5.3 Projecten

Waarnemingen verzamelen

In Utrecht zetten diverse mensen zich in om kennis te vergaren over de biodiversiteit in de stad door actief te zijn als waarnemer. Ook in 2021 begeleidde Utrecht Natuurlijk projecten waarin Utrechters gierzwaluwen en vleermuizen monitoren. Dit zijn de waarnemers van de projecten Gierzwaluw030 en BAT030. Voor deze begeleiding ontving Utrecht Natuurlijk additionele financiering van de gemeente Utrecht. Wij coördineerden de activiteiten voor de betrokken groepen Utrechters, organiseerden bijeenkomsten en bundelden (broed)gegevens.

Gierzwaluw030 is een project om nesten van gierzwaluwen in de stad Utrecht in kaart te brengen. In 2021 hebben 35 vrijwilligers in de hele stadnesten in kaart gebracht en voorlichting gegeven aan buurtbewoners over hun gevleugelde buurtgenoten. De resultaten van de inventarisaties door de vrijwilligers van Gierzwaluw030 werden getoond in de natuurwaardekaart van de gemeente Utrecht. De betrokken vrijwilligers leverden hiermee een belangrijke bijdrage aan het zichtbaar maken van natuur voor Utrechters. In 2021 zijn ruim 285 bezette nesten van gierzwaluwen gevonden. ‘Bijvangst’ van de inventarisaties waren de leuke gesprekken met buurtbewoners die kwamen vragen wat de waarnemers aan het doen waren. Zo draagt het project niet alleen bij aan de soortbescherming door nesten in kaart te brengen, maar ook door het vergroten van het bewustzijn over natuur bij Utrechters. De geplande excursies in 2021 konden helaas niet doorgaan door de corona-maatregelen. Wel organiseerden we een gezamenlijke startbijeenkomst voor de vrijwilligers, waar een expert op het gebied van gierzwaluwen een lezing gaf. Aan het eind van het seizoen hebben we een gezamenlijke bijeenkomst georganiseerd waar we terugblikten op de behaalde resultaten en waar we de eerste plannen voor het komende jaar maakten.

BAT030 is de overkoepelende naam voor vier projecten over vleermuizen in de stad Utrecht. Kraamgroepen van de gewone dwergvleermuis worden in kaart gebracht, open en dichte vleermuiskasten worden gecontroleerd op bewoning en vrijwilligers fietsen vaste routes waarop de vleermuisgeluiden met batloggers in kaart worden gebracht (‘VleerMUS’). Bij BAT030 zijn zo’n dertig vrijwilligers betrokken. In 2021 hebben we de bezetting van vier verschillende kraamgroepen van de gewone dwergvleermuis in kaart gebracht. Alle VleerMUS-routes zijn minimaal twee keer gefietst waarmee waardevolle informatie in kaart is gebracht over de aanwezige soorten vleermuizen in de stad. Nagenoeg alle open vleermuiskasten in de Utrechtse parken werden regelmatig gecontroleerd op de aanwezigheid van vleermuizen. Alle waarnemingen van vleermuizen die in het project BAT030 zijn gedaan, waren input voor de natuurwaardekaart van de gemeente Utrecht. In het najaar van 2021 zijn de dichte vleermuiskasten in verschillende parken gecontroleerd op bezetting, onder begeleiding van een gecertificeerd vleermuisvanger (dit werk is strikt gereguleerd vanwege het risico op rabiësbesmettingen). Het werk van de vrijwilligers van BAT030 hebben we gepresenteerd tijdens het Vleermuizen in de Stadsymposium, dat in 2021 werd georganiseerd door de stadsecologen van de gemeente Utrecht. In navolging van en geïnspireerd door BAT030 is de gemeente Den Bosch zich aan het oriënteren of zij een soortgelijke BAT073-groep kan oprichten. Utrecht Natuurlijk heeft de stadsecologen van de gemeente Den Bosch geadviseerd over hoe je een dergelijk project kan vormgeven. Mogelijk een opmaat naar een landelijke navolging van BAT030?

Maaibeheer

In 2020 is het maaibeheer in de gemeente Utrecht opnieuw aanbesteed. Belangrijk aandachtspunt voor het nieuwe beheer was het behoud van biodiversiteit. Het nieuwe maaien moet zorgen voor meer planten in de stad. Hiervoor wordt er op veel plekken in de stad minder vaak en anders gemaaid. Veel Utrechters hebben nog vooroordelen over minder maaien en vinden dat de stad er rommeliger van wordt. Utrecht Natuurlijk en de gemeente Utrecht willen bereiken dat er in de stad meer begrip ontstaat voor het nieuwe maaien en er meer waardering komt voor de biodiversiteit in de stad. In 2021 hebben we in samenwerking met de KNNV 25 informatiebordjes gemaakt die de KNNV op plekken in de stad heeft neergezet waar op een andere manier gemaaid wordt. Ook hebben we een pilotexcursie georganiseerd om mensen in het veld te kunnen vertellen over het maaibeleid en over de biodiversiteit in de stad. Deze excursie moest door de coronamaatregelen worden geannuleerd.

