Gebrek aan sociale contacten

‘GEBREK AAN SOCIALE CONTACTEN IS ERGER DAN ROKEN’

Het Verenigd Koninkrijk was in 2018 het eerste land ter wereld met een minister voor Eenzaamheid; Japan volgde in 2021. Sommige onderzoekers noemen eenzaamheid een epidemie met als een van de grootste oorzaken de toegenomen individualisering in onze maatschappij. Tijd voor een gesprek met Eric Schoenmakers, socioloog en docent-onderzoeker bij Fontys. Hij promoveerde in 2013 op het onderwerp eenzaamheid. ‘Ernstige eenzaamheid kan gepaard gaan met gezondheidsproblemen. Eenzaamheid zie ik niet als epidemie. Hooguit kun je zeggen dat de belangstelling ervoor epidemische vormen heeft aangenomen.’

Eenzaamheid als gezondheidsrisico

Iedereen voelt zich wel eens eenzaam. Schoenmakers geeft aan dat hij pas één keer iemand gesproken heeft, die zich nog nooit eenzaam had gevoeld. ‘Als je op school gepest wordt, kun je je best eenzaam voelen. Of als je relatie verbroken wordt of als je ontslag krijgt. Allemaal zijn dit zogenaamde ‘verlieservaringen’. Maar dan wel ervaringen die leiden tot een tijdelijk gevoel van eenzaamheid. Naar schatting 10% van alle mensen ervaart structurele eenzaamheid.’ Deze vorm van eenzaamheid kan leiden tot allerlei gezondheidsproblemen. ‘Je ziet dan een soort negatieve spiraal ontstaan: iemand beweegt minder, eet minder gezond, drinkt misschien meer, en heeft steeds minder sociale contacten. Gelukkig is dit niet de meest voorkomende vorm van eenzaamheid, maar wel de ernstigste. Deze kan je 7 jaar van je leven kosten.

Taboe?

‘Het is heel lastig om te onderzoeken of iets een taboe is. In ieder geval willen mensen niet graag eenzaam zijn. Maar, er zijn wel meer dingen die mensen niet willen, bijvoorbeeld ziek zijn. Daar praten ze wel over met elkaar, en veel ook soms, maar voor eenzaamheid ligt dat anders. Misschien komt dat omdat eenzaamheid als een persoonlijk falen wordt gezien, zo van “ik ben eenzaam, dus ik heb iets verkeerds gedaan’’, aldus Schoenmakers. ‘Als je partner overlijdt, of je maakt een ander heftig verlies door, dan heeft iedereen er begrip voor dat je je eenzaam voelt. Maar, na een maand of 3 ebt dat begrip soms wel weg.’ Hij merkt op dat eenzaamheid heel stereotiep afgebeeld wordt. ‘Hele treurige plaatjes, in sombere kleuren. Maar eenzaamheid hoort gewoon bij het leven. Net zoals verliefd worden. Als je echter naar die plaatjes op het internet kijkt met mensen die op een bankje ineengedoken naar het water zitten te staren, dan gaat dat beeld ook in je hoofd leven. Je wil niet dat mensen zo over jou denken…’

Buitenstaander als gesprekspartner

Voor zijn onderzoeken heeft Schoenmakers heel veel mensen gesproken over eenzaamheid. ‘Vaak zijn ze naar mij erg open over wat ze echt voelen. Waarschijnlijk omdat ik een buitenstaander ben. Daarom vind ik het ook mooi dat HEVO een ‘Commissie Omzien ’ heeft, die er is voor leden die een verlieservaring hebben gehad, of gewoon behoefte aan een gesprek. De leden van die commissie zijn, denk ik, ook een soort buitenstaander. Ze zijn namelijk geen familie of buren, maar staan net wat verder weg. Ik hoop dat alle HEVO-leden die daar behoefte aan hebben, deze commissie weten te vinden.’ Overigens heeft Schoenmakers nog even in de eenzaamheidscijfers (2020) gekeken van het RIVM voor ’s-Hertogenbosch in het algemeen en Rosmalen in het bijzonder. Elke 4 jaar wordt dit onderzocht. Rosmalen ‘scoort’ ongeveer hetzelfde als landelijk. Zelfs als je naar leeftijd kijkt. Volgens Schoenmakers is het een groot misverstand dat eenzaamheid vooral bij ouderen voorkomt. ‘Zij zijn misschien wel vaker alleen, maar kunnen daar relatief goed mee omgaan. Bij jongeren zie je juist dat zij vaker onzeker zijn en ‘geleefd worden’ door social media. Die vertekenen vaak het echte leven: als iemand niet regelmatig foto’s kan posten van leuke feestjes of zijn vriendengroep, dan neemt niet alleen hun onzekerheid toe, maar ook het gevoel er ‘niet bij te horen’.’ Uit onderzoek blijkt volgens Schoenmakers dat naarmate mensen ouder worden, ze gelukkiger worden. Tot zo ergens rond hun 80e. ‘Natuurlijk gaan de meeste mensen als ze ouder worden lichamelijk achteruit, maar ze kunnen gemakkelijker relativeren en steeds beter waarderen wat ze wel hebben. Bovendien, als je echt op leeftijd komt, dan hebben mensen vaak ook minder hoge verwachtingen van het leven. Met uitzondering van het allerlaatste stukje van het leven,‘ aldus Schoenmakers, ‘als het lijf echt gaat piepen en kraken, dan neemt dat geluksgevoel sterk af.’

Ontmoet je wel iemand in ‘De Ontmoeting’?

‘Geweldig dat HEVO zo veel clubjes en activiteiten heeft: bijna ieder lid heeft zijn eigen clubje’, aldus Schoenmakers. Maar, vraagt hij zich af, als je niet bij een clubje bent, hoe gemakkelijk maak je dan contact met andere leden? En als je van nature wat gesloten bent, durf je dan het clubhuis zo maar binnen te stappen? Of zijn er meer drempels dan je zo op het eerste gezicht denkt? Misschien tijd om Schoenmakers in het najaar eens een lezing te laten geven voor de leden. Binnen het programma van de HEVO Academie? ‘Ik heb al een werktitel,’ zegt Schoenmakers, ‘Eenzaamheid zorgt dat je groeit als mens!’

Margreet Vossen