Antwerpen-Waasland ONDERNEMERS 2023 special #3

Jaargang 23, Speciale editie van Voka - Kamer van Koophandel Antwerpen-Waasland Antwerpen-Waasland | Afgiftekantoor Antwerpen X - P 706333

magazine

Special Vastgoed

OKTOBER 2023

Onder nemers

Vastgoed in Antwerpen: vijf bedrijven over dit verhaal met vele lagen

1

Ons team van 70 gespecialiseerde advocaten staat voor u klaar Al bijna 40 jaar zijn wij de juridische partner voor private ontwikkelaars en andere vastgoedspelers in heel Vlaanderen.

VASTGOED | RUIMTELIJKE ORDENING | MILIEU | HANDHAVING | STADSONTWIKKELING | INDUSTRIËLE INSTALLATIES | VERGUNNINGEN

PLANNING | RETAIL | KMO-ONTWIKKELING | TIJDELIJKE SAMENWERKINGSVERBANDEN | VASTGOEDCONTRACTEN EN -FISCALITEIT

Als je een omgevingsvergunning moet aanvragen, dan wil de ondernemer weten wanneer de beslissing valt. Het antwoord vind je terug op www.timetopermit.be. Een gratis tool voor jullie aangeboden door GSJ.

SCAN ME

Borsbeeksebrug 36 bus 9, 2600 Antwerpen • +32 (0)3 232 50 60 • info@gsj.be • www.GSJ.be •

Special Vastgoed

VOORWOORD

Gezocht: plaats voor 40.000 extra inwoners Volgens de schattingen van het Federaal Planbureau mag Antwerpen zich opmaken voor 40.000 extra inwoners tegen 2030. Mooi zo; een stad die groeit, is een stad die leeft.

Maar hebben we daar ook plaats voor? Euh, neen. Of beter gezegd: nog niet. Maar zoals u in deze special kan lezen, wordt daar momenteel heel hard aan gewerkt.

Vorige maand hadden we de luxe om onze Antwerpse situatie te vergelijken met die in twee andere internationale steden. We trokken met 35 vastgoedontwikkelaars twee dagen richting Lissabon, waar een enorme vastgoedboom bezig is. En een weekje later hadden we voor ons jaarlijkse congres Antwerp Real Estate een expertendelegatie uit Rotterdam uitgenodigd.

Conclusie: Antwerpen is op vlak van woningnood geen alleenstaand geval. In Lissabon staan ze er nog een heel stuk slechter voor, konden we zelf vaststellen. Met man en macht worden daar momenteel hele nieuwe stadsdelen gecreëerd. Terwijl er voor het sterk verouderde patrimonium in het oude centrum niet echt een plan op tafel lijkt te liggen. Het is iets waar alle kunststeden, waar ook Antwerpen toe behoort, mee worstelen sinds Europa steden heeft verplicht om hun gebouwenpark klimaatneutraal te maken tegen 2050.

Klimaatneutrale nieuwbouw is een evidentie.

Maar hoe gaan we de woningnood lenigen zonder het historische karakter van de stad te beschadigen? Wat doen we met al die vervallen pakhuizen en afgeleefde kantoorgebouwen?

Een probleem waar ze in Rotterdam door de grillige loop van de geschiedenis veel minder moeten van wakker liggen. Niet meteen iets om jaloers op te zijn, want de stad betaalde in de Tweede Wereldoorlog een zeer hoge prijs. Zowat het hele historische centrum van Rotterdam lag in puin na de bombardementen.

Het gevolg is wel dat ze vandaag een veel jonger gebouwenpark hebben en de stad ook planologisch logischer in elkaar steekt.

En toch slaat Antwerpen allesbehalve een mal figuur tegenover haar Nederlandse tegenhanger. Hele stadswijken, scholen en openbare gebouwen ten noorden en het zuiden van Antwerpen worden de komende jaren op warmtenetten aangesloten. Een technologie waarvan vijftien jaar geleden nog werd beweerd dat ze voor residentiële toepassingen geen toekomst had. Quod non.

‘Conclusie na Antwerp Real Estate en onze missie Lissabon: Antwerpen is op vlak van woningnood geen alleenstaand geval.’

Voor deze special zijn we ook gaan kijken wat er van de ambitieuze plannen van tien jaar geleden in huis is gekomen. Aanvankelijk vroegen we ons af of we wel vijf concrete realisaties bij elkaar zouden krijgen. Maar we hebben zelfs keuzes moeten maken. Want zowel de brownfieldsite van Petroleum Zuid als de oude Opel-terreinen in de haven worden herontwikkeld. En niet alleen de kop van de Antwerpse Leien is onherkenbaar veranderd met de bouw van de AP-Campus. Ook de ooit zo verfoeide Antwerp Tower aan het Operaplein wordt een echte eyecatcher in het hart van de stad.

Een nieuwe bouwcode moet ervoor zorgen dat we onszelf de komende jaren niet voorbij hollen. Zodat ondanks alle vernieuwing en extra ruimte het oude stadsgezicht wordt beschermd. Schepen voor Stadsontwikkeling Annick De Ridder licht de nieuwe code in dit nummer zelf uitgebreid toe. Veel leesplezier alvast.

Luc Luwel Gedelegeerd bestuurder

3

Special Vastgoed

INHOUD

VOORWOORD

3

INHOUD

4

ANTWERPEN VS. ROTTERDAM ING België

6

ICONISCH VASTGOED RES-awardwinnaar Cadix

10

14 INNOVATIEF HERONTWIKKELEN 14 Vooruitzicht & PMV

18 KLIMAATADAPTIEF BOUWEN Sweco Belgium

18

IN BEELD Antwerpen tien jaar later

22

BLIK OP BELEID Antwerps schepen van Stadsontwikkeling en Ruimtelijke Ordening Annick De Ridder

25

26 PIONIER IN ENERGIE Hysopt

26

INTERNATIONAAL 31 Vastgoedmissie Lissabon KIJK OP DE TOEKOMST 35 Vijf ontwikkelingen om naar uit te kijken LEDENNIEUWS 38

5

664.000 inwoners 321.000 woningen 3.040 inwoners/km2

Rotterdam vs.Antwerpen

‘Door de renovatieplicht en het asbestattest tekent de prijsdaling zich sterker af bij de huizen in Vlaanderen.’

6

539.000 inwoners 278.000 woningen 2.638 inwoners/km2

Special Vastgoed

ANTWERPEN VS. ROTTERDAM

‘Twaalf miljard nodig voor woningrenovaties tegen 2050 in Antwerpen’ Als de twee grootste Europese havensteden die nauwelijks honderd kilometer uit elkaar liggen, hebben Antwerpen en Rotterdam veel overeenkomsten. Op vlak van vastgoed zijn het evenwel quasi twee verschillende werelden, zo blijkt uit een studie van ING. Die legt opvallende verschillen tussen beide vastgoedmarkten bloot, weliswaar bij de grote Antwerpse troef dat investeerders hier minder moeten vrezen voor extreme prijsschommelingen. door Jan Van de Poel foto’s Shutterstock, Vincent Callot Ook de Belgische vastgoedmarkt ontsnapt niet aan de effecten van de huidige economische onzekerheid, merken ze bij ING. Zo bevindt de vraag naar hypothecair krediet zich momenteel op het laagste niveau sinds het begin van de metingen in 2007. In de eerste acht maanden van dit jaar werden er slechts 143.000 hypothecaire leningen verstrekt, ofwel 40% minder dan in diezelfde periode vorig jaar. Toen was dat aantal al sterk gedaald door de stijgende rentevoeten. In vergelijking met de eerste acht maanden van 2021 lag de kredietverlening zelfs 53% lager, stelt ING België vast. Ondanks die scherpe daling is het effect op de vastgoedprijzen momenteel wel nog eerder beperkt.

Daarbovenop komt in Vlaanderen nog eens de invoering van de renovatieplicht, waardoor kopers van een woning met EPC-label E of F verplicht zijn om de woning binnen vijf jaar te renoveren tot minimaal EPC-label D. Gelukkig zijn de Belgische vastgoedprijzen tijdens de pandemie minder hard gestegen dan in de buurlanden, waar de

vastgoedprijzen wel al veel sterker gedaald zijn. Daarnaast compenseren hogere lonen als gevolg van de automatische loonindexering en langere looptijden de scherpe rentestijging slechts gedeeltelijk.

‘Dalende rentevoeten hebben de vastgoedmarkt jarenlang stevig ondersteund. Maar de jongste drie jaren is het inkomensaandeel dat Antwerpenaars maandelijks aflossen voor hun aangekochte woning steeds toegenomen. Na een piek begin dit jaar verwachten we dat die betaalbaarheid weer gaat verbeteren. Maar die blijft wel minder dan voor de sterke rentestijging.

Omdat we de rentevoeten op korte termijn niet sterk zien dalen, blijven die een grote impact hebben op de ontleningscapaciteit’, geeft econoom Wouter Thierie aan.

Door de dalende vraag verwacht ING België evenwel dat de begonnen neerwaartse knik van 1,2% in het tweede kwartaal zich langzaam doorzet in de huizenprijzen.

‘De prijsdaling tekende zich sterker af bij huizen dan bij de appartementen. En in Vlaanderen was die ook nog net iets groter dan in Wallonië. Die trend is vermoedelijk gerelateerd aan de renovatieplicht en de invoering van het asbestattest’, klinkt het.

PRIJZEN HELFT HOGER DAN IN 2015 Een heropflakkering van de verkoop van energieverslindende woningen kan die neerwaartse druk op de gemiddelde prijzen nog opdrijven. Daartegenover staat wel dat België de meest stabiele vastgoedmarkt is van alle aangesloten landen bij de OESO (de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, red.). ‘Dat blijkt uit een vergelijking van de volatiliteit van de huizenprijzen sinds 1990. In economisch goede tijden stijgen die prijzen hier minder sterk, terwijl we in slechtere tijden minder prijscorrecties kennen. Sinds 1990 zijn de Belgische huizenprijzen slechts in twee jaren gedaald, wat aanzienlijk minder is in vergelijking met andere landen. Bijvoorbeeld in Duitsland, Frankrijk en Nederland

daalden de huizenprijzen respectievelijk zeven, elf en vijf verschillende jaren over dezelfde periode’, wijst Wouter Thierie op een eerste wezenlijk verschil met de Nederlandse vastgoedmarkt.

‘In Antwerpen liggen de prijzen nu de helft hoger dan in 2015, maar die toename heeft zich vrij gestaag doorgezet. In Rotterdam zijn de vastgoedprijzen de jongste acht jaar veel sneller doorgestegen.

Daardoor is de overwaardering van het vastgoed er eerst hoger opgelopen, maar sinds vorige zomer ook harder afgenomen. De huidige Nederlandse vastgoedprijzen liggen al 8% onder het piekniveau tijdens de zomer van 2022. Terwijl het eerste knikje in de prijzen zich hier pas in het tweede kwartaal van dit jaar heeft afgetekend.’

