Het is dus belangrijk om u tijdig te informeren over alle opties: de zaak of praktijk overlaten binnen de familie, binnen de eigen werkomgeving, verkopen aan een ‘buitenstaander’ of zelfs gewoon stopzetten.
ISBN 978-90-822255-01
I N T E G R A A L
V Z W
UW ZAAK
VERKOPEN, OVERLATEN OF STOPZETTEN Handboek over de fiscale, juridische, bedrijfseconomische en financiële aspecten van een bedrijfsoverdracht
INTEGRAAL VZW
Dit handboek, op maat uitgewerkt voor overnemers én overlaters, wil uw gids zijn in het ingewikkeld financiële, fiscale, juridische, administratieve en bedrijfseconomische kluwen van een bedrijfsoverdracht. Elke ondernemer die zich met kennis van zaken wil voorbereiden op de overdracht van zijn of haar bedrijf of praktijk, vindt in deze uitgave een heleboel tips, tal van professionele aanbevelingen en verschillende concrete cijfervoorbeelden en bedrijfstoepassingen.
UW ZAAK VERKOPEN, OVERLATEN OF STOPZETTEN
‘Een overname gebeurt voor 20% zakelijk en voor 80% emotioneel.’
Deze boutade is herkenbaar voor iedereen die ooit met een bedrijfsovername te maken kreeg. En als zelfstandig ondernemer staat u ooit zelf voor misschien wel de moeilijkste beslissing uit uw professionele leven.
aanbevolen door
je zaak-def2.indd 2-4
19/05/14 09:24
Inhoud Woord vooraf
13
DEEL 1: Stappenplan Bedrijfsoverdracht: wanneer en hoe er aan beginnen?
15
Inleiding 17 Bedrijfsoverdracht: een complex proces waarin emotie de hoofdrol speelt 10 Geboden voor de opvolging in het familiebedrijf 1 Bedrijfsoverdracht is een proces in verschillende stappen 2 Waarom is het belangrijk tijdig de bedrijfsoverdracht voor te bereiden? 3 Wanneer begint u met de voorbereiding van de bedrijfsoverdracht? Checklist fundamenten bedrijfsoverdracht 4 Hoe het proces aanvatten? 4.1 Oriëntatie: er in uw hoofd klaar voor zijn 4.2 Informeren: over de verschillende aspecten en overdrachtsscenario’s 4.3 Voorbereiden: maak een overdrachtsplan 4.4 Uitvoeren: implementeer het overdrachtsplan 4.5 Na de overdracht 5 Geraadpleegde en aanbevolen literatuur
DEEL 2: Opvolging, overname en stopzetting van het bedrijf of de praktijk
19 20 23 25 28 29 30 31 34 38 41 42 44
47
Inleiding 49
LUIK I: Economische, financiële, sociale, administratieve en milieu aspecten
51
1 Economisch en financieel 1.1 Waardebepaling van de onderneming 1.1.1 Waarde en prijs 1.1.2 Waarderingsmethodes
52 52 52 53
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 5
19/05/14 11:57
6
UW ZAAK VERKOPEN, OVERLATEN OF STOPZETTEN
1.1.2.1 De opbrengstwaarde 1.1.2.2 De substantiële waarde en de goodwill 1.1.2.3 Besluit 1.2 Financiering/steunmaatregelen 2 Sociaal 2.1 Sociaal statuut 2.1.1 Het sociaal statuut van de overnemer 2.1.2 De rechten en plichten van de overlater 2.2 Overname en personeel 2.2.1 Toepassingsgebied cao nr. 32bis 2.2.1.1 Overgang van een onderneming 2.2.1.2 Werkgevers en werknemers 2.2.2 Overname van de arbeidsovereenkomsten 2.2.3 Ontslagverbod 2.2.4 Behoud van de arbeidsvoorwaarden 2.2.4.1 Individuele arbeidsovereenkomst 