Rocznik Śląskiej Nauki 2024 / Chronicles of Silesian Science: 2024

Klimat i środowisko

Lekkie, ekologiczne i ekonomiczne stale dla branży automotive. Wysokowytrzymałe stale wielofazowe o dużej absorbcji energii zderzenia (Politechnika Śląska)

BERA Centrum Logistyczno-Naukowe na Svalbardzie (Uniwersytet Śląski w Katowicach)

Centrum Ekonomii Zmian Klimatu (Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach)

Innowacyjne (bio)katalizatory w służbie środowiska (Politechnika Śląska)

Zdrowie i jakość życia

Naukowcy SUM opracowali nowy oksygenator.

Czy to następca ECMO?

(Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach)

System obiektywnej oceny i wspomagania wczesnego rozwoju dziecka (OSESEC) (Akademia Wychowania

Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach)

Innowacyjny lek abelacimab dla pacjentów z migotaniem przedsionków (Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach)

Nowe wyposażenie karetek (Uniwersytet Śląski w Katowicach)

Infiltrant dentystyczny. Nowa broń w walce z próchnicą.

Patent naukowców ze Śląskiego Uniwersytetu Medycznego (Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach)

Przemysły przyszłości

Badania nad stanem psychologicznym astronautów na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (Uniwersytet Śląski w Katowicach)

Węgiel 2.0 – materiały przyszłości na bazie nanostruktur węglowych (Politechnika Śląska)

Badania nad gospodarką cyfrową (Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach)

Mapowanie growej biopolityki. Paradygmaty immunizacji w grach cyfrowych (Uniwersytet Śląski w Katowicach)

Badania nad transformacją rynku płatności detalicznych (Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach)

Introduction

Climate and Environment

Lightweight, Eco- and Budget-Friendly Steel for Automotive Industry: Multiphase Advanced HighStrength Steels with High Crash Energy Absorption (Silesian University of Technology)

BERA Logistics and Research Centre on Svalbard (University of Silesia in Katowice) Centre for Economics of Climate Change (University of Economics in Katowice) Innovative (bio)catalysts in the service of the environment (Silesian University of Technology)

Health and Quality of Life

Scientists from the Medical University of Silesia have developed a new oxygenator. Is this the successor to ECMO? (Medical University of Silesia in Katowice)

Objective System for Evaluation and Support of Early Childhood (OSESEC)

(Academy of Physical Education in Katowice)

Innovative Abelacimab Treatment for Patients with Atrial Fibrillation (Medical University of Silesia in Katowice) New Ambulance Equipment (University of Silesia in Katowice)

Dental Infiltrant. New Weapon in Fight Against Tooth Decay. Patent by Scientists from Medical University of Silesia (Medical University of Silesia in Katowice)

Industries of the Future

Research on Psychological State of Astronauts at International Space Station (University of Silesia in Katowice)

Coal 2.0 – Materials of Future Based on Carbon Nanostructures (Silesian University of Technology)

Research on Digital Economy (University of Economics in Katowice)

Mapping Game Biopolitics. Immunological Paradigms in Video Games (University of Silesia in Katowice)

Research on Transformation of Retail Payments Market (University of Economics in Katowice)

Innowacje społeczne

Badania nad zachowaniami konsumentów i konsumpcji (Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach) Większości kwalifikowane w niewiększościowych mechanizmach. W kierunku nowej teorii superwiększości w sądowej kontroli konstytucyjności prawa (Uniwersytet Śląski w Katowicach)

Miejski System Informacji (MSI) dla Metropolii GZM (Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach)

Dziedzictwo przemysłowe i kulturowe

Realizacja konserwatorska w kościele św. Józefa w Sadowie (Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach)

Apostolstwo Chorych. 100-letnie doświadczenie duchowe – podstawy teologiczne – perspektywy pastoralne (Uniwersytet Śląski w Katowicach)

Kreacja i krytyka

Premiera opery „Ja Şeküre” – muzyka i libretto Aleksander Nowak (Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach)

Kuratorka wystawy Przyleganie, Galeria Rondo Sztuki, Katowice (Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach)

Czteropłytowe wydanie albumu z pieśniami i kompozycjami instrumentalnymi śląskiego kompozytora

Witolda Szalonka (Uniwersytet Śląski w Katowicach)

Podwójna platynowa płyta Pawła Tomaszewskiego za współautorstwo albumu „Czułe Struny” Natalii Kukulskiej (Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach)

Wielokrotnie nagradzany film „Biała odwaga” w reżyserii

Marcina Koszałki (Uniwersytet Śląski w Katowicach)

Ewa Tracz jako Elettra w „Idomeneo” Wolfganga

Amadeusza Mozarta na finałowym koncercie Międzynarodowego Festiwalu Muzycznego Opera

Rara Kraków (2024) (Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach)

Zakończenie

Social Innovations

Research on Consumer Behaviour and Consumption Trends (University of Economics in Katowice)

Qualified Majorities in Non-Majoritarian Mechanisms: Towards New Theory of Super-Majority in Judicial Review of Constitutionality of Law (University of Silesia in Katowice)

Urban Information System for the Metropolis GZM (Academy of Fine Arts and Design in Katowice)

Industrial and Cultural Heritage

Conservation Work at St Joseph’s Church in Sadów (Academy of Fine Arts and Design in Katowice)

The Apostolate of the Sick: 100 Years of Spiritual Experience – Theological Foundations – Pastoral Perspectives (University of Silesia in Katowice)

Creation and Criticism

World Premiere of I Şeküre – Music and Libretto by Aleksander Nowak (The Karol Szymanowski Academy of Music in Katowice)

Curator of the Exhibition Adherence, Rondo Sztuki Gallery, Katowice (Academy of Fine Arts and Design in Katowice)

Four-Disc Edition of Album with Songs and Instrumental Compositions by Silesian Composer Witold Szalonek (University of Silesia in Katowice)

Paweł Tomaszewski’s Double Platinum for Co-writing Album Czułe Struny by Natalia Kukulska

(The Karol Szymanowski Academy of Music in Katowice)

The award-winning film White Courage by Marcin Koszałka (University of Silesia in Katowice)

Ewa Tracz as Elettra in Wolfgang Amadeus Mozart’s Idomeneo at Final Concert of Opera Rara Kraków

International Music Festival (2024)

(The Karol Szymanowski Academy of Music in Katowice)

Conclusion

Katowice was the first city in Central and Eastern Europe to be awarded the title of European City of Science and the last to be recognised by the European Commission for its activities in science communication. The publication you are currently reading is the first in a series designed to present groundbreaking scientific research and achievements in Silesian science by employees of the Academic Consortium –Katowice City of Science in 2024.

The consortium consists of:

⬎ Karol Szymanowski Academy of Music in Katowice,

⬎ Academy of Fine Arts and Design in Katowice,

⬎ Academy of Physical Education in Katowice,

⬎ Silesian University of Technology,

⬎ Medical University of Silesia in Katowice,

⬎ University of Economics in Katowice,

⬎ University of Silesia in Katowice (leader).

Historical background

The Upper Silesia has boasted its own science for a century now. Since the first decades of the 20th century, an academic culture began to develop in the shadow of the large-scale industry that dominated the region. More and more public universities sprang up in Katowice and the surrounding cities: from the Karol Szymanowski Academy of Music, the University of Economics, the Silesian University of Technology, the Medical University of Silesia,

the Jerzy Kukuczka Academy of Physical Education to the Academy of Fine Arts and Design.

The oldest university amongst them is the Karol Szymanowski Academy of Music in Katowice, which has its origins in the National Music Conservatory founded in 1929 by Witold Friemann. The academy’s patron is an outstanding Polish composer, a representative of Young Poland in music.

Another is the University of Economics in Katowice, which was established in December 1936 and held its first inauguration of the academic year in January 1937. It operated as the Academy of Economics for many years, and has held the university title since 2010.

Third in order is the Silesian University of Technology, inaugurated in 1945. Its study plans and curricula were based on models taken from the Lviv Polytechnic National University, and, at the beginning, it was mainly its former employees who formed the professorial staff.

The Medical University of Silesia was established in 1948. The university initially operated as the Medical Academy, then as the Medical Academy of Silesia, then the Ludwik Waryński Medical Academy of Silesia until it attained the rank of university in 2007.

Twenty years later, in 1968, the University of Silesia was founded. The university began by educating fewer than 6,000 students in four

faculties. Today – with nearly 24,000 students and doctoral students – it is the largest public university in the region.

The sixth university in this group, according to its foundation date, is the Academy of Physical Education in Katowice. The tradition of training physical education teachers and instructors of various sports disciplines in Katowice dates back to 1952 when the Physical Education Secondary School was established. In 1970, the Higher School of Physical Education was established, soon to be transformed into the Academy of Physical Education. In 2008, it took Jerzy Kukuczka, a prominent Polish alpinist and Himalayan climber, as its patron.

The Academy of Fine Arts and Design in Katowice is the youngest. It received the status of an independent institution in 2001, but its origins go back as far as 1947. At first, the academy functioned as a branch of the Wrocław State School of Fine Arts, and then, from 1952, it operated within the structures of the Academy of Fine Arts in Kraków.

Today, each of these universities is one of the leading higher education institutions in the country. Over the years, it has become apparent that a thriving academic community has emerged in the industrial region, representing a wide range of sciences – from exact and natural sciences, engineering and technology, through medical sciences, health sciences, humanities, social sciences to art and music.

Uniwersytet Śląski w

Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach

Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach

University of Silesia in Katowice

Academy of Physical Education in Katowice

Academy of Fine Arts and Design in Katowice

Katowicach

Klimat i środowisko

Climate and Environment

Lekkie, ekologiczne i ekonomiczne stale dla branży

automotive.

Wysokowytrzymałe stale wielofazowe o dużej absorbcji energii zderzenia

prof. dr hab. inż. Adam Grajcar – profesor nauk inżynieryjno-technicznych w dyscyplinie inżynieria materiałowa związany od ponad 25 lat z Politechniką Śląską.

dr inż. Aleksandra Kozłowska – doktor nauk inżynieryjno-technicznych w dyscyplinie inżynieria materiałowa, obroniła doktorat w roku 2020 na Politechnice Śląskiej.

dr inż. Adam Skowronek – doktor nauk inżynieryjno-technicznych w dyscyplinie inżynieria materiałowa, obronił doktorat w roku 2023 na Politechnice Śląskiej.

dr inż. Mateusz Morawiec – doktor nauk inżynieryjno-technicznych w dyscyplinie inżynieria materiałowa, obronił doktorat w roku 2023 na Politechnice Śląskiej.

Stal będąca podstawowym materiałem konstrukcyjnym na świecie na pierwszy rzut oka nie jest kojarzona z nowoczesnymi materiałami. Jednak ze względu na swój szeroki zakres własności mechanicznych i technologicznych, możliwość wielokrotnego recyklingu i niskie koszty wytwarzania jest ona nadal podstawowym materiałem konstrukcyjnym. Co więcej, postęp w zakresie nowych technologii wytwarzania w ostatniej dekadzie oraz wymagania odnośnie do ograniczenia emisji CO2, rozwój elektromobilności i zwrot w kierunku tzw. „zielonej stali”, zaowocowały renesansem przemysłu stalowego i opracowaniem wielu innowacyjnych materiałów i technologii. Obecnie na świecie wiodące ośrodki naukowe intensywnie rozwijają nowe gatunki stali konstrukcyjnych o niespotykanym dotąd zakresie własności mechanicznych i eksploatacyjnych, a siłą napędową tego rozwoju jest silna konkurencja ze stopami lekkimi, tj. stopami Al i Mg oraz materiałami kompozytowymi, które jednak mają wiele ograniczeń i są niekoniecznie akceptowalne ekonomicznie w produkcji masowej. Szczególnie intensywny rozwój obserwuje się w stalach przeznaczonych dla sektora motoryzacyjnego, gdzie projektowane są rozwiązania mające na celu ograniczenie zanieczyszczenia środowiska oraz zwiększające bezpieczeństwo użytkowników pojazdów. W tym kontekście nowoczesne stale będą nadal podstawowym materiałem konstrukcyjnym XXI wieku. Najnowsze światowe badania w tej dziedzinie stanowią wysokowytrzymałe, a jednocześnie plastyczne stale wielofazowe z dużym udziałem fazy austenitycznej, projektowane na blachy, odkuwki, druty i pręty. Połączenie tych własności nie jest możliwe w przypadku stali konwencjonalnych, dla których wytrzymałość rośnie kosztem zmniejszenia plastyczności i odwrotnie.

Zespół prof. Adama Grajcara od wielu lat realizuje z powodzeniem wiele projektów związanych z tą tematyką badawczą, udowadniając, że stal może być ciekawym obiektem pasji naukowej, łącząc przyjemne z pożytecznym. Zespół realizuje zarówno badania podstawowe finansowane przez NCN, jak i badania stosowane finansowane przez NCBiR. Widoczność i osiągnięcia międzynarodowe grupy zostały ostatnio docenione przez uzyskanie projektu badawczego od International Zinc Association (USA), największego na świecie towarzystwa związanego z cynkowaniem nowoczesnych produktów stalowych. W realizowanych projektach badawczych grupa rozwiązuje problemy naukowe dotyczące obniżenia masy nowych gatunków stali, jednoczesnego zwiększenia wytrzymałości, plastyczności i energochłonności w przypadku kolizji, wykorzystania złomu stalowego dla recyklingu, cynkowalności stali, itp. Ponadprzeciętne własności mechaniczne są możliwe do uzyskania dzięki kompleksowemu wykorzystaniu różnych mechanizmów strukturalnych w tym indukowanej odkształceniem przemianie austenitu w martenzyt (efekt TRIP – Transformation Induced Plasticity), intensywnemu bliźniakowaniu mechanicznemu (efekt TWIP – Twinning Induced Plasticity) oraz ultradrobnoziarnistości i utwardzaniu wydzieleniowemu.

BERA Centrum Logistyczno-Naukowe na Svalbardzie

dr Dariusz Ignatiuk – geofizyk, glacjolog, kierownik Centrum BERA oraz Przewodniczący Centrum Studiów Polarnych i Polskiego Konsorcjum Polarnego. Zajmuje się modelowaniem bilansu masy i wymiany energii lodowców, hydrologią, geofizyką i meteorologią Arktyce.

mgr Katarzyna Stachniak – geograf, hydrolog, manager Centrum BERA, doktorantka Międzynarodowej Środowiskowej Szkoły Doktorskiej przy Centrum Studiów Polarnych w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Specjalizuje się w badaniach hydrologii zlewni zlodowaconych.

Zespół Centrum BERA: – dr Dariusz Ignatiuk – kierownik, Uniwersytet Śląski w Katowicach; dr hab. Mateusz Moskalik – Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie; mgr Wojciech Moskal – Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk w Sopocie; dr Krzysztof Rymer – Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu; dr hab. Ireneusz Sobota, prof. UMK – Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; prof. dr hab. Mateusz Strzelecki – Uniwersytet Wrocławski; dr hab. Sławomir Terpiłowski, prof. UMCS – Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Zrozumienie procesów zachodzących na Ziemi to nie tylko interesujący problem naukowy. Jest to również konieczne dla zapewnienia naszemu gatunkowi bezpiecznego rozwoju. W wielkim projekcie coraz lepszego modelowania zachodzących na naszej planecie zmian współpracują przedstawiciele niemal wszystkich dyscyplin badawczych, od mikrobiologów przez fizyków obliczeniowych, aż po urbanistów. Jedną z kluczowych ról odgrywają też naukowcy prowadzący badania terenowe. Nie wszystko da się przeliczyć w symulacji komputerowej lub zmierzyć z satelity: czasem trzeba trochę się „pobrudzić”: spakować ciepłe ubranie, wiertnicę do lodu i wybrać się na arktyczne lodowce.

Centrum Studiów Polarnych (CSP) przy Uniwersytecie Śląskim w Katowicach od lat prowadzi badania na wyspie Spitsbergen, należącej do norweskiego Archipelagu Svalbard. Są one jedną z ważnych cegiełek w globalnym systemie nauk o Ziemi; cytowane były m.in. w 6. Raporcie IPCC: jednym z najistotniejszych dokumentów naukowych podsumowujących obecny stan wiedzy o zmianach klimatu.

W 2024 nastąpił nowy etap w organizacji badań naukowych na Spitsbergenie, zarówno dla polskiego, jak i międzynarodowego środowiska badaczy Arktyki. Pięć uniwersytetów z Katowic, Wrocławia, Poznania, Torunia i Lublina oraz dwa instytuty Polskiej Akademii Nauk z Sopotu i Warszawy utworzyły Centrum Logistyczno-Naukowego na Svalbardzie BERA. Nazwa BERA pochodzi z języka staronordyckiego i oznacza samicę niedźwiedzia polarnego.

Priorytetowym celem Centrum BERA jest prowadzenie badań i monitoringów. – Naukowcy z Uniwersytetu Śląskiego od lat 70. XX wieku prowadzą działania na Spitsbergenie, naszym największym dorobkiem naukowych są badania glacjologiczne – mówi

dr Ignatiuk. – Głównym obiektem naszych studiów jest kriosfera, a szczególnie badania lodowców cielących się, czyli tych, które uchodzą do morza i produkują góry lodowe. Polskie zespoły badawcze aktywnie prowadzą badania oraz monitoringi z zakresu geofizyki, mikrobiologii, ekosystemów lądowych, morskich, permafrostu, degradacji wybrzeży, hydrologii, pokrywy śnieżnej oraz lodowców. Badania te prowadzone są w oparciu o infrastrukturę Centrum BERA, w tym pracownię pozwalającą na wstępną obróbkę zebranych próbek celem ograniczenia ich pojemności i rozmiaru oraz dokonania wstępnych analiz.

Kolejnym celem Centrum BERA jest wsparcie logistyczne i organizacyjne badań, w szczególności dla polskich uniwersyteckich stacji polarnych, oraz całorocznej Polskiej Stacji Polarnej Hornsund, Instytutu Geofizyki PAN. Działania te w dużej mierze skupiają się na ograniczeniu śladu węglowego prowadzonych badań.

Trzecim ważnym zadaniem jest wsparcie edukacji i rozwoju współpracy partnerów polskich i zagranicznych poprzez udostępnienie przestrzeni dla organizacji szkoleń, warsztatów, wykładów naukowych czy spotkań branżowych dla takich podmiotów jak międzynarodowe konsorcjum SIOS, Svalbard Science Forum lub Polskie Konsorcjum Polarne.

Większość zespołów realizujących prace badawcze na Spitsbergenie dociera do Arktyki przez Longyearbyen, stolicę Svalbardu, rozpoczynając w tym miejscu swoje badania lub przygotowania do nich. Centrum BERA od pierwszych dni swojego funkcjonowania wykazało potrzebę swojego istnienia. W 2024 roku z Centrum skorzystało ponad 80 osób, a był to dopiero pierwszy testowy sezon. Nawiązano także międzynarodową współpracę z naukowcami z m.in. Norwegii, Litwy i Włoch oraz konsorcjum SIOS . Plany na kolejne lata są jeszcze ambitniejsze!

BERA Logistics and Research Centre on Svalbard

Understanding the processes taking place on Earth is not only an interesting scientific problem, but it is also necessary to ensure the safe progress and development of our species. Representatives of almost all research disciplines, from microbiologists to computational physicists and urban planners, are cooperating on a major project to improve the modelling of changes taking place on our planet. Scientists conducting field research also play a key role. Not everything can be calculated in a computer simulation or measured from a satellite: sometimes you have to get your hands dirty, pack warm clothes and an ice drill, and head out to the Arctic glaciers.

The Centre for Polar Studies (CSP) at the University of Silesia in Katowice has been conducting research on the island of Spitsbergen, part of the Norwegian Svalbard archipelago, for many years. This research constitutes an important building blocks in the global Earth science system; it has been cited, among others, in the IPCC Sixth Assessment Report— one of the most important scientific documents summarising the current state of knowledge on climate change.

A new stage in the organisation of scientific research on Spitsbergen began in 2024, both for the Polish and international community of Arctic researchers. Five universities from Katowice, Wrocław, Poznań, Toruń, and Lublin, as well as two institutes of the Polish Academy of Sciences from Sopot and Warsaw, have joined their forces and established the BERA Logistics and Research Centre on Svalbard. The name BERA comes from Old Norse and means a female polar bear.

The priority objective of the BERA Centre is to conduct research and monitoring. “Scientists from the University of Silesia have been conducting activities on Spitsbergen since the 1970s. Our greatest scientific output involves glaciological research”, says Ignatiuk, PhD.

“The main object of our studies is the cryosphere, especially calving glaciers, i.e. those that flow into the sea and produce icebergs. Polish research teams are actively conducting research and monitoring in geophysics, microbiology, terrestrial and marine ecosystems, permafrost, coastal degradation, hydrology, snow cover, and glaciers. Research is conducted using the BERA Centre’s infrastructure, including a laboratory for the initial processing of collected samples to reduce their volume and size and to perform preliminary analyses”.

Another objective of the BERA Centre is to provide logistics and organisational support for research, in particular for Polish university polar stations and the year-round Polish Polar Station Hornsund managed by the Institute of Geophysics of the Polish Academy of Sciences. These activities largely focus on reducing the carbon footprint of the research conducted.

The third important task is to support education and the development of cooperation between Polish and foreign partners by providing space for the organisation of training sessions, workshops, lectures, and industry meetings for such entities as the international SIOS consortium, the Svalbard Science Forum, and the Polish Polar Consortium.

Most of the teams conducting research on Spitsbergen reach the Arctic via Longyearbyen, the capital of Svalbard, where they begin their research or preparations for it. From the very first days of its operation, the BERA Centre has clearly demonstrated the need for its existence. In 2024, over 80 people used the Centre, and this was only its first test season. International cooperation was also established with scientists from Norway, Lithuania, Italy and the SIOS consortium, among others. The plans for the coming years are even more ambitious!

Dariusz Ignatiuk, PhD – geophysicist and glaciologist, Head of the BERA Centre and Chair of the Centre for Polar Studies and the Polish Polar Consortium. He specialises in modelling glacier mass balance and energy exchange, hydrology, geophysics and meteorology in the Arctic.

Katarzyna Stachniak, MSc – geographer and hydrologist, Manager of the BERA Centre, doctoral student at the International Environmental Doctoral School associated with the Centre for Polar Studies at the University of Silesia in Katowice She specialises in research on the hydrology of glacierised catchment areas.

Members of the BERA Centre: Dariusz Ignatiuk, PhD – Head, University of Silesia in Katowice; Mateusz Moskalik, PhD, DSc – Institute of Geophysics, Polish Academy of Sciences in Warsaw; Wojciech Moskal, MSc – Institute of Oceanology, Polish Academy of Sciences in Sopot; Krzysztof Rymer, PhD – Adam Mickiewicz University in Poznań; Ireneusz Sobota, PhD, DSc, Assoc. Prof. –Nicolaus Copernicus University in Toruń; Prof. Mateusz Strzelecki – University of Wrocław; Sławomir Terpiłowski, PhD, DSc, Assoc. Prof. – Maria Curie-Skłodowska University in Lublin.

University of Silesia in Katowice

Centrum Ekonomii Zmian Klimatu

dr hab. Monika Wieczorek-Kosmala, prof. UE – profesor w Katedrze Badań Strategicznych i Regionalnych, autorka licznych prac naukowych, kierownik i realizator wielu projektów. Obszar zainteresowań obejmuje m.in. zarządzanie ryzykiem zmian klimatu w organizacjach, zieloną transformację, raportowanie ESG, konsekwencje dekarbonizacji.

dr hab. Julia Włodarczyk, prof. UE – profesor w Katedrze Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach. Obszar zainteresowań obejmuje m.in.: mikro- i makroekonomiczne analizy zjawisk związanych z heterogenicznością podmiotów, przepływami pieniężnymi oraz przepływami informacji.

prof. dr hab. Tomasz Ingram – kierownik

Katedry Przedsiębiorczości i Zarządzania

Innowacyjnego. Zajmuje się m.in. kreatywnością i innowacją dla odporności organizacyjnej w obliczu zmian klimatycznych, w tym inicjatywami zarządzania talentami oraz przywództwem w procesie odporności organizacyjnej.

dr Marcin Baron – adiunkt w Katedrze Badań Strategicznych i Regionalnych, członek oraz ekspert licznych gremiów zajmujących się innowacyjnością gospodarki i polityką regionalną. Bada nierówności wynikające z zielonej transformacji oraz wyzwania dla regionów zależnych od węgla.

i zielone technologie wspierające neutralność klimatyczną, budowanie odporności organizacji wobec ryzyka klimatycznego czy postawy gospodarstw domowych i przedsiębiorstw wobec zmian klimatu i związane z tym wyzwania. Z założenia siłą zespołu Centrum jest interdyscyplinarne podejście oraz dążenie do możliwie wysokiego umiędzynarodowienia podejmowanych aktywności. Katowiccy badacze współpracują ściśle z naukowcami z Europy (min. Wielkiej Brytanii, Holandii, Włoch, Czech, Słowacji) oraz USA, z których wielu działa w zbliżonych tematycznie Centrach.

Ekonomia zmian klimatu to młoda dyscyplina, która tworzy ważny aspekt interdyscyplinarnego podejścia do problemu zmian klimatycznych na świecie. Proces przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną czy wdrażania efektywnych sposobów adaptacji do zmian klimatu wymaga analizy ekonomicznych aspektów tych działań oraz wsparcia mobilizacji kapitału dla osiągnięcia celów neutralności klimatycznej.

Z inicjatywy pracowników Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (M. Wieczorek-Kosmala, M. Baron, T. Ingram), w 2022 r. rozpoczęto pracę nad utworzeniem na Uniwersytecie Ekonomicznym Centrum Ekonomii Zmian Klimatu z zamiarem budowania wizerunku Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach jako silnego i prężnego ośrodka prowadzącego działalność naukową w tej nowej dyscyplinie. Ważną rolę w procesie inicjacji Centrum odegrało wsparcie finansowe pozyskane w ramach projektu Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (NAWA).

Zespół Centrum tworzą pracownicy Uniwersytetu, których aktywność naukowa koncentruje się wokół zagadnień takich, jak np. rozwój zielonej gospodarki, inwestycje w nowe

Projekty naukowe, eksperckie i edukacyjne, realizowane przez naukowców współpracujących w ramach Centrum finansowane są ze środków Komisji Europejskiej (Program Horyzont, Partnerstw Strategicznych i Aliansów na rzecz innowacji Erasmus+), NCBiR, RID oraz Metropolitalnego Funduszu Wspierania Nauki. Zespół Centrum stawia sobie za cel nie tylko realizację przedsięwzięć badawczych i edukacyjnych, ale także upowszechnianie wiedzy o ekonomii zmian klimatu i wspieranie młodych naukowców. Cykliczne konferencje i debaty (InCECC – International Conference on Economics in Climate Change, specjalne sesje i dyskusje podczas IWD – International Women’s Day Conference in Economics, Finance & Management; Climate Vibes i Climate Moods Debates) organizowane są przez zespół Centrum z zamiarem realizacji ważnej misji społecznej, jaką jest wspieranie wszelkich podmiotów w działaniach podejmowanych na rzecz neutralności klimatycznej i w procesie adaptacji do zmian klimatycznych. Równolegle we wszystkich działaniach zespół Centrum dąży do aktywnego włączania młodych pracowników nauki, kierując się ideą mentorskiego modelu współpracy.

Członkowie zespołu Centrum: od 2022 r: M. Wieczorek-Kosmala, M. Baron, T. Ingram, od 2023 r. J. Włodarczyk, D. Bochańczyk-Kupka, A. Losa, A. Urbanek, S. Słupik, od 2025 r. P. Rutecka, B. Lisicki.

Centre for Economics of Climate Change

Economics of climate change is a young discipline and an important aspect of the interdisciplinary approach to the global problem of climate change. Transitioning to a low-carbon economy and implementing effective ways of adapting to climate change requires an analysis of the economic aspects of these activities and support in mobilising capital to achieve climate neutrality goals.

In 2022, on the initiative of employees from the University of Economics in Katowice (M. Wieczorek-Kosmala, M. Baron, T. Ingram), works to establish the Centre for Economics of Climate Change at the University of Economics began with the intention of building the image of the University as a strong and vibrant centre conducting scientific activities in this new discipline. Financial support obtained through the National Agency for Academic Exchange (NAWA) project played an important role in the Centre’s initiation.

The Centre’s team consists of university employees whose research activities focus on such issues as the development of the green economy, investments in new and green technologies supporting climate neutrality, building the organisational resilience to climate risk, and the attitudes of households and businesses towards climate change and the associated challenges. The Centre is characterised by its interdisciplinary approach and the pursuit of the highest possible degree of internationalisation of its activities. The researchers in Katowice collaborate closely with scientists from Europe (including the UK, the Netherlands, Italy, Czechia, and Slovakia) and the USA, many of whom work in thematically related centres.

The scientific, expert, and educational research projects carried out by the scientists cooperating within the Centre are financed by the European Commission (Horizon Programme, Erasmus+ Partnerships and Alliances for Innovation), the Polish National Centre for Research and Development, the Regional Excellence Initiative, and the Metropolitan Science Support Fund. The Centre sets out not only to conduct research and educational projects, but also to disseminate knowledge about the economics of climate change and to support young researchers. Regular conferences and debates (InCECC – International Conference on Economics in Climate Change, special sessions and discussions during the IWD – International Women’s Day Conference in Economics, Finance & Management; Climate Vibes and Climate Moods Debates) are organised by the Centre to fulfil an important social mission of supporting all entities in their efforts towards climate neutrality and in the process of adapting to climate change. At the same time, the Centre strives to actively involve young scientists in all its activities, guided by the idea of a mentoring model of cooperation.

Centre members: since 2022: M. Wieczorek-Kosmala, M. Baron, T. Ingram, since 2023: J. Włodarczyk, D. Bochańczyk-Kupka, A. Losa, A. Urbanek, S. Słupik, since 2025: P. Rutecka, B. Lisicki.

Monika Wieczorek-Kosmala, PhD, DSc, Assoc. Prof. – Professor at the Department of Strategic and Regional Research. Her areas of interest include, climate change risk management in organisations, green transition, ESG reporting and consequences of decarbonisation.

Marcin Baron, PhD – Assistant Professor at the Department of Strategic and Regional Research, member and expert of numerous bodies dealing with economic innovation and regional policy.

Prof. Tomasz Ingram – Head of the Department of Entrepreneurship and Innovative Management. His areas of interest include creativity and innovation for organisational resilience in the face of climate change, including talent management initiatives and leadership in the organisational resilience process.

Julia Włodarczyk, PhD, DSc, Assoc. Prof. –Professor at the Department of Economics of the University of Economics in Katowice. Her areas of interest include: micro- and macroeconomic analyses of phenomena related to the heterogeneity of entities, cash flows and information flows.

Innowacyjne (bio)katalizatory w służbie środowiska

prof. dr hab. inż. Anna Chrobok – Prorektor ds. Nauki i Kształcenia Politechniki Śląskiej, specjalizuje się w katalizie chemicznej, technologii organicznej, projektowaniu katalizatorów i cieczach jonowych.

dr inż. Anna Wolny – naukowiec Wydziału Chemicznego Politechniki Śląskiej, specjalizuje się w biokatalizie i projektowaniu innowacyjnych biomateriałów.

dr inż. Piotr Latos – ekspert w dziedzinie katalizy, związany z Wydziałem Chemicznym, gdzie także pełni funkcję Prodziekana ds. Infrastruktury i Organizacji, specjalizuje się w projektowaniu innowacyjnych katalizatorów opartych na cieczach jonowych oraz enzymach.

się emisję niebezpiecznych zanieczyszczeń do atmosfery, gleby i wód. Wpisują się one w założenia gospodarki o obiegu zamkniętym.

Jedną z opracowanych technologii jest innowacyjna w skali światowej technologia produkcji ε-kaprolaktonu. ε-kaprolakton to monomer stanowiący surowiec do wytwarzania wysokomarżowego produktu w postaci biodegradowalnego polikaprolaktonu do zastosowań medycznych, takich jak powłoki w kapsułkach leków z kontrolowanym, stopniowym uwalnianiem leku w organizmie, bioresorbowalne nici chirurgiczne, degradowane implanty czy rusztowania dla tkanek. Technologia produkcji ε-kaprolaktonu została wdrożona do praktyki przemysłowej w firmie Grupa Azoty S.A. Ta energooszczędna i niskoodpadowa technologia wpisuje się realizację celów zrównoważonego rozwoju.

karboksylowych. Na szczególne wyróżnienie zasługuje metoda produkcji estrów kwasów karboksylowych C8-C18 i pochodzącego z biomasy i alkoholu furfurylowego, które są szeroko stosowane w przemyśle chemicznym i farmaceutycznym.

Badania prowadzące do innowacyjnych rozwiązań były finansowane przez Narodowe Centrum Nauki projekty Preludium oraz OPUS, nagrodą firmy BASF w konkursie „Drive Innovation – Rozwiązania dla Zrównoważonego Rozwoju” oraz wyróżnione na okładce prestiżowego czasopisma Green Chemistry (Royal Society of Chemistry) oraz ChemCatChem (Wiley).

Grupa prof. dr hab. inż. Anny Chrobok opracowała nowatorskie wysoko wyspecjalizowane (bio)katalizatory o projektowalnych właściwościach zastosowane dla czystych, nieszkodliwych dla środowiska technologii produkcji związków wysokomarżowych z sektora lekkiej syntezy. Poprzez implementację tych rozwiązań w praktyce przemysłowej ogranicza

Zaproponowane rozwiązania pozwoliły również na uzyskanie innowacyjnych, wysoce selektywnych, aktywnych i stabilnych biokatalizatorów, przyjaznych dla środowiska działających w łagodnych warunkach, niegenerujących szkodliwych odpadów ani niewymagających stosowania toksycznych substancji pośrednich. W opracowanych rozwiązaniach enzymy zostały unieruchomione na stałych matrycach w postaci krzemionki lub materiałów węglowych oraz zastosowane w układach ciągłych, w reaktorach przepływowych do produkcji estrów kwasów

Przedstawione rozwiązania przyciągnęły uwagę czołowych przedsiębiorstw polskiego przemysłu chemicznego, które dostrzegają w nich potencjał do wdrożeń na skalę przemysłową. Opracowywane technologie mogą przyczynić się do bardziej zrównoważonej i efektywnej produkcji chemicznej, wspierając proces zielonej transformacji. Ponadto wpisują się w globalne trendy związane z rozwojem gospodarki obiegu zamkniętego oraz redukcją śladu węglowego w przemyśle chemicznym. Dzięki innowacjom tworzonym w zespole śląska nauka zaznacza swoją obecność na międzynarodowej mapie badań nad zrównoważoną chemią, dostarczając rozwiązania, które mogą kształtować przyszłość nowoczesnych technologii na świecie.

Innovative (bio)catalysts in the service of the environment

The group of Prof. Eng. Anna Chrobok has developed innovative, highly specialised (bio) catalysts with designable properties used for clean, environmentally friendly production technologies of high-margin compounds from the light synthesis sector. Implementation of these solutions in industrial practice allows for the reduction of the emission of hazardous pollutants into the atmosphere, soil and water, on top on them being in line with the assumptions of a circular economy.

One of the technologies developed is the globally innovative technology for the production of ε-caprolactone. ε-caprolactone is a monomer that is a raw material for the production of a high-margin product in the form of biodegradable polycaprolactone for medical applications, such as coatings in drug capsules with controlled, gradual release of the drug in the body, bioresorbable surgical threads, degradable implants or tissue scaffolds. ε-caprolactone production technology has been implemented into industrial practice at Grupa Azoty S.A. This energy-saving and low-waste technology is consistent with the implementation of sustainable development goals.

The proposed solutions also enabled obtaining innovative, environmentally friendly, highly selective, active and stable biocatalysts, operating in mild conditions, not generating harmful waste and not requiring the use of toxic intermediates. In the developed solutions, enzymes were immobilised on solid matrices in the form of silica or carbon materials and used in continuous systems, in flow reactors for the production of carboxylic acid esters. Particularly noteworthy is the method of producing C8-C18 carboxylic acid esters derived from biomass and furfuryl alcohol, which are widely used in the chemical and pharmaceutical industries.

Research leading to these innovative solutions was financed by the National Science Centre within the Preludium and OPUS projects, awarded by BASF in the ‘Drive Innovation –Solutions for Sustainable Development’ competition and featured on the cover of the prestigious journal Green Chemistry (Royal Society of Chemistry) and ChemCatChem (Wiley).

