The Optimist NL 169 juli augustus 2016

Hoe een genezer van kanker in de cel belandde

Op zoek naar meer, meer, meer ontmoetingen THEOPTIMIST.NL € 9,75 JULI/AUGUSTUS 2016 / NR. 169

VOOR DE ONDERSTROOM! (P. 14)

Welkom!

EN

VLU CH SPE TELIN CIA GEN L -

E VOORH

Ik geloof in de veerkracht van mensen

dus ik luister sensoor.nl/vrijwilligerswerk

Als vrijwilliger luister je naar mensen die het even niet meer zien zitten of simpelweg bij niemand hun verhaal kwijt kunnen of durven. Mensen die behoefte hebben aan een vertrouwelijk gesprek. Aan echte aandacht. Persoonlijk contact. Dag en nacht, anoniem via chat, mail of telefoon.

2 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

ECHTE AANDACHT

Hoe een genezer van kanker in de cel belandde

welkom

JULI/AUGUSTUS 2016 VlUChTelinGenspeCiAl miRKo Bel JAnsKi sTeenpApieR

Wij maken dit tijdschrift met een doel: het optimisme van de onderstroom luider laten klinken. Wij houden van dit prachtblad, want het is zoveel méér dan een verzameling artikelen. Daarom besloten we vorig jaar – toen alle lezers van The Optimist een Engelstalig exemplaar in handen kregen – om een zelfstandige uitgeverij op te zetten, waarmee we in samenwerking met Jurriaan Kamp de Nederlandse editie konden terugbrengen.

Zo heeft u rond de jaarwisseling en in het voorjaar al de vertalingen van de internationale editie mogen ontvangen, waarbij we aanvullende, Nederlandse accenten hebben gelegd. Ook hebben we de dagelijkse e-mail met goed nieuws – meld u gratis aan op www.theoptimist.nl/nldaily – weer teruggebracht in onze eigen taal.

Voor uw enthousiaste reacties zijn we nog steeds dankbaar.

Maar we willen meer dan dat. Zoveel meer...

Wij zien The Optimist als een beweging. Een beweging van mensen die willen bijdragen aan positieve ontwikkeling, zowel van zichzelf als van de samenleving.

Onze rol is om u te voeden met inspiratie, om u uit te dagen met onverwachte inzichten en om u in contact te brengen met andere optimisten.

Met het tijdschrift willen we u aan het denken zetten met inspirerende ideeën en onverwachte inzichten. Met onze vernieuwde website – die in komende maanden nog meer zal vernieuwen (zie pagina 64) – willen we een community van optimisten faciliteren. Met webinars willen we u de kans op verdieping bieden (zie pagina 2). Met evenementen willen we u bij elkaar brengen.

Dit tijdschrift is slechts één manier waarop we de beweging zichtbaar willen maken – maar wél een heel waardevolle, beseffen we. Daarom hebben we besloten om niet langer vier edities, maar zes edities per jaar te maken. (En nee, het abonnementsgeld gaat niet omhoog.) Daarmee is de frequentie terug op het oorspronkelijke ritme zoals het ooit begon, toen in 1995 dit bijzondere blad werd gelanceerd als Ode, maar mét een dagelijks ververste website erbij.

In dit zomernummer ziet u al de eerste contouren van onze ambities. Zo is de vormgeving opgefrist – waar u in komende edities nog meer van zult merken – en vindt u meer Nederlandse inbreng dan ooit. Zie bijvoorbeeld het omslagthema (pagina 32) waarin we de vluchtelingenproblematiek een menselijk gezicht hebben gegeven. En zie onze nieuwe columniste, Geertje Couwenbergh, op pagina 67.

We maken dit blad als een ode aan u. Omdat we het leuk vinden om ‘een blaadje’ te maken. Omdat dít blaadje ons energie en inspiratie geeft. Omdat optimisme nodig is. Omdat we zélf optimisten zijn. We horen graag van u!

Welkom!

Op zoek naar meer, meer, meer ontmoetingen HEt NEDErlaNDsE tEaM VaN tHE OptIMIst

ps: We hebben de afgelopen tijd samengewerkt met een lezerspanel: een groep abonnees en oud-abonnees die met ons heeft meegedacht. Met grote dankzegging zoeken we verrijking van het panel. U kunt verwachten dat we u een paar keer in het jaar betrekken in een online enquête. Zo kunt u uw mening kwijt en ons scherp houden. We zien uw aanmelding graag tegemoet via redactie@theoptimist.nl!

