Hoofdstuk 2 – Publiekgerichtheid

HOOFDSTUK

9006104608_bw.indb 33

2

PUBLIEKGERICHTHEID

04-03-2008 12:41:57

34

HOOFDSTUK

2

PUBLIEKGERICHTHEID

2 Publiekgerichtheid Wie schrijft, wil gelezen worden. Wie spreekt, wil gehoord worden.

Alles wat iemand zegt of schrijft, is voor een ander bestemd. Je zegt iets tegen een ander, je schrijft iets aan een ander. Soms gaat het om één persoon, vaak gaat het om een grotere groep. Meestal roep je niet zomaar wat, je wilt iets bereiken met je boodschap. Om dat doel te bereiken moet je spreek- of schrijftekst (je boodschap) altijd op je publiek zijn afgestemd.

2.1 Publiek Publiekgericht spreken of schrijven betekent dat je je publiek zo goed mogelijk moet kennen. Je kunt dus stellen: iedere spreker/schrijver moet proberen zich een zo nauwkeurig mogelijk beeld van zijn publiek te vormen.

Kranten en tijdschriften weten dat. In handboeken voor journalisten wordt in zo’n geval gesproken van de ‘ijkpersoon’: een denkbeeldige figuur die model staat voor alle lezers van dat dagblad of dat tijdschrift. Bij het schrijven van hun stukken richten de journalisten zich dus in gedachten op die ‘ijkpersoon’: als die het interessant zal vinden, als die het zal begrijpen, is het een goed stuk. Als je een presentatie moet houden of een betoog moet schrijven, zou je ook een ijkpersoon in gedachten moeten nemen.

2.2 Een uitgewerkt voorbeeld In de volgende drie krantenartikelen kun je zien hoe journalisten in hun berichtgeving heel duidelijk rekening houden met hun publiek, de lezers van hun krant. Ze gaan bijvoorbeeld na wat de voorkennis is van die lezers, wat interessant is voor hun lezers en ze proberen hun tekst zo duidelijk mogelijk op te bouwen. Hoofdzaken moeten goed opvallen.

Voorbeeld 1

Kalsbeek staat billenkoek toe 1

5

2

10

Van onze parlementaire redactie DEN HAAG – Billenkoek mag van het kabinet. Als het maar gaat om een opvoedkundig pak slaag. Een kind een klap geven om het te corrigeren is nog geen kindermishandeling. Een wettelijk verbod op billenkoek zien de staatssecretarissen Vliegenthart (Welzijn) en Kalsbeek (Justitie) daarom niet zitten.

Volgens Kalsbeek heeft de overheid helemaal niets te maken met een beslissing van ouders om hun kind een ‘fysieke correctie’ of een ‘fysieke bestraffing’ te geven. ‘Bijvoorbeeld als je kind in de supermarkt alle soep uit het rek trekt, terwijl je zelf op zoek bent naar de vermicelli’, zo beschreef staatssecretaris Kalsbeek (Justitie) het in haar ogen

9006104608_bw.indb 34

15

3

4

20

5

25

rechtvaardig gebruik van ‘twee of drie klappen op de luiers’.

De Tweede Kamer denkt echter dat het misschien wel goed is om een wettelijk verbod in te stellen op het slaan van kinderen, ook als het niet direct gaat om mishandeling.

Volgens het PvdA-kamerlid Arib gaat er een preventieve werking uit van een wettelijk verbod op klappen uitdelen. Dat zou blijken uit een onderzoek van andere Europese landen die een dergelijk verbod wel kennen.

Arib is ook tegen een opvoedkundig pak slaag.

Zij denkt dat een verbod op slaan ertoe zou kunnen leiden dat er uiteindelijk minder kinderen worden mishandeld, omdat de drempel hoger wordt gelegd.

04-03-2008 12:41:58

3535

30

6

35

Nu zijn dat er jaarlijks tussen de 50.000 en 80.000.

Tussen de 40 en 50 kinderen overleven de mishandeling niet. ‘Er is geen wet die fysiek straffen verbiedt. Het kabinet doet dit af als symboolwetgeving, maar dat is te kort door de bocht. Je geeft als overheid dan juist aan dat je slaan afkeurt’, aldus het PvdA-kamerlid.

Vliegenthart en Kalsbeek zegden de Tweede Kamer toe te zullen onderzoeken waar de grens

40

ligt tussen wat wel en niet kan als het gaat om fysiek straffen. Een wettelijk verbod gaat de bewindsvrouwen te ver. Kindermishandeling is strafbaar en dat staat ook duidelijk in het Wetboek van Strafrecht. Er moet dan sprake zijn van letsel. PvdA, D66 en SP vinden echter dat nader onderzoek nodig is omdat er een schemergebied zit tussen straf en kindermishandeling.

De Telegraaf

Wat valt op?

• De vele herhalingen: de hoofdzaken worden minstens twee keer genoemd.

• De opmaak: afwisseling tussen normaal en vet gedrukt.

• Het gebruik van ‘aansprekende’ woorden: billenkoek.

• De nadruk valt op wat verschillende politieke partijen vinden.

• De staatssecretaris wordt geciteerd, met een aansprekend voorbeeld.

• Slordige formuleringen: de drempel wordt hoger gelegd (= wordt verhoogd), bijvoorbeeld, maar vooral ook de laatste zin.

