Eksperymentuj!
Wiktor Niedzicki
Katowice 2025
Eksperyment to zaspokajanie ciekawości. Co się wydarzy? Eksperymentowanie to możliwość odkrywania pasji, talentów i wiedzy. Dla rodziców i opiekunów jest towarzyszeniem dzieciom w jednej z najpiękniejszych przygód.
Wiele lat temu prowadziłem w telewizji program dla dzieci – „Kuchnia”. Fizyka i chemia w kuchni. Dziś, po trzydziestu latach, spotykam inżynierów i młodych naukowców, moich dawnych widzów. Opowiadają, jak próbowali w domu powtarzać doświadczenia z ekranu. Jedne się udawały, inne nie. Czasem kończyły się drobnymi szkodami w kuchni. Dziś wspominają to z uśmiechem i mówią, że te programy zmieniły ich życie. To dla mnie największa nagroda: wiedzieć, że pasja, którą się dzieliłem, stała się dla kogoś początkiem jego drogi.
Eksperymenty, zebrane w tej książce, są na ogół proste i bezpieczne. Przy niektórych zaznaczyłem, że lepiej jest wykonywać je na otwartej przestrzeni.
Do ich przeprowadzenia wystarczy to, co mamy pod ręką lub drobne materiały z pobliskiego sklepiku. Większość doświadczeń kosztuje najwyżej kilka złotych. Nie trzeba wiele – wystarczy ciekawość i odrobina cierpliwości.
Zapraszam do wspólnego eksperymentowania. Nawet jeśli coś nie wyjdzie – spróbujmy jeszcze raz. Droga do odkrycia często nie jest prosta. A pytania są początkiem eksperymentu – z nich rodzi się ciekawość, pasja i... mądrość.
Jeśli mnie się udało – Wam też się uda. Eksperymentujmy!
Wiktor Niedzicki dziennikarz telewizyjny i radiowy, fizyk i muzyk
Albert Einstein powiedział: Nie mam żadnego wyjątkowego talentu, kieruje mną tylko ciekawość. Myślę, że to właśnie dziecięca ciekawość świata poprowadziła mnie od marzeń o medycynie, przez projektowanie i doktorat z inżynierii biomedycznej, aż do założenia Ouli, startupu z obszaru technologii medycznych.
Dociekliwość napędza nas do rozwoju, odkrywania nowych kierunków i perspektyw. Dziś już wiem, że to dzięki tej różnorodności doświadczeń mogę łączyć pozornie odległe od siebie światy. Jestem przekonana, że o to właśnie chodzi w dorosłości – by nigdy nie przestać być choć trochę dzieckiem.
Hanna Harkawy
doktorantka wdrożeniowa w dyscyplinie inżynierii biomedycznej na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Znalazła się na liście „Forbes 30 under 30” 2025 za działalność w obszarze technologii medycznych. Założycielka startupu Ouli opracowującego system do terapii blizn dla kobiet po cesarskim cięciu
Wytrzymała kartka
Jak to się robi?
Na dwóch podpórkach kładziemy kartkę papieru. Wystarczy nieduże obciążenie, by kartka wygięła się. Co zrobić, by ją wzmocnić?
Wystarczy kartkę zgiąć kilkakrotnie (w harmonijkę).
Na tak przygotowanej konstrukcji można postawić nawet ciężką szklankę. Warto poszukać jeszcze innych sposobów uzyskania sporej wytrzymałości.
Na przykład zwinąć kartkę w rurkę.
Czy wiesz, że blacha falista zawdzięcza swoją sztywność temu samemu efektowi?
Potrzebne:
→ kartka papieru
→ 2 podpórki (ja użyłem 2 plastikowych kubeczków)
→ ciężarek (może być mała szklanka)
Wytrzymały papier
Jak to się robi?
Z kartki papieru wycinamy cztery paski o jednakowej szerokości. Formujemy niewielkie rurki i sklejamy je taśmą. Na czterech rurkach kładziemy ciężkie książki.
Ku naszemu zdumieniu nic się nie dzieje.
Potrzebne:
→ kartka papieru
→ nożyczki
→ taśma klejąca
→ ciężkie przedmioty
– mogą nimi być książki
Jak to możliwe?
Rurki, nawet wykonane z papieru, są bardzo wytrzymałe. To dlatego źdźbła zbóż, pędy trzcin lub bambusa w przekroju tworzą rurki. Tak mogą utrzymać nawet spory ciężar.
Czy wiesz, że temu samemu efektowi zawdzięczamy wytrzymałość okrągłych wież budowanych w dawnych twierdzach?
Kartki nie do rozerwania
Jak to się robi?
Zbliżamy książki do siebie. Kartki jednej książki przekładamy kartkami drugiej książki. Im staranniej to zrobimy, tym efekt będzie lepszy. Teraz próbujemy rozerwać połączone książki. Chyba się nie uda.
Potrzebne: → 2 dość grube książki
1
Czy wiesz, że hamulce tarczowe działają na tej samej zasadzie?
2
Ja to się dzieje?
Kartki książek trą o siebie. Siła tego tarcia jest niewielka, ale kartek jest bardzo dużo. Jeśli wykorzystamy na przykład stare, niepotrzebne książki telefoniczne, to najlepsi siłacze w klasie nie będą w stanie ich rozerwać.
3
Czemu architekci projektują kopuły?
