Inhoudsopgave_Infectiepreventie 2022

Inhoud Woord vooraf

3

Inleiding 5 DEEL 1: PREVENTIE

15

Hoofdstuk 1: Inleidende begrippen

17

1

17 18

Inleiding tot infectiepreventie 1.1 Algemene begrippen 1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4

1.2

1.3 1.4

1.5

1.6

1.7 1.8

Endogene versus exogene infecties Epidemiologie van infectieziekten De omvang van infecties Endemie, epidemie, pandemie

18 18 19 21

Ziekenhuisinfecties, nosocomiale infecties of zorginfecties

21

1.2.1 Definitie 1.2.2 De impact van nosocomiale infecties 1.2.3 Prevalentie van nosocomiale infecties in ziekenhuizen en residentiële voorzieningen

21 22 23

Waar zijn micro-organismen aanwezig?

Welke micro-organismen veroorzaken infecties?

24 26

1.4.1 1.4.2 1.4.3 1.4.4 1.4.5 1.4.6

26 27 28 29 30 31

Bacteriën De vegetatieve fase en de sporenfase Schimmels en gisten Protozoa/parasieten Virussen Prionen

Besmettingscyclus

32

1.5.1 1.5.2 1.5.3 1.5.4 1.5.5 1.5.6

Infectieus agens of biologische agentia Reservoir of bron Ingangspoort De overdrachtsweg of transmissieweg Uitgangspoort Een ontvankelijke gastheer

34 36 36 37 37 37

Het wetgevend kader van ziekenhuishygiëne

39

1.6.1 Het algemeen wetgevend kader ziekenhuishygiëne 1.6.2 Team voor ziekenhuishygiëne 1.6.3 Het comité voor ziekenhuishygiëne

40 40 41

Wijziging van toezicht op zorginfecties Ziekenhuishygiëne in andere zorgvoorzieningen dan ziekenhuizen

42 42

Hoofdstuk 2: Voorzorgsmaatregelen

43

1 2

43 43 43 44 45 48 50 51 52 55 59 62

3

Inleiding Algemene voorzorgsmaatregelen 2.1 Algemeen 2.2 Wanneer pas je de algemene voorzorgsmaatregelen toe?

2.3 Welke maatregelen moet je steeds nemen bij de algemene voorzorgen?

2.4 Een zuivere omgeving: scheiding tussen vuil en zuiver Specifieke voorzorgsmaatregelen bij bronisolatie 3.1 Bronisolatie 3.2 Contactisolatie 3.3 Druppelisolatie 3.4 Aerogene isolatie 3.5 Strikte isolatie

7

3.6

4

Beschermende isolatie

63

3.6.1 Strenge en milde beschermende maatregelen 3.6.2 Indicaties

64 64

3.7 Rooming-in en participatie van familieleden in de zorg 3.8 Isolatie in een residentiële setting Isolatie versus quarantaine

Hoofdstuk 3: Persoonlijke hygiëne van de zorgverlener

67

1

67 67 69 69 69 70 71 71 72 72

De algemene persoonlijke hygiëne van de zorgverlener 1.1 Nagels 1.2 Sieraden 1.3 Haar 1.4 Uniformen 1.5 Schoenen 1.6 Zakdoeken 1.7 (Mobiele) IT-toestellen 1.8 Wonden bij de zorgverlener 1.9 Gezondheidstoezicht 1.9.1 Functies met risico 1.9.2 Preventieadviseur-arbeidsgeneesheer 1.9.3 Doelstellingen 1.9.4 Preventieve medische onderzoeken 1.9.5 Het bezoek voorafgaand aan de werkhervatting na langdurige arbeidsongeschiktheid 1.9.6 Aangifte van beroepsziekten 1.9.7 Vaccinatie

72 73 73 73 74 74 74

Hoofdstuk 4: Handhygiëne

77

1 2

Inleiding De rol van de handen in de besmettingscyclus 2.1 Zuivere contacten 2.2 Vuile contacten 2.3 Handhygiëne

77 78 79 80 80

3

Technieken voor handhygiëne 3.1 Handen wassen met water en zeep voor persoonlijke hygiëne 3.2 Handontsmetting door het gebruik van handalcohol