Voorbeeld 2

‘Wettelijk verbod op slaan niet zinvol’ 1

5

2

10

3

15

20

4

25

Rijswijk (ANP) – Het is niet zinvol om het slaan van kinderen te criminaliseren door een wettelijk verbod in te voeren. Volgens de Raad voor de Kinderbescherming moeten ouders en opvoeders op een andere manier worden overtuigd dat het geen zin heeft geweld te gebruiken in de opvoeding.

‘Het is nuttiger om door opvoedingsondersteuning en voorlichting aan de ouders duidelijk te maken waar de grenzen liggen’, aldus J. van Leeuwen, landelijk projectleider preventie bij de Raad voor de Kinderbescherming. ‘Er moet een landelijke norm komen die ouders ervan weerhoudt geweld te gebruiken tegen kinderen. Maar in een wettelijk verbod gelooft niemand.’

De discussie over de grens bij het slaan van kinderen laaide dinsdag op in de Tweede Kamer. Het kabinet wil geen wettelijk verbod, maar is wel bereid te onderzoeken wat wel en niet meer kan.

Volgens staatssecretaris Kalsbeek van Justitie is er een grens tussen een ‘corrigerende tik’, een fysieke afstraffing en mishandeling.

Volgens Van Leeuwen is het absoluut niet nodig een kind door slaan terecht te wijzen. ‘Ouders slaan vaak uit onmacht. Maar ze kunnen een kind ook iets aanleren of disciplineren zonder fysiek geweld te gebruiken.’

9006104608_bw.indb 35

5

30

6 35

7 40

8 45

Veel ouders durven volgens hem niet om hulp te vragen. ‘Het is veel simpeler om naar de huisarts te gaan als je een gebroken enkel hebt dan wanneer je problemen hebt met het opvoeden van je kind.

Ouders hebben vaak het gevoel dat ze falen. Maar het is helemaal geen schande om om hulp te vragen.’

De Advies & Meldpunten Kindermishandeling (AMK) hebben het vorig jaar opnieuw drukker gekregen, bleek uit hun jaarverslag. In 2001 zijn er 22.871 contacten geweest. Dat is een stijging van 7,2 procent vergeleken met 2000.

Het is onduidelijk of er sprake is van een toename van het aantal mishandelde kinderen. Mogelijk is er een grotere bereidheid kindermishandeling te melden. De AMK schat dat er jaarlijks 60.000 kinderen in Nederland worden mishandeld.

G. van Harten, directeur van het meldpunt Arnhem, pleitte woensdag in het televisieprogramma 2 Vandaag voor een grootschalig onderzoek naar de aard en de omvang van kindermishandeling in Nederland. Het Tweede Kamerlid Arib (PvdA) vindt dat er een wettelijk verbod op het slaan van kinderen moet komen.

Reformatorisch Dagblad, interneteditie

04-03-2008 12:41:59

HOOFDSTUK

36

2

PUBLIEKGERICHTHEID Wat valt op?

• De rustiger vormgeving.

• Geen herhalingen.

• Veel achtergrondinformatie.

• Een zakelijker berichtgeving, met neutrale woordkeus.

Voorbeeld 3

‘Verbod op slaan kinderen onzinnig’ 1

5

AMSTERDAM – Het is niet zinvol om het slaan 2 van kinderen te criminaliseren door een wettelijk verbod in te voeren. Volgens de Raad voor de Kinderbescherming moeten ouders en opvoeders op een andere manier worden overtuigd dat het geen zin heeft geweld te gebruiken in de opvoeding.

10

‘Het is nuttiger om door opvoedondersteuning en voorlichting aan de ouders duidelijk te maken waar de grenzen liggen’, aldus J. van Leeuwen, landelijk projectleider preventie bij de Raad voor de Kinderbescherming.

Spits

Wat valt op?

• De zakelijke stijl.

• Er wordt niet naar de politieke situatie verwezen.

• Geen achtergrondinformatie.

• De kortheid van het bericht.

Voorbeeld 4

‘Liever een klap dan wekenlang gepreek’ 1

2 5

3 10

4 15

20

Door Dénis van Vliet 5 Het kabinet laat onderzoeken hoe hard je je kind mag slaan. Absurd, vinden deskundigen, maar wat vinden zij van het uitdelen van een tik?

ROTTERDAM – Moet er nu wel of niet een verbod komen op billenkoek? Hoe sterk de meningen ook uiteenlopen, de deskundigen zijn het erover eens 6 dat onderzoeken hoe hard je je kind mag slaan, gedoemd is te mislukken.

De staatssecretarissen Vliegenthart (Welzijn) en Kalsbeek (Justitie) hopen met de uitkomsten een scheidslijn te trekken tussen wat wel en niet kan.

Zij voelen niets voor een verbod op fysieke straffen.

Dat is maar goed ook, vindt pedagoog dr. P. van der Ploeg van de Universiteit van Utrecht. Volgens 7 hem wordt alleen naar de klap gekeken en niet naar de context waarin hij wordt gegeven. ‘Een tik moet kunnen, zolang maar duidelijk is waarom hij wordt uitgedeeld. Zo niet, dan is er sprake van kindermishandeling.’

9006104608_bw.indb 36

25

30

35

40

Een verbod op billenkoek ziet ook Van der Ploeg niet zitten. Al was het alleen maar omdat de controle op de naleving van zo’n verbod onmogelijk is. ‘Moet je in elke huiskamer een mannetje van de BVD plaatsen? Dat gaat niet. Het zou dus symboolwetgeving zijn.’

Beweringen als zou een pak slaag kinderen voor het leven tekenen, vindt Van der Ploeg onzin.

‘Toen ik als kind thuiskwam met een slecht rapport kreeg ik een optater. Fijn, dacht ik. Liever een klap dan wekenlang gepreek. Niemand houdt van een pak slaag een trauma over. Gelukkig maar, anders zouden de meeste veertigers nu bij de psychiater lopen. We moeten niet al te voorzichtig omgaan met kinderen, vind ik.’

G. van Harten van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) in Gelderland is het niet met hem eens. Hij bepleit een algeheel verbod op fysieke bestraffingen. ‘Slaan hoort niet in de opvoeding, zo simpel is dat. Natuurlijk kan het voorkomen dat een ouder uit onmacht een tik

04-03-2008 12:42:00

3737

8

45

50

uitdeelt en natuurlijk ben je dan niet meteen een kindermishandelaar. Maar helaas gaat het vaak van kwaad tot erger.’

Van Harten krijgt tot nu toe weinig bijval. Zelfs de Raad voor de Kinderbescherming voelt weinig voor een wettelijk verbod op fysieke correcties.

‘Het is nuttiger om door opvoedingsondersteuning en voorlichting aan de ouders duidelijk te maken waar de grenzen liggen. Er moet een landelijke norm komen die ouders ervan weerhoudt geweld te

9

55

60

gebruiken tegen kinderen. In een wettelijk verbod gelooft niemand’, aldus J. van Leeuwen namens de raad.

Van der Ploeg zucht: ‘Een corrigerende tik is niets meer of minder dan een menselijke reactie. Stel: uw zoon steekt het haar van zijn broertje in brand.

Terwijl u staat te blussen, kijkt hij lachend toe.

Moet je hem dan kalmpjes vertellen dat hij dat niet had moeten doen? Natuurlijk niet.’

Algemeen Dagblad

Wat valt op?

• Het onderwerp wordt van verschillende kanten belicht.

• De journalist citeert veel.

• In woordkeus en in citaten probeert hij humoristisch te zijn.

• Er wordt niet verwezen naar de mening van politieke partijen.

Een vergelijking van deze vier voorbeelden maakt duidelijk dat de journalisten verschillend publiek voor ogen hadden.

De journalist van Spits dacht aan de haastige treinreiziger, alleen geïnteresseerd in hoofdzaken.

De journalist van het Reformatorisch Dagblad had een lezer voor ogen die vooral ook belangstelling heeft voor feitelijke achtergrondinformatie.

De journalist van het Algemeen Dagblad wilde de zaak van verschillende kanten laten zien, maar hij wilde er wel een makkelijk leesbaar en snel aansprekend stuk van maken. Zo’n lezer had hij blijkbaar voor ogen.

De journalist van De Telegraaf wist dat zijn lezers geïnteresseerd waren in politiek, herhaling van hoofdzaken op prijs stelden, geen feitelijke achtergrondinformatie wensten en een prettig leesbaar stuk in hun krant wilden.

2.3 Soorten publiek We kunnen vier soorten publiek onderscheiden: Een individu (je weet wie het is)

Een groep

Bepaald (met duidelijke kenmerken)

Je kent de persoon goed. Bijvoorbeeld je vriend, je oma …

Je kent de groep. Bijvoorbeeld de leerlingen uit de examenklassen, de leden van de volleybalvereniging …

Onbepaald (met vage, onduidelijke kenmerken)

Je kent (meestal) niet de persoon, maar wel zijn of haar functie.

Bijvoorbeeld de voorlichter van een bedrijf, de wethouder …

De groep is te groot om veel gemeenschappelijke kenmerken te hebben.

Bijvoorbeeld jongeren, inwoners van Flevoland …

Bij het spreken of schrijven houd je steeds rekening met het soort publiek. Je spreekt de ene groep anders aan dan de andere: je toon is anders, je houdt rekening met wat al bekend is, je past je taalgebruik aan.

9006104608_bw.indb 37

04-03-2008 12:42:00

38

HOOFDSTUK

2

PUBLIEKGERICHTHEID

2.4 Een beeld van je publiek Voor je gaat schrijven of voor je je presentatie gaat voorbereiden, vorm je je een beeld van je publiek; de mensen voor wie je schrijft of die je toespreekt.

Dat kun je doen aan de hand van de volgende vragen.

Kernwoord

Hoofdvraag

Vinden

Hoe staan ze tegenover het onderwerp? Zijn ze ge誰nteresseerd?

Moeten ze er al bij voorbaat niets van hebben?

Staan ze er neutraal tegenover?

Weten

Wat weten ze al van het onderwerp?

Hebben ze veel of weinig voorkennis?

Willen

Welke informatie willen ze?

Willen ze alleen de belangrijkste zaken (de hoofdlijnen)?

Willen ze achtergronden?

Willen ze verschillende meningen?

Kunnen

Wat is hun niveau?

Kunnen ze lange zinnen aan?

Begrijpen ze moeilijk taalgebruik?

Kunnen ze lange uiteenzettingen volgen?