Potrzebne:
→ 2 jajka ugotowane na twardo
→ ciężkie książki lub deseczka i ciężkie przedmioty
Jak to się robi?
1
2
Jajka kroimy na pół. Wydobywamy ugotowane białko i żółtko. Skorupki kładziemy na stole wypukłościami w górę. Na skorupkach można położyć książkę w twardej okładce lub deseczkę. Ostrożnie zwiększamy liczbę książek. Wynik powinien nas zadziwić.
Połówki skorupek to miniaturowe kopuły. Jak wiadomo, kopuły są bardzo odporne na ściskanie. Właśnie dlatego tak chętnie stosują je architekci, gdy chcą przykryć dużą powierzchnię teatru, stadionu lub świątyni.
3
Pojazd z papierowych kubków
Potrzebne
Jak to zrobić?
W denkach kubków wycinamy dwa duże otwory. W pokrywkach robimy dwa niewielkie otwory. Kubki sklejamy denkami z pomocą taśmy klejącej. Gumkę zawieszamy na jednej rurce do napojów. Drugi koniec przeprowadzamy przez jedną pokrywkę, przez oba kubki i przez drugą pokrywkę oraz duży koralik. Do tego przyda się drut zagięty na jednym końcu. Przez drugi koniec pętli gumy przetykamy drugą rurkę. Teraz wystarczy obracać rurką na koraliku. Gumka zostanie napięta. W końcu stawiamy nasz pojazd na płaskiej powierzchni. Energia sprężystości zmagazynowana w gumce zamienia się w energię ruchu pojazdu.
→ 2 duże kubki tekturowe z pokrywkami
→ długa gumka recepturka
→ duży koralik lub okrągły klocek
→ sztywny, zagięty drut
→ 2 rurki do napojów (mogą być patyczki do szaszłyków)
→ taśma klejąca
→ ostry nóż (lepiej skorzystać z pomocy rodziców lub dziadków)
4 1 2
Czy wiesz, że energia sprężystości pomaga Ci również w skokach na trampolinie i podczas strzelania z łuku?
3
Dziwny walec
Potrzebne:
→ 2 kartki papieru
→ taśma klejąca
→ cienki patyczek, taki jak do szaszłyków
Jak to zrobić?
Z kartki papieru tworzymy rurkę. Sklejamy taśmą. Oba końce rurki zamykamy denkami z papieru. Sklejamy. Przez środek denek przeprowadzamy patyczek i również mocujemy taśmą. Teraz wypuszczamy nasz walec jednocześnie obracając w palcach patyczek. Obracający się walec nie spada prosto na podłogę. W zależności od kierunku obrotu oddala się od nas lub przybliża. Podobny efekt uzyskują piłkarze i tenisiści podkręcając piłkę podczas uderzenia. Wirująca piłka nie leci prosto, tylko zmienia kierunek.
2
1 3 4
Wirujący guzik
Jak to zrobić?
Przez otwory dużego guzika przewlekamy sznurek lub nitkę. Wiążemy końce. (Uwaga, jeśli mamy plastikowe kółko, musimy w nim najpierw zrobić 2 otwory, niezbyt daleko od środka.)
Trzymając końce pętli sznurka, wprawiamy guzik ze sznurkiem w ruch obrotowy. Teraz wystarczy dłońmi rozciągać sznurek. Guzik będzie wirował z dużą prędkością.
Potrzebne:
→ duży guzik, taki jak od męskiego, zimowego płaszcza (lub plastikowe kółko)
→ ok. 1,5 m mocnego sznurka lub wytrzymałej nici
1
2
3
Zabawkowa winda
Jak to zrobić?
Przez piłeczkę wykonujemy niewielki otwór. Odcinamy górną część butelki. Ostrzem robimy otwory przez które przeciągamy sznurek. Sznurek przeprowadzamy także przez tekturową rurkę i przez piłeczkę w której zrobiliśmy otwór.
Dokładnie zawiązujemy sznurek. Do naszego naczynia z butelki nalewamy wodę. Piłeczkę wprowadzamy w ruch obrotowy. Sznurek zacznie podnosić nasze naczynie z wodą. Im szybciej, tym wyżej. Im wolniej, tym niżej znajdzie się naczynie.
Ta zabawa pokazuje, jak duża siła działa na przedmiot znajdujący się w ruchu po okręgu. Taka sama siła działa na nas, gdy jedziemy tramwajem lub autobusem, który skręca.
Uwaga! Dla bezpieczeństwa bawimy się na świeżym powietrzu, z dala od innych osób.
1
2
Potrzebne:
→ plastikowa butelka po wodzie
→ cięższa piłeczka kauczukowa
→ ostre narzędzie
→ sznurek
→ tekturowa rurka
Jak znaleźć środek ciężkości szczotki?
Sztuczka, którą bardzo lubią dzieci
Jak to zrobić?
Szczotkę podpieramy wskazującymi palcami obu rąk. Powoli zbliżamy do siebie ręce. Palce spotykają się zawsze w tym samym miejscu. Nazywamy go środkiem ciężkości szczotki. Jak to możliwe?
Decyduje o tym tarcie dłoni o trzonek. Po tej stronie, po której jest większy ciężar, tam tarcie jest większe.
Przesuwa się przeciwna ręka. Wypróbujmy to także na innej szczotce. Ważne, by trzonek był gładki. Nie należy pomagać sobie kciukami.
