Mavo & ik 3 (editie 2024): inkijkexemplaar by VAN IN

iti

Inhoudstafel Mavo & ik 3 - editie 2024: •

Hoofdstuk 1: Decibels (natuurwetenschappen)

•

Hoofdstuk 2: De wereld om ons heen (ruimte)

•

Hoofdstuk 3: Een ingewikkeld land (democratische rechtstaat)

•

Hoofdstuk 4: Hormonen (natuurwetenschappen)

•

Hoofdstuk 5: Een wereld in groei (ruimte)

•

Hoofdstuk 6: Hoe het vroeger was (historisch denken)

•

Hoofdstuk 7: Virussen (natuurwetenschappen)

HOOFDSTUK 1:

AMAI MIJN OREN!

O OPDRACHT 1: Hoe luid is een geluid?

N VA

Temperatuur meet je in graden Celsius (of graden Fahrenheit in sommige landen). Het alcoholpercentage in het bloed van een automobilist druk je uit in promille. Om de kracht van de motor van een voertuig te weten, kijk je naar pk (paardenkracht) of Nm (newtonmeter). Geluidssterkte meten, doe je dan weer in decibel (dB). Wat weet je over ‘decibels’?

DECIBELS

Waar denk je aan als je het woord ‘decibels’ hoort? Noteer zoveel mogelijk woorden in de mindmap.

HOOFDSTUK 9: Amai mijn oren!

2 Het decibelniveau

Stap 1: Stap 2:

Lees eerst onderstaande situaties. Bekijk de decibelschaal en noteer daarna bij elke situatie om welk decibelniveau het gaat. Gebruik vervolgens dezelfde decibelschaal om het nummer van de situatie op de juiste plaats te noteren in het overzicht rechts. 1

Decibelniveau Pijnlijk, grote kans op schade

Vorige week was ik op het trouwfeest van mijn neef. Om middernacht verraste mijn broer de gasten met een vuurwerkshow. Keimooi maar ook keiluid, vooral omdat ik veel te dichtbij stond. Mijn broer had me immers gevraagd om klaar te staan met de tuinslang moest er iets fout gaan. Eigenlijk stond ik veel te dicht bij het vuurwerk, en zonder gehoorbescherming. Ik heb nog dagenlang pijn aan m’n oren gehad.

DECIBELSCHAAL

Stap 3:

Gisteren ben ik met mijn zusje Elodie gaan rolstoelwandelen in het bos: zij in de rolstoel en ik maar duwen. Het was er erg mooi. En stil. Op een gegeven moment zijn we even blijven staan. We hebben er gewoon geluisterd naar de natuur om ons heen. Zalig! Aantal decibels?

Superfuif zaterdag! Echt losgaan! Ik heb me in geen tijden zo geamuseerd. Al stond de muziek wel wat luid eigenlijk. De dj is zelfs twee keer moeten stoppen omdat de geluidsbegrenzer van de fuifzaal het geluid uitschakelde. Daarna draaide hij op een wat lager volume. Dat moest ook, want bij een derde tussenkomst van de geluidsbegrenzer wordt de fuif stopgezet.

Hinderlijk, meer kans op beschadiging

Aantal decibels?

HOOFDSTUK 9: Amai mijn oren!

Heel luid, kleine kans op beschadiging Matig

Stil

4 Op school moesten we aan de slag met een slijpschijf. Pfff… Daar heb ik echt een hekel aan. Luid dat dat ding is! Oké, we moeten wel gehoorbeschermers dragen, maar dan nog: ik krijg er steeds hoofdpijn van. Aantal decibels?

Op weg naar school liet Amin, een vriend, me even meeluisteren naar een vette track van een rapper die we allebei cool vinden. Goeie song! Echt! Maar het was wel even schrikken toen hij z’n autoradio opzette. Die stond echt keiluid! Hij moest lachen toen ik ervan schrok en zette hem zelfs eventjes op maximaal volume. Maar dat deed zo’n pijn aan onze oren dat hij het volume snel wat lager zette. Aantal decibels? 6

Na het zwemmen vorige week heb ik even de haardroger van Elena geleend. Die van het zwembad was weer eens stuk. Best nog wel luid eigenlijk, zo’n haardroger. Mijn vriendin Ashley, die voor kapster studeert, klaagt daar soms over. Zij heeft een erg dure, maar stillere haardroger gekocht, net daarom.

Aantal decibels? 7

Ik ben samen met vriendinnen gadgets gaan verkopen aan een druk kruispunt, ten voordele van een meisje dat we kennen en dat een nieuwe beenprothese moet hebben. Om haar en haar familie te steunen verkopen we dingen en organiseren we activiteiten. Ik ben 's middags wel even naar huis gegaan om oordopjes te halen. Je staat dan wel in openlucht, maar het is best lawaaiig aan zo’n druk kruispunt.

Aantal decibels?

Onderaan het overzicht in de folder staat de term ‘gehoorgrens’: dat wil zeggen dat je onder dat geluidsniveau als mens niets meer hoort. Geluiden lager dan 10 dB vang je dus niet meer op, maar sommige dieren (zoals honden, katten en dolfijnen) kunnen dat dan weer wel.

HOOFDSTUK 9: Amai mijn oren!

V OPDRACHT 2: Je gehoor beschermen Waarom is je gehoor beschermen belangrijk? Wat riskeer je als je dat niet doet? En als je je gehoor wil beschermen, hoe doe je dat dan? Op al die vragen zoek je een antwoord in deze opdracht. Vanaf wanneer zijn geluiden gevaarlijk?

Ga naar het onlinelesmateriaal en lees de folder ‘Oorgasme’. Vul daarna de tekst correct aan.

Geluiden onder de dB zijn veilig.

Bij sterkere geluiden moet je zorgen dat je je oren niet blootstelt. Zo bereik je bij geluiden van dB na uur de veiligheidsgrens.

Per dB die erbij komt, krijg je ongeveer een van de geluidsdruk op

je trommelvlies. Je kunt dus zo lang zonder risico aan dat geluid worden blootgesteld, bijvoorbeeld 88 dB is gedurende uur veilig, 91 dB slechts gedurende uur. Naast de duur en de sterkte van het geluid bepalen ook je persoonlijke en

2 Gevolgen van te veel lawaai

de hoe schadelijk geluid is.

Niet waar

De haartjes in je binnenoor herstellen zichzelf als je ze beschadigt door blootstelling aan te luid geluid.

Waar

Zijn de volgende stellingen waar of niet waar? Duid aan. Verbeter de foute stellingen.

Niet waar

Je gehoor vermindert met de jaren. Hoe ouder, hoe slechter het gehoor.

Waar

Niet waar

15 % van de 19- tot 20-jarigen heeft permanente oorsuizingen.

Waar

Niet waar Niet waar

Je kunt je gehoor pas beschadigen als je vaak en lang in luide omgevingen bent. Gehoorverlies kan tijdelijk zijn of voor altijd.

HOOFDSTUK 9: Amai mijn oren!

Waar

Niet waar

Er bestaan geneesmiddelen die gehoorschade kunnen herstellen.

Waar

Niet waar

Steeds meer jongeren hebben last van gehoorverlies.

Waar

Niet waar

Na het uitgaan heeft meer dan de helft van de jongeren last van oorsuizen.

Waar

Niet waar

Een andere naam voor oorsuizingen is tinnitus.

Waar

Niet waar

Waar

Bij hyperacusis word je overgevoelig voor geluid. Zelfs alledaagse geluiden worden dan te storend.

Bij oorsuizen of tinnitus hoort iedereen dezelfde storende geluiden, dag en nacht.

Akoestisch trauma of plotse doofheid kun je oplopen als je slechts één keer blootgesteld wordt aan een erg intens geluid van tussen de 130 en 140 decibel.