THEOPTIMIST.NL € 9,75 JULI/AUGUSTUS 2016 / NR. 169

de Nederlandstalige editie terug te brengen. trouwe abonnee van het eerste uur. Wil met The Optimist graag ‘het oude elan doorzetten, met verrassend, intrigerend nieuws. Nieuws waarmee we kunnen zien dat er zo enorm veel mooie initiatieven zijn voor een betere wereld, nu en voor volgende generaties’.

• saskia Geleedts. grafisch ontwerper. Maakte in 1998 haar eerste Ode, in samenwerking met Carl de Vaal. Daarna kwamen nog heel veel meer nummers totdat de vormgeving werd overgeheveld naar de Verenigde staten. Nu is ze weer terug in ons team.

• Ruud hanou. Communicatie- en webspecialist, die graag werkt voor ‘mooier- en betermakers’.

En nu, bij The Optimist, komt een droom uit. ‘ik mag de mensen die een betere wereld tot stand kunnen brengen voeden met handige informatie en functionaliteit op de website, hen helpen krachtiger te maken en te inspireren om in actie te komen. Dat is het meest zinnige werk dat ik kan bedenken.’

• els Kwaks. Kwam in 2014 het Nederlandse team versterken als ervaren duizendpoot met een goed stel hersens en het hart op de juiste plek. lezeres van het eerste uur.

• Brian de mello. Opgeleid als bedrijfskundig econoom. Ervaring met marketing. Personal coach in het zakenleven. ‘We leven in een wereld vol achterdocht, cynisme en onverdraagzaamheid. Dat vraagt om een helder en positief tegengeluid.’ Nieuw in ons team!

• marco Visscher. Kwam in 1999 bij de redactie. Reisde voor Ode de wereld over voor reportages en interviews. Werkte in de baai van san Francisco op de redactie. is al twee keer weggegaan bij Ode/ The Optimist, maar ook altijd weer teruggekomen.

NO. 169

VlU CH SPe TelIN CIA GeN l

Leve de onderstroom!

Wie zijn wij?

ee n VooRh • Roland pluut. Nam het initiatief

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 1

Optimaliseer je ervaar dagelijks de voordelen van een abonnement. nog geen lid? Meld je dan nu aan via www.theoptimist.nl/nu

op zoek naar de ontmoeting Zes edities per jaar

Zes gratis webinars (voor abonnees)

Beter nieuws‌ voor jou‌ en voor de wereld

leven, elke dag!

Het Optimist lidmaatschap brengt: oplossingsgericht nieuws en dagelijkse inspiratie.

PrOfi teer nu!

nu â‚Ź 9 ,95 pe of â‚Ź 84 r maand ,- per ja ar

= gratis toegang tot het online archief (voor abonnees)

dagelijks optiMistisch nieuws

www.theoptimist.nl/nu

32 omslagartikel

Op zoek naar een ontmoeting Een inleiding op onze vluchtelingenspecial.

36

Groeten uit Oranje Hoe leren we samenleven met vluchtelingen?

DOOR MARCO VISSChER, I.S.M. ShEIDA MOhEBBI

44

het nut van onderwijs Hoe vluchtelingen slagen dankzij een studie.

50

Oh, Syrië Een beeldverhaal van Thijs Heslenfeld.

en ing tel l ch ecia Vlu sp

60

helpende handen Een portret van de vrijwilligers.

DOOR PAULINE BIJSTER

OMSlAgFOTO: jAcO klAMEr

DOOR LEONTIEN AARNOUDSE

Inhoudsopgave Juli/augustus 2016

22

68

Kan een plant kanker genezen?

Steen, papier, klaar

En kan de bedenker van de therapie in de gevangenis belanden?

De toekomst van papier.

DOOR KARIN KLEIN

DOOR JANET RAE-DUPREE

verhalen VLUChTELINGENSPECIAL

36 Groeten uit Oranje Hoe leren we samen te leven met vluchtelingen?

Een bezoek aan Oranje, het dorp dat synoniem werd met het boze verzet. Hoe gaat het nu?

44 Slagen in de polder Onderwijs is een voorwaarde tot succes. Dat geldt voor iedereen, dus ook voor vluchtelingen. Al jaren helpt stichting UAF hen aan een studie of baan.

NIEUWS

14

22 Kan een plant kanker

Wat de klimaatzaak van Urgenda in de VS teweegbrengt

genezen?

Door wetenschappers werd Mirko Beljanski beschouwd als paria. Door patiënten werd hij geroemd vanwege zijn behandeling van kanker en aids.

Maar waarom werd hij gearresteerd?

Achttien jaar na zijn dood krijgt zijn onderzoek eindelijk de aandacht die het verdient. Een medische detective.

