Voorbeeldpagina's Geogenie 4 leerwerkboek

1 Bevolking

Uitdagingen 1 Kun je door analyse van beelden, van kaarten en van andere informatiebronnen de bevolkingsevolutie en bevolkingsproblemen van India en/of China beschrijven?

2 Kun je de bevolkingsevolutie van China en India situeren ten opzichte van die van andere staten elders in de wereld?

3 Kun je op een wereldkaart de gebieden met zeer sterke, met sterke en met stagnerende bevolkingsgroei afbakenen?

4 Kun je aan de hand van de analyse van geboorte- en sterftecijfers het verband leggen met de huidige wereldkaart van de bevolkingsevolutie?

9

Thema 1: Bevolking

Thema

Uitdagingen door bevolkingsexplosie Wat je al kent en kunt 1 Je kent het spreidingspatroon van de bevolking op de wereldkaart.

2 Je kunt India en China lokaliseren op thematische kaarten.

3 Je kunt grafieken ontleden en er conclusies uit trekken.

1

Een snelgroeiende wereldbevolking

1.1 Een tikkende tijdbom?

Om te weten met hoeveel mensen we op aarde zijn en hoe snel de bevolking groeit, onderzoek je de gegevens op een wereldklok.

Hoeveel mensen waren / zijn er: Op http://galen.metapath.org/popclk.html kunnen ook andere tijdstippen ingegeven worden. vandaag op de wereld? datum =

op jouw geboortedag? datum =

in je leven bijgekomen?

dat gemiddeld per jaar?

Als deze groei aanhoudt, hoeveel mensen zullen er dan over vijftien jaar op aarde zijn?

En over zestig jaar?

Vind je dat positief of negatief? Wat is jouw reactie daarop?

1.2 De wereldbevolking is niet gelijk verdeeld

1.1 Nachtelijke satellietfoto van de aarde

Welke regio’s zijn goed verlicht?

Welke zijn erg donker?

Geef twee redenen voor deze ongelijke spreiding.

Uitdagingen door bevolkingsexplosie

10

2.1 Een plotselinge knik in de groeicurve China

2000

x 1 mln. inwoners

1800

India

1600

Afrika

1400 1200

Europa

1000

Latijns-Amerika en het Caribisch gebied

800

600 x duizend inwoners 400

Noord-Amerika

200 0 1750

Oceanië

1800

1850

1900

1950

2000

2050

1.2 Bevolkingsgroei in verschillende regio’s

Teken een verticale lijn tussen bekende gegevens en verwachting.

De bovenstaande curven leren ons heel wat over de groei van de bevolking in verschillende delen van de wereld.

Bestudeer ze aandachtig en stel hieronder een aantal onderzoeksvragen.

Waar? (voorbeelden uit verschillende continenten)

Wanneer? (voorbeelden uit verschillende regio’s en verschillende perioden)

Waarom? (i.v.m. de vragen hierboven)

De waar- en wanneervragen kun je ongetwijfeld zelf beantwoorden.

Naar de waaromvragen gaan we verder op zoek.

1.3 Kinderen in Kolkata (India)

11

Thema 1: Bevolking

2 China en India: staten met meer inwoners dan in andere werelddelen

2.2 Ongelijke spreiding van de bevolking Onderzoek de bevolkingsdichtheid in China. Op welke manier zou je het land in tweĂŤn delen? Trek een scheidingslijn door China.

Welke tweedeling kies je? Geef voor deze indeling enkele redenen. regio’s: bevolkingsdichtheid

0

1000 km

1.4 Spreiding van de bevolking in China

2.3 Snelle verdubbeling van de bevolking bevolking (x 1 miljoen)

1800

China

1600 1400

India

1200 1000 800

In India verdubbelde de bevolking tussen 1975 (600 miljoen) en 2010 (1 200 miljoen).

600 (x 1 miljoen) Bevolking 400 200 0 1950

35 jaar

1960

1970

1980

1990 2000

De helling van de curven op fig. 1.5 toont hoe snel de bevolking in China en India aangroeit. Zo kun je de verdubbelingstijd van beide landen aflezen.

2010 2020

2030 2040

2050

1.5 Bevolkingsgroei in China en India

Schat de verdubbelingstijd van de Chinese bevolking vanaf 1970. Wat merk je?

2.4 Een snelle bevolkingsgroei zorgt voor problemen

Uitdagingen door bevolkingsexplosie

1.6

1.7

1.8

1.9

1.10

1.11

12

2.5 Bevolkingsgroei stimuleren of afremmen, een taak van de overheid?

1 Mao Tse-toeng was de opperste leider van de Communistische Partij in China vanaf 1935 tot zijn dood in 1976. Mao geloofde in het nut van grote gezinnen, een grote bevolking zou het land sterk en onoverwinnelijk maken.

2 ‘De Grote Sprong Voorwaarts’. Tussen 1958 en 1962 wou Mao de industriële productie in China opdrijven om een echte wereldmarkt te worden. De voedselproductie werd daarbij verwaarloosd, waardoor 30 miljoen Chinezen de hongerdood stierven. Het werd een van de ergste rampen ooit door de mens veroorzaakt.

3 In 1966 begon de ‘Grote Proletarische Culturele Revolutie’, een massacampagne waarbij de jongeren, verenigd in de Rode Gardisten, opgeroepen werden om een nieuw China op te bouwen. Deze actie ontaardde echter in een beeldenstorm en een furie tegen alles wat aan het ‘oude’ China deed herinneren.

Historische gebouwen en musea werden vernield, leraren en intellectuelen hadden het zeer zwaar te verduren, en kinderen vielen zelfs hun eigen ouders aan.