Gehoorverlies door regelmatige blootstelling aan minder sterke geluidsniveaus bouwt zich op over verschillende jaren.

Waar

Niet waar

Waar

Niet waar

3 Hoe kun je jouw gehoor beschermen?

Er zijn verschillende mogelijkheden om je gehoor te beschermen. Gebruik de informatie uit de folder om de correcte eigenschappen bij elke gehoorbescherming hieronder te markeren.

Wegwerpbare schuimoordopjes

Oordopjes met filter

Goedkoop Passen zich aan de vorm van je gehoorgang aan Het geluid is vervormd Beter luistercomfort Dempen redelijk goed Beschermen niet volledig Niet duur in aankoop Goedkoop Passen zich niet aan de vorm van je gehoorgang aan Het geluid is vervormd Beter luistercomfort Dempen redelijk goed Beschermen niet volledig Niet duur in aankoop

HOOFDSTUK 9: Amai mijn oren!

Goedkoop Sluiten je oor volledig af Je kunt een filter kiezen naargelang de situatie Het geluid is vervormd Op afspraak bij een audioloog Op maat gemaakte oordopjes

Beschermen beter dan oordopjes Kapselen je oren in Je kunt een filter kiezen naargelang de situatie Dempen alle geluidsfrequenties evenveel Op afspraak bij een audioloog

Oorkappen 4 Hoe voorkom je gehoorschade?

Ga naar p. 7 van de folder en doe de test: ‘Hoe voorkom jij gehoorschade?’ Noteer drie tips die je kunt afleiden uit de test om je gehoor te beschermen.

•

V OPDRACHT 3: Gehoorschade is een beroepsrisico Soms word je, omwille van je beroep, vaak en lang aan veel lawaai blootgesteld.

Markeer de antwoorden in de tekst

Lees de tekst ‘Beroepen met een hoog risico op gehoorschade’ die je vindt bij het onlinelesmateriaal.

Kies vijf kleuren om iets te markeren. Vul de legende aan met jouw gekozen kleuren. Markeer de elementen uit de legende in de tekst.

a b c

Kleur

Markeer

de beroepen die een grote kans hebben op gehoorschade het geluidsniveau vanaf wanneer je blijvende gehoorschade kunt oplopen de top 5 van beroepen waarbij je aan het hoogste geluidsniveau wordt blootgesteld het beroep waarbij je aan het laagste geluidsniveau wordt blootgesteld vanaf wanneer het volgens de wetgeving schadelijk is voor een werknemer om aan een bepaald geluidsniveau te werken en de reden waarom

N 10

HOOFDSTUK 9: Amai mijn oren!

2 Rechten en plichten Welke rechten en plichten hebben de werkgever en de werknemer om gehoorbeschadiging door een beroep te voorkomen? Vul aan met behulp van de tekst. •

De werkgever moet gehoorbeschermers beschikbaar stellen als de werknemer dagelijks wordt blootgesteld aan meer dan: ¨ 80 dB

¨ 85 dB ¨ 90 dB

•

De werknemer is verplicht om gehoorbeschermers te dragen bij een dagelijkse blootstelling aan meer dan

¨ 80 dB ¨ 85 dB

•

¨ 90 dB

Bij blootstelling aan meer dan 85 dB moet een Wat moet daarin staan?

•

Wat moet er gebeuren als de grenswaarde van 87 dB overschreden wordt?

Hoe moet die grenswaarde gemeten worden?

Is een werkgever verplicht om een werknemer informatie over de mogelijke gevaren van geluid te geven? Leg uit.

•

worden opgesteld.

Wist je dat je met gezond eten zoals fruit, groenten, noten en vis het risico op gehoorverlies met 30 % kunt verminderen?

HOOFDSTUK 9: Amai mijn oren!

N11

U OPDRACHT 4: Risico op gehoorschade In deze opdracht ga je zelfstandig in groepjes aan de slag en voer je zelf geluidsmetingen uit.

Eén groepslid downloadt een geluidsmeter naar keuze op zijn smartphone. In de appstore zijn er verschillende te vinden. Doe de metingen en voer de vijf proefjes uit.

PROEF 1 Maak het zo stil mogelijk in de klas. Noteer welk geluidsvolume in decibel de meter aangeeft.

NEEN

Kan dat geluidsniveau schadelijk zijn? Omcirkel het correcte antwoord. Tip: gebruik het schema met de decibelschaal uit opdracht 1 op p. 234.

PROEF 2

Praat in jullie groepje op een normaal volume met elkaar. Noteer welk geluidsvolume in decibel de meter aangeeft.

NEEN

Kan dat geluidsniveau schadelijk zijn? Omcirkel het correcte antwoord. Tip: gebruik het schema met de decibelschaal uit opdracht 1 op p. 234. JA

PROEF 3

Neem een smartphone van een groepslid en zijn of haar oortjes/ koptelefoon. Meet het geluidsniveau met de decibelmeter terwijl je een liedje afspeelt op het volume waarop de persoon in kwestie normaalgezien luistert.

Kan dat geluidsniveau schadelijk zijn? Omcirkel het correcte antwoord. Tip: gebruik het schema met de decibelschaal uit opdracht 1 op p. 234. JA

N 12

Stap 3:

De leerkracht verdeelt de klas in groepjes.

Stap 1: Stap 2:

NEEN

HOOFDSTUK 9: Amai mijn oren!

Herhaal dit met een ander groepslid. Kan dat geluidsniveau schadelijk zijn? Omcirkel het correcte antwoord. Tip: gebruik het schema met de decibelschaal uit opdracht 1 op p. 234. JA

NEEN

PROEF 4

Kan dat geluidsniveau schadelijk zijn? Omcirkel het correcte antwoord. Tip: gebruik het schema met de decibelschaal uit opdracht 1 op p. 234.

Meet tijdens de pauze het geluidsniveau in openlucht op de speelplaats. Noteer welk geluidsvolume in decibel de meter aangeeft.

NEEN

PROEF 5

Meet tijdens de middagpauze het geluidsniveau in de eetzaal. Noteer welk geluidsvolume in decibel de meter aangeeft.

NEEN

Kan dat geluidsniveau schadelijk zijn? Omcirkel het correcte antwoord. Tip: gebruik het schema met de decibelschaal uit opdracht 1 op p. 234.

EXTRA PROEF

Is er een werkatelier aanwezig op jullie school? Of kun je een les LO bijwonen onder begeleiding van de leerkracht? Meet het geluidsniveau. Noteer welk geluidsvolume in decibel de meter aangeeft.

Kan dat geluidsniveau schadelijk zijn? Omcirkel het correcte antwoord. Tip: gebruik het schema met de decibelschaal uit opdracht 1 op p. 234. JA

NEEN

Dragen de aanwezigen, of sommigen onder hen, gehoorbeschermers?

HOOFDSTUK 9: Amai mijn oren!

N13

R OPDRACHT 5: Evalueer jezelf Wat vond je van dit hoofdstuk ? Omcirkel de emoji(’s) die je gevoel het best omschrijft.

😌😊😍😏😬😜 😝😔😗😂😪😓 😭😃😄😉😒🙁 😖😘😠😡😢😩 🤔😦😰😨😵😳

Ik koos deze emoji(’s) omdat:

2 Duid aan of je het volgende goed beheerst of dat het nog beter kan.

Hier kan ik nog groeien.

Ik kan voorbeelden geven van hoe ik me kan beschermen tegen gehoorschade.

Ik kan beroepen opnoemen met een verhoogd risico op gehoorschade.

Ik kan gericht informatie opzoeken in actuele bronnen.

Ik kan informatie uit verschillende bronnen verwerken en samenvatten.