The presented solutions have attracted the attention of leading companies in the Polish chemical industry, which see their potential for implementation on an industrial scale. The

technologies being developed can contribute to more sustainable and efficient chemical production, supporting the green transformation process. Moreover, they are in line with global trends related to the development of a circular economy and the reduction of the carbon footprint in the chemical industry. Thanks to the innovations developed by the team, Silesian science is making its presence known on the international arena of research on sustainable chemistry, providing solutions that can shape the future of modern technologies in the world.

Prof. Eng. Anna Chrobok – Vice-Rector for Research and Education at the Silesian University of Technology, she specialises in chemical catalysis, organic technology, catalyst design and ionic liquids. Author of numerous publications and patents, she combines science with industry, developing innovative chemical technologies and supporting young scientists.

Anna Wolny, PhD Eng. – scientist at the Faculty of Chemistry of the Silesian University of Technology, who specialises in biocatalysis and design of innovative biomaterials. She actively supports the green transformation of the chemical industry by developing modern catalysts for sustainable technologies. She is part of the European University programme EURECA-PRO, promoting innovations for the ecological development of the chemical industry.

Piotr Latos, PhD Eng. – expert in the field of catalysis, associated with the Faculty of Chemistry, where he also serves as Deputy Dean for Infrastructure and Organisation. He specialises in the design of innovative catalysts based on ionic liquids and enzymes. He effectively connects the world of science with industry, implementing developed solutions in processes carried out on an industrial scale.

Zdrowie i jakość życia

Health

Naukowcy SUM opracowali nowy oksygenator. Czy to następca ECMO?

dr n. med. Ewa Trejnowska – pracownik Kli niki Anestezjologii i Intensywnej Terapii (Ślą skie Centrum Chorób Serca w Zabrzu) oraz Wydziału Nauk Medycznych w Zabrzu (Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach).

na utlenowaniu (oksygenacji) krwi i eliminacji z niej dwutlenku węgla w oksygenatorze, z wykorzystaniem krążenia pozaustrojowego.

dr. hab. n. med. Szymon Skoczyński, prof. SUM – pracownik Katedry i Kliniki Chorób Płuc i Gruźlicy na Wydziale Nauk Medycznych w Zabrzu (Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach), specjalista w zakresie chorób układu oddechowego i patofizjologii oddychania.

dr. hab. Andrzej Swinarew, prof. UŚ – pracownik Instytutu Inżynierii Biomedycznej na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach.

Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Naukowcy Śląskiego Uniwersytetu Medycznego (SUM) w Katowicach opracowali koncepcję oksygenatora – urządzenia stosowanego u chorych z ciężką niewydolnością krążeniowo-oddechową. Czy wynalazek ma szansę zastąpić ECMO, które uratowało już życie wielu chorych?

Przypomnijmy, pozaustrojowa oksygenacja krwi (ECMO, ang. extracorporeal membrane oxygenation), jest techniką polegającą

ECMO stosowane jest tylko u chorych w potencjalnie odwracalnych stanach zagrożenia życia z bardzo ciężką niewydolnością oddechową i/lub krążeniową, u których nie udało się uzyskać odpowiedzi na dostępne na oddziałach intensywnej terapii konwencjonalne metody leczenia. Stosowano je m.in. u chorych w ciężkim stanie po przechorowaniu COVID-19.

ECMO nie leczy serca ani płuc, lecz daje choremu szansę na przeżycie okresu, w którym te narządy są niewydolne. Daje czas lekarzowi na leczenie choroby, która doprowadziła do skrajnej niewydolności krążeniowo-oddechowej.

Jak podał SUM, opracowane przez naukowców tej uczelni urządzenie OXiFlame zapewnia utlenowanie w warunkach znacznie bardziej zbliżonych do fizjologicznych. Urządzenie jest zbudowane z innych niż dotąd, opracowanych od podstaw materiałów. Charakteryzują się one gładką powierzchnią, zmniejszającą prawdopodobieństwo powstawania skrzeplin. Dodatkowo materiał porowaty jest wypełniany cząstkami antykoagulantu. Taka innowacja sprawia, że stworzony materiał „żyje”, podobnie jak ściana naczynia krwionośnego i podlega interakcji z przepływającą krwią. Czą-

steczki antykoagulantu, które podczas pracy urządzenia są ścinane z jego powierzchni przez przepływającą krew, są zastępowane przez nowe, które dyfundują (wypływają) na powierzchnię z wnętrza materiału, chroniąc go przed wykrzepianiem. Zjawisko to, wraz z funkcjonowaniem urządzenia, poprawia przepuszczalność dla gazów, która aktualnie w obecnie funkcjonującym ECMO pogarsza się wraz z czasem użytkowania.

Wykorzystane materiały umożliwiają też zastosowanie znacznie mniejszych stężeń tlenu niż w obecnie funkcjonujących urządzeniach. Dzięki tej innowacji możliwe będzie ograniczenie obserwowanego w obecnie funkcjonującym ECMO stresu oksydacyjnego, który nasila aktywację śródbłonka naczyń, aktywuje układ krzepnięcia oraz przyczynia się do aktywacji leukocytów, ich migracji i uogólnionej reakcji zapalnej. Zjawiska te są odpowiedzialne za takie powikłania, jak krwawienia, spowodowane między innymi aktywacją układu krzepnięcia w obecnie stosowanym oksygenatorze lub wykrzepianie w przypadku zbyt małej podaży antykoagulantu, grożą zatorami tętniczymi, między innymi udarami mózgu. Innymi częstym powikłaniami stresu oksydacyjnego są: zakażenia, sepsa, wstrząs septyczny. Stwarza to konieczność częstej wymiany obecnie funkcjonującego oksygenatora w ECMO – producenci rekomendują, by robić to co 14 dni.

System obiektywnej oceny i wspomagania wczesnego rozwoju dziecka

(OSESEC)

prof. dr hab. Andrzej Myśliwiec – profesor na Wydziale Fizjoterapii w Zakładzie Fizjoterapii Wieku Rozwojowego; specjalista w dziedzinie fizjoterapii, nauczyciel akademicki, pedagog specjalny, specjalista w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi; Prorektor ds. Organizacji i Współpracy, kierownik Laboratorium Fizjoterapii i Fizjoprofilaktyki Instytutu Fizjoterapii i Nauk o Zdrowiu AWF Katowice.

Jerzego Kukuczki w Katowicach

System OSESEC jest odpowiedzią na zapotrzebowanie na obiektywną informację na temat zdrowia dziecka związane z oceną ruchliwości spontanicznej noworodków i niemowląt przekładającą się na sprawność funkcjonalną. Dotyczy dokumentacji i oceny parametrów motorycznych w warunkach ambulatoryjnych lub klinicznych, oraz jest propozycją aplikacji pozwalającej na wykonanie rejestracji i analizy obrazu noworodka w warunkach domowych. Celem systemu jest wczesne wykrycie parametrów odmiennych od normy, w celu pozyskania informacji sugerującej konieczność konsultacji ze specjalistą lub nawiązanie kontaktu zdalnego i uzyskanie informacji i interpretacji wstępnej wyników. Zapotrzebowanie związane z prowadzeniem dokumentacji

funkcjonalnej noworodków i niemowląt przez fizjoterapeutów i lekarzy zajmujących się oceną jakościową spontanicznej ruchliwości niemowląt jest o tyle dostrzegalne, że nie istnieją obiektywne metody analizy, które pozwalałyby na uzyskanie informacji cyfrowej, powtarzalnej, niepowiązanej z wiedzą i doświadczeniem badacza w zakresie stosowania skal funkcjonalnych. Niezależnie od algorytmu wykorzystywanego w systemie OSESEC zawsze podstawą do opracowania raportu jest rejestracja dziecka kamerą lub kamerami wideo, w pozycji leżącej w osi długiej obiektywu w czasie około 5 minut. W przypadku stanowisk klinicznych i ambulatoryjnych system zakłada ujednolicone i powtarzalne warunki rejestracji, zaś w przypadku pobrań zdalnych jakość będzie dostosowana poprzez zautomatyzowanego przewodnika, prowadzącego przez proces rejestracji oraz częściowo zależna od jakości urządzenia nagrywającego. Po rejestracji dziecka, w powtarzalnych warunkach, po przebudzeniu, nakarmieniu, w trakcie spontanicznej aktywności, materiał zostanie automatycznie skompresowany i wysłany do macierzy dyskowej, skąd w dalszej części obróbki zostanie poddany kolejnym etapom analiz. W pierwszej kolejności na obraz ciała dziecka zostaną nałożone informatyczne punkty w oparciu o estymację pozy w ściśle określonych miejscach (nadgarstki, łokcie, stawy skokowe, kolana, barki, biodra, nos, oczy), a następnie punkty te będą podążać za

ruchliwością dziecka, rysując trajektorię o cechach czasowo-przestrzennych.

W wyniku tej rejestracji uzyskany zostanie zestaw informacji cyfrowych o kierunku, obszarze ruchu, prędkości, przyspieszeniach, synchronii pomiędzy kończynami, tułowiem i głową. Parametry te zostaną uporządkowane w bazie danych, a następnie w oparciu o autorskie algorytmy poddane analizie w ocenie populacyjnej, jak i na osi czasu. Taka analiza pozwala uzyskać informacje o typowych i nietypowych wzorcach ruchu.

Objective System for Evaluation and Support of Early Childhood (OSESEC)

The OSESEC system is a response to the need for objective information on child health related to the assessment of spontaneous movements in newborns and infants, which translates into functional performance. The first part concerns the documentation and assessment of motor parameters in outpatient and hospital settings, while the second part is a proposed application for the recording and analysis of images of newborns at home. The aim of the system is to detect parameters that deviate from the norm at an early stage in order to obtain information suggesting the need to consult a specialist or to contact them remotely for information and preliminary interpretation of the results. The need for functional documentation of newborns and infants by physiotherapists and doctors involved in the qualitative assessment of spontaneous infant movements is evident, as there are no objective methods of analysis that would allow for the collection of digital and repeatable information that is not related to the researcher’s knowledge and experience in the use of functional scales. Regardless of the algorithm used in the OSESEC system, the basis for the report is always the recording of the child with a video camera or multiple cameras positioned horizontally for approximately 5 minutes while the child is lying on their back.

In the case of hospital and outpatient settings, the system assumes standardised and repeatable recording conditions, while in the case of remote recordings, the quality will be adjusted by an automated guide that leads the persons involved through the recording process and is partly dependent on the quality of the recording device. After recording the child under repeatable conditions, after waking up, feeding, and during spontaneous activity, the material is automatically compressed and sent to a disk array where it undergoes further processing and analysis. First, digital points are superimposed on the image of the child’s body based on position estimates in precisely defined locations (wrists, elbows, ankle joints, knees, shoulders, hips, nose, and eyes), and then these points follows the child’s movements, drawing a trajectory with temporal and spatial characteristics. The recording provides a set of digital information about the direction, area of movement, speed, acceleration, and synchronisation between the limbs, torso, and head.

These parameters are organised in a database and then analysed using proprietary algorithms in a population assessment, as well as on a timeline. The analysis provides information about typical and atypical movement patterns.

Prof. Andrzej Myśliwiec – Professor at the Faculty of Physiotherapy, Department of Developmental Physiotherapy. Specialist in the field of physiotherapy, an academic, special education teacher, and a specialist in human resource management. Vice-Rector for Organisation and Cooperation, Head of the Laboratory of Physiotherapy and Physioprevention at the Institute of Physiotherapy and Health Sciences of the Academy of Physical Education in Katowice.

Innovative Abelacimab Treatment for Patients with Atrial Fibrillation

The breakthrough concerns the challenge of treating patients suffering from atrial fibrillation using blood thinners—medications that reduce the blood’s ability to clot. Such medical treatments are used to prevent and counteract cerebrovascular accidents (CVAs, or strokes), which are the most severe complication of atrial fibrillation. While the existing medications effectively prevent CVAs, they also increase the risk of life-threatening haemorrhage at the same time. In the light of this, a new-generation medication has been developed, with its efficacy and safety successfully demonstrated in the AZALEA clinical trial. The research required quite some effort from the steering

committee, including contributions from Prof. Wojakowski of the Medical University of Silesia, who has had a chance to work alongside and cooperate with researchers from Harvard University.

The studied medication—abelacimab—is a fully human monoclonal antibody that binds to the inactive form of factor XI, blocking its activation. Its performance has been trialled in 1,287 patients with atrial fibrillation and moderate to high risk of stroke. Abelcimab is highly innovative, administered via injection once per month, compared to conventional anticoagulants, which typically require daily doses. The

researchers have found that abelacimab treatment significantly reduces the risk of haemorrhage compared to rivaroxaban, a routinely and commonly used drug. The study has been published in the prestigious New England Journal of Medicine.

Prof. Wojciech Wojakowski – employee of the 3rd Department of Cardiology, Department of Cardiology and Structural Heart Diseases, Faculty of Medical Sciences in Katowice.

University of Silesia in Katowice

New Ambulance Equipment

Scientists have designed a special pneumatic tent for safe transport by ambulance of patients suspected of having an infectious disease. The invention, which was registered with the Polish Patent Office, is currently being tested in clinical conditions in several Silesian hospitals. The folded pneumatic tent is the size of a first aid kit and the idea is to have it attached to every long spine board in ambulances. In the event of a reported emergency, the rescue team going to the patient is able to use such a tent if an infectious disease caused by various microorganisms such as rotaviruses or coronavirus is suspected.

‘Let’s imagine a patient with cardiac problems. Every second counts. If they also have symptoms of rotavirus infection, there is a risk that them being placed in a ward may result in the shutdown of an entire unit. Our invention solves this problem’, says Andrzej Swinarew, PhD, DSc, Assoc. Prof., co-author of the project.

When the patient is placed on the long spine board, the paramedic can open the tent over them by pulling a special string. The invention consists of a light frame, a special foil and a HEPA filter enabling air exchange without the risk of spreading bacteria or viruses. The foil was made by Covestro (formerly Bayer MaterialScience). This material has all the required certificates and does not support the growth of microorganisms. Despite this, the tent is like a syringe – single-use.

‘We made sure that our solution is safe. However, plastics are difficult to sterilise, so the regulations clearly state that this type of medical equipment cannot be used more than once’, explains the materials scientist from the University of Silesia in Katowice. ‘The frame remains, but the foil itself, thanks to the use of a HEPA filter and a surface that prevents the growth of microorganisms, can be crushed and thrown into an appropriate non-medical waste container’, he adds.

The inspiration for the invention was a pneumatic marine life raft. Such a raft is mandatory equipment for every yacht. ‘I am a sea captain. My colleague, Prof. Szymon Skoczyński from the Medical University of Silesia and co-author of the invention is a helmsman. And so we found an interesting solution in our favourite marine environment. In such a raft, you just pull a string and you can use the rescue option. We used a similar mechanism in our tent’, comments Prof. Andrzej Swinarew.

The use of a tent when transporting patients suspected of having an infectious disease significantly reduces the risk of spreading viruses and bacteria. The paramedic team is protected and the person can be safely transported to a hospital. Then tests are performed and, if no virus is detected, the tent can be removed. Otherwise, the patient will be transported to the infectious disease ward.

Currently, the invention is being tested at the Cardiology Department of the Upper Silesian Medical Centre in Katowice, at the Independent Public Clinical Hospital in Zabrze and at the Medical Centre in Piekary Śląskie. Scien-

tists have also established cooperation with the Academic Medical Centre, a company of the Academy of Physical Education in Katowice, which will be responsible for the commercialisation of the invention. The production will be carried out by Partner Systems, a company specialising in the production of filtration devices intended for water treatment in crisis situations.

Andrzej Swinarew, PhD, DSc, Assoc. Prof. – employee at the Faculty of Science and Technology of the University of Silesia.

Sebastian Stach, PhD, DSc, Assoc. Prof – Director of the Institute of Biomedical Engineering at the Faculty of Science and Technology of the University of Silesia.

Hubert Okła, PhD – employee at the Faculty of Science and Technology of the University of Silesia.

Jadwiga Gabor – research and technical specialist at the Faculty of Science and Technology of the University of Silesia in Katowice.

The inventors also include scientists affiliated with Academy of Physical Education in Katowice and Medical University of Silesia in Katowice: Zbigniew Żołnierczyk; Norbert Komar; Tomasz Watras; Szymon Skoczyński, MD, DSc, Assoc. Prof.; Prof. Tomasz Darocha, MD, PhD; Ewa Trejnowska, MD Jarosław Paluch, PhD; Wojciech Rychlik, PhD; Prof. Krystian Wita, MD, PhD; Konrad Mendrala, MD Bogdan Kolebacz, MD Piotr Blewąska, Aleksander Kania, MD Paweł Podsiadło, Sylweriusz Kosiński, MD, DSc; Ewelina Starosta-Piłat, Prof. Arkadiusz Stanula.

Infiltrant dentystyczny. Nowa broń w walce z próchnicą. Patent naukowców ze Śląskiego Uniwersytetu Medycznego

prof. dr hab. n. med. Małgorzata Skucha – Nowak – kierownik Zakładu Propedeutyki Stomatologii Wydziału Nauk Medycznych w Zabrzu (Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach).

nalazek zrewolucjonizuje stomatologię. – To jak zdobycie złotego medalu olimpijskiego. Patenty medyczne zmieniają sposób leczenia, jak ten, a także są jednym z najważniejszych osiągnieć i działań uniwersytetów – powiedział.

Koncepcja infiltracji pojawiła się w pierwszej dekadzie XXI wieku i polega na nasączeniu (infiltracji) odwapnionego szkliwa żywicą o niskiej lepkości, zatrzymując w ten sposób postęp zmian chorobowych. Icon został wprowadzony na rynek w 2009 roku w Niemczech przez Firmę DMG i w tym samym roku Icon, bo o tym materiale mowa, został wprowadzony do obrotu handlowego jako pierwszy infiltrant. Obecnie jest jedynym stosowanym w praktyce klinicznej. Przeznaczony do zastosowania wyłącznie na szkliwo.

świadomość naszych pacjentów w zakresie profilaktyki próchnicy i jej różnych form pozwala na zdecydowanie szybszą reakcję terapeutyczną.

