47
4.2 Confessioneel overwicht en socialistische onmacht
opgelost, werden de banden tussen de confessionele partijen losser en werden opnieuw de godsdienstige tegenstellingen benadrukt. Iedere partij ging zich meer richten op zijn eigen achterban. Hierdoor ontstonden vier duidelijk gescheiden stromingen, elk met eigen organisaties, scholen, verenigingen, sportclubs en tijdschriften. Er was een katholieke, een protestantse, een socialistische en een neutrale/liberale stroming. De stromingen werden aangeduid als ‘zuilen’, omdat zij door alle lagen van de maatschappij heen gingen,
bron 3
Spotprent van Johan Braakensieck op de invoering van evenredige vertegenwoordiging. Hoe zal de pudding uitvallen? Vertegenwoordigers van alle politieke stromingen zijn vol spanning over de uitslag van de eerste verkiezingen met algemeen kiesrecht (1918).
van laag tot hoog. Dit verschijnsel, dat uniek is voor Nederland, noemen we daarom verzuiling. Terwijl hierdoor de onderlinge verschillen werden benadrukt, waren de leiders van de christelijke partijen wel bereid om aan de top samen te werken. Deze samenwerking verliep in de jaren twintig overigens dikwijls moeizaam. Een deel van de protestanten was tegen de samenwerking met de katholieken en richtte in 1918 de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) op. Deze partij benadrukte het protestantse karakter van Nederland en wilde de Bijbel zo veel mogelijk letterlijk naleven. Voor Troelstra was de uitkomst van de verkiezingen in 1918 een enorme teleurstelling. De frustratie hierover en de revolutionaire ontwikkelingen in Rusland en Duitsland aan het einde van de Eerste Wereldoorlog leidden ertoe dat hij zich in november 1918 liet meeslepen door romantische, revolutionaire gevoelens. Voedselrelletjes in de grote steden en een muiterij onder een groep militairen op de Veluwe brachten hem op het idee dat wellicht ook Nederland rijp zou zijn voor een arbeidersrevolutie. Troelstra kondigde in de Tweede Kamer aan dat de arbeidersklasse de politieke macht zou overnemen. Binnen een week moest hij echter erkennen dat hij de machtsverhoudingen totaal verkeerd had ingeschat. Onder het volk was de aanhankelijkheid aan het Oranjehuis veel sterker dan de revolutionaire geest. Op 18 november vond in Den Haag een grote betoging plaats van Oranjegezinden. Zij spanden het rijtuig uit waarin koningin Wilhelmina,
bron 4 De revolutiekater. Op deze spotprent zie je drie topfiguren uit de socialistische beweging kampen met een kater na de mislukte revolutiepoging. Het zijn van links naar rechts Pieter Jelles Troelstra, David Wijnkoop (leider van de Communistische partij) en dichteres HenriĂŤtte Roland Holst (aanhangster van de Russische revolutie). Spotprent van Johan Braakensieck.