze - zeker totdat ze uit huis gaat - er wil blijven wonen: “En dan wil ik lerares worden van de onderbouw.” Wie weet, op de Parkenschool?

15 Parkenblad

1940-1945:

Joodse bewoners in De Parken Tekst: Klaaske de Vos Foto: CODA Archief, archief 366 Koninklijke Scholengemeenschap

In een vorig Parkenblad schreef ik kort over de gedenkstenen die in De Parken zijn gelegd voor vermoorde joodse mensen.

In dit artikel ga ik in op joodse mensen die voor, tijdens en direct na WO II in De parken woonden.

De huidige informatie is niet compleet, juist van de mensen die de oorlog overleefden, is het moeilijk informatie te vinden. Daarnaast werd er heel veel verhuisd, zeker tussen 1940 en 1944. Dit door het verlies van inkomen, doordat Duitse Joden gedwongen werden de kuststreek te verlaten - na mei 1940 eisten de Duitsers dat de kust ‘Judenfrei’ werd - en omdat de Duitsers in 1942 Joden dwongen om te verhuizen naar centrale plekken, waarvandaan ze later werden gedeporteerd.

In heel Apeldoorn wonen rond 1930 1.030 Joden, in 1941 zijn dat er 1.549. In de Parken wonen relatief veel joodse mensen vanwege de vele pensions en grote huizen, die meerdere gezinnen herbergen. In 1941 moeten het er rond 150 zijn.

Na de oorlog keren naar heel Apeldoorn slechts 150 Joden terug uit kampen of onderduik.

Herkomst joodse bewoners Van de ongeveer 150 joodse bewoners die rond 1941 in De Parken wonen, zijn slechts zes volwassenen geboren in Apeldoorn. Een van hen is Jesaias Herz aan de Graaf van Lyndenlaan 16, geboren in 1886. Hij heeft samen met zijn vrouw Hanriette Herz-Leefsma een pension en woont zijn hele leven in Apeldoorn.

Verder vestigen zich in de periode van 1910-1933 ca. vijf joodse echtparen in De Parken vanwege werk, waaronder het echtpaar Samuel Jacob Wijler (Frisolaan 28, zie pagina 22). En de familie Snuyf, vader, moeder en drie volwassen kinderen (Canadalaan 35). Jonas Snuyf is eigenaar van een bedrijf in yogha-room, een preparaat dat melk beter verteerbaar maakt. Beide families komen in de jaren ’20 vanwege werk naar Apeldoorn.

Jacob Wijler

16 Parkenblad

Nieuwkomers na 1933 Het aantal Joden in de Parken wordt snel groter, want na 1933, als Hitler aan de macht komt, vluchten veel Duitse Joden naar Nederland. En na de Kristall-

nacht in 1938 neemt dat aantal alleen maar toe.

In de Parken gaat het om ongeveer 50 Duitse Joden.

Dat zijn bijna allemaal vijftigplussers, zonder jonge kinderen.

De aantrekkingskracht van Apeldoorn komt door de aanwezigheid van het Apeldoornsche Bosch, de joods psychiatrische instelling aan de Zutphensestraat (zie pagina 5).

In totaal werkten ongeveer 30 van de 150 Joden in de Parken in het Apeldoornsche Bosch. Daarvan waren er slechts twee die er al werkten in de jaren twintig. Eén van hen is Simon Philipse, afkomstig uit Rotterdam, die zich in 1926 vestigt in Apeldoorn aan de Bas Backerlaan 28. Hij wordt chef afdeling financiën en boekhouding.

Wonen in De Parken Al die nieuwkomers moeten ergens wonen. Een aantal trekt in bij familie of vrienden. Dat gebeurt bij de familie Hoogstraal: vader, moeder en twee dochters in de lagere schoolleeftijd. Zij vestigen zich aan de Marialaan 28 (later Canadalaan) in 1933. In 1939

In oktober 1942 vindt de grootste razzia plaats. De opgepakte Joden worden via Westerbork gedeporteerd naar Auschwitz, waar ca. 20 mensen uit De Parken worden omgebracht trekken de ouders van de moeder (afkomstig uit Keulen) bij hen in.

Een aantal komt terecht in een pension. Er zijn er verschillende in De Parken, o.a. aan de Van Lijndenlaan 16, de Van Hasseltlaan 21 en 25, en de Tutein Noltheniuslaan 32 en 33; het laatste huis is een joods orthodox pension, dat in de krant adverteert.

In de korte tijdspanne dat de meeste Joden hier wonen, verhuizen er nogal wat mensen een of meerdere keren. Waarschijnlijk komen ze aan op een adres waar bekenden wonen, maar waar ze niet kunnen blijven. Ze moeten dus opnieuw verkassen. Daarnaast lijkt het dat er vanaf 1941 door de bezetter gedwongen verhuizingen zijn. Deze hebben waarschijnlijk te maken met het willen centreren van de Joden in bepaalde huizen en/of het willen gebruiken van de woning voor eigen doeleinden. En natuurlijk wordt er ook verhuisd

omdat men de kosten wil delen en het bij elkaar wonen een gevoel van veiligheid geeft.

Razzia’s en deportaties In 1941 vindt een inventarisatie van alle Joden in Apeldoorn plaats. Daarna volgen arrestaties en deportaties. De eerste razzia vindt plaats in oktober 1941, als represaille, maar het is niet echt duidelijk voor welk vergrijp, mogelijk voor de moord op een NSB-er in Amsterdam. Er worden willekeurige joodse jongemannen opgepakt, die gedeporteerd worden naar Mauthausen. Jacob Groenberg, Tutein Noltheniuslaan 32, is er een van, hij wordt op 24 oktober 1941 in Mauthausen vermoord, samen met zijn drie broers en negen andere Apeldoornse jongemannen.

In oktober 1942 vindt de grootste razzia plaats.

De opgepakte Joden worden via Westerbork gedeporteerd naar Auschwitz, waar ca. 20 mensen uit De Parken worden omgebracht. Daarna is er nog een razzia in de nacht van 17 op 18 november 1942.

In januari 1943 vindt de laatste razzia plaats.

De opgepakte bewoners worden gedeporteerd, deels na internering in het Apeldoornsche Bosch.

Zij worden vermoord in Auschwitz.

Van de ongeveer 150 joodse mensen die in De Parken wonen, zijn er dan 117 vermoord.

Onderduik en overlevenden Sommige bewoners duiken onder en een aantal van hen weet dat te overleven. De familie Wallage (zie pagina 11), Philip en zijn vrouw Heika Cohen en hun achtjarige zoon Leo van de Prinsesselaan 6 duiken onder en verblijven op acht verschillende adressen; ze overleven de oorlog in Friesland.

Helaas zijn veel onderduikers gepakt, vaak door verraad van anderen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de beide dochters, Rose Helene (20) en Martha Rose (23) van de familie Wijler, Frisolaan 28, die beiden ondergedoken waren in Apeldoorn.

Verder Het verhaal van de joodse bewoners van de Parken, waarvan ruim tweederde werd vermoord, is niet af.

Daarvoor is het nodig om te ontdekken wie deze mensen werkelijk waren en welke levens ze hebben geleid. Pas dan worden deze mensen een levend onderdeel van onze geschiedenis en doen we recht aan wat zij hebben meegemaakt.

17

Parkenblad

Vacuümglas nieuwe oplossing voor monumenten.

Wil je een woning goed isoleren, dan kan het slim zijn je glas te vervangen. Wordt het dan HR++ glas of triple glas? En welke mogelijkheden zijn er als je glas-in-loodramen hebt, of een monument bezit?

Bij Glashandel La Paloma BV uit Apeldoorn kunt u terecht voor advies en hulp. Eigenaar Jerry Kers schetst nieuwe mogelijkheden, zoals dubbel glas dat dezelfde isolatiewaarde heeft als triple glas. Hij heeft zelfs een primeur: “Voor monumenten is er nu een super isolerend, dun (en mooi) vacuümglas op de markt, dat wij gaan leveren.” Het glas heeft een dikte vanaf 6mm, maar met een isolatiewaarde van 0.7W/(m2K) dus dezelfde waarde als triple glas.

Soms is het in bijzondere gevallen lastig te kiezen voor isolerend glas, omdat dit ten koste gaat van esthetische factoren.

“Bij glas-in-loodramen bijvoorbeeld, is een voorzetraam aan

de buitenkant een goede optie”, aldus Jerry. “Deze beschermt het lood en het glas en isoleert hetzelfde als dubbel glas; daarmee heb je toch 30% minder energieverlies.

“La Paloma Glas BV is gespecialiseerd in glas voor monumenten en oude gebouwen” La Paloma Glasindustrie B.V. Molenstraat 145 7321 BD Apeldoorn Tel: 055-366 66 66 www.la-paloma.com

Ve Verschillende Vele T

er! nliefh ber! wijnlie fhebebb adi voorr de wij t par adijsjsvoo HeHe t par js voor de wijnliefhebber!

Het paradi

Verder in ons assortiment: Verschillende soorten harde en zachte geitenkazen Vele soorten buitenlandse kazen Tapenades, olijven, noten Wijnkoperij Henri Bloem Wijnkoperij Henri Bloem Asselsestraat 52 | 7311 EN APELDOORN | Tel.: + 31 55 522 14 70 Henri Bloem Asselsestraat 52 | Wijnkoperij 7311 EN APELDOORN | Tel.: + 31 55 522 14 70 E-mail: apeldoorn@henribloem.nl | www.henribloem.nl E-mail: | www.henribloem.nl Asselsestraat 52apeldoorn@henribloem.nl | 7311 EN APELDOORN | Tel.: + 31 55 522 14 70

0224784.pdf 1

E-mail: apeldoorn@henribloem.nl | www.henribloem.nl 1-3-2019 16:17:51

Koninginnelaan 79 7315 BN Apeldoorn Tel : 055-8438032

Terugblik jaarvergadering van 19 februari en vooruitblik Parkenfeest Tekst: Ingrid Kortenhoff, foto: Nicole Provost

Traditiegetrouw bestaat de jaarvergadering uit twee gedeelten, een informeel deel waarbij wij over een speciaal onderwerp bijgepraat worden ‘ter lering ende vermaek’ en het formele deel, waarin het bestuur verslag uitbrengt van het afgelopen jaar en de plannen voor het nieuwe jaar presenteert.

Het thema van het informele gedeelte was dit keer Ecologie in De Parken. Aan de hand van diverse foto’s lichtten Koen de Jager en Bas Harmusial (beiden namens de gemeente) ons de ecologie in de wijk toe.

Sprengen en beken, boven en onder de grond, zorgen ervoor dat er voldoende watertoevoer voor de vijvers is. De water- en groenhuishouding heeft de volle aandacht van de gemeente; zij zet zich in de wijk groen te houden en nog verder te vergroenen.

Zelf doen De Jager en Harmusial wezen ons erop dat wijkbewoners ook zelf voorstellen kunnen doen om de openbare ruimte in de wijk groener te maken. Dát sprak de aanwezigen aan! Wij zullen er daarbij wel rekening mee moeten houden dat onze wijk een historisch beschermd stadgezicht is. Ideeën te over, en het bestuur zal met de gemeente overleggen wat er mag en wat er kan.

De wijk Van het formele gedeelte van de vergadering volgt uiteraard een schriftelijk verslag dat op de website geplaatst wordt en in 2021 rondgestuurd en tijdens de jaarvergadering besproken wordt. Eén punt brengen we alvast onder uw aandacht: Het bestuur zal de opzet van het Parkenfeest in 2020 veranderen. Wij zien het bezoekersaantal jaarlijks teruglopen. De kosten zijn voor de kleine groep die er plezier aan beleeft, relatief

te hoog. Ook de organisatie vergt onevenredig veel inzet van een kleine groep (letterlijke) sjouwers.

Het sociaal element, elkaar ontmoeten en in ontspannen sfeer leren kennen en bijpraten, vinden we echter heel belangrijk. De cohesie onder wijkbewoners, van jong tot oud, staat hoog in ons vaandel.

Parkenfeest Daarom hebben wij besloten het feest te splitsen.

Aan het begin van de zomer sluiten we met de volwassen bewoners het eerste half jaar feestelijk af met een drankje, een hapje en wat vrolijke verrassingen.

In september openen we met een ‘doe-mee-dag’ voor de jonge(re) wijkbewoners onder leiding van de scouting. We hebben daarvoor de data van 28 juni en 12 september vastgelegd. Echter, inmiddels is duidelijk dat onze activiteiten vrijwel stil (moeten) liggen van­wege het coronavirus. Inmiddels is bekend dat 28 juni in ieder geval niet door kan gaan. We moeten het afwachten, maar staan in de startblokken om bij gunstig bericht zo veel mogelijk wel door te laten gaan.

Wij blijven alert en blijven u informeren. Dit laatste verloopt het meest praktisch via de nieuwsbrief.

Mocht u die (nog) niet krijgen: u kunt zich daarvoor via de website opgeven of u kunt een mail sturen aan info@deparken.nl.

19 Parkenblad

Onvergetelijke verzetsstrijder Narda Terwisga

Nanda Van Terwisg a

Tekst: Klaaske de Vos , Foto en illustratie Narda van Terwisga: www.apeldoornendeoorlog.nl en CODA, Foto monument: Bart Schudel

Alle Parkenbewoners kennen vast het Verzetsstrijderspark. Maar kent u ook het monument voor de verzetsstrijders, naast Marialust?

Monument In 1970, 25 jaar na de bevrijding, besluit de gemeenteraad het park rondom Marialust om te dopen tot Verzetsstrijderspark. Direct daarna barst er een discussie over los. Na lang wikken en wegen besluit de gemeenteraad dat er inderdaad een monument komt.

De personen die daarvoor in aanmerking komen, moeten voldoen aan drie criteria: de verzetsstrijder woont tijdens WOII in Apeldoorn, zijn of haar verzetsdaden zijn gepleegd in Apeldoorn en hij of zij heeft dat met de dood moeten bekopen.

Op grond van die criteria worden 14 personen geselecteerd. Hun namen worden gebeiteld op natuurstenen blokken die naast Marialust, aan het paadje richting de vijver, zijn geplaatst. Het monument wordt onthuld in 2010, 40 jaar na het ontstaan van de discussie daarover. Onmiddellijk daarna worden er nog drie andere verzetsstrijders aangedragen, die eveneens een steen krijgen, in 2011. Daarna, in 2016, worden er opnieuw twee stenen bijgeplaatst, waaronder die van Narda van Terwisga. Zij krijgt aanvankelijk geen steen, omdat ze de oorlogsjaren (en het concentratiekamp Ravensbrück) heeft overleefd.

Narda van Terwisga Meinarda Maria Kasina van Terwisga (geboren 1919) is de dochter van de hervormde onderwijzer Jan van Terwisga en zijn vrouw Maria Susanna Scheers. Na de vijfjarige HBS volgt zij een secretaresseopleiding en een opleiding voor lerares handelswetenschappen en machineschrijven. Ook haalt ze vakdiploma’s

20 Parkenblad

kantoorstenografie Nederlands, Engels, Duits en Frans. In april 1939 (ze is dan 20!) start zij een eigen opleidingsinstituut voor steno en machineschrijven aan de Deventerstraat 31, en al snel krijgt ze een flink aantal leerlingen.

‘Vrije Groep Narda’ In het oorlogsjaar 1943 richt Van Terwisga een burgerverzetsgroep op, de ‘Vrije Groep Narda’. Als verschijning is ze daar geknipt voor: een onopvallende vrouw met kort haar, gekleed in een mantelpakje. En als persoon eveneens: ze is opgewekt, moedig en ondernemend en ze spreekt haar talen. Onder schuilnamen als ‘mejuffrouw Jansen’, ‘mejuffrouw Van Laar’ en ‘mejuffrouw De Beer’ werkt ze dag en nacht voor het verzet.

Haar eigen verzetsgroep verricht koeriersdiensten, helpt Joden, geeft onderdak aan onderduikers en hulp aan bemanningsleden van neergeschoten geallieerde vliegtuigen, vervaardigt persoonsbewijzen en verzorgt distributiekaarten. De groep bestaat verder geheel uit mannen, maar voor hun verzetswerk krijgen ze de medewerking van hun vrouwen.

Van Terwisga zelf helpt bij het ophalen en onderbrengen van geallieerde piloten. Ze brengt informatie over de vliegvelden Teuge en Deelen naar Amsterdam, terwijl andere groepsleden berichten naar Engeland seinen. Ook stencilt ze een illegaal

blaadje en helpt ze bij de verspreiding daarvan.

Dankzij de geallieerde wapendroppings op de Veluwe heeft de verzetsgroep een gewapende tak, die distributiekantoren overvalt en sabotages uitvoert.

Veel van het werk van de illegaliteit bekostigt Van Terwisga uit eigen middelen, waarbij ze wordt geholpen door de belastinginspecteur – met zijn medeweten hoeft ze haar inkomsten niet op te geven.

Verraad Begin juli 1944 neemt boekhouder Willem l’Ecluse, eerder betrokken bij het Amsterdams verzet, typeles bij het instituut van Terwisga. Hij is degene die op 29 september de leden van de verzetsgroep verraadt aan de Sicherheitsdienst. Op 30 september wordt Van Terwisga gearresteerd in haar woonhuis aan de Krugerstraat (waar ze met haar ouders woont), waarna ook andere leden van de verzetsgroep worden gearresteerd.

Op 2 oktober worden zes van hen en twee ondergedoken geallieerde piloten gefusilleerd in het Apeldoornsche Bosch (zie ook pagina 9).

Omdat de Duitsers het beleid hebben vrouwen niet dood te schieten, wordt Van Terwisga niet gefusilleerd.

Zij wordt vanuit de gevangenis in Bentheim gedeporteerd naar de concentratiekampen Oldenburg, Hannover, Berlijn en het vrouwen­ concentratiekamp Ravensbrück.

Na de oorlog Bij haar thuiskomst na de oorlog ontvangt Van Terwisga van het verzet een gedenkbord voor haar ‘behouden terugkeer in ’t Vaderland’. Haar leven wordt echter niet meer zoals daarvoor, de oorlogstijd heeft diepe sporen achtergelaten. Ze blijft lichamelijk en psychisch geknakt door wat ze in Ravensbrück heeft meegemaakt en door de dood van de mannen van haar verzetsgroep.

Reputatie Na de oorlog ontvangt zij diverse onderscheidingen, zowel in binnen- als buitenland. Voor haar pilotenhulp krijgt ze de Amerikaanse onderscheiding ‘Medal of Freedom’ en de Britse ’King’s Medal for Courage in the Cause of Freedom’. In 1953 krijgt zij ‘als onverschrokken vrouw’ de Bronzen Leeuw voor haar hulp aan neergekomen geallieerde vliegtuigbemanningen en militairen die tijdens de operatie Market Garden verstrooid zijn geraakt. Ook is zij draagster van het insigne van de Binnenlandse Strijdkrachten en het Verzetsherdenkingskruis.