Ik kan verschillende oorzaken van gehoorschade opnoemen.

Ik kan het.

Checklist

3 Wat kan ik doen om nog verder te groeien?

4 Welke vragen heb ik nog?

N 14

HOOFDSTUK 9: Amai mijn oren!

HOOFDSTUK 4:

HELP, MIJN HORMONEN! HELP,

Hormonen

O OPDRACHT 1: De tijd van de maand

Bespreek mondeling. • Is bovenstaande situatie herkenbaar voor jou? • Wat zijn hormonen? Hoe zou je dat omschrijven? • Hebben alleen meisjes last van hormonen? Of kunnen jongens daar ook last van hebben?

2 De tijd van de maand

Wat bedoelt Anouar met ‘de tijd van de maand’?

• •

Ken je nog andere manieren om die periode aan te duiden?

•

Rond welke leeftijd krijgen meisjes meestal voor de eerste keer hun maandstonden?

•

Hoe lang duurt de ongesteldheid normaal gezien?

HOOFDSTUK 10: Help, mijn hormonen!

N15

V OPDRACHT 2: Wat doen die hormonen? In de puberteit verandert je uiterlijk en vaak ook je gedrag. Het ene moment voel je je nog het zonnetje in huis en het volgende moment sluit je je het liefst af van de buitenwereld. Vervelend! Niet alleen voor jezelf, maar ook voor de mensen om je heen. Je hebt last van stemmingswisselingen, en die leiden vaak tot onzekerheid. Maar dat is volkomen normaal. Al die veranderingen worden veroorzaakt door hormonen. Hoewel ze onzichtbaar zijn, zijn hormonen de echte baas in ons lichaam. Wat zijn hormonen? Bekijk de website en zoek een antwoord op de vragen. •

Wat zijn hormonen precies? Noteer in één zin.

OPEN DE WEBSITE

Bij welke functies van het lichaam zijn ze betrokken? Geef vijf voorbeelden.

•

Lees de tekst en bekijk de afbeeldingen.

2 Wat met die puberhormonen?

Geslachtshormonen

De puberteit betekent een stortvloed van hormonen. Die wordt in gang gezet door de hypofyse, een klein kliertje in de hersenen. Bij meisjes gebeurt dat meestal iets eerder dan bij jongens. Als het tijd is voor de puberteit begint de hypofyse twee hormonen af te scheiden: LH (luteïniserend hormoon) en FSH (follikelstimulerend hormoon).

Die twee hormonen stimuleren bij meisjes de ontwikkeling van de eierstokken, die dan vrouwelijke hormonen beginnen te produceren. LH en FSH zijn belangrijk voor de menstruatiecyclus. Bij jongens stimuleren ze de testikels om het mannelijk hormoon aan te maken. Het kinderlichaam maakt vervolgens via een vast patroon een aantal grote veranderingen door. Bron: gezondidee.mumc.nl

N 16

HOOFDSTUK 10: Help, mijn hormonen!

De hypofyse is een klein maar belangrijk orgaan in je hoofd, ter grootte van een erwt. De precieze locatie van dat orgaantje bepaal je als volgt: trek een denkbeeldige lijn van links naar rechts tussen je slapen. Vlak achter je neusbrug ligt je hypofyse.

Waarvoor staat ... •

FSH?

•

LH?

b Markeer eerst de verschillende soorten hormonen in de tekst. Duid daarna die hormonen aan op de afbeelding.

•

de eierstokken?

•

de zaadballen?

Welke hormonen worden ontwikkeld door ...

Welke veranderingen ondergaat een lichaam in de puberteit? Bedenk zelf drie veranderingen. Overleg daarna met je buur.

♀ ♂

d Wat is hun functie?

♀

testosteron

♂

progesteron

FSH

oestrogeen

HOOFDSTUK 10: Help, mijn hormonen!

N17

V OPDRACHT 3: Menstruatiecyclus Hormonen reguleren je menstruatiecyclus. De menstruele cyclus begint voor meisjes met hun eerste menstruatie en herhaalt zich daarna elke maand. Vanaf dan vindt een cyclus van telkens ongeveer 28 dagen plaats. Maar wat gebeurt er precies tijdens die menstruatiecyclus? Bestudeer de afbeelding en bekijk de video. Los daarna de twee opdrachten op.

ovulatie

rijping van de eicel en de follikel

BEKIJK VIDEO

geel lichaam

eicel baarmoederslijmvlies krijgt meer bloedvaten

baarmoederslijmvlies wordt dikker

baarmoederslijmvlies wordt afgebroken

menstruatie

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

rijping van de eicel

eicel

klaarmaken voor eventuele innesteling

eisprong

bloedvaten

sluitenVul de tabel aan. Een regelmatige cyclus wordt in vier fasen opgedeeld.

Start op de eerste dag van de cyclus

en duurt gemiddeld dagen. -

of ovulatie

cyclus

Fase

Er groeit in een van de .

Het baarmoederslijmvlies wordt

Ongeveer 14 dagen na het begin van de menstruatie is de eicel . Zij verlaat en komt terecht in de . In deze periode ben je het meest vruchtbaar. De eicel gaat op weg naar de

Klaarmaken voor

De baarmoederwand wordt nog dikker en blijft zo

tot dagen na de eisprong. Als de eicel niet bevrucht wordt, lost die op. Daarna begint de

N 18

menstruatie

HOOFDSTUK 10: Help, mijn hormonen!

opnieuw.

dagen

2 Geef de vier fasen weer op deze cyclus.

fase 1:

fase 4:

Kleur de dagen van de cirkel correct in met de kleuren van de tabel uit de vorige oefening.

fase 2:

fase 3:

HOOFDSTUK 10: Help, mijn hormonen!

N19

V OPDRACHT 4: Anticonceptie Als je vruchtbaar bent, bereidt je lichaam zich elke maand voor op een eventuele zwangerschap. Als je niet zwanger wilt worden, is het belangrijk om veilig te vrijen. Dat kun je onder meer doen door een anticonceptiemiddel te gebruiken. 1

Soorten anticonceptie

Noteer de naam van het anticonceptiemiddel bij de juiste afbeelding. Bij twijfel kun je het online opzoeken. Kies uit: spiraal – anticonceptiering – sterilisatie – anticonceptiepil – condoom – prikpil – anticonceptiepleister – anticonceptiestaafje

Anticonceptiemiddelen, ook wel voorbehoedsmiddelen genoemd, beschermen je tegen zwangerschap. Ze zijn beschikbaar in allerlei soorten en maten, waaronder middelen met en zonder hormonen. Welke ken jij?

N20

HOOFDSTUK 10: Help, mijn hormonen!

b Combineer het nummer van het anticonceptiemiddel met de passende omschrijving. Dit plak je op je huid en verwissel je één keer in de week. De pleister geeft de hele week geleidelijk hormonen af aan je lichaam. Door de hormonen geven je eierstokken geen eicel meer af. Dit is een injectie die jouw arts je om de 12 weken toedient. Er vindt geen eisprong meer plaats door het hormoon dat ingespoten wordt. De zaadcellen komen minder goed door het slijm van de baarmoederhals.

Dit wordt via je vagina in de baarmoeder geplaatst. Je bent 5 tot 10 jaar beschermd tegen zwangerschap. Er zijn twee soorten: eentje met hormonen en eentje zonder hormonen.

Deze zachte en flexibele ring plaats je maandelijks in je vagina, vergelijkbaar met een tampon. Door het ontwerp kan de ring er niet zomaar uitvallen. De ring geeft dagelijks een beetje hormonen af.

Dit is een dun rubberen hoesje dat zaadcellen opvangt voordat ze in de vagina terechtkomen. Je neemt elke dag op ongeveer hetzelfde tijdstip een pil. In die pil zitten hormonen die voorkomen dat je zwanger wordt. De hormonen zorgen ervoor dat er geen eicel vrijkomt.