4 China kende zijn piek in bevolkingsgroei in 1965-1970, met een jaarlijkse aanwas van 2,6 pct. Hierdoor werd de Wan Xi Shao-politiek: ‘later, langer, minder’ aangemoedigd. Later trouwen en langer wachten tussen de zwangerschappen resulteerden in minder geboorten per vrouw.

5 Na de dood van Mao stonden bevolkingsgroei en een stijgende levensstandaard hoog op de agenda. Om overbevolking te vermijden, was het afremmen van de bevolkingsgroei noodzakelijk en de eenkindpolitiek werd in 1979 ingevoerd. Dat leidde op grotere schaal tot gerichte abortussen en het ombrengen van pasgeboren meisjes.

6 Strenge controles en een afschrikwekkend geheel van strafmaatregelen en discriminaties moesten ervoor zorgen dat de Chinese paren zich aan de norm van één kind per gezin hielden. Families die zich niet aan de wettelijke limiet hielden, werden gestraft: ze moesten een boete betalen, ze konden hun baan verliezen, ze werden opgepakt en gevangengezet of er werd een gedwongen abortus uitgevoerd.

7 Een uitzondering werd gemaakt voor paren in plattelandsgebieden van wie het eerste kind een meisje was en die sterk naar een tweede kind verlangden. Ook leden van etnische minderheden mochten van de eenkindregel afwijken.

8 Volgens officiële bronnen heeft de politiek ervoor gezorgd dat de afgelopen dertig jaar zeker 400 miljoen geboortes van nieuwe Chineesjes uiteindelijk werden voorkomen, en daarmee evenveel monden om te voeden.

9 De politiek heeft evenwel geleid tot een scheefgroei door de traditionele voorkeur voor mannelijk nageslacht. In China groeit, mede door de grootschalige toepassing van selectieve abortus, een leger van mannen op dat kampt met een groot gebrek aan vrouwen. Door deze politiek worden er voor elke 100 meisjes 117 jongens geboren.

10 In de grote Chinese steden, zoals Guangzhou, Shanghai en sinds kort ook Beijing, mogen ouders die zelf geboren zijn onder de eenkindpolitiek, en dus geen broers of zussen hebben, nu twee kinderen krijgen.

11 Door de hoge levensverwachting en het lage sterftecijfer vergrijst de bevolking in een hoog tempo.

Hierdoor dreigt een tekort aan jonge arbeidskrachten die de kosten van een steeds ouder wordende bevolking kunnen dragen. De regering overweegt daarom om in 2015 een regeling in te voeren die twee kinderen per gezin toelaat.

13

Thema 1: Bevolking

Noteer een aantal problemen dat veroorzaakt wordt door een te snelle bevolkingsgroei. De foto’s (fig. 1.6 tot en met 1.11) helpen je daarbij.

2.6 De bevolkingsgroei meten

bevolkingsgroei = (geboortecijfer – sterftecijfer) + (immigraties – emigraties)

natuurlijke groei

+

migratiesaldo

De snelheid van de bevolkingsgroei is het gevolg van de evolutie van geboorte- en sterftecijfer. Beide factoren worden uitgedrukt in ‰ , dus respectievelijk geboorten of sterfgevallen per 1 000 inwoners. De natuurlijke groei of het geboorteoverschot is het verschil tussen geboorte- en sterftecijfer. Dit cijfer geeft men over het algemeen in % weer, dus per 100 inwoners. Het migratiesaldo is het aantal immigranten per 1 000 inwoners – het aantal emigranten per 1 000 inwoners.

De bevolkingsgroei = natuurlijke groei + migratiesaldo.

later minder langer

bevolking (miljard)

1,2 1,0

50

één kind

bevolkingsgrootte

40 30

0,8 0,6

geboortecijfer

0,4 0,2

sterftecijfer

0 1950

1960

1970

1980

1990

2000

20 1 10

geboorte- en sterftecijfers (per 1000 inwoners)

1,4

0

1.12 Geboorte- en sterftecijfers in China

Arceer de natuurlijke groei met blauw. Hoe kun je uit de figuur afleiden hoe groot die voor een bepaald jaar is?

1.13 Chinese twintigers

1.14 Partijgetrouw gezin op het Plein van de Hemelse Vrede

1.15 Senioren in China

1.16 Twee broertjes in Shanghai

1.17 Propaganda voor het eenkindbeleid

1.18 Aanhangers van Mao bij zijn portret

Uitdagingen door bevolkingsexplosie

14

W

F

In 1980 overschreed China het aantal van 1,2 miljard inwoners.

In 1970 was de natuurlijke groei groter dan in 1980.

Onmiddellijk na de invoering van de eenkindpolitiek daalde het geboortecijfer.

In 1960 nam de totale bevolking af.

Lees eerst de tekst op p. 13.

1 De foto’s op p. 14 dienen als illustratie bij een aantal van de onderstaande stellingen. Plaats het nummer van de foto in de rechterkolom bij de overeenstemmende stelling.

2 Plaats de onderstaande stellingen met hun nummer op de juiste plaats op de grafiek. Leg ook uit waarom je ze daar plaatst. Let op bij welke curve je ze zet, nummer 1 staat er al.

1

Op maandag 12 mei 2008 verwoestte een aardbeving een school in Sichuan. Het verdriet van de ouders was dubbel zo groot, omdat onder de slachtoffers zeer veel kinderen uit eenkindgezinnen kwamen.

2

Tijdens de ‘Grote Sprong Voorwaarts’ werd de voedselproductie massaal verwaarloosd, waardoor 30 miljoen Chinezen de hongerdood stierven.

3

De bevolking groeide spectaculair, onder andere dankzij de medische verzorging van moeder en kind bij de geboorte en het stimuleren van grote gezinnen door de overheid.

4

De stijgende geboortecijfers zijn het gevolg van het grote aantal jonge vrouwen.

5

Steeds meer jonge Chinezen rebelleren tegen hun ouders en, bij uitbreiding, tegen de familiewaarden in hun land. Een neven­ werking van de omstreden eenkindpolitiek. Zo ging Fang Xin in de aanval tegen haar ouders. Wat die ook van haar verwachtten, de nu 28-jarige Fang deed precies het tegenovergestelde.

6

China heeft vanaf donderdag officieel 1,3 miljard inwoners.

Volgens het Chinese staatspersbureau Xinhua zou deze mijlpaal al vier jaar eerder zijn bereikt, maar door het beleid van geboorte­ beperking kon het worden uitgesteld.

7

Cai Fang, directeur voor bevolkingsaangelegenheden bij de Chine­ se Academie voor Sociale Wetenschappen, zei dat zijn regering het 21 jaar oude eenkindbeleid heeft herzien. Voortaan zullen paren die zelf uit eenkindgezinnen komen, twee kinderen mogen hebben.

8

De traditionele familiezorg voor de ouderen geraakt in moeilijk­ heden en China bouwt een verzorgingsnet voor ouderen uit.

Wang Sumei woont in een van de 40 000 seniorenhuizen.

9

Meijng Dianjiu is een van de eerste baby’s die na het invoeren van de eenkindpolitiek werd geboren. Ze is een van de 100 miljoen ‘enige kinderen’ in China. Haar ouders zijn trouwe aanhangers van de partij.

10 Lin Xiabao heeft abortus moeten plegen, toen bleek dat ze een tweede kind verwachtte. Omdat haar eerste een jongen was, had ze geen recht op nog een kind.

15

Thema 1: Bevolking

Waar of niet? Onderzoek fig. 1.12

2.7 De Chinese bevolking wordt ouder Noteer het aantal mensen in een bepaalde leeftijdscategorie in de tabel.

700 000 600 000

aantal inwoners

500 000

1970

2010

2050

400 000

0–4

300 000

5 – 19

200 000 100 000

20 – 49

0 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050

50+

jaar leeftijdscategorieën

5 - 19

0-4

20 - 49

50 +

1.19 Bevolkingsgroei in China

Het leeftijdshistogram De natuurlijke groei, het geboorte- en sterftecijfer en de levensverwachting beïnvloeden de leeftijdsstructuur van de bevolking. Die wordt voorgesteld op een leeftijdshistogram.

De verticale as is onderverdeeld in leeftijdscategorieën (per vijf jaar), op de horizontale as staat het aandeel van de bevolking in die leeftijdsklasse, onderverdeeld in mannen en vrouwen. Naarmate de tijd vordert, schuiven de balkjes naar boven: de bevolking wordt ouder.

Lees de tekst onderaan, over wie gaan de cursieve delen in de tekst? Plaats de nummers in de overeenkomstige kadertjes bij de histogrammen. Je hebt enkele kaders te veel. Een deel van het verhaal speelt zich af in de toekomst. Markeer dit deel.

China - 1990

Man

Vrouw

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

70

56

42

28

14

0

0

14

28

42

56

70

Bevolking (in miljoen)

China - 2010

Man

Vrouw

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

65

52

39

26

13

0

0

13

26

39

52

65

Bevolking (in miljoen)

China - 2050

Man

Vrouw

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

60

48

36

24

12

0

0

12

24

36

48

60

Bevolking (in miljoen)

1.20 Leeftijdshistogrammen van China in 1990, 2010 en 2050

Uitdagingen door bevolkingsexplosie

Zhang Yin en haar familie uit Shanghai (1) De moeder van Zhang Yin is 22 wanneer ze in 1990 van haar dochter bevalt. Ze had liever een zoon gehad, maar heeft geen recht op een tweede kind.

Toch is (2) de geboorte van Yin een blijde gebeurtenis in het gezin. (3) Haar overgrootvader zorgt voor haar wanneer haar ouders gaan werken. Yin is een goede student, ze zit in een 1.21 Zhang Yin klas met heel veel leerlingen.

Het onderwijs heeft een hoog niveau en studeren is heel belangrijk voor de Chinese leerlingen.

(4) Na haar eindexamen gaat ze op zoek naar werk.

Ze wordt onmiddellijk aangenomen bij een multinational als vertaler-tolk. Daar leert ze (5) haar man Dewei kennen, hij is 10 jaar ouder dan zij. Omdat beiden uit eenkindgezinnen komen, mogen zij twee kinderen hebben. Zij krijgen twee dochters, Xia en Hay-Lin. (6) Als ze 35 is, vertrekt Xia naar het buitenland. Ze is manager in hetzelfde bedrijf waar haar ouders werkten. (7) Dewei blijft actief in het bedrijf tot hij 70 is, hij gaat samen met Yin op pensioen. (8) Yin is 60 als ze weer oma wordt, haar dochter Hay-Lin krijgt een (9) zoontje Shaohan twee jaar na de geboorte van MeiLan, haar oudste kleindochter. Yin is een van de vele jonge senioren die als vrijwilliger helpen in het rusthuis waar (10) haar moeder is opgenomen. Door het grote aantal ouderen in vergelijking met het geringe aantal actieven in de bevolking, geraakt de traditionele familiezorg voor de ouderen in de problemen.

16

Thema 1: Bevolking

2.8 Vergelijk de bevolkingsgroei in India met die in China De bevolkingspolitiek in India Vader, moeder, twee kindertjes. In India is dat het modelgezin van de gezinsplanners. Toen India in 1948 onafhankelijk werd, had het land ongeveer 350 miljoen inwoners. De Indische vrouwen kregen gemiddeld zes kinderen en de sterfte was al aan het dalen. De bevolking nam toe met een snelheid van meer dan 3 pct. per jaar, wat een verdubbeling op 30 jaar betekent. In 1952 was India het eerste land, dat wegens zijn pijlsnel groeiende bevolking maatregelen nam om de verdere bevolkingsevolutie te beïnvloeden. Met het propageren van het kerngezin, dat bestaat uit vader, moeder, zoon en dochter, maakte de regering de daaropvolgende decennia reclame voor een, op vrijwilligheid gebaseerde, beperking van het kindertal. Omdat dit niet lukte, wegens de blijvend hoge kindersterfte, greep de regering in de jaren 70 naar drastische methoden en liet vele duizenden gedwongen sterilisaties uitvoeren op het platteland. De slachtoffers waren vaak bewoners van krottenwijken die werden opgeruimd. Deze politiek had wel een beetje effect, maar in totaal bleef het bij een aanhoudend hoog gemiddeld aantal kinderen per vrouw in de vruchtbare leeftijd en een onverminderde aanwas van de Indische bevolking. Opvallend is dat deelstaten met een zeer hoge scholingsgraad, zoals Kerala, in ZuidwestIndia, hun bevolkingsgroei wel hebben kunnen beperken.

India - 2010

Man

Vrouw

India - 2050

Man

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

65

52

39

26

13

0

Vrouw

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

0

13

26

39

Bevolking (in miljoen)

52

65

60

48

36

24

12

0

0

12

24

36

48

60

Bevolking (in miljoen)

1.22 Leeftijdshistogrammen van India in 2010 en 2050

Geboortepolitiek (leestekst) – Vergelijk de politiek die door de overheid gevoerd wordt. Zoek een gelijkenis en een verschil met de geboorte­politiek in China.

Gelijkenis: Verschil: – In welk land had de geboortepolitiek het meeste succes?

1.23 Geboorteplanning in India

Histogrammen van China en India (fig. 1.20 en 1.22) – Vergelijk in de histogrammen van 2010 het percentage jongeren (0-15 jaar):

– Vergelijk in de histogrammen van 2050 het percentage ouderen (> 60 jaar):

– Vergelijk voor 2010, voor beide landen, het percentage jongens tussen 0 en 4 jaar, met het percentage meisjes.

Welke verklaring kun je daarvoor geven?

2010

|

~

China India

Bevolkingsgroei in China en India (fig. 1.5) Vergelijk de bevolkingsgroei in beide landen.

17

3

Zijn we met te veel op de wereld? miljoen inwoners

3.1 Bevolkingsexplosie

miljoen inwoners

10 000 9 000 8 000

9 000 8 000 7 000 6 000 5 000

7 000 6 000

4 000

5 000 4 000

3 000

3 000 2 000 1 000 0 -10000

10 000

2 000 1 000 0

-8000

-6000

-4000

-2000

0

2000

1800

1850

1.24 Groei van de wereldbevolking sinds de prehistorie

1900

1950

2000

2050

1.25 Groei van de wereldbevolking sinds 1800

Het duurde van het begin der tijden tot 1810 om te groeien tot 1 miljard aardbewoners. In 1927 waren dat 2 miljard. De wereldbevolking bereikte 3 miljard inwoners in 1959. In 1974 overschreden we de 4 miljard en in 1987 werd een Kroatisch jongetje symbolisch uitgeroepen tot vijfmiljardste wereldburger. Op 19 juli 1999 werd volgens de VN de zesmiljardste mens geboren. Een baby uit Sarajevo kreeg de eer. Met de huidige wereldbevolking (2012) van 7 miljard en een jaarlijkse aanwas van 75 tot 80 miljoen hebben we maar dertien tot veertien jaar nodig om met alweer een miljard te groeien.

Geef op de figuur (1.25) telkens weer hoeveel jaar het duurt om met alweer een miljard inwoners te groeien.

3.2 Raakt de wereld overbevolkt?

Onderzoek de figuur hiernaast.

– Hoeveel mensen komen er dit jaar bij?

2050

2040

2030

2020

2010

2000

1990

1980

1970

1950

– Wanneer bereikte de groei van de bevolking haar hoogtepunt?

1960

– Wat is de te verwachten jaarlijkse groei in 2050?

x 1 miljoen

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

1.26 Jaarlijkse wijziging van de bevolking

– Kun je het dieptepunt verklaren in 1960?

Welke problemen levert deze bevolking voor de toekomst van de planeet? Is deze groei duurzaam?

Stel dat de bevolkingsgroei stabiliseert op 9 miljard in 2050, kan de aarde dat aan? Is er voedsel genoeg voor zoveel mensen? Vandaag al lijdt een miljard mensen honger en ongetwijfeld zal de honger nog toenemen in de ontwikkelingslanden met een snelle bevolkingsgroei.

Overbevolking is echter niet hetzelfde als een grote bevolkingsdichtheid.

Wanneer de bevolking de draagkracht van een gebied overschrijdt spreken we van overbevolking. Deze kan veroorzaakt worden door de groei van de bevolking of de afname van de draagkracht, zoals verminderde landbouwproductie door droogte, toenemende vervuiling of natuurrampen.

Sommige landen in Afrika, zoals Mali, zijn dun bevolkt, maar zijn overbevolkt omdat ze over onvoldoende voedsel, grondstoffen en technologie beschikken om een aanvaardbare levensstandaard te behouden.

Uitdagingen door bevolkingsexplosie

18

400 350 300 250 200 150 100 50 0

Thema 1: Bevolking

inwoners/km2

China wordt sinds geruime tijd als overbevolkt beschouwd. Waarom is de draagkracht in de EU groter dan in China, niettegenstaande het feit dat de bevolkingsdichtheid in de EU vergelijkbaar is?

India

België

China

VS

Mali

1.27 Bevolkingsdichtheid in enkele regio’s

3.3 Grote verschillen in groei De natuurlijke groei in de wereld is eerst toegenomen, maar van halfweg de jaren 60 afgenomen van 2,2 pct. per jaar naar 1,1 pct. in 2010.

1.28 Natuurlijke groei in de wereld

Onderzoek de natuurlijke groei. Noteer deze regio’s of landen in onderstaande tabel.

Rusland

China

Zuid-Afrika

Noord-Afrika

W.-Sahel

Canada

India

Australië

Latijns-Amerika

overige Afrikaanse landen

Oost-Europa

D.R. Congo

Arabisch schiereiland West-Europa

afname: <0‰ stagnatie: 0–5‰ geringe groei: 5 – 10 ‰ groei: 10 – 20 ‰ sterke groei: 20 – 30 ‰

Noteer drie Afrikaanse landen.

explosie: > 30 ‰

19

Japan

3.4 De vruchtbaarheid bepaalt de snelheid van de groei Vergelijk de geboortecijfers van Europa met die van sub-Saharaans Afrika. Wat stel je vast en welke redenen vind je daarvoor? Zoek de verklaring op de andere themakaarten in je atlas.

Vergelijk de sterftecijfers van West-Europa met die van Latijns-Amerika. Wat stel je vast en welke redenen vind je daarvoor?

Probleem Geboorte- en sterftecijfers zijn afhankelijk van de leeftijdsstructuur van de bevolking.

In landen met een jonge bevolking is het geboortecijfer bevolking is het geboortecijfer

. Omgekeerd: in landen met een oude

en zal het sterftecijfer hier beginnen

.

Om de invloed van de leeftijdsstructuur te ontwijken, gebruiken we andere indicatoren: 1 De levensverwachting bij de geboorte: de te verwachten gemiddelde levensduur die een kind zal hebben.

2 Het vruchtbaarheidscijfer: het gemiddeld aantal kinderen dat een vrouw in haar vruchtbare leeftijd voortbrengt.

Om de bevolking op termijn op eenzelfde peil te houden, moet elke vrouw gemiddeld 2,1 kinderen baren. Ligt dit cijfer hoger, dan zal de bevolking de volgende generatie groeien, ligt het lager dan zal het inwonertal dalen.

Een lage vruchtbaarheid, ruim onder het vervangingsniveau van 2,1 heeft al snel ernstige gevolgen: bij een vruchtbaarheid van 1,5 halveert de bevolking in 65 jaar. Bij een vruchtbaarheid van 1,3 in 44 jaar. En bij 1,1 in 32 jaar. Landen als Italië, Spanje, Rusland, Bulgarije, Letland en Litouwen zitten rond de 1,2.

Trek verticale lijnen om de landen per wereld­deel te groeperen.

Trek een horizontale lijn om constante groei aan te duiden. Plaats er waarden van de vruchtbaarheid bij.

Noteer telkens de naam van het land waarvoor elk van de onderstaande uitspraken geldt. Maak gebruik van de grafiek. Werk met de gegevens van 2010!

–

7 6 5 4

1995 2010 2025

3 2 1 0

a nd

ë lgi

Be

ga

) sa

ha

s in (K

da

an

r

go on

VS

U

C

Rw

ige

N

a di

an

ea or -K

na hi

In

C

n

id Zu

Ira

an

ist

an gh

iw Ta

Af

geldt als model voor een snelle daling van de vruchtbaarheid zonder dwang of abortus. In 1977 had een vrouw hier gemiddeld 6,6 kinderen, in 1995 nog 3,4 en 1,9 in 2010. Vooral op het platteland was de daling spectaculair.

8

1.29 Vruchtbaarheid (per vrouw)

– Het snelst groeiende land is het straat-

, dat ook nog arme geplaagd wordt door hongersnood. Dit land heeft een gemiddelde van 7,4 kinderen per vrouwen. het heel wat beter omdat de overheid er een actieve geboorte– In hetzelfde continent doet politiek voert. Het aantal vrouwen dat voorbehoedsmiddelen gebruikt, is gestegen van 10 pct. in 2005 naar 27 pct. in 2008. . Aan maatregelen om het maken van kinderen – De laagste vruchtbaarheid werd bereikt in aan te moedigen ontbreekt het daar nochtans niet: gesubsidieerde kinderopvang, lang zwangerschapsverlof, flexibele werkuren voor jonge moeders en betaald onderwijs voor elk tweede kind.

Uitdagingen door bevolkingsexplosie

20

De gegevens uit onderstaande grafiek staan in de tabel op p. 26. Noteer minstens drie namen van landen, verspreid over de grafiek, bij het overeenstemmende punt. Eén voorbeeld staat er al. Plaats zelf de stip van België op de grafiek.

Vergelijk de vruchtbaarheid per vrouw met het bbp/inwoner. Welk verband zie je?

Kun je hiervoor enkele redenen vinden?

9 8

vruchtbaarheid per vrouw

7 6 5

Saudi-Arabië

4 3 2 1 0

0

5 000

10 000

15 000

20 000

25 000

30 000

35 000

40 000

45 000

50 000

bbp/inwoner in $

1.30 Relatie tussen de natuurlijke groei en het bbp/inwoner

Geboortepolitiek in ontwikkelingslanden Om de snelle groei van de bevolking af te remmen, voeren heel wat ontwikkelingslanden een geboortepolitiek en organiseren ze informatiecampagnes om vrouwen bewust te maken van de voordelen van kleinere gezinnen.

Een mooi voorbeeld op het vlak van gezinsplanning is Rwanda. De inperking van de bevolkingsgroei is er een prioriteit in het ‘Vision 2020-plan’. Indien Rwanda niet zou ingrijpen, zou de bevolking over 25 jaar nog eens verdubbeld zijn. Vision 2020 wil de groei dan ook terugbrengen van 2,6 naar 2,2 pct.

Hoe? Niet door een eenkindpolitiek of gedwongen sterilisaties, maar door een hoger bbp per inwoner, campagnes om de moedersterfte in te perken en door massaal in te zetten op basisonderwijs voor alle kinderen.

Intussen is in Rwanda het aantal vrouwen dat voorbehoedsmiddelen gebruikt, gestegen van 10 pct. in 2005 naar 27 procent in 2008.

Uit: Mo – november 2010

1.31 Groot gezin in Mali

21

1.32. Voorlichting in Gambia

Thema 1: Bevolking

3.5 Dalende vruchtbaarheid door een hogere welvaart en een bewuste geboortepolitiek?

Zijn de onderstaande stellingen correct? Antwoord met juist of fout. Verbeter de foutieve stellingen zo bondig mogelijk. juist

fout

De bevolkingsexplosie in Afrika is er dankzij het heel lage sterftecijfer.

Hoe groter het aandeel van de bevolking jonger dan 15 jaar, hoe lager het sterftecijfer.

In West-Europa zijn er verschillende landen met meer dan 15 % van de bevolking ouder dan 65 jaar.

Rusland en sub-Saharaans Afrika kennen de hoogste sterftecijfers in de wereld.

Het vruchtbaarheidscijfer of fertiliteit ligt het hoogst waar de levensverwachting zeer hoog is.

Het sterftecijfer in West-Europa ligt lager dan in Latijns-Amerika.

3.6 Het demografisch transitiemodel De spectaculaire bevolkingsexplosie, waarbij de zeer langzaam stijgende curve op p. 18 plots steil de hoogte ingaat, noemt men de demografische transitie (= verandering of overgang). Hierbij evolueert de wereldbevolking van een situatie met hoge geboorte- en sterftecijfers naar een met lage geboorte- en sterftecijfers. De daling van het sterftecijfer gebeurt heel wat vroeger dan dat van het geboortecijfer. Daardoor lopen de twee curven uit elkaar en is de natuurlijke groei erg groot. ontwikkelingslanden

10 000

industrielanden

wereld

9 000 8 000

miljoen inwoners

7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

2020

2030

2040

2050

1.33 Groei van de bevolking in de wereld, ontwikkelingslanden en industrielanden

Verschillen tussen ontwikkelingslanden en industrielanden Het demografisch transitiemodel is gebaseerd op de bevolkingsevolutie in verschillende industrielanden in Europa en Noord-Amerika en vertoont vijf fasen, die deze landen al grotendeels hebben doorlopen en waardoor de ­bevolking stagneert. Deze landen maakten deze overgang tussen 1730 en 1960.

In de ontwikkelingslanden startte deze transitie veel later en verliep ze veel sneller. Factoren zoals gezondheidszorg en verbeterde hygiĂŤne, het verhogen van de landbouwproductie e.d. werden ingevoerd uit westerse landen.

Hierdoor daalde het sterftecijfer erg snel en de bevolking groeide explosief aan. De transitie is nog volop bezig: heel wat Aziatische en Latijns-Amerikaanse landen bevinden zich al in de late expansiefase, de meeste landen in Afrika ten zuiden van de Sahara zitten nog maar in fase 2.

Uitdagingen door bevolkingsexplosie

22

40

3

4

Hoogstationaire fase Vroege expansiefase Late expansiefase geboortecijfer

5

Laagstationaire fase

Afnemende fase

?

30 20

natuurlijke groei

sterftecijfer

10

?

Totale bevolking

tijd

0

?

1.34 Het demografisch transitie­model

geboortecijfer

• kinderen zijn sociale zekerheid

redenen

(werkkrachten, opvang ouders bij ziekte en oude dag …)

• familieplanning

• dalende kindersterfte

• hoge kindersterfte

• lage vruchtbaarheid

• geen kinder­ arbeid meer en kinderen gaan naar school

• invoeren van contraceptie

• betere levensstandaard

• vrouwen­ emancipatie

• inmenging van de overheid (bv. China) sterftecijfer

redenen

• ziekten en epidemieën

industriële revolutie:

• gebrekkige

• toenemende voedsel­ productie

levens­verwachting neemt toe

verouderde bevolking

• hongersnoden hygiëne

• verbeterde medische zorg en hygiëne

• ontoereikende medische hulp

• verbeterd transport

• daling van de kindersterfte

• levens­ verwachting neemt toe natuurlijke groei voorbeelden raadpleeg de tabel op p. 26 Leeftijds­ histogram

GC > 30 ‰

Ethiopië - 2010

Man

Vrouw

Ethiopië - 2050

Man

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

9

7.2

5.4

Bevolking (in miljoen)

3.6

1.8

0

Vrouw

Indië - 2010

Man

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

0

1.8

3.6

5.4

7.2

9

20 70

16

12

Bevolking (in miljoen)

8

4

0

Vrouw

Indië- 2050

Man

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

0

4

8

12

16

20

65

52

39

Bevolking (in miljoen)

26

13

0

Vrouw

Duitsland - 2010

Man

0

13

26

39

52

65

60

48

36

Bevolking (in miljoen)

24

12

0

Vrouw

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

0

12

24

36

48

60

4

3.2

2.4

1.6

0.8

0

0

0.8

1.6

2.4

3.2

4

Bevolking (in miljoen)

1.35 Histogrammen van verschillende stadia in de demografische transitie

23

Thema 1: Bevolking

‰

2

1

Fase

3.7 Ontwikkelingslanden versus industrielanden: een eigen demografisch onderzoek

60

300 Duitsland

Ethiopië

50

250

geboortecijfer

miljoen inwoners

Onderzoek de evolutie van de bevolking van Ethiopië en Duitsland. Raadpleeg de tabel op p. 26 en de grafieken hieronder. Noteer je bevindingen in de tabel op de volgende pagina. Plaats eerst de namen van beide landen bij de overeenkomstige stip op fig. 1.37.

200

150 2008: 82 miljoen inwoners

100

40 30 20 10

50

0 0 1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

2020

2030

2040

2050

0,3

0,4

0,5

Ethiopië - 2010

0,7

7,2

5,4

3,6

1,8

0

Vrouw

0

1,8

3,6

5,4

7,2

Duitsland - 2010

9

20

16

12

8

4

0

Vrouw

0

4

8

12

16

Duitsland - 2050

Man

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

2,4

Vrouw

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

20

Bevolking (in miljoen)

Man

3,2

1

Ethiopië - 2050

Man

Bevolking (in miljoen)

4

0,9

1.37 De relatie tussen geboortecijfer in ‰ en HDI

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

9

0,8

HDI

1.36 De evolutie van de bevolking in Ethiopië en Duitsland

Man

0,6

1,6

0,8

0

Vrouw

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

0

0,8

1,6

2,4

3,2

4

3

Bevolking (in miljoen)

2,4

1,8

1,2

0,6

0

0

0,6

1,2

1,8

2,4

3

Bevolking (in miljoen)

1.38 Leeftijdshistogrammen van Ethiopië en Duitsland in 2010 en 2050

Ethiopië (1961-1998)

160

Duitsland (1961-1998) 160

140

140 120

100

index (1989=100)

index (1989=100)

120

80 60 40

totaal

20

per inwoner

100 80 60 40

totaal

20

0 1960

1970

1980

1990

per inwoner

0

2000

1960

1970

1980

1990

2000

1.39 Evolutie van de totale voedselproductie en de voedselproductie per inwoner

Uitdagingen door bevolkingsexplosie

24

regio bevolking in 2008 (fig. 1.36) prognose voor 2050 (fig. 1.36) natuurlijke groei (tabel p. 26) vruchtbaarheid per vrouw (tabel p. 26) levensverwachting (tabel p. 26) huidige leeftijdsstructuur van de bevolking (histogrammen of atlas)

• actieven (15-64) • ouderen (65 en ouder)

• jongeren (0-14)

fase in de demografische transitie + kenmerken analfabetisme (atlas) armoede (atlas) verstedelijkingsgraad (atlas) evolutie van de voedselproductie draagkracht maatschappelijke gevolgen van de bevolkingsevolutie maatregelen die de overheid neemt Noteer hier je bevindingen i.v.m de verdere evolutie van de bevolking.

25

Duitsland: een westers industrieland

Thema 1: Bevolking

Ethiopië: een ontwikkelingsland

Uitdagingen door bevolkingsexplosie

26

35 918 915

63 742 977

318 892 103

Uganda

VK

VS

49 039 986

81 619 392

Turkije

Zuid-Korea

23 359 928

142 470 272

Rusland

Taiwan

38 346 279

Polen

27 345 986

17 466 172

Niger

Saudi-Arabië

32 987 206

127 103 388

Japan

Marokko

61 680 122

253 609 643

Italië

Indonesië

1 236 344 631

66 259 012

Frankrijk

India

107 668 231

Filipijnen

9 996 731

96 633 458

Ethiopië

Haiti

80 996 685

Duitsland

1 355 692 576

China

77 433 744

202 656 788

Brazilië

Congo (Kinshasa)

10 449 361

166 280 712

België

Bangladesh

aantal inwoners

8,3

13,4

12,2

44,2

16,9

8,6

18,8

11,9

9,8

46,1

18,5

8

8,8

17

19,9

22,8

12,5

24,2

37,7

8,4

35,6

12,2

14,7

10

21,6

geboortecijfer (in ‰)

6,6

8,2

9,3

11

6,1

7

3,3

13,8

10,4

12,7

4,8

9,4

10,1

6,3

7,3

7,9

9

4,9

8,5

11,3

10,3

7,4

6,5

10,8

5,6

0,17

0,52

0,29

3,32

1,08

0,16

1,55

-0,81

-0,06

3,34

1,37

-0,14

-0,13

1,07

1,26

1,46

0,35

1,93

2,92

-0,29

2,53

0,48

0,82

-0,08

1,6

0,16

0,77

0,54

3,24

1,12

0,25

1,49

-0,03

-0,11

3,28

1,02

-13

0,3

0,95

1,25

1,08

0,45

1,81

2,9

-0,18

5,5

0,44

0,8

1

1,6

sterftecijfer natuurlijke totale groei (in ‰) groei (in %) (in %)

1,25

2,01

1,9

5,97

2,08

1,11

2,17

1,61

1,33

6,9

2,15

1,4

1,42

2,18

2,51

2,79

2,08

3,06

5,23

1,43

4,8

1,55

1,79

1,65

2,45

vruchtbaarheidscijfer (aantal kinderen per vrouw)

3,9

6,2

4,4

60,8

21,4

4,5

14,6

7,1

6,2

86,3

24,5

2,1

3,31

25,2

43,2

49,4

3,3

17,6

55,8

3,5

73,1

14,8

19,2

4,2

45,7

kindersterfte (in ‰)

79,8

79,6

80,2

54,5

73,3

79,8

74,8

70,1

76,7

54,7

76,5

84,5

82

72,2

67,8

63,2

81,7

72,5

60,7

80,5

56,5

75,1

73,2

79,9

70,1

levensverwachting (jaar)

0,891

0,914

0,892

0,484

0,759

0,836

0,836

0,778

0,834

0,337

0,617

0,89

0,872

0,684

0,586

0,471

0,884

0,66

0,435

0,911

0,564

0,719

0,744

0,881

0,558

HDI

33 200

52 800

37 300

1 500

15 300

39 600

31 300

18 100

21 100

800

5 500

37 100

29 600

5 200

4 000

1 300

35 700

4 700

1 300

39 500

400

9 800

12 100

37 800

2 100

bbp/inwoner in $ (2013)

Demografische indicatoren (2014)

Bevolkingsgroei in China en India

1 China en India zijn de enige landen met meer dan 1 miljard inwoners, wat meer is dan enig ander werelddeel buiten Azië. Samen woont er meer dan 27 pct. van de wereldbevolking. De bevolkingsspreiding in beide landen is ongelijk: in China komt het overgrote deel van de bevolking voor in de riviervlakten en het middelland in het oosten. De hooggebergten en hoogvlakten in het westen en de woestijnen in het noorden zijn nauwelijks bevolkt. In India zijn de rivier- en kustvlakten het meest aantrekkelijk.

2 De snelheid van de bevolkingsgroei is het gevolg van het verschil tussen het aantal geboorten en sterfgevallen. De daling van het sterftecijfer en de nog hoge geboortecijfers in de periode 1950-1970 zorgde in beide landen voor een zeer snelle bevolkingstoename. Niet alleen de voedselvoorziening, maar ook andere noden, zoals huisvesting, energievoorziening, werkgelegenheid, scholen, gezondheidszorg e.d. kwamen in het gedrang. Om het land verder te kunnen ontwikkelen, was het noodzakelijk de bevolkingsgroei af te remmen.

3 China voerde in 1979 de eenkindpolitiek in, die nog altijd zeer strikt gevolgd wordt. Eenkind­gezinnen krijgen allerlei voordelen, zoals toegang tot crèches en scholen of een betere woning. Strenge straffen worden opgelegd aan ouders die te veel kinderen krijgen. Zonder dit beleid zou China 400 ­miljoen inwoners meer tellen. India propageerde het kerngezin met twee kinderen, maar het resultaat van deze geboortepolitiek was veel kleiner.

4 De bevolking in China vergrijst in een snel tempo. De pensioenen van de ouderen moeten worden betaald door een steeds kleinere groep van de actieve 16- tot 60-jarigen. Daarom heeft China de geboorte­politiek versoepeld: paren die zelf enig kind waren, mogen nu twee kinderen hebben.

Zijn we met te veel op de wereld?

1 Lange tijd groeide de wereldbevolking heel traag aan. Sinds de Industriële Revolutie versnelde de groei in de industrielanden. Vanaf de Tweede Wereldoorlog is de bevolking in ontwikkelingslanden zo snel aangegroeid, dat men van een bevolkingsexplosie spreekt. Vooral in Afrika en Zuidoost-Azië, met hun jonge bevolking, is de tijd waarop de bevolking verdubbelt zeer kort.

2 Door toenemende gezondheidszorg en betere voedselproductie begon de daling van de sterftecijfers eerder dan de daling van de geboortecijfers. Men noemt dit de demografische transitie.

3 De wereldbevolking als geheel blijft groeien, van 7 miljard nu naar 9 miljard in 2050, maar het einde van de groei komt in zicht. In 2050 ligt het gemiddeld aantal kinderen per vrouw beneden het vervangingsniveau van 2,1. Op wereldniveau zou de bevolking vanaf 2075 beginnen krimpen.

4 Meer dan 80 pct. van de wereldbevolking leeft in de ontwikkelingslanden en hun aandeel neemt nog toe. De vruchtbaarheid of het gemiddeld aantal kinderen per vrouw bepaalt de snelheid van de groei.

Toenemende welvaart en betere scholing verlagen de vruchtbaarheid. Deze trend wordt versterkt door een bewuste geboortepolitiek, die in meer en meer landen in het Zuiden ingang vindt.

5 De leeftijdsstructuur van de wereldbevolking verandert in een ongekend tempo. Vooral in de geïndustrialiseerde landen neemt de bevolking af en zet de vergrijzing onafwendbaar in. Het aantal economisch actieven daalt. Om dezelfde welvaart te behouden en de pensioenen te betalen, zal de druk op de werkende bevolking toenemen.

6 Door moderne landbouwtechnieken stijgt de voedselproductie sneller dan de bevolking. Het beschikbare voedsel per inwoner neemt dus toe, maar door de ongelijke verdeling van het voedsel over de wereld kampen de minst welvarende landen nog geregeld met voedselproblemen.

Wat je hebt bijgeleerd 1 2 3 4

Je kunt de snelle bevolkingsgroei in China en India beschrijven en verklaren.

Je kunt de verschillen in bevolkingsgroei tussen verschillende wereldblokken uitleggen.

Je weet welke factoren de bevolkingsevolutie beïnvloeden.

Je kunt onderzoeken hoe en waarom de wereldbevolking zal evolueren.

27

Thema 1: Bevolking

Synthese