Voorbeelden van deelvragen

2.5 Je eigen doel Wie een tekst schrijft of een presentatie voorbereidt, richt zich op zijn publiek.

Daarmee heeft hij een doel voor ogen: hij wil namelijk dat zijn boodschap overkomt bij dat publiek. Je wilt bijvoorbeeld je klasgenoten waarschuwen voor de gevaren van alcohol. Of je wilt een wethouder ervan overtuigen dat er meer aandacht moet komen voor de verkeersveiligheid bij het zwembad. Als je je niet verdiept in de interesses van je klasgenoten of in de positie en de portefeuille van de wethouder, is je kans op succes klein: je boodschap komt niet over, je bereikt je doel niet.

9006104608_bw.indb 38

04-03-2008 12:42:06

3939

Publiekgerichtheid heeft te maken met vier kernbeslissingen die rechtstreeks met je eigen doel verband houden: 1 2 3 4

1 2

1 2

Tegen wie ga ik iets zeggen? Met andere woorden: wie is je publiek (paragraaf 2.3 en 2.4)?

Wat wil ik bereiken? Met andere woorden: wat is je spreek- of schrijfdoel (paragraaf 2.5, hoofdstuk 3)?

Waarover ga ik iets zeggen? Met andere woorden: wat is het onderwerp, wat is de inhoud (paragraaf 2.6)?

Welke vorm kies ik? Met andere woorden: wat is je medium, je communicatiemiddel (paragraaf 2.7)?

Voorbeeld Je wilt een fanclub oprichten voor jouw favoriete band. Je hebt dan al twee beslissingen genomen: Je weet wat je onderwerp is: de fanclub.

Je weet wat je (spreek- of schrijf)doel is: medestanders vinden, dus je publiek overtuigen.

Je moet dan nog twee beslissingen nemen: Wie wil je daarvoor benaderen, dus: wie is je publiek?

Wat is daarvoor het beste medium: een oproep op het publicatiebord of op internet, een toespraak in de kantine, een gesprekje in de disco?

2.6 Publiek en inhoud Over hoe je je onderwerp bepaalt en hoe je je stof afbakent, kun je informatie vinden in paragraaf 1.1 en 1.2.

Van belang voor de publiekgerichtheid is natuurlijk ook de inhoud (paragraaf 2.6.1).

Bovendien bevorderen een juiste dosering van de informatie (paragraaf 2.6.2) en een goede opbouw (paragraaf 2.6.3) ook de mate van publiekgerichtheid.

2.6.1 1 2 3 4

Inhoud

Om publiekgericht te zijn, moet de inhoud van een tekst: aansluiten bij het niveau van de lezer of toehoorder uitnodigend zijn interessant en boeiend zijn betrouwbaar zijn.

Niveau (begrijpelijkheid) De lezer of de luisteraar moet de tekst kunnen begrijpen: het onderwerp moet geschikt zijn voor de doelgroep. Aan jonge kinderen vertel je over andere onderwerpen dan aan leerlingen uit 6 gymnasium. Het onderwerp moet dus passen bij het publiek, anders word je niet gelezen of lopen de luisteraars weg.

9006104608_bw.indb 39

04-03-2008 12:42:06

40

HOOFDSTUK

2

PUBLIEKGERICHTHEID Uitnodigend Je tekst moet opvallen. In de veelheid van teksten die over de lezer of luisteraar wordt uitgestrooid, moet die van jou voldoende uitnodigend zijn. Daar zijn verschillende middelen voor. Bijvoorbeeld: • een pakkend begin bedenken (paragraaf 4.3.3) • een opvallende vormgeving kiezen • een opvallende titel of ondertitel kiezen • een uitdagende lead schrijven • een opvallend gedrukt (cursief of vet) grapje of verhaaltje plaats geven.

Aantrekkelijkheid (voldoende nieuwswaarde, boeiend, interessant) Als een tekst saai van toon en stijl is of omslachtig geschreven, zal het publiek gauw afhaken. Saaiheid kan niet alleen worden veroorzaakt door een droge en omslachtige stijl, maar ook door de inhoud. De schrijver moet iets nieuws vertellen of op een nieuwe manier over een onderwerp schrijven. Dit geldt ook voor een spreker die niets nieuws te melden heeft of niet boeiend kan vertellen: de gedachten van de luisteraar dwalen af, hij kijkt naar buiten of hij zapt naar een ander kanaal.

Zorg voor afwisseling. Wie alleen maar zakelijke informatie geeft, nooit een aansprekend voorbeeld gebruikt, houdt onvoldoende rekening met zijn publiek.

Betrouwbaarheid Het publiek moet de indruk hebben dat de tekst betrouwbaar is. Je tekst wordt betrouwbaarder als je veel (controleerbare) feiten noemt. De betrouwbaarheid wordt verhoogd als je ook je bronnen noemt en dus aangeeft hoe je aan die feiten komt. Als je maar één kant van de zaak belicht, is je tekst minder betrouwbaar dan wanneer je ook andere opvattingen of andere mogelijkheden laat zien. Je publiek moet niet de indruk krijgen dat je iets verzwijgt.

In betogen en beschouwingen (paragraaf 3.7 en 3.8) kun je de betrouwbaarheid verhogen door je meningen te ondersteunen met steekhoudende argumenten. In dit soort teksten vergroot je de betrouwbaarheid als je eerst de mening van de tegenstander naar voren brengt en die vervolgens gaat weerleggen.

