3 Wat je al kent en kunt (uit vorige jaren)
– Je kunt temperatuur- en neerslagverschillen binnen België en Europa uit cijfers, grafische voorstellingen en kaarten aflezen en vergelijken met die van Ukkel. – Je kunt de dominerende windrichting, de gemiddelde jaartemperatuur, de gemiddelde jaarneerslag van Ukkel als parate kennis gebruiken. – Je kunt de grote vegetatieen klimaatzones in Europa uit temperatuur- en neerslaggegevens afleiden.
De grote vegetatie- en klimaatzones in de wereld Het klimaat beïnvloedt de natuurlijke vegetatie zodanig dat klimaat- en vegetatiegrenzen bijna samenvallen. Vegetatie is slechts mogelijk als het niet te koud of te droog is. Zo komen er geen bomen voor in de koude en de droge klimaten. In die gebieden zijn enkel struiken en/of grassen, mossen enz. mogelijk. Op fig. 3.1 heb je een overzicht van de vegetatiezones in de wereld.
1 Geen bomen in de koude klimaten Als de temperatuur van de warmste maand 0 °C of minder bedraagt, komen er alleen ijswoestijnen voor. Het binnenland van Groenland, het hoge Noorden in Canada en Antarctica hebben eeuwige sneeuw. De jaarneerslag is er minder dan 200 mm. Daarom spreekt men van ijswoestijn (fig. 3.7). Waar de temperatuur in de zomer boven het vriespunt stijgt tot maximaal 10 °C, vindt men grassen, mossen, dwergstruiken. Deze vegetatie noemt men toendra (fig. 3.2). In heel Noord-Eurazië en Noord-Canada komt toendra voor. Volgroeide bomen ontbreken in die landschappen daar de zomers te kort en te koud zijn, bovendien is de neerslag miniem.
2 Afwisselende natuurlijke vegetatie in de gematigde klimaten Ten zuiden van de toendra komt een uitgestrekte zone met naaldwouden en eventueel berken voor (Tw > 10 °C). Die vegetatie noemen we taiga (fig. 3.3). Zowel Canada als Rusland beschikken over enorme houtvoorraden. Deze vegetatiezone is ook gekenmerkt door voldoende neerslag. De smalle overgangszone tussen de taiga en de loofwouden is de zone van het gemengde woud, waar zowel naaldbomen als loofbomen voorkomen. In Europa is deze zone duidelijk herkenbaar. In andere werelddelen gaat het om kleine gebieden. De loofbomen zijn typisch voor West-Europa en Nieuw-Zeeland. Alle maanden zijn nat en er zijn vier seizoenen. In de koudere winterperiode werpen de loofbomen jaarlijks hun bladeren af. In de subtropische gebieden, waar enkel in de winter neerslag valt en de temperatuur van de warmste maand gelijk is aan 22 °C of meer, vindt men hardbladige vegetatie (fig. 3.4). De harde bladeren beletten dat het vocht verdampt. Als het er het hele jaar door regent, krijgen we subtropisch regenwoud (fig. 3.5). Deze vegetatie is altijdgroen en komt op alle continenten voor. Ze is typisch voor een groot deel van China.
3 Van open savanne tot altijdgroen regenwoud in de tropen Als we richting evenaar gaan en we laten de woestijnen buiten beschouwing, dan komen we eerst in de open savanne (fig. 3.6) terecht. Vele hoge grassen en weinig bomen typeren het landschap. Een lang droog seizoen en een korte regenperiode verklaren dat. Naarmate we de evenaar naderen, verhoogt het aandeel bomen. We spreken van gesloten savanne (fig. 3.9). In Australië spreekt men van bush. De aansluitende bossavanne is al dichtgegroeid. Hier wisselt een lang regenseizoen met een kort droog seizoen af. De savannegebieden bestrijken het grootste deel van de tropen. In gebieden waar alle maanden nat zijn, krijgen we tropische regenwouden, zoals in Congo, Indonesië of het Amazonegebied. In het permanente bladerdek komen verschillende bladerdaken voor.
4 Steppen en woestijnen Als in de tropen minder dan 200 mm neerslag per jaar valt, dan groeien er geen bomen, zoals in de Sahara. Specifieke planten kunnen bij een zeldzame regenbui de woestijn in ‘bloei’ zetten. In de gematigde klimaten komen er geen bomen meer voor bij een jaarneerslag ≤ 400 mm, maar wel struiken of uitgestrekte grassteppes bij een neerslag tussen 200 en 400 mm, zoals in Mongolië. Bedraagt de neerslag minder dan 200 mm, dan treft men halfwoestijnen en woestijnen (fig. 3.8) aan. In de winter vriest het er! Op het zuidelijk halfrond vindt men dezelfde vegetatiezones terug, alleen is de oppervlakte oceaan er groter.
13
Landschap en wereldkaart