De sterkere Nederlandse prijsschommelingen zijn te wijten aan de hypotheekmarkt die langere looptijden hanteert. ‘Bovendien wordt er vaak gewerkt met bulletkredieten. Daarbij wordt er tijdens de looptijd van de lening vooral intrest en weinig tot geen kapitaal afbetaald. Het uitstaand krediet wordt op de vervaldag van de lening vaak nog eens geherfinancierd. Zo ligt de maandelijkse afbetalingslast voor de Nederlander een stuk lager en kan hij bij stijgende prijzen makkelijker meer ontlenen bij de bank.

Belgische banken bieden die flexibiliteit niet, waardoor er minder gemakkelijk overboden kan worden’, legt Wouter Thierie voort uit. ‘In België kiest meer dan 90% van de gezinnen ook voor een rentevoet die meer dan tien jaar is vastgeklikt. Terwijl twee derde van de Nederlanders kiest voor variabelere rentevoeten die binnen de tien jaar kunnen worden herzien. Belgen kopen van nature ook veel meer een woning om er langere 7

Hoe het verleden een nieuwe toekomst kreeg dankzij financiering door PMV Sinds 1997 stond de Handelsbeurs in Antwerpen leeg. Vandaag kan het pand weer een rol gaan spelen in de stad. Het 16de-eeuwse gebouw is een semipublieke evenementenruimte met ondergrondse parking, een restaurant en een hotel.

www.pmv.eu 8

De nieuwe invulling is het resultaat van een sterk ondernemingsplan met de Vlaamse investeringsmaatschappij PMV als financier. Bovendien wist PMV met een rendabel businessplan andere actoren te verzamelen rond het ambitieuze project. Dat is erin geslaagd de historische waarde van het pand te verzoenen met de vereisten van een eigentijdse invulling en een nieuwe dynamiek te brengen in de stad. Het verleden een nieuwe toekomst geven, noemen we dat bij PMV.

Special Vastgoed

ANTWERPEN VS. ROTTERDAM Evolutie woningprijzen 2010-2023

Rotterdam

+81,1%

Antwerpen

+69,0%

+62,0%

Zuid-Holland

+62,5%

Provincie Antwerpen

Nederland

+57,0%

België

0%

50%

100%

‘De sterkere prijsstijging in Antwerpen zal niet snel keren met de voorspelde sterke toename van het aantal gezinnen.’

+50,1% 0%

50%

100%

Bron CBS, Statbel

‘Dit verschil van 15% is te verklaren door het grotere aantal appartementen in combinatie met het grotere aandeel alleenwonende jongeren in Rotterdam. Het woningpark bestaat voor driekwart uit appartementen en voor slechts 23% uit rijtjeshuizen. Terwijl die rijtjeshuizen in Antwerpen goed zijn voor 34%’, schetst Wouter Thierie nog. ‘De hogere vastgoedprijzen maken het ook moeilijker om in Rotterdam een eigen woning te kopen.

Daar is slechts 46% van de bewoners eigenaar, waar dat in Antwerpen uitkomt op 66%. In heel Nederland zie je trouwens het klassieke beeld van corporaties (vastgoedspelers met vaak grote wooncomplexen in portefeuille voor verhuur van voornamelijk betaalbare woongelegenheden, red.). Hierdoor ligt het aandeel aan sociale huurwoningen er met 38% ook beduidend hoger dan de 8% in Antwerpen.’

tijd in te wonen. Nederlanders verkopen hun woning sneller. Door een streng beleid inzake ruimtelijke ordening kan het aanbod ook niet voldoende snel inspelen op kraptes in de markt. Ook dat werkt extremere prijsstijgingen er in de hand.’

Zowel in Antwerpen als Rotterdam wakkert een vrij groot woningtekort dan nog eens de vastgoedprijzen aan. Wouter Thierie: ‘Tijdens de coronapandemie was er plots veel vraag naar woningen met een tuintje buiten de stad. Maar dat ligt alweer achter ons; jongeren willen nog steeds in of dichtbij de stad wonen.

Hierdoor zijn de vastgoedprijzen er sinds 2010 sterker gestegen dan provinciaal en landelijk bekeken. Die trend zal in Antwerpen ook niet snel keren, met de sterke toename van het aantal gezinnen die het Federaal Planbureau voorspelt. Naast een groeiende bevolking kent België ook een sterke gezinsverdunning.

Hierdoor stijgt de vraag naar vastgoed sneller dan de bevolkingsgroei, met een toenemend woningtekort tot gevolg.’

BOMMEN VAN WO II ZINDEREN NA Voor de fors hogere vastgoedprijzen die een eigenaar in Rotterdam voor gemiddeld kleinere wooneenheden betaalt, krijgt die gemiddeld genomen wel een jonger, energiezuiniger pand dan wat hij in Antwerpen vindt. De verklaring daarvoor is in een ver verleden te

Met 3.040 inwoners per vierkante kilometer tegenover ‘slechts’ 2.638 inwoners is Rotterdam vandaag nog dichter bevolkt dan Antwerpen.

Woningpark naar bouwjaar Rotterdam

Antwerpen

100%

100%

80%

43%

Na 1975

60% 40% 20%

1946-1975

30%

Voor 1945

0% Bron CBS, Statbel

Na 1981

39%

1946-1981

50%

Voor 1945

80% 60%

27%

11%

40% 20% 0%

zoeken, weet Wouter Thierie. ‘Een appartement zit steeds ingesloten tussen andere appartementen. Dat zorgt automatisch al voor meer energiezuinigheid bij het grotere aantal appartementen in Rotterdam.

Bovendien is die stad tijdens WO II nagenoeg platgebombardeerd. In vergelijking daarmee is Antwerpen toen nog goed ontsnapt.

Hierdoor dateert een aanzienlijk deel van het Antwerps gebouwenpark nog wel van voor 1945. Dit maakt de uitdaging om het tegen 2050 klimaatneutraal te maken zoals Europa vooropstelt in Antwerpen wel des te groter.

Vandaag voldoet slechts 1% van de huizen en minder dan 5% van de appartementen al aan die strengere normen. Ruw geschat zal het een totale kost tussen 12 en 15 miljard euro vragen om het volledige woningpark zover te krijgen.’ www.ing.be

Rotterdam 65% duurder per vierkante meter

Een gebrek aan voldoende officiële cijfers laat ING niet toe om Antwerpen en Rotterdam correct te vergelijken.

Schattingen leggen wel opmerkelijke verschillen bloot. In Rotterdam wordt gemiddeld 374.473 euro neergeteld voor een koopwoning, tegenover 277.521 euro in Antwerpen. Naast dit prijsverschil van 35% is die woning in Rotterdam gemiddeld ook een vijfde kleiner. Waar de gemiddelde oppervlakte in Antwerpen op basis van gegevens op Immoweb neerkomt op 110 vierkante meter, is die in Rotterdam slechts 90 vierkante meter. Zo kost een gemiddelde koopwoning in Rotterdam per vierkante meter 4.161 euro, of liefst 65% meer dan de 2.517 euro in Antwerpen.

Special Vastgoed

ICONISCH VASTGOED

Houten SAWA baart opzien vs.

Elf prijzen verzamelde SAWA tot nu toe al, maar als het eerste houten torengebouw van Rotterdam is het dan ook een nieuw icoon in het oude havengebied van Delfshaven. Met 15 verdiepingen biedt het ruimte aan 50 appartementen met opvallend ruim balkon en 59 huur- of koopwoningen, met zicht op de stad en de Maas. Maar liefst 59% van het 50 meter hoge gebouw bestaata uit hout, met daarnaast ook 15% gerecycleerd grind afkomstig van platte daken. Zo is liefst 74% ervan eenvoudig recycleerbaar aan het einde van zijn levenscyclus.

Een nieuwe stap zetten met je bedrijf?

Neem contact met ons op business@dewaele.com 03 206 76 77

Je levenslange partner in wonen en ondernemen.

10

DEWAELE.COM

Special Vastgoed

ICONISCH VASTGOED

Mechthild Stuhlmacher, Korteknie Stuhlmacher Architecten:

‘Cadix is hommage aan zijn wijk’ Grensoverschrijdende samenwerkingen kunnen een accelerator voor innovatie zijn, zo prentte Joachim Declerck van Architecture Workroom het publiek op Antwerp Real Estate in. Tot wat Rotterdams oog voor architectuur kan leiden in Antwerpen, is sinds vorig jaar zichtbaar geworden op het Eilandje. Bij de uitreiking van de jongste RES Awards ging scholencampus Cadix naar het ontwerp van Korteknie Stuhlmacher Architecten uit Rotterdam zelfs aan de haal met een award. door Jan Van de Poel foto Karin Borghouts ‘De renovatie van een iconisch pand gaat vaak gepaard met de nodige risico’s. De architecten en bouwheren zijn er met glans in geslaagd om de monumentale gebouwen uit het verleden te laten connecteren met nagelnieuwe architecturale parels.

Daarbovenop heeft het door het creëren van kwalitatieve onderwijsplekken ook een niet te onderschatten maatschappelijke meerwaarde.’ De woorden van de jury van de Real Estate Society (RES) Awards, de jaarlijkse awarduitreiking van de vereniging van de vastgoedalumni van Antwerp Management School, vatten perfect samen waarom Cadix begin februari dit jaar werd beloond met de RES Award voor beste vastgoedproject van 2022 in de categorie semipubliek vastgoed.

‘Antwerpen is een architectenvriendelijkere omgeving, waar projecten vanzelf extra lagen krijgen door het oog voor detail. In die zin ligt Antwerpen dichter bij Amsterdam.’

Voor de tienkoppige vakjury met onder meer Vlaams bouwmeester Erik Wieërs en professor ruimtelijke economie Ann Verhetsel aan boord, sprong de scholencampus op het Antwerpse Eilandje er echt uit. Bij Korteknie Stuhlmacher Architecten uit Rotterdam deed de waardering voor zijn ontwerp veel deugd.

‘Want het was een buitengewoon uitdagend project, dat uiteindelijk dertien jaar nodig heeft gehad. Toen we in 2009 aan onze opdracht begonnen, was van het huidige, nieuwe Eilandje nergens al iets zichtbaar.

Zo voelden we ons enigszins een pionier met ons ontwerp. Dat heeft een lang traject afgelegd, waardoor het nu bijna het sluitstuk van de herontwikkeling van die buurt is geworden’, merkt oprichtster Mechthild Stuhlmacher van het internationaal erkende, Rotterdamse architectenbureau, dat eerder al het gerestaureerde Predikherenklooster in Mechelen mee naar de Vlaamse Onroerend Erfgoedprijs heeft geleid. ‘We beschouwen ons ontwerp als een hommage aan deze ongelofelijk prachtige wijk, waarmee we haar historische eigenheid voor de toekomst hebben geborgd. Het was een havenarbeiderswijk die door allerlei nieuwbouwprojecten snel aan het verkleuren was. Daarom hebben we gemeend de wijk een monument te moeten teruggeven, met de opvallende gele bakstenen met ornamentale patronen in glazuursteen naar de typische architectuur van de vroegere schippersherenhuizen in die buurt.’

