14
1 Verlichting en revolutie, 1780-1814
revolutie was gebaseerd op denkbeelden van de Verlichting. De Amerikanen verzetten zich tegen de autoritaire Engelse koning, verklaarden zich onafhankelijk en wonnen de strijd tegen het moederland. Het was aan de andere zijde van de oceaan dus mogelijk om revolutionaire veranderingen door te voeren. Dit schiep verwachtingen voor de toekomst in Europa!
1.4 Een opruiend geschrift Er kwam niet alleen kritiek op het bestuur van de regenten. Ook de stadhouder, Willem V, kreeg het zwaar te verduren. Vooral toen steeds duidelijker werd dat hij volstrekt ongeschikt was voor zijn functie. Zijn vader, Willem IV, was in 1851 overleden toen hij drie jaar oud was. Tijdens zijn jeugd werden zijn taken als stadhouder eerst door zijn moeder vervuld en daarna door de hertog van Brunswijk. Op zijn achttiende mocht Willem V zelf het stadhouderschap gaan bekleden, maar hij liet zich sterk leiden door de adviezen van de hertog. Willem had nauwelijks onderwijs en militaire scholing gehad. Hij was zeer onzeker en nam daardoor met de grootste moeite beslissingen. Hij voerde bovendien een zeer kostbare hofhouding van tweehonderd personen. Zijn tegenstanders maakten hem vaak belachelijk in spotprenten en noemden Willem de lakei van Van Brunswijk.
Toen de Vierde Engelse Zeeoorlog in 1781 rampzalig verliep, werd Willem V, de kapitein-generaal, helemaal het mikpunt van kritiek. Hij kreeg het verwijt dat hij de vloot had verwaarloosd. De marine van de Republiek was machteloos geweest tegenover de Britse vloot. Op 26 september 1781 lag er in de straten van alle grotere steden van de Republiek een anoniem pamflet met de titel: Aan het volk van Nederland. De lezers werden opgeroepen om hun kritiek op de stadhouder te uiten in protestbijeenkom sten en zich bovendien te bewapenen tegen de overheid. Tevergeefs probeerden de regenten er achter te komen wie de schrijver van dit opruiend geschrift was. Pas een eeuw later is ontdekt dat het pamflet geschreven was door Joan Derk van der Capellen tot den Pol (1741-1784). Van der Capellen was een baron – een edelman – uit Overijssel, die tijdens zijn studie in Utrecht kennis had gemaakt met de ideeën van de Verlichting.
Aan het volk van Nederland Het is, mijn waarde medeburgers! niet sinds gisteren of eergisteren dat men U bedriegt en mishandelt; neen, ge zijt, om niet van vroeger tijden te spreken, nu sedert bijna twee eeuwen de speelbal geweest van allerlei heerszuchtige lieden, die, onder de schijn van voor Uw belangen en vrijheid te zorgen, niets, […] volstrekt niets anders beoogd hebben dan een erfelijk juk [het erfelijk stadhouderschap van de Oranjes] op Uw vrije halzen te drukken. In: E.A. van Dijk e.a., De wekker van de Nederlandse natie (1984).
bron 10
bron 9
Den Teergeliefde: spotprent op stadhouder Willem V. De naam ‘Teergeliefde’ gebruikte Joan Derk van der Capellen tot den Pol als hij het in zijn brieven over Willem V had.
bron 11
Portret van Joan Derk van der Capellen tot den Pol.