Maak duidelijk of je een feit weergeeft (‘Nu is het zo dat …’) of dat het om een persoonlijke mening gaat (‘Ik vind dat …’). Ook daardoor vergroot je de betrouwbaarheid (zie paragraaf 6.6 en 7.1).

2.6.2

Dosering van informatie

2.6.3

Opbouw

9006104608_bw.indb 40

Nieuwe informatie moet goed gedoseerd zijn en aansluiten bij de kennis van de lezer of toehoorder. Als je veel informatie aanbiedt over hetzelfde onderwerp, maakt dit je tekst moeilijker. Het verspreiden van informatie over verschillende alinea’s (één nieuw element per alinea) en het toevoegen van voorbeelden en toelichtingen vergemakkelijkt het lezen en luisteren.

Probeer altijd in te schatten welke voorkennis je publiek heeft over het betreffende onderwerp. Denk je dat er weinig voorkennis is, dan begin je op een eenvoudig niveau. Bovendien gebruik je dan zo begrijpelijk mogelijke taal en licht je eventuele vaktermen toe. Als spreker let je op je toehoorders: aan het (non-verbaal) gedrag kun je zien of je aansluit bij je publiek.

Je moet zorgen dat je tekst een overzichtelijke opbouw heeft: een opbouw in inleiding, middenstuk en slot (zie paragraaf 4.3). Ook moet je tekst in alinea’s zijn ingedeeld, elk met een duidelijke kernzin (zie paragraaf 4.1).

04-03-2008 12:42:08

4141

Wat je wilt vertellen, moet op een logische manier en in een logische volgorde worden aangeboden. Maak daarom altijd eerst een schrijf- of spreekplan (zie paragraaf 1.5.2).

Een lange geschreven tekst wordt overzichtelijker en aantrekkelijker door het gebruik van tussenkopjes. In een gesproken tekst kun je ook tussenkopjes gebruiken: aan het begin noem je de onderdelen van je presentatie, als je bij een nieuw onderwerp bent aangekomen, kondig je dat aan (zie paragraaf 8.1). Voor tekstsoorten als brieven, folders en dergelijke gelden eigen opbouwregels (zie daarvoor paragraaf 3.11.2).

2.7 Publiek en keuze van het medium Een volgende beslissing betreft het communicatiemiddel, ook wel het medium genoemd. Daarbij moet je eerst vaststellen of je voor een mondelinge of voor een schriftelijke boodschap moet kiezen.

Mondeling Een mondelinge overdracht van je boodschap heeft één groot voordeel: je ziet meteen hoe je publiek reageert en je kunt daarop inspelen. Als iets niet duidelijk blijkt te zijn, kun je onmiddellijk met nog een voorbeeld komen. Als je ziet dat je argumentatie niet overtuigt, kun je nieuwe argumenten, als je die nog achter de hand hebt, toevoegen. Soms merk je dat je te hoog hebt ingezet: je toon schrikt je publiek af, bijvoorbeeld. Dan kun je met een paar relativerende opmerkingen of met een klein grapje nog proberen de zaak te redden.

1 2 3 4 5 6 7 8

De belangrijkste vormen van mondelinge communicatie zijn: een presentatie een persoonlijk gesprek een zakelijk gesprek een persoonlijk telefoongesprek een zakelijk telefoongesprek een discussie een debat een vergadering.

Bij de presentatie heb je de gang van zaken voor het grootste deel zelf in de hand, omdat je publiek voornamelijk toehoorder is. Bij alle andere vormen speelt je publiek een actieve rol en heeft het dus meer invloed.

Schriftelijk Het antwoord op de vraag: ‘Welk schriftelijk medium zal ik gebruiken?’ is afhankelijk van het doel van je tekst, de soort tekst (zie het overzicht in paragraaf 3.3) en het publiek dat je voor ogen hebt. Als je een fanclub wilt oprichten, is het handig zo veel mogelijk fans te bereiken. Je kunt bijvoorbeeld een affiche ophangen bij een concert, maar je kunt ook op internet een oproep plaatsen. Als je het niet eens bent met de Haagse bewindvoerders ten aanzien van hun visie op de dierenbescherming, dan is een ingezonden brief in een landelijke krant misschien geschikter.

9006104608_bw.indb 41

04-03-2008 12:42:11

42

HOOFDSTUK

2

PUBLIEKGERICHTHEID Via de gedrukte media is het mogelijk frequent grote groepen te bereiken. Een dagblad verschijnt iedere dag en bericht vooral over zeer actuele zaken, die echter de volgende dag achterhaald kunnen zijn (‘oud nieuws’). Als iets niet klopt, is een eventuele aanvulling of verduidelijking ook heel snel bij het publiek.

Weekbladen en maandbladen blijven wat langer actueel. De artikelen zijn vaak langer en bevatten soms ook meer achtergrondinformatie. De verschijningsfrequentie heeft dus invloed op actualiteit, diepgang en lengte.

Andere schriftelijke media met een eigen publiek zijn folders, brochures, affiches, verenigingsbladen, e-mail, internetpublicaties (weblog), brieven enzovoort.

Heel globaal zou je de volgende indeling kunnen hanteren.

Medium

Ongericht, bedoeld voor iedereen

Gericht, bedoeld voor een min of meer beperkt publiek

Affiche

Bijvoorbeeld aan de lantaarnpalen langs de hoofdstraten.