In opdracht van de Provincie Utrecht voeren we het programma Groen doet Goed uit. Dit programma heeft tot doel meer kinderen te verleiden de natuur in te gaan. Utrecht Natuurlijk verdeelt een activiteitenbudget onder verschillende stedelijke initiatieven en voorziet deze van advies. Dit betreft de volgende initiatieven:

Speelbos Zuilen

In de vorige programmaperiode van Groen doet Goed is het speelbos Zuilen gerealiseerd. Het is een initiatief van buurtbewoners en gemeente, in samenwerking met de Scouting, Ludens BSO en omliggende scholen. Het speelbos had zijn officiële opening in april 2019. Het speelbos is permanent toegankelijk en is een waardevolle toevoeging aan het Niftarlakepark. Door de coranamaatregelen is er in 2021 weinig georganiseerd in het speelbos. Eind mei heeft er een grote schoonmaakactie plaatsgevonden met de buurt waarbij ook de wilgenhutten verstevigd zijn. In oktober is het speelbos uitgebreid met een grote klimtoren met glijbaan. Dat maakt het speelbos nog aantrekkelijker.

De Avonturenclub

De Avonturenclub heeft een vaste partner gevonden in de Brede School Overvecht. Hierdoor is het mogelijk dat alle scholen uit Overvecht meedoen met de Avonturenclub. Dat geldt voor tien kinderen (= één club) uit de middenbouw en tien kinderen uit de bovenbouw. De kinderen gingen op avontuur in de (stads)natuur rond hun school. De Avonturenclub is in Overvecht zo succesvol dat scholen en ouders vragen om capaciteit. Zo heeft basisschool Op Dreef in de zomervakantie een week lang de Avonturenclub aangeboden. De leerkrachten, de conciërge, iedereen deed mee om het tot een succes te maken. Nu zijn er meer scholen die dit ook willen. We hebben geïnvesteerd in het werven en opleiden van nieuwe begeleiders. Ook in Leidsche Rijn hebben twee scholen meegedaan. Met dit programma zijn ruim 240 kinderen bereikt. ‘Ontdekkend leren met hoofd, hart en handen’, is het motto van Natuurwijs. Scholen kunnen kiezen uit drie werkvormen: Nu naar buiten, Bosuitjes en een driedaags programma. Er zijn uitjes in de gebieden van Staasbosbeheer, Natuurmonumenten en Utrechts Landschap, maar ook in de stadsparken. Door de coronamaatregelen waren scholen nauwelijks in de gelegenheid om deel te nemen aan de activiteiten van Natuurwijs. In totaal zijn er in 2021 vier stadssafari’s gehouden en zo zijn ruim 100 kinderen door NatuurWijzers op ontdekkingstocht gegaan in de nabije stadsnatuur.

Over de Brug Festival, Overvecht

In 2021 werd het Over de Brug Festival voor de 6e keer georganiseerd. De jaarlijkse herhaling maakt dat het feest steeds bekender wordt in de wijk en op een groot aantal bezoekers kan rekenen. Staatsbosbeheer, Dock, IJsclub Siberia en Utrecht Natuurlijk zijn de drijvende krachten achter dit mooie feest. Dit jaar konden de kinderen verschillende bushcraft-vaardigheden oefenen, zoals schieten met een pijl en boog. Eerst maakten de kinderen zelf een pijl en boog en daarna mochten ze schieten op een grote schietschijf. Ook konden ze touw vlechten van raffia, waterdiertjes vangen en onderzoeken en weer terugzetten, broodjes bakken boven een vuur en natuurlijk ook lekker vrij spelen. Er waren dit jaar ruim 300 bezoekers.

Zomertoer

Dit is een nieuw project binnen Groen doet Goed. Tijdens de zomervakantie zijn 15 kinderen een week lang elke dag in een natuurgebied in of rond Utrecht geweest. Deze intensieve verkenning met verschillende natuurervaringen was voor de kinderen magisch en onvergetelijk. Zo ontstaan de natuurbeschermers van de toekomst. De organisatie was in handen van DOCK en Utrecht Natuurlijk.

Speeltuin Noordse Park

Speeltuin Noordse Park wordt beheerd door een zelfstandige buurtorganisatie en doet al vanaf 2017 mee aan Groen doet Goed. Speeltuin Noordse Park heeft in 2021 hard gewerkt aan toegankelijkheid en inclusiviteit. De speeltuin wil dat iedereen zich welkom voelt. Er zijn veel tuinactiviteiten georganiseerd, door en voor buurtbewoners en kinderen. Door corona is de speeltuin ook langere periodes gesloten geweest.

Sjanghaipark 50 jaar

Het Sjanghaipark in Overvecht is 50 jaar geleden ontworpen en aangelegd, volgens principes van Louis de Roy (‘mens en natuur werken samen in langdurige interactie’) en in samenwerking met de toenmalige buurtbewoners. Er zijn jaarlijkse werkdagen met omwonenden van het eerste uur en nieuwkomers, onder leiding van groenontwerper Hans van Lunteren. Dit ruige stukje natuur viert in 2020 haar 50-jarig bestaan. Door corona is deze viering uitgesteld en werden de activiteiten doorgeschoven naar 2021. De aftrap van de feestweek werd gegeven met de Struin- en huttenbouwdag voor kinderen tot 12 jaar. De bewoners Aletta van de Berg en Ariën Lam hadden samen met Utrecht Natuurlijk een mooi en gevarieerd programma gemaakt. Sommige kinderen kwamen alleen, anderen met hun ouders. Voor de ouders was er een klein terrasje ingericht om het geheel gade te kunnen slaan. Na de instructies doken de kinderen met glazen potjes enthousiast de struiken in om beestjes te zoeken. Anderen liepen spiedend met instructiekaartjes in de hand door het park om bijzonderheden van planten en beestjes te noteren. Ook de speurtocht door het park naar bijzondere plaatsen oogstte veel ontdekkingsplezier. Onder begeleiding van Andor en Kremena (Groene Golf) en Paul en Ariën werden een aantal hutten gebouwd die, deels verscholen tussen de struiken, als gevlochten nesten in het park verschenen. Na afloop konden de kinderen een gezonde versnapering krijgen en limonade drinken. Het prachtige weer zorgde er mede door dat de Struin- en huttenbouwdag een succes werd.

Er lijkt weinig ruimte in de stad voor spontane natuur. Al het groen is ooit bedacht en wordt verzorgd. Toch laat de natuur zich niet tegenhouden en groeien er spontaan zaailingen op in de stad, soms op plekken waar ze ongestoord kunnen groeien maar soms ook op plekken die daar niet voor bedoeld zijn. In samenwerking met kunstenaar Hans van Lunteren, zorgden we in 2021 met een programma voor meer aandacht voor spontane natuur en zaailingen in de stad. We hebben het volgende gedaan: • Er zijn 12 verhalenportretten gemaakt van markante zaailingen in de stad Utrecht en hun bewonersverhaal, in de vorm van video-items en krantenartikelen. Hierin vertelt een bewoner over zijn/haar binding met de zaailing. De verhalen zijn uitgezonden op RTV Utrecht en geplaatst in de papieren versie en de digitale versie van de DUIC van 9 september tot 1 december 2021. • Het project is tentoongesteld in het Centraal Museum als onderdeel van de tentoonstelling ‘De botanische

Revolutie’ van 9 september 2021, in eerste instantie tot 9 januari 2022, maar nu verlengd tot 1 mei 2022 • Er zijn 3 zaailingenwandelingen met belangstellenden in de binnenstad uitgevoerd als onderdeel van de tentoonstelling in het Centraal Museum. • We hebben een statuslabel ontwikkeld en uitgegeven. Met de statuslabels, die Utrechters op kunnen hangen aan een zaailing, kan worden aangeven dat zij waarde hechten aan deze zaailing. Utrechters konden de zaailingen melden op de website. • We hebben contact gelegd met de gemeente over het project en de mogelijkheden om als gemeente contact te hebben met bewoners over hun gemelde zaailing.

Hier is vervolg op nodig. De informatie over dit project is verzameld op de website www.toevalliggroen.nl