Liberland: een land van de burgers De vergroening van Iran ‘Ga niet worstelen met een varken’ 76

60 Een stroom van vrijwilligers Er zijn in Nederland meer vrijwilligers dan vluchtelingen. Hoezo gebrek aan draagvlak?

Wat drijft hen om te helpen?

MEDIAMIX, MET ONDER MEER:

Norbert Peeters: Charles Darwin was óók een groot plantenkenner Resurgence: 50 jaar inspiratie Biografie van de uitvinder van de natuur

50 Oh, Syrië Fotograaf Thijs Heslenfeld geeft een menselijk gezicht aan de migratiestroom uit Syrië. Een beeldverhaal.

ONDERSTROOM, MET ONDER MEER:

Indra Devi, de vrouw die yoga naar het westen bracht

REPORTAGE

68 Steen, papier, klaar Een nieuw ‘stenen’ papier, ontwikkeld in Taiwan, wordt gemaakt van calcium­ carbonaat in plaats van houtpulp.

Dat bespaart bomen en energie.

Bovenal betekent deze innovatie een paradigmaverschuiving in ons denken over recycling.

VASTE RUBRIEKEN

6

Voorwoord

7

Dialoog

8

Ode aan: Suze Gehem

10 Ode aan: Tsjernobyl 12 Goed nieuws 14 Onderstroom 31 Column: Lisette Thooft 67 Column: Geertje Couwenbergh 75 Column: harry Starren 76 Mediamix 80 Roze bril

voorwoord

Het plezier van problemen oplossen

JurrIAAN KAMP

6 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

Foto: jordan lebrecht

Onlangs vrOeg iemand mij: ‘Waarom zou ik The Optimist lezen?’ Ik antwoordde: ‘Omdat je wilt genieten van wat het leven brengt, en van de prachtige vooruitgang die de mensheid boekt.’

Ik gaf haar een voorbeeld. Tijdens de wereldtentoonstelling van Chicago in 1893 kregen bezoekers de vraag voorgelegd welke uitvinding bepalend zou worden voor de volgende eeuw.

Niemand had het over de auto. Maar in 1903 begon Henry Ford met de bouw van zijn auto­ fabriek, en vijf jaar later bracht hij de Model T op de markt. Binnen een of twee generaties was de auto niet meer weg te denken uit het straatbeeld. De auto, met zijn verbrandingsmotor, werd dé oplossing voor allerlei problemen: van mobiliteit tot de paardenpoep op straat.

Terwijl paardenkracht rond die tijd steeds meer werd vervangen door fossiele brandstoffen, kwam er ook het begin van een probleem dat steeds groter werd. Als we vandaag de enquête van Chicago zouden herhalen, maar dan met de vraag wat het alternatief wordt voor onze smerige CO2­uitstotende auto’s, zullen de meeste mensen antwoorden: ‘Schone elektrische auto’s’. Om er meteen aan toe te voegen dat die overgang wel tientallen jaren zal duren.

We bekijken de toekomst altijd met de blik van het heden. We zien dat elektrische auto’s nú duurder zijn dan benzineauto’s. En dat er veel minder zijn. We zien dat schone energie duurder is dan olie en gas. We zien de wereld zoals ze is en kunnen ons nauwelijks een voorstelling maken van de wereld zoals die zal worden.

En toch was het nieuws over duurzame energie dit jaar verbluffend. (Als u dagelijks The Optimist Daily in uw e­mailbox krijgt, zal het overigens minder verrassend zijn.) We hebben 2015 afgesloten met het akkoord van Parijs: het eerste juridisch bindende en internationaal geldende klimaatverdrag. Daarop volgde het bericht dat in 2015 voor het tweede achtereenvolgende jaar ‘ontkoppeling’ had opgetreden: de wereldeconomie groeide, maar de wereldwijde CO2­uitstoot niet.

Het positieve nieuws op het gebied van schone energie en schone auto’s raast maar door.

Onlangs bracht een consortium in Dubai, gelegen middenin een uitbundige olievoorraad, een ongekend lage offerte uit voor zonne­energie. De prijs per kilowattuur bedroeg iets minder dan 3 dollarcent, ofwel de helft van de lokale prijs van energie. Daarmee is zonne­energie ongeveer de helft goedkoper dan begin vorig jaar. En diverse landen – van India en Zwitserland tot Noorwe­ gen en Nederland – zijn bezig met wetsvoorstellen om binnen tien jaar de verkoop te verbieden van nieuwe auto’s met verbrandingsmotor.

Deze ontwikkelingen zorgen niet altijd voor vette krantenkoppen, maar wel voor een onmiskