FRITZ HABER … ONTWERPER VAN DE STILLE DOOD GEERT SPILLEBEEN
1
5
10
IN
15
Hij moet het goedkeuren! Hij moet …, piekert Herr Haber. Nagelbijtend cirkelt hij rond zijn imposante schrijftafel, als een havik rond zijn prooi, de blik gefixeerd op de telefoon, om zich bij het minste gerinkel op het toestel te storten. De Duitse generaals moesten niets hebben van zijn nieuwe wapen. ‘Gas?! De vijand verstikken?’ klonk het. ‘Soldaten zijn geen lafaards! Wij vechten met menswaardige wapens …!’ Met veel moeite kon hij de legerleiding overtuigen om een demonstratie in zijn lab bij te wonen. ‘Chloorgas kan mensenlevens redden’, pleitte de gereputeerde geleerde. ‘Dit ultrageheime wapen kan een verrassende doorbraak forceren en de oorlog verkorten. Minder doden, minder gruwelijke verwondingen …’ Alleen hertog von Württemberg, bevelhebber in België, wil het gas een kans geven. Chemicus Fritz Haber reist speciaal naar Vlaanderen. In het Limburgse Kamp van Beverlo zet hij een test op in de buitenlucht. Terwijl hij te paard dolenthousiast de bruine gaswolk tegemoet draaft, draait de wind. Doctor Haber kan ternauwernood ontsnappen. Bijna wordt hij zelf het beste bewijs dat zijn experiment werkt. Ook de generaals op de kleine tribune moeten zich hoestend uit de voeten maken. Vanavond wordt de knoop doorgehakt. Ze bellen hem, zo is beloofd. Fritz Haber heeft een helse week achter de rug. Zijn vrouw Clara, met wie hij al jaren overhoop ligt, mengt zich nu ook in de discussie over het chloorgas. ‘Ik maak mezelf liever van kant dan de vrouw te zijn van een massamoordenaar!’ had ze hem toegeschreeuwd. ‘Wetenschap moet de mensheid dienen, niet kapotmaken!’ Met slaande deuren is hij naar kantoor vertrokken, in het beroemde Keizer Wilhelminstituut in Berlijn. Hij wil geen energie meer verspillen aan een discussie met zijn echtgenote. Clara Immerwahr weet nochtans waarover ze spreekt. Ze heeft zelf een doctorstitel in de scheikunde, maar offerde een eigen carrière op om mevrouw Haber te worden en moeder van een jongen die nu dertien is. Fritz Haber is intussen opgeklommen tot de top van de wetenschap. Sinds Duitsland in 1914 de wereldoorlog ontketende, stelt hij als overtuigd patriot zijn wetenschappelijk instituut ten dienste van de overwinning. De Duitse legerleiding, zelfs de keizer luistert naar hem. De aanvoer overzee van grondstoffen voor munitie is geblokkeerd, maar dr. Haber ontdekt een chemisch alternatief. Hij heeft wereldfaam verworven met nieuwe ammoniakverbindingen. Zo kan Haber zelf het nu schaarse salpeterzuur, de basis voor explosieven, maken. Bovendien ontdekt hij kunstmest. Door salpeter en ammoniak te binden tot NH4NO3 vindt hij ammoniumnitraat uit. Dat zorgt voor een revolutie in de landbouw. Zonder Fritz Habers ontdekking zou de hongersnood in de wereld ook vandaag veel groter zijn dan nu. Fritz Haber kijkt op zijn klok. Hij pikt de hoorn op. Hoort het gezoem. Legt de hoorn op de haak. Begint opnieuw. Drukt een knop in. ‘Fräulein Weber …’ Zijn stem is hard en dwingend. ‘Herr Doktor?’ antwoordt een verre, ijle meisjesstem. ‘Er heeft toch niemand opgebeld?’ ‘Nein, Herr Doktor. Niemand’, reageert zijn secretaresse. ‘Ik …’ ‘Ja ja, goed …’ onderbreekt hij. ‘U blijft op post. Hoe laat ook. Meteen doorverbinden als er telefoon is.’ Hij haakt in. Gesprek afgesloten.
30
35
©
25
VA
N
20
woord
imposant: indrukwekkend fixeren: vastzetten, vasthechten gereputeerd: met een (goede) reputatie de reputatie: de weerslag van een reeks van eigenschappen die spontaan met een persoon of een voorwerp geassocieerd worden de chemicus: wetenschapper die de chemie of scheikunde beoefent ternauwernood: maar net, nauwelijks, nipt, bijna niet de patriot: iemand die erg van zijn eigen land houdt de munitie: projectielen voor vuurwapens het alternatief: andere mogelijkheid of oplossing de revolutie: snelle onomkeerbare verandering
122
TRAJECT NEDERLANDS 2 XL
DEEL 3 ONTWERPEN