2.3.1 Patiëntenzones en zorgzones

4

5 6

80

82 82 84

3.2.1 Hygiënische handontsmetting met handalcohol 3.2.2 Chirurgische alcoholische handontsmetting

84 88

3.3 Efficiëntie van de verschillende methoden Problemen bij handhygiëne 4.1 Schade aan de handen 4.2 Huidletsels voorkomen 4.3 Bereikbaarheid en functionaliteit van het materiaal Handhygiëne van de patiënt en zijn familieleden Rol van de overheid in het kader van de handhygiëne 6.1 Zorgvoorzieningen

91 91 91 92 92 93 95 95

6.2

6.1.1 Nationale handhygiëne campagnes van de overheid in België

96

Buiten zorgvoorzieningen

97

Hoofdstuk 5: Overzicht van de persoonlijke beschermkledij

99

1

99 99

Handschoenen 1.1 Waarom en wanneer draag je handschoenen?

1.2 1.3

8

64 64 65

1.1.1 Niet-steriele handschoenen 1.1.2 Steriele handschoenen

99 100

Waarom en wanneer draag je geen handschoenen?

Aandachtspunten bij het gebruik van handschoenen

100 102

1.3.1 Was of ontsmet handschoenen nooit 1.3.2 Wissel gepast van handschoenen

102 102

1.3.3 1.3.4 1.3.5 1.3.6

2

1.4 Eisen voor kwalitatieve handschoenen 1.5 Allergieën en irritaties bij het gebruik van handschoenen Maskers 2.1 Soorten maskers 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4 2.1.5

3 4 5 6 7

Pas voor en na het gebruik van handschoenen altijd handhygiëne toe Maak handschoenen beschikbaar op de plaats van gebruik Gebruik het juiste type handschoen voor de juiste toepassing Optimale opslagcondities van handschoenen

Het community masker en het artisanale masker Chirurgische maskers of proceduremaskers De ademhalingsmaskers of respiratorische maskers Het masker voor dubbel gebruik (dual use mask) Aandachtspunten bij het gebruik van maskers

Gelaatbescherming en spatbrillen Beschermschorten en beschermende kleding Schoenovertrekken Mutsen en haarkapjes Besluit

102 102 103 103

104 105 106 107 107 108 109 110 111

111 113 115 115 116

Hoofdstuk 6: Reiniging, desinfectie en sterilisatie

119

1 2

119 120 121 122 123 125 126

3

Algemeen Reinigen 2.1 Droog reinigen 2.2 Nat reinigen Desinfectie 3.1 Thermische desinfectie 3.2 Chemische desinfectie 3.2.1 Wettelijke aspecten van chemische desinfectiemiddelen 3.2.2 Veilig gebruik van chemische desinfectiemiddelen 3.2.3 Probiotica

4

Reiniging en desinfectie van oppervlakken en meubilair 4.1 Reiniging van interieur oppervlakken en uitrusting 4.2 Klamvochtige reiniging met microvezeldoekjes 4.3 Frequenties voor reiniging en desinfectie van patiëntenruimten in ziekenhuizen 4.4 Onderhoud van het materiaal 4.5 Desinfectie van oppervlakken 4.5.1 4.5.2 4.5.3 4.5.4

5

Oppervlakken van medische uitrusting en kritische oppervlakken Huishoudelijke of niet-kritische oppervlakken Reiniging en desinfectie van ruimten in een zorgvoorziening Evaluatie van schoonmaaktechnieken

Reiniging en ontsmetting van instrumenten en materiaal 5.1 Manuele reiniging en desinfectie van materialen en instrumenten 5.2 Machinale reiniging heeft de voorkeur op manuele reiniging 6 Reiniging en desinfectie van de huid 7 Desinfectie door fogging 8 Desinfectie met UV-C licht 9 Het ideale ontsmettingsmiddel 10 Overzicht van desinfectiemiddelen en antiseptica 10.1 Alcoholen 10.2 Biguaniden - Chloorhexidine 10.3 Chloorverbindingen 10.4 Supergeoxideerd water 10.5 Jodium 10.6 Peroxiden 10.7 Perazijnzuur 10.8 Aldehyden 10.9 Quaternaire ammoniumverbindingen

126 128 129

130 130 132 133 134 135 135 136 137 142

143 144 144 146 147 148 149 151 151 152 152 154 155 156 157 158 161

9

10.10 Fenolen 10.11 Glucoprotamine 11 Houdbaarheid van het desinfectans 12 Overzicht van de werkzaamheid van desinfectans 13 Steriliseren 13.1 Soorten sterilisatiemethoden 13.1.1 Stoomsterilisatie of autoclaveren 13.1.2 Droogsteriliseren 13.1.3 Waterstofperoxidegasplasmasterilisatie 13.1.4 Gassterilisatie 13.1.5 Sterilisatie met gammastraling 13.1.6 Chemische sterilisatie met perazijnzuur