Zabieg infiltracji jest innowacyjnym sposobem leczenia, który wypełnia lukę między profilaktyką a mechaniczną odbudową ubytków szkliwa. Efekt końcowy polega także na poprawie estetyki poprzez zmniejszenie widoczności i maskowaniu białych plam szkliwa w odwapnionych miejscach na powierzchniach zębów. Jest to małoinwazyjna metoda leczenia, która wypełnia, wzmacnia i stabilizuje zdemineralizowane szkliwo – bez utraty zdrowej struktury zęba – dodaje prof. Skucha-Nowak.

Wynalazek, czyli infiltrant dentystyczny, substancja konsystencją przypominająca żywicę, jest przeznaczony do minimalnie inwazyjnego leczenia próchnicy początkowej twardych tkanek zęba. Wynalazek znajdzie więc zastosowanie w profilaktyce i leczeniu próchnicy początkowej.

Wynalazek umożliwi zatrzymanie próchnicy w jej początkowym stadium bez konieczności inwazyjnej ingerencji, dzięki czemu możliwe jest utrzymanie tkanek zębów w niemal nienaruszonym stanie. Użyte do wytworzenia żywicy materiały zapewnią blokowanie wnikania bakterii i ich toksyn w głąb twardych tkanek zęba, a także mają działanie hamujące rozwój bakterii, ich namnażanie, co ograniczy możliwość powstawania m.in. próchnicy wtórnej – mówi prof. Małgorzata Skucha-Nowak, kierownik Zakładu Propedeutyki Stomatologii Wydziału Nauk Medycznych w Zabrzu ŚUM, pomysłodawczyni wynalazku.

Zdaniem prof. Edwarda Wylęgały, prorektora ds. rozwoju i transferu technologii ŚUM wy-

Opatentowany przez naszych naukowców infiltrant dentystyczny posiada w swoim składzie składnik odpowiedzialny za bakteriostatyczność, czyli dodatkowo utrudnia lub uniemożliwia on rozmnażanie się bakterii. Icon tej cechy nie posiada. Ponadto jest szansa, aby opatentowany infiltrant mógł być stosowany nie tylko w leczeniu wczesnych odwapnień szkliwa, ale także w leczeniu odwapnień cementu korzeniowego, czyli tkanki pokrywającej korzeń zęba. W warunkach zdrowia klinicznego tkanka ta nie ma kontaktu ze środowiskiem jamy ustnej, więc nie podlega procesowi próchnicowemu. Jednak w chwili, gdy mamy do czynienia z wieloma postaciami schorzeń przyzębia brzeżnego (dawniej określanej mianem paradontozy), wówczas cement korzeniowy jest narażony na działanie bakterii próchnicotwórczych. Infiltrant dentystyczny jest w stanie go ochronić.

Rozwój metod diagnostycznych, pozwalających na wczesne wykrycie procesu próchnicowego (zanim dojdzie do powstania ubytku), pozwolił na rozwój gałęzi stomatologii zwanej stomatologią mikroinwazyjną. Coraz większa

Sam zabieg infiltracji dla lekarza stomatologa jest przyjazny, a co najważniejsze – dla pacjenta bezbolesny. Należy nasze pole zabiegowe (miejsce odwapnienia) odpowiednio przygotować i zaaplikować infiltrant dentystyczny, delikatnie usunąć jego nadmiary a następnie utwardzić lampą światłoutrwardzalną. Już zmiana koloru białej plamy po infiltracji świadczy o powodzeniu zabiegu. Idealny materiał infiltrujący powinien charakteryzować się: niską gęstością i lepkością, wysokim napięciem powierzchniowym, hydrofilnością, brakiem działania toksycznego na organizm, bakteriostatycznością, brakiem interakcji z przyjmowanym pokarmem oraz lekami, zdolnością polimeryzacji do stanu stałego, odpornością na czynniki chemiczne oraz mechaniczne oraz estetyką po spolimeryzowaniu. Dla nas lekarzy dentystów niezmiernie ważne jest także to, aby zabieg był w pełni bezbolesny dla pacjentów.

Opatentowany wynalazek jest owocem wieloletnich wspólnych badań prowadzonych w Zakładzie Propedeutyki Stomatologii, Wydziału Nauk Medycznych w Zabrzu, ŚUM i w Katedrze Chemii Organicznej, Bioorganicznej i Biotechnologii, Wydziału Chemicznego, Politechniki Śląskiej.

Dental Infiltrant. New Weapon in Fight Against Tooth Decay. Patent by Scientists from Medical University of Silesia

The invention—a substance resembling resin in its consistency—is intended for the minimally invasive treatment of early caries of hard tooth tissue. The invention can, therefore, be used in the prevention and treatment of early dental caries.

“The invention makes it possible to stop tooth decay in its initial stage without the need for invasive intervention, thus keeping tooth tissue almost intact. The materials used to produce the resin will ensure that bacteria and their toxins are prevented from penetrating deep into the hard tooth tissues and will also inhibit the growth and reproduction of bacteria, which will reduce the possibility of, among other things, secondary caries”, says Prof. Małgorzata Skucha-Nowak, Head of the Department of Propedeutics of Dentistry at the Faculty of Medical Sciences in Zabrze of the Medical University of Silesia, originator of the invention.

According to Prof. Edward Wylęgała, Vice-Rector for Development and Technology Transfer of the Medical University of Silesia, the invention will revolutionise dentistry: “It’s like winning an Olympic gold medal. Medical patents change the way we treat patients, and they are also one of the most important achievements and activities of universities”.

The infiltration concept emerged in the first decade of the 21st century and consists of soaking (infiltrating) decalcified enamel with a low-viscosity resin, thus stopping the progression of lesions. Icon was introduced to the German market in 2009 by a company called DMG and was marketed as the first infiltrator ever. It is currently the only infiltrant used in clinical practice. It is intended for use on enamel only. The dental infiltrant, patented by our scientists, contains a bacteriostatic component, which

means that it additionally hinders or prevents the reproduction of bacteria. Icon lacks this feature. Furthermore, there is a chance that the patented infiltrant can be used not only to treat early enamel decalcification but also to treat decalcification of cementum, i.e. the tissue covering the root of a tooth. In healthy people, this tissue does not come into contact with the oral environment and is, therefore, not subject to the caries process. However, when the patient suffers from one of the many forms of marginal periodontitis, the root cementum gets exposed to cariogenic bacteria. A dental infiltrant is able to protect it.

The development of diagnostic methods that allow for early detection of the carious process (before a cavity is formed) has allowed for the development of a branch of dentistry called microinvasive dentistry. The growing awareness of our patients regarding the prevention of tooth decay and its various forms allows for a much faster therapeutic response.

“Infiltration is an innovative treatment that bridges the gap between prevention and mechanical restoration of enamel defects. The end result involves an aesthetic improvement by reducing visibility and masking white spots of enamel in decalcified areas on the tooth surface. It is a minimally invasive treatment method that fills, strengthens, and stabilises demineralised enamel without losing the healthy tooth structure”, adds Prof. Skucha-Nowak.

The infiltration procedure itself is easy to carry out and, most importantly, painless. Our treatment area (decalcification area) should be properly prepared before the dental infiltrant can be applied, its excess gently removed and then hardened with a dental curing light. After the infiltration is performed, the change in the

colour of the white spot alone indicates that the treatment has been successful. The ideal infiltrating material should be characterised by: low density and viscosity, high surface tension, hydrophilicity, non-toxicity, bacteriostaticity, no interaction with food and medication, ability to polymerise to a solid state, resistance to chemical and mechanical factors, and good aesthetic properties after polymerisation. It is also extremely important that the procedure is painless for the patient. And infiltration is just that—completely painless.

This patented invention is the result of many years of joint research conducted at the Department of Propedeutics of Dentistry at the Faculty of Medical Sciences in Zabrze of the Medical University of Silesia and the Department of Organic Chemistry, Bioorganic Chemistry and Biotechnology at the Faculty of Chemistry of the Silesian University of Technology.

Prof. Małgorzata Skucha-Nowak – Head of the Department of Propedeutics of Dentistry at the Faculty of Medical Sciences in Zabrze (Medical University of Silesia in Katowice)

University of Silesia in Katowice

Przemysły przyszłości

Industries of the Future

Badania nad stanem psychologicznym astronautów

na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej

dr Agnieszka Skorupa – psycholożka i adiunkt w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Śląskiego, specjalizuje się w badaniach nad funkcjonowaniem człowieka w warunkach ekstremalnych oraz psychologii filmu.

dr Dagna Kocur, prof. UŚ – psycholożka i nauczycielka akademicka, profesorka uczelni w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Śląskiego.

dr Mateusz Paliga, prof. UŚ – psycholog pracy i organizacji, profesor uczelni w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Śląskiego.

Wiadomo, że pobyt w ciasnych przestrzeniach stacji kosmicznej, w warunkach stresu i ciągłej odpowiedzialności za powodzenie misji, a do tego w fizjologicznie kłopotliwym stanie nieważkości, jest dla człowieka dużym wyzwaniem. W 2024 roku Europejska Agencja Kosmiczna podpisała z polskimi instytucjami kontrakty na realizację 13 eksperymentów na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS). Związane jest to z planowanym pobytem na ISS pierwszego od czasu Mirosława Hermaszewskiego polskiego astronauty, Sławosza Uznańskiego-Wiśniewskiego. Pierwsza polska misja na Międzynarodową Stację Kosmiczną „Ignis” ma się odbyć przy okazji Axiom Mission 4.

Jeden z tych eksperymentów to AstroMentalHealth. Odpowiadają za niego naukowcy z zespołu, którym kieruje dr Agnieszka Skorupa z Instytutu Psychologii Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego. W prace zaangażowani są również inni psycholodzy z Instytutu – dr Dagna Kocur, prof. UŚ oraz dr Mateusz Paliga, prof. UŚ – a także badacze spoza Uniwersytetu Śląskiego, mgr Konrad Opaliński z Uniwersytetu Zielonogórskiego, prof. dr hab. Dariusz Galasiński z Uniwersytetu Wrocławskiego, dr hab. Justyna Ziółkowska z Uniwersytetu SWPS z Wrocławia oraz dr mgr inż. arch. Leszek Orzechowski i mgr inż. arch. Agata Mintus z LunAres Research Station.

się z krótkoterminowym pobytem na orbicie. Choć mała jest szansa, że w najbliższym czasie będziemy regularnie pobijać rekord Walerija Polakowa, który spędził nieprzerwanie na orbicie ponad 14 miesięcy, wnioski płynące z eksperymentu AstroMentalHealth mogą w przyszłości przydać się również podczas długotrwałej izolacji.

– Drugi cel jest taki, że chcemy zweryfikować, na ile dane, które zbieramy w różnego typu środowiskach analogowych, przydają się do tego, żeby naprawdę zrozumieć psychikę człowieka w kosmosie – dodaje dr Skorupa.

Eksperymenty „analogowe” (analog missions) to ważny element badań nad adaptacją człowieka do warunków kosmicznych. Istnieje szereg placówek, w których odtwarza się niektóre elementy misji orbitalnej, na przykład zaburzony rytm dnia i wynikające z tego problemy ze snem albo długotrwałe przebywanie w zamkniętej przestrzeni w towarzystwie stale tych samych osób. Istotne jest oczywiście, aby eksperymenty te były realistyczne. Stąd, przykładowo, w misjach analogowych mających symulować pobyt na Marsie, bierze się pod uwagę opóźnienie w komunikacji, wynoszące zwykle ok. 10-20 minut (zależnie od konfiguracji planet). Z drugiej strony, pewne czynniki, takie jak mikrograwitacja czy promieniowanie kosmiczne będą nieobecne w analogowych habitatach na ziemi.

Pierwszym człowiekiem w Kosmosie był Jurij Gagarin, który spędził na orbicie 108 minut. Drugi, Gierman Titow, spędził w Kosmosie 25 godzin. Już w 1965 roku doszło do pierwszego pobytu na orbicie trwającego więcej niż tydzień. Gdy okazało się, że da się przeżyć na stacji kosmicznej, z każdą dekadą stawało się coraz bardziej istotne, aby zapewnić astronautom nie tylko czysto biologiczne przetrwanie, ale też zadbać o ich dobrostan psychiczny.

– Celem naszego eksperymentu jest sprawdzenie, jak warunki bardzo wyjątkowe, zwane izolowanymi, zamkniętymi i ekstremalnymi warunkami środowiskowymi, wpływają na człowieka, który wybiera się na krótkotrwałą misję kosmiczną – tłumaczy dr Agnieszka Skorupa. – Chcemy sprawdzić, jak psychika ludzka zmienia się w czasie w trakcie izolacji kosmicznej.

Jest to istotne, ponieważ zarówno naukowe i inżynierskie misje kosmiczne, jak i rozwijająca się turystyka kosmiczna, najczęściej wiążą

Dzięki organizowaniu tzw. misji lustrzanej i wdrażaniu tych samych procedur monitoringu stanu psychicznego astronautów podczas misji na ISS oraz analogowych astronautów w trakcie misji w habitacie LunAres, projekt AstroMentalHealth będzie w stanie weryfikować zakres możliwych do dokonania generalizacji badawczych, a tym samym proponować bardziej adekwatne procedury wsparcia dla przyszłych pokoleń astronautów.

Research on Psychological State of Astronauts at International Space Station

The first man in space was Yuri Gagarin, completing a 108-minute orbit of the Earth. The second to achieve this feat was Gierman Titow, who spent there 25 hours. And the first stay on the Earth’s orbit that lasted as long as a week made history in 1965. Once it became clear that long-term stay on a space station was possible, every decade proved increasingly vital to not only ensure the astronauts’ basic biological survival, but also to safeguard their psychological well-being.

It is no secret that the confined spaces of the space station, constant exposure to stress, and the pressure of being responsible for the mission’s success pose quite a challenge to humans, let alone living in the troublesome state of zero gravity. In 2024, the European Space Agency signed contracts with Polish institutions to carry out 13 experiments on the International Space Station (ISS). It is linked to the planned stay on the ISS of Sławosz Uznański-Wiśniewski – the first Polish astronaut since Mirosław Hermaszewski. The first Polish mission to the International Space Station—called ‘Ignis’—is set to ignite during Axiom Mission 4.

One of the experiments is called AstroMentalHealth. Responsible for its success are scientists from the University of Silesia, and the team working within the AstroMentalHealth is directed by Agnieszka Skorupa, PhD, from the Institute of Psychology, Faculty of Social Sciences. The works involve other employees from the Institute—Dagna Kocur, PhD, Assoc. Prof. and Mateusz Paliga, PhD, Assoc. Prof. Additionally, the project involves members outside the University of Silesia: Konrad Opaliński, MA, University of Zielona Góra; Prof. Dariusz Galasiński, University of Wrocław; Justyna Ziółkowska, PhD, DLitt, SWPS University in Wrocław; as well as Leszek

Orzechowski, PhD, Eng. of Architecture, and Agata Mintus, MSc Eng. of Architecture, both affiliated with the LunAres Research Station.

‘The overarching goal of our experiment is to investigate how very unique and extreme conditions, isolation and confinement affect a person preparing for a short-term space mission,’ explains Agnieszka Skorupa, PhD. ‘We want to examine how human mental health changes over time during space isolation.’

It is important in the context of every activity involving short stays in space, from scientific and engineering missions to stellar vacations—as the growth of space tourism continues to gain massive momentum. While Valeri Polyakov’s record-setting 14-month stay in space is unlikely to be regularly surpassed anytime soon, the findings from the AstroMentalHealth experiment may prove valuable during particularly long periods of isolation.

‘Another goal of ours is to assess and verify how useful the data collected at analogue research stations is in order to truly comprehend human’s mental health in space,’ adds Skorupa, PhD.

Analogue missions are vital part of research on human adaptation to space. There is a range of facilities that simulate certain aspects of orbit missions, for instance the disrupted day-night cycles, sleep issues, and long-term stays in confined spaces with the very same group of people. Naturally, the experiments are designed to mirror the actual conditions as closely as possible. Therefore, analogue missions that simulate Mars missions take into account communication delays of approximately 10-20 minutes, depending on the planets’ relative positions. In contrast, there are some factors, such as microgravity

and cosmic radiation that cannot be recreated on Earth and are therefore absent in such habitats.

By organising a so-called mirror mission and applying the same psychological monitoring procedures to both astronauts on the ISS and analogue astronauts in the LunAres habitat, the AstroMentalHealth project aims to assess how far its research findings can be made relevant to real-world scenarios. This, in turn, will help develop more appropriate support procedures for future generations of astronauts.

Agnieszka Skorupa, PhD – psychologist and Assistant Professor at the Institute of Psychology, University of Silesia; her expertise covers human behaviour in extreme conditions and psychology of films.

Dagna Kocur, PhD, Assoc. Prof. – psychologist and academic teacher, associate professor at the Institute of Psychology, University of Silesia.

Mateusz Paliga, PhD, Assoc. Prof. – psychologist specialising in work and organisational psychology, associate professor at the Institute of Psychology, University of Silesia.

University of Silesia in Katowice

Coal 2.0 – Materials of Future Based on Carbon Nanostructures

Silesia has been associated with coal since time immemorial. While this fossil fuel, composed primarily of carbon, is gradually becoming a thing of the past, the Functional Nanomaterials Group research team led by Prof. Dawid Janas is developing a different type of carbon objects here in Silesia which, thanks to its extraordinary properties, could revolutionise the world as we know it.

The team’s main research interest is single-walled carbon nanotubes, which are hollow materials made up of only one layer of carbon atoms. Due to its very small size (single-walled carbon nanotubes are about 100,000 times smaller than a human hair), the material has promising mechanical, electrical, and optical properties. For example, carbon nanotubes are one of the most tensile materials and their electrical conductivity can rival such established conductors as copper and silver, opening up new possibilities for electrical engineering. Moreover, thanks to the semiconductor nature of many types of nanotubes, they might be able to replace the silicon found in processors, making the electronic devices even faster and more efficient in the near future. What’s important is that these nanotubes can be synthesised from a wide range of carbon-based materials

and chemical compounds, many of which are renewable and available in large quantities, making this new green nanocarbon free from the limitations and negative characteristics associated with the traditional fossil fuel carbon.

The research group based in Silesia specialises in developing techniques to gain more control over the structure of single-walled carbon nanotubes in order to decipher how changing the arrangement of atoms affects the modification of material characteristics.

This makes it possible to tailor the properties of carbon nanotubes more and more precisely to specific applications and, above all, to interpret how the universe works on such a small scale.