Dit is een definitieve vorm van anticonceptie. Het zorgt namelijk voor een blijvende onvruchtbaarheid. Deze methode wordt doorgaans toegepast wanneer je geen kinderen (meer) wilt.

Dit geeft je 3 jaar bescherming tegen zwangerschap. Een arts plaatst het staafje in je bovenarm. Het staafje geeft continu een lage dosis hormonen af.

2 Hormonale anticonceptie

In sommige anticonceptiemiddelen zitten de hormonen progesteron en oestrogeen. Die voorkomen een zwangerschap. Je spreekt dan van hormonale anticonceptie. Kruis in opdracht 1a de anticonceptiemiddelen aan die hormonen bevatten.

b De andere anticonceptiemiddelen bevatten geen hormonen. Waarom zouden sommige vrouwen ervoor kiezen om een methode zonder hormonen te gebruiken?

3 Voordelen en nadelen Elk anticonceptiemiddel heeft zijn voor- en nadelen. Kies één anticonceptiemiddel en zoek online een voordeel en een nadeel op. Anticonceptiemiddel:

− +

HOOFDSTUK 10: Help, mijn hormonen!

N2 1

V OPDRACHT 5: Oh nee!

Ik vergeet soms mijn pil te nemen. Wat moet ik dan doen?

Na een leuke vrijpartij vorig weekend bleek dat het condoom gescheurd was. Ik was even in paniek. Wat moest ik doen? Of beter: wat moest mijn vriendin doen?

De drie spilfiguren zitten met een vraag die ze het best met een vertrouwenspersoon bespreken. Kun jij hen ook helpen? Bekijk de gespecialiseerde websites en zoek een mogelijke oplossing.

Ik neem trouw de pil, maar naar het schijnt werkt die niet meer als je diarree hebt gehad of moest overgeven. Klopt dat?

Mogelijke oplossing

Probleem

N22

HOOFDSTUK 10: Help, mijn hormonen!

WWW.GEZONDHEID.BE

ALLESOVERSEKS.BE

U OPDRACHT 6: Waar of niet waar? Waar of niet waar? Verbeter indien nodig. WAAR

NIET WAAR

De eierstokken ontwikkelen de hormonen oestrogeen en testosteron.

Ongeveer 5 dagen na het begin van de menstruatie is de eicel rijp.

Een regelmatige cyclus wordt in vier fasen opgedeeld.

Bij meisjes begint de puberteit meestal iets eerder dan bij jongens.

Bij het rijpen van de eicel wordt het baarmoederslijmvlies dunner.

Door de hormonen in een anticonceptiemiddel geven je eierstokken geen zaadcel meer af.

Tijdens de menstruatie ben je het meest vruchtbaar.

Als het condoom scheurt tijdens een vrijpartij, neem je best de morning-afterpil om een zwangerschap uit te sluiten.

U OPDRACHT 7: Menstruatiearmoede

Lees het artikel. Beantwoord daarna de vragen.

Menstruatiearmoede en -schaamte: hoog tijd om de taboes te doorbreken

Menstrueren mag dan een natuurlijk proces zijn, en dus de normaalste zaak van de wereld, toch rusten er nog steeds een aantal taboes op. De fluistercultuur die rond het biologische fenomeen hangt, houdt menstruatieschaamte in stand, en daardoor ook menstruatiearmoede en genderongelijkheid. Bij de Vrouwenraad loopt het project 'M²: Maak een einde aan menstruatiearmoede'. Iedereen die menstrueert, heeft het wel al eens meegemaakt. Je gaat nietsvermoedend naar het toilet, en plots zijn ze daar: je maandstonden. Misschien ben je nog net op tijd, maar mogelijks heb je al vlekken op je kledij. Dat geeft stress. Misschien ben je thuis en heb je maandverbanden of tampons liggen, maar misschien ook niet. Misschien ben je in een openbaar toilet en haal je gewoon een menstruatieproduct uit je tas, of misschien heb je niets bij en vraag je aan een vriendin of ze ‘iets’ bij heeft. Soms is de schaamte echter te groot en improviseer je dan maar met dubbelgevouwen toiletpapier of zakdoekjes. Herkenbaar?

HOOFDSTUK 10: Help, mijn hormonen!

N2 3

De angst voor lekken is iets wat iedereen die menstrueert kent. Die onzekerheid en schaamte zijn allesbehalve prettig, en al helemaal wanneer dat élke maand opnieuw gebeurt, simpelweg omdat je geen geld hebt om menstruatieproducten te kopen. Dat fenomeen heet menstruatiearmoede. “1 op 8 meisjes in België tussen de 12 en 25 jaar heeft soms geen geld om menstruatieproducten te kopen.”

Wie geen geld heeft om menstruatieproducten te kopen moet maandelijks improviseren of bedelen bij vrienden. 15 % van meisjes in armoede spijbelt zelfs door een gebrek aan menstruatieproducten wanneer ze ongesteld zijn. Toen de cijfers van Caritas Vlaanderen vorig jaar gepubliceerd werden, was niet alleen de verontwaardiging, maar ook de herkenbaarheid, bijzonder groot. Dat dit fenomeen zo lang onder de radar is gebleven, komt door algemene menstruatieschaamte in onze samenleving. Menstruatie blijft tot op vandaag gehuld in een fluistercultuur. Jongeren houden maandverbanden en tampons angstvallig in hun broekzak op weg naar het toilet.

Omwille van de aangetoonde menstruatiearmoede bij jongeren en de verstrekkende gevolgen (angst, spijbelen, genderongelijkheid …) pleit de Vrouwenraad voor een universele verdeling van maandverbanden en tampons op schooltoiletten voor àlle leerlingen. Het toiletpapier hangt er toch ook gewoon voor iedereen die het nodig heeft? “Kun jij perfect uitleggen wat menstruatie is?”

Wist je dat niet iedere vrouw menstrueert en dat niet iedereen die menstrueert een vrouw is? Durf jij openlijk te zeggen dat je ongesteld bent? Voor heel wat mensen is het antwoord op al die vragen ‘neen’. Menstruatie is namelijk nog steeds een groot taboe, waardoor ook de algemene kennis erover nog te beperkt is.

Dat de schaamte zo groot is, maakt het voor mensen in menstruatiearmoede alleen maar moeilijker om aan te geven dat ze menstruatieproducten nodig hebben en die niet kunnen betalen. Zij krijgen niet alleen te maken met het stigma op menstruatie, maar ook met het stigma op armoede. Menstruatiearmoede is dus een dubbel taboe: er wordt niet gesproken over menstruatie en al helemaal niet over menstruatiearmoede.

Menstruatie wordt nog te vaak gebruikt om personen seksistisch en discriminerend te behandelen. Meer dan eens worden argumenten van een vrouw in een discussie onderuit gehaald met dooddoeners als “Je rode vlag hangt uit, zeker?” of “Is het weer de tijd van de maand, toch?” Zulke uitspraken zorgen voor schaamte en stigmatisering, met als doel de betrokken persoon het zwijgen op te leggen.

Menstruatie is nochtans een volkomen normaal en natuurlijk proces, dat essentieel is voor de voortplanting van mensen. Het is dus niet juist om menstruatie als een vrouwenprobleem te zien, te meer omdat niet alleen vrouwen kunnen menstrueren, maar ook transmannen en sommige non-binaire personen. Menstruatiearmoede houdt genderongelijkheid in stand, aangezien menstruerende jongeren en volwassenen door het gebrek aan producten tijdens hun maandstonden wegblijven van school, van hun werk en van het sociale leven in het algemeen. Je kunt menstruatiearmoede dus onmogelijk zien als een individueel probleem dat vrouwen en meisjes wel onder elkaar oplossen. Het is een maatschappelijk probleem waar iedereen samen de verantwoordelijkheid voor draagt.