167 168 169 169 169 170

Hoofdstuk 7: Linnen

171

1 2

171 172 172 172 172 173 173 174 175 175 176 176 177 178 180 181

3

4 5

Algemeen Linnen 2.1 Bedlinnen 2.2 Huishoudelijk linnen 2.3 Gordijnen 2.4 Linnen bestemd voor de operatiekamer 2.5 Delicaat linnen en linnen bestemd voor sterk verzwakte patiëntenpopulaties 2.6 Werkkleding en beschermende kleding van het personeel Voorwaarden voor de kwaliteit van het linnen in zorginstellingen 3.1 Fysische kwaliteitscriteria 3.2 Chemische kwaliteitscriteria 3.3 Microbiologische kwaliteitscriteria Het linnen verschonen Behandeling van het linnen in zorginstellingen 5.1 Het linnen verzamelen 5.2 Transport van linnen 5.3

5.2.1 Intern transport en opslag in de instelling 5.2.2 Extern transport

181 182

Voorwaarden in de (externe) wasserij

182

5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.3.4 5.3.5 5.3.6 5.3.7 5.3.8

183 183 183 185 185 185 185 186

Conceptuele voorwaarden Opslag en sortering van vuil linnen in de wasserij Het wasproces Afwerking van het linnen Opslag in de wasserij en transport naar de instelling Juist gebruik van het linnen bij levering in de instelling Procescontrole in de wasserij Procescontrole in de instelling

Hoofdstuk 8: Afval

187

1 2

187 188 188

Inleiding Soorten afval van zorginstellingen 2.1 Medisch afval 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4

2.2

2.3 2.4

10

162 163 164 165 166 167

Risicohoudend medisch afval of RMA Te beschouwen als risicohoudend medisch afval (RMA) Soorten RMA-verpakkingen Niet-risicohoudend medisch verzorgingsafval (NRMA)

188 189 190 191

Huishoudelijk afval

192

2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4

192 193 193 194

Papier en karton Glasafval Keuken- en voedingsafval Klein gevaarlijk afval

Bedrijfsafval Afvalwater

194 194

3

4 5

6 7 8

Risico’s en gevaren van afval van zorginstellingen 3.1 Biologische risico’s 3.2 Fysische risico’s 3.3 Toxische en chemische risico’s 3.4 Ecotoxische risico’s 3.5 Risico op schending van de privacy 3.6 Radioactief risico Intern transport en bewaring van het afval in de instelling Preventie en correct beheer van afval: de ladder van Lansink 5.1 Voorkomen of preventie van afval 5.2 Hergebruik 5.3 Sorteren en recycleren 5.4 Verbranden met energierecuperatie 5.5 Storten Aandacht voor het afvalwater Luchtverontreiniging Verwerking van het ziekenhuisafval

195 198 198 198 199 199 200 201 201 202 204 204 204 205 205 205 205

Hoofdstuk 9: Accidenteel contact met bloed en lichaamsvochten

207

1 Inleiding 2 Prevalentie van accidenteel contact met bloed en lichaamsvochten 3 Bescherming van de werknemers bij blootstelling aan biologische agentia door scherpe voorwerpen 4 Risico 4.1 Infectieuze bloedoverdraagbare aandoeningen

207 208 209 209 211

4.1.1 Hepatitis B 4.1.2 Hepatitis C 4.1.3 Hiv

5 6

7

Psychosociale schade na een prikongeval Oorzaken van accidenteel contact met bloed en lichaamsvochten 6.1 Prikongevallen 6.2 Spatongevallen 6.3 Bijtongevallen Preventie 7.1 Primaire preventie 7.1.1 7.1.2 7.1.3 7.1.4 7.1.5 7.1.6

7.2

Altijd toepassen van algemene voorzorgsmaatregelen Risico-arm werken Systematisch vaccineren van het personeel Competentiemanagement Gebruik van naalden vermijden Correct gebruik van naaldcontainers

211 213 213

213 214 214 216 217 217 217 217 217 218 218 219 219

Secundaire preventie

222

7.2.1 7.2.2 7.2.3 7.2.4

222 222 223 225

Gepaste materiaalkeuze Veilige technieken toepassen Introductie van veiligheidsmateriaal Profylaxe