Based on the experience gained this way, the team designs new groundbreaking materials for photonics. Pioneering research by Prof. Dawid Janas and his colleagues has led to the development of many methods to significantly improve the optical properties of carbon nano-

structures by means of chemical modification. This has resulted in a considerable increase in the brightness of the light emitted by optically excited carbon nanomaterials, paving the way for the widespread use of luminescent single-walled carbon nanotubes in such fields as cryptography, forensics, and nanomedicine, among others. In the case of the latter application area, materials designed and manufactured at the Silesian University of Technology can make a significant contribution to the development of early detection methods for diseases, the treatment of which is most effective in the initial stages.

Prof. Eng. Dawid Janas – Head of the Functional Nanomaterials Group at the Department of Organic and Bioorganic Chemistry and Biotechnology. He is the Vice-Dean for Science and Cooperation. His main interests are the synthesis, modification, characterisation, and application of carbon nanostructures.

Badania nad gospodarką cyfrową

dr hab. Magdalena Jaciow, prof. UE – profesor w Katedrze Badań nad Gospodarką Cyfrową, kierownik projektów naukowych i komercyjnych.

dr hab. Robert Wolny, prof. UE – Prorektor ds. Rozwoju i Współpracy z Otoczeniem w Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach, Kierownik Katedry Badań nad Gospodarką Cyfrową.

dr Kinga Hoffmann-Burdzińska – Adiunkt w Katedrze Badań nad Gospodarką Cyfrową Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach.

Gospodarką Cyfrową, pod kierunkiem dr hab. Magdaleny Jaciow, prof. UE, zaproponowali strukturalne ujęcie gospodarki cyfrowej w formie sześciowymiarowego indeksu gospodarki cyfrowej. W skład wymiarów wchodzą: przemysł 4.0, e-commerce, e-usługi, e-administracja, konsumpcja 4.0 oraz praca 4.0. Do każdego z wymiarów opracowano zestaw reprezentatywnych wskaźników, na podstawie których możliwe jest określenie poziomu cyfrowej dojrzałości gospodarki. Indeks ten, choć wciąż w fazie rozwojowej, ma potencjał stać się podstawą porównań międzynarodowych i regionalnych oraz fundamentem do projektowania polityk rozwojowych w zakresie transformacji cyfrowej.

Badania nad cyfrową transformacją oraz jej wymiarem konsumenckim i instytucjonalnym to działania, którymi naukowcy z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach wpisują się w światowy nurt analizy gospodarki cyfrowej.

Gospodarka cyfrowa, jako złożony ekosystem oparty na datafikacji i usieciowieniu, wymaga opracowania nowych narzędzi pomiarowych i analitycznych. Badacze z Katedry Badań nad

Równolegle pod kierunkiem dr hab. Roberta Wolnego, prof. UE, zespół prowadzi badania na temat cyfrowego śladu konsumenta jako elementu współczesnego ekosystemu danych oraz dojrzałości cyfrowej podmiotów rynkowych. Badania dotyczące cyfrowego śladu konsumenta koncentrują się na analizie aktywności cyfrowej jednostki: od e-konsumenta, przez m-konsumenta, po c-konsumenta, czyli użytkownika cyfrowych produktów spersonalizowanych. Badaniami objęto etapy procesu nabywczego w sieci oraz związane z nimi rodzaje śladów cyfrowych (aktywne –świadomie pozostawiane i bierne – pozyskiwane automatycznie). Zwieńczeniem badań było opracowanie koncepcji digital footprint jako miernika nowoczesnej konsumpcji. Z kolei badania dotyczące dojrzałości cyfrowej podmiotów rynkowych mają na celu rozpoznanie stopnia adaptacji podmiotów do funkcjonowania w gospodarce cyfrowej, w tym rozpoznane zostaną bariery i czynniki sprzyjające rozwojowi cyfrowemu oraz dokonana zostanie ocena poziomu dojrzałości cyfrowej i jej wpływ na działalność organizacji oraz zachowania konsumentów.

Gospodarka cyfrowa wymaga zróżnicowanego zestawu umiejętności, który integruje zarówno umiejętności techniczne, jak i miękkie,

kładąc nacisk na podejścia skoncentrowane na człowieku. Wraz z rozwojem przemysłu 5.0 daje priorytet zrównoważonemu rozwojowi, odporności i współpracy między ludźmi a maszynami, co wymaga siły roboczej biegłej w różnych kompetencjach, szczególnie cyfrowych, pozwalających na zrozumienie i wykorzystanie zaawansowanych technologii, które mają kluczowe znaczenie dla współpracy człowiek – maszyna. Integracja umiejętności technicznych z miękkimi wpisuje się w holistyczną koncepcję rozwoju kompetencji w gospodarce 5.0. Najnowszy projekt badawczy zespołu Katedry Badań nad Gospodarką Cyfrową pod kierunkiem dr Kingi Hoffmann-Burdzińskiej dotyczy właśnie kompetencji cyfrowych w gospodarce 5.0. Szybki postęp technologiczny powoduje, że istniejące kompetencje szybko się dezaktualizują, a pojawiają się nowe wymagania, co prowadzi do powstania luki między potrzebami rynku a posiadanymi umiejętnościami pracowników i organizacji. Celem prowadzonych badań jest stworzenie modelu kompetencji cyfrowych, który w swojej idei przyczynia się do inkluzji społecznej i przeciwdziała wykluczeniu cyfrowemu.

Badania realizowane w Katedrze Badań nad Gospodarką Cyfrową łączy wspólny cel – rozwój wiedzy o gospodarce cyfrowej jako zjawisku wielowymiarowym, którego nie da się sprowadzić wyłącznie do technologii. Dzięki interdyscyplinarnemu podejściu, łączącemu ekonomię, zarządzanie, informatykę i psychologię konsumencką, zespół wypracowuje narzędzia badawcze, które znajdują zastosowanie zarówno w nauce, jak i w praktyce gospodarczej. Projekty te pokazują, że Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach odgrywa istotną rolę w krajowym i europejskim dialogu na temat przyszłości gospodarki cyfrowej.

Mapowanie growej biopolityki

Paradygmaty immunizacji w grach cyfrowych

dr hab. Michał Kłosiński, prof. UŚ – groznawca, prywatnie miłośnik anime, cyberpunku oraz filozofii hermeneutycznej. Aktywny członek towarzystw Utopian Studies Society oraz Society for Utopian Studies, sygnatariusz The Declaration on Research Assessment (DORA).

Celem projektu badawczego jest postawienie pytań o różne sposoby przedstawiania w grach polityki zarządzania życiem i śmiercią (biopolityki). W jaki sposób gry, rozumiane jako teksty kultury, przekazują nasze fantazje, wyobrażenia czy lęki dotyczące różnych nowoczesnych reżimów? Jakie rozwiązania problemów społecznych, ekonomicznych i politycznych nam przedstawiają? Jaką rolę w grach przypisuje się instytucjom państwowym, mechanizmom władzy i kontroli populacji?

Badania koncentrują się na opracowaniu typologii i stworzeniu mapy poszczególnych elementów cyfrowych światów, mechanik growych czy ideologicznych reprezentacji różnych sposobów kontrolowania życia. Chodzi o szukanie pewnego uogólnionego schematu, który byłby przydatny w toku porównywania

narracji problematyzujących funkcjonowanie różnych, pozytywnych i negatywnych, wizji społecznych.

Głównym efektem badań będzie wgląd w kulturowe znaczenie gier jako nośników różnych rozwiązań biopolitycznych. Opracowana typologia pogłębi wiedzę o grach jako ważnym medium, które tworzy ideologiczne modele umożliwiające zrozumienie i ponowne przemyślenie zarówno rzeczywistych, jak i fikcyjnych systemów sprawowania władzy

nad życiem i śmiercią. Dzięki odwzorowaniu paradygmatów immunologicznych w grach będziemy mogli zobaczyć, jaki wpływ na nasze rozumienie biopolityki mają gry.

Upowszechnienie wyników badań może budować wiedzę o mediacji struktur władzy w grach wśród szerszego grona osób grających, jak również zwiększyć wgląd w mechanizmy growe i growe reprezentacje w kręgu osób zajmujących się zawodowo groznawstwem.

Mapping Game Biopolitics Immunological Paradigms in Video Games

The research project explored diverse approaches to presenting policies of life and death governance (biopolitics) in video games. How do games, viewed as cultural texts, portray and express our fantasies, ideas or fears about various modern regimes? What kinds of solutions to social, economic and political challenges do they present? What roles do they assign to state institutions, mechanisms of power, or systems of population control?

The research focused on developing a typology and mapping key elements of digital worlds— game mechanics, narrative structures, and ideological representations of various models of control over life. It aimed to identify a certain generic pattern that could serve as a tool for comparing how games engage with various positive and negative visions of society.

The major outcome of the research was a deeper understanding of the cultural significance of games as carriers of various biopolitical models. The developed typology expanded our knowledge of games as a powerful medium that constructs ideological frameworks for understanding and rethinking both real and fictional systems of exercising power over life and death. Mapping immunological paradigms

in games may tell us how games are able to shape our perception of biopolitics.

Sharing these results may expand our knowledge of how games reflect and construct power structures, while also offering fresh insights into game mechanics and representations among scholars in game studies.

Michał Kłosiński, PhD, DLitt, – expert in game studies, an enthusiast of anime, cyberpunk, and hermeneutic philosophy. An active member of the Utopian Studies Society and the Society for Utopian Studies, and a signatory of The Declaration on Research Assessment (DORA).

Research on Transformation of Retail Payments Market

Barriers to the development of non-cash payments, innovative payment methods, the determinants of their widespread adoption, the increasing role of technology companies (FinTechs and BigTechs) as financial service providers, the consequences of their expansion into finance, and new business models of financial service providers—both traditional and new—are the research topics pursued by the research team at the Department of Banking and Financial Markets, led by Prof. Janina Harasim, for over 20 years.

The research conducted by the Department of Banking and Financial Markets makes significant contributions to the transformation of the payments market, which is being shaped by factors such as the development of modern technologies and regulatory changes. The findings show that these changes are disruptive, not only reshaping the range of financial services and how these are used but also the existing model of financial intermediation.

Although the research initially had a regional focus, it evolved over time and expanded into large-scale projects carried out in cooperation with the business. These collaborations included key partners such as the Foundation for the Development of Non-Cash Transactions, the National Bank of Poland, the Ministry of Entrepreneurship and Technology, and the Cashless Poland Foundation. Collaboration. Working alongside industry practitioners, the projects aimed to investigate various factors, e.g. determine the willingness of small and medium-sized commercial and service enterprises to accept non-cash payments, identify features of payment instruments that are valued by consumers, understand the barriers to the

development of innovative payment forms, examine the incentives influencing their acceptance, and pinpoint the factors that drive the market success of the implemented solutions and business models.

The results of this research and the active involvement of Prof. Janina Harasim have directly and indirectly shaped key documents for the development of non-cash payments in Poland. These include the ‘Programme for the Development of Non-Cash Payments in Poland for 2014-2020’ and the government programme ‘Paperless & Cashless Poland.’ The research also served as the impetus for establishing the Cashless Poland Foundation and launching the Non-Cash Payment Support Programme.

In recent years, the focus of research has shifted to the transformation occurring on the supply side of the market, particularly the expansion of the payment service providers, including technology companies. This research aims to determine how the growth of FinTechs and BigTechs affects competition and financial stability, to recognise the connections between these companies and banks (i.e., traditional payment service providers), and identify new business models adopted by both traditional and emerging financial service providers.

The presentation of research findings at scientific and industry conferences has positively influenced the public perception of initiatives related to the dissemination and digitalization of non-cash payments, contributing to their widespread adoption. The recognition of this contribution is evident in further scientific projects (on embedded finance, including BNPL), as well as in projects carried out in collaboration with practitioners, such as those focused on FinTech business models.

Prof. Janina Harasim – Head of the Department of Banking and Financial Markets, where her research focuses on the transformation of the retail payments market and the development of the FinTech and BigTech sectors. Member of the Committee on Financial Sciences of the Polish Academy of Sciences (PAN) since 2011.

Monika Klimontowicz, PhD, DSc, Assoc. Prof. – focuses on innovations, new technologies, and the determinants of innovation and competitiveness for entities operating in the banking services market, and the potential of their business models to create customer value.

Innowacje społeczne

Social Innovations

Badania nad zachowaniami konsumentów i konsumpcji

prof. dr hab. Sławomir Smyczek – kierownik Katedry Badań Konsumpcji na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach.

dr hab. Grzegorz Maciejewski, prof. UE – kierownik Katedry Rynku i Konsumpcji na Wydziale Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach.

mią Covid-19 mają tylko negatywny wymiar? Czy doświadczenie pandemii staje się katalizatorem innowacyjnych przemian wprowadzającym społeczeństwo i gospodarkę na tory bezpiecznego i zrównoważonego rozwoju? Aby znaleźć odpowiedzi na te pytania, naukowcy przeprowadzili ogólnopolskie badania konsumentów, na podstawie których sformułowali trzy najważniejsze wnioski:

1. Sytuacja kryzysowa stała się motorem napędowym dla podmiotów korzystających z nowoczesnych technologii. Można zatem mówić o zwiększeniu znaczenia technologii cyfrowych w funkcjonowaniu organizacji i gospodarstw domowych oraz o przyspieszeniu, na niespotykaną dotąd skalę, rozwoju infrastruktury, narzędzi i umiejętności niezbędnych do prowadzenia działań zdalnych.

2. Konsumenci lepiej niż przed pandemią dbają o zdrowie i własną higienę, częściej robią zakupy przez internet i stawiają na działania na odległość. Uważają się też za bardziej racjonalnych ekonomicznie, szczególnie w przypadku kupowania na raty i kupowania na kredyt.

Badania wpływu pandemii Covid-19 na zachowania konsumentów oraz megatrendy w konsumpcji i zachowaniach konsumentów na rynku, jak globalizacja, wirtualizacja czy wpływ sztucznej inteligencji to obszary ogólnoświatowego dyskursu naukowego podejmowanego przez naukowców z Katowickiej Szkoły Badań nad Zachowaniami Konsumentów i Konsumpcji w Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach.

Pandemia COVID-19 to zdarzenie, które można uznać za traumatyzujące dla społeczeństw XXI wieku. Ale czy zmiany wywołane pande-

3. Obecnie wyróżnić można cztery typy konsumentów: Zdalnych konformistów, którzy przetrwali pandemię bez większych strat finansowych, w wielu przypadkach poprawiając nawet swoją sytuację finansową. Powracających do normalności, którzy chcą żyć tak, jak żyli przed pandemią. Cyfrowych neofitów, którzy zdobywając nowe, głównie cyfrowe kompetencje, na trwale zmienili swój styl życia, stając się konsumentami phyigatlnymi. Biernych konserwatystów, którzy nie wykształcili w sobie nowych kompetencji pozwalających na korzystanie ze zdalnych form świadczenia pracy/nauki, załatwiania spraw w urzędach, zakupu towarów i usług, rozrywki i wypoczynku czy choćby zadanych form utrzymywania relacji międzyludzkich.

Projekty badawcze prowadzone w Katowickiej Szkole Badań nad Zachowaniami Konsumentów i Konsumpcji odnoszą się ponadto do problematyki zrównoważonej konsumpcji i zachowań konsumentów, które wpisują się w cele zrównoważonego rozwoju Agendy 2030 ONZ. Ponadto realizowane są prace badawcze nad wykluczeniem konsumenckim, jego przyczynami i skutkami społecznymi, a także nad mechanizmami ponownego włączenia rynkowego konsumentów, których wyniki mają przyczynić się do wypracowania regionalnych rozwiązań związanych z realizacją Strategii Europa 2030, zakładającą aktywne działania w celu ograniczenia ubóstwa i wykluczenia społecznego, w tym konsumenckiego. Istotnym obszarem badań jest konsumpcja wspólnego użytkowania, rozwijająca się jako alternatywna forma konsumpcji, będąca efektem rozwoju koncepcji ekonomii współdzielenia (ang. Sharing Economy). Niezwykle ważnym obszarem dociekań są badania nad świadomością rynkową konsumentów oraz poziomem ich wiedzy ekonomicznej. Z tymi zagadnieniami wiążą się krajowe i międzynarodowe projekty naukowe, edukacyjne i eksperckie w zakresie ochrony interesów konsumentów na rynku. Wypracowane w ramach nich wnioski stanowią podstawę między innymi specjalistycznego modułu kształcenia studentów w zakresie praw konsumentów Consumer Protection Standards zaimplementowanego już w ponad 10 europejskich uczelniach, a także aplikacji mobilnej do oceny świadomości rynkowej konsumentów ConsuMee. Ponadto badacze aktywnie angażują się w podnoszenie znajomości praw konsumenckich wśród śląskiego społeczeństwa poprzez coroczną organizację Światowego Dnia Praw Konsumentów czy Dni Rzecznika Finansowego.

Większości kwalifikowane w niewiększościowych

mechanizmach. W kierunku nowej teorii superwiększości

w

sądowej kontroli konstytucyjności prawa

dr Mauro Arturo Rivera León – adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego. Po ukończeniu studiów prawniczych (Uniwersytet w Sonorze) kontynuował studia magisterskie i doktoranckie w Hiszpanii (Uniwersytet Complutense w Madrycie), z pobytami badawczymi w Niemczech i Belgii. Po uzyskanie stopnia doktora, zdobył znaczące doświadczenie w Sądzie Najwyższym Meksyku i meksykańskich uniwersytetach.

Sądy często są zobowiązane do podejmowania decyzji zwykłą większością. W niektórych systemach prawnych większość kwalifikowana jest wymagana ogólnie do wydania orzeczenia przez sąd lub jedynie do uchylenia ustawy.

W toku badań projektowych finansowanych z Norweskiego Mechanizmu Finansowego (EEA Norway Grants) analizowano wpływ większości kwalifikowanych na sądy. Przeprowadzono zarówno badania porównawcze, jak i empiryczne z wykorzystaniem elementów regresji liniowej i metody etnograficznej, w tym wywiadów półstrukturalizowanych.

Podczas badań przeanalizowano większości kwalifikowane w Stanach Zjednoczonych (na poziomie stanowym – w Ohio, Północnej

Dakocie oraz Nebrasce), w międzywojennej Czechosłowacji oraz współcześnie – w Peru, Republice Czeskiej, Meksyku, Dominikanie, Polsce i Gruzji.

