Inhoud
Inhoud Voorwoord
5
Hoofdstuk 1 Basisoverzicht
19
1
Hoofdstukoverzicht
21
2
Leerdoelen
21
3
Onderwerp van beleidsinformatica
21
3.1
Concept en aard van informatiesystemen
23
3.2
Grenzen van informatiesystemen en subsystemen
27
3.3
Informatiesystemen als socio-technische systemen
28
4
5
6
Relaties tussen informatiesystemen en operationele bedrijfsvoering
30
4.1
Informatiesystemen in bedrijven
30
4.2
Informatiesystemen voor samenwerking tussen ondernemingen
32
Bijdrage van informatiesystemen tot de verwezenlijking van operationele doelstellingen
34
5.1
Doelstellingen van operationele informatiesystemen
34
5.2
Kostenrationalisatie
35
5.3
Informatie- en beslissingsondersteuning
36
5.4
Innovatie
36
IS-oplossingen voor geselecteerde concepten van bedrijfsbeheer om het economische succes te vergroten
37
6.1
Automatisering
37
6.2
Zelfbediening
38
6.3
Individualisering
38
6.4
Ontsluiten van nieuwe markten
40
6.4.1 Wereldwijde netwerken en mobiele apparaten die overal beschikbaar zijn
40
6.4.2 Slimme apparaten
43
7
De belangrijkste punten
47
8
Literatuur
47
Hoofdstuk 2 De rol van de informatietechnologie op de weg naar de informatiemaatschappij
49
1
Hoofdstukoverzicht
51
2
Leerdoelen
51
3
Interacties tussen informatietechnologie en samenleving
51
3.1
55
Digitalisering
7
Inner-Beleidsinformatica.indb 7
27/07/2022 08:42
Inhoud
4
5
3.1.1 IT-markt
56
3.1.2 IT-maturiteit
57
3.1.3 Digitale kloof
58
3.2
Globalisering
61
3.3
Outsourcing
62
3.4
Werk
64
3.4.1 Prognoses van banenverlies en banengroei door invoering van IT
64
3.4.2 Telewerken
67
3.4.3 Participatie
67
3.5
Vrije tijd
68
3.6
Milieu
70
3.7
Beveiliging
72
Veranderende bedrijfsmodellen
75
4.1
Bedrijfsmodellen
75
4.2
Informatietechnologie en bedrijfsmodellen
77
Werkterreinen van beleidsinformatici
78
5.1
IT-arbeidsmarkt
78
5.2
IT binnen de organisatie
79
5.2.1 Integratie van de IT-afdeling in de organisatiestructuur van de onderneming
79
5.2.2 De IT-afdeling: kostenplaats versus profitcenter
81
5.2.3 Invloed van de bedrijfsgrootte
82
IT-functieprofielen
82
5.3
6
De belangrijkste punten
86
7
Literatuur
87
Hoofdstuk 3 Bedrijfsprocesmanagement
89
1
Hoofdstukoverzicht
91
2
Leerdoelen
91
3
Bedrijfsprocessen
91
3.1
Belang van bedrijfsprocessen
91
3.2
Opvattingen over bedrijfsprocessen
95
4
5
Kenmerken van bedrijfsprocesmanagement
96
4.1
Basisprincipes van bedrijfsprocesmanagement
96
4.2
Levenscyclus van bedrijfsprocesmanagement
97
4.3
Verantwoordelijkheden in het beheer van bedrijfsprocessen
99
4.4
Succesfactoren van bedrijfsprocesmanagement
100
Identificatie van bedrijfsprocessen
100
5.1
100
Processen identificeren
8
Inner-Beleidsinformatica.indb 8
27/07/2022 08:42
Inhoud
6
7
5.2
Processen structureren
102
5.3
Processen selecteren voor verbetering
103
Ontwerp van bedrijfsprocessen
104
6.1
Processen in kaart brengen
105
6.2
Processen analyseren
106
6.3
Processen verbeteren
108
Uitvoering van bedrijfsprocessen
111
7.1
Procesimplementatie
112
7.2
Processen monitoren
113
8
De belangrijkste punten
116
9
Literatuur
116
Hoofdstuk 4 Het modelleren van bedrijfsinformatiesystemen
117
1
Hoofdstukoverzicht
119
2
Leerdoelen
119
3
Grondbeginselen van modellering
119
3.1
Modelleringsconcepten
119
3.2
Beginselen van modellering
121
3.3
Soorten modellen
122
3.4
Toepassingen van modellering
123
3.5
Procedures voor modellering
124
4
5
6
7
Modelleertalen
125