N 24

HOOFDSTUK 10: Help, mijn hormonen!

“De oplossingen zijn uiteindelijk vrij voor de hand liggend, maar ze vragen om een solidaire samenleving.” In de eerste plaats is het belangrijk om mensen te sensibiliseren en te informeren over menstruatie als essentieel biologisch proces. Het belang van educatie en sensibilisering op school vanaf jonge leeftijd is cruciaal. Nog al te vaak worden lessen daarover uitgesteld tot de eerste graad van het secundair onderwijs, terwijl meisjes steeds vroeger beginnen te menstrueren (al vanaf 10 jaar).

Een tweede stap in de strijd tegen menstruatiearmoede, en dus voor gendergelijkheid, is een nultarief of vrijstelling van btw op menstruatieproducten. Er bestaat nu al een resolutie van het Europees Parlement waar die aanbeveling expliciet in staat. Het staat lidstaten vrij om daarop in te gaan.

Een derde stap is het gratis ter beschikking stellen van wegwerpmenstruatieproducten in scholen, openbare toiletten, apotheken, jeugdverenigingen en sportclubs. Wanneer menstruerende personen weten dat ze producten kunnen vinden in de toiletten, zal dat ervoor zorgen dat ze nog steeds kunnen deelnemen aan het openbare leven en dus niet thuis moeten blijven tijdens hun menstruatie.

En tenslotte is het cruciaal om iedereen die menstrueert te sensibiliseren over, en toegang te geven tot, duurzame menstruatieproducten zoals een menstruatiecup of wasbare maandverbanden. Een terugbetalingssysteem via de sociale zekerheid of ziekteverzekering zou in één beweging een groot deel van de menstruatiearmoede wegnemen en de afvalberg enorm verkleinen. Zorg voor mens en planeet in perfecte harmonie. Laten we er samen voor gaan!

Welke taboes wil het artikel doorbreken? Wat wordt ermee bedoeld?

Bron: www.genderklik.be

en ↓

↓

b Wat wil de Vrouwenraad doen om menstruatiearmoede tegen te gaan? Markeer in de tekst. c

Leg uit: ‘Menstruatiearmoede is een dubbel taboe.’

d Menstruatie is niet enkel een vrouwenprobleem. Leg uit.

HOOFDSTUK 10: Help, mijn hormonen!

N2 5

Op welke manieren houdt menstruatiearmoede genderongelijkheid in stand?

g Welke vier oplossingen stelt de Vrouwenraad voor? Markeer ze in het artikel.

CHATBOX Praat jij openlijk over menstruatie(problemen)? Met wie kun je daarover het best praten?

U OPDRACHT 8: Menstruatierituelen in verschillende culturen

De eerste menstruatie: bij ons passeert die meestal in stilte, soms in schaamte. In veel culturen wordt dat speciale moment enthousiast gehuldigd: de eerste menstruatie is een uitdrukkelijk en uitbundig gevierd overgangsritueel.

BEKIJK DE WEBSITE

In welk land vindt dit overgangsritueel plaats? Zoek het online op.

Assam: De eerste menstruatie wordt gevierd als een soort ‘minihuwelijk’. Na een periode van afzondering en beperkingen huldigt men de vruchtbaarheid van het meisje. Vroeger werd dat even publiek en uitbundig gedaan als een echt trouwfeest, vaak dagenlang. Omdat dat zo duur en tijdrovend was, vindt dit feest tegenwoordig meer in privékring en wat bescheidener plaats.

Bougainville: Na haar eerste menstruatie verblijft een meisje een maand lang in een aparte ruimte. Vrouwelijke familieleden brengen haar speciaal eten ‘tama tama’ en geneeskrachtige kruiden zodat ze een sterke, gezonde vrouw wordt. Daarna krijgt ze een ritueel bad en een scrub. Vervolgens wordt ze als 'vrouw' voorgesteld aan het dorp en volgt een groots feest. Er wordt volop gegeten, gezongen en gedanst.

N26

Tikuna: Na de eerste menstruatie moet een meisje lange tijd afgezonderd leven. Ze krijgt alleen bezoek van haar grootmoeder die haar allerlei dingen leert: weven, het huishouden onderhouden, kruiden vinden … Na de afzondering komt het meisje terug naar het dorp voor een feest. Ze wordt bedekt met ‘uito’ (een kleurpigment), draagt een verentooi en haar haren worden geknipt. Er zijn verschillende symbolische acties en rituele dansen. Tijdens de ceremonie wordt het meisje onthuld als ‘vrouw’. Het feest duurt drie dagen lang.

HOOFDSTUK 10: Help, mijn hormonen!

Ojibwe: Bij de eerste menstruatie start een rituele periode van een jaar. Het meisje mag dan geen Ode’imin (bes/aardbei) meer eten. Bij elke menstruatie zondert ze zich af en hoeft ze geen klusjes te doen. Oudere vrouwen komen dan levenswijsheden met haar delen. Na het jaar is er een groot feest met veel geschenken. Om het ritueel af te ronden eet het meisje opnieuw een bes. Ze wordt dan gezien als een jonge vrouw.

Krobo: Elk jaar wordt in mei een 2-daagse 'dipo'-ceremonie gevierd. De meisjes worden dan door het dorp geleid als ‘dipo-yi’. Ze krijgen een ritueel bad, een speciaal dieet en worden geschoren. Na enkele rituele handelingen moeten de meisjes een week apart gaan leven en krijgen ze informatie over relaties, seks, het huishouden ... Bij hun terugkeer naar het dorp voeren ze de ‘Klama’-dans op, getooid met mooie kledij, kralen en verf.

CHATBOX

Tamil: Na de eerste menstruatie volgt een intense periode van 16 dagen. Het meisje wordt afgezonderd, krijgt een ritueel bad en volgt een speciaal dieet. Verschillende symbolische handelingen worden uitgevoerd om het meisje een goede toekomst te verzekeren. Er volgt een enorm feest met geschenken. Het meisje krijgt een nieuwe sari (kledingstuk) waarmee ze aangeeft dat ze nu een jonge vrouw is.

Wat vind jij van deze overgangsrituelen?

HOOFDSTUK 10: Help, mijn hormonen!

N2 7

R OPDRACHT 9: Evalueer jezelf Wat vond je van dit hoofdstuk ? Omcirkel de emoji(’s) die je gevoel het best omschrijft.

😌😊😍😏😬😜 😝😔😗😂😪😓 😭😃😄😉😒🙁 😖😘😠😡😢😩 🤔😦😰😨😵😳

Ik koos deze emoji(’s) omdat:

2 Duid aan of je het volgende goed beheerst of dat het nog beter kan.

Hier kan ik nog groeien.

Ik kan het belang van hormonen in de puberteit uitleggen.

Ik kan voorbeelden van hormonen geven.

Ik kan het nut van anticonceptiemiddelen uitleggen.

Ik kan voorbeelden geven van anticonceptiemiddelen.

Ik weet dat er een verschil is tussen hormonale anticonceptiemiddelen en anticonceptiemiddelen zonder hormonen.

Ik kan uitleggen wat menstruatiearmoede en menstruatieschaamte betekenen.

Ik kan zelfstandig opdrachten uitvoeren.

Ik kan het.

Ik kan het begrip hormonen uitleggen.

Checklist

Ik kan de vier fasen van de menstruatiecyclus omschrijven.

3 Wat kan ik doen om nog verder te groeien?

4 Welke vragen heb ik nog?

N28

HOOFDSTUK 10: Help, mijn hormonen!

HOOFDSTUK 7:

MA MAAK AK HET ONZICHTBARE LEVEN ZICHTBA ZICHTBAAR AR

O OPDRACHT 1: Microwereld Bekijk het filmpje en leer meer over microbiologie. a

Wat zijn micro-organismen?

Het leven op aarde kun je onderverdelen in 30 rijken. Welke rijken? •

Rijk 1:

•

Rijk 2:

•

Rijk 3-30:

b Op welke manier kun je micro-organismen zien?

BEKIJK VIDEO

d Als je denkt aan micro-organismen of microben, dan denk je misschien meteen aan iets negatiefs. Maar dat is helemaal niet nodig. Welke voorbeelden geeft de expert?

•

2 Soorten micro-organismen

In het nieuws is er geregeld sprake van micro-organismen. Markeer in elke krantenkop over welk micro-organisme er sprake is. Dodelijke schimmel die oprukt in VS komt hier ook voor.

sel ën het voed Zijn bacteri omst? voor de toek

ontwikkelen Nederlandse studenten tegen het mogelijke bescherming vogelgriepvirus.

Wist je dat het voorvoegsel ‘micro’ klein betekent?

HOOFDSTUK 11: Maak het onzichtbare leven zichtbaar

N2 9

V OPDRACHT 2: Verschillende micro-organismen De levende wezens op aarde zijn verdeeld over drie rijken: micro-organismen, planten en dieren. De planten en de dieren kun je zien, maar de micro-organismen zijn niet met het blote oog zichtbaar. De micro-organismen op hun beurt zijn nog eens onder te verdelen in drie groepen. 1

Drie groepen micro-organismen

De micro-organismen kun je in drie grote groepen opdelen. Welke? De krantenkoppen uit de vorige opdracht kunnen je helpen.

Als je om je heen kijkt, zie je bomen, planten en misschien wat vogels. Die zijn met het blote oog zichtbaar. Twee derde van het leven op aarde bestaat echter uit microorganismen en is niet te zien zonder microscoop. Er komen heel veel micro-organismen voor in jouw directe omgeving. Zonder hen zou er geen leven op aarde mogelijk zijn.

Groep 1: Groep 2: Groep 3:

b Wat is het verschil tussen de drie groepen? Bekijk de kennisclip en vul het schema aan.

KENNISCLIP

MICRO-ORGANISMEN

levend/niet levend

¨ geen cel ¨ een cel zonder celkern ¨ 1 of meerdere cellen met

¨ zuurstof nodig om te

hoofdzakelijk te bestrijden met ¨ vaccin ¨ antibiotica ¨ medicatie

Voorbeeld:

celkernen

overleven ¨ vermenigvuldigt zich door zichzelf te delen ¨ hebben een gastheercel nodig om zich te vermenigvuldigen

N30

celkernen

overleven ¨ vermenigvuldigt zich door zichzelf te delen ¨ hebben een gastheercel nodig om zich te vermenigvuldigen

HOOFDSTUK 11: Maak het onzichtbare leven zichtbaar

celkernen

overleven ¨ vermenigvuldigt zich door zichzelf te delen ¨ hebben een gastheercel nodig om zich te vermenigvuldigen

Duid aan: bacterie, virus of schimmel? bacterie

virus

schimmel

Ik kan niet tegen vaccins, maar antibiotica doet me niks. Ik kan je flink ziek maken, zoals griep. Ik hou niet van zeep. Ik heb zuurstof nodig om te overleven.

Ik overleef in menselijke cellen, maar niet op voorwerpen. Ik hou van indringen, cellen veroveren en aanvallen.

Ik woon overal, op alles en iedereen. Ik heb miljarden broers en zussen. Ik hou van warme plekjes.

Ik ben niet zichtbaar met het blote oog, maar als ik me vertak over een voedingsbodem, dan word ik zichtbaar.

Ik ben bang voor antibiotica.

V OPDRACHT 3: Bestrijden van schadelijke micro-organismen

Hygiëne-maatregelen

Micro-organismen kunnen je leven negatief beïnvloeden. Gelukkig zijn er middelen om ze te bestrijden.

Wat is hygiëne voor jou? Hoe zou jij het woord ‘hygiëne’ omschrijven?

Micro-organismen zijn overal: op je handen en lichaam, maar ook in het toilet, in je kamer, op de bus ... De meeste micro-organismen zijn onschuldig, maar er kunnen ook ziekteverwekkers tussen zitten. Door het respecteren van hygiëne voorkom je dat ziekteverwekkers worden verspreid, dat ze kunnen overleven en dat iemand besmet wordt.

b Geef twee voorbeelden.

• •

HOOFDSTUK 11: Maak het onzichtbare leven zichtbaar

N3 1

Bekijk de afbeeldingen. Noteer welke hygiënemaatregelen de spilfiguren moeten nemen na hun actie.

N32

HOOFDSTUK 11: Maak het onzichtbare leven zichtbaar

d Te is nooit goed! Wanneer proper té proper wordt

Onze obsessie met ‘schoon’ zijn, kan een hoge prijs hebben voor ons microbioom. Er is sprake van een sterk veranderde levensstijl waarbij steeds meer mensen in de stad gaan wonen in plaats van op het platteland. Terwijl je vroeger werd blootgesteld aan een grote verscheidenheid van bacteriën, ben je nu gewend aan stedelijke omgevingen, bij voorkeur vrij van bacteriën. Mensen willen hun kinderen beschermen tegen ziektekiemen en ziekten, maar zijn ontsmette omgevingen wel zo gezond als je denkt? De hygiënehypothese stelt dat je moderne steriele1 levensstijl je immuunsysteem in de war brengt. In plaats van je te beschermen tegen ziekten, zal het immuunsysteem omgekeerd reageren, waardoor allerlei allergische reacties en auto-immuunziekten ontstaan. Door de verandering in levensstijl, van boerderij naar stad, word je in het moderne leven minder blootgesteld aan micro-organismen. Kinderen die opgroeien in overgesteriliseerde omgevingen krijgen de kans niet om hun immuunsysteem goed op de proef te stellen. Het immuunsysteem kan dan de lichaamseigen weefsels gaan aanvallen en astma of andere auto-immuunziekten veroorzaken. Daarnaast kan het immuunsysteem onschadelijke deeltjes in je omgeving aanvallen en zo allergische reacties veroorzaken, zoals eczeem of hooikoorts.

Je levensstijl veranderen ... Hoe doe je dat? In de modder rollen en een vuile levensstijl hebben, is niet de manier waarop je jouw leven wilt doorbrengen. Je wilt je nog steeds beschermen tegen schadelijke bacteriën en virussen, maar je moet niet overdrijven. Blootstelling aan alledaagse micro-organismen maakt je immuunsysteem alleen maar sterker. Blootsvoets in het gras wandelen of blootstelling aan bacteriën van je naaste familieleden is geen slechte zaak. Kortom, je moet een evenwicht vinden in wat je immuunsysteem nodig heeft: niet te veel microorganismen, maar ook zeker niet te weinig!

Bron: www.yun.be

schoon, zonder bacteriën

•

Wat betekenen deze begrippen? Zoek op. Microbioom:

•

Immuunsysteem:

Wat is het probleem in de huidige moderne maatschappij?

HOOFDSTUK 11: Maak het onzichtbare leven zichtbaar

N3 3

Wat kun je zelf doen om je immuunsysteem te versterken? Zoek twee voorbeelden. Markeer ze in de tekst.

2 Antibiotica

Bekijk het filmpje. Beantwoord daarna de vragen.

Wat betekent ‘resistent’?

BEKIJK VIDEO

Wat veroorzaken veel slechte bacteriën in je lichaam?

Wat doen antibiotica?

N 34

Wat is het gevaar met resistente bacteriën?