Ondanks deze erkenning blijft Van Terwisga somber en gebukt gaan onder het verleden. Ze overlijdt in 1997 in een verzorgingshuis in Apeldoorn.

Als jonge vrouw stuurde Narda van Terwisga een groep mannen aan tot verzetsactiviteiten en redde, samen met hen, vele Joodse mensen, onderduikers en geallieerden. Daardoor is zij voor ons, ook nu nog, een inspiratiebron.

21 Parkenblad

De Koninklijke HBS in oorlogstijd Tekst: Klaaske de Vos foto’s: Bart Schudel

Heel veel organisaties, waaronder scholen, werden in WO II geraakt door de maatregelen van de bezetter. Getroffen werden de mensen die er werkten en leerden, de leraren, leerlingen en ondersteunend personeel. De Joodse leraren en leerlingen werden geweerd vanaf eind 1940.

En kinderen of leraren die openlijk hun afkeer van het Duitse regiem uitten of die verdacht werden van verzetsactiviteiten waren uiteraard niet veilig.

Maar ook de gebouwen bleven niet buiten schot. Ze werden gevorderd voor organisaties van de bezetter of gebruikt als onderdak voor Duitse soldaten. Ook de koninklijke HBS werd hier niet van gevrijwaard.

De leraren In de Apeldoornse annalen van de 2e wereldoorlog is het verhaal van de joodse familie Wijler iets wat ons allen nu nog raakt. Jacob Wijler was leraar Frans aan de Koninklijke, hij woonde aan de Frisolaan 13 (nu Frisolaan 28), samen met zijn vrouw en zijn twee net volwassen dochters. Op 21 november 1940 werd hij, samen met alle joodse ambtenaren, onderwijzers, leraren en universitaire docenten ontslagen. Zijn baas, directeur C. P. Logemann, zorgde voor een afscheid: een warme speech van leraren en leerlingen. En hij organiseerde dat Wijler thuis bijlessen kon geven, zodat hij nog enige inkomsten had.

Helaas liep het slecht af met het gezin Wijler. Na de zomer van 1942 besloten ze onder te duiken, de beide dochters aan de Bosweg, de ouders in Epe. In februari 1943 begrepen de ouders dat hun dochters waren verraden en naar Westerbork waren afgevoerd. Wijler en zijn vrouw wilden toen niet verder leven en ze kozen voor een einde door verdrinking in het kanaal, maart 1943. Later werd duidelijk dat de beide dochters twee maanden daarvoor vermoord werden in Auschwitz: op 21 januari 1943.

De leerlingen Na de zomervakantie in 1941 werden ook de Joodse leerlingen niet meer toegelaten tot de school.

Dat gold bijvoorbeeld voor Gerhard Durlacher (zie

22 Parkenblad

pagina 11), die met zijn ouders in 1937 vanuit Duitsland via Rotterdam in Apeldoorn aan de Staringlaan 3 terecht was gekomen. Hij schreef zich in voor klas 1 van de HBS, maar werd niet toegelaten. In oktober 1942 werden zijn vader, moeder en hijzelf opgepakt en getransporteerd naar Westerbork. Durlachers ouders werden daarna vermoord in Bergen-Belsen en Stutthoff; hij overleefde Auschwitz. Hij keerde terug naar Apeldoorn in 1945 en woonde in bij een tante.

En ging weer naar de HBS, nu naar klas 3.

Citaat: 2 oktober 1942 In afwachting van verdere deportatie werden tientallen joodse gezinnen, onder wie wij, in cellen van het hoofdbureau van politie opgesloten. Het gevoel van overrompeling en verslagenheid dat zich van iemand meester maakt, laat zich niet beschrijven. Wij zaten daar met velen, maar we maakten geen geluid.

Ik hoorde een deur openen en weer sluiten.

Voetstappen kwamen in onze richting. Laarzen, maar ook andere schoenen, krakende. Dr. Logemann stond voor onze celdeur. Ouder, zachter, met moeite zijn tranen in bedwang houdend. In zijn hand een wiskundeboek: “Neem dit mee, misschien kan je nog iets doen, daarginds. Ik mocht je even goede reis wensen.”

Uit: Strepen aan de hemel Leerlingen in het verzet Henk Nikkel, wonend aan de Deventerstraat 63, behaalde in 1942 zijn HBS- diploma, evenals Tony

De Koninklijke HBS in oorlogstijd , bron: www.apeldoornendeoorlog.nl

Oltmans (Tutein Noltheniuslaan 23). Beiden kwamen na 1942 in dienst van het ministerie van onderwijs in Apeldoorn, dat in diverse panden was ondergebracht.

Zij brachten samen illegale krantjes rond en distribueerden bonkaarten voor onderduikers. Henks oudere broer Jan (HBS-examen in 1941) had voor die bonkaarten een depot in het ouderlijk huis. Helaas werden ze in 1944 verraden. Jan was niet thuis, maar Henk werd opgepakt en vastgezet in de beruchte cellen van de Willem III-kazerne. Na de (mislukte) aanslag op politiechef Rauter op 8 maart 1945 werd hij als represaille, samen met 116 andere ‘Todeskandidaten’, bij de Woeste Hoeve gefusilleerd.

Tony ontsprong de dans, zij woonde tot het eind van haar leven in 2018 in Ugchelen.

Het gebouw Na de zomervakantie in 1940 bepaalde de Duitse bezetter dat het woord ’Koninklijke’ moest verdwijnen uit de naam van de school. In rapporten stond vanaf die tijd ’Gemeentelijke Hoogere Burgerschool’. Pas in maart 1941 ontdekte iemand bij de gemeente dat het woord ’Koninklijke’ nog steeds op de gevel stond en werd het bevel gegeven dit woord te verwijderen. De gemeentelijke ambtenaren deden dit op een slimme manier. Ze spijkerden een plank over de gouden letters, zodat het woord na de oorlog weer tevoorschijn zou komen.

In januari 1943 vorderde de bezetter het gebouw, het werd daarna gebruikt voor geneeskundige troepen. De leerlingen werden verspreid over diverse andere scholen, ze kwamen vooral terecht in de Christelijke ULO aan de Kerklaan. Dat zorgde uiteraard voor een hoop

overlast en onduidelijkheid bij leerlingen en leraren.

In de winter van 1944-1945 was er, door het gebrek aan kolen, een heel beperkte schoolgang: elke klas kreeg slechts één ochtend in de week les. De leerlingen kregen taken mee die ze thuis moesten maken. Maar daar was het natuurlijk ook ijzig koud en waren er andere kinderen, dus van leren kwam niet veel terecht.

Aan de eindexamenleerlingen werd daarom een ’Londens diploma’ gegeven: ze kregen een getuigschrift zonder het examen te hoeven afleggen.

Na de bevrijding werd de school niet vrijgegeven, maar gebruikt door de Canadese bevrijders. Pas op 31 december 1945 kwam de school, totaal uitgewoond, weer ter beschikking van de oorspronkelijke gebruikers.

Het verhaal van de Koninklijke HBS in oorlogstijd is een verhaal van verlies, dood en ellende. Maar gelukkig ook één van heldhaftigheid en overleven.

23 Parkenblad

Levens redden met AED Tekst: Herma van Eijk, Foto: Bart Schudel

We zitten helaas nog middenin de (nasleep van de) corona’toestanden’. Toch willen we in dit blad aandacht geven aan een ander aspect van onze gezondheidszorg: de inzet van bewoners als hulpverleners bij een mogelijke hartstilstand. Stel, u vermoedt dat iemand in uw omgeving getroffen wordt door een hartstilstand. Bel dan altijd eerst 112! Maar wat gebeurt er dan?

112 Meldkamer De meldkamer zal u instrueren om eerste hulp te verlenen aan het slachtoffer én zij sturen meteen een SMS of een appbericht - via de app van HartslagNu naar een burgerhulpverlener (BHV-er) die zich binnen een straal van 750 meter van het slachtoffer bevindt.

De BHV-er wordt naar de dichtstbijzijnde AED (automatische externe defibrillator) gestuurd. Daar krijgt de BHV-er een pincode van de meldkamer door, waarmee hij/zij de AED uit de buitenkast kan halen. Daarmee gaat hij naar u en het slachtoffer toe. Ga dus niet zelf op zoek naar een AED. Er worden nog meer BHV-ers rechtstreeks naar het door u opgegeven adres gestuurd om te starten of verder te gaan met een reeds gestarte reanimatie. Ook de ambulance en politie worden meteen door de meldkamer naar het adres gestuurd.

• HartslagNu is het reanimatie-oproepsysteem van Nederland.

• BHV staat - in dit geval - voor burgerhulpverlener.

Dat is een bewoner die een erkende reanimatiecursus (BLS: Basic Life Support) heeft gevolgd, en die zich heeft aangemeld en geregistreerd is bij HartslagNu. • Een AED (automatische externe defibrillator) is een draagbaar apparaat dat het hartritme weer kan herstellen door het geven van een elektrische schok. Een BHV-er heeft geleerd een AED te hanteren.

De kans op overleven na een hartstilstand neemt bij gebruik van een AED tijdens de reanimatie sterk toe.

AED en BHV in De Parken Parkenbewoners Lisette de Kroon en Karen Swart hebben, samen met Froukje Runia, de beschikbaarheid van BHV en AED in onze wijk De Parken uitgezocht.

Alle drie hebben ze een achtergrond in de

24 Parkenblad

Karen Swart (links) en Lisette de Kroon zijn blij als pandeigenaren een AED aan hun buitengevel willen laten installeren.

gezondheidszorg en daarmee ervaring met reanimatie: “Hoe meer aangemelde wijkbewoners er zijn, des te groter is de kans dat de AED en een BHV-er snel ter plekke zijn. Verspreid in onze hele wijk De Parken hangen inmiddels drie AED’s die aangemeld zijn bij HartslagNu, en dus bekend zijn bij de meldkamer. Ze zijn 24/7 van buitenaf bereikbaar met een pincode. De eigenaren ( twee kerken en een particulier) onderhouden deze apparaten belangeloos!

De AED’s hangen zodanig verspreid, dat er binnen een straal van 500 meter – hemelsbreed - een andere hangt.

Volgens de richtlijnen van de Nederlandse Reanimatieraad en de Hartstichting is deze AEDbeschikbaarheid voldoende om in de wijk De Parken tijdig reanimatiehulp te verlenen. Tijdig betekent: binnen 6 minuten.

Verder zijn er in De Parken diverse bedrijven en scholen die een AED hebben. Deze zijn vaak wel aangemeld bij de meldkamer, maar alleen tijdens openingstijden beschikbaar.”

HULP IN DE TUIN NODIG? Wij hebben uw tuinhulp al gevonden die uw tuin weer voorjaarsklaar kan maken en onderhouden Bent u senior en heeft u klussen in de tuin (of in huis) waar u tegen op ziet of wilt u uw tuin weer voorjaarsklaar gemaakt hebben?

Neem dan vrijblijvend contact met ons op en wij bespreken graag onze mogelijkheden.

055 3030628 Of kijk voor meer informatie op www.dienstenvoorthuis.nl Of stuur een mail naar info@dienstenvoorthuis.nl

Meer weten, of - beter nog – aanmelden als BHV-er?

• Bent u bij iemand waarvan u denkt dat er gereanimeerd moet worden: bel altijd eerst 112, voordat u zelf iets gaat doen. De mensen van de meldkamer zullen het u niet kwalijk nemen als het – achteraf – loos alarm bleek te zijn.

• Wilt u meer informatie of wilt u zich aanmelden voor een cursus tot BHV-er? Mail dan Karen Swart: k.h.m.swart@chello.nl • Heeft u een opleiding BLS gevolgd maar bent u nog niet aangemeld voor de hulpverlening via HartslagNu, dan kan dat via: www.hartslagnu.nl/burgerhulpverlening/ • Als u uw AED wilt aanmelden om te laten deelnemen aan HartslagNu, kan dat via: www.hartslagnu.nl/aed/ • Op de link van de gemeente Apeldoorn vind u ook informatie over reanimatie en AED: www.apeldoorn.nl/aed • In verband met de Covid-19 pandemie is door de reanimatie­raad een advies voor tijdelijke aanpassingen in de reanimatierichtlijnen uitgebracht.

Scan daarvoor de QR-code:

Weet Weet je je wie wie jullie jullie huis huis zou zou willen willen kopen? kopen?

Op zoek naar een woningmakelaar in Apeldoorn en omgeving?

Op zoek naar een woningmakelaar in Apeldoorn en omgeving?

Op zoek naar een woningmakelaar in Apeldoorn en omgeving?

Thoma Makelaars is actief als aankoopen verkoopmakelaar Op zoekPost naar een woningmakelaar in Apeldoorn en omgeving?

Thoma Post Makelaars is actief als aankoopen verkoopmakelaar Thoma Post Makelaars is actief als aankoop- en verkoopmakelaar in Apeldoorn en omgeving.

Kijk maar eens op www.thomapost.nl Thoma Post Makelaars is actief aankoopverkoopmakelaar in Apeldoorn en omgeving.

Kijk als maar eens open www.thomapost.nl in Apeldoorn en omgeving. Kijk maar eens op www.thomapost.nl in Apeldoorn en omgeving. Kijk maar eens op www.thomapost.nl Koninginnelaan 69 Koninginnelaan 69 Koninginnelaan 69 Koninginnelaan 69

| | | |

7315 BN Apeldoorn 7315 BN Apeldoorn 7315 BN Apeldoorn 7315 BN Apeldoorn

| | | |

055 5260888 055 5260888 055 5260888 055 5260888

| | | |

www.thomapost.nl www.thomapost.nl www.thomapost.nl www.thomapost.nl

Neem contact op voor een vrijblijvende offerte en advies: 055-760 1111

Oud glas vervangen voor HR(+(+)) isolatieglas?