4.1
Formele structuur versus informele naamgeving
125
4.2
Syntax versus semantiek
126
4.3
Modelleringskwaliteit
126
ARIS-architectuurmodel
128
5.1
Perspectieven
128
5.2
Beschrijvingsniveaus
129
Modellering van bedrijfsstructuren
130
6.1
Doelendiagram
130
6.2
Functieboom
131
6.3
Organigram
132
6.4
Productbomen
133
Modellering van bedrijfsprocessen
134
7.1
Waardeketendiagrammen
134
7.2
BPMN-procesmodellen
136
7.3
Verschillende weergaven in BPMN-procesmodellen
137
7.4
DMN-beslissingstabellen
137
9
Inner-Beleidsinformatica.indb 9
27/07/2022 08:42
Inhoud
8
Datamodellering
139
8.1
Bouwstenen van het entiteit-relatiemodel
139
8.2
Identificatie van data-entiteiten
141
9
De belangrijkste punten
142
10
Literatuur
143
Hoofdstuk 5 Ondersteuning van operationele bedrijfsprocessen via ERP-systemen
145
1
Hoofdstukoverzicht
147
2
Leerdoelen
147
3
ERP-systemen
147
3.1
De historische ontwikkeling van ERP-systemen
147
3.2
Standaardsoftware voor ERP-systemen
151
3.3
Componenten van ERP-systemen aan de hand van SAP als voorbeeld
154
3.4
Kansen en risico’s van ERP-implementatie
158
4
5
6
7
8
Financiën en boekhouding
159
4.1
Taken en ondersteuning van de financiële boekhouding in SAP
159
4.2
Taken en ondersteuning van kostencalculatie in SAP
162
Personeelszaken
166
5.1
Taken van humanresourcesmanagement
166
5.2
Ondersteuning van personeelsbeheer in SAP
167
Materiaalbeheer
169
6.1
Taken van materiaalbeheer
169
6.2
Ondersteuning voor materiaalbeheer in SAP
170
Productie
171
7.1
Productietaken
171
7.2
Productieondersteuning in SAP
173
Distributie
176
8.1
Taken van de verkoopafdeling
176
8.2
Verkoopondersteuning in SAP
177
9
De belangrijkste punten
180
10
Literatuur
180
10
Inner-Beleidsinformatica.indb 10
27/07/2022 08:42
Inhoud
Hoofdstuk 6 Externe informatiesystemen en elektronische handel
181
1
Hoofdstukoverzicht
183
2
Leerdoelen
183
3
Netwerkeconomie
183
3.1
Basisbegrippen van een markteconomie
183
3.2
Classificatie van externe informatiesystemen
186
3.3
Veranderende waardeketens
188
3.4
Digitale goederen
189
3.5
Netwerkeffecten
190
Portalen en diensten
192
4.1
Portalen
192
4.2
Zoekdiensten
193
4.3
Vertrouwensondersteunende diensten
196
4.4
Betalingsdiensten
198
Elektronische markten
200
5.1
Classificatie van elektronische markten
200
5.2
Veilingsystemen
202
5.3
Aanbestedingssystemen
205
5.4
Systemen voor de effectenbeurs
205
4
5
6
7
8
Systemen voor het beheer van klantenrelaties (crm-systemen)
206
6.1
Bouwstenen van een geautomatiseerde crm-oplossing
207
6.2
Verkrijgen van klantgegevens
208
6.3
Gebruik van klantgegevens
210
Consumenteninformatiesystemen (elektronische handel in de b2c-sector)
210
7.1
Product- en programmabeleid en de IT-ondersteuning ervan
212
7.2
Prijsbeleid en IT-ondersteuning ervan
215
7.3
Distributiebeleid en IT-ondersteuning ervan
216
7.4
Communicatiebeleid en IT-ondersteuning ervan
217
Interorganisationele informatiesystemen (e-commerce in de b2b-sector)
220
8.1
Coördinatie van de toeleveringsketen
221
8.2
Samenwerkingsmodellen voor supply chain management
222
8.3
Elektronische data-uitwisseling
225
8.4
Componenten van SCM-standaardsoftware
226
9
De belangrijkste punten
228
10
Literatuur
228
11
Inner-Beleidsinformatica.indb 11
27/07/2022 08:42
Inhoud
Hoofdstuk 7 Managementsupportsystemen
229
1
Hoofdstukoverzicht
231
2
Leerdoelen
231
3
Operationele beslissingen
231
4