2.2.4.2 Collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s) 2.2.4.3 Arbeidsreglement 2.2.5 Aanvullende sociale verzekeringsstelsels 2.2.6 Informatieverplichting 2.2.7 Steunmaatregelen 2.3 Sluiting en personeel 2.3.1 Beëindiging arbeidsovereenkomst 2.3.1.1 Een geldige opzegging 2.3.1.2 Opzeggingstermijn 2.3.2 Sluiting onderneming en collectief ontslag 2.3.2.1 Collectief ontslag 2.3.2.2 Sluiting van een onderneming 2.3.2.3 Samenloop collectief ontslag en sluiting van een onderneming 3 Vestigingswetgeving 3.1 Voorafgaande opmerking 3.2 Basiskennis bedrijfsbeheer 3.3 Bewijs beroepsbekwaamheid voor gereglementeerde commerciële beroepen 3.4 Vrijstellingen ondernemingsvaardigheden 3.5 Vertrek van de persoon die de kennis bewijst in een vennootschap 3.6 Welke administratieve formaliteiten moet u in orde brengen? 4 Milieu 4.1 Overname van de milieuvergunning(en) 4.2 De stedenbouwkundige vergunning (bouwvergunning) 4.3 Socio-economische vergunning 4.4 Zonevreemdheid? 4.5 Verplichtingen in het kader van het bodemsaneringsdecreet
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 6
53 55 57 57 59 59 59 61 62 63 63 64 65 66 67 68 69 70 71 71 72 72 72 73 73 74 74 80 83 83 84 84 86 87 89 89 91 91 92 93 93 94
19/05/14 11:57
INHOUD
4.5.1 Bepalingen van toepassing op alle overdrachten 4.5.2 Overdracht van ‘risicogronden’ 4.5.3 Overdracht van aandelen 4.6 Milieudoorlichting van de onderneming
LUIK II: De handelszaak 5 De handelszaak – juridisch 5.1 Begrip en juridische componenten handelszaak 5.2 Verkoop van de handelszaak 5.2.1 Eigendomsoverdracht 5.2.2 Geschreven overeenkomst 5.2.3 Inhoud contract 5.2.4 Huwelijksvermogensrecht 5.3 Handelsreglementering 5.3.1 Uitverkoop 5.3.2 Klantenkaarten 5.4 Het onroerend goed waarin de handelszaak wordt uitgebaat 5.4.1 Het onroerend goed is eigendom van de overlater 5.4.1.1 De eigendom van onroerend goed wordt overgedragen aan de opvolger in de handelszaak 5.4.1.2 De eigendom van onroerend goed wordt niet overgedragen aan de opvolger in de handelszaak 5.4.2 Het onroerend goed is geen eigendom van de overlater 5.4.2.1 De overdracht van huur is niet contractueel verboden 5.4.2.2 De overdracht van huur is contractueel verboden 5.4.2.3 Gevolgen van de overdracht van huur 6 De handelszaak – fiscaal 6.1 Verkoop van de handelszaak 6.1.1 Directe belastingen 6.1.1.1 Stopzettingsmeerwaarden 6.1.1.2 Normaal fiscaal regime 6.1.1.3 Vrijstellingsregime 6.1.1.4 Winsten behaald na de volledige en definitieve stopzetting van de bedrijfsactiviteit 6.1.1.5 Bijzondere aandachtspunten 6.1.2 Indirecte belastingen 6.1.2.1 De overdrager is btw-belastingplichtige zonder recht van aftrek 6.1.2.2 De overdrager is wel een btw-belastingplichtige 6.1.2.3 Bijzondere problemen 6.2 De schenking van de handelszaak 6.2.1 Directe belastingen 6.2.2 Indirecte belastingen
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 7
7
94 95 97 97
99 99 99 101 101 102 103 106 107 107 109 110 110 110 114 118 118 119 121 121 122 122 123 125 128 131 131 134 134 135 137 138 138 138