Hoofdstuk 10: Voedselhygiëne en voedselveiligheid

227

1

227 228 229 230 230 230 231 231

2 3

Infectieuze en niet-infectieuze schade 1.1 Risico door de aard van de voeding zelf 1.2 Risico door de eigenschappen van de ontvankelijke gastheer Preventieve maatregelen Wettelijke bepalingen bij voeding in zorginstellingen 3.1 De meldingsplicht 3.2 Autotraceerbaarheid 3.3 Hazard Analysis and Critical Control Points (het HACCP-plan met autocontrolesysteem) 3.3.1 Infrastructuur aangepast en gescheiden van zorgactiviteiten 3.3.2 Persoonlijke hygiëne en handhygiëne

232 233

11

3.3.3 Ontvangst van voedingsmiddelen 3.3.4 Opslag van voedingsmiddelen 3.3.5 Voorbereiding van voedingsmiddelen 3.3.6 Bereiding van voeding 3.3.7 Aandachtspunten bij het bereiden van voeding 3.3.8 Portioneren en opdienen van voeding 3.3.9 Reiniging en desinfectie van oppervlakken, meubilair en uitrusting 3.3.10 Afruimen en afwassen 3.3.11 Afvalbeheer

4 5

Melkvoedingen Scheiding van voedselbereiding en zorgprocessen:

237 238

DEEL 2: MULTIRESISTENTE BACTERIËN EN ANDERE ERNSTIGE OVERDRAAGBARE INFECTIES

241

Hoofdstuk 11: Soorten infecties

245

1 2

245 246 246 247 248 249 250 252 252 253 254 256 257 257

3

4

Infectieziekten met verplichte aangifte Urineweginfecties (UWI’s) 2.1 Preventieve maatregelen bij urineweginfecties 2.2 Blaaskatheters 2.3 Aandachtspunten bij het plaatsen van een blaaskatheter 2.4 Aandachtspunten voor het drainagesysteem en katheterzorg 2.5 Definitie urineweginfectie Infecties van de lage luchtwegen 3.1 Ontstaan van luchtweginfecties 3.2 Preventie van pneumonie en risciobeheersing 3.3 Bijkomende risico’s in een zorgomgeving 3.4 Definitie lage luchtwegeninfectie Infecties van de bloedbaan 4.1 Preventie van bloedstroominfecties 4.2

5

4.1.1 Besmettingsbronnen en transmissie van micro-organismen 4.1.2 Soorten katheters

257 258

Preventie van katheterinfecties

259

4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4

259 260 260 260

Plaatsen van katheters in de bloedbaan Aandachtspunten bij het plaatsen van een centrale katheter Aandachtspunten bij het plaatsen van een perifeer infuus Aandachtspunten bij het verzorgen van een centrale katheter

4.3 Vervangen van leidingen en katheters 4.4 Preventie van besmette infuusvloeistoffen 4.5 De rol van antimicrobiële materialen 4.6 Definitie bloedstroominfectie Postoperatieve wondinfecties 5.1 Definities van postoperatieve wondinfecties 5.2 Ontstaan van postoperatieve wondinfecties 5.3 Classificatie van wonden volgens Altemeier 5.4 Preventieve maatregelen tegen postoperatieve wondinfecties 5.4.1 5.4.2 5.4.3 5.4.4

12

233 234 234 234 234 235 235 236 237

Verminderen van risicofactoren in de preoperatieve fase: Verminderen van risicofactoren in de peroperatieve fase Verminderen van risicofactoren in de postoperatieve fase Overige maatregelen

261 262 262 263 265 265 267 267 268 268 269 271 272

Hoofdstuk 12: Multiresistente bacteriën

273

1 2 3

273 274 276 276 276

Algemeen De multiresistente bacterie of ‘ziekenhuisbacterie’ Kostenplaatje 3.1 Rechtstreekse kosten 3.2 Onrechtstreekse kosten

4

5

Preventie: bundelmaatregelen 4.1 Antibioticarestrictie 4.2 Surveillance van multiresistente kiemen 4.3 Hygiënemaatregelen om overdracht te voorkomen 4.4 Het infectiepreventieteam inschakelen 4.5 Opleiding en informatie aan het personeel 4.6 Educatie en informeren van de patiënt MDRO algemene richtlijnen 5.1 Een ethisch verantwoord zorgbeleid gebaseerd op een risicoanalyse 5.2 Inventarisatie door staalnamen: screening voor MDRO 5.3 Desinfectie van de patiëntenomgeving 5.3.1 Vier risicozones in de patiëntenomgeving 5.3.2 Risiconiveau van materiaal en oppervlakken 5.3.3 Desinfectie- of ontsmettingsmatrix

6

MRSA 6.1 Infectieus agens: wat is MRSA? 6.2 Het reservoir: waar komt MRSA voor?

