handleiding
SPANNEND
Jeroen Reumers Norbert Ranson Stefaan Casier Jef Pazmany
Naam: ................................................................................................. Klas: ...............................................
1
Op verkenning – ‘Spannend’ – bestaat uit: • een themaschrift • een handleiding • een Mijn VAN IN bordboek Een volledig productoverzicht vind je op www.opverkenning.be. Auteur: Jeroen Reumers Doelencoördinator: Stefaan Casier Conceptcoördinator: Jef Pazmany Coördinator: Norbert Ranson
Fotokopieerapparaten zijn algemeen verspreid en vele mensen maken er haast onnadenkend gebruik van voor allerlei doeleinden. Jammer genoeg ontstaan boeken niet met hetzelfde gemak als kopieën. Boeken samenstellen kost veel inzet, tijd en geld. De vergoeding van de auteurs en van iedereen die bij het maken en verhandelen van boeken betrokken is, komt voort uit de verkoop van die boeken. In België beschermt de auteurswet de rechten van die mensen. Wanneer u van boeken of van gedeelten eruit zonder toestemming kopieën maakt, buiten de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen, ontneemt u hun dus een stuk van die vergoeding. Daarom vragen auteurs en uitgevers u beschermde teksten niet zonder schriftelijke toestemming te kopiëren buiten de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen. Verdere informatie over kopieerrechten en de wetgeving met betrekking tot reproductie vindt u op www.reprobel.be. Ook voor het digitale lesmateriaal gelden deze voorwaarden. De licentie die toegang verleent tot dat materiaal is persoonlijk. Bij vermoeden van misbruik kan die gedeactiveerd worden. © Uitgeverij VAN IN, Wommelgem, 2016 De uitgever heeft ernaar gestreefd de relevante auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Wie desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot de uitgever te wenden.
Eerste druk 2016 NUR 193
2
SPANNEND
Cover en lay-outconcept: HarderBetterFasterStronger Opmaak: B.AD Verhaal: Rien Broere Tekeningen: Jonas Van de Vyver
Inhoud
INHOUD Lessenoverzicht
4
Themaplanner
6
LES 1
Ga je mee op verkenning?
10
LES 2
Reclame werkt
16
LES 3
Vrije tijd is vrije tijd
20
LES 4
Meten is weten
26
LES 5
Winnen & verliezen
34
LES 6
Veilig en gezond
40
LES 7 Energie
46
LES 8
Veel gelijkenissen, kleine verschillen
52
LES 9
Veilig de fiets op
58
SAMENVATTING
64
 Inhoud
3
Lessenoverzicht Dit overzicht geeft de kern van alle lessen weer. Het laat je toe snel te beoordelen of je de door de auteurs gekozen volgorde van de lessen wilt aanhouden of een andere volgorde verkiest.
VERHAAL – Rotsommen en een krielkip (Rien Broere) In het midden van het themaschrift zit een boeiend kortverhaal. Verhalen brengen het onderwerp van het thema tot leven en zorgen ervoor dat de leerlingen zich kunnen inleven in de wereld van de personages. In les 3 van dit thema gaan ze dieper in op dit verhaal.
LES 1 – Ga je mee op verkenning? Met deze inleidende activiteit wek je belangstelling voor het thema. De leerlingen verkennen het themaschrift en de uitdagingen op p. 3. Op de inhoud van de uitdagingen komen ze elke dag even terug.
LES 2 – Reclame werkt! Reclame zorgt ervoor dat producten beter verkopen of dat onbekende producten naambekendheid krijgen. Alleen zijn we er ons niet altijd van bewust dat reclame werkt! Reclame bestaat in allerlei vormen, op allerlei plaatsen en op alle mogelijke tijdstippen van de dag. Reclame is soms nuttig, maar soms ook irritant!
LES 3 – Vrije tijd is vrije tijd Het onderwerp van deze les is vrijetijdsbesteding. De leerlingen turven het aantal uren vrije tijd tijdens een vakantieweek en een schoolweek in een tabel. Ze vergelijken. Deze tabel leidt naar een eenvoudige grafiek. Daarnaast maken de leerlingen kennis met allerhande hobby’s, ze vullen de grote hobbyenquête in en krijgen meer zicht op hun mogelijkheden en voorkeuren: wat doe ik eigenlijk graag, veel en goed? Wat doe ik echt niet graag en weinig?
LES 4 – Meten is weten In deze les, gespreid over twee momenten, gaat het over het menselijk lichaam. De leerlingen meten bepaalde aspecten van hun lichaam: de leeftijd, de lengte, het gewicht, de longinhoud, de hartslag, de lichaamstemperatuur, de bloeddruk en de grootte van hun voeten. De individuele resultaten van deze metingen worden vergeleken met het klasgemiddelde. Door experimenten en proeven, leren de leerlingen over hun spijsvertering, hun ademhaling en hun bloedsomloop.