SAMENHANG ALS SUCCESFACTOR Los van die bijzondere look is vooral de totaalindruk die de nieuwe Campus Cadix maakt - als optelsom van oude havenloodsen, een school met monumentenstatus en een fors nieuwbouwblok - volgens zowel jury als Mechthild Stuhlmacher dé succesfactor van dit

verhaal. ‘Dit project brengt oud-, tussen- en nieuwbouw samen in één complex met een grote onderlinge samenhang’, wijst de Rotterdamse architecte op de nieuwe invulling van de oude havenloodsen als campus van het Stedelijk Lyceum, met klassen en ateliers voor de opleidingen Wetenschappen & Techniek en Kunst & Creatie en daarnaast ook nog ruimte voor wooneenheden. ‘Dit resultaat is niet alleen onze verdienste, maar wel van alle betrokken partners in dit verhaal. Het Eilandje is ook maar zo’n ongelofelijke prachtige wijk kunnen worden dankzij het knappe werk van vele fantastische bureaus uit de Vlaamse architectuurwereld.’

Ook over de Antwerpse manier van omgaan met ontwikkelingen is Mechthild Stuhlmacher zeer te spreken. ‘In Antwerpen worden projecten zorgvuldig, zeer gedetailleerd en met veel architecturale ambitie en bekwaamheid aangevat én opgevolgd, tot en met de oplevering. Ook de selectie van architect, vaak onder begeleiding van de stadsbouwmeester en met een levendige wedstrijdcultuur, en de betrokkenheid van vele krachten voor het borgen van de architecturale kwaliteit is voorbeeldig. De verscheidenheid van panden in eenzelfde wijk biedt ook de vrijheid om zaken uit te proberen’, licht ze nog toe. ‘Vergeleken met onze thuisstad voelen we Antwerpen aan als een architectenvriendelijkere omgeving, waar projecten vanzelf extra lagen krijgen door het oog voor detail. In die zin leunt Antwerpen door z’n intact stadscentrum ook duidelijk dichter aan bij Amsterdam. Er zijn wel raakvlakken met Rotterdam, maar dan eerder op vlak van vergelijkbare grootschalige ontwikkelingen zoals Nieuw Zuid.’

11

Tuin van Noord De zoektocht naar ruimte om te wonen heeft in Rotterdam al tot opvallende herontwikkelingen geleid. Zo werd het monumentale gevangeniscomplex De Noordsingel omgebouwd tot de nieuwe woonwijk Tuin van Noord, met onder andere woningen geïntegreerd in de voormalige cellenvleugels rond de omsloten stadstuin.

vs.

Nathalie Nieuwinckel (Vooruitzicht) en Bertrand Van Regemortel (PMV):

‘Leven anno 2028 op Combori’ Een aantrekkelijke omgeving voor hedendaags wonen, vernieuwend werken rond mobiliteit én ontspanning: dit ideaalbeeld hanteert Vooruitzicht om de Combori-hal op Linkeroever tegen 2028 een nieuwe invulling te geven. ‘We ontpitten het complex tot een nieuw stadsdeeltje waar uiteenlopende bedrijvigheid in een unieke mix wordt gecombineerd met bewoning. Jong geweld gaat er voor innovatie zorgen. Dus werken we daar ook rond de new way of living’, klinkt het bij de Antwerpse vastgoedontwikkelaar. door Jan Van de Poel foto’s Vincent Callot, Stefaan Van Hul

14

Special Vastgoed

INNOVATIEF HERONTWIKKELEN

‘Van een ontwikkelaar vereist het wel wat lef om een verhaal als dit te willen opstarten.

Wie met private middelen zijn nek durft uit te steken met een vernieuwende visie, willen we daarom ook ondersteunen’, legt senior investeringsmanager Bertrand Van Regemortel (foto) uit waarom Participatiemaatschappij Vlaanderen (PMV) de herontwikkeling van de zogenaamde Combori-site op de Antwerpse Linkeroever als aandeelhouder ondersteunt.

Volgend voorjaar wil vastgoedontwikkelaar Vooruitzicht alvast de vergunning aanvragen om de bakstenen loods van het vroegere COmptoir de BOulots et RIvets aan de Blancefloerlaan om te vormen tot een nieuwe wijk voor innovatief ondernemen, wonen én ontspannen.

In die volgorde, want ‘volgens het opgemaakte plan is de helft van de 46.000 vierkante meter aan beschikbare ruimte voorzien voor ateliers, productie-, test- en opslagruimten en kantooromgevingen’, kan Nathalie Nieuwinckel, verantwoordelijke Acquisitie en Ontwikkeling bij Vooruitzicht, al kwijt. ‘Voor ons is deze manier van ontwikkelen ook een nieuwe ervaring. Want in plaats van een project bouwen we er een heus ecosysteem op waar we verschillende actoren, zoals overheid, kennisinstellingen, bedrijven en burgers, en ook verschillende functies samenbrengen.’

LOGI- EN MOBITECH In een denkoefening met het bureau ORG Permanent Modernity van prof. Alexander D’Hooghe - bekend als intendant voor de overkapping van de Antwerpse ring - zijn beide projectpartners uitgekomen bij innovatieve technologie rond mobiliteit en logistiek als centraal concept voor de bedrijven in dat ecosysteem. ‘Antwerpen is op zich al een belangrijk mobiliteitsknooppunt

‘Dit project past helemaal in het concept van de vijftienminutenstad.’

in Vlaanderen door de aanwezigheid van de haven. Op de linkerscheldeoever is er ook nog veel potentieel voor de uitbreiding ervan. Bovendien beweegt in Antwerpen al heel wat op vlak van slimme mobiliteit en logistiek en wil de stad initiatieven hierrond ook faciliteren’, legt Nathalie Nieuwinckel uit. ‘De beschikbare ruimte laat ook toe om proefprojecten uit te werken. Het openbaar domein kan tot 300.000 inwoners aan, terwijl Linkeroever vandaag nog maar zo’n 15.000 bewoners telt. Nu ook Oosterweel wordt gerealiseerd, komt eigenlijk alles hier een beetje samen op een steenworp van het stadscentrum. Zo past dit project helemaal in het concept van de ‘vijftienminutenstad’, waar bewoners binnen het kwartier alles om zich heen vinden om te werken en te leven.

Wij reduceren dit zelfs tot twee minuten. Met onder andere het Galgenweel is hier nog veel groen en de komende jaren krijgt Linkeroever nog een kwaliteitsupgrade. Denk maar aan de nieuwe wandelboulevard van Sint-Anneke tot Burcht. Zo’n aantrekkelijke leefomgeving die bovendien dankzij de tram en de park-andride vlot bereikbaar is, zal bedrijven helpen bij het aantrekken van talent.’

‘Combori gaat om meer dan louter bijkomende ruimte om te ondernemen. Er is ook ruimte voor horeca en sport, waardoor het echt een nieuw stadsdeeltje wordt.

Dat we dit project trachten te organiseren rond een specifiek uitgangspunt, zal extra toegevoegde waarde genereren in de mix tussen wonen en werken’, pikt Bertrand Van Regemortel in. ‘Vooruitzicht is een ontwikkelaar die Linkeroever al goed kent en die ook een gelijklopende ambitie heeft naar invulling van het project. Als publieke investeringsmaatschappij helpen wij graag bij het samenbrengen van zowel ervaren als startende ondernemers en kennisinstellingen.

Dat moet zorgen voor een wisselwerking die in alle richtingen versterkend werkt. We zijn ervan overtuigd dat er ook voor spelers in innovatieve mobiliteit en logistiek kansen liggen in zo’n model. Door de mix aan functies wordt het des te interessanter voor bedrijven om zich op Combori te vestigen. Want dit laat toe om de vinger aan de pols te houden, in te

15

Maak jouw bedrijf energieneutraal in zes stappen

De herfst is in het land, en dat wil zeggen dat het energieverbruik van bedrijven stilaan terug de hoogte ingaat.

Maar hoe zorg je ervoor dat je bedrijf geen energieverlies lijdt tijdens de koelere maanden? En is het energiebeleid van je bedrijf wel future proof? Ontdek onze whitepaper “Energieneutraal in 6 stappen” - de gids bij uitstek om je duurzaamheidsdoelen te bereiken. Onze whitepaper biedt je de noodzakelijke begeleiding en praktische stappen om duurzame veranderingen door te voeren in jouw bedrijf.

Download vandaag nog onze whitepaper:

Special Vastgoed

INNOVATIEF HERONTWIKKELEN

‘Innovatieve bedrijven trekken jongere generaties aan. Met gedeelde ruimtes spelen we daar op in.’

pikken op elkaar en eventueel ook op nieuwe trends. Dat kan zelfs leiden naar een concurrentieel voordeel.’

MODULAIR ALS TROEF Naast het concept zijn ook de contouren van de toekomstige Combori-site in feite al gekend. Want specifiek voor de site bestaat al het ruimtelijk uitvoeringsplan FAB181. Dat kan Vooruitzicht dus gebruiken als blauwdruk voor de vergunningsaanvraag. Nathalie Nieuwinckel (foto): ‘De bestaande hal van liefst 27.000 vierkante meter bestaat uit vele aparte units van 250 vierkante meter die aan elkaar gekoppeld zijn. Waar financieel en technisch haalbaar, blijft die modulaire opbouw intact om geïnteresseerden flexibiliteit te kunnen aanbieden. De mogelijkheid om modules samen te voegen, is een troef. De hal is twaalf meter hoog, wat het mogelijk maakt om er verschillende types van bedrijven te huisvesten over twee verdiepingen. Met 5,5 meter aan vrije hoogte zien we het gelijkvloers als geschikte locatie voor ondernemers met meer productiegerichte activiteiten. De eerste verdieping moet zich lenen voor bedrijven met vooral kantooractiviteit.’

Met de opvallende mix aan functies onderscheidt Combori zich bijvoorbeeld van Station F in Parijs, toch ’s werelds grootste innovatiecampus voor techstart-ups. Ter inspiratie is Vooruitzicht daar een kijkje gaan nemen. ‘In Nederland is dit soort ontwikkelingen wel al toegepast. Die richting moesten we ook uit; een nieuwe buurt met slechts één functie is niet meer van deze tijd’, klinkt het nog. ‘Verwevenheid van functies is een belangrijke factor binnen nieuwe ontwikkelingen om die te doen slagen.

Het geeft er een ziel aan en zorgt voor een goede dynamiek, met voldoende passage.

Dat brengt niet alleen leven in de brouwerij.

De toekomstige bewoners zullen hier volop kunnen profiteren van de uiteenlopende activiteiten op het gelijkvloers.’ www.vooruitzicht.be www.pmv.eu

‘Zo komen we tot een campus die ondernemers tal van mogelijkheden biedt. Ze kunnen er slechts een desk in een gedeelde kantoorruimte huren, maar evengoed intekenen voor grotere modules waar productie ook kan. De bewoning die dan nog eens mee in deze site is geïntegreerd, maakt dit project echt uniek in ons land’, weet ook Bertrand Van Regemortel.