19/05/14 11:57
8
UW ZAAK VERKOPEN, OVERLATEN OF STOPZETTEN
6.2.2.1 Btw 6.2.2.2 Schenkingsrechten 6.3 De overdracht bij overlijden 6.3.1 Directe belastingen 6.3.2 Indirecte belastingen 6.3.2.1 Btw 6.3.2.2 Successierechten
138 139 139 139 139 139 140
LUIK III: De vennootschap
141
De vennootschap – juridisch 7.1 Overdracht van aandelen 7.1.1 Overdracht van aandelen in een bvba 7.1.1.1 Algemeen 7.1.1.2 Formaliteiten 7.1.1.3 Prijsbepaling van de aandelen 7.1.2 Overdracht van aandelen in een nv 7.1.2.1 Algemeen 7.1.2.2 Beperkingen aan de overdracht 7.1.3 Aandelen zonder stemrecht 7.2 Garanties voor het behoud van de leiding over de vennootschap 7.2.1 bvba 7.2.2 nv 7.3 Verkoop van aandelen 7.3.1 Zuivere verkoop 7.3.2 Verkoop met voorbehoud van vruchtgebruik 7.3.3 Verkoop met kwijtschelding van betaling en verkoop gevolgd door handgift van gelden 7.3.3.1 Verkoop gevolgd door handgift van gelden 7.3.3.2 Verkoop met kwijtschelding van betaling 7.3.4 Opstellen van een contract 7.3.4.1 Geschreven contract 7.3.4.2 Vrijwaring 7.3.4.3 Juist omschrijven 7.3.4.4 Niet-concurrentiebeding 7.3.4.5 Bijzondere modaliteiten 8 De vennootschap – economisch 8.1 Financiering 8.1.1 Probleemstelling 8.1.2 Technieken 8.1.2.1 Het akkoord tussen aandeelhouders 8.1.2.2 De holding 8.1.2.3 Aandelen zonder stemrecht 8.1.2.4 Splitsing
141 142 142 142 144 144 145 145 145 149 151 152 152 153 153 155
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 8
155 156 156 156 156 157 157 158 158 158 158 158 160 160 160 162 162
19/05/14 11:57
INHOUD
9
8.1.2.5 De bedrijfsleidersverzekering 164 8.1.2.6 Management Buy Out (mbo ) 164 9.1 Verkoop van de aandelen 166 9.1.1 Directe belastingen 166 9.1.1.1 Verkoop van aandelen die niet kadert in het normaal beheer van een privévermogen 166 9.1.1.2 Verkoop van een belangrijke deelneming aan een buitenlandse vennootschap 167 9.1.2 Indirecte belastingen 168 9.1.2.1 Btw 168 9.1.2.2 Registratierechten 168 9.2 Schenking van de aandelen 169 9.2.1 Directe belastingen 169 9.2.2 Indirecte belastingen 169 9.3 Overdracht bij overlijden 170 9.3.1 Directe belastingen 170 9.3.2 Indirecte belastingen 170 9.3.3 Bijzondere problemen 171 9.3.3.1 De holdingmaatschappij 171 9.3.3.2 Patrimoniumvennootschap – exploitatievennootschap 171 9.3.4 De (ver)koop van activa van de vennootschap 172 10 OvernameMarkt.be: het overnameplatform waar overlaters én overnemers elkaar ontmoeten 173 10.1 Achtergrond 173 10.2 Concept en doelstelling 174 10.2.1 Wie kan mij helpen bij het overlaten of overnemen van een bedrijf of handelszaak? 175 10.2.2 Hoe ga je tewerk op de site van OvernameMarkt.be? 176 10.3 Gebruiksvoorwaarden 177
DEEL 3: Erfrecht en Vlaams Successierecht
179
Inleiding 181 1 Huwelijksvermogensrecht 1.1 Wettelijk stelsel 1.2 Andere huwelijksvermogensstelsels 1.3 Contractuele wijzigingen van het huwelijksvermogensstelsel 2 De wettelijke erfopvolging 2.1 Wie erft en in welke volgorde? 2.2 Het erfrecht van de langstlevende echtgeno(o)t(e) 2.2.1 Waaruit bestaat de nalatenschap?