4
SPANNEND
LES 5 – Winnen & verliezen De leerlingen werken rond emoties en gevoelens. Tijdens deze les genereren ze in de eerste plaats zelfkennis over hun emoties en gevoelens bij het spel. Ze beschrijven die situaties. Je polst hun bereidheid om voor eigen ongepast gedrag, als het fout loopt bij het spel, oplossingen voor te stellen om die bepaalde gedragingen of omgangsvormen bij te sturen.
LES 6 – Veilig en gezond De leerlingen merken dat hun lichaam brandstof, energie en voeding nodig heeft om te kunnen functioneren. Liefst gezonde voeding. Welke voeding en welke leefgewoonten zijn gezond en veilig? En welke zijn dat niet?
LES 7 – Energie In deze les maken de leerlingen kennis met eindige en oneindige energiebronnen. Ze kunnen bovendien inschatten of een energiebron vervuilend of schoon is. Ze achterhalen of een bepaalde energievorm warmte, beweging, licht of geluid opwekt. En ten slotte beseffen ze dat we spaarzaam met energie moeten omgaan.
LES 8 – Veel gelijkenissen, kleine verschillen De leerlingen zoomen in op mensen die een fysieke of mentale beperking hebben. Sommige mensen met een beperking hebben bijzondere talenten. Ze tonen aan dat onze samenleving mogelijkheden biedt voor de zorg en opvang van mensen met een beperking.
LES 9 – Veilig de fiets op Dit is een doeles waarin de leerlingen goed verkeersgedrag voldoende oefenen in een veilige omgeving, op de speelplaats of in een verkeersluwe buurt. Ze focussen op stuurvaardigheid, behendigheid en kennis van het verkeersreglement. Het strikt toepassen van de verkeersregels verhoogt de veiligheid in het verkeer, en leidt tot een betere verkeersattitude.
SAMENVATTING De leerlingen overlopen op een speelse manier de leerstof van het thema ‘spannend’.
Lessenoverzicht
5
Themaplanner Lestitel
Voorbereiding
Inhouden
Les 1: Ga je mee op verkenning?
Voor de leerkracht Hang de poster met de uitdagingen op in de klas.
Het themaschrift verkennen. Kennismaken met de uitdagingen.
Maak ruimte voor een themahoek. Les 2: Reclame werkt
Voor de leerkracht Zoek wat voorbeelden van reclame bij elkaar.
Reclame analyseren. Nadenken over de werking van reclame.
Voor de leerlingen Geef de leerlingen de opdracht om reclame mee te brengen. Les 3: Vrije tijd is vrije tijd
Voor de leerkracht Denk vooraf na over jouw vrije tijd en hobby’s.
Het verschil tussen vrije tijd en schooltijd leren. Eigen talenten ontdekken.
Voor de leerlingen Laat de leerlingen tijdens hun vakantieweek het aantal uren vrije tijd bijhouden.
6
Les 4: Meten is weten
Voor de leerkracht Verzamel de nodige meetinstrumenten. Als je ze niet zelf hebt, vraag dan aan je leerlingen wie er een kan meenemen.
De eigenschappen van het lichaam meten. Ademhaling, spijsvertering en het hart leren kennen.
Les 5: Winnen & verliezen
Voor de leerkracht Voorzie de volgende materialen: spelletjes die per twee gespeeld kunnen worden, spellen die per vier gespeeld kunnen worden.
Gevoelens kennen bij winnen en verliezen.
Les 6: Veilig en gezond
/
Goede levensgewoonten herkennen en toepassen.
SPANNEND
Media
Andere materialen
Lesduur
• Themaschrift p. 2-3 • Prentenset prent 11 • Kopieerblad p. 2
/
25’
• Themaschrift p. 4-5
• Reclame
50’
• Themaschrift p. 6-7 • Themaschrift p. 12-13 (verhaal) • Kopieerblad p. 3
• Kleurpotloden • Achtergrondinformatie p. 3
2 X 50’
• Themaschrift p. 8-9
• Voor elke leerling een ballon, iets om te eten en wat water • Een stethoscoop • Een bloeddrukmeter • Een Guinness-recordboek • Enkele meters • Enkele koortsthermometers • Een lintmeter • Een personenweegschaal • Een computer
2 X 50’
• Themaschrift p. 10-11 • Prentenset prent 12 • Kopieerbladen p. 4-5
• Gezelschapsspelletjes voor twee leerlingen • Spelletjes voor vier leerlingen • Bal
75’
• • • •
/
100’
Themaschrift p. 14-15 Kopieerblad p. 6 PowerPoint nr. 1 Dvd 1 nr. 28
Themaplanner
7
Les 7: Energie
Voor de leerkracht Zorg ervoor dat de computer of radio niet is aangesloten voor de leerlingen de klas binnenkomen.