VERWEVEN FUNCTIES Temeer omdat Vooruitzicht het wonen op een moderne manier wil schoeien. ‘Innovatieve bedrijven trekken nu eenmaal de jongere generaties aan. Dus spelen we met de creatie van wat kleinere woonunits dan doorgaans en de aanwezigheid van gedeelde ruimtes daarop in’, vult Nathalie Nieuwinckel aan.

‘Qua duurzaamheid zetten we dan weer in op ondergrondse energieopslag via een BEO-veld. En met oog op later willen we enige multifunctionaliteit inbouwen in de ondergrondse parking. Die kan bijvoorbeeld oplossingen bieden naar tijdelijke opslag voor last mile leveringen.’

17

‘Ontwikkelaars vragen ons ook zelf naar mogelijkheden om hun vastgoed duurzamer te maken. De private markt is dus een driver van innovatie.’

Isabelle Putseys en Sammy Rogmans, Sweco Belgium:

‘We moeten de afvoercultuur verder ombuigen’ Ook aan de vastgoedwereld hebben de voorbije zomers het nut duidelijk gemaakt van in te spelen op forsere neerslag, droogtes en op langere termijn zelfs een stijgend waterpeil. Met ongeveer een kwart van Nederland dat onder zeeniveau ligt, hebben onze noorderburen hier al jaren voorsprong in. ‘Maar het is zinloos om de Nederlandse aanpak zomaar over te nemen. Want de context hier is helemaal anders’, beschouwt Isabelle Putseys, sustainability manager bij Sweco Belgium. door Jan Van de Poel fotografie Robbe Kaljouw, Wim Kempenaers

In Hasselt hielden meer dan 50 hulpverleners uit verschillende Europese landen nog maar net een crisisoefening, met overstromingen met grote impact in de Limburgse Maasgemeenten en een explosieve situatie bij een sevesobedrijf langs het Albertkanaal als denkbeeldig rampscenario. De waterbom op Wallonië en Limburg maakte nog maar in juli 2021 pijnlijk dat met zo’n ramp terdege rekening moet worden gehouden.

Na de watersnoodramp van 1953 trof Nederland 70 jaar geleden al maatregelen die het land 18

beter tegen overstromingen moest beschermen.

Veilig omgaan met water zit er bij onze noorderburen dan ook ingebakken. ‘Op de Nieuwe Maas loopt het verschil tussen eb en vloed op tot wel twee meter. Dat los je niet op door eventjes met kades te werken’, verwoordt directeur Gebiedsontwikkeling Jos Melchers op Antwerp Real Estate waarom de stad Rotterdam bijvoorbeeld inzet op drijvende villa- en kantoorparken en een slimme transformatie van oude havengebieden.

‘Nederland is veel gevoeliger aan de stijging van

Special Vastgoed

KLIMAATADAPTIEF BOUWEN

de zeespiegel dan België. Met Rijkswaterstaat heeft het ook een bestuurlijk systeem dat geënt is op de watercondities. Slechts een storm die eens in de tienduizend jaar voorkomt, zou de uitgewerkte dijkring als bescherming voor het economisch centrum met Amsterdam, Rotterdam en Den Haag kunnen doorbreken’, schetsen Isabelle Putseys en Sammy Rogmans, respectievelijk sustainability manager en innovation manager bij Sweco Belgium. Een orgaan als Rijkswaterstaat kent ons land evenwel niet.

‘Met het Sigmaplan zijn we wel beschermd tegen een storm die eens in de tweeduizend jaar voorkomt. Maar omdat slechts een beperkt deel van de buitendijkse zone in ons land vatbaar is voor overstromingen als dijken breken, is hiermee ruimtelijk minder rekening gehouden. En is het dus logisch dat we hier anders op inzetten.’

evenwel niet zozeer bij de stijging van de zeespiegel, maar wel bij aanhoudende zware neerslag. ‘Onze rioleringsystemen zijn ooit ontworpen om efficiënt regenwater af te voeren gebaseerd op toenmalige klimaatscenario’s, niet op diegene die we vandaag kennen. Bij piekbuien in combinatie met een storm rijst het gevaar dat ze dat volume niet meer de baas kunnen. Daarom is het belangrijk om regenwater uit de riolen te houden. Dat heeft als bijkomend voordeel dat vervuilende overstorten naar het rivierenstelsel vermeden kunnen worden.

Door de klimaatverandering duiken ook andere uitdagingen op, zoals hitte-eilanden en droogte. Met de Blue Deal is er wel een kader om die afvoercultuur verder om te buigen. Want een teveel aan water op sommige momenten kan ook opportuniteiten bieden bij periodes van droogte.’

PIEKBUIEN ZIJN PROBLEMATISCH Het potentiële risico hier ligt volgens hen

In België onderscheiden we ons volgens Sweco al door het overstromingsrisico

eerder preventief te benaderen, door water bijvoorbeeld bovenstrooms en op perceelsniveau beter vast te houden en te laten infiltreren. ‘Onthardingscampagnes tonen aan dat steden al preventief denken. We zoeken hier ook al meer innovatie op naar bijvoorbeeld warmtewisseling en energieopwekking, gekoppeld aan het bergen van water. Zo participeren we in onderzoeksprojecten rond stadsvernieuwing waarbij hergebruik van water vanaf dag één is meegenomen in het concept’, gaat Isabelle Putseys voort. ‘Ontwikkelaars vragen ons ook zelf naar mogelijkheden om hun vastgoed duurzamer te maken. De private markt is dus een driver van die innovatie, ook door de invoering van labels zoals BREEAM, WELL en GRO. Dat zet nog extra aan tot het koppelen van urbane systemen, zoals riolering met energiecircuits voor riothermie. In innovatieve gebouwtechnieken is water vaak een belangrijke factor. Denk bijvoorbeeld maar aan blauwe daken en blauwe gevels, zowel naar waterberging als isolerend vermogen.'

Ook ODTH schonk ons het vertrouwen!

Klant: De Wael Jos

Oppervlakte: 29.500 m²

Gemeente: Willebroek

Architect: Marckx Jan

Wij bouwen wind- en waterdicht: EIGEN grondwerken, EIGEN aluminiumschrijnwerkerij, EIGEN dakdichting, ... www.industriebouw.be

BOUWEN MET DE KENNIS VAN MORGEN

BEKIJK ONZE HUIDIGE WERVEN!

Project: Parking Nederhem Halle

20

AB-Eiffage/ info.ab@eiffage.com/ +32 3 205 28 00 / www.ab-eiffage.com

Special Vastgoed

KLIMAATADAPTIEF BOUWEN

‘Vroeger speculeerde een ontwikkelaar vooral op grond. Vandaag is het normaal dat die het gebouw eveneens voor zijn rekening neemt. En alsmaar meer tekent die ook voor alle kosten voor nutsvoorzieningen en het operationele plaatje. Hierdoor zijn klassieke haalbaarheidsstudies, die enkel de bouwkosten in functie van de oppervlakte linken aan een verkoopprijs, voorbijgestreefd. De operationele kosten kan je evenwel pas goed inschatten met specifieke technische kennis. Want elke locatie is anders; bijvoorbeeld geothermie lukt niet overal’, verwijst Sammy Rogmans naar de meerwaarde van een ingenieursbureau. ‘In Nederland is men zich wel al langer bewuster van het belang van de operationele kosten.

Daarom staan ze daar ook al verder in sommige duurzaamheidsverhalen.’

NUT VAN WATERTOETS In vergelijking met andere landen beschikken we in België met de watertoets alleszins over een uniek instrument. Op het terrein is dat ook al heel bepalend, onderstreept Isabelle Putseys. ‘De watertoets geeft onder meer de maximaal verhardbare oppervlakte en de nodige dimensionering van buffers aan. Zo heb je performante regelgeving die de waterveiligheid aanstuurt en de vastgoedsector meteen ook een houvast biedt.

De denkoefening rond de beste mogelijkheden om water vast te houden en te hergebruiken, nemen ook wij van meet af aan mee, vanaf concept tot en met de uitvoering. Want dat leidt ook naar meer leefbaarheid, meer biodiversiteit en meer beleving.’

Specifiek voor Antwerpen is het volgens Sweco Belgium vooral bewonderenswaardig dat het al beschikt over een waterplan, dat op basis van de eigenschappen van een buurt en haar bodem wijst op mogelijkheden om essentieel anders met ruimte om te gaan.

‘Operationele kosten kan je pas inschatten met technische kennis. Want elke locatie is anders; bijvoorbeeld geothermie lukt niet overal.’

Dat waterplan is trouwens gevolg op een ruimtelijk plan met ook aandacht voor klimaatadaptatie, dat de gerenommeerde Italiaanse urbaniste Paola Viganò eerder al had geschreven. ‘Op basis van de eigenschappen van het terrein en de grondwaterstromen wordt in Antwerpen eerst gekeken naar de draagkracht van het perceel. Daarop wordt dan het ontwerp geënt. Dat is een heel inspirerende aanpak. Dankzij enkele mindshifts leidt die ook tot meer ruimtelijke kwaliteit’, merkt Isabelle Putseys. ‘Voor de veiligheid moeten dijken sowieso worden opgehoogd. Maar vandaag wil men nieuwe infrastructuur op verschillende manieren kunnen gebruiken.

Ook functionele zaken kunnen daarin een plaats krijgen. Bijvoorbeeld in Rotterdam is er zo een parkeergarage in ondergebracht.

En in het Droogdokkenpark in Antwerpen werd de waterkeringsmuur geïntegreerd in een toegankelijke plek met functionele fiets-, speel- en groenruimte. Nu de waterkwaliteit ook weer verbeterd is, wil men in steden ook weer genieten aan de waterkant. Beken en rivieren komen hierdoor terug op de voorgrond in ontwikkelingen. Door er ook groen bij te betrekken, wordt de stad zo een luchtigere, gezondere leefomgeving. Die evolutie herken je bijvoorbeeld in de stadsvernieuwing op Nieuw Zuid en Blue Gate. Essentieel hierin is wel dat de opdrachtgever wil meegaan in zo’n verhaal. Als duurzaamheid voor hem naast een reductie van emissies en bewust materiaalgebruik ook gaat over het creëren van een gezondere, socialere leefomgeving, dan is het gemakkelijker om een goed ontwerp af te leveren.’

OMGEVING LEEFBAAR HOUDEN Ondertussen hebben al heel veel steden en

gemeenten het burgemeestersconvenant ondertekend, wat hen verplicht om werk te maken van een klimaatactieplan. Maar in veel kleinere steden en gemeenten zit dat nog in de pijplijn, weet Sammy Rogmans nog. ‘Aan zo’n klimaatactieplan zijn twee luiken: adaptatie en reductie. Op gemeentelijk niveau kan je rond reductie veel meer initiatief nemen dan rond adaptatie, bijvoorbeeld doordat gemeenten in hetzelfde afstromingsgebied afhankelijk zijn van gebeurtenissen bovenstrooms. We merken wel dat er wordt gewerkt rond mogelijke impact van zware lokale neerslag. Naar adaptatie wordt er ook vaak overgegaan tot het installeren van blauwgroene netwerken (verweven van natuur en waterlopen, red.). Tegenwoordig gaan ook steeds meer (hemel)waterplannen over naar uitvoering’, ziet Isabelle Putseys. ‘Dat kan als respons worden gezien om veerkrachtiger te worden tegen meteorologische extremen.