1
2
Potrzebne: → szczotka lub mop na długim trzonku (na kiju)
3
4
Jajko Kolumba nr 1
Potrzebne:
→ jajko
→ gładki stół
→ odrobina soli
1
2
Jak to zrobić?
Jak postawić jajko na grubszym końcu?
Na stole wysypujemy trochę soli. Wystarczy pół łyżeczki. Na tej górce soli stawiamy jajko. To niezbyt trudne. Delikatnie wydmuchujemy sól spod jajka. Pozostaną tylko prawie niewidoczne, maleńkie kryształki.
Ponoć Kolumb postawił jajko na grubszym końcu, lekko tłukąc skorupkę. W ten sposób rozwiązał problem, który wydawał się nierozwiązany.
My postawiliśmy jajko, ale bez tłuczenia skorupki.
3
Jajko Kolumba nr 2
Jak to zrobić?
Jajko kładziemy na stole i dłonią wprowadzamy w bardzo szybki obrót. Po chwili jajko zmieni oś obrotu. Będzie przez pewien czas wirowało na grubszym końcu. Nie jest to dokładnie postawienie na końcu, ale efekt jest.
Warto pamiętać o tym, że jajka surowego nie da się wprowadzić w wirowanie. Jego płynna zawartość spowoduje, że jajko obraca się wolno i krótko. W jajku gotowanym białko, żółtko i skorupka tworzą jedną całość (fizycy mówią, że tworzą jedną bryłę). Jajko dąży do stanu minimalnej energii. Taki stan zapewnia wirowanie wokół długiej osi.
Potrzebne
→ jajko ugotowane na twardo
→ gładki stół
Czy wiesz, że ruch obrotowy pozwala również stabilizować ułożenie satelitów w przestrzeni kosmicznej?
1 2 3
Czarodziejska moneta
Jak to zrobić?
Z kartki papieru wycinamy pasek o szerokości 3 cm i długości ok. 20 cm. Pasek sklejamy na końcach, by utworzył pierścień. Pierścień wkładamy pionowo do szklanki. Większa część powinna być ponad szklanką. Na górną część
pierścienia kładziemy monetę. Patyczkiem uderzamy z boku w papierowy pierścień, by wypadł ze szklanki. Cięższa moneta ma sporą bezwładność. Po uderzeniu powinna znaleźć się w szklance.
1
2
Potrzebne:
→ moneta 2 zł lub 5 zł
→ szklanka
→ papier do drukarki
→ nożyczki
→ taśma klejąca
→ patyczek do szaszłyków lub długi ołówek
3
Sztuczka kelnerska, czyli zdumienie widzów
Jak to zrobić?
Na gładkim stole kładziemy obrus. Rozstawiamy naczynia. Nie stawiamy zbyt lekkich, ani wysokich naczyń. Gwałtownym ruchem wyciągamy obrus. Naczynia pozostają na stole. Decyduje o tym bezwładność przedmiotów, ale także szybki ruch, który pozwoli pokonać tarcie naczyń o obrus. Uwaga: obrus nie powinien być haftowany i nie może mieć zakładek na brzegach. Należy go energicznie ciągnąć nieco w dół, a ruch musi być naprawdę błyskawiczny. Udaje się zawsze. Prawie zawsze.
1
3 1 2
Potrzebne:
→ naczynia stołowe
→ gładki obrus (można wypróbować tę sztuczkę na gazecie)
2
Czy wiesz, że bezładność odgrywa kluczową rolę podczas trzepania dywanów, koców czy ręczników?
Cztery jajka w szklankach
Potrzebne:
→ 4 szklanki
Jak to zrobić?
Każdą ze szklanek napełniamy do połowy wodą. Ustawiamy je tak, by utworzyły prostokąt. Kładziemy na nich sztywną tekturkę. Na niej pionowo ustawiamy ruloniki. Teraz najtrudniejsza część sztuczki. Na rulonikach kładziemy jajka. Sprawdzamy, czy są dokładnie nad środkami szklanek. Uderzeniem wybijamy tekturkę, by poleciała poziomo. Razem z tekturką pofruną lekkie rurki. Cięższe jajka mają większą bezwładność i wpadną do środka szklanek. Woda w szklankach zmniejszy możliwość stłuczenia jajek. Ta sztuczka zrobi wrażenie na wszystkich.
1
→ sztywna tekturka
→ 4 tekturowe
ruloniki po papierze toaletowym
→ 4 jajka (za pierwszym razem proponuję ugotować na twardo!)
→ elastyczny pręt
→ woda
1 2 3
Telefon ze sznurka
Jak to zrobić?
W denkach kubeczków robimy małe otworki. Przez otworki przeciągamy sznurek. Zawiązujemy sznurek tak, by nie mógł z powrotem wysunąć się z kubeczka.
Lekko naciągamy sznurek, odsuwając od siebie kubeczki. Jedna osoba mówi do jednego kubeczka.
Drugi kubeczek nasz kolega lub koleżanka przykłada do ucha. Mowę słychać znakomicie.
Dlaczego?
Dźwięki delikatnie poruszają dnem kubeczka. Sznurek przenosi te drgania do drugiego kubka.
Potrzebne:
→ 2 kubeczki do napojów – papierowe lub styropianowe. Można użyć także pojemników z cienkiego metalu → 2–5 metrów cienkiego sznurka
1
Instrument strunowy
Jak to zrobić?
