Inhoud
Inhoud Voorwoord 3 1 Inleiding
15
2 Het ontstaan van kanker 1 Kanker: een ziekte van de cel
19 20
1.1 1.2
2 3
De cel als functionele eenheid De celdeling
Oncogenen en tumorsuppressorgenen Kanker als meerstappenproces 3.1 Mutaties van de dochtercellen 3.2 Verstoring van het celdelingsproces
20 21
25 32 32 33
Kernpunten
35
3 Tumorgroei 1 Een ontspoorde kankercel groeit uit tot een tumor 2 Goedaardige en kwaadaardige tumorgroei 3 Angiogenese: de tumor voorziet zichzelf van bloedvaten
37 38 39 41
3.1 Zuurstofopname 3.2 Vorming van nieuwe bloedvaten
4
Het mechanisme van invasie en metastasering Loskomen uit weefselverband Intravasatie, lymfogene en hematogene metastasering 5 Tumorimmunologie: de afweer tegen tumoren 6 Kanker en de micro-omgeving 7 Kankerstamcellen 7.1 Stamcelbiologie 7.2 Het bestaan van kankerstamcellen 8 Classificatie en terminologie van tumoren 9 Niet alle kankercellen vormen vaste tumoren 4.1 4.2
42 42
47 47 49 51 58 60 60 62 62 64
Kernpunten
65
4 Kankerepidemiologie 1 Epidemiologie 2 Incidentie en mortaliteit van kanker 3 Evolutie van de kankerincidentie en -mortaliteit over de tijd Kernpunten
67 68 69 74 76
5 Oorzaken en preventie 1 Oorzaken van kankerontwikkeling
77 78
1.1 1.2
Fouten in het celdelingsproces Carcinogene factoren
78 79
9
Inhoud
10
2
Chemische, fysische en biologische carcinogenen
2.2
2.3
2.4
3 4
79
A Tabakconsumptie B Alcoholconsumptie C Voeding
80 82 83
Fysische carcinogenen
85
A Uv-straling B Elektromagnetische stralingen
86 86
Biologische carcinogenen
87
A Biologische oorzaken B Kanker is niet besmettelijk
87 87
Carcinogene effecten op sneldelende cellen
88
Erfelijkheid en kanker Preventie en vroege opsporing 4.1 Preventie 4.2 Vroege opsporing
88 90 91 92
Kernpunten
96
6 Symptomen, diagnose en prognose 1 Symptomen van kanker
97 98
1.1 1.2 1.3
Lokale symptomen Symptomen ten gevolge van uitzaaiingen Andere symptomen
2
Het stellen van de diagnose Anamnese en lichamelijk onderzoek Het stellen van de diagnose A Anatomische beeldvormingstechnieken B Metabole/moleculaire beeldvorming C Echografie D Endoscopische en chirurgische opsporing E Pathologische en laboratoriumonderzoeken 3 De TNM-stadiëring 4 Prognose 4.1 Vijf- of tienjaarsoverleving 4.2 Prognose van kankertypes 5 Biomerkers voor (vroege) diagnostiek, prognostiek en opvolging van kanker 5.1 Prognostische en predictieve biomerkers 5.2 De waarde van tumormerkerbepalingen 5.3 De vloeibare biopsie: komt een bloedtest voor kanker dichterbij? 2.1 2.2
Kernpunten
98 98 98
100 100 101 101 105 106 106 107 108 110 111 111 112 113 114 115
117
Inhoud
7 Behandeling 1 Behandelingsmogelijkheden 1.1 1.2 1.3
Bepalende factoren De vorm van het behandelingsplan Curatieve en palliatieve behandeling
2 Chirurgie 3 Chemo- en radiotherapie 3.1 Systemische therapie - chemotherapie A Toediening B Nevenwerkingen
3.2 Radiotherapie A B C D
4 5
Uitwendige bestraling Inwendige bestraling Nevenwerkingen Curatieve en palliatieve bestraling
Toediening van chemotherapie, radiotherapie of combinaties Specifieke therapievormen 5.1 Doelgerichte (moleculaire) therapieën
119 120 121 121 122
122 124 125 127 127
131 131 133 133 134
134 136 136
A Nieuwe inzichten in de werking van een gezonde cel 137 B Kankercellen manipuleren op basis van nieuwe inzichten 137 C Combinatietherapieën en geïndividualiseerde kankertherapie 141
5.2 Anti-angiogene therapie 5.3 Immunotherapie A Immunotherapeutische monoklonale antilichamen B Cellulaire immunotherapie C Andere vormen van immunotherapie D Microbioom
144 147 149 151
5.4 Gentherapie 5.5 Beenmerg- en stamceltherapie 5.6 Hormonale therapie 5.7 Zijn de nieuwe therapievormen een gouden sleutel?