Alleen op bepaalde plaatsen, bijvoorbeeld scholen, in theaters, bij het arbeidsbureau.

Folder/flyer

Huis aan huis bezorgd, op straat uitgedeeld.

Geadresseerd, of alleen in bepaalde wijken bezorgd; alleen aan een beperkt aantal mensen uitgedeeld.

Krant

Advertentieblad, huis-aan-huisblad, de gratis kranten op het station.

Via abonnementen of via verkoop in de kiosk. Daarbij kun je onderscheid maken tussen landelijke en regionale kranten.

Weekblad

Advertentieblad.

Via abonnementen of verkoop in de kiosk.

Daarbij kun je onderscheid maken tussen opinieweekbladen als HP/De Tijd, Vrij Nederland en publiekstijdschriften als Nieuwe Revu, Libelle.

Tijdschrift

Voor een groot publiek, bijvoorbeeld de Kampioen.

Voor een geselecteerd publiek. Daarbij kun je onderscheid maken tussen echte vaktijdschriften, bijvoorbeeld Nederlandse letterkunde, en tijdschriften voor een groter publiek, bijvoorbeeld PCmagazine.

Internet

Homepages, banners, links, weblog.

Mailinglists, nieuwsbrieven, platforms.

2.8 Publiek en taal/toon

1 2 3 4 5

9006104608_bw.indb 42

In paragraaf 2.5 en vooral ook in hoofdstuk 3 (in paragraaf 3.1), bespreken we de tekstdoelen.

Het tekstdoel en je beeld van het publiek bepalen samen taal en toon van de tekst.

We onderscheiden de volgende tekstdoelen: Informeren – je doet een mededeling, legt iets uit.

Overtuigen – je probeert iemand over te halen jouw standpunt te delen.

Activeren – je probeert iemand over te halen om iets te gaan doen.

Beschouwen – je probeert een onderwerp (of een probleem) van meer dan een kant te bekijken.

Amuseren – je wilt iemand gewoon iets leuks vertellen.

04-03-2008 12:42:12

4343

Een schrijver of spreker bereikt zijn doel beter als zijn tekst qua taalgebruik, toon en presentatie aansluit bij het beoogde publiek. Belangrijk is dus: • Je taalgebruik (paragraaf 2.8.1) • Je toon (paragraaf 2.8.2) • De vorm van je presentatie (paragraaf 2.8.3).

2.8.1

1 2 3 4

Taalgebruik

Het spreekt vanzelf dat je je taalgebruik aanpast aan je publiek. In een vakblad gebruik je andere woorden dan in het huis-aan-huisblad. En als je afstudeert aan de universiteit gebruik je in je presentatie abstractere woorden dan in een presentatie voor het grote publiek.

Bij je taalgebruik spelen de volgende elementen een rol: woordkeus figuurlijk taalgebruik zinsbouw ingewikkelde, abstracte formuleringen.

In hoofdstuk 9 vind je veel meer informatie over woordkeus en taalverzorging en ook veel meer voorbeelden dan hier. Raadpleeg dus steeds dat hoofdstuk!

Woordkeus Een tekst met algemeen bekende woorden is voor de lezer of luisteraar prettiger dan een tekst met veel lastige, abstracte termen. Dat betekent natuurlijk niet dat je alleen maar eenvoudige woorden zou mogen of kunnen gebruiken. Probeer zo veel mogelijk variatie in je woordkeus aan te brengen.

Wees vooral voorzichtig met inhoudsloze woorden, zogenaamde ‘containerwoorden’ (zoals ‘in feite’, ‘het gebeuren’), die eigenlijk niets betekenen en overal kunnen worden gebruikt. Vaktermen maken een tekst vaak moeilijk te begrijpen. Wees er voorzichtig mee en leg ze vooraf uit.

Voorbeeld

Vage woorden

‘Ergens ben ik het wel met je eens.’

Beter is: ‘Ik ben het grotendeels met je eens als je zegt dat …’

Vaktermen

‘Wij adviseren u intramurale zorg.’

Beter is: ‘U kunt beter opgenomen worden in een verpleeghuis.’

9006104608_bw.indb 43

04-03-2008 12:42:17

44

HOOFDSTUK

2

PUBLIEKGERICHTHEID Figuurlijk taalgebruik Niet iedereen begrijpt onmiddellijk dat iets figuurlijk gebruikt is. Wie veel figuurlijk taalgebruik toepast, maakt het de lezers of luisteraars daarom extra moeilijk.

Figuurlijk taalgebruik vind je bijvoorbeeld in veelgebruikte uitdrukkingen als: geen peil kunnen trekken op; gevoelens losmaken; munt uit iets slaan; te kort door de bocht en herinneringen wakker roepen.

Voorbeeld

Het voorgerecht van een dag natuurbeleving in eigen land is al veelbelovend. Aan de zuidkust van Schouwen-Duiveland, zo ter hoogte van de Flauwers Inlagen, roezemoest op verlaten landbouwgrond een melange van brandganzen en rotganzen.

NRC Handelsblad

In plaats van ‘voorgerecht’, kun je ook gewoon zeggen: de dag begon meteen al prachtig. In plaats van ‘roezemoest’ zou kunnen staan: maken zachte geluiden.

Een ‘melange’ betekent natuurlijk dat de twee soorten door elkaar lopen.