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 9
182 183 184 185 187 188 189 191
19/05/14 11:57
10
UW ZAAK VERKOPEN, OVERLATEN OF STOPZETTEN
2.2.2 Wat erft de langstlevende als er kinderen mee-erven? 191 2.2.3 Wat erft de langstlevende samen met broers en zussen van 192 2.2.4 Wat erft de langstlevende als de ouders mee-erven? 192 2.3 Volle eigendom = blote eigendom + vruchtgebruik 192 2.3.1 Concrete voorbeelden 193 3 Voorbehouden en beschikbaar deel 194 3.1 Reservataire erfgenamen 194 3.2 Praktijksituaties 196 3.3 De inkorting 196 3.4 De reserve van de echtgeno(o)t(e) bij huwelijksmoeilijkheden 197 3.5 De langstlevende echtgeno(o)t(e) uit een tweede huwelijk 198 3.6 Mogelijkheden om goederen te verdelen tijdens het leven 199 4 Het testament 199 4.1 Vorm van het testament 200 4.2 Herroepbaar 201 4.3 Het codicil 202 4.4 Legaten 202 5 Schenkingen 203 5.1 Vorm van schenking 203 5.1.1 Schenking bij notariële akte 204 5.1.2 Handgift 204 5.1.3 Bankgift 205 5.2 Schenkingsrecht 206 5.2.1 Registratieformaliteit 206 5.2.2 Gewestmaterie 207 5.2.3 Schenkingsrecht in het Vlaamse Gewest 207 5.2.4 Tarieven schenking onroerende goederen 208 5.2.5 Tarieven schenking roerende goederen 210 5.2.6 Tarieven schenking ondernemingen 211 5.2.7 Progressievoorbehoud 212 6 Enkele bijzonderheden inzake successieplanning 213 6.1 Schenkingen en testamenten met last of onder voorwaarde 213 6.2 Erfstellingen over de hand 213 6.3 Bedongen terugkeer 213 6.4 Restlegaat 214 6.5 Schenking aan toekomstige erfgenamen 214 6.6 Ascendentenverdeling 215 7 Vlaams Successierecht 215 7.1 Erfenissen in rechte lijn, echtgenoten en samenwonenden 216 7.2 Broers en zussen 222 7.3 Tussen ‘anderen’ 222 7.4 Familiale ondernemingen – familiale vennootschappen 223 7.4.1 3%-tarief of 7%-tarief voor familiale ondernemingen of familiale vennootschappen 224
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 10
19/05/14 11:57
INHOUD
11
8 Waardebepaling van het vruchtgebruik 8.1 Vruchtgebruik en blote eigendom 8.2 Waarderingsregels 9 De nalatenschap nader bekeken 9.1 Algemeenheden 9.2 De aangifte van de nalatenschap 9.2.1 Wie en wat? 9.2.2 Waar en wanneer? 9.2.3 Hoe? 9.3 De belangrijkste actiefposten van de nalatenschap 9.3.1 Onroerend goed 9.3.2 Meubelen & huisraad 9.3.3 Roerend goed 9.3.4 De waarde van een handelsfonds 9.4 Het passief van de nalatenschap 9.4.1 Bestaande schulden 9.4.2 Belastingschulden 9.4.3 Andere schulden 9.4.4 Begrafeniskosten 10 Praktische beschikkingen bij een overlijden 10.1 De begrafenis 10.2 Geldzaken – bank 10.3 Weigering nalatenschap 10.4 Termijn van betaling 10.5 Tekortschatting 11 Voorbeeld van aangifte van een nalatenschap 11.1 Aangifte van de nalatenschap 11.2 Berekening van de verschuldigde successierechten in het geschetste voorbeeld 11.3 Noodzakelijke gegevens om een nalatenschap op te maken – een leidraad
230 230 231 232 232 233 233 233 234 234 235 235 235 236 237 237 237 237 238 238 238 238 239 240 241 241 241
Deel 4: Partners van deze uitgave
249
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 11
245 246
19/05/14 11:57
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 12
19/05/14 11:57
13
Woord vooraf
E
lke zelfstandige ondernemer krijgt er op een dag mee te maken: bedrijfsopvolging of bedrijfsovername. Of met andere woorden, de moeilijke vraag naar de toekomst van uw bedrijf, zaak of praktijk. U staat als zaakvoerder, bedrijfsleider of uitoefenaar van een vrij beroep op dat moment voor een aantal cruciale keuzes: uw zaak of praktijk overlaten binnen de familie, binnen de eigen werkomgeving, verkopen aan een ‘buitenstaander’ of zelfs gewoon stopzetten. Welke optie u ook verkiest, onze ervaring heeft alvast geleerd dat een zorgvuldig uitgevoerde voorbereiding essentieel is voor succes! Een geslaagde bedrijfsovername valt of staat met een goede voorbereiding die wel vijf tot zeven jaar kan duren: van uw zaak verkoopsklaar maken tot een geschikte (familiale) opvolger of koper vinden, het onderhandelen over de verkoopprijs tot het afronden van de overdracht. En dan zijn er tijdens het overdrachtsproces nog talloze andere goed doordachte keuzes te maken op fiscaal, juridisch, bedrijfseconomisch en familiaal vlak. Al te vaak wordt de kwestie van opvolging of verkoop van de eigen onderneming vooruitgeschoven en belangrijke beslissingen hierover worden uitgesteld. Dat is ook begrijpelijk omdat de financiële, bedrijfseconomische en fiscale gevolgen voor een ondernemer moeilijk te overzien zijn. Daarbij komt dat in de praktijk psychologische, emotionele en sociale aspecten een grote rol spelen bij een bedrijfsovername. Ook Vlaanderen kan zich niet permitteren dat gezonde bedrijven verdwijnen door problemen met de overdracht. Mislukte bedrijfsoverdrachten resulteren immers in het verlies van banen en zijn bijgevolg schadelijk voor de economische groei. Daarom besteedt de Vlaamse overheid met haar Masterplan voor een geïntegreerd beleid voor opvolging en overname terecht aandacht aan het thema ‘overdracht van ondernemingen’.
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 13
19/05/14 11:57
14
UW ZAAK VERKOPEN, OVERLATEN OF STOPZETTEN
Dit multidisciplinaire handboek, op maat uitgewerkt voor overnemers en overlaters, is een gids in het ingewikkeld financiële, fiscale, juridische, administratieve, bedrijfseconomische en sociale kluwen van uw bedrijfsoverdracht. Het standaardwerk geeft u klaar inzicht in een aantal essentiële facetten van de opvolgings- en overnameproblematiek binnen het (familie)bedrijf. Vooruitziende kandidaat-overlaters en -overnemers, die zich met kennis van zaken willen voorbereiden op een opvolging, een overname of overdracht van hun zaak of praktijk, vinden in deze uitgave een heleboel tips, tal van professionele aanbevelingen, verschillende concrete cijfervoorbeelden en bedrijfstoepassingen. Kortom, een niet te missen werkinstrument voor elke ondernemer of ondernemersadviseur die nu of binnenkort met bedrijfsoverdracht te maken heeft! Hoewel de meest essentiële elementen over bedrijfsopvolging en bedrijfsovername in deze uitgave aan bod komen, zullen er ongetwijfeld nog specifieke vragen opduiken, waarop u in deze gids niet direct een antwoord vindt. Zeker bij het overnemen/overlaten van een zaak zijn professionele bijstand en verdere hulp door deskundigen aangewezen. Voor verder gespecialiseerd advies en begeleiding op maat doet u best een beroep op uw vertrouwde professionele raadgever zoals accountant, belastingconsulent, erkend boekhouder-fiscalist, kmo-adviseur, notaris, advocaat, financiële en andere experten. Ook bij de unizo-, Zenito- en admb-kantoren in uw regio en bij de specifieke kmo-service aangeboden door kbc Bank & Verzekering kan u voor informatie, aangepaste bijstand en deskundig advies terecht. Maak samen met dit handboek gerust gebruik van hun dienstverlening. Een opvolging of overname regelen doet men meestal maar eenmaal in zijn of haar leven! Laat u dus steeds goed voorlichten en begeleiden. Marc Gommers Directeur Integraal vzw www.integraalvzw.be
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 14
19/05/14 11:57
DEEL 1
Stappenplan Bedrijfsoverdracht: wanneer en hoe er aan beginnen? AUTEURS Prof. dr. Eddy Laveren, academic director Jos Thys, manager van het Competence Center voor Familiebedrijven van de Antwerp Management School
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 15
19/05/14 11:57
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 16
19/05/14 11:57
17
Inleiding
E
r zijn talrijke redenen waarom ondernemers de bedrijfsoverdracht uitstellen. De familiale opvolging kan spanningen geven. Ze hebben nog veel plannen met het bedrijf of voelen zich verantwoordelijk tegenover het personeel. Ze identificeren zich zo met hun bedrijf dat ze zich moeilijk een leven zonder kunnen voorstellen. Veel ondernemers weten ook niet hoe er aan te beginnen. Klinkt dit u bekend in de oren? Stel uw vragen voor het te laat is. Een overdracht is een proces van lange adem. Informeer u via websites, informatiesessies, brochures en boeken. De Vlaamse overheid zet met het Agentschap Ondernemen en de via-projecten volop in op het thema van de overdracht van familiebedrijven met als focus de continuïteit van het ondernemen en de tewerkstelling. Zo kan een fundamenteel netwerk binnen onze economie ook voor de volgende generaties volop zijn vruchten blijven dragen. Het Agentschap Ondernemen bracht de belangrijkste elementen van een bedrijfsoverdracht samen in een overzichtelijk stappenplan, een handige leidraad voor elke ondernemer die zijn zaak wil overdragen, via opvolging of overname. De basistekst voor dit hoofdstuk is ontleend aan hun brochure ‘Stappenplan Bedrijfsoverdracht’. Deze brochure maakt deel uit van het Informatiepakket Bedrijfsoverdracht dat u gratis kan aanvragen op de website www.agentschapondernemen. be. Prof. dr. Eddy Laveren en Jos Thys hebben in het Competence Center voor Familie bedrijven van de Antwerp Management School onderzoek gedaan naar het overdrachtstraject bij verschillende succesvolle familiebedrijven in Vlaanderen, in opdracht en met ondersteuning van het Agentschap Ondernemen en Vlaanderen In Actie. De bedrijfsleiders en familieleden hebben hun traject geschetst met de
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 17
19/05/14 11:57
18
UW ZAAK VERKOPEN, OVERLATEN OF STOPZETTEN
hindernissen en aandachtspunten die daarbij kwamen kijken. Hieruit worden lessen getrokken met de bedoeling deze breed toe te passen in de familiebedrijven in Vlaanderen. De uitspraken van familiale bedrijfsleiders komen voort uit dit onderzoek. We danken dan ook Herman Van de Velde (Lingerie Van de Velde), Wouter Torfs (Schoenen Torfs), Bart Claes (jbc), Toon Bossuyt (Boss Paints) en Peter Vyncke (Vyncke Energietechniek) voor hun gewaardeerde medewerking. Om het proces van bedrijfsoverdracht in goede banen te leiden is dit boek tot stand gekomen, dankzij hun steun en medewerking. Deze ondersteuning is van groot belang om families en bedrijfsleiders op weg te zetten in het ganse traject van de overdracht van het bedrijf. Hoe beter de voorbereiding en begeleiding hoe beter en efficiënter het eindresultaat. Gelukkig staat ook hier het Agentschap de ondernemers bij door de ondersteuning van dit traject via de kmo portefeuille. Voor alle info kan je terecht op www.agentschapondernemen.be. Patrick Jordens is de verantwoordelijke en het aanspreekpunt binnen het Agentschap Ondernemen voor dit thema.
– Bedrijfsoverdracht is vooral emotie –
Veel sterke ondernemingen gaan samen met de zaakvoerder op pensioen. Ze doven uit of de overdracht mislukt. Vaak omdat de zaakvoerder niet tijdig dacht aan opvolging of overname, of omdat hij de voorbereiding ervan onderschatte. Een geslaagde overdracht vraagt een grondige voorbereiding en een goede begeleiding. Loslaten is niet eenvoudig, maar hoe eerder u uw opties onderzoekt, hoe groter de kans op een succesvolle overdracht. Op tijd beginnen geeft u meer tijd voor een oplossing op maat. Tijd om de bedrijfsoverdracht van alle kanten te bekijken en alle mogelijkheden te overwegen. Op tijd beginnen zorgt er ook voor dat u mentaal sterk staat aan de startlijn. En het vergroot ook de kans dat uw partner, familie en personeel zich kunnen vinden in het gekozen scenario. Uw grootste troef voor een geslaagde overdracht bestaat er in dat u uw kaarten op tafel legt. Bespreek uw plannen op tijd met alle betrokkenen. Ga een open gesprek aan met uw familie en directe medewerkers en ga de moeilijke thema’s niet uit de weg.
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 18
19/05/14 11:57
stappenplan bedrijfsoverdracht
19
Bedrijfsoverdracht: een complex proces waarin emotie de hoofdrol speelt De overdracht is vaak te veel op de prijs gefocust, waardoor het gesprek vastloopt op punten die niet zo essentieel zijn. Men moet komen tot gelijklopende belangen: wie neemt het bedrijf over en wat gaat hij ermee doen? ‘Bedrijfsoverdracht is voor 80% emotioneel en voor 20% zakelijk’, is een vaak gehoorde uitspraak die goed weergeeft hoe de verhoudingen liggen. Als u op emotioneel vlak de uitdagingen niet uit de weg gaat, volgen de technische oplossingen haast vanzelf. Wie bedrijfsoverdracht zegt denkt vaak aan fiscale aspecten, waardering, financiering, juridische aspecten en due diligence. Deze belangrijke onderwerpen komen echter pas later in het overdrachtsproces aan de orde! Ze worden in deel 2 en deel 3 van dit boek behandeld. De kern van deze bijdrage zit in het begin van het proces van bedrijfsoverdracht. Veel ondernemers zijn slecht voorbereid op de bedrijfsoverdracht en schuiven noodzakelijke beslissingen voor zich uit. Nochtans is het belangrijk eerst de emotionele hindernissen uit de weg te ruimen vooraleer aan technische oplossingen te werken. Uw persoonlijke wensen in kaart brengen en een open gesprek met alle betrokkenen zijn vaak goede eerste stappen. De bedrijfsoverdracht kan in vijf stappen opgedeeld worden: 1. Oriëntatie: er in uw hoofd klaar voor zijn 2. Informatie: u informeren over de verschillende aspecten en overdrachtsscenario’s 3. Voorbereiding: een overdrachtsplan opstellen 4. Uitvoering: het overdrachtsplan uitvoeren 5. Na de overdracht Deel 1 geeft u een schematisch overzicht van de verschillende stappen. In deel 2 behandelen we drie redenen waarom het belangrijk is de voorbereiding van de bedrijfsoverdracht tijdig aan te vatten. Deel 3 somt factoren op die de doorlooptijd van het overdrachtsproces beïnvloeden. Deel 4 ten slotte gaat dieper in op de vijf stappen uit het stappenplan, dat in het eerste hoofdstuk werd voorgesteld.