Methodologische principes van data science
234
4.1
Regressieanalyse
236
4.2
Classificatie
237
4.3
Clustering
238
4.4
Associatieanalyse
239
4.5
Neurale netwerken
240
4.6
Text mining
242
4.7
Simulatie
243
5
6
7
Klassieke beslissingsondersteunende systemen
244
5.1
Onderdelen van beslissingsondersteunende systemen
244
5.2
Casestudy schapoptimalisatie
246
Businessintelligencesystemen
248
6.1
Datawarehouse, data mart en data lake
250
6.2
Query- en rapportagesystemen
253
6.3
Multidimensionale datamodellen en online analytical processing (OLAP)
254
6.4
Prestatiemeting op basis van key performance indicators
256
6.5
Casestudy Food4All NV
259
Conceptgerichte, vooraf geconfigureerde managementsupportsystemen
263
7.1
Business analytics-systemen
263
7.2
Informatiesystemen voor topmanagement
266
7.3
Controlesystemen voor de hele onderneming
267
8
De belangrijkste punten
270
9
Literatuur
270
Hoofdstuk 8 Planning, ontwikkeling en beheer van informatiesystemen
273
1
Hoofdstukoverzicht
275
2
Leerdoelen
275
3
IS-management
275
4
IS-planning
277
4.1
Strategische langetermijnplanning van de informatiemaatschappij
277
4.2
IT-controle en IT-governance
278
4.3
Aanpak van de strategische IS-planning
281
12
Inner-Beleidsinformatica.indb 12
27/07/2022 08:42
Inhoud
4.4
5
6
Strategische softwareplanning
283
Informatiesysteemontwikkeling
287
5.1
IS-projectplanning
288
5.2
Fasen en activiteiten in IS-projecten
290
5.3
Requirements engineering
293
5.4
Ontwerp en implementatie van informatiesystemen
294
5.5
Testen van informatiesystemen
295
5.6
Changemanagement
298
5.7
Modellen voor IS-ontwikkeling
300
IS-exploitatie
306
6.1
Incidentmanagement
306
6.2
Probleembeheer
307
6.3
Integratie van IS-ontwikkeling en beheer met DevOps
308
7
De belangrijkste punten
309
8
Literatuur
309
Hoofdstuk 9 Informatiebeveiliging en gegevensbescherming
311
1
Hoofdstukoverzicht
313
2
Leerdoelen
313
3
IS-werking en informatiebeveiliging
313
4
Basisbeginselen IT-security
315
4.1
Doelstellingen IT-security
315
4.2
Integriteitsprocedure
321
4.3
Authenticatieprocedure
322
4.4
Vertrouwelijkheidsprocedure
324
Beveiligingstoepassingen
329
5.1
Elektronische handtekeningen
329
5.2
Elektronische identiteitskaarten (certificaten)
330
5.3
Beveiligde transactieregisters (blockchain)
332
5
6
7
Beheer van de beveiliging
336
6.1
Gerichte aanvallen
338
6.2
Menselijke fouten
339
6.3
Ongeoorloofde toegang of betreding
340
6.4
Malware en sabotageprogramma’s
340
6.5
Beheer van toegangsrechten
343
Omgaan met gevoelige gegevens (gegevensbescherming)
346
7.1
Zorgen en probleemgebieden
346
7.2
Rechtsgrondslag
348
13
Inner-Beleidsinformatica.indb 13
27/07/2022 08:42
Inhoud
7.3
Beoordeling en vooruitzichten
350
8
De belangrijkste punten
352
9
Literatuur
352
Hoofdstuk 10 Gegevensopslag
353
1
Hoofdstukoverzicht
355
2
Leerdoelen
355
3
Data en informatie
355
3.1
Bits en bytes
357
3.2
Coderen van informatie
358
3.3
Plaats-waardesystemen
358
3.4
Codering van gehele getallen
361
3.5
Codering van kommagetallen
362
3.6
Codering van teksten
363
3.7
Codering van complexe inhoud
367
4
5
Datastructuren
367
4.1
Data-elementen
367
4.2
Eenvoudige datastructuren
369
4.3
Graafgebaseerde datastructuren
370
4.4
Bestanden
373
Databanken
374
5.1
Eigenschappen van databasesystemen
375
5.1.1 Transactiegerichte databasesystemen
375
5.1.2 Historische en temporele databasesystemen
376