152 153 154 154
A Nevenwerkingen B Resistentie C Kostprijs
6
141 143
Alternatieve behandelingen
Kernpunten
155 155 156
156
157
11
Inhoud
12
8 Wetenschappelijk onderzoek 1 Inleiding 2 Onderzoeksmethoden 2.1 2.2
2.3 2.4
3 4
Epidemiologisch onderzoek Experimenteel wetenschappelijk onderzoek A In-vitro-onderzoek B In-vivo-onderzoek Klinisch wetenschappelijk onderzoek Chronologie van het onderzoek
Reglementering Onderwerpen van kankeronderzoek
Kernpunten
159 160 160 160 162 162 166 168 168
170 171
173
9 Veelvoorkomende kankertypes 175 Inleiding 176 1 Longkanker 177 1.1 1.2
Wat is longkanker? Oorzaken, symptomen en diagnose A Oorzaken B Symptomen C Diagnose Prognose en behandeling A Prognose B Behandeling
177 177 177 178 178 179 179 179
2 Borstkanker 2.1 Wat is borstkanker? 2.2 Oorzaken, symptomen en diagnose
180 180 181
1.3
2.3
A Oorzaken B Symptomen C Diagnose
181 181 181
Prognose en behandeling
182
A Prognose B Behandeling
182 182
3 Prostaatkanker 3.1 Wat is prostaatkanker? 3.2 Oorzaken, symptomen en diagnose
3.3
183 183 183
A Oorzaken B Symptomen C Diagnose
183 183 184
Prognose en behandeling
184
A Prognose B Behandeling
184 184
Inhoud
4 Dikkedarmkanker 4.1 Wat is dikkedarmkanker? 4.2 Oorzaken, symptomen en diagnose
4.3
A Oorzaken B Symptomen C Diagnose
185 185 186
Prognose en behandeling
186
A Prognose B Behandeling
186 186
5 Blaaskanker 5.1 Wat is blaaskanker? 5.2 Oorzaken, symptomen en diagnose
5.3
6
185 185 185
186 186 187
A Oorzaken B Symptomen C Diagnose
187 187 187
Prognose en behandeling
187
A Prognose B Behandeling
187 187
Gynaecologische kankers 6.1 Wat zijn gynaecologische kankers? 6.2 Baarmoederhalskanker
188 188 188
A Oorzaken B Behandeling en prognose
188 189
6.3 Baarmoederkanker A Oorzaken B Symptomen C Behandeling D Prognose
7 Huidkankers 7.1 Wat zijn huidkankers? 7.2 Oorzaken 7.3 Melanoom A Symptomen B Behandeling
8 Hoofdhalskankers 8.1 Wat zij hoofdhalskankers? 8.2 Oorzaken en behandeling A Oorzaken B Behandeling
189 189 189 189 190
190 190 190 191 191 191
192 192 192 192 193
13
Inhoud
14
9
9.1 Wat zijn leukemieën en lymfomen? 9.2 Leukemieën
Leukemieën en lymfomen
193 193 193
A Oorsprong B Oorzaken C Symptomen D Behandeling en prognose
193 194 194 194
9.3 Lymfomen A Oorsprong B Behandeling
10
Kanker bij kinderen 10.1 Oorzaken en soorten van kinderkanker A Oorzaken B Tumorsoorten
10.2 De diagnose, behandeling en prognose van kinderkanker A Diagnose B Behandeling C Prognose
194 194 195
195 195 195 195
196 196 196 196
Trefwoordenregister 197 Geraadpleegde en/of aanbevolen bronnen
201
Auteurs 203