Na naczyniu napinamy gumkę. W zależności od jej napięcia możemy uzyskać dźwięk wysoki lub niski.
Jeśli mamy niewielkie pudełko prostokątne to napinamy na nim kilka gumek. Aby się nie zsuwały można je od spodu przymocować taśmą klejącą.
Możemy na nich grać jak na maleńkiej gitarze.
Potrzebne:
→ plastikowy kubek lub szklanka (może być też pudełko) → gumka (tzw. recepturka)
1
2
Tuba
Jak to zrobić:
Papierowy kubek przykładamy do głośniczka telefonu komórkowego. W ten sposób usłyszymy wzmocnione dźwięki. Nasz kubek może się przydać także do... usłyszenia szumu morza. Przykładamy kubek do ucha i słyszymy szum. W rzeczywistości słyszymy wzmocniony szum krwi, która płynie przez małżowiny uszne. Zamiast kubka z papieru możemy użyć plastikowego kubeczka.
1
2
3
Potrzebne:
→ papierowy kubek lub tuba zbudowana z kartki papieru
Czy wiesz, że to samo zjawisko obserwujemy, przykładając do ucha muszlę przywiezioną znad morza?
Co niszczy butelkę?
Jak to zrobić?
Do butelki nalewamy odrobinę wrzątku i szybko wylewamy. Zamykamy butelkę zakrętką i wkładamy do większego naczynia z wodą. Butelka zostanie zmiażdżona.
Dlaczego?
Wrząca woda wypełniła butelkę parą wodną, która wypchnęła część powietrza. Po ochłodzeniu wodą para się skurczyła. Wewnątrz powstało podciśnienie. Z zewnątrz nadal działało ciśnienie atmosferyczne. To ono zniszczyło butelkę.
To samo ciśnienie działa także na nas, ale do tego jesteśmy przyzwyczajeni. Nasz organizm potrafi równoważyć nacisk powietrza. Dlatego w przestrzeni kosmicznej, gdzie praktycznie panuje próżnia kosmonauci noszą specjalne skafandry.
Potrzebne:
→ plastikowa butelka po wodzie lub napoju gazowanym
→ wrząca woda z czajnika
→ większe naczynie z chłodną wodą 1 2 3
Taran hydrauliczny
Ja to zrobić?
Do butelki wlewamy wodę. Do pełna. Z niewielkiej wysokości uderzamy pełną butelką o blat stołu lub o podłogę. Woda wytryśnie wysoko.
Uwaga! Tę sztuczkę najlepiej wykonywać na świeżym powietrzu. Ja już parę razy zalałem sufit.
Potrzebne:
→ plastikowa butelka po napoju
→ woda
1
2
Leci, nie leci
Jak to zrobić?
W dolnej części butelki ostrym narzędziem (pinezka, gwóźdź, ostrze noża) wykonujemy niewielki otwór. Otwór zamykamy palcem lub taśmą samoprzylepną. Do butelki nalewamy wody. Butelkę zamykamy zakrętką. Usuwamy zamknięcie otworu. Wyleje się niewielka ilość wody.
Potrzebne:
→ butelka po napoju gazowanym
→ ostrze
→ ewentualnie taśma klejąca
→ woda
Odkręcamy zakrętkę. Woda leje się strumieniem. Zakręcamy. Woda nie leci.
Dlaczego?
Po wypłynięciu pewnej ilości wody w butelce powstaje podciśnienie. Woda nie może wypłynąć. Otwarcie zakrętki powoduje, że odrobina powietrza wpływa do środka. Woda płynie. Zakręcamy. Woda przestaje płynąć.
3 2
1
Kieliszek Pitagorasa
Jak to zrobić?
Obcinamy górną część butelki. To nasz puchar. W dnie wykonujemy otwór taki, by z trudem udało się przecisnąć rurkę do napojów. Uszczelniamy plasteliną. Zaginamy rurkę tak, by jej krótszy koniec dotykał dna puchara. Do środka nalewamy trochę wody. Nic się nie dzieje. Jeśli woda będzie sięgała wyżej niż zagięcie rurki, cała zawartość wypłynie przez rurkę.
Ponoć filozof Pitagoras stworzył to rozwiązanie, by jego uczniowie napełniali kielichy z umiarem. Kto był zbyt chciwy, ten tracił wszystko. Poziom cieczy powyżej zagięcia powoduje, że woda zaczyna się przelewać i pociąga za sobą resztę.
1
Czy wiesz, że na tej zasadzie działa syfon w zlewie?
2 3
Potrzebne:
→ mała butelka po wodzie gazowanej
→ plastikowa rurka do napojów
→ nożyczki do obcięcia butelki
→ ostre narzędzie do wykonania małego otworu w dnie butelki (warto poprosić kogoś dorosłego)
→ plastelina do uszczelnienia połączenia
→ woda
1
4
Dlaczego pomarańcza pływa
Jak to zrobić?
Do naczynia wkładamy pomarańcze. Obie powinny pływać. Obieramy ze skóry jeden z owoców. Wkładamy do wody. Tonie.
Dlaczego?
Skóra pomarańczy zawiera wiele maleńkich przestrzeni wypełnionych powietrzem. To one powodują, że owoc pływa.
1
2
Potrzebne:
→ dwie pomarańcze
→ naczynie z wodą
→ nożyk do obierania owoców
3
Jak z butelki zrobić wulkan?
Jak to zrobić?
Do naczynia nalewamy płyn do zmywania. Dodajemy sody oczyszczonej lub proszku do pieczenia. Mieszamy. Dolewamy octu, szybko mieszamy i stawiamy na przykład na tacy. Wulkan będzie działał przez dłuższy czas.
Połączenie octu i sody oczyszczonej powoduje powstanie dwutlenku węgla. Dwutlenek węgla wypełnia płyn do zmywania. Powstaje obfita piana.
1
3
Potrzebne:
→ butelka o zwężającej się szyjce lub naczynie laboratoryjne
→ płyn do mycia naczyń
→ soda oczyszczona
→ ocet
2
4
Korek z gazy
Jak to zrobić?
Do butelki nalewamy wody. Na wylot butelki naciągamy gazę opatrunkową. Mocujemy gumką. Obracamy butelkę szyjką w dół. Może się wylać niewielka ilość wody. Reszta zostaje, jakby zatrzymał ją korek. Teraz przez otwory w gazie wkładamy wykałaczki. Po chwili pływają w butelce.
Jak to możliwe?
Woda wykazuje duże tzw. napięcie powierzchniowe. Jest to zjawisko fizyczne występujące na styku powierzchni cieczy z gazem, dzięki któremu powierzchnia ta zachowuje się jak sprężysta błona. To ono nie pozwala wodzie wypłynąć otworkami w gazie. Cienkie wykałaczki można włożyć do środka. Mimo to napięcie powierzchniowe nadal przeciwdziała wypłynięciu wody.
Potrzebne:
→ szklana butelka o wąskiej szyjce
→ gaza opatrunkowa
→ gumka recepturka
→ wykałaczki
→ woda
Czy wiesz, że napięcie powierzchniowe pozwala nartnikom dużym poruszać się po powierzchni wody?
1 2
3
Jak zrobić dziurę w kawie?
Jak to zrobić?
Na talerz wylewamy niewielką ilość kawy tak, by tylko pokryć dno talerza. Do kroplomierza nabieramy kilka kropli spirytusu. Spirytus wylewamy na powierzchnię kawy. W ciemnej cieczy robi się dziura. Kawa odsuwa się od miejsca, gdzie padły krople spirytusu. Cząsteczki spirytusu jednym końcem łączą się z wodą. Drugi ich koniec nie lubi wody. Tę samą sztuczkę można zrobić z samą wodą. Nie potrzeba nawet kawy. Niestety, efekt nie jest wówczas aż tak dobrze widoczny.
Potrzebne:
→ płaski talerz
→ odrobina kawy (może być rozpuszczalna)
→ kroplomierz
→ kilka kropli spirytusu
Czy wiesz, że korzystając w domu z detergentów otrzymujemy ten sam efekt? 2 1 3
Niezwykłe właściwości wody
Czy można zagotować wodę w woreczku foliowym?
Ja ro zrobić?
Do torebki nalewamy wody. Zapalamy świeczkę lub zapalniczkę. Płomień podkładamy pod wodę w torebce. Woda powoli ogrzewa się, ale torebka jest cała.
Tajemnica tkwi w wodzie, która pochłania ciepło. Jej temperatura nie wzrasta powyżej 100 stopni
Celsjusza. Taką temperaturę torebka wytrzymuje bez szwanku.
Możemy także z papieru złożyć niewielki pojemnik na wodę. Świeczka lub zapalniczka mogą w nim podgrzewać wodę. Trochę cierpliwości i wodę można zagotować w papierze!
Potrzebne:
→ torebka śniadaniowa
→ kartka papieru
→ woda
→ świeczka lub zapalniczka
1
2 3
Zdumiewający plastikowy woreczek
Jak to zrobić?
Do woreczka nalewamy wodę. Na wszelki wypadek trzymamy go nad miednicą. Przebijamy woreczek patyczkami do szaszłyków. Dlaczego woda nie wycieka? Plastik po przebiciu
zaciska się na patyczku i przez pewien czas uniemożliwia wypływ wody. Niemniej, wygląda to zdumiewająco.
2 1
Potrzebne:
→ plastikowy woreczek (np. do mrożonek)
→ patyczki do szaszłyków
→ woda
→ miednica
4 3
Chmura w butelce
Jak to zrobić?
Do butelki nalewamy wodę. Zakręcamy korek i silnie wstrząsamy zawartość. Odkręcamy korek i do środka wrzucamy zapaloną zapałkę. Od razu zakręcamy korek. Ściskamy butelkę. W środku pojawi się mgła lub chmura. Zwalniamy ucisk i chmura znika. Te czynności możemy obserwować kilka razy.
Jak to możliwe?
W środku butelki unosi się para wodna. Dym z gasnącej zapałki dostarczył drobinek na których para wodna może tworzyć maleńkie kropelki. Naciskając butelkę, zwiększamy ciśnienie wewnątrz butelki i powodujemy tworzenie się maleńkich kropelek. Zwolnienie ucisku powoduje odparowywanie kropelek i znikanie chmury.
Potrzebne:
→ duża plastikowa butelka od napojów z nakrętką
→ woda
→ zapałki
1 2 3
Nurek Kartezjusza
Jak to zrobić?
