05 tekst • Claudia Ruigendijk beeld • Marco Baiwir
Met de gewelddadige opmars van IS in het MiddenOosten, neemt ook in Nederland de angst voor terrorisme toe. Lopen we gevaar? Wat doet de overheid om ons te beschermen? Wie zijn de mensen die radicaliseren en wanneer gaan ze geweld gebruiken? Drie radicaliseringsexperts in gesprek over de actualiteit, hun onderzoek en de meest voorkomende misvattingen. ‘Het is een groot misverstand te denken dat terroristen gek zijn.’ Is de terroristische dreiging gegroeid? Amy-Jane Gielen, onderzoeker en adviseur radicalisering: ‘De dreiging zelf kun je niet kwantificeren. Twee jaar geleden is er onderzoek gedaan naar de voedingsbodem voor polarisering en radicalisering. Daar kwam uit dat negen procent van de autochtone jongeren en zestien procent van de moslimjongeren bereid is geweld te gebruiken om hun idealen te verwezenlijken. Tien jaar geleden, in een onderzoek in Amsterdam, was dit nog maar twee procent. Die stijging konden ze twee jaar geleden niet goed verklaren, maar als je ziet wat er nu gebeurt, dan was er kennelijk toch al iets aan het sluimeren. Inmiddels weten we dat zo’n 2500 mensen uit Europa naar Syrië en Irak zijn vertrokken, en uit onderzoek blijkt dat zo’n een op de negen strijders bij terugkeer geweld kan gebruiken.’ Willemijn Aerdts, onderzoeker terrorismebestrijding en internationale organisaties: ‘De ervaring van dreiging is in ieder geval groter dan eerst. Maar ik zou mezelf niet thuis opsluiten uit angst voor een aanslag. Een dag na de aanslagen in Canada eind oktober viel het me op dat heel Amsterdam geel zag van de politiejasjes. Je laat daarmee zien dat de straat van ons is, en niet van de mensen die ons angst willen aanjagen.’
aantrekkelijk voor andere moslims die zich miskend voelen.’ Aerdts: ‘Het is ook makkelijker geworden om mee te doen. Je hoeft bij wijze van spreken het vliegtuig naar Turkije maar te pakken en je bent er. En via internet kun je heel eenvoudig in contact komen met strijders daar. Die zijn op hun beurt weer heel goed in het verspreiden van hun gedachtegoed, ze zijn heel mediageniek.’ Doosje: ‘De filmpjes van de onthoofdingen, ik weet niet of die zo mediageniek waren. Samen met de Vrije Universiteit heb ik een media-analyse van fora van sympathisanten gemaakt, en we zien dat de mening over IS sinds die filmpjes beduidend negatiever is geworden.’ Niet alle sympathisanten kiezen voor geweld… Doosje: ‘Zeker niet. Dat zie je ook in andere groeperingen. Neem de krakers van vroeger, die waren eerst geweldloos, ketenden zich hooguit aan gebouwen vast. Tot het moment dat een deel van de groep besloot harder te gaan terugvechten. Dan splitst zo’n groep zich op.’
