20
1 Verlichting en revolutie, 1780-1814
De nieuwe grondwet droeg bij aan de ontwikkeling van Nederland tot een natiestaat: alle burgers waren voor de wet gelijk en het bestuur was centraal geregeld. Gewestelijke besturen mochten geen besluiten nemen die strijdig waren met nationale wetten. De raadspensionaris kon bovendien gewestelijke besluiten ongeldig verklaren. De eenheid van ons land werd verder versterkt door de invoering van een nationaal belastingstelsel, waardoor er een eind kwam aan de tolgrenzen tussen de gewesten. Een onderwijswet moest zorgen voor een nationaal onderwijsstelsel. Maar een jaar later kwamen er alweer politieke veranderingen. Schimmelpenninck werd door Napoleon afgezet. De Franse keizer maakte een definitief einde aan de Bataafse Republiek door zijn broer Lodewijk Napoleon koning te maken van het Koninkrijk Holland. Hij hoopte daarmee op meer steun te kunnen rekenen van ons land voor de oorlogen die hij in Europa wilde voeren. Koning Lodewijk Napoleon voerde veel van de plannen uit die tijdens het bestuur van Schimmelpenninck al waren bedacht. Er kwam een nieuwe wetgeving voor het hele land, de codificatie. De rechters mochten voortaan alleen nog maar benoemd worden op grond van hun deskundigheid. Het Rijksmuseum, het Nationaal Archief en de Nationale Koninklijke Bibliotheek werden in het leven geroepen, instellingen die vandaag de dag nog altijd bestaan. Lodewijk Napoleon slaagde er ook in om tijdens enkele grote rampen een gevoel van nationale saamhorigheid te bevorderen door in heel het land collectes te houden. Dit deed hij bijvoorbeeld bij de ontploffing van een kruitschip in Leiden en bij grote overstromingen in de Betuwe. Hij wekte hiermee veel sympathie onder de bevolking. Tijdens een bezoek aan Edam in 1807 sprak hij de hoop uit dat de Nederlanders op een dag zouden vergeten dat hij niet in hun land geboren was. Daarop zou een oude man hebben geroepen: ‘Sinds Leiden zijn we dat al vergeten!’. Zijn broer Napoleon concludeerde echter dat Lodewijk zich veel meer voor de Nederlandse belangen inzette dan voor het Franse keizerrijk. Daarom was het in 1810 alweer gedaan met het Koninkrijk Holland. Napoleon zette zijn broer af en lijfde Nederland in bij Frankrijk. Dit betekende dat hier de Franse wetgeving werd ingevoerd, de Code Civil ofwel de Code Napoléon. Dit wetboek introduceerde in ons land het naamrecht en de burgerlijke stand. Iedereen moest zich inschrijven bij de burgerlijke stand en een achternaam opgeven. Sommige mensen namen deze vernieuwing niet serieus en kozen voor de grap achternamen als Naaktgeboren of Poepjes. In dit nieuwe burgerlijk wetboek werd voor het eerst bepaald dat rechtspraak openbaar is. De Code Civil werd in 1838 vervangen door het Nederlandse Burgerlijk Wetboek. Dit was voor het grootste deel een vertaling van het Franse werk.
1.9 Opdrachten Opdracht 1 a Waarom was de Republiek der Verenigde Nederlanden geen democratie? b Waarom was de Republiek der Verenigde Nederlanden geen rechtsstaat? Opdracht 2 bron en vraagstelling; interpretatie Bekijk bron 3. Op de takken staan de teksten: stadhouderschap, Raad van Staaten, Generaliteitslanden. Op de wortels staan de namen van gewesten, zoals Holland, Zeeland, Utrecht. a Waarom heeft de boom zeven dikke wortels? b Op de stam staat Algemeene Staten. Welk ander woord kun je daarvoor gebruiken? c Als je paragraaf 1.1 goed doorleest, klopt de afbeelding van de boom eigenlijk niet. Geef een punt van kritiek. d Waarom denk je dat de Generaliteitslanden als een tak aan de boom worden afgebeeld? Opdracht 3 a Leg uit dat de denkbeelden van John Locke passen bij de Verlichting. b Waarom passen de denkbeelden van Locke bij een rechtsstaat? Opdracht 4 bron en vraagstelling a Lees bron 4. Leg uit waarom er volgens Montesquieu geen vrijheid is als er geen sprake is van trias politica. b Leg uit welke overeenkomst er bestaat tussen de denkbeelden van Montesquieu en die van Rousseau over wetgeving. Opdracht 5 interpretatie van bronnen Bekijk bron 7: De vernieling der Aristocratische Kuiperij (Een kuiperij was een bedrijf waar houten vaten – kuipen – werden gemaakt. Kuiperij heeft ook een figuurlijke betekenis: Van Dale noemt ‘listig bedrog’). a Noem twee beeldelementen waaraan je kunt zien dat deze prent tegen de regenten gericht is. b Willem V staat ook op de prent: waarom wordt hij op deze manier afgebeeld? Opdracht 6 oorzaak en gevolg a Welke oorzaak wordt in bron 21 genoemd voor het verval van de Republiek? b Denk je dat de schrijver van bron 21 gebruik kan hebben gemaakt van de denkbeelden van predikant Adriaan van der Kemp (bron 8)? Licht je antwoord toe.