Onder de plak

Als senioren over hun schooltijd gaan vertellen, stuiten ze bij hun opgroeiende kleinkinderen soms op verbijstering. Schokkend zijn opa’s verhalen over die (vermeende) schooltirannen van weleer, die hun verbale of lichamelijke overmacht misbruikten om kinderen te intimideren of te overheersen. Nablijven, kinderen in de hoek zetten of met een liniaal op de knokkels slaan, dat waren daarbij nog vrij onschuldige strafmaatregelen. Prominent aanwezig in die verhalen is ook het archetype van de vileine geestelijke die in de godsdienstles bij een kind dat een verkeerd antwoord gaf, een plukje haar uit het hoofd trok. In veel van die horrorstory’s is wellicht sprake van enige overdrijving. Toch valt niet te ontkennen dat de school van vroeger met haar autoritaire lesstijl en de bijbehorende tucht, kinderen veel meer angst inboezemde dan de huidige school. Een bekend strafwerktuig uit de autoritaire school van weleer, was de plak. Het apparaat lijkt op een pollepel en bestaat uit een stok met aan het uiteinde een houten schijf, waarmee de onderwijzer (of pappa) het kind op de vlakke hand een tik verkocht. Er waren plakken met een glad oppervlak, maar ook plakken met gevlochten koperdraad, met scherpe ijzeren puntjes of met spelden en naalden erin, om de indruk van pijn op de hand te versterken. Zo zaten kinderen ‘onder de plak’.

Wie vandaag de dag onder de plak zit, heeft eveneens weinig te vertellen en wordt nog steeds door een ander overheerst. Omdat de uitdrukking nu echter vaak refereert aan de relatie tussen echtelieden, heeft zij iets vergoelijkends gekregen: in een relatie de onderliggende partij zijn, kan wel eens lekker zijn en niet alleen maar nadelen opleveren …

De ouderwetse uitdrukking ‘met de plak zwaaien’ is veel explicieter en geeft onverbloemd de ongewenste of onplezierige gezagsverhouding weer: je ziet de potentaat nog letterlijk aan het werk. En wat ‘als er wat zwaait’? Weten onze tienjarige kleinkinderen nog welke gitzwarte onaangenaamheid hun dan boven de jeugdige hoofdjes hangt? Meestal wel!