2.4 Metamorfose Bij subductie (situatie B op fig. 6.50) komt het gesteente dieper in de lithosfeer te liggen. Het wordt verhit en samengeperst, zoals bij de botsing tussen twee continentale platen (situatie D op fig. 6.50). De warmte en de druk gaan het gesteente onomkeerbaar veranderen. Het kan gedeeltelijk smelten en bij de latere afkoeling vormen zich nieuwe mineralen en nieuwe gesteenten. Kleisteen en schalie worden leisteen, kalksteen wordt marmer, steenkool wordt antraciet, grafiet (zit in je potlood), graniet wordt gneis (fig. 6.57) en zandsteen wordt kwartsiet.
Fig. 6.57 Links het dieptegesteente graniet, rechts de metamorfe vorm ervan, genaamd gneis
2.5 Dieptegesteenten komen aan het oppervlak te liggen Dieptegesteenten en metamorfe gesteenten, die diep in de aardkorst zijn gevormd, kunnen na een proces van opheffing en erosie van de bovenliggende lagen aan het oppervlak komen te liggen. erosie zee
dieptegesteente opheffing
Fig. 6.58 Door opheffing worden de bovenste gesteenten geĂŤrodeerd. Dieperliggende lagen komen aan het oppervlak.
Fig. 6.59 Het erosiemateriaal wordt afgezet in zee; als de afzettingsgesteenten dikker worden, gaan de oorspronkelijke lagen steeds dieper komen te liggen en verharden.
3 GESTEENTEN EN BOUWMATERIALEN De meeste gesteenten worden gebruikt als grondstoffen voor allerlei toepassingen in het dagelijks leven, de industrie, de wetenschap enz. Het meest voorkomende is het gebruik van gesteenten in de bouwsector. Als een gesteente na de ontginning niet bewerkt is, dan noemen we het 'natuursteen'. Zo zijn er bijvoorbeeld veel prachtige historische monumenten opgetrokken uit kalksteen en bedekt met een dak uit leisteen. Van kalksteen, marmer, graniet enz. worden nu mooie vloertegels en dergelijke gemaakt. Meestal worden ontgonnen (losse) gesteenten bewerkt om gemakkelijk bruikbare bouwmaterialen te verkrijgen. Klei bakt men tot baksteen, zand en grind worden samengevoegd en gemengd met cement (gemaakt van kalksteen) en vormen samen beton, van zand en cement maakt men mortel, wit zand smelt men tot glas enz. Ga in je schoolgebouw of thuis op zoek naar de verschillende soorten bouwmaterialen die gebruikt zijn en zoek het verband met de natuurlijke gesteenten!
THEMA 6 De geosfeer: ontstaan en evolutie van landschappen
51