Zinsbouw Het valt niet mee om een tekst met lange, ingewikkelde zinnen meteen te begrijpen. Vooral lange zinnen waarin veel bijzinnen zijn verwerkt, lezen moeizaam.

Voorbeeld 1: ingewikkelde zinnen De regel dat je niet met je handen aan het eten mag zitten, iets wat geassocieerd wordt met de wilde middeleeuwen, en dat is toch een tijd die we al lang, althans geestelijk, achter ons hebben gelaten, is nog niet zo heel oud en geldt niet voor alles: wild mag je ondanks het verbod met je handen eten en je boterham ook.

Beter is bijvoorbeeld: Met je handen eten wordt geassocieerd met de middeleeuwen. Dat is een tijd die we al lang achter ons hebben gelaten, in elk geval geestelijk. De regel dat je niet met je handen aan het eten mag zitten, is nog niet zo heel oud. De regel geldt ook niet voor alles: wild mag je ondanks het verbod met je handen eten en je boterham ook.

Voorbeeld 2: veel te lange zinnen Voor onze tweede werkgroep waren we ingedeeld bij ‘Gevaarlijke tendensen op het sportveld’, maar we kregen een jongeman in een veel te net pak voor iemand van zijn leeftijd en hij ging ons vertellen over een voorval bij ‘All you need is love’, waarbij degene die Robert ten Brink geschreven had, niet gekozen werd door de partner van zijn of haar dromen en vervolgens eiste dat het programma niet werd uitgezonden.

9006104608_bw.indb 44

04-03-2008 12:42:17

4545

Beter is bijvoorbeeld: Voor onze tweede werkgroep waren we ingedeeld bij ‘Gevaarlijke tendensen op het sportveld’. Helaas, we kregen daar een jongeman in een veel te net pak voor zijn leeftijd, die ons ging vertellen over een voorval bij ‘All you need is love’. Dat ging over een persoon die aan Robert ten Brink geschreven had om mee te doen aan het programma. Maar hij of zij werd door de partner van zijn of haar dromen niet gekozen en eiste toen dat het programma niet werd uitgezonden.

Ook allerlei constructies waarbij veel bepalingen achter elkaar worden gebruikt, bemoeilijken het lezen of luisteren.

Ingewikkelde, abstracte formuleringen Als een tekst veel ingewikkelde en abstracte formuleringen bevat, zal de lezer de moed gauw opgeven. Probeer maar eens te begrijpen wat de schrijver van het volgende voorbeeld bedoelt. De tekst gaat over de hoeveelheid tijd die leerlingen voor hun huiswerk nodig hebben.

Voorbeeld De studielast verschaft een kwantitatieve indicatie terwijl de verroosterde werkvormen – met name de daaruit voortvloeiende verhouding tussen contacttijd en zelfstudietijd – hem kunnen helpen bij een kwalitatieve inschatting van de eigen benodigde studietijd voor een leertaak.

Veel meer over goed en minder goed taalgebruik vind je in hoofdstuk 9 Taalverzorging.

2.8.2 1 2 3

Toon

Taalgebruik en toon hangen af van drie bepalende factoren: De soort tekst (tekstdoel) De relatie met je publiek Het medium.

Soort tekst Een informatieve tekst heeft een andere toon dan een betogende, en een activerende tekst heeft nog weer een andere toon. De soort tekst is dus mede bepalend voor het taalgebruik en de toon.

Relatie met je publiek Als je aan een officiële instantie schrijft, heeft je brief een andere toon dan wanneer je aan een vriend schrijft. Een tekst kan familiair zijn, informeel, formeel, zakelijk, afstandelijk, vertrouwelijk, populair enzovoorts. Afhankelijk van je relatie kies je de meest gepaste toon.

Medium Het medium en de presentatieplaats (bijvoorbeeld een officiële bijeenkomst, een clubblad, een feestje) is vanzelfsprekend van invloed op je toon en woordkeus.

Als je het medium hebt vastgesteld, kun je ook beter de toon bepalen.

9006104608_bw.indb 45

04-03-2008 12:42:17

46

HOOFDSTUK

2 2.8.3

PUBLIEKGERICHTHEID Presentatievorm Schriftelijke presentatie Om zo gericht mogelijk op je publiek af te stemmen, moet je ook letten op de presentatievorm. Bij schriftelijke communicatie let je bijvoorbeeld op de tekstopbouw, maar ook op de uiterlijke verzorging. Een goed verzorgde tekst heeft een duidelijke letter, treffende illustraties en een rustige pagina-indeling. Je kunt vet en cursief gebruiken om iets te accentueren. Kaders zijn geschikt voor een toelichting of een belangrijke passage. De vuistregel moet zijn dat de vormgeving (ook wel de opmaak of lay-out genoemd) en de letterkeuze in dienst staat van de inhoud.

Diezelfde regel geldt voor visuele presentaties: aankondigingen, affiches, advertenties. En ook voor websites: een site die te druk is, doordat er bijvoorbeeld te veel bewegende elementen in zitten, wordt niet meer gelezen.

Mondelinge presentatie Voor wie een publiek wil toespreken, geldt hetzelfde als voor wie schrijft: de presentatievorm is medebepalend voor hoe de inhoud overkomt. Enkele tips zijn hier: zorg voor een pakkend begin om de toehoorder meteen te boeien. Noem de globale opbouw aan het begin van je presentatie en noem een nieuw onderdeel ook even tijdens je presentatie. Zo ziet je publiek als het ware de tussenkopjes.