ANTIBIOTICA

Hoe kun je de bacteriën bij een infectie bestrijden?

HOOFDSTUK 11: Maak het onzichtbare leven zichtbaar

Waarom slik je best zo weinig mogelijk antibiotica?

b Resistente bacteriën

ANTIBIOTICA

Door sensibiliseringscampagnes wil de geneeskunde strijd voeren tegen resistente bacteriën. Als je arts antibiotica voorschrijft, is het belangrijk dat je de voorgeschreven behandeling nauwkeurig volgt. Alleen zo ben je zeker dat alle bacteriën vernietigd zullen worden. Het gebruik van antibiotica kent drie belangrijke regels. Welke? Omcirkel de drie belangrijke regels in het rood op de affiche.

GEBRUIK ZE GOED EN ENKEL ALS HET MOET!

VERKEERD GEBRUIK VAN ANTIBIOTICA MAAKT BACTERIËN RESISTENT. ERNSTIGE ZIEKTES KUNNEN DAN NIET MEER GOED BEHANDELD WORDEN. ZORG ER MEE VOOR DAT ONZE ANTIBIOTICA NOG WERKEN ALS WE ZE ECHT NODIG HEBBEN!

ENKEL TEGEN BACTERIËN

NIET ALTIJD NODIG

BIJ ERNSTIGE INFECTIES ZOALS LONGONTSTEKING KUNNEN ANTIBIOTICA LEVENS REDDEN.

OOK BACTERIËLE INFECTIES GENEZEN VAAK SPONTAAN. NEEM ENKEL ANTIBIOTICA ALS JE ARTS DAT NODIG VINDT.

NIET TEGEN VIRUSSEN

ANTIBIOTICA HEBBEN GÉÉN NUT BIJ GRIEP, VERKOUDHEID OF ACUTE BRONCHITIS.

STOP NIET HALVERWEGE

BEWAAR GEEN OVERSCHOTJES

SLA NOOIT EEN INNAME OVER EN NEEM PRECIES DE VOORGESCHREVEN DOSIS.

STOP NIET VROEGER DAN VOORGESCHREVEN, ZELFS AL VOEL JE JE BETER.

BRENG RESTJES TERUG NAAR DE APOTHEKER. NEEM NOOIT ANTIBIOTICA OP EIGEN INITIATIEF!

VOLG PRECIES HET VOORSCHRIFT

ANTIBIOTICA HELPEN NIET TEGEN GRIEP, VERKOUDHEID OF BRONCHITIS. WWW.GEBRUIKANTIBIOTICACORRECT.BE Suske en

Suske en Wi ske_bi

nnen1. pdf

07/ 11/ 14

Wi ske_bi

nnen2. pdf

07/ 11/ 14

14: 27

SW_Tante_Biotica_BW .indd 11

SW_Tante_Biotica_BW.indd

2/10/14

13:23

HOOFDSTUK 11: Maak het onzichtbare leven zichtbaar

N3 5

3 Vaccinatie Je weet al dat bacteriën met behulp van antibiotica bestreden kunnen worden. Die hebben echter geen enkel effect op virussen. Je kunt ze dus niet gebruiken bij een virusinfectie. Voor een virus kan een vaccin vaak helpen. Maar hoe werkt een vaccin? BEKIJK VIDEO

Bekijk het filmpje en beantwoord de vragen.

Leg onder elke illustratie uit wat er gebeurt.

b Welke types vaccins bestaan er? Vul aan.

vaccin met

Wat is het verschil tussen een vaccin en een medicijn?

N 36

HOOFDSTUK 11: Maak het onzichtbare leven zichtbaar

V OPDRACHT 4: Positieve rol van micro-organismen Bij micro-organismen denk je vaak aan ziekteverwekkers, maar er zijn ontzettend veel nuttige bacteriën die je lichaam en leefomgeving gezond houden. De meeste micro-organismen zijn onschadelijk voor de mens en sommige zijn zelfs erg nuttig. Ze worden op een positieve manier ingezet. 1

Je lichaam vol micro-organismen

Je ziet ze niet, maar ze zijn er wel. Micro-organismen. Ze zitten op je, ze zitten in je, en jij alleen al hebt er meer dan honderdduizend miljard. Ze zorgen voor een optimale werking van het menselijk lichaam.

Wist je dat alle bacteriën samen op je lichaam meer dan 1 kilo wegen?

Stap 1: Stap 2:

Lees eerst de drie teksten. Is alles duidelijk?

Stap 3:

Onderstreep ten slotte op welke manier ze positief helpen.

Markeer daarna in de teksten op welke delen van je lichaam je micro-organismen vindt.

Mond vol micro-organismen Je mond zit vol micro-organismen. Er leven allerlei schimmels, archaea en virussen en wel 700 soorten bacteriën. De meeste zijn onschadelijk, of helpen zelfs je mond gezond te houden. Maar sommige veroorzaken gaatjes, tandvleesontsteking of een stinkende adem. Gelukkig zorgt dit zelden voor problemen. Er bestaat namelijk een balans in je mond. De gezonde mondbacteriën onderdrukken de schadelijke bacteriën en voorkomen dat ze toeslaan. Ze neutraliseren onder andere de zuren van tandplakbacteriën en voorkomen op die manier gaatjes. Zo helpen ze jouw immuunsysteem om je lichaam gezond te houden.

Grootste orgaan, kleinste beschermers De huid vormt een belangrijke barrière voor micro-organismen van buitenaf. Je hebt in totaal 1,8 m2 huid waarop ruim 1,5 biljoen (dat is een 1 met 12 nullen) bacteriën leven. Op sommige plekken leven tientallen miljoenen micro-organismen per vierkante centimeter huid. Net als in je darmen is het overgrote deel nuttig en ongevaarlijk. Goedaardige huidbacteriën verhinderen (gelukkig vaak met succes) dat schadelijke bacteriën op de huid voet aan de grond krijgen. De bacteriën beschermen dus je lichaam tegen schadelijke indringers. Een verborgen wereld in je darmen Ook in onze darmen zitten heel veel bacteriën: de darmflora. De darmen zijn onbetwist de hoofdstad van jouw microbioom. Hier bevindt zich 99 % van de 100 duizend miljard microorganismen die overal in en op je lichaam leven. Net als de huidflora zorgen ze ervoor dat er geen plek is voor slechte bacteriën op de darmwand. Daarnaast helpt jouw darmflora je met het verteren van je voedsel. Bron: www.yun.be

HOOFDSTUK 11: Maak het onzichtbare leven zichtbaar

N 37

2 Voeding In je voeding kunnen goede en slechte bacteriën voorkomen. Slechte bacteriën zorgen voor bederf en kunnen je soms ook ziek maken. Denk maar aan salmonella door het eten van rauwe kip. Maar in voeding kunnen ook bacteriën voorkomen die nuttig of zelfs nodig zijn. Sommige voedingsmiddelen zouden niet eens bestaan als er geen bacteriën waren! a

Welke producten herken je op de afbeeldingen?

Wat hebben deze voedingsmiddelen met elkaar gemeen? Denk aan de titel van dit hoofdstuk.

Lees nu de tekst. Markeer wat fermenteren betekent.

Bij het maken van verschillende levensmiddelen vindt fermentatie plaats. Fermentatie is het omzetten of afbreken van de grondstof van een product door micro-organismen. Door warmte en vocht gaan de micro-organismen groeien. Tijdens die groei maken de micro-organismen enzymen aan, die ervoor zorgen dat de zuurtegraad, de smaak, de geur, het uiterlijk, de verteerbaarheid en de houdbaarheid van het product veranderen.