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 19
19/05/14 11:57
20
UW ZAAK VERKOPEN, OVERLATEN OF STOPZETTEN
10 GEBODEN VOOR DE OPVOLGING IN HET FAMILIEBEDRIJF 1. Stippel tijdig een opvolgingstraject uit Opvolging is een proces bestaande uit een voorbereidings-, een opvolgingsen een post-opvolgingsfase. Het ganse traject neemt minstens vijf tot tien jaar in beslag. 2. Werk met een goed doordacht stappenplan Hierbij wordt een tijdlijn uitgetekend en worden de verschillende stappen ingepland. Beide generaties spreken af wanneer welke verantwoordelijkheden worden overgedragen zodat dit goed kan verlopen. De nieuwe generatie kan zich voorbereiden en vormen. De vorige generatie kan stapsgewijs de taken doorgeven. Dit geeft stabiliteit voor het bedrijf en ook voor de familieleden. 3. Maak een strategisch plan voor het bedrijf Op basis van een analyse van de markt, de klanten, de leveranciers, de overheid, het personeel en andere stakeholders kunnen de sterkten en zwakten worden gedetecteerd alsook de risico’s en de nieuwe mogelijkheden voor de toekomst waar het bedrijf zich zal moeten op focussen om verder te groeien en te bloeien. 4. Schenk voldoende aandacht aan de financiële en de juridisch-fiscale aspecten Het is zeer belangrijk om met de juiste structuren en een goede financiering deze overdracht te doen. Ze moeten de financiële slagkracht en de verdere uitbouw van de bedrijven mogelijk maken. 5. Betrek de kinderen reeds op jonge leeftijd bij de werking van het familiebedrijf De volgende generatie staat in voor de continuïteit van de familie en van de familiewaarden. 6. Voorzie gepaste governance-structuren Een goed werkende raad van bestuur en eventueel een raad van advies met een of meerdere externen, die regelmatig samenkomt met een duidelijke agenda en waarbij de raadsleden voldoende tijd spenderen aan de voorbereiding van de vergaderingen. De code Buysse raadt aan dat de voorzitter van de raad van bestuur bij voorkeur iemand anders is dan de persoon die het dagelijks bestuur van het familiebedrijf waarneemt.
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 20
19/05/14 11:57
stappenplan bedrijfsoverdracht
21
7. Denk aan opleiding en competentiemanagement Ontwikkel ondernemingstalent bij de potentiĂŤle opvolgers en zorg voor teammanagement binnen het familiebedrijf. 8. Zorg voor professioneel advies en een goede externe begeleiding bij het opvolgingsproces Specialisten kan men zoeken met de hulp van de accountant, de bedrijfsrevisor, de advocaat of de notaris. Specialisten kunnen met kennis van zaken het geheel begeleiden. Dank zij een goede introductie kunnen zij reeds heel wat informatie en gegevens bekomen van de vaste medewerkers die in het bedrijf aanwezig zijn. Via collega-bedrijfsleiders kan men eveneens namen van geschikte personen bekomen. 9. Koppel aan een gepaste overdracht van de leiding ook een correcte regeling van de eigendom Ook de overdracht van eigendom kan conflicten veroorzaken. Bij een eigendomsoverdracht dient een evenwicht te worden gezocht tussen een gelijke behandeling van de kinderen, een gepaste verdeling van de zeggenschap en de bestuurbaarheid. 10. Zorg voor een goede communicatie en goede afspraken Ook hier geldt: problemen kan men beter voorkomen dan genezen! Deze 10 geboden zullen de leidraad zijn voor het nu volgende vijfstappenplan. Zij moeten ook uw leidraad zijn gedurende uw ganse traject! Bron: Prof. dr. Eddy Laveren en Jos Thys, Competence Center Familiebedrijven Antwerp Management School.
UW ZAAK VERKOPEN-press.indd 21
19/05/14 11:57