ANSI SPARC-drielagenmodel
377
5.2.1 Externe laag
378
5.2.2 Conceptuele laag
379
5.2.3 Interne laag
379
5.3
Relationeel datamodel
379
5.4
Regels voor het definiëren van tabellen
381
5.5
Relationele schema’s afleiden uit ER-diagrammen
383
5.6
Relationele bewerkingen
384
5.7
SQL
385
5.8
Niet-relationele datamodellen
386
5.2
6
Documentgeoriënteerde dataorganisatie
387
6.1
JSON
388
6.2
Extensible markup language (XML)
389
6.3
XML-documenten
389
14
Inner-Beleidsinformatica.indb 14
27/07/2022 08:42
Inhoud
7
6.4
Definitie van documenttypes in XML
392
6.5
Zoektalen voor XML-documenten
392
6.6
Semantisch web en RDF
394
6.6.1 RDF
395
6.6.2 RDF-modellen
396
6.6.3 RDF-schema
397
Schaalbare dataopslag en big data
397
7.1
Opslagconcepten van NoSQL-databasesystemen
398
7.1.1 Opslag van sleutel-waardeparen
398
7.1.2 Kolomgeoriënteerde opslag
399
7.1.3 Opslag van gestructureerde documenten
400
7.1.4 Opslag van heterogene gegevens
400
Schaalbare gedistribueerde databasesystemen
401
7.2
8
De belangrijkste punten
403
9
Literatuur
403
Hoofdstuk 11 Computersystemen
405
1
Hoofdstukoverzicht
407
2
Leerdoelen
407
3
Structuur en werking van computers
407
3.1
Functionele eenheden
408
3.2
Processoren
409
3.3
Geheugen
411
3.4
Externe functionele eenheden
412
3.5
Computerarchitecturen
413
3.6
Multicoreprocessoren en multiprocessorsystemen
415
4
Elektronische onderdelen (chips)
416
4.1
Geheugenchips
417
4.1.1 Vluchtige-geheugenchips
418
4.1.2 Niet-vluchtige-geheugenchips
420
Processorchips
423
4.2.1 Microprocessoren
423
4.2.2 System-on-chip
426
4.2
5
Soorten computers
427
5.1
Differentiatie naar prestatieklassen
428
5.2
Differentiatie volgens gebruikspatronen
430
15
Inner-Beleidsinformatica.indb 15
27/07/2022 08:42
Inhoud
6
7
8
Structuur en werking van software
432
6.1
Assembleertalen
433
6.2
Hogere programmeertalen
434
6.3
Soorten hogere programmeertalen
436
Software-onderdelen
438
7.1
Softwarecomponenten
438
7.2
Afhankelijkheden van softwarecomponenten
439
7.3
Hergebruik van softwarecomponenten
440
Besturingssysteem
441
8.1
Taakbeheer
442
8.2
Geheugenbeheer
443
8.3
Bestandsbeheer
444
8.4
Gebruikersbeheer
445
9
Virtualisatie
446
10
De belangrijkste punten
447
Hoofdstuk 12 Datacommunicatie en computernetwerken
449
1
Hoofdstukoverzicht
451
2
Leerdoelen
451
3
Datacommunicatie
451
3.1
Datatransmissiesystemen
452
3.2
Transmissie van signalen
453
3.3
Transmissievermogen
456
3.4
Logische en fysieke gegevenskanalen
459
3.5
Transmissiemedia
460
3.5.1 Optische vezel
461
3.5.2 Draadloze transmissiemedia
462
4
Computernetwerken
464
4.1
Classificatie van computernetwerken
464
4.2
Communicatieprotocollen
465
4.3
ISO/OSI-referentiemodel
466
4.4
Datalinklaag (laag 2)
468
4.4.1 Dataframe
468
4.4.2 Netwerkadressering
469
4.4.3 De media access control (MAC)-sublaag
470
4.4.4 De logical link control (LLC)-sublaag
472
Koppelingseenheden
472
4.5
16
Inner-Beleidsinformatica.indb 16
27/07/2022 08:42
Inhoud
5
6
Internetprotocollen
476
5.1
Lagenmodel van TCP/IP
478
5.2
Protocollen voor de internetlaag
479
5.3
Protocollen voor de transportlaag
484
5.4
Protocollen voor de toepassingslaag
485
Internettoepassingen en cloudcomputing
491
6.1
Client-server- en peer-to-peerarchitecturen
491
6.2
Internettoepassingen
492
6.3
Cloudcomputing
493
7
De belangrijkste punten
495
8
Literatuur
496
Index
497
17
Inner-Beleidsinformatica.indb 17
27/07/2022 08:42