N38

HOOFDSTUK 11: Maak het onzichtbare leven zichtbaar

Bron: www.voedingscentrum.nl

U OPDRACHT 5: Aan de slag! Om microben te onderzoeken heb je niet noodzakelijk een wetenschappelijk laboratorium nodig. Het kan ook gewoon in de klas of thuis. Hier vind je drie leuke en leerzame experimenten die je met je klasgenoten, vrienden of ouders kunt doen. Maak zelf het onzichtbare leven zichtbaar!

Experiment 1: Hoe vuil is je toetsenbord? Lees onderstaand artikel.

Een Amerikaanse lerares was het grondig beu dat ze steeds ziek werd en besloot dat het hoog tijd was om zo veel mogelijk ziektekiemen uit de klas weg te krijgen. Via een eenvoudig experiment probeerde ze de leerlingen te overtuigen dat ze vaker hun handen moeten wassen.

Leerkracht toont klas ultieme truc om te ontdekken hoe vuil toetsenborden zijn

Een aantal diepvrieszakjes en brood, meer had de lerares niet nodig om de interesse van de kinderen te wekken. De lerares ging aan de slag met vijf sneetjes brood: het eerste werd niet met de handen aangeraakt, het tweede werd door alle kinderen aangeraakt die net hun handen met water en gewone zeep hadden gewassen, het derde werd aangeraakt door kinderen die de handen wasten met desinfecterende gel, het vierde sneetje brood werd aangeraakt door ongewassen handen en het vijfde belandde op de toetsenborden van de laptops in de klas. Nadien werd elke boterham in een diepvrieszakje gestoken en goed afgesloten, elk exemplaar werd gelabeld met een post-it en nadien weggeborgen. Drie weken later ging de klas kijken naar wat er was gebeurd met het brood. Het sneetje dat nooit werd aangeraakt bleek nauwelijks veranderd, de andere plakjes waren in verschillende mate beschimmeld geraakt. Eén boterham was helemaal zwart: het sneetje dat de toetsenborden had aangeraakt. Experiment geslaagd? Volgens de leerlingen van de klas en hun ouders wel. “Het is walgelijk! Maar we willen dit bericht laten zien aan iedereen die denkt dat handen wassen niet hoeft of dat een desinfecterend middeltje even goed werkt”, klonk het unaniem. “Goede ouderwetse zeep, dat is de beste keuze.” Bron: Het Belang van Limburg

b Wat heb je nodig? Markeer in de tekst. Voer nu zelf het experiment uit.

HOOFDSTUK 11: Maak het onzichtbare leven zichtbaar

N3 9

Experiment 2: Zelf yoghurt maken Yoghurt is een van de lekkerste dingen die je kunt maken met behulp van micro-organismen. Wat heb je nodig? 1 liter volle melk 50 ml volle yoghurt (ongeveer 2 eetlepels, liefst biologisch) 1 steelpannetje 1 keukenthermometer 2 thermosflessen 2 potjes

Verwarm de melk. • Giet de melk in een pannetje. • Verwarm de melk tot 40 graden Celsius (met behulp van de keukenthermometer).

Stap 2:

Verdeel de melk in twee gelijke delen. • Giet de helft van de melk in de eerste thermosfles. • Doe de yoghurt bij de andere helft melk. • Roer alles goed door elkaar. • Giet het mengsel van melk en yoghurt in de andere thermosfles.

Stap 3:

Sluit beide thermosflessen goed af. • Laat beide thermosflessen één dag staan op kamertemperatuur (± 21 graden Celsius). • Zet daarna beide thermosflessen gedurende één nacht in de koelkast.

Stap 4:

Giet de inhoud van de thermossen in twee aparte potjes. • Beantwoord de vragen.

Stap 1:

Wat zie je na een nacht ...

bij de thermos zonder yoghurt?

•

bij de thermos met yoghurt?

•

Weetje

Yoghurt bestaat uit melk en melkzuurbacteriën. De bacteriën zetten de melksuikers in melk om in melkzuur. Door een klein beetje yoghurt te gebruiken, voeg je die bacteriën bij de melk. De yoghurt blijft wel vaak

dun. Dat komt omdat in yoghurt die je in de supermarkt koopt vaak verdikkingsmiddelen worden toegevoegd.

N 40

• • • • • •

HOOFDSTUK 11: Maak het onzichtbare leven zichtbaar

Experiment 3: De magie van gist Wat heb je nodig?

1 leeg flesje van 0,5 liter 1 zakje gedroogde gist (7 gram) 125 ml lauw water 1 ballon 4 eetlepels suiker 1 eetlepel

• • • • • •

Wat verwacht je dat er gaat gebeuren met de ballon?

b Wat gebeurt er?

Waarom zouden bakkers gist gebruiken bij het maken van brood?

Weetje

Gistpoeder bestaat uit gistcellen. Gistcellen gebruiken suiker als brandstof. Daarbij ontstaat een gas: koolstofdioxide. Dat gas adem je zelf ook uit. Gistcellen werken het beste als het een beetje warm is. Bakkers gebruiken gistcellen. Het gas dat de gistcellen produceren, zorgt voor belletjes in het deeg. Daardoor wordt het brood luchtig.

HOOFDSTUK 11: Maak het onzichtbare leven zichtbaar

N4 1

R OPDRACHT 6: Evalueer jezelf Wat vond je van dit hoofdstuk ? Omcirkel de emoji(’s) die je gevoel het best omschrijft.

😌😊😍😏😬😜 😝😔😗😂😪😓 😭😃😄😉😒🙁 😖😘😠😡😢😩 🤔😦😰😨😵😳

Ik koos deze emoji(’s) omdat:

2 Duid aan of je het volgende goed beheerst of dat het nog beter kan.

Hier kan ik nog groeien.

Ik kan virussen, bacteriën en schimmels van elkaar onderscheiden.

Ik begrijp de werking van antibiotica.

Ik kan verklaren hoe antibioticaresistentie ontstaat.

Ik weet dat hygiëne heel belangrijk is bij het voorkomen van de verspreiding van micro-organismen.

Ik kan uitleggen op welke manier micro-organismen je leven negatief beïnvloeden.

Ik kan uitleggen op welke manier micro-organismen je leven positief beïnvloeden.

Ik kan het.

Ik kan het begrip ‘micro-organisme’ definiëren.

Ik begrijp het belang van vaccinatie.

Checklist

3 Wat kan ik doen om nog verder te groeien?

4 Welke vragen heb ik nog?

N 42

HOOFDSTUK 11: Maak het onzichtbare leven zichtbaar

WOORDENLIJST

Hoofdstuk 9

de gehoorgrens

De grens van het menselijke gehoor, geluiden onder die grens horen mensen niet

tinnitus

Wetenschappelijke naam voor oorsuizingen

hyperacusis

Overgevoeligheid aan geluid

akoestisch trauma

Plotse doofheid na blootstelling aan een erg intens geluid

Woord

Verklaring

Hoofdstuk 10

In je eigen woorden

Een stof die je lichaam zelf aanmaakt en die allerlei functies van je lichaam regelt en processen beïnvloedt

anticonceptiemiddel

Voorbehoedsmiddel, een verzamelnaam voor alle methoden en middelen die tot doel hebben zwangerschap te voorkomen

Hoofdstuk 11

Verklaring

Verzamelnaam voor de dingen die je doet om jezelf en je omgeving schoon te houden Verzamelnaam voor micro-organismen zoals bacteriën, virussen en schimmels

microbioom

In je eigen woorden

hygiëne

In je eigen woorden

hormoon

Woord

Verklaring

Woord

Door middel van een campagne iemand bewust maken van of gevoelig maken voor een specifiek probleem

resistent

Bestand tegen, ongevoelig

sensibiliseringscampagne

Woordenlijst

N4 3

IN N VA @ e

Tom Defrijn Elke Verkinder

vanin.be