We mogen ons verwachten aan meer waterbommen, meer periodes van droogte en nieuwe hitterecords. Het is belangrijk om die gevolgen trachten te verlichten, om de leefomgeving zo leefbaar mogelijk te houden.

Dan spreek je over temperaturen controleren, voldoende beschaduwen en water in de publieke ruimte hergebruiken op plekken waar mensen kunnen samenkomen.’

MARGES INCALCULEREN Investeerders gaan volgens haar ook alsmaar meer de klimaatrisico’s analyseren, om beter te kunnen omgaan met de mogelijke impact op een specifiek terrein. ‘We zijn alleszins zeer betrokken in onderzoek dat de gevolgen tracht na te gaan van datgene dat de grenzen van onze planeet overstijgt. Dat moet helpen om veerkrachtiger te worden en adaptatieplannen en systemen nog robuuster te maken.’

‘Allerlei vastgoedontwikkelingen in Rotterdam die op het water drijven, zijn daarvan een voorbeeld’, vult Sammy Rogmans aan. ‘Omdat de dreiging van de stijgende zeespiegel hier minder speelt, gaan we daar anders mee om. Al wordt ook hier water extra benut; denk maar aan drijvende zonnepanelen.

In de planningswereld wordt veerkracht alleszins belangrijker, omdat niet alles meer te voorspellen is bij de crisissen die op ons afkomen. Naast het werken met de voorradige data worden er marges ingecalculeerd om te kunnen omgaan met extremen.’ www.swecobelgium.be 21

Als aantrekkingspool is een stad klassiek voortdurend in verandering en dat is in Antwerpen niet anders. In nauwelijks tien jaar hebben uiteenlopende ontwikkelingen het stadsbeeld soms totaal veranderd, zo leert een rondje langs vijf Antwerpse locaties waarvoor in 2013 veelbelovende plannen waren aangekondigd. door Jan Van de Poel fotografie Wim Kempenaers

1

Ecovriendelijker ondernemen op Blue Gate Antwerp

Ooit was Petroleum Zuid het hart van de Antwerpse petroleumindustrie, maar vandaag speelt de gesaneerde site als Blue Gate Antwerp een nieuwe rol als eco-effectief watergebonden bedrijventerrein. Naast hub voor slimme logistiek biedt het met een incubator als BlueChem en de innovatiehub BlueApp vooral ook een thuis aan innovatieve ondernemingen en organisaties die zich toespitsen op een eco-effectieve industrie. De bouw van een nieuw Antwerps voetbalstadion zoals in 2013 eveneens werd vooropgesteld, kwam op Petroleum Zuid evenwel niet van de grond.

2

Nieuwe stadswijk verrezen met Nieuw Zuid

Volgens het masterplan van het Italiaanse architectenduo Secchi-Viganò werd tien jaar geleden aangevat met de bouw van Kaai Nieuw-Zuid, het eerste gebouw van de gelijknamige nieuwe Antwerpse stadswijk pal naast het vroegere goederenstation. Ontwikkelaar Triple Living gaf het gebied tussen Schelde en Konijnenweide sindsdien een totaal nieuwe aanblik met plaats voor zo’n 2.000 woongelegenheden, lokale voorzieningen, kantoren en commerciële ruimtes.

Zopas is er ook gestart met de herinrichting van het openbaar domein op de Scheldekaaien als parkgebied van 5,5 hectare.

22

Special Vastgoed

IN BEELD

4

Vro eger indu st rie terrein le eft o p als w o onw ijk Gro en Zuid

480 wooneenheden, een 120-tal serviceflats en een ruim buurtpark hebben de herinnering aan Scanfil in Hoboken de afgelopen jaren helemaal gewist. Tien jaar geleden ontving ontwikkelaar Cores Development de nodige vergunningen om de gesaneerde bedrijfsterreinen tussen het districtscentrum en de wijk Polderstad om te vormen tot een groene, verkeersluwe woonwijk met ruimte voor zowel privéwoningen, sociale koop- en huurwoningen als een kinderdagverblijf.

3

AP - c amp u s brengt duizenden st udenten naar Sp o or No ord

In oktober 2013 legde de AP Hogeschool de eerste steen van een nieuwbouw die al haar studenten van het departement Wetenschap en Techniek er sinds het academiejaar 20152016 samenbrengt. Dit is een van in totaal vijf gebouwen die de campus Spoor Noord – liefst 46.500 vierkante meter groot, ruimte voor zo’n 7.500 studenten en goed voor een totale investering van 110 miljoen euro - vandaag omvat.

De site is geïntegreerd in de naastliggende parkhelling van Park Spoor Noord en de opvallende Parkbrug laat fietsers en voetgangers toe om veilig de Leien over te steken.

5

Ext ra zu ur s tof v o or C adixw ijk me t D ro o gdokkenp ark

Uitwaaien op 11 hectare open ruimte met uniek zicht op de Schelde vanaf uitkijkpunt Belvédère: dat kan sinds 2018 in het Droogdokkenpark.

Dit project kreeg vijf jaar eerder groen licht, als onderdeel van het masterplan Scheldekaaien om de band tussen de stad en de Scheldekaaien te verstevigen. Dit park biedt dit noordelijk stadsdeel meteen extra parkruimte bij de ontwikkeling van de nabijgelegen Cadixwijk.

De herontwikkeling van het gebied rond de beschermde historische droogdokken tot een publieke maritieme belevingssite staat nog op de agenda, de eerste fase vangt normaliter volgend jaar aan.

23

DE BLIK VAN ERGODÔME ERGONOMIE OP KANTOOR: KOST OF INVESTERING? Loont het om te investeren in de gezondheid, tevredenheid en gedrevenheid van je medewerkers? Absoluut.

Vooruitstrevende bedrijven zien dit niet als een kostenpost, maar als een essentiële investering in hun meest waardevolle kapitaal: hun medewerkers. Dit vertaalt zich in een positieve impact op elk niveau: je werknemers, je teams, én je bedrijf.

1. MINDER ZIEKTEVERZUIM In Europa zijn rug- en nekklachten verantwoordelijk voor 49% van alle werkgerelateerde aandoeningen. Dit hoge percentage kan eenvoudig worden verlaagd door te investeren in ergonomie op de werkvloer. Een goede werkhouding vermindert rug- en nekklachten, wat resulteert in minder ziekteverzuim en lagere gezondheidskosten. Ook de economie heeft baat bij gezonde werknemers, aangezien ziekteverzuim de Europese Unie momenteel tot wel 2% van het BBP kost.

(Bron: Europees Agentschap voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk)

2. MEER PRODUCTIVITEIT Studies tonen aan dat ergonomische werkplekken de productiviteit met maar liefst 15% kunnen verhogen. Voor een werknemer die jaarlijks voor € 50.000 aan waarde levert, betekent dit een extra toegevoegde waarde van € 7.500. Door te kiezen voor een dynamische werkomgeving met zit-sta-bureaus, ergonomische stoelen en andere hulpmiddelen, verhoog je niet alleen de tevredenheid en gezondheid van je werknemers, maar ook de winst van je bedrijf.

(Bron: Robertson, M. M., Huang, Y. H., O’Neill, M. J., & Schleifer, L. M., 2008)

3. TEVREDEN WERKNEMERS Het is een kwestie van gezond verstand: als medewerkers voelen dat er om hun welzijn en comfort wordt gegeven, stijgt hun tevredenheid. Een comfortabele en doordacht ontworpen werkplek vermindert stress en bevordert het algemene welzijn. Blije werknemers zijn loyaler, melden zich minder vaak ziek en zijn meer betrokken bij het bedrijf.

Het resultaat? Minder verloop en lagere wervingskosten.

(Bron: Society for Human Resource Management)

Laat je inspireren in ons nieuw Experience Center Ergonomie meets technologie i.s.m. ConXion

P U B L I R E P O RTAG E

Special Vastgoed

BLIK OP BELEID

Annick De Ridder, Antwerps schepen van Stadsontwikkeling en Ruimtelijke Ordening:

‘Bevolkingsgroei slim opvangen’ Om de kwaliteit van de gebouwen en de open ruimte te verbeteren, heeft het Antwerpse schepencollege net een update van de bouwcode goedgekeurd.

Die omvat de lokale regels voor (ver)bouwprojecten, waarmee bouwheren, architecten en projectontwikkelaars aan de slag moeten. In vier vragen staat schepen van Stadsontwikkeling en Ruimtelijke Ordening Annick De Ridder stil bij de nieuwe bouwcode, die Antwerpen in 2024 definitief wil invoeren. door Pieter Leuridan foto Wim Kempenaers

1. Volgens de nieuwe bouwcode krijgen ontwikkelaars van nieuwe projecten meer armslag. Wat is hier precies de bedoeling van?

Annick De Ridder: ‘De onderhandelingen rond de nieuwe bouwcode zijn pittig verlopen, maar hebben wel geresulteerd in een sterke visie over hoe we in Antwerpen de komende jaren zullen bouwen. De nieuwe bouwcode bewaakt de ruimtelijke kwaliteit op hoofdlijnen.

Ze bevat minder regels, biedt meer duidelijkheid en geeft meer vertrouwen aan al wie in deze prachtstad wil investeren. Wat hoogbouw betreft: we verwachten tegen 2030 zo’n 30.000 à 40.000 extra inwoners.

Die bevolkingsgroei moet slim opgevangen worden. Liefst doordacht in de hoogte, rond multimodale knooppunten zoals stations en op grote percelen in brede straten bijvoorbeeld.

Het voordeel daarvan is dat we zo op het maaiveld meer bomen, parken, open ruimte en speelgelegenheid kunnen voorzien. In ruil voor de bijkomende verdichting zet de stad in op ontharding en vergroening. Naar hoogbouw gaat de nieuwe bouwcode mee met de tijd. De huidige strenge interpretatie van de harmonieregel zorgt ervoor dat enkel kan wat reeds in de omgeving kenmerkend is. Dit bestendigt enkel de status quo en laat geen enkele evolutie toe. Om kwalitatieve verdichting mogelijk te maken, zal er dus gericht - waar het perceel er zich voor leent afgeweken kunnen worden van het gangbare gabarit en de harde grens van 50 meter hoogte verdwijnt. Een grondige studie rond locatieen architecturale geschiktheid is daarbij vereist daar waar er sprake is van een typische verdichtingsoperatie.’

2. Volgens critici kan dit leiden tot een ad-hocbeleid waarbij elke vergunning op een niet-transparante manier onderhandeld kan worden met het stadsbestuur. Hoe kijkt u naar die kritiek?

Annick De Ridder: ‘We snoeien in deze

nieuwe bouwcode in de wildgroei aan regeltjes die door de jaren heen is gegroeid. Minder regels, meer duidelijkheid en meer vertrouwen voor al wie in Antwerpen wil investeren. Wat uiteindelijk alle Antwerpenaren ongeacht hun portemonnee, samenstelling van gezin of woonwens woongewijs ten goede komt. Die kritiek komt mijns inziens wellicht van mensen die niet echt openstaan voor privaat ondernemerschap.

Voor grote projecten vindt er inderdaad een voorbespreking plaats. Vrij logisch lijkt mij dat.’

3. Een belangrijke bezorgdheid van Antwerpenaren is de kwaliteit van hun skyline. Vandaar de regel die vroeger gold: niets mag hoger zijn dan de kathedraal. Krijgen we binnenkort een andere, meer ‘Amerikaanse’ skyline te zien vanaf Linkeroever?

Annick De Ridder: ‘De bevolkingsgroei

moet slim opgevangen worden, zoals eerder aangegeven. Meer kunnen bouwen heeft een impact op de waarde van een perceel.

Bouwheren leveren hiervoor een faire bijdrage aan een nieuw stadsgroenfonds.

Dat kan worden ingezet voor ontharding, bijkomende vergroening en de aankoop van bouwpercelen die we groen willen houden.

Meer wooneenheden én meer openbaar groen; het kan dus perfect. Ook op de betaalbaarheid van woningen heeft deze nieuwe bouwcode een gunstig effect.’

4. Verdichting betekent ook meer verkeers- en parkeerdruk in de binnenstad. Hoe houdt de nieuwe bouwcode hiermee rekening?

Annick De Ridder: ‘Verdichting hoeft

niet per se te leiden tot meer verkeers- en parkeerdruk. In de oude binnenstad zetten we vol in op bewonersparkeren. Daar zijn verschillende modaliteiten gebouwd qua bezoek voor bewoners en rond bepaalde beroepen die in de oude binnenstad moeten zijn. Voor de rest is het, zoals in elke grotere stad in onze buurlanden, aangewezen om een parking op te zoeken. Net zoals het strategisch ruimteplan Antwerpen zet de nieuwe bouwcode in op gericht verdichten. Plekken die hiervoor uitermate geschikt zijn, zijn de multimodale knopen. Denk aan de huidige, maar ook aan nieuwe stations. Het is daar dat je echt ook werk kan maken van een ambitieuze modal shift.’

25

26

Special Vastgoed

PIONIER IN ENERGIE

Roel Vandenbulcke, Hysopt:

‘De effectieve prestatie van installaties is vaak ondermaats’ Het Antwerpse bedrijf Hysopt ontwikkelt software waarmee het de prestaties van HVAC-systemen in gebouwen kan optimaliseren.

Want verwarmings- en koelsystemen presteren nog al te vaak ondermaats. Dankzij de programma’s van Hysopt krik je het comfort op en bespaar je op stookkosten én CO2-uitstoot. door Nick Hastir fotografie Koen Fasseur De kiem van Hysopt ontsproot in de afdeling elektromechanica van de Universiteit Antwerpen. CEO en oprichter Roel Vandenbulcke werkte tijdens zijn doctoraatsonderzoek rond de optimalisatie van HVAC-installaties (heating, ventilation & airconditioning, red.). Hij ontwikkelde er wiskundige modellen die het gedrag van een installatie konden voorspellen, nog voor die effectief gebouwd werd. Verschillende studiebureaus en installatiebedrijven werkten mee aan het onderzoek en vroegen Roel of ze aan de slag mochten met zijn modellen. Die pilootprojecten bleken een groot succes. ‘Het bepalen van de juiste installatie was vroeger altijd wat nattevingerwerk. Onze software liet installateurs plots toe om op een heel transparante wijze hun klanten te adviseren en te informeren. Ik voelde direct het potentieel van ons product, vond investeerders en startte met Hysopt’, legt Roel Vandenbulcke uit.

MOOIE COMPONENTEN, SLECHTE INSTALLATIES De complexiteit binnen het HVAC-vakgebied is de laatste jaren ontploft. Waar vroeger een traditionele ketel de standaard was in

elk gebouw, heb je nu keuze uit allerhande verschillende systemen. Tegelijk ontbreekt het in de sector aan technologie om deze complexiteit te beheersen. Hysopt duikt voluit in dit gat en is een van de weinige spelers op deze markt.

‘Gebouwen zijn goed voor meer dan 30% van de gemeten CO2-uitstoot. Wij slagen erin om die emissie met 40% te verlagen.’

‘De beschikbare technologie op vlak van HVAC is indrukwekkend. Vandaag bestaan er zeer performante componenten, denk maar aan warmtepompen met hoog rendement.

Ook de building management systems, die het beheer en de controle van de koel- en verwarmingssystemen voor hun rekening nemen, staan op punt. Toch stellen we vast dat de effectieve prestatie van een installatie vaak ondermaats is, zelfs bij nieuwbouwprojecten.

Het probleem ligt niet bij de individuele componenten, maar wel bij de integratie van deze onderdelen op systeemniveau. Het is daar dat wij een verschil maken en oplossingen aanreiken’, verduidelijkt de oprichter en CEO van Hysopt.

Er bestaan al bedrijven die gebouwsimulaties aanbieden. Hierbij richten ze zich op de warmteof koudevraag binnen een gebouw, in functie van isolatie. Roel en zijn collega’s focussen zich echter volledig op systeemsimulaties. Ze bekijken hoe je zo efficiënt mogelijk tot een bepaald warmte- of koudeprofiel kan komen.

Hysopt bekleedt hierin een pioniersrol.

27

Werken zijn gestart!

Prachtig panorama, eindeloze luxe

Ruime zuidgerichte terrassen en panoramische zichten op de Antwerpse skyline Exclusieve ligging aan park en zeilmeer, op slechts 5 minuten afstand van het centrum van Antwerpen Hedendaagse architectuur ontworpen door Binst Architects

voor meer info:

Op zoek naar een nieuw perspectief?

Maak een afspraak via www.azur-appartementen.be of bel 03 260 95 60 of mail verkoop@vooruitzicht.be 28

Special Vastgoed

PIONIER IN ENERGIE

EVIDENT VOOR EIGENAARS ÉN BEHEERDERS De software van Hysopt is toepasbaar bij zowel renovatie- als nieuwbouwprojecten. De focus ligt momenteel op grote gebouwen, zoals ziekenhuizen en kantoren. Maar er liggen al plannen op tafel om soortgelijke programma’s te ontwikkelen voor private woningen. De hoge energieprijzen en de verstrenging van wetgeving rond uitstoot nopen veel eigenaars en gebouwbeheerders om aan te kloppen bij Hysopt.

‘De plas oversteken naar Londen was een bewuste zet. Het is een stad met een hoge concentratie aan grote gebouwen. Het is bovendien een regio waar nieuwe technieken zoals warmtenetten aan bod komen.’

‘Gebouwen zijn goed voor iets meer dan 30% van de gemeten CO2-uitstoot. Dat is immens!

Wij slagen erin om die emissie met 40% te verlagen. Tegelijk zorgen we zo voor een aanzienlijke besparing op de energiefactuur.

We doen dit niet zozeer door duurdere apparatuur binnen te brengen, maar wel door ervoor te zorgen dat de bestaande onderdelen beter met elkaar communiceren’, licht Roel Vandenbulcke toe. ‘Onder impuls van de Green Deal zie je dat er meer en meer wetgeving rond uitstoot ontstaat. Daarnaast vindt er ook al een mentaliteitswijziging plaats. Vijf jaar geleden bekommerden onze klanten zich vooral om hun energiefactuur en investeringsuitgaven. We merken dat CO2-uitstoot vaker een reden is om met ons in zee te gaan. Klanten kiezen nu niet altijd voor de meest energiekostvriendelijke oplossing, maar opteren al sneller voor het systeem met minder milieu-impact. Zelfs als het dan wat duurder uitvalt.’

Ook voor HVAC-installateurs en studiebureaus is de software een nuttige tool, bevestigt de CEO van Hysopt. ‘Ingenieurs kunnen dankzij ons heel wat tijd besparen tijdens het ontwerpproces. Voor installatiebedrijven zien we een niet te onderschatten reductie van de faalkosten, nadat ze aan de slag zijn gegaan met ons programma. Zodra een slecht functionerend HVAC-systeem opgeleverd wordt, rukken de camionettes met techniekers uit. Dat kost handenvol geld en kan makkelijk vermeden worden dankzij ons product.’

AMBITIEUZE SPIN-OFF Nu, tien jaar later, is de spin-off van de Universiteit Antwerpen een bloeiend bedrijf met meer dan 40 voltijdse medewerkers. Naast het hoofdkwartier in Antwerpen heeft Hysopt ook een kantoor in het Verenigd Koninkrijk en in Nederland. ‘De plas oversteken naar Londen was een bewuste zet. Het is een stad met een hoge concentratie aan grote gebouwen.

Het forse bouwvolume bood ons een brede klantenbasis. Het is bovendien een regio waar nieuwe technieken zoals warmtenetten aan bod komen. We houden van groot en complex, dus we voelen ons thuis in de Britse hoofdstad’, lacht Roel Vandenbulcke.

De buitenlandse avonturen hebben het bedrijf geen windeieren gelegd en een verdere uitbreiding is al in de maak. Ditmaal steekt Hysopt de grens over naar Duitsland. ‘Dat is een ingenieursland, dus we denken dat ons ingenieursproduct daar ook enorm zal aanslaan. Maar onze ambitie reikt verder.

We willen op termijn wereldwijd de absolute nummer één zijn als het gaat over het leveren van HVAC-software.’

www.hysopt.com

29

PUBLIREPORTAGE

Hoe trek je potentiële overnemers aan in deze onzekere tijden?

Marc Van Damme en Daniel Kroes, partners bij RSM Belgium | Transactions geven enkele tips mee om je beter voor te bereiden.

Bedrijfsleiders stellen ons vaak de vraag of het nu niet hét moment is om hun bedrijf over te laten. “Om die vraag te beantwoorden”, volgens Daniel Kroes en Marc Van Damme, Partners bij RSM Transactions, “dient de bedrijfsleider zichzelf op de stoel van een overnemer te zetten en vanuit dat standpunt te kijken naar hun eigen bedrijf.” Los van de activiteit van de onderneming zijn er een aantal zaken die niet uit het oog mogen verloren worden, wil men overnemers voor zijn bedrijf aantrekken.

Cash

“Cash is king”, is een veel gehoord gezegde en is zeker waar in de context van een overname. De overtollige cash die het bedrijf jaarlijks genereert, is de parameter die de overnemer zal overtuigen om te springen.

Heb je overtollige cash in je onderneming gecumuleerd over de jaren heen, denk erover na hoe je deze kan afbouwen.

Zelden zijn overnemers geïnteresseerd in het overnemen van een “berg geld” die

niet direct nodig is voor het runnen van de operaties.