Ontdekken waar energie vandaan komt. Leren wat energie met apparaten doet: beweging, licht, geluid, warmte.
Verzamel al het materiaal voor de proefjes.
Les 8: Veel gelijkenissen, kleine verschillen
/
Leren omgaan met mensen die anders zijn.
Les 9: Veilig de fiets op
Voor de leerkracht Breng je eigen fiets, fietshelm en fluohesje mee. Spreek enkele ouders of collega’s aan om de spellen mee te begeleiden.
Veilig met de fiets leren rijden. Fietsproeven doen.
Voor de leerlingen Elke leerling neemt – in de mate van het mogelijke – zijn/haar eigen fiets mee naar school. Samenvatting
8
SPANNEND
Voor de leerkracht Probeer de PowerPointpresentatie op voorhand al eens uit.
Een quiz om de opgedane kennis te testen.
• Themaschrift p. 16-17 • Dvd 1 nr. 29-31 • PowerPoint nr. 2, 3, 4
• • • • • •
Fiets en fietslamp met dynamo Kladpapier Pingpongbal Tennisbal Tuinslang Materiaal voor de waterkrachtproef: één kurk, een lege petfles, een snijmes, stukjes stevig plastic, een satéprikker, een stukje garendraad en water • Materiaal voor de windkrachtproef: een vierkant stuk papier, een lijm en een schaar, een speld, een rietje of potlood • Materiaal voor de spierkrachtproef, keuze uit: een kruiwagen, een notenkraker, een fiets, een kroontjeswipper …
50'
• Themaschrift p. 18-19 • Dvd 1 nr. 32
/
50'
• Themaschrift p. 20-21 • Cd 1 nr. 20-22
• • • • • • •
• Themaschrift p. 22-23 • PowerPoint nr. 5
Elk zijn eigen fiets Fluitje Enkele bellenblazen 40 balletjes of andere voorwerpen Een latje of meter Koorden Kartonnen dozen
75’ à 100’
50'
Themaplanner
9
LES 7
Energie Domein(en): natuur Onderwerp: energievormen Lesduur: 50 minuten
LEERPLANDOELEN Bij het onlinelesmateriaal vind je een overzicht met alle leerplandoelstellingen per les.
MATERIAAL
Het doel van de les In deze les: -- leer ik wat energie is en kan ik een aantal energiebronnen opsommen. -- kan ik zeggen welke energiebron apparaten gebruiken, en om welke energievorm het gaat. -- begrijp ik waarom we spaarzaam met energie moeten omgaan.
Voor elke leerling • themaschrift p. 16 - 17
Voorbereiding
Voor de leerkracht • dvd 1 nr. 29-31 • PowerPoint 2, 3 en 4 • fiets en fietslamp met dynamo • kladpapier • pingpongbal • tennisbal • materiaal voor de proefjes, zie onder: Waterkrachtproef • één kurk • een lege petfles • een snijmes • stukjes stevig plastic (een ijsdoos) • satéprikker • stukje garendraad • water Windkrachtproef • • • •
vierkant stuk papier lijm en een schaar een speld een rietje of potlood
Voor de leerkracht Trek de stekker van de radio (of de tv of de computer) uit het stopcontact.
Start Noteer het woord ‘energie’ op het bord en fris de reeds opgedane kennis op.
Kern & verwerking Waar komt stroom vandaan? Vraag aan een leerling om de radio of computer aan te zetten. Laat hem zelf ontdekken wat er scheelt en hoe het opgelost kan worden. • Waarom lukte het niet? Wat was het probleem? • Hoe loste je het op? stekker in stopcontact stoppen • Wat heeft de radio nodig om te kunnen werken? stroom / elektriciteit Bekijk het filmpje ‘Geen elektriciteit zonder stroombron’ (dvd 1 nr. 29).
Probleemstelling Ons lichaam haalt energie uit voeding. Dat gebeurt via de spijsvertering. Voeding is de energiebron voor ons lichaam. • Kan je lichaam nog op andere wijze energie opwekken? Neem er een fiets bij. De fietslamp kan branden en toch zie ik geen stekker of stopcontact.
46
SPANNEND
Besluit: Onze spierkracht wekt stroom op waardoor de fietslamp brandt. Onze spierkracht is een energiebron. De bron is als het begin: daar wordt de stroom opgewekt. De leerlingen demonstreren nog wat spierkracht is, door te armworstelen bijvoorbeeld. Zie ook presentatie 2. • Wekt onze spierkracht thuis, op school, in de straat of op kantoor ook elektriciteit op? • Zijn er nog andere energiebronnen die stroom opwekken? waterkracht / zonne-energie / aardwarmte / stookolie / waterkracht
Spierkracht Een keuze uit: • een kruiwagen • een notenkraker • een fiets • een kroontjeswipper • …
Waar wordt energie voor gebruikt? Apparaten zetten energie om in beweging, geluid, licht of warmte. Zoek klassikaal voor de vier categorieën een apparaat. Zorg ervoor dat ze verschillend zijn van de apparaten in het themaschrift. De leerlingen kruisen bij opdracht 1 aan wat de apparaten opwekken: beweging, geluid, licht of warmte. Los klassikaal op.
Spierkracht Doe enkele proeven rond spierkracht. • Hoe kun je een pingpongballetje met je spierkracht verplaatsen? weggooien / wegduwen / wegblazen • Hoe kun je een balpen van de bank laten rollen? duwen / tikken / bank opheffen • Hoe kun je een bal verplaatsen zonder spier- of windkracht te gebruiken? met een tuinslang
Waterkracht Water is erg krachtig. Heb je ooit beelden van een overstroming gezien waarbij auto’s en soms zelfs huizen door de straat drijven? Als je water op de juiste manier gebruikt, kun je energie opwekken. Toon de waterkrachtproef, dvd 1 nr. 30, of laat je leerlingen in groep met het materiaal experimenteren. Bespreek daarna aan de hand van de onderstaande vragen. Kijk ook naar presentatie 3. • Heb je het touwtje met waterkracht kunnen oprollen? • Hoe zou je het systeem nog beter kunnen maken? • Waarvoor wordt waterkracht gebruikt? in watermolens om graan te malen / in waterkrachtcentrales om stroom op te wekken
Windkracht Wind is erg krachtig. Heb je ooit beelden gezien van een gebied waar een orkaan doortrok? Wind kan heel veel schade aanrichten. Als je die wind op de juiste manier gebruikt, kun je energie opwekken.
LES 7 Energie
47
Toon de windkrachtproef, dvd 1 nr. 31, of laat de leerlingen in groep met het materiaal experimenteren. Bespreek daarna aan de hand van onderstaande vragen. Kijk ook naar presentatie 4. • Heb je het molentje kunnen laten draaien? • Heb je daar hard voor moeten blazen? • Hoe wordt windkracht gebruikt? windmolens om graag te malen / windturbines om stroom op te wekken
Schoon of vervuilend, eindig of oneindig De leerlingen maken daarna zelfstandig opdracht 2. Help waar nodig en bespreek nadien.
Afronding Dagelijks in de klas Bespreek dagelijks de uitdagingen. Hoever staan de leerlingen al? Wie is de grootste durver? En wie net niet?
48
SPANNEND
Achtergrondinformatie Hoe werkt een dynamo? In de dynamo zitten een magneet en een spoel van koperdraad. Als je trapt, zet je kracht op de pedalen. De fietswielen gaan draaien. Het rubberen wiel van de dynamo wordt in beweging gebracht. Het staat in verbinding met een magneet die in een spoel ronddraait en een spanningsveld opwekt. Het spanningsveld zorgt ervoor dat een elektrische stroom opgewekt wordt waar de fietslamp mee verbonden is.
LES 7 Energie
49
NOTITIES
LES 7
Energie In deze les ... leer ik wat energie is en kan ik een aantal energiebronnen opsommen. kan ik zeggen welke energiebron apparaten gebruiken, en om welke energievorm het gaat. begrijp ik waarom we spaarzaam met energie moeten omgaan.
X
X
X
16
50
SPANNEND
SPANNEND
X
X
X
X
X
X
X
Geluid
Licht
Warmte
Het apparaat
Beweging
Geluid
Licht
Het apparaat
Warmte
Kruis aan waar het apparaat voor zorgt. Beweging
1
NOTITIES
2
Eindig of oneindig? Schoon of vervuilend? Benoem de energievormen. Vul de cijfers in het rooster in. 1
2
3
4
5
6
7
8
Eindig
Oneindig
1, 3
2, 4, 5, 6, 7, 8
Schoon
Vervuilend
2, 4, 5, 6
1, 3, 7, 8 Moeilijke woorden energie: de kracht waarmee je iets doet LES 7 Energie
17
LES 7 Energie
51
www.vanin.be
a Sanoma company