7.2
Verlicht despotisme Kenmerkend aspect
Voortbestaan van het Ancien Régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme).
zaten naast natuurwetenschappers de meest kritische geesten van die tijd. Frederik de Grote had grote belang stelling voor de verlichte denkbeelden. Hij bevorderde de wetenschap en liet de nieuwe inzichten toepassen in het onderwijs, de gezondheidszorg en de rechtspraak. Hij deed al het mogelijke om de economie te verbeteren: droogleggen van moerassen, voedselproductie en infrastructuur hadden zijn volle aandacht. Frederik de Grote wordt beschouwd als het belangrijkste voorbeeld van een verlicht despoot. ‘Alles voor het volk, niets door het volk’ was het uitgangspunt van de verlichte despoten. Ook keizer Jozef II van Oostenrijk (17411790) en tsarina Catharina II van Rusland (1729-1796) zorgden voor vele verbeteringen voor hun volk, maar zonder dat het volk daarbij inspraak had.
bron 18
Leden van de Pruisische Academie van Wetenschappen aan tafel bij Frederik de Grote van Pruisen. Derde van links zit de Franse filosoof Voltaire. Schilderij van Adolph von Menzel, 1850.
De kern Alweer een deftig gezelschap. Frederik de Grote van Pruisen (1712-1786) heeft in zijn paleis Sanssouci te Potsdam de belangrijkste leden van de Pruisische Academie van Weten schappen uitgenodigd (bron 20). In de Pruisische Academie
Frederik de Grote en Voltaire Koning Frederik de Grote van Pruisen correspondeerde met wetenschappers en filosofen. Met Voltaire voerde hij decennia lang een uitgebreide briefwisseling.
Perspectief De verlichte despoten stelden dat zij de ideale vorsten waren, omdat zij alles deden wat goed was voor het volk. Verlichtings filosoof Rousseau (bron 15) stelt echter de vraag of zo’n vorst wel doet wat de meerderheid van het volk goed vindt en wil. Vindt de verlicht despoot niet toch zijn eigen macht en ideeën het belangrijkst? De verlicht despoot blijft uiteindelijk toch een alleenheerser. In de westerse landen wordt – om dat gevaar af te wenden – de democratie gezien als de beste regeringsvorm. De burgers kunnen stemmen op verschillende partijen. De volksvertegen woordiging kan de regering naar huis sturen. In de grondwet is nauwkeurig vastgelegd hoe de macht van het staatshoofd is ingeperkt.
Onderzoeksvraag
Was in het Ancien Régime het verlicht despotisme een goed alternatief voor het absolutisme?
Toen de beroemde filosoof Frankrijk moest ontvluchten, nodigde de Pruisische koning hem uit aan zijn hof in Potsdam (bron 20). De Pruisische koning maakte hem lid van de Pruisische Academie van Wetenschappen en betaalde hem per jaar 20.000 francs.