Check ook hoe het gesteld is met je werkkapitaal. Zorg voor het optimale werkkapitaal en vermijd hier ook serieuze fluctuaties. Hoe minder wispelturigheden of onzekerheden, hoe meer comfort dat je kan geven aan je kandidaat-overnemer.

Bekwaam team

jouw inzicht, kan een opportuniteit zijn voor de overnemer. Zeker wanneer je aanhaalt wat hieraan gedaan kan worden.

Onrealistische of nog niet gerealiseerde groeicijfers komen ongeloofwaardig over bij een potentiële overnemer. Zien de boeken er iets minder fraai uit, maak het zo snel mogelijk kenbaar in het overnameproces. In de meeste gevallen is dit geen breekpunt, dit wordt het wel wanneer het tijdens het boekenonderzoek ontdekt wordt.

Maak jezelf zoveel mogelijk overbodig. Zorg ervoor dat je bedrijf minder afhankelijk is van de aandeelhouders. Tenzij natuurlijk de overnemers een strategie hebben, dat de overlater nog een geruime tijd operationeel aan boord blijft, maar dan behoudt meestal de initiële aandeelhouder nog een minderheid- of meerderheidsparticipatie.

Het is cruciaal om je te laten bijstaan en adviseren wanneer je je prijs wil bepalen.

Want de sky is not the limit. Er is niets zo erg om je bedrijf op de overnamemarkt te brengen onder de noemer “te duur”. Je dossier is dan helemaal verbrand en dit beeld is niet makkelijk recht te zetten bij potentiële investeerders

Omring je met bekwame medewerkers en geef hen de kans om zich te ontplooien en hun verantwoordelijkheid op te nemen.

Delegeren is hier dus de boodschap.

Betrouwbare overlater

Het “ideale” bedrijf

Transparantie zorgt voor vertrouwen en geloofwaardigheid. Een minpunt volgens

Tenslotte als de overnemer geen vertrouwen heeft in jou, zal hij je bedrijf niet overnemen.

Zo simpel is het meestel. Zorg er daarom voor je betrouwensvol overkomt en dat de overhandigde informatie correct is. Vaak samenkomen met je overnemer, zorgt ervoor dat je een vertrouwensrelatie opbouwt tijdens het overnametraject.

En als laatste, en misschien wel het belangrijkste, is ervoor zorgen je mentaal klaar bent om je firma over te laten. Er is niets zo vervelend dan twijfel zaaien of je terugtrekken tijdens de overname. Elke overname kent spannende en stressvolle momenten. Als je niet volledig mentaal klaar bent om de firma over te laten, zullen deze stressvolle situaties de aanleiding zijn om de stekker eruit te trekken. www.rsmbelgium.be

Special Vastgoed

INTERNATIONAAL

Vastgoedkoorts in het San Francisco aan de Taag Een bezoek aan Lissabon voelt een beetje als een wereldreis in pocketformaat. Met straatmeubilair en stalen Eiffelconstructies die aan Parijs doen denken en een monumentaal Christusbeeld dat zo uit Rio de Janeiro lijkt weggeplukt. Maar het is vooral de Ponte 25 de Abril over de Taag, Lissabons antwoord op de Golden Gate Bridge, die je meteen een San-Francisco-gevoel geeft.

En daar houden de gelijkenissen tussen de beide steden niet op, konden we vorige maand vaststellen tijdens onze vastgoedmissie naar de Portugese hoofdstad.

Nathalie Nieuwinckel, Vooruitzicht ‘Zo’n missie is altijd interessant om te zien hoe ze in andere regio’s Europese duurzaamheidseisen vertalen naar lokale reglementering. En dan stel ik hier vast dat we in Vlaanderen beter bezig zijn. Al vind ik hun idee om btw-verlagingen afhankelijk te maken van een geografische perimeter wel iets om over na te denken.’

door Pieter Leuridan 31

Kris van Strydonck, Facilicom ‘Als een van de marktleiders in facility management zijn we voortdurend op zoek naar nieuwe diensten of nieuwe markten.

Een gesprekje op een netwerkevent is soms wat vluchtig. Maar deze missie bood mij een unieke gelegenheid om in een paar dagen en in een aangename context alle grote spelers in de vastgoedsector goed te leren kennen.’

Samen met UPSI-BVS, de federatie van de Belgische vastgoedsector, en 35 vastgoedprofessionals trokken we begin oktober naar Lissabon.

Net als de rest van Zuid-Europa gingen Portugal en Lissabon tien jaar geleden door een heel diep economisch dal. Maar het herstel was minstens even spectaculair, met jaar na jaar groeicijfers van 5% en meer. Het gevolg van een aantal slimme beleidskeuzes waarmee vers kapitaal werd aangetrokken. Het meest geruchtmakende voorbeeld is wellicht de Golden Visa-regeling, waarmee niet-Europese expats de voorbije jaren een Portugese verblijfsvergunning konden krijgen in ruil voor aanzienlijke investeringen in kapitaalfondsen of lokaal vastgoed.

En helemaal naar het voorbeeld van San Francisco zette Lissabon zich in de markt als een magneet voor technologiestarters vanuit heel Europa. Met succes: de stad aan de Taag staat momenteel in de top tien van meest aantrekkelijke bestemmingen voor digital nomads.

Als gevolg daarvan schoten de prijzen op de huizenmarkt als een komeet omhoog. Sinds 2012 zijn de prijzen van het residentieel en retail vastgoed in sommige wijken met 160% gestegen, tot bedragen van 15.000 euro per vierkante meter. Haast dubbel zo hoog als wat je in Antwerpen of Gent neertelt. ‘Maar met prijsvergelijkingen moet je uitkijken’, drukken ze ons hier op het hart. ‘In Lissabon spreken we dan wel van nieuwbouwappartementen van 100 vierkante meter of meer, inclusief een parking. En kopers betalen ook geen btw. Het is hier dus nog lang geen Amsterdam of Parijs.’

VEROUDERD PATRIMONIUM Toch besliste de Portugese overheid de Golden Visa-regeling begin dit jaar op te schorten, in een poging de prijzenrally af te remmen.

Maar dat zal volgens lokale experts weinig verschil maken. ‘Het echte probleem is een structureel en nijpend tekort aan kwalitatieve familieappartementen. Meer dan 80% van het patrimonium hier is totaal verouderd. Zolang de overheid daar geen stimulerend beleid rond voert, zullen de prijzen blijven stijgen’, zegt Nicolas Goffin van 32

Special Vastgoed

INTERNATIONAAL

het Belgische Besix RED dat een aantal grote residentiële projecten realiseert in Lissabon.

vaak in de markt gezet: als een kale ruimte, maar met een afwerkingsbudget erbij.’

De rentestijgingen zorgden afgelopen jaar wel voor een lichte afkoeling van de lokale kantorenmarkt. Toch blijven nieuwe, grootschalige vastgoedprojecten gretig aftrek vinden. ‘De kantorenmarkt in Lissabon is vrij gezond’, zegt Gregory Van der Elst van Atenor, dat vlak naast het stadion van Sporting Lissabon een van de grootste kantoor- en retailontwikkelingen van het moment aan het bouwen is. ‘Op de centrale locaties van de stad is het kantorenpark verouderd. Terwijl net daar veel vraag is naar heel moderne kantoorfaciliteiten. Met dat verschil dat corporate huurders hier in Portugal geen afgewerkte ruimtes willen. Liever hebben ze een casco plateau dat ze helemaal van scratch kunnen inrichten. Zo worden kantoren hier

HOPELOOS VERGUNNINGENBELEID Toch staat er nog een belangrijke rem op de vastgoedontwikkelingen. De logge Portugese bureaucratie en het tergend trage vergunningsbeleid drijft projectontwikkelaars bij momenten tot complete wanhoop.

‘Vooral renovatie van historische gebouwen tot winkels of luxehotels is een nachtmerrie door de lasagne van lokale en bovenlokale vergunningverstrekkers’, legt iemand van ProWinko uit. ‘Er is altijd nog iemand die zijn handtekening moet zetten. Het houdt niet op.

Waardoor je algauw met een doorlooptijd van vier tot zes jaar zit om je vergunning rond te krijgen. Maar hier weet je: eens je het op de markt zet, is het in een vingerknip verkocht.’

Je bedrijfspand verkopen, verhuren of overlaten.

Neem contact met ons op business@dewaele.com 03 206 76 77

Je levenslange partner in wonen en ondernemen.

DEWAELE.COM

Björn Verhoeven, Van Wellen Group ‘Ik ben een vaste deelnemer van jullie vastgoedmissies, omdat er altijd een mooie link is tussen de algemene visie van een stad of regio en de projecten die we bezoeken.

In Lissabon heb ik de visionaire aanpak zoals we die bijvoorbeeld in Milaan zagen wat gemist. Ik ben dus razend benieuwd hoe die stad de komende jaren zal evolueren.’

Twijfel je over duurzamer ondernemen?

Dan is het tijd om er samen energie in te steken

Zet je twijfels om in daden met de ING Sustainable Buildings Guide.

Hoe pak je de klimaatuitdaging aan met je onderneming?

Waarmee begin je best en wat kost het dan? Wordt het een warmtepomp, zonnepanelen of nog iets anders?

In onze gratis gids ontdek je de impact van elke maatregel op de EPC-score van je gebouwen, CO2-uitstoot, energiekosten én terugverdientijd van je investeringen.

Ga naar ing.be/duurzame-gebouwen 34ING België nv • Bank/Kredietgever • Vennootschapszetel: Marnixlaan 24, B-1000 Brussel • RPR Brussel • Btw BE 0403.200.393 • BIC: BBRUBEBB • IBAN: BE453109 1560 2789. Verzekeringsmakelaar ingeschreven bij de FSMA onder het nummer 12381A • www.ing.be • Verantwoordelijke uitgever: Peter Göbel • Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel • 10/2023.

Aftellen naar nog boeiende ontwikkelingen…

Special Vastgoed

KIJK OP DE TOEKOMST

Met onder andere de geplande overkapping van de Ring mag Antwerpen zich de komende decennia verwachten aan nog boeiende stadsontwikkeling.

Maar ook in de nabijere toekomst staan er veelbelovende projecten op het menu. Maak kennis met vijf sites die kunnen uitgroeien tot ruimtelijke blikvangers van morgen. door Jan Van de Poel

1

Innovat iev e S tadshav en mo e t maakb e drijv igheid b o o s ten

Een hotspot van innovatieve maakbedrijvigheid: dat beeld heeft Antwerpen voor ogen voor het gebied tussen Asiadok-Oostkaai, het Kempeneiland en het Mexico-eiland.

Het project Innovatieve Stadshaven moet startende, innovatieve ondernemers helpen om een geschikte locatie voor hun bedrijf te vinden in de stad of in de haven. Met de snelgroeiende industriële dienstverlener Talenco is trouwens al een eerste bedrijf zich vestigen in het projectgebied langs de noordkant van het Eilandje.