Z plastikowej rurki to napojów nożyczkami odcinamy po ok. 3 cm z każdej strony miejsca, gdzie rurkę można wygodnie zgiąć. Duży spinacz rozginamy na szerszym końcu. Na ten drucik naciągamy przycięty fragment rurki. Spinacz zginamy do poprzedniego kształtu. Na odsłonięty fragment spinacza naklejamy grudkę plasteliny. Nurek gotowy. Do butelki nalewamy do pełna wody. Delikatnie wkładamy nurka i zakręcamy butelkę. Nurek powinien unosić się pod zakrętką. Z boku ściskamy butelkę. Nurek zanurzy się, a gdy zwolnimy nacisk, wypłynie pod nakrętkę.
Czy wiesz, że łódź podwodna zanurza się i wypływa dokładnie na tej samej zasadzie?
2 1
Potrzebne:
→ pusta, plastikowa butelka po wodzie
→ duży, metalowy spinacz do papieru
→ plastikowa rurka do napojów
→ odrobina plasteliny
→ nożyczki
→ szklanka
→ woda
3
Dziwny płomień
Jak to zrobić?
Uwaga! Tylko pod opieką dorosłych!
Rurkę nasuwamy na wylot lejka. Prosimy osobę dorosłą o zapalenie świecy. Krawędź lejka przysuwamy do świecy i wdmuchujemy powietrze w drugi koniec rurki. Płomień świeczki wychyla się... w stronę lejka. Im mocniej dmuchamy, tym bardziej.
Jak to się dzieje?
Strumień wylatujący z lejka porywa ze sobą otaczające powietrze. Na jego miejsce wpływa powietrze z otoczenia i pociąga za sobą płomień świeczki.
1
Potrzebne:
→ świeca
→ zapałki lub zapalniczka
→ lejek
→ rurka dopasowana do średnicy wylotu lejka
2
Co się pali w świecy?
Jak to zrobić?
Tylko pod opieką dorosłych!
Zapalamy świeczkę i odczekujemy chwilę. W ręce trzymamy zapaloną zapałkę. Zdmuchujemy świeczkę. Od góry szybko zbliżamy zapaloną zapałkę. Świeca zapala się, choć nie dotknęliśmy knota! Wyjaśnienie jest proste. W świeczce palą się pary stearyny lub innego tłuszczu. Po zdmuchnięciu, góra świecy jest nadal gorąca i wydziela pary stearyny. Można je ponownie zapalić. Na fotografii udało się uchwycić moment, gdy pary tłuszczu zaczynają się zapalać.
Potrzebne: → świeczka → zapałki
1 2 3
Strzałki zmieniają kierunek
Potrzebne:
Jak to zrobić?
Za szklanką lub butelką ustawiamy kartkę ze strzałkami. Do szklanki powoli lejemy wodę. Zauważamy, że najpierw jedna, a potem druga strzałka pokazują inny kierunek. Dlaczego? Woda w naczyniu tworzy kształt walca. Promienie światła przechodząc przez wodę ulegają odwróceniu. Warto samemu obserwować, jakie inne efekty daje butelka z wodą. Zamiast rysować strzałki, namalować grube równoległe linie lub pół kartki pozostawić czyste, a pół pokryć dowolną farbą. Efekt zależy od naszej pomysłowości.
1 2
→ kartka papieru z wyraźnie narysowanymi
2 strzałkami
→ szklanka lub gładka, przezroczysta butelka
→ woda
Czy wiesz, że soczewki w teleskopach działają w ten sam sposób?
3
Rozdzielanie kolorów
Jak to zrobić?
2–3 centymetrów od brzegu bibuły malujemy niewielkie, kolorowe plamy. Bibułę wstawiamy do wody. Już po chwili woda wędruje w górę bibuły ciągnąć za sobą substancje tworzące kolory naszych plam. Dzięki temu możemy zauważyć, że farby są wynikiem wymieszania różnych kolorowych składników. W nieco podobny sposób naukowcy w laboratoriach rozdzielają wiele substancji chemicznych. 4 3 2 1
Potrzebne:
→ bibuła lub kuchenny ręcznik papierowy
→ kolorowe markery, flamastry lub farby akwarelowe
→ płytkie naczynie z wodą
Dlaczego zachodzące słońce jest żółte lub czerwone?
Jak to zrobić?
Do naczynia wlewamy odrobinę mleka i mieszamy. Powstaje lekko mętna ciecz. Włączoną latarkę lub świeczkę zbliżamy do ścianki naczynia. Patrząc z boku, widzimy delikatne błękitne świecenie cieczy.
Przesuwamy nasze źródło światła tak, by część promieni biegła nad wodą, a część przez wodę. Spoglądając w kierunku latarki lub świeczki widzimy, że światło biegnące przez powietrze jest białe. To przechodzące przez ciecz jest pomarańczowe.
Promieniowanie słoneczne składa się ze wszystkich kolorów. Światło niebieskie jest rozpraszane przez cząsteczki i pyły zawarte w powietrzu oraz warstwę ozonu. Dlatego niebo jest niebieskie. Promienie zachodzącego słońca docierają do nas przez grubszą warstwę atmosfery. Są silnie rozpraszane. Niebo staje się niebieskie lub granatowe, a słońce wydaje się żółte lub nawet czerwone.
1
Potrzebne:
→ ciemny pokój
3
→ przezroczyste naczynie z wodą
→ latarka z żarówką (użyłem zwyczajnej świeczki)
→ odrobina mleka
2
Czarodziejska różdżka
Jak to zrobić?