De gemiddelde moslim zal zeggen dat de islam wordt misbruikt voor dit doel, dat seksslavernij en onthoofdingen niet kunnen worden gerechtvaardigd. Maar IS en ook andere organisaties claimen zich wel te baseren op de islam, op een heel strikte en extreme interpretatie daarvan.’ Aerdts: ‘Het laat goed het probleem zien dat hier speelt: als je steeds wordt aangezien als onderdeel van een groep waarbij je je helemaal niet betrokken voelt, neemt je vertrouwen in de maatschappij af en neemt de polarisering toe.’ Gielen: ‘Je moet je voorstellen dat sinds 9/11 een hele generatie moslimjongeren de puberteit in ging en die hele periode continu is aangekeken op het moslimzijn, terwijl uit gesprekken die ik met ze voerde bleek dat ze voorheen helemaal niet zo bezig waren met de islam. En de Nederlandse jongeren zagen "hun" dorpen en steden steeds meer veranderen door de komst van moslims. Dat versterkte allemaal dat wij-zijgevoel.’ Volgens de AIVD telt ons land inmiddels duizenden sympathisanten, en van de miljoen moslims zijn er naar schatting 150 geradicaliseerd. Maar om terrorist te worden, heb je toch meer nodig dan alleen radicale ideeën? Doosje: ‘Het trappenhuismodel van de bekende Amerikaanse psycholoog Fathali Moghaddam laat zien hoe een in wezen ongevaarlijk persoon zich vanaf “de begane grond” in zes “verdiepingen” kan ontwikkelen tot terrorist. Dat is een populair model, het is plausibel dat zoiets in fases gaat.’ Gielen: ‘Er zijn voorbeelden van mensen die in vier weken alle fases doorliepen, of zelfs “traptreden” oversloegen. Maar over het algemeen gaat er wel wat tijd overheen.’
Bertjan Doosje, bijzonder hoogleraar Radicaliseringsstudies: ‘IS is een succesvolle groep. Het is ze al gelukt om bepaalde gebieden te claimen, waar ze zich kunnen uiten, zichzelf kunnen zijn. Dat is natuurlijk erg
Gielen: ‘Een mooi voorbeeld hiervan zag ik laatst op Facebook, van een zogeheten gematigde moslim. Hij deelde een foto van de Ku Klux Klan, met daaronder de vraag: moet ik alle christenen vragen hier afstand van te nemen? Met andere woorden: de meeste moslims identificeren zich helemaal niet met IS.
Wat is er voor nodig om naar boven te klimmen? Doosje: ‘In ieder geval een groep. Niet alleen praktisch, maar ook psychisch. Je moet worden klaargestoomd om geweld te plegen, daar heb je anderen bij nodig. De zogenaamde lone wolves, mensen die in
Willemijn Aerdts – 1983
Bertjan Doosje – 1966
Amy-Jane Gielen – 1984
W.J.M.Aerdts@uva.nl
E.J.Doosje@uva.nl
www.agadvies.com
• 2007 Internationaal publiekrecht, UU
• 1990 Sociale psychologie, RUG
• 2007 Politicologie, cum laude
• 2008 Internationale betrekkingen, UU
• 1995 promotie op proefschrift over stereotypering, UvA
• 2007-heden docent en onderzoeker Politicologie
• 2009-2011 onderzoeker Ministerie van Buitenlandse Zaken
• 1995-heden onderzoek naar emoties van mensen als
• 2010-heden docent Ad de Jonge Centrum voor Inlichtingen en Veiligheidsstudies, UvA • 2011-heden Global Shaper World Economic Forum • 2012-heden co-voorzitter Worldconnectors
groepslid, zoals boosheid of schuld, achtereenvolgens als post-doc, universitair docent en universitair hoofddocent • 2005-heden onderzoek naar de vraag waarom mensen radicaliseren en of het te voorkomen is • 2012-heden bijzonder hoogleraar Radicaliseringsstudies (Frank J. Buijs leerstoel) • Publicaties: In iedereen schuilt een terrorist (2006, met Roel Meertens en Yvonne Prins); Aanpak van radicalisme (2010, Arjan de Wolf); ‘Radicalization process of Islamic youth in the Netherlands: The role of uncertainty, perceived injustice and perceived group threat’ (2013, artikel met K. van den Bos en A. Loseman)
(vanaf 2009 via gastaanstelling); eigen onderzoeksen adviesbureau op het gebied van jeugd, welzijn en integratie, A.G. Advies • 2008 publicatie Radicalisering en identiteit. Radicaal rechtse en moslimjongeren vergeleken • 2012-heden projectmanager Radicalisation Awareness Network (opgericht door Europese Commissie) • 2012 co-redacteur Wat werkt nu werkelijk? Politiek en praktijk van sociale interventies • vanaf 2015 promovendus aan het Amsterdam Institute for Social Science Research (AISSR), UvA