(Foto Wim Kempenaers)

2

Creat iev e ho tsp o t als v o orb o de van nie uw e Blikfabriek

Vandaag is De Blikfabriek in Hoboken al een hotspot, dankzij de tijdelijke invulling met onder meer een vrijetijdsaanbod, een buurtcafé en ruimte voor uiteenlopende creatieve maakbedrijfjes. Intussen tien jaar geleden al sloot verpakkingsfabriek Crown voorgoed op die locatie tussen Lageweg en Krugerstraat, waarna projectontwikkelaar DC Belgium de site van 30.000 vierkante meter in handen kreeg. Met de tijdelijke invulling kan die de nodige tijd nemen voor de herontwikkeling van de site tot woonproject, met daarnaast ook ruimte voor werken en publieke ruimte. Daarvoor is trouwens ook een participatietraject met onder andere de buurt lopende. (Foto Koen Fasseur) 35

KMO UNITS

GEMENGDE BEDRIJVENPARKEN

BUILT-TO-SUIT & LOGISTIEK

GEEF UW ONDERNEMING RUIMTE OM TE GROEIEN

36

BVI.EU is al ruim 25 jaar internationaal ontwikkelaar van kwalitatief, duurzaam en innoverend bedrijfsvastgoed en pionier in pure kmo-parken en gemengde bedrijvenparken.

Ook voor investeerders die zorgeloos in bedrijfsvastgoed van de toekomst willen investeren heeft BVI.EU heel wat interessante opportuniteiten.

Dankzij onze uitgebreide expertise kunnen wij met ons ‘built-to-suit’-aanbod bovendien inspelen op de specifieke vastgoedbehoeften van elk bedrijf.

Neem zeker contact met ons op voor een voorstel op maat.

Ontdek ons volledige aanbod op BVI.EU

sales@bvi.eu I +32 3 355 16 69

Special Vastgoed

3

KIJK OP DE TOEKOMST

Nie uw M HKA o p komst

De Vlaamse overheid heeft 130 miljoen euro uitgetrokken om op het Antwerpse Zuid een nieuw Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen, kortweg M HKA, op te trekken. Het nieuwe museumgebouw met internationale allure moet verrijzen op de plaats van het Hof van Beroep aan de Waalse Kaai, centraal op de as van het nieuwe Zuidpark en op een steenworp van het huidige M HKA. In de tweede helft van 2024 zal de Vlaamse regering bekendmaken welk ontwerpteam mee een bouwteam mag vormen met de aanbestedende overheid en de uitvoerende aannemer om het project te realiseren. Die aannemer zal volgende legislatuur worden aangeduid. (Foto Stefaan Van Hul)

4

D enkw erk ov er S t uiv enb erg na 13 8 jaar zorg

Midden september zijn de laatste patiënten van het verouderde ZNA Stuivenberg verhuisd naar Cadix, het nieuwe ziekenhuis van ZNA. Dat opent na 138 jaar de weg voor het uitstippelen van een nieuwe toekomst voor de Stuivenbergsite, goed voor ongeveer vijf hectare ruimte langs de Lange Beeldekensstraat en Pothoekstraat in Antwerpen-Noord. Tot voor kort leek die een nieuwe invulling te krijgen als gebied met een mix aan functies, van bewoning over (zorg) voorzieningen tot werkplekken en groene ruimte. Dat leidde ook al tot eerste impressies. Momenteel bekijkt de stad evenwel verder de mogelijkheden voor de site, waarvoor haar vastgoedpoot AG Vespa vanaf 2024 weer bevoegd is. (Foto Wim Kempenaers)

5

Antw erp en-We s t v er w elkomt w eldra e er s te b e drijf

Met de realisatie van het zogenaamde kantoorgebouw Nova One krijgt het zogenaamde Antwerpen-West nu al voorzichtig vorm aan Katwilgweg op de Antwerpse Linkeroever. Met Dematic zal volgend jaar zich ook al een eerste bedrijf vestigen in dat projectgebied. Dat is grotendeels in handen van vastgoedbedrijf Ghelamco. Hoe dat de overige beschikbare ruimte wil ontwikkelen, is momenteel nog onduidelijk. (Foto Stefaan Van Hul) 37

Special Vastgoed

LEDENNIEUWS Special Vastgoed

COLOFON

COFINIMMO Vastgoedbedrijf Cofinimmo heeft begin oktober ongeveer 167 miljoen euro opgehaald bij institutionele beleggers.

Dit vers kapitaal verzamelde het met de plaatsing van nieuwe aandelen aan een uitgifteprijs van 60 euro per aandeel, of een korting van 6,6 procent tegen de meest recente slotkoers van 64,25 euro. Met het opgehaalde kapitaal wil de Bel-20’er zijn balans versterken en zo zijn schuldgraad dicht bij 45 procent houden. Daarnaast helpt het de specialist in zorgvastgoed om lopende projectontwikkelingen in dat segment voort te zetten. www.cofinimmo.be JUVAH Ventilatiespecialist Juvah uit Brecht heeft begin oktober de overname afgerond van sectorgenoot Veltech uit Lommel.

Als installatiebedrijf plaatst Juvah ventilatiesystemen zowel in residentiële en openbare gebouwen zoals scholen, als in kantoorcomplexen. Naast het hoofdkantoor in Brecht beschikt Juvah ook al langer over vestigingen in Stekene, Machelen en Wevelgem. Nu ook Limburg lokaal is afgedekt met de overgenomen Veltechvestiging in Lommel, heeft Juvah zijn strategisch doel bereikt om in 2024 in elke Vlaamse provincie een vestiging te hebben.

Door kort bij zijn klanten en werven te zitten, kan het bedrijf lokaal beter zijn naam opbouwen en omzeilt het meteen ook het mobiliteitsprobleem. ‘Om elke dag opnieuw onze flexibiliteit en kwaliteit te kunnen brengen en snel te kunnen schakelen, is een vestiging in elke Vlaamse provincie een must’, stelt CEO Jan Cools van Juvah nog.

Dit is een uitgave van Voka – Kamer van Koophandel Antwerpen-Waasland ZETEL ANTWERPEN: Markgravestraat 12, 2000 Antwerpen tel 03 232 22 19, fax 03 233 64 42 E-mail: info.antwerpen@voka.be

E5 Naast zijn vertrouwde baanwinkels wil modewinkelketen e5 de komende jaren sterker aanwezig zijn in stadscentra. De opening van een nieuwe stadswinkel in Aalst onlangs moet de voorbode zijn van de opening van meer van dit soort winkels in middelgrote provinciesteden. Daarvoor blijven co-CEO’s Kristof en Peter De Sutter het jaarlijkse investeringsritme van 3 tot 5 miljoen euro aanhouden. Met investeringen aan dit tempo slaagden beide broers van textielfamilie De Sutter er de voorbije jaren al in om de modeketen een geslaagde doorstart te laten maken, nadat die tijdens de coronacrisis in zwaar weer was geraakt. ‘klinkt het. Beide CEO’s hebben de ambitie om de e5keten, die vandaag 56 winkels telt, de komende twee jaar voorbij de kaap van 60 vestigingen te tillen. In hun streven om elke Vlaming een e5-winkel op maximaal een kwartier van zijn woonplaats aan te bieden, kunnen er zowel stads- als baanwinkels bijkomen. Voor die laatste categorie zien ze nog mogelijkheden in de regio’s Ninove, Deinze-Tielt-Alter, Antwerpen en de kuststreek.

Daarnaast lanceren ze nog dit najaar met ‘Dansaert Men’ een nieuw concept met aparte winkels voor uitsluitend mannen. Voor dit winkelmerk zien ze een potentieel op termijn van vijftien tot twintig winkels. www.e5.be

Website: www.voka.be/ antwerpen-waasland Verantwoordelijke uitgever Luc Luwel, Markgravestraat 12, 2000 Antwerpen Hoofdredactie Pieter Leuridan Teksten Nick Hastir, Pieter Leuridan, Jan Van de Poel Beelden Vincent Callot, Koen Fasseur, Stephanie Fraikin, Wim Kempenaers, Stefaan Van Hul, Shutterstock

www.juvah.com

Opmaak Stephanie Fraikin

UANTWERPEN

Druk Drukkerij VD, Temse

Het volledig gerenoveerde gebouw van de stadscampus van Universiteit Antwerpen op de Antwerpse Paardenmarkt is onlangs officieel ingehuldigd. Sinds februari was de historische onderwijssite al opnieuw toegankelijk voor studenten van de opleiding Productontwikkeling. In totaal werd er vier jaar lang gewerkt aan de site, in samenwerking met de dienst Onroerend Erfgoed. De stadscampus op de Paardenmarkt is ook een van de laureaten van het Erfgoedjuweel 2023. Al sinds 1558 zijn er onderwijsactiviteiten op de Paardenmarkt.

De stad bouwde er in de zestiende eeuw het Knechtjeshuis, een weeshuis voor jongens. In de twintigste eeuw huisde de Stedelijke Nijverheidsschool in het gebouw en werden er industriële ingenieurs opgeleid.

‘De gebouwen op de site zijn overkapt met een glazen dak, waardoor ze nu een mooi geheel vormen’, vertelt Maddie De Pauw van het Departement Infrastructuur. “Door nieuwe passerelles tussen de drie bouwdelen kan je heel gemakkelijk van het ene bouwdeel naar het andere.’

38

ZETEL WAASLAND: Kleine Laan 28, 9100 Sint-Niklaas, tel 03 776 34 64, fax 03 777 74 34 E-mail: info.waasland@voka.be

De redactionele inhoud van dit nummer werd afgesloten op 16 oktober 2023.

Ondernemers

INHOUD

Tijd om uw patrimonium wakker te schudden?

Stilstaan is achteruitgaan. Zeker in vastgoedinvesteringen.

Daarom doet u er best aan regelmatig uw portfolio door te lichten en oude, niet-rendabele panden in te ruilen voor nieuwbouwappartementen. Zo blijft uw rendement meegroeien met uw verwachtingen.

Is uw vastgoed toe aan verjonging?

DOE DE TEST!

patrimoniumverjongen.be 39

STRATEGISCH INVESTEREN IN VASTGOED

‘Niet alleen ecologisch heeft het een enorme impact als je de lading van enkele honderden trucks overhevelt naar een schip. Tijdens de zeereis kunnen IS UW VOLGENDE ZET? alWAT die vrachtwagenchauffeurs andere ritten rijden.’

TOEKOMSTIGE PROJECTEN

PROJECTEN (BI N N EN K ORT ) IN VERKOOP ANTWERPEN - LOUISE MARIE DIEST - DE TUILERIE GENT - JARDIN G. KASTERLEE - BEDRIJVENPARK BAYOT LINT - RESIDENTIE GREENHOUSE LOKEREN - TER VEER MOL - ZILLELANDE GENT - RINKKAAI MECHELEN - WATTLAND DURBUY - LUXE VASTGOED OP DE GOLF BEVEREN - MELIFLORA

AALST ANTWERPEN BERCHEM BRUSSEL GROOTHERTOGDOM LUXEMBURG LUIK SINT-KATELIJNE-WAVER TREMELO UKKEL

Ontdek ons volledig woon- en investeringsaanbod op

WWW.VASTGOEDINVESTEERDER.BE 03 820 82 82 40