Na nakrętkę butelki kładziemy jedną z rurek. Drugą rurkę pocieramy wełnianym materiałem lub futrem. Rurka ulega naelektryzowaniu.
Zbliżamy ją do drugiej rurki leżącej na butelce. Rurka ucieka. Jak to możliwe? Ruch drugiej rurki to skutek ładunków elektrycznych, które są odsuwane przez naelektryzowaną rurkę. 2 1 3
Potrzebne:
→ plastikowa butelka z nakrętką
→ 2 plastikowe rurki do napojów
→ wełniany materiał lub futro
Prawdziwy silnik elektryczny
Jak to zrobić?
Magnes przyczepiamy do baterii. Z drutu robimy spiralę taką, by całość swobodnie wchodziła do środka. Jeden koniec spirali wyginamy tak, by mogła zawisnąć na baterii. Drugi powinien lekko dotykać do magnesu. Silnik się obraca.
Dlaczego?
Od blisko 200 lat wiadomo, że w polu magnesu przewodnik z prądem się porusza. Tak działają wszystkie silniki elektryczne.
Uwaga! Magnesy neodymowe są bardzo silne.
Nieostrożne obchodzenie się z nimi powoduje bolesne uszczypnięcia.
Potrzebne:
→ bateria elektryczna AA (dawniej R6)
→ kawałek drutu miedzianego lub aluminiowego (ok. 25 cm)
→ okrągły magnes neodymowy o średnicy zbliżonej do średnicy baterii
Czy wiesz, że na tej samej zasadzie działają silniki w samochodach elektrycznych?
Wiktor Niedzicki
Życzę dobrej zabawy, a przy okazji także nauki o świecie.
Życzę także nieustającej ciekawości, która sprawia, że będziemy żyli lepiej.
Dziennikarz telewizyjny i radiowy, fizyk i muzyk.
Autor ponad 900 popularnych programów telewizyjnych o nauce i osiągnięciach techniki. Były starszy wykładowca na Politechnice Warszawskiej oraz na innych uczelniach wyższych. Były pracownik Instytutu Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie.
1
Opublikował wiele artykułów na tematy naukowe w najpoważniejszych polskich czasopismach oraz tekstów na temat mediów. Napisał dwie książki o tematyce geologicznej: Ziemia jakiej nie znamy i Tajemnicza Ziemia oraz jedną książkę o technologiach kosmicznych Kosmos w naszym domu. Ponadto zajmuje się szkoleniami w zakresie sztuki prezentacji (komunikacji). Jest autorem książek Sekrety prezentacji nauki i Sztuka prezentacji w nauce, biznesie, polityce, Dobrze zaprezentuj swoją pracę, Jak sprzedać naukę?, Teleobiektyw, czyli spojrzenie na naukę, Sztuka promocji nauki (z Natalią Osicą).
Jest także autorem książki Z kamerą wśród
uczonych. Duże powodzenie od wielu lat mają kolejne broszury zatytułowanych Laboratorium Wiktora (z prostymi doświadczeniami dla dzieci).
2
Autor znanych cykli programów telewizyjnych: „Laboratorium” – 25 lat na antenie telewizyjnej i ponad 500 wydań, „Kuchnia”, „od kuchni”, „Nobel dla Polaka” oraz „Śledztwo” i „Medycyna 2000–2001”, „Dzień Nauki”. Filmy o nauce polskiej, o podróżach oraz wiele innych. Autor wielu programów radiowych i felietonów w Radiu Pogoda.
Prezentuje w całym kraju własne widowiska popularnonaukowe „Kosmos w naszym domu”, „Światło”, „Historia brudu”, „Dzieje polskich uczonych” i wiele, wiele innych.
3
facebook.com/Niedzicki oraz facebook. com/Wiktor Niedzicki o polskiej nauce, jak również własny kanał na YouTube pod nazwą CiekaWizja
Publikacja towarzyszy 9. Śląskiemu Festiwalowi Nauki Katowice, który organizują Uniwersytet Śląski w Katowicach (lider i pomysłodawca przedsięwzięcia), Miasto Katowice (miasto gospodarz wydarzenia), Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia i Województwo Śląskie (współgospodarze), a także Politechnika Śląska, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie, Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach, Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach oraz Politechnika Częstochowska
Wydawca
Uniwersytet Śląski w Katowicach
1
Copyright
Wiktor Niedzicki, Uniwersytet Śląski w Katowicach
Teksty
Wiktor Niedzicki, Hanna Harkawy, dr Aneta Szczygielska-Łaciak, prof. UŚ, dr Marcin Łaciak, prof. UŚ
Koordynacja
2
Martyna Fołta, Daniel Wahl
3
Fotografie eksperymentów
Anna Niedzicka, Paweł Pasterz, Filip Niemaszyk
Design i skład
Karolina Skorupka
Ty masz wiele talentów. My mamy wiele uczelni
Studiuj w Mieście Nauki – z Uniwersytetem
Szkoła Filmowa
im. Krzysztofa Kieślowskiego
Katowice
▫ organizacja produkcji filmowej i telewizyjnej
▫ realizacja obrazu filmowego, telewizyjnego i fotografia
▫ reżyseria
Wydział Humanistyczny
Katowice, Sosnowiec
▫ architektura informacji
▫ doradztwo filozoficzne i coaching
▫ filologia angielska