Projekt był realizowany w latach 2021–2024. W jego ramach powstały artykuły opublikowane następnie w czasopismach „Global Constitutionalism” (Cambridge University Press), „International Journal of Constitutional Law” (Oxford University Press) i „International & Comparative Law Quarterly” (Cambridge University Press), a także monografia Supermajorities in Constitutional Courts (Ro-

utledge, 2024), nagrodzona 2024 Book of the Year Prize organizowaną przez The International Forum on the Future of Constitutionalism (2025).

Innowacyjne podejście i wykorzystanie zbiorów danych zostały docenione – badania projektowe zostały uhonorowane przez Senat Meksyku prestiżową nagrodą im. Miguela Ramosa Arizpe (2022) za wybitne badania nad federalizmem.

Qualified Majorities in Non-Majoritarian Mechanisms: Towards New Theory of Super-Majority in Judicial Review of Constitutionality of Law

Courts are often required to make decisions by a simple majority. In some legal systems, a qualified majority is required for a court to issue a decision generally or only to repeal a statute.

Within the project—financed by the Norwegian Financial Mechanism (EEA Norway Grants)—researchers analysed the impact of the qualified majority on courts. Both comparative and empirical research was conducted using elements of linear regression and ethnographic methods, including semi-structured interviews.

The analysis included qualified majorities in the United States (at the state level in Ohio, North Dakota and Nebraska), in interwar Czechoslovakia and in present-day in Peru, Czechia, Mexico, the Dominican Republic, Poland and Georgia.

The project was implemented in 2021–2024 and it produced articles subsequently published in a few journals Global Constitutionalism (Cambridge University Press), International Journal of Constitutional Law (Oxford University Press) and International & Comparative Law Quarterly (Cambridge University Press), as well as the monograph Supermajorities in Constitutional Courts (Routledge, 2024), which

was awarded the 2024 Book of the Year Prize organised by The International Forum on the Future of Constitutionalism (2025).

The innovative approach and use of datasets as part of the project were also recognized— the research efforts were honoured by the Mexican Senate with the prestigious Miguel Ramos Arizpe Award (2022) for outstanding research on federalism.

Mauro Arturo Rivera León, PhD – Assistant Professor at the Faculty of Law and Administration, University of Silesia. After completing his law studies (University of Sonora), he continued his Master’s and doctoral studies in Spain (Complutense University of Madrid), with research stays in Germany and Belgium. After obtaining his doctorate, he gained significant experience in the Supreme Court of Mexico and Mexican universities.

University of Silesia in Katowice

Kreacja i krytyka

Miejski System Informacji (MSI) dla Metropolii GZM

dr hab. Zofia Oslislo-Piekarska, prof. ASP – projektantka, kulturoznawczyni, badaczka. Pracuje w Katedrze Projektowania Graficznego ASP w Katowicach.

dr hab. Justyna Kucharczyk, prof. ASP – projektantka, badaczka, wykładowczyni.

Pracuje na Wydziale Wzornictwa ASP w Katowicach, gdzie prowadzi Pracownię Projektowania Społecznego.

dr Patrycja Rudnicka – psycholożka, badaczka i projektantka usług. Pracuje w Zakładzie Teorii i Historii Sztuki ASP w Katowicach, wykłada na studiach podyplomowych UXD/PD Uniwersytetu SWPS.

mgr Michał Latko – Projektant wzornictwa przemysłowego i menedżer dizajnu. Pracuje na Wydziale Wzornictwa ASP w Katowicach, gdzie prowadzi Pracownię Projektowania Ergonomicznego.

dr hab. Agnieszka Nawrocka, prof. ASP – Projektantka, badaczka i wykładowczyni związana z ASP w Katowicach i Akademią Śląską.

Projekt skierowany jest do miast i gmin Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, której celem są działania poprawiające jakość i komfort życia mieszkańców poprzez wprowadzanie wspólnych rozwiązań dla 41 gmin.

Miejski System Informacji dla Metropolii to systemowy i kompleksowy projekt oznakowania miast obszaru aglomeracji. MSI jest elementem infrastruktury miejskiej i bezpośrednio wpływa na komfort użytkowania, czyli skuteczność i swobodę poruszania się w terenie, a także na poczucie bezpieczeństwa. Konsekwentne i czytelne oznakowanie struktury miejskiej sprawia, że staje się ona dostępna, przyjazna dla mieszkańców i gości. MSI bezpośrednio wpływa na wizerunek i estetykę

miasta, a także rozpoznawalność obszaru Metropolii oraz świadczy o kulturze organizacyjnej i sposobie, w jaki gospodarze miasta dbają o swoich mieszkańców oraz gości.

MSI swoim zakresem obejmuje informację o nazwach ulic i adresach, informację kierującą do ważnych funkcji miejskich i informację turystyczną. Opisuje zabytki i oferuje spójność w obszarach informacji porządkowych, jak np. regulaminy czy oznakowanie instytucji miejskich. Projekt jest złożony i wymaga współpracy wielu jednostek gminnych. W celu ułatwienia organizacji i wdrażania procesów MSI powstała Usługa MSI opisująca konieczne do przeprowadzenia procesy, dostarczająca narzędzi i przykładów takich realizacji. Projekt został opracowany po konsultacjach z gminami oraz użytkownikami ze specjalnymi potrzebami, łączy uniwersalne funkcjonalne rozwiązanie z elementami pozwalającymi na dywersyfikację wynikającą z charakteru gmin. W tym celu opracowano projekty w trzech wersjach kolorystycznych przy zachowaniu stałych wspólnych elementów graficznych, kompozycji oraz produktów. Gminy mogą wybierać elementy, które chcą realizować i wdrażać adekwatnie do swoich potrzeb.

Urban Information System for the Metropolis GZM

The project is aimed at the cities and municipalities of the Metropolis GZM, with the goal of enhancing the quality and comfort of life of the residents through the implementation of unified solutions across its 41 municipalities.

The Metropolitan Urban Information System is a comprehensive and systematic signage initiative designed for cities within the metropolitan area. The system is an important part of the city’s infrastructure. It helps people move around more easily and safely by providing clear and consistent signs that make urban spaces more accessible and welcoming for both residents and visitors. It affects the look and character of the city, helps build the identity of the Metropolis, and shows that the local authorities care about residents and visitors.

The system covers information about street names and addresses, directions to key city

functions, and tourist information. It describes landmarks and ensures consistency in organisational information such as regulations and the signage of municipal institutions. The project is complex and requires the cooperation of many municipal units. In order to facilitate the organisation and implementation of the Urban Information System, the UIS Service was created. It outlines the necessary procedures and provides tools and examples of similar projects. The project was developed following consultations with municipalities and users with special needs. It combines universal, functional solutions with flexible elements that can be diversified and adapted to the unique characteristics of each municipality. For this purpose, designs were created in three colour versions, while maintaining consistent graphic elements, layout and product types. Municipalities can choose the elements they wish to implement, adapting them to their specific needs.

Zofia Oslislo-Piekarska, PhD, DFA, Assoc. Prof – designer, cultural expert, and researcher. She has been working at the Chair of Graphic Design, Faculty of Fine Arts and Design in Katowice.

Agnieszka Nawrocka, PhD, DFA, Assoc. Prof – designer, researcher and lecturer affiliated with the Academy of Fine Arts and Design in Katowice and the Academy of Silesia.

Justyna Kucharczyk, PhD, DFA, Assoc. Prof. – designer, researcher and lecturer. She has been working at the Social Communication Design Studio, Faculty of Design, Academy of Fine Arts and Design in Katowice.

Patrycja Rudnicka, PhD – psychologist, researcher and service designer. She has been working at the Department of Theory and History of Art, and is a lecturer in User Experience Design/Product Design postgraduate studies at SWPS University.

Michał Latko, MFA – product designer and design manager. He has been working at the Product Design Studio, Faculty of Design, Academy of Fine Arts and Design in Katowice.

Dziedzictwo przemysłowe i kulturowe

Industrial and Cultural Heritage

Realizacja konserwatorska w kościele

św. Józefa w Sadowie

dr Agnieszka Trzos – doktor sztuki, absolwentka Wydziału Konserwacji i Restauracji

Dzieł Sztuki ASP w Krakowie. Wraz z konserwatorem Tomaszem Trzosem i zespołem AT. Pracownia Konserwacji Zabytków prowadziła prace przy zespołach sarkofagów: królewskich na Wawelu, Pszczynie, Janowie Podlaskim, Świebodzicach i Oleśnicy. Prowadziła prace odkrywkowe w kościołach w Karchowicach, Sadowie i Lubecku odsłaniając średniowieczne freski.

Realizacja konserwatorska w kościele św. Józefa w Sadowie polegała na odsłonięciu średniowiecznych fresków, określeniu ich ikonografii i przeprowadzeniu pełnej konserwacji technicznej i estetycznej. Dzięki pracom konserwatorów prowadzonym w latach 20192025 r. światło dzienne ujrzały unikatowe, XVI- i XVII-wieczne malowidła usytuowane w prezbiterium, nawie głównej i dwóch kaplicach bocznych kościoła. Odkrycie średniowiecznych fresków, wpisanych do rejestru zabytków, znacząco wpłynęło na stan wiedzy dotyczący monumentalnego malarstwa ściennego na obszarze Górnego Śląska.

Pełna konserwacja wnętrza kościoła w Sadowie zakładała odsłonięcie pozostałości

malowideł i pierwotnych wypraw tynkarskich, restaurację dekoracji sztukatorskich, oczyszczenie i podklejenie malowideł, założenie opasek i kitów w zaprawach, scalenie kolorystyczne zabytkowych wypraw tynkarskich i uzupełnienie ubytków malowideł techniką punktowania naśladowczego. Konserwacji zostało poddane także całe ruchome wyposażenie wnętrza, w tym ołtarz główny, cztery ołtarze boczne, ambona, krucyfiks na ścianie tęczowej. Konserwatorzy odsłonili także deskowanie sufitowe w nawie głównej ozdobio-

ne malarstwem patronowym. Kompleksowy program konserwacji świątyni dopełnia specjalnie zaprojektowana posadzka z cegły korespondująca z dekoracjami w stylu gotyckim. Sadów, wraz z odkryciami dokonanymi we wcześniejszych latach przez zespół konserwatorski Agnieszki i Tomasza Trzosów w kościołach w Karchowicach i Lubecku, tworzy szlak nieznanych dotąd średniowiecznych malowideł ściennych na Górnym Śląsku. Wybitny projekt został nagrodzony przez marszałka województwa śląskiego.

Conservation Work at St Joseph’s Church in Sadów

The conservation work at St Joseph’s Church in Sadów consisted of uncovering medieval frescoes, determining their iconography and carrying out full technical and aesthetic conservation. Thanks to the conservation work carried out between 2019 and 2025, unique 16th and 17th century wall paintings located in the chancel, the main nave, and the two side chapels of the church have been brought to light. The discovery of medieval frescoes, entered in the register of historic monuments, significantly influenced the state of knowledge about monumental wall painting in the region of Upper Silesia.

Full conservation of the interior of the church in Sadów involved uncovering the remnants of wall paintings and original plasterwork, restoring the stucco decorations, cleaning and consolidating the paintings, applying protec-

tive bands and fillers in the mortar layers, chromatic reintegration of the historic plasterwork and infilling the painting losses using the tratteggio technique. The entire movable interior furnishings were also subjected to conservation, including the main altair, four side altairs, the pulpit, and the crucifix on the chancel arch wall. The conservators also uncovered the wooden ceiling panelling of the nave, decorated with stencilled paintings. A purpose-designed brick floor, harmonising with the Gothic decorative elements, brings the church’s conservation project to completion.

Together with the discoveries made in previous years by the conservation team of Agnieszka and Tomasz Trzos at the churches in Karchowice and Lubecko, Sadów forms a trail

of previously unknown medieval wall paintings in Upper Silesia. This outstanding project was awarded by the Marshall of the Silesian Voivodeship.

Agnieszka Trzos, PhD – doctor of arts, graduate of the Faculty of Conservation and Restoration of Works of Art, Jan Matejko Academy of Fine Arts in Kraków. Together with conservator Tomasz Trzos and team at A.T. Conservation Studio, she has carried out restoration works on sets of royal sarcophagi at Wawel, and sarcophagi located in Pszczyna, Janów Podlaski, Świebodzice, and Oleśnica. She has uncovered medieval frescoes during conservation work in the churches of Karchowice, Sadów, and Lubecko.

The Apostolate of the Sick: 100 Years of Spiritual Experience – Theological Foundations – Pastoral Perspectives

Devoted to the Apostolate of the Sick, the research project stems from many years of study and reflections on the realm of moral values and the meaning of suffering, both issues of particular importance to those affected by illnesses. As a theological project, it weaves together insights and observations on existential phenomena that emerge during an illness, reflection of religious and spiritual dimensions, and analysis of theological and doctrinal aspects. A rich source of understanding comes from the Apostolate of the Sick, a Church community founded in 1925 in the Netherlands. The overarching purpose of this community is to explore the spiritual and religious meaning of life marked by illness and suffering. The findings of the study on this very community and its theological profile have been captured and presented in the 545page book The Apostolate of the Sick: 100 Years of Spiritual Experience – Theological Foundations – Pastoral Perspectives (University of Silesia Press, Katowice 2024). The book was written based on the Dutch, Polish,

and French sources that had been analysed using theological and historical methods; it represents the first comprehensive study of the foundational theology of the Apostolate since its inception. The research demonstrates that—by uncovering the meaning of life in suffering—the Apostolate of the Sick builds a spiritual and moral barrier that is to protect against the strong euthanasia-oriented tendencies that seem to be prevalent in the contemporary society. In the Netherlands, the first country to legalise euthanasia and

home to the community of the Apostolate of the Sick, inspiration can still be found in the search for the meaning of suffering.

Rev. Antoni Bartoszek, PhD, DLitt, Assoc. Prof. – priest of the Archdiocese of Katowice, expert in moral theology, doctor in theology, and employee of the Faculty of Theology, University of Silesia.

University of Silesia in Katowice

Kreacja i krytyka

Creation and Criticism

World Premiere of I Şeküre – Music and Libretto by Aleksander Nowak

I, Şeküre is an opera based on the themes of My Name Is Red, the acclaimed novel by the Nobel Prize-winning Turkish author Orhan Pamuk.

Set in 16th-century Istanbul during the reign of Sultan Murad III, the book weaves together elements of murder mystery, love story and philosophy. Its protagonist, Black, is called back to the capital city of the Ottoman Empire after 12 years of travel to help his uncle complete a manuscript. Upon his arrival, he becomes tangled up in a criminal intrigue and a rekindled romance— his uncle is the father of Şeküre, Black’s former love.

The opera shifts the focus to Şeküre herself, one of the main characters in Pamuk’s novel. Here, it is she who becomes the narrator of the story, revealing and sharing her internal conflicts, desires and experiences. Şeküre is a symbol of hardships and constraints faced by women in a patriarchal society. I, Şeküre is not merely a literary adaptation; it is a standalone work that touches upon universal topics such as identity, love, freedom and the role of women in society.

Commissioned by Capella Cracoviensis, a chamber choir based in Kraków, the opera premiered on 9, 10 and 11 February 2024 at the Juliusz Słowacki Theatre in Kraków during the Opera Rara Festival. Another performance took place on 7 September 2024 during the Malta Festival at Stanisław Moniuszko Grand Theatre in Poznań.

Stage Producers:

Stage Designer: Marcin Chlanda

Video: Marcin Chlanda / Jakub Kotynia

Şeküre: Aleksandra Żakiewicz soprano

Meddah: Jan Jakub Monowid countertenor

Kara: Bartosz Gorzkowski tenor

Illustrator I: Sebastian Szumski baritone

Illustrator II: Jacek Wróbel baritone

Enişte: Maciej Straburzyński bass

Orchestra: Spółdzielnia Muzyczna Contemporary Ensemble

Paulina Woś – violin

Barbara Mglej – violin

Agata Francuz – violin

Magdalena Odrzywołek – violin

Agata Front – violin

Paulina Matusiak – violin

Karolina Szewczykowska – viola da gamba

Justyna Młynarczyk – viola da gamba

Karina Krychun – viola da gamba

Mateusz Kowalski – viola da gamba

Adela Czaplewska – viola da gamba

Iga Murawska – double bass

Ostap Dudka – double bass

Anna Swoboda – theorbo

Michaela Koudelkova – recorder

Julie Kucerova – recorder

Małgorzata Mikulska – flute/recorder

Olivia Petryszak – recorder

Kamil Kuc – English horn

Tomasz Sowa – bass clarinet

Krzysztof Guńka – baritone saxophone

Marek Drescher – trumpet

Kacper Świątek – trombone

Paweł Chmielewski – percussion

Aleksandra Wtorek – percussion

Emilia Stefańska – positive organ

Żaneta Seweryn – cimbalom

Maciej Tomasiewicz – conductor

Polish Radio Choir – Lusławice

Artistic Director of the Choir: Maria Piotrowska-Bogalecka

Preparation of the Ensemble: Andrzej Zawisza

Production: Bożena Sowa

Production:

Juliusz Słowacki Theatre in Kraków

Co-production: Malta Festival

Prof. Aleksander Nowak – Composer writing both instrumental and vocal-instrumental music, occasionally incorporating electronic elements. His work is prominently centred around opera and drama, often in collaboration with contemporary writers. His notable compositions include ahat ilī – Sister of Gods (words by Olga Tokarczuk), Drach. Dramma per musica, Syrena. Melodrama aeterna, and Pokora. Dramma giocoso (libretti by Szczepan Twardoch). He has received numerous accolades, including nominations for the Kutz Award in 2024, the Silver Medal for Merit to Culture ‘Gloria Artis’ in 2023, two ‘Fryderyk’ Awards in 2022 and 2021, the Polityka Passports in 2018, and the ‘Guarantee of Culture’ Award in 2011.