Als je een beamer of overheadprojector gebruikt, kun je ook de opbouw van je presentatie laten zien. Belangrijk is dat je de toehoorders steeds aankijkt, zodat je hun aandacht blijft vasthouden.

Bij een PowerPointpresentatie is de verleiding groot te veel te willen laten zien.

Bedenk dat wat je op het scherm vertoont, helder moet zijn en beperkt moet blijven tot de hoofdzaken. Je scherm moet steeds ondersteunend zijn bij wat je zegt en mag niet afleiden van de kern. Gebruik dus geen uitgeschreven teksten en te veel afleidende (bewegende) beelden. Zie voor de presentatie vooral ook paragraaf 8.1.

2.9 Checklists publiekgerichtheid De checklist ‘Publiek in beeld’ gebruik je als controle bij het voorbereiden van je eigen tekst.

De checklist ‘Publiekgerichtheid bestaande tekst’ gebruik je als je moet bepalen op welk publiek een bestaande mondelinge of schriftelijke presentatie is gericht.

9006104608_bw.indb 46

04-03-2008 12:42:17

4747

Als je een tekst voorbereidt, mondeling dan wel schriftelijk, kun je de volgende vragen beantwoorden om je tekst zo publiekgericht mogelijk op te stellen.

Publiek in beeld

CHECKLIST

Onderwerp en publiek

Vinden Weten Willen Kunnen

Hoe staan ze tegenover het onderwerp?

Wat weten ze al van het onderwerp?

Welke informatie willen ze?

Wat is hun niveau?

Doel en publiek

Wat wil je met je publiek?

• Informeren • Overtuigen • Activeren • Beschouwen • Amuseren

Iets mededelen, uitleggen.

Iemand overhalen je standpunt te delen.

Iemand overhalen iets te gaan doen.

Een probleem van meer dan één kant bekijken.

Iets leuks vertellen.

Keuzes voor:

Spreken

Schrijven

Medium

Past het medium bij de doelgroep?

Past het medium bij de doelgroep?

Tekstdoelen/taalgebruik

Veel moeilijke woorden?

Veel (te) eenvoudige woorden?

Veel vaktaal?

Lange zinnen?

Ingewikkelde zinsbouw?

Veel figuurlijk taalgebruik?

Veel moeilijke woorden?

Veel (te) eenvoudige woorden?

Veel vaktaal?

Lange zinnen?

Ingewikkelde zinsbouw?

Veel figuurlijk taalgebruik?

Onderwerp/opbouw

Goede, duidelijke inleiding?

Duidelijke probleem- of vraagstelling?

Informatie goed verdeeld?

Voldoende nieuwswaarde?

Meningen goed beargumenteerd?

Feiten controleerbaar gemaakt?

Goede, duidelijke inleiding?

Duidelijke probleem- of vraagstelling?

Informatie goed verdeeld?

Voldoende nieuwswaarde?

Meningen goed beargumenteerd?

Feiten controleerbaar gemaakt?

Presentatie

Voldoende pauze?

Duidelijke opbouw in inleiding, kern, slot?

Nieuwe (deel)onderwerpen aangekondigd?

Goede voorbeelden?

Goed verstaanbaar?

Uitnodigende houding?

Oogcontact?

Duidelijke alinea’s?

Duidelijke opbouw in inleiding, kern, slot?

Tussenkopjes aanwezig?

Goede voorbeelden?

Goede illustraties?

Duidelijke opmaak en typografie?

Toon

Persoonlijk of zakelijk?

Formeel of informeel?

Populair of ‘gewoon’?

Persoonlijk of zakelijk?

Formeel of informeel?

Populair of ‘gewoon’?

9006104608_bw.indb 47

04-03-2008 12:42:18

48

HOOFDSTUK

2

PUBLIEKGERICHTHEID Als je moet vaststellen op welk publiek een al bestaande tekst gericht is, kun je de volgende vragen beantwoorden.

Publiekgerichtheid bestaande tekst

CHECKLIST

Vraag 1

Op een persoon gericht?

Op een groep gericht?

Vraag 2

Duidelijke kenmerken

Duidelijke kenmerken

Vraag 3

1 V eel moeilijke woorden?

Voor een geselecteerd, ontwikkeld publiek.

2 Eenvoudige woordkeus?

Algemeen.

3 Veel vaktaal?

Voor kennis, ingewijden.

4 Veel groepstaal?

Voor ingewijden.

5 Lange, ingewikkelde zinnen?

Voor een (hoog) ontwikkeld publiek.

6 Veel figuurlijk taalgebruik?

Voor een ontwikkeld publiek.

7 Wordt de lezer of luisteraar ­aangesproken?

Let op beroeps- of groeps­eigenschappen.

8 Worden voorbeelden uit een bepaald gebied gehaald?

Let op beroeps- of groep­seigen­schappen.

9 Worden bronnen genoemd?

Let op beroeps- of groeps­eigenschappen.

10 Wordt op bepaalde gebeurtenissen gezinspeeld?

Let op beroeps- of groeps­eigenschappen.

9006104608_bw.indb 48

Vage kenmerken

Vage kenmerken

04-03-2008 12:42:18