▫ filologia angielska:
Kultura – Media – Translacja*
▫ filologia angielska: projektowanie gier i groznawstwo (SPRINT-WRITE)*
▫ filologia francuska
▫ filologia germańska
▫ filologia hiszpańska
▫ filologia klasyczna
▫ filologia polska
▫ filologia romańska
Wydział Nauk Przyrodniczych
Katowice, Sosnowiec
▫ aquamatyka – interdyscyplinarne gospodarowanie środowiskami wodnymi
▫ biologia
▫ biotechnologia
▫ geografia
▫ geologia
▫ geologia stosowana
▫ gospodarka wodna – aquamatyka*
▫ inżynieria zagrożeń środowiskowych
▫ ochrona środowiska
▫ turystyka
▫ turystyka zrównoważona*
Wydział Nauk Społecznych
Katowice
▫ arteterapia
▫ bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe
▫ doradztwo polityczne i publiczne
▫ dziennikarstwo i komunikacja społeczna
▫ międzynarodowe studia nauk politycznych i dyplomacji
▫ filologia słowiańska
▫ filologia włoska
1
▫ filologia wschodniosłowiańska
▫ filozofia
▫ historia
▫ historia sztuki
▫ informacja naukowa i bibliotekoznawstwo
▫ interdyscyplinarne studia humanistyczne nad środowiskiem
▫ kognitywistyka
▫ komunikacja cyfrowa
▫ komunikacja międzykulturowa
▫ komunikacja promocyjna i kryzysowa
▫ koreanistyka*
▫ kulturoznawstwo
▫ kultury mediów
▫ logopedia
▫ lingwistyka stosowana
▫ mediteranistyka
▫ międzynarodowe studia polskie
▫ sztuka pisania
▫ środkowoeuropejskie studia historyczne
▫ turystyka historyczna
▫ twórcze pisanie i marketing wydawniczy
▫ pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna
2
▫ pedagogika specjalna
▫ pedagogika
▫ politologia
▫ polityki miejskie i doradztwo publiczne
▫ praca socjalna
▫ psychologia
▫ socjologia
▫ zarządzanie zasobami ludzkimi w organizacji
Wydział Teologiczny
Katowice
▫ nauki o rodzinie
▫ teologia
3
Znajdź swój kierunek
Zapoznaj się z UŚ już teraz!
Więcej informacji znajdziesz na: ← us.edu.pl/kandydat * Nowość!
Wydział Nauk Ścisłych i Technicznych
Katowice, Sosnowiec, Chorzów
▫ biofizyka
▫ chemia
▫ Data Science i sztuczna inteligencja
▫ fizyka
▫ fizyka medyczna
▫ informatyka
▫ informatyka stosowana
▫ inżynieria biomedyczna
▫ inżynieria materiałowa
▫ matematyka
▫ mechatronika
▫ mikro i nanotechnologia
▫ technologia chemiczna
Wydział Prawa i Administracji
Katowice
▫ administracja
▫ administrowanie środowiskiem
▫ prawo
▫ prawo w biznesie
▫ przedsiębiorczość
1
Wydział Sztuki i Nauk o Edukacji
Cieszyn
▫ animacja społeczno-kulturalna z edukacją kulturalną
▫ edukacja artystyczna w zakresie sztuk plastycznych
▫ edukacja artystyczna w zakresie sztuki muzycznej
▫ edukacja kulturalna
Studia w języku angielskim
studia I stopnia – BA
▫ English Studies: Literature and Culture*
Wydział Humanistyczny
▫ International Studies in Political Science and Diplomacy, major: Leadership in International Relations
Wydział Nauk Społecznych
studia I stopnia – BEng.
▫ Materials Science and Engineering, majors: Biomaterials, Innovative Engineering Materials
Wydział Nauk Ścisłych i Technicznych
studia II stopnia – MA
▫ Biotechnology, majors: Plant Biotechnology, Environmental Biotechnology
Wydział Nauk Przyrodniczych
▫ Creative Management in New Media
Szkoła Filmowa im. K. Kieślowskiego
▫ English Studies, major: American and Canadian Studies for Intercultural Communications and Diplomacy
Wydział Humanistyczny
▫ Geography, major: Geographic Information Systems
Wydział Nauk Przyrodniczych
▫ International Business Law and Arbitration
Wydział Prawa i Administracji
▫ International Studies of Political Science and Diplomacy, Wydział Nauk Społecznych
▫ Music in Multimedia*
Wydział Sztuki i Nauk o Edukacji
▫ etnologia i antropologia kulturowa
▫ grafika
2
▫ muzyka w multimediach
▫ pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna
▫ pedagogika specjalna
▫ pedagogika
▫ projektowanie gier i przestrzeni wirtualnej
Kolegium Indywidualnych
Studiów Międzyobszarowych
▫ indywidualne studia międzydziedzinowe
▫ indywiduane studia nauczycielskie
▫ Physics, majors: Nanophysics and Mesoscopic Materials – Modelling and Applications, Fundamental and Applied Physics
Wydział Nauk Ścisłych i Technicznych
studia II stopnia – MSc
▫ Aquamatics – Interdisciplinary Management of Water Environments*
Wydział Nauk Przyrodniczych
▫ Computer Science (for BEng. holders)
Wydział Nauk Ścisłych i Technicznych
1
Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii
Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego
