6
Breng op fig. 6.21 de volgende begrippen op de juiste plaats aan. oceanische rug – oude, koude oceanische korst – nieuwe oceanische korst – continentale korst – rugduwkracht – subductie – subductietrekkracht – diepzeetrog – asthenosfeer
,
we g
du
ik e
nd
e
opwellend en stollend mantelmateriaal vormt nieuwe oceanische korst
,
Fig. 6.21 Bij de opbouwende plaatrand ontstaat in de centrale rug nieuwe korst. Bij de afbrekende plaatrand verdwijnt oude korst in de trog.
5.3 De afbrekende plaatrand: een continentale plaat botst met een oceanische plaat. De zware korst verdwijnt in de trog. Een kustgebergte ontstaat door plooiing. De oceanische plaat die aangroeit vanuit de oceanische rug, botst met haar zware, oude, koude rand tegen de lichtere continentale plaat. De oceanische plaat, ontstaan uit gestold mantelmateriaal, is ook zwaarder dan de plastische asthenosfeer en zakt weg in de mantel: dat is een subductiezone. De lichtere sedimenten op de oceaanbodem die afkomstig zijn van verweerd en geërodeerd materiaal van de continentale plaat, kunnen niet mee dalen: ze worden afgeschraapt en geplooid. De continentale rand wordt dikker, zoekt een nieuw isostatisch evenwicht en stijgt. Aan de rand van het continent ontstaat zo een opstijgend plooiingsgebergte.
Fig. 6.22 Plooibundels zijn soms mooi te herkennen in rotswanden, zoals hier in de Rocky Mountains.
24
De oceanische korst verdwijnt in subductiezones en creëert diepe troggen. In de wrijvingszone van de wegduikende plaat stapelen de spanningen zich op; bij het ontladen ervan ontstaan aardbevingen. Door de steeds hogere temperatuur en de hoge druk smelt de wegduikende oceanische plaat in de diepte. Het hete materiaal wordt omhoog gedrukt en versmelt met de continentale plaat. Een rij vulkanen ontstaat in het kustgebergte. De Andes, een plooiingsgebergte aan de rand van het Zuid-Amerikaanse continent dat doorspekt is met vulkanen, is een mooi voorbeeld van de gebeurtenissen bij een dergelijke afbrekende plaatrand.
THEMA 6 De geosfeer: ontstaan en evolutie van landschappen