De natuur als zorgkracht

Dat de natuur een positieve invloed heeft op ons welzijn, werd het afgelopen jaar duidelijker dan ooit. Bossen en natuurgebieden werden tijdens de coronacrisis overspoeld door wandelaars. Ook in de zorgsector zien we steeds vaker groene projecten opduiken: beleeftuinen, veerkrachtpaden, zorgbossen … Als onderzoeker bij het Vlaamse Instituut voor Natuur en Bosonderzoek houdt Ilse Simoens zich bezig met natuur in de zorg en de impact van natuurverbondenheid op onze gezondheid.

De zorgsector en de natuur hebben elkaar nodig

“Uit de wetenschap weten we dat de natuur een belangrijke rol speelt in ons algemeen welzijn, zowel op fysiek als sociaal en mentaal vlak. Dat geldt uiteraard ook – of zelfs des te meer – voor mensen die in een zorgvoorziening verblijven. Ook voor de medewerkers van deze voorzieningen kan een natuurrijke omgeving een groot verschil maken. Zeker in de afgelopen periode stonden zorgverstrekkers onder enorme druk. Groene buitenruimte kan op zulke momenten helpen om even afstand te nemen”, vertelt Ilse Simoens.

“Bij het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek zijn we dan ook volop bezig met onderzoeken hoe we groen kunnen integreren bij zorgvoorzieningen. Hoewel we de laatste jaren echt een shift zien en veel meer ziekenhuizen, woonzorgcentra, dagverblijven … inzetten op een groene omgeving, wordt dit nog te weinig als essentieel gezien.

Mensen die meer mogelijkheden krijgen om natuur te kunnen beleven, voelen zich ook meer verbonden met de natuur. Dat zorgt er niet alleen voor dat ze vaker de natuur in willen gaan, maar ook dat ze een grotere interesse in en respect voor de natuur ontwikkelen. En hoe meer mensen die interesse en dat respect ontwikkelen, hoe meer mogelijkheden er ontstaan om de natuur te ontdekken. Het is dus allemaal met elkaar verbonden.”

NATUUR IN JE BUURT

Het Agentschap Natuur en Bos ondersteunt met ‘Natuur in je Buurt’ al enkele jaren op rij projecten die via natuurontwikkeling tegemoet komen aan een maatschappelijke nood én bijdragen aan een biodiverse en robuuste natuur. Heel wat van de goedgekeurde projectvoorstellen kwamen van zorgvoorzieningen verspreid over heel Vlaanderen. Bij die deelnemers ging Ilse langs om na te gaan hoe zij de natuur betrekken in hun werking en wat andere zorgvoorzieningen daarvan kunnen leren.

“Daaruit bleek dat de ingediende projectvoorstellen vaak ontstaan waren vanuit een opportuniteit. Heel wat zorgvoorzieningen bevinden zich aan de rand van de stad, vaak op plekken met heel wat onbenutte natuur in de buurt. Daarnaast zag ik ook dat heel wat voorstellen ontstonden vanuit een enthousiaste medewerker. Als die daarbij steun krijgt van enkele collega’s en de directie, gaat de bal aan het rollen.

Daar ontstaan vaak prachtige initiatieven uit die gedragen zijn door de volledige organisatie en daardoor ook een grote slaagkans hebben. Het nadeel is dat zo’n project zich pas ontwikkelt wanneer er zich een opportuniteit stelt, terwijl dat deel zou moeten uitmaken van de visie van elke voorziening. We zien een groene omgeving nog te vaak als een luxe en te weinig als een noodzaak.”

EEN GESLAAGD PROJECT

“Praktische en technische ondersteuning zijn essentieel voor een succesvol project rond natuur in de zorg. De natuur is uiteraard niet de focus van deze zorgvoorzieningen, dus doen zij vaak beroep op gespecialiseerde organisaties uit de buurt, zoals de regionale landschappen. Op die manier ontstaan ook mooie samenwerkingen en nieuwe contacten.

De knelpunten zijn zaken die we ook op andere vlakken vaak terug zien komen in de zorgsector: tijdsgebrek, hygiëne en de financiële kost. Ook daarop kan een samenwerking met een andere organisatie vaak een antwoord bieden. Ik heb het daarbij bewust over ‘samen’werking: het is immers wel belangrijk dat de zorgvoorzieningen zich deze kennis en kunde ook eigen maken, en dat ze daar de nodige ruimte voor krijgen. Het gaat ook om meer dan simpelweg een tuin inrichten of een pad aanleggen: het is belangrijk dat men inzet op activiteiten in die groene ruimte om zo verschillende ervaringen van zorggebruikers mogelijk te maken.

Uit het onderzoek bleek tevens dat we nog heel wat extra kunnen inzetten op het vergroten van de kennis wat betreft het belang van de natuur voor onze gezondheid. Dat kan via studiedagen en seminaries, maar eigenlijk zou het nog zinvoller zijn om dit meteen mee te nemen in de diverse beroepsopleidingen van mensen uit de zorgsector.”

“We zien een groene omgeving nog te vaak als een luxe en te weinig als een noodzaak.”

TIME IS MONEY, MAAR NIET IN DE NATUUR

Wat maakt de natuur nu precies zo uniek als element in de zorg? “In de natuur kan je makkelijker uit je hoofd komen en met niets anders bezig zijn. Probeer in eender welke ruimte maar eens een halfuur te ontspannen door naar de muren te kijken: dat lukt niet. In de natuur maakt het niet uit waar je kijkt, je ziet altijd wel iets dat verwondert.

De natuur heeft geen tijd. Ik kan iedereen aanraden om eens drie uur in een bos te vertoeven zonder tijdsbesef. Je kan een wekker zetten wanneer de drie uur om zijn, en het zal je vast verbazen hoe anders je de tijd ervaart wanneer je die in de natuur beleeft. Het zit heel sterk in ons ingebakken om voortdurend bezig te zijn met tijd en productiviteit omdat we in een maatschappij zitten waar we daar op getraind worden. In de natuur valt dat weg.”