-

Hoger comfort in huis uw leverancier voor Lagere energierekeningOok - Voorzetramen Mogelijk subsidie* - Glas-in-lood - Hardglazen Verbetering van de waarde van uw deuren - Keukenachterwand woning - Verandaglas Mogelijk met behoud van de monumentale uitstraling

* In combinatie met een andere isolerende maatregel, zie RVO.nl

Wilmersdorf 29 7327 AD Apeldoorn

info@aartbouman.nl 055 - 760 1111

Neem contact op voor een vrijblijvende offerte en advies: 055-760 1111

Ook uw leverancier voor - Voorzetramen - Glas-in-lood - Hardglazen deuren - Keukenachterwand - Verandaglas

Alle tijd en aandacht

Huis en hypotheek | Familierecht | Zakelijk | Stichtingen en verenigingen Wilmersdorf 29 info@aartbouman.nl www.dnvn.nl 7327 AD Apeldoorn Paslaan 16 | Apeldoorn 055 - 760 1111

De Parkwachter Column

Leren van de geschiedenis?

Aan slecht oplettende scholieren hoef ik me momenteel* niet te ergeren. Die fietsen niet door de wijk. Aan lallend publiek dat straalbezopen op het middernachtelijk uur de stad verlaat al evenmin. Wij wandelden kort geleden aan het begin van de avond door de Hoofdstraat en die was werkelijk doodstil.

Hardlopers en joggers zien we hier nu wel veel vaker. Types die me onbekend zijn ook; ze komen uit andere wijken en ontdekken de Parkenbuurt.

Hondenstrontoverlast hebben we als voor­ heen. Corona doet niets met het schijtgedrag van de hond en klaarblijkelijk ook niet met dat van de eigenaar. Wat mij betreft mag daar ook een boete van 390 euro op gezet worden.

Dat vrijheid een groot goed is stellen we in deze moeilijke tijden opnieuw vast. Dat je niet kan gaan en staan waar je wilt is uiterst lastig.

Dat je in feite iedereen op afstand moet houden omdat die je de dood kan aan-hoesten of niezen is een voor ons totaal nieuw en ook uiterst lastig verschijnsel. Het boezemt angst, zorg en onzekerheid in. Tenminste... bij de meesten van ons die hun gezonde verstand gebruiken.

We beschikken nu over communicatiemiddelen die in de jaren veertig van de vorige eeuw niet bestonden. Zo werd ooit in de achtertuin van onze buurman een nagenoeg complete zendinstallatie opgegraven. Dat huis werd destijds bewoond door iemand die in het verzet zat. In één muur van onze woning zat nog lange tijd een gat, hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt door verdwaalde munitie tijdens het gevecht om de brug van de Deventerstraat.

Mijn grootvader was stalhouder en beschikte over een lijkkoets. Ooit werd die ingezet om een half geslacht varken vanuit Twente naar Apeldoorn te vervoeren. Onderweg namen Duitse soldaten hun petten af en maakten een diepe buiging. Dat de bezetter respect en medeleven toonde met dit geslachte beest

zorgde ervoor dat de koetsiers veel moeite moesten doen hun lachen te onderdrukken.

Mijn andere grootvader werkte als jacht­ opziener in de Koninklijke Domeinen. Hij hielp aan het einde van de oorlog zoeken naar slachtoffers van het Duits geweld en was één van de mannen die de geëxecuteerde Apeldoorners in het Kruisjesdal gevonden heeft. Het moet op hem een enorme indruk hebben gemaakt. Met enige regelmaat bezoek ik het graf van mijn groot­ouders op Heidehof.

En vaak ga ik even langs die vele witte kruizen ter nage­ dachtenis aan de soms heel jonge bevrijders die daar hun laatste rustplaats vonden. We mogen deze mensen nooit vergeten.

We danken onze vrijheid aan hen.

Als kind van de generatie die de oorlog bewust meemaakte ben ik opgevoed met het idee dat schaarste bestaan kan. Eten werd thuis nooit weggegooid. Ik doe dat nog steeds niet. Ik gruw van de enorme voedselverspilling in onze maat­schappij.

Bovendien, in deze tijd is er ruim voldoende eten en drinken voorhanden. Nog steeds. Laten we daarvan goed en verstandig gebruik maken. En zoals toen, ook nu, wat de premier al zei: “Laten we een beetje letten op elkaar!”

* De Parkwachter schreef dit toen de coronamaatregelen nog volop van kracht waren

27 Parkenblad

Specialist in bijzonder wonen.

Ontdek ons aanbod in Apeldoorn en omgeving.

BEL VOOR EEN VRIJBLIJVEND ADVIES GONDA 06 - 38 60 22 08 OF INGRID 06 - 53 25 23 78

W W W. L A N D H E E R E N . N L | 0 5 5 - 5 4 2 4 2 0 1