Kuratorka wystawy Przyleganie, Galeria Rondo Sztuki, Katowice

dr Marta Lisok – kuratorka, krytyczka sztuki, wykładowczyni w Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach, gdzie kieruje Zakładem Teorii i Historii Sztuki. Autorka książki Dzikusy. Nowa sztuka ze Śląska (2014) i licznych tekstów o sztuce, publikowanych na łamach czasopism: „Dwutygodnik”, „Fragile”, „Art&Buisness”. Kuratorka wystaw m.in. w CSW Zamek Ujazdowski, Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi, Bunkrze Sztuki w Krakowie i Muzeum KODE w Bergen. W swojej praktyce kuratorskiej porusza się na obszarze antropologii zmysłów. Używa sztuki jaki metody badań nad nowymi formami odczuwania w kontekście technicyzacji doświadczenia.

Międzynarodowa wystawa zbiorowa „Przyleganie” zorganizowana w 2024 roku w katowickim Rondzie Sztuki była inspirowana pojęciem mrocznej ekologii Timothego Mortona. Zaproszeni artyści i artystki: Alicja Bielawska, Agnieszka Brzeżańska, Kaitlin Bryson, Grzegorz Hańderek, Petra Janda, Richard Long, Cecylia Malik, Justyna Mędrala, Silvia Noronha, Michał Smandek, Saša Spačal, Jakub Stelmach, Maria Stokłosa, Mikołaj Szpaczyński, Iza Tarasewicz, Isolde Venrooy zaprezentowali prace odnoszące się do materii ziemi, postrzeganej jako efekt pozostałości po różnorodnych formach życia zespolonych w tworzących ją warstwach.

Wystawa rozpisana na instalacje, fotografie, wideo, performance stała się w tym kontekście metaforą myślenia o rzeczywistości przez pryzmat pojęcia przepływu, wymiany, symbiozy. Zamiast przekonania o supersprawczości homo sapiens opartej na kontroli i dystansie, przynosiła wizję harmonijnego współbrzmienia, w którym możliwe jest odnalezienie wspólnego rytmu.

W świetle tytułowego przylegania prezentowane prace bazowały na zestawie ruchów inspirowanych dynamiką splotu. Dążenie do

jasnych podziałów zostało w ten sposób zastąpione przez nadrzędną regułę przenikania.

Zgodnie z koncepcją kuratorską wystawa była zbiorem instrukcji umożliwiających odtworzenie zapomnianych choreografii definiujących jednostki przez pryzmat ich relacji do innych gatunków. Każdy element składający się na tytułowe ćwiczenia z przylegania miał w sobie zalążek aktywności czekającej na wykonanie. Był zachętą do mapowania przyszłości, opartej na potencjalnych sojuszach i powiązaniach.

Curator of the Exhibition Adherence, Rondo Sztuki Gallery, Katowice

The international group exhibition Adherence, held in 2024 at Rondo Sztuki in Katowice was inspired by Timothy Morton’s concept of dark ecology. The invited artists included: Alicja Bielawska, Agnieszka Brzeżańska, Kaitlin Bryson, Grzegorz Hańderek, Petra Janda, Richard Long, Cecylia Malik, Justyna Mędrala, Silvia Noronha, Michał Smandek, Saša Spačal, Jakub Stelmach, Maria Stokłosa, Mikołaj Szpaczyński, Iza Tarasewicz, Isolde Venrooy presented works that explored the matter of the Earth, understood as the result of remnants of various forms of life fused together within its layered structure.

The exhibition, consisting of installations, photographs, video works, and performances, became a metaphor of thinking about reality through the lens of the idea of flow, exchange, and symbiosis. Rather than reinforcing the belief in the hyper-agency of homo sapiens

based on control and detachment, it offered a vision of harmonious resonance—one in which a shared rhythm could be found.

In light of the titular adherence, the presented works were rooted in a set of movements inspired by the dynamics of interweaving. The drive toward clear distinctions was thus replaced by a guiding principle of permeability.

In accordance with the curatorial concept, the exhibition functioned as a collection of instructions for re-enacting forgotten choreographies—choreographies that define individuals through their relationships with other species. Each element of these exercises in adherence held the seed of an action awaiting realisation. It served as an invitation to map out the future based on potential alliances and interconnections.

Marta Lisok, PhD – art critic and curator, lecturer at the Department of Theory and History of Art, Academy of Fine Arts and Design in Katowice. Author of the book Savages. New art from Silesia (2014), and numerous texts on arts in periodicals Dwutygodnik, Fragile, Art&Business. She has curated exhibitions at Ujazdowski Castle Centre for Contemporary Art in Warsaw, Bunkier Sztuki Gallery in Cracow, Central Museum of Textile in Lodz and KODE Museum in Bergen. Her curatorial work engages with the anthropology of the senses. She harnesses art to investigate how new forms of technology shift the way we feel and perceive the world.

Czteropłytowe wydanie albumu z pieśniami i kompozycjami

instrumentalnymi śląskiego kompozytora

Witolda Szalonka

prof. dr hab. Anna Szostak-Myrczek – dyrygent, pedagog, profesor sztuki w zakresie dyrygentury. Stworzyła i prowadziła kilka zespołów wokalnych, z którymi zdobywała nagrody na festiwalach polskich i zagranicznych.

Największe uznanie zyskała jako dyrektor i dyrygent założonego przez siebie w 1990 roku Zespołu Śpiewaków Miasta Katowice „Camerata Silesia”.

Loretańska do Najświętszej Marii Panny na chór mieszany (1996), zamówione przeze mnie Miserere na 12-osobowy mieszany chór solistów a cappella (1997) i Gloria ( 2000 ). Nagranie płyty zawierającej wszystkie dzieła wokalne Witolda Szalonka to nasz hołd dla Kompozytora, dowód uznania i przyjaźni, a także chęć utrwalenia tych utworów zgodnie ze wskazaniem i wyobrażeniem ich Twórcy – dodaje prof. Anna Szostak-Myrczek.

Zespół otrzymał nagrodę „Fryderyk” w trzech kategoriach:

Skład zespołu biorący udział w nagraniu płyty z utworami Witolda Szalonka:

Sopran

Agnieszka Bochenek-Osiecka

Aleksandra Poniszowska

Grażyna Szary

Magdalena Szczypała

Magdalena Szostak-Krupowicz

Agata Witek

Alt

Małgorzata Barczyńska

Elżbieta Chlebek

Izabela Kopiec

Zespół Śpiewaków Miasta Katowice „Camerata Silesia” pod dyrekcją prof. Anny Szostak-Myrczek wydał wyjątkowy album z pieśniami i kompozycjami instrumentalnymi śląskiego kompozytora Witolda Szalonka.

Witold Szalonek współpracował ze mną i z Cameratą Silesią od 1993. Powierzył nam prawykonanie składającego się z części Modlitwa i Srebrne preludium – Dyptyku do słów Józefa Węgrzyna, który jesienią 1993 roku zaprezentowaliśmy na festiwalu w Berlinie. Kompozytor pisał ten utwór z myślą o nas jako wykonawcach, konsultował i omawiał ze mną swoje pomysły i sposób ich realizacji. – mówi prof. Anna Szostak-Myrczek.

– W kolejnych latach powstały także inne Jego utwory na „chór mieszany solistów”, tak określał nasz zespół, a wśród nich trzy kompozycje dedykowane mnie i Cameracie Silesii: Litania

• ALBUM ROKU MUZYKA CHÓRALNA: PIEŚNI O ŚLĄSKU | Witold Szalonek | „Camerata Silesia” Zespół Śpiewaków Miasta Katowice, Anna Szostak

• ALBUM ROKU MUZYKA KLASYKA-CROSSOVER: TĘSKNI DZIOUCHA DO SYNECZKA – Songs of Silesian Uprisings | Sabina Meck, Franciszek Raczkowski, Patryk Petersson, Patryk Zakrzewski, Michał Golawski, Zespół Śpiewaków Miasta Katowice, Anna Szostak

• ALBUM ROKU MUZYKA KONCERTUJĄCA: CONNECTIONS | Witold Szalonek | Joanna Freszel, Ania Karpowicz, Tomasz Konieczny, Urszula Kryger, Maksymilian Lipień, „Camerata Silesia” Zespół Śpiewaków Miasta Katowice „Camerata Silesia”, AUKSO i Marek Moś.

Karolina Sambor-Kobiałka

Grażyna Nowak

Tenor

Marek Anton

Bogusław Kowalski

Łukasz Nowak

Tadeusz Michał Noworyta

Grzegorz Wollmann

Bas

Michał Goławski

Juliusz Krzysteczko

Adam Myrczek

Remigiusz Nowak

Łukasz Smołka

Janusz Styszko

Four-Disc Edition of Album with Songs and Instrumental Compositions by Silesian Composer Witold Szalonek

The Katowice City Singers’ Ensemble ‘Camerata Silesia’ conducted by Prof. Anna Szostak-Myrczek has released a unique album with songs and instrumental compositions by the Silesian composer Witold Szalonek.

‘Witold Szalonek has collaborated with me and ‘Camerata Silesia’ since 1993. He entrusted us with the premiere of Diptych, consisting of the parts “Prayer” and “Silver Prelude”, to words by Józef Węgrzyn, which we presented at a festival in Berlin in the autumn of 1993.

The composer wrote this piece with us as performers in mind; he consulted and discussed his ideas and the way of their implementation with me’, says Prof. Anna Szostak-Myrczek.

‘In the following years, he also created other pieces for ‘mixed soloist choir’, as he called our group, including three compositions dedicated to me and Camerata Silesia: “Litany of Loreto to the Blessed Virgin Mary” for mixed choir (1996), commissioned by me “Miserere”for a 12-person mixed soloist a capella choir (1997) and “Gloria” (2000). Recording an album containing all of Witold Szalonek’s vocal works is our tribute to the Composer, a token of appreciation and friendship, as well as the incarnation of our desire to perpetuate these

works in accordance with the indications and imagination of their Creator,’ adds Prof. Anna Szostak-Myrczek.

‘Camerata Silesia’ received the Fryderyk Award in three categories:

• ALBUM OF THE YEAR CHORAL MUSIC: SONGS ABOUT SILESIA | Witold Szalonek | Katowice City Singers’ Ensemble ‘Camerata Silesia’ Ensemble, Anna Szostak

• ALBUM OF THE YEAR CLASSICAL MUSIC-CROSSOVER: TĘSKNI DZIOUCHA

DO SYNECZKA – Songs of Silesian Uprisings | Sabina Meck, Franciszek Raczkowski, Patryk Petersson, Patryk Zakrzewski, Michał Golawski, ‘Katowice City Singers’ Ensemble ‘Camerata Silesia’ Ensemble, Anna Szostak

• ALBUM OF THE YEAR CONCERT MUSIC: CONNECTIONS | Witold Szalonek | Joanna Freszel, Ania Karpowicz, Tomasz Konieczny, Urszula Kryger, Maksymilian Lipień, Katowice City Singers’ Ensemble ‘Camerata Silesia’, AUKSO and Marek Moś

Prof. Anna Szostak-Myrczek – conductor, pedagogue, professor of art in the field of conducting. She founded and led several vocal groups with which she won awards at Polish and foreign festivals. She gained the greatest recognition as the director and conductor of the Katowice City Singers’ Ensemble ‘Camerata Silesia’ which she founded in 1990.

Soprano

Agnieszka Bochenek-Osiecka

Aleksandra Poniszowska

Grażyna Szary

Magdalena Szczypała

Magdalena Szostak-Krupowicz

Agata Witek

Alto

Małgorzata Barczyńska

Elżbieta Chlebek

Izabela Kopiec

Karolina Sambor-Kobiałka

Grażyna Nowak

Tenor

Marek Anton

Bogusław Kowalski

Łukasz Nowak

Tadeusz Michał Noworyta

Grzegorz Wollmann

Bass

Michał Goławski

Juliusz Krzysteczko

Adam Myrczek

Remigiusz Nowak

Łukasz Smołka

Janusz Styszko

University of Silesia in Katowice

Podwójna platynowa płyta Pawła Tomaszewskiego za współautorstwo albumu „Czułe

Struny” Natalii Kukulskiej

dr. hab. Paweł Tomaszewski, prof. AM – dziekan Wydziału Jazzu i Muzyki Rozrywkowej Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach. Pianista, kompozytor, aranżer, producent muzyczny, dyrygent. Nominowany do nagrody Fryderyk w kategorii Jazzowy Artysta Roku (2024).

Nagroda ta przyznawana jest przez Związek

Producentów Audio Video.

W procesie powstawania płyty wzięło udział pięciu kompozytorów, którzy stworzyli autorskie opracowania utworów Fryderyka Chopina na głos solowy, orkiestrę symfoniczną Sinfonia Varsovia oraz zespół w postaci sekcji rytmicznej. Wśród nich – obok Pawła Tomaszewskiego – znaleźli się Adam Sztaba, Krzysztof Herdzin, Jan Smoczyński oraz Nikola Kołodziejczyk.

Oprócz orkiestry w nagraniach udział wzięli muzycy, tacy jak Robert Kubiszyn, Michał Dąbrówka i Piotr Wrombel. Dodatkowym zaszczytem był gościnny udział wybitnego pianisty Janusza Olejniczaka. Za reżyserię dźwięku i mix utworów odpowiedzialny był niezwykle ceniony Leszek Kamiński.

W nagranie „Czułych strun” twórczo i wykonawczo zaangażowanych było blisko 100 osób.

Do opracowań muzycznych powstały również autorskie teksty napisane przez Natalię Kukulską, Melę Koteluk, Kayah, Gabę Kulkę, Natalię Grosiak oraz Bovską.

Paweł Tomaszewski jest autorem opracowań utworów Czułe Struny (na podstawie Poloneza As-dur Op. 53.) oraz Pod Powieką (na podstawie Preludium e-moll Op. 28 nr 4).

Album ukazał się w przestrzeni publicznej 28 kwietnia 2020 roku. 28 sierpnia tego same-

go roku uzyskał status Złotej Płyty. 4 grudnia ukazała się winylowa wersja płyty. 12 marca 2021 roku miało miejsce uroczyste wręczenie Platynowych Płyt wszystkim twórcom albumu podczas koncertu w Teatrze Wielkim w Warszawie. Album pokrył się podwójną platyną w roku 2024. W 2020 roku ukazała się specjalna, dwupłytowa edycja albumu, na której znalazły się duety Natalii Kukulskiej z Kayah, Jakubem Józefem Orlińskim oraz Mattem Duskiem, jak również angielskojęzyczne wersje pięciu utworów.

Paweł Tomaszewski’s Double Platinum for Co-writing Album Czułe Struny by Natalia Kukulska

The award was presented by the Polish Society of the Phonographic Industry.

The album features original arrangements of works by Frederic Chopin for solo voice, the Sinfonia Varsovia symphony orchestra and rhythm section written by five composers. These included: Paweł Tomaszewski, Adam Sztaba, Krzysztof Herdzin, Jan Smoczyński, and Nikola Kołodziejczyk.

Besides the orchestra, musicians like Robert Kubiszyn, Michał Dąbrówka and Piotr Wrombel participated in the recordings. It was an additional honour to have the outstanding pianist Janusz Olejniczak as a guest performer. The highly respected Leszek Kamiński was responsible for the sound direction and the mixing.

The recording of Czułe struny (Tender Strings) involved the performance and creative efforts of nearly 100 people.

Natalia Kukulska, Mela Koteluk, Kayah, Gaba Kulka, Natalia Grosiak, and Bovska also wrote original lyrics for the musical arrangements.

Paweł Tomaszewski is the author of the arrangements for the songs Czułe Struny (based on Polonaise in A flat major op. 53) and Pod

Powieką (based on Prelude in E minor op. 28 no. 4). The album was released on 28 April 2020. It was certified gold on 28 August of the same year. A vinyl version of the album was released on 4 December. On 12 March 2021, during a concert at the Teatr Wielki in Warsaw, the platinum records were presented to all the artists involved in the album. The album went double platinum in 2024. In 2020, a special double-disc edition of the album was released, featuring duets by Natalia Kukulska with Kayah, Jakub Józef Orliński, and Matt Dusk, as well as English versions of five songs.

Paweł Tomaszewski, PhD, DLitt, Assoc. Prof. at the Academy of Music in Katowice – Dean of the Jazz and Popular Music Department at the Karol Szymanowski Academy of Music in Katowice. Pianist, composer, arranger, music producer, conductor. Nominated for the Fryderyk Prize in the category of Jazz Artist of the Year (2024). In May 2023, his album Coincidence recorded with the Szczecin Philharmonic Symphony Orchestra and guests was released. The album was nominated for the Fryderyk award in the Jazz Album of the Year category (2024).

The Karol Szymanowski Academy of Music in Katowice

Wielokrotnie nagradzany film „Biała odwaga” w reżyserii Marcina

Koszałki

dr hab. Marcin Koszałka, prof. UŚ – reżyser filmów dokumentalnych i fabularnych, autor zdjęć filmowych do wielu znaczących dzieł współczesnej polskiej kinematografii, dwukrotny laureat nagrody za zdjęcia na FPFF w Gdyni oraz Brązowej Żaby na Camerimage, wykładowca Szkoły Filmowej im. Krzysztofa Kieślowskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

,,Biała odwaga” to wielokrotnie nagradzany w 2024 roku film dr hab. Marcina Koszałki, prof. UŚ, uznanego reżysera i wykładowcy Szkoły Filmowej im. Krzysztofa Kieślowskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Akcja filmu „Biała odwaga” toczy się w latach 30. XX wieku na Podhalu. Fabuła filmu koncentruje się na dylematach związanych z koncepcją Goralenvolk, czyli próbą wciągnięcia górali do współpracy z niemieckim okupantem poprzez uznanie ich za odrębny naród o germańskich korzeniach. Bohaterowie muszą zdecydować, czy pozostać wiernymi swojej ojczyźnie, czy też przyjąć propozycję okupanta, co wiąże się z moralnymi konsekwencjami. W filmie „ważną rolę odgrywa również wątek miłosny, który splata

się z dramatycznymi wydarzeniami wojennymi. Uczucie między głównymi bohaterami staje się tłem dla ich wyborów i decyzji, często nacechowanych konfliktem między sercem a rozsądkiem. Piękne zdjęcia Tatr podkreślają surowość i piękno natury, stanowiąc tło dla opowieści o miłości, zdradzie i poszukiwaniu tożsamości.

Film „Biała odwaga” otrzymał aż cztery nagrody na 49. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni – za reżyserię dla Marcina Koszałki, za scenariusz dla Łukasza M. Ma-

ciejewskiego i Marcina Koszałki, a także nagrodę za główną rolę kobiecą dla Sandry Drzymalskiej oraz nagrodę za drugoplanową rolę męską dla Juliana Świeżewskiego. Dzieło doceniono także na Festiwalu Polskich Filmów „Ekran” w Toronto, gdzie ,,Biała odwaga” otrzymała nagrodę za rolę męską dla Jakuba Gierszała. Film otrzymał także 15 nominacji do Polskich Nagród Filmowych Orły w 2025 roku.

