The Wise Gizem
Burak Eldem
burak.eldem@thewisemag.com
Elf’ler, yani Peri’ler, hatta şu Şemsu-Hor... Bunlar egemenliğin kadınların elinde olduğu, çok eski bir “üstün toplum”a ilişkin silik anılar mıdır? Dahası, böyle bir ırk gerçekten var mıdır, yoksa düşlerde yaratılmış bir ideal midir? Eğer gerçekten var idiyse, kimdir bunlar ve nereden gelmiş, sonra ansızın nereye gitmişlerdir? Birçok insan için “peri masalı” tamlaması, aydınlık, pırıl pırıl, insanın içine umut ve yaşama gücü veren bir dizi olumlu imgeyi çağrıştırır. Masalları hemen hepimiz severiz; hele işin içinde “peri”ler varsa, anlatılacak hikâye inanılırlık sınırlarının ne kadar dışına çıkarsa çıksın, tadından yenmez. Bu nedenle perileri günlük konuşma dilimizin içine de sıklıkla taşırız. Büyüleyici güzellikte bir kadın için, “peri kızı gibi” deyişini kullanmak epey yaygındır sözgelimi. Eğer fiziksel güzellikle birlikte ruh olgunluğunu, evrensel iyi niyetin bir kişide somutlanmasını ve orijini çok eski, bilinmeyen dönemlere dek varan bir “soyluluğu” vurgulamak istiyorsak, “Peri Padişahının Kızı” deyişini, masallardan ödünç alırız.
Bütün bu yönleriyle çoğu kez büyüyü, güzelliği ve karşı konulmaz bir çekiciliği ifade eder peri sözcüğü. Ama kolektif kültürde peri kavramıyla ilgili çağrışımlar her zaman bu kadar olumlu imgeleri içermeyebilir. Sözgelimi “cinler ve periler” dendiği zaman, gözle görünmeyen ve varlığı fiziksel bir hacme hapsedilemeyen, ama buna karşın fiziksel dünyaya etkide bulunma gücüne sahip, ürkütücü varlıklar gelir akla. Terkedilmiş bir mekân ya da içinde kimsenin yaşamadığı, eski ve korkunç görünümlü bir yapıya “perili ev” denmesi günlük konuşma kültüründe oldukça yaygındır ve buradaki “peri” sözcüğünün, “peri masalı” ya da “peri kızı” ifadelerindeki olumlu niteliklerle yüklenmediğini hepimiz iyi biliriz: Uzak durulması gereken, insanlara zarar verebilecek “karanlık yaratıklar”dır cinler ve periler. Eğer Wes Craven uslubunda çekilmiş korku filmlerine özel bir düşkünlükleri yoksa, bu tür varlıkların gerçekliğine ilişkin inançları olan insanlar, “perili ev”lerden uzak durmayı yeğlerler. Batı kültüründe peri kavramı, en yaygın kullanımını, Kilise’nin “sapkın mezhepler”le mücadele ettiği 12. yüzyıl ve hemen sonrasında bulmuş gibi görünürse de, hem dilbilimsel hem de folklorik anlamda bu kavramın kökeni oldukça eskilere dayanıyor: Elimizdeki bölük pörçük sınıflanmış bilgilerin bile iyice seyrekleştiği, bugün “yazının kullanımından önceki zaman”ı vurgulamak üzere, “tarih öncesi” dediğimiz devirlere.