6.3 MRSA in de zorgomgeving 6.4 Verspreidingswegen 6.5 MRSA opsporen door screening

6.6 6.7

6.8 6.9 7

283 283 284

284 284 285 286 286 287

6.5.1 Hoe screen je voor MRSA? 6.5.2 Wie screen je voor MRSA? 6.5.3 Wanneer screen je voor MRSA?

287 288 289

Klinisch beeld: dragers en strooiers – gekoloniseerd en geïnfecteerd Voorzorgsmaatregelen voor MRSA

289 290

6.7.1 Handhygiëne 6.7.2 Contactisolatie 6.7.3. Dekolonisatie volgens uitgeschreven protocols

290 291 292

Epidemie met MRSA Maatregelen in een residentiële voorziening

294 295

6.9.1 Isolatie bij MRSA in een residentiële voorziening 6.9.2 MRSA-epidemie

295 296

Andere MDRO 7.1 VRE of vancomycine resistente enterokokken 7.2 Multidrugresistente gram-negatieve kiemen 7.3 Bron, reservoir en wijze van overdracht 7.4 Preventie van overdracht van multiresistente kiemen 7.4.1 7.4.2 7.4.3 7.4.4 7.4.5 7.4.6

7.5

277 278 279 280 281 281 281 282 282 282 282

Algemene voorzorgsmaatregelen en specifieke voorzorgsmaatregelen Dekolonisatie van patiënten met MDRO Maatregelen met betrekking tot materialen, meubilair en omgeving Transport van een patiënt met MDRO Communicatie Samenvatting van de isolatiemaatregelen in het ziekenhuis voor MR-gram-negatieven

Epidemiologische maatregelen

297 297 297 298 299 299 299 299 300 300 300

302

Hoofdstuk 13: Gastro-enteritis

303

1 2 3

303 303 309 309

Algemeen Definitie Vormen van gastro-enteritis 3.1 Virale gastro-enteritis 3.2

3.1.1 Norovirussen 3.1.2 Rotavirus

309 311

Bacteriële nosocomiale gastro-enteritis

314

3.2.1 Clostridioides difficile-infectie (CDI) 3.2.2 Salmonella enteritidis 3.2.3 EHEC-bacterie

314 318 321

13

Hoofdstuk 14: Scabiës

323

1 2

323 324 324 325 325 325 326 326

3

Algemeen Scabiës 2.1 Levenscyclus van de mijt 2.2 Incidentie 2.3 Ziektebeelden 2.4 Besmettingsweg van scabiës Scabiës: de ziekte 3.1 Symptomen 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4

3.2 3.3

Klassieke scabiës Scabies norvegica Reproductiesnelheid mijten Symptomen scabiës

326 327 328 328

Diagnose Behandeling

329 329

3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4

329 330 331 331

Scabicide Therapieschema Overzicht scabiës en gradaties en behandeling Isolatiemaatregelen

Hoofdstuk 15: Influenza

333

1 2

333 334 334 334 335 335 335 335 336 336 336 337 337 338

3

4

5

Algemeen Het griepvirus 2.1 Structuur van het griepvirus 2.2 Verspreiding van het virus Influenza of griep: de ziekte 3.1 Symptomen 3.2 Diagnose 3.3 Complicaties van griep 3.4 Behandeling Vaccinatie 4.1 Risicogroepen 4.2 Bescherming 4.3 Vaccinatiegraad Risicomanagement bij grieppandemie

Hoofdstuk 16: Pandemische en epidemische infectieziekten

339

1 2 3 4

339 340 343 345 345 345 346 346 348 348 349 350 350 351 352 354

5 6 7

Algemene begrippen Pandemie Coronavirusinfecties Vectorborne infectieziekten 4.1 Gele koorts 4.2 Zika 4.3 Chikungunya 4.4 Westnijlkoorts Waterborne ziekten 5.1 Cholera 5.2 Shigellosis Rodentborne ziekten 6.1 Lassa Virale hemorragische koorts 7.1 Ebola 7.2 Marburg

Referenties 357 Trefwoorden 363

14