Ewa Tracz jako Elettra w „Idomeneo” Wolfganga

Amadeusza Mozarta na finałowym koncercie

Międzynarodowego Festiwalu Muzycznego

Opera Rara Kraków (2024)

Ewa Tracz – sopran, absolwentka Accademia

Teatro alla Scala w Mediolanie oraz studiów magisterskich oraz doktoranckich Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach w klasie śpiewu solowego prof. Ewy Biegas. Laureatka Konkursów Międzynarodowych min: I Nagrody w kategorii głosów żeńskich w XV Konkursie Sztuki Wokalnej im. Ady Sari w Nowym Sączu (2013) II Nagrody w 9 Międzynarodowym Konkursie Wokalnym im Klaudii Taev (Estonia, 2015) II Nagrody w V Konkursie Wokalnym im .I.J. Paderewskiego w Bydgoszczy (2015) II Nagrody w 9 Międzynarodowym Konkursie Wokalnym im. St. Moniuszki (2016) I nagrody w Międzynarodowym Konkursie Muzycznym im. Karola Szymanowskiego w Katowicach (2018).

Na koncercie finałowym lutowej edycji festiwalu Opera Rara Kraków (2024) zabrzmiało młodzieńcze arcydzieło Mozarta w gwiazdorskiej obsadzie. Skomponowany w 1781 roku „Idomeneo” opowiada historię mitologicznego króla Krety, który po złożeniu tragicznej obietnicy musi zmierzyć się z dramatyczny-

mi konsekwencjami swoich decyzji. Dzieło to jest ważne w twórczości Mozarta z kilku powodów: po raz pierwszy tak wyraźnie słychać w nim jego dojrzałość kompozytorską i skłonność do eksperymentowania z formą operową. To właśnie w tym utworze Wolfgang Amadeusz do perfekcji opanował sztukę wyrażania poprzez muzykę głębokich emocji i psychologicznych niuansów postaci, wynosząc dogasającą już w owym czasie formę opery seria na nowe szczyty.

Obsada:

Idomeneo – Ian Bostridge tenor

Idamante – Kangmin Justin Kim kontratenor

Ilia – Anna Prohaska sopran

Elettra – Ewa Tracz sopran

Arbace – Juan Sancho tenor

Gran Sacerdote – Krzysztof Lachman tenor

CAPELLA CRACOVIENSIS

Alessandro Moccia dyrygent

Ewa Tracz as Elettra in Wolfgang Amadeus Mozart’s Idomeneo at

Final Concert of Opera Rara Kraków

International Music Festival (2024)

The final concert of the February edition of the Opera Rara Kraków Festival (2024) featured Mozart’s youthful masterpiece performed by an all-star cast. Composed in 1781, ‘Idomeneo’ tells the story of the mythological king of Crete who, after making a tragic promise, must face the dramatic consequences of his decisions. ‘Idomeneo’ is an important element of Mozart’s oeuvre for several reasons: it is in this work that for the first time his compositional maturity and tendency to experiment with operatic form can be clearly heard. It was in this piece that Wolfgang Amadeus perfected the art of expressing the deep emotions and psychological nuances of the characters through music, elevating the then dying form of opera seria to new heights.

Cast:

Idomeneo – Ian Bostridge tenor

Idamante – Kangmin Justin Kim countertenor

Ilia – Anna Prohaska soprano

Elettra – Ewa Tracz soprano

Arbace – Juan Sancho tenor

Gran Sacerdote – Krzysztof Lachman tenor

CAPELLA CRACOVIENSIS

Alessandro Moccia conductor

Ewa Tracz – soprano. Graduate of the Accademia Teatro alla Scala in Milan as well as

Master’s degree and doctoral degree studies at the Karol Szymanowski Academy of Music in Katowice in the solo singing class of Prof. Ewa Biegas. Laureate of several international competitions, including: 1st Prize in the female voice category at the 15th Ada Sari Vocal Art Competition in Nowy Sącz (2013), 2nd Prize in the 9th Klaudia Taev International Vocal Competition (Estonia, 2015), 2nd Prize in the 5th I.J. Paderewski Vocal Competition in Bydgoszcz (2015), 2nd Prize in the 9th International S. Moniuszko Vocal Competition (2016), 1st Prize in the Karol Szymanowski International Music Competition in Katowice (2018).

The Karol Szymanowski Academy of Music in Katowice

Zakończenie

Osiągnięcia zaprezentowane w publikacji podzielone zostały na kategorie odpowiadające

ścieżkom tematycznym Miasta Nauki, które obejmują najważniejsze wyzwania i problemy współczesnego świata: klimat i środowisko, zdrowie i jakość życia, przemysły przyszłości, innowacje społeczne, dziedzictwo przemysłowe i kulturowe, kreacja i krytyka.

Klimat i środowisko ⬎

Wśród największych wyzwań dla ludzkości są zmiany klimatu i ich następstwa, dlatego tak ważne jest, aby wprowadzać działania, których celem jest zahamowanie tych zmian i przystosowanie się do zmieniającej się rzeczywistości. Nauka ma takie narzędzia.

Uczelnie Konsorcjum zajmują się badaniami związanymi m.in. z gospodarką niskoemisyjną i jej skutecznym wdrażaniem, transformacją energetyczną i zieloną energetyką, gospodarką obiegu zamkniętego, jakością wody i powietrza, a także zrównoważonymi miastami.

Przykładem badań może być poszukiwanie nowych odmian zbóż odpornych np. na niedobory wody. Dzięki opatentowanym rozwiązaniom genetyków z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach naukowcy będą mogli szybciej identyfikować formy jęczmienia, o których wiadomo, że są bardziej tolerancyjne na stres suszy. Sukces będzie miał ogromne znaczenie w kontekście produkcji rolnej na świecie.

Zdrowie i jakość życia ⬎

Zwiększenie dostępu do usług zdrowotnych i edukacja w zakresie zdrowia to podstawa zrównoważonego rozwoju regionu i jeden z celów Miasta Nauki.

Wśród uczelni konsorcjum, w badaniach w tym zakresie prym wiodą pracownicy Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, podejmując się pionierskich operacji (m.in. pierwszego w Polsce obuocznego wszczepienia sztucznych rogówek) oraz poszukując innowacyjnych terapii i rozwiązań leczniczych (np. wynajdując opatrunek, który się rozpuszcza i uwalnia leki).

Przemysły przyszłości ⬎

Głównym celem Miasta Nauki jest transformacja regionu oparta na nowoczesnej nauce i innowacjach. Unikalna tożsamość Śląska i Zagłębia wynika z wielkoprzemysłowego dziedzictwa regionu, z którego dziś wyłaniają się przemysły przyszłości.

Nie ma nowych technologii bez sztucznej inteligencji. Badania nad jej rozwojem są prowadzone m.in. w Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach. Tamtejsi naukowcy opracowują nowe algorytmy i pracują nad ich realnym zastosowaniem m.in. przeprowadzili pionierskie badania w dziedzinie uczenia maszynowego, skupiając się na wykrywaniu potencjalnych problemów związanych z uzależnieniem od hazardu.

Węgiel – kiedyś wydobywany na wielką skalę, dzisiaj w postaci nanorurek. Naukowcy z Politechniki Śląskiej wytworzyli nanorurki węglowe o unikalnych właściwościach, które są funkcjonalnym komponentem w kamuflażu militarnym oraz w tekstronice dla telemedycyny.

Innowacje społeczne ⬎

Katowice i cały region Górnego Śląska przeszedł w ostatnich latach niezwykłą metamorfozę – z obszaru jednoznacznie kojarzonego z przemysłem ciężkim i wydobywczym stał się ośrodkiem z dominującą rolą kultury i przemysłu opartego na wiedzy. Istotne zmiany dla rozwoju miasta i regionu oraz analiza potrzeb społecznych to tematy, którymi zajmują się naukowcy z uczelni onsorcjum.

Przykładem jest wykazanie, że w pozornie nieuporządkowanych systemach tworzą się pasy ruchów. Badania matematyczne z udziałem naukowców Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach rzucają nowe światło na kwestię zrozumienia formowania się i zachowania tłumu. Wyniki mogą znaleźć zastosowanie w wielu dyscyplinach nauki z dziedzin biologii i fizyki, a także mieć istotny wpływ np. na poprawę bezpieczeństwa ludzi podczas organizowania dużych zgromadzeń, opracowywania dróg ewakuacji czy kontrolowania spanikowanego tłumu.

Dziedzictwo przemysłowe i kulturowe ⬎

Patrząc ku przyszłości, nie można zapomnieć o przeszłości. Dlatego też śląscy badacze zachowują od zapomnienia poprzemysłowe dziedzictwo regionu. Nie zapominają też o dziedzictwie kulturowym, ponieważ dawne dobra kultury są źródłem informacji o tym, jak żyły poprzednie pokolenia, pokazują też historię miejsc oraz ludzi.

O dziedzictwo dbają m.in. pracownicy Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach, w murach której działa Muzeum Organów Śląskich i Archiwum Organologiczne. To unikatowa w skali Europy jednostka naukowa, której rolą jest gromadzenie, zabezpieczanie i ochrona obiektów związanych z organami i ich historią, a także ich opracowywanie naukowe oraz udostępnianie publiczne w postaci stałej ekspozycji muzealnej.

Kreacja i krytyka ⬎

Choć budowanie Miasta Nauki polega przede wszystkim na odkrywaniu i łączeniu ze sobą tego, co już istnieje, cały proces składa się również z elementów tworzenia „czegoś nowego”, co pozwoli spojrzeć na rzeczywistość z wielu różnych perspektyw.

Naukowcy z Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach wykorzystali działania artystyczne do badania relacji pomiędzy ludźmi i roślinami na terenach poprzemysłowych. Twórcy interdyscyplinarnego przedsięwzięcia naukowego pod nazwą „Fitografie. Postindustrialne życiorysy roślin” przekonują, że rośliny to nieoczywiste bohaterki poprzemysłowych transformacji, które przejmują pozostawiane przez człowieka miejsca, wchodząc w relacje z industrialną infrastrukturą i adaptując się do stwarzanych warunków.

Zebrane w publikacji przykłady pokazują, jak bogata jest śląska nauka. Bez nauki nie da się zmienić jakości i sposobu życia na Śląsku.

Universidad de León

Instituto Politechnico De Castelo Branco

Universidade Católica Portuguesa

Université de Picardie Jules Verne

Université de Lorraine

University of Alicante Jean Monnet University

The University of Silesia in Katowice and nine other universities form the Transform4Europe European University.

Estonian Academy of Arts

Blekinge Tekniska Högskola

Bauhaus-Universität Weimar

Hasselt University

Saarland University

Università degli Studi di Bergamo

Université de Lyon II

Hochschule Mittweida

Technische Universität Bergakademie Freiberg

Silesian University of Technology

Vytautas Magnus University in Kaunas

Universitet po Architektura Stroitelstvo i Geodezija

Mariupol State Humanitarian University

University of Silesia in Katowice

Montanuniversität Leoben

University of Trieste

Univerza na Primorskem

Universiteti POLIS

Universitatea din Petroșani

Universitet po Architektura Stroitelstvo i Geodezija

Sofia University “St. Kliment Ohridski”

University of Macedonia

Technical University of Crete

The Silesian University of Technology, winner of the 'Excellence Initiative – Research University' programme, and eight other universities form the EURECA-PRO European University Alliance. EURECA-PRO Alliance

BAUHAUS4EU

University of Economics in Katowice is one of the founding members of the Bauhaus4EU European University, which altogether consists of 9 partner universities.

Czestochowa University of Technology

Jan Dlugosz University in Czestochowa

CZĘSTOCHOWA

Silesian University of Technology

GLIWICE

Silesian University of Technology University of Economics in Katowice

Silesian University of Technology

RYBNIK

BYTOM

Medical University of Silesia in Katowice

University of Silesia in Katowice

Medical University of Silesia in Katowice

Silesian University of Technology

RYBNIK

University of Silesia in Katowice

Academy of Fine Arts and Design in Katowice

University of Economics in Katowice

Academy of Physical

Medical University of Silesia in Katowice

SOSNOWIEC

University of Silesia in Katowice

KATOWICE

University of Economics in Katowice

University of Silesia in Katowice

CIESZYN

Academic Consortium – Katowice City of Science / universities organising the Silesian Science Festival Katowice

University of Silesia in Katowice

CIESZYN

of

Medical University of Silesia in Katowice

BIELSKO-BIAŁA

BIELSKO-BIAŁA

University

Economics in Katowice

Education in Katowice

Medical University of Silesia in Katowice

Karol Szymanowski Academy of Music in Katowice

Silesian University of Technology

University of Silesia in Katowice KATOWICE

7

uczelni konsorcjum Consortium universities

13 584

absolwentek i absolwentów graduates*

57 118

studentek i studentów students

825

zespołów badawczych research teams

701

kierunków i specjalności degree programmes and majors

18

projektów inwestycyjnych investment projects*

106

europejskich projektów i grantów badawczych European projects and research grants*

1 516

doktorantek i doktorantów doctoral students

11 226

pracownic i pracowników employees

48

centrów badawczych research centres

125

projektów dydaktycznych educational projects*

10

760 publikacji publications*

151 patentów patents

725

krajowych projektów i grantów badawczych domestic projects and research grants*

* dane z 2024 roku 2024 data

Deklaracja Miasta Nauki

Chcę żyć w Mieście Nauki

Pełen wydarzeń program obchodów Europejskiego Miasta Nauki Katowice w 2024 roku był początkiem zmian na Śląsku, które mogą dokonać się tylko dzięki nauce oraz dalszej współpracy środowiska akademickiego Metropolii i Regionu.

Deklaracja Miasta Nauki jest wyrazem społecznej woli wobec konieczności zmieniania Regionu. Jej pierwsze odczytanie nastąpiło podczas weekendu zamknięcia obchodów EMNK 2024. Wierzymy, że najbliższe miesiące i lata przyniosą jej wielu zwolenników – nie tylko podpisujących, ale i wdrażających jej postulaty.

Zachęcamy do podpisania Deklaracji Miasta Nauki.

I Want to live in the City of Science

The eventful programme of the European City of Science Katowice in 2024 was the beginning of changes in Silesia, which can only be achieved thanks to science and further cooperation among the academic community of Metropolis GZM and the Region.

The City of Science Declaration is an expression of the societal will to implement changes in the Region. Its first reading took place during the closing weekend of the ECSK 2024 celebrations. We believe that the coming months and years will result in it gaining many more supporters—not only those who sign it but also those who implement its postulates.

Be sure to sign the City of Science Declaration.

↳ am.katowice.pl

↳ sum.edu.p ↳ asp.katowice.pl ↳ ue.katowice.pl

awf.katowice.pl

polsl.pl

Materiały tekstowe i fotograficzne pochodzą z zasobów uczelni wchodzących w skład Konsorcjum Akademickiego – Katowice Miasto Nauki oraz archiwów własnych naukowczyń i naukowców.

Redakcja tekstów: dr Małgorzata Kłoskowicz, dr Łukasz Lamża, ks. dr hab. Antoni Bartoszek, prof. UŚ, dr Mauro Arturo Rivera León, dr hab. Michał Kłosiński, prof. UŚ, prof. dr hab.Sławomir Smyczek, dr hab.Grzegorz Maciejewski, prof. UE, prof. dr hab.Janina Harasim, prof. dr hab. Aleksander Nowak, Ewa Tracz, dr hab. Paweł Tomaszewski, prof. AM, prof. dr hab. Andrzej Myśliwiec, prof. dr hab. inż. Adam Grajcar, dr inż. Aleksandra Kozłowska, dr inż. Adam Skowronek, dr inż. Mateusz Morawiec, prof. dr hab. inż. Anna Chrobok, dr inż. Anna Wolny, prof. dr hab. inż. Dawid Janas, Agata Pustułka, dr Agnieszka Trzos, dr Marta Lisok, dr hab. Zofia Oslislo-Piekarska, prof. ASP, dr hab. Agnieszka Nawrocka, prof. ASP, dr hab. Justyna Kucharczyk, prof. ASP, dr Patrycja Rudnicka, mgr Michał Latko

Korekta językowa: prof. dr hab. Aldona Skudrzyk

Tłumaczenie: Artur Adamczyk, Anna Białas, Małgorzata Dymowska, Radosław Hojka

Skład: Anna Pokropek

Europejskie Miasto Nauki Katowice 2024 otrzymało dofinansowanie ze środków budżetu Województwa Śląskiego.

us.edu.pl

Text and photo materials come from the resources of universities that are part of the Academic Consortium Katowice City of Science and private archives of scientists.

Text editing: Małgorzata Kłoskowicz, PhD, Łukasz Lamża, PhD, Rev. Antoni Bartoszek, PhD, DLitt, Assoc. Prof., Michał Kłosiński, PhD, DLitt, Prof. Sławomir Smyczek, Grzegorz Maciejewski, PhD, DLitt, Assoc. Prof., Prof. Janina Harasim, Prof. Aleksander Nowak, Ewa Tracz, Paweł Tomaszewski, PhD, DLitt, Assoc. Prof., Prof. Andrzej Myśliwiec, Prof. Adam Grajcar, Aleksandra Kozłowska, PhD Eng., Adam Skowronek, PhD Eng., Mateusz Morawiec, PhD Eng., Prof. Eng. Anna Chrobok, Anna Wolny, PhD Eng., Prof. Eng. Dawid Janas, Agata Pustułka, Agnieszka Trzos, PhD, Marta Lisok, PhD, Zofia Oslislo-Piekarska, PhD, DFA, Assoc. Prof., Agnieszka Nawrocka, PhD, DFA, Assoc. Prof., Justyna Kucharczyk, PhD, DFA, Assoc. Prof., Patrycja Rudnicka, PhD, Michał Latko, MFA

Proofreading: Prof. Aldona Skudrzyk

Translation: Artur Adamczyk, Anna Białas, Małgorzata Dymowska, Radosław Hojka

Typesetting: Anna Pokropek

European City of Science Katowice 2024 was co-financed by the Silesian Voivodeship.