Vergroen je boomspiegel

In 2021 hebben we deze actie voor het tweede jaar georganiseerd samen met de Guerrilla Gardeners en de gemeente Utrecht. Op 9 oktober vierden we het Boomspiegelfeest met het thema ‘Een feestje voor de beestjes’. In aanloop naar deze dag hebben wij alle inwoners van Utrecht uitgenodigd om een boomspiegel - de kale ruimte rondom een boom - te adopteren. Als onderdeel van de campagne kon elke Utrechter, die vóór 9 oktober via www.zetutrechtinbloei.nl een boomspiegel adopteerde, gratis plantjes ophalen bij een van de vijf stadsboerderijen van Utrecht Natuurlijk. De geadopteerde boomspiegel hebben wij doorgegeven aan Stadsbedrijven van de gemeente Utrecht, zodat zij konden zorgen voor een markering die voorkomt dat er geschoffeld wordt in die boomspiegel. In totaal hebben 270 Utrechters meegedaan en gezamenlijk zijn er 370 nieuwe boomspiegels geadopteerd. Een wormenhotel is een gezamenlijke compostbak voor een buurt waarin met behulp van wormen compost gemaakt wordt. Een groep buurtbewoners beheert samen een ‘hotel’ en gebruikt dat om groenafval te composteren. Zij gebruiken de opbrengst (compost) in hun tuin, boomspiegel of zelfbeheerproject. In 2021 is een wormenhotel neergezet bij Nieuw Welgelegen. De bewoners hebben zelf de buitenkant van het wormenhotel gemaakt, met Utrechts afvalhout en onder begeleiding van Buurman Utrecht en Compostier. Het is een prachtig exemplaar geworden dat echt iets toevoegt aan de buurt. Bewoners zijn er supertrots op en de eerste oogst is al gebruikt in de buurttuinen. Het wormenhotel was ook onderdeel van de fietstocht Mooi Groen West, langs geslaagde groene initiatieven.

Bomenuitdeelactie

De gemeente Utrecht vroeg onze hulp bij de bomenuitdeelactie in het kader van het 900-jarig bestaan van Utrecht. Het ging om het uitdelen van 6 verschillende soorten bomen waarvoor Utrechters zich vooraf hadden aangemeld bij de gemeente. Door de coronamaatregelen in het voorjaar van 2021 was het niet mogelijk om de belangstellenden op een veilige manier hun boom af te laten halen bij een gemeentelocatie. Op Steede Hoge Woerd, op dat moment gesloten voor publiek, en onze Stadstuin Plutodreef konden we wel op een veilige manier het afhalen organiseren. Ook zorgden wij voor informatie over het planten van de boom zodat die op een goede manier in de grond gezet kon worden.

Botanisch stoepkrijten

Eind mei 2021 vroeg de gemeente aandacht voor bijzondere planten die in Utrecht op straat groeien. Op 100 plekken in de Utrechtse binnenstad werden 10 verschillende, beschermde stoepplanten voorzien van namen, met tijdelijke, milieuvriendelijke graffiti. Van 29 mei tot en met 6 juni organiseerden wij samen met de gemeente Utrecht, het IVN en de Vereniging voor Veldbiologie (KNNV) de stoepplantjesweek. In die periode waren er gratis pakketjes met stoepkrijt en zoekkaarten op te halen bij onze stadsboerderijen, met daarop 10 veelvoorkomende planten die groeien tussen de Utrechtse stoeptegels, zoals de paardenbloem, het madeliefje en de rode klaver. Plant gevonden? Dan was het de bedoeling om de naam van de plant op de stoep te krijten, zodat andere Utrechters konden zien wat er groeit.

Podcast Anders Utrecht

In de zomer van 2021 vroeg het netwerk Anders Utrecht onze medewerking aan een aflevering voor een podcastserie over duurzaamheid in de stad. Het onderwerp was het belang van de natuurlijke omgeving en stedelijk groen in de stad Utrecht. Anneke Wensing en Merel de Koning van de actiegroep Amelisweerd Niet Geasfalteerd werkten ook mee aan deze aflevering. In maart 2022 is de podcast online gezet. Hieronder de link naar de aflevering: Soundcloud en Spotify

Vlinderstratenproject

Steede Hoge Woerd was partner van het Vlinderstratenproject van de Vlinderstichting: een project waarin Groene Trainees de wijk met vlinderstraatnamen rond Groot Zandveld in Leidsche Rijn ook écht vlindervriendelijk gaan maken. De trainees werkten aan vlindervriendelijke inrichting, bewustwording bij bewoners over de vlinders van ‘hun’ straatnaam en aan activiteiten op scholen. In 2021 zijn hiervoor plannen gemaakt die in het voorjaar van 2022 worden uitgevoerd.

AKWAGLOT

Op 15 september werkten we als lid van het gesprekspanel mee aan het Impact Café met als onderwerp ‘Utrecht van morgen’. Het Impact Café wordt georganiseerd voor en door studenten van Universiteit Utrecht en heeft als doel dilemma’s op het gebied van duurzaamheid te verduidelijken, en te bespreken hoe bewustzijn kan worden omgezet in concrete acties. Het café vond plaats op het AKWAGLOT-platform. Dit platform was tijdelijk en lag op de Catharijnesingel ter ere van het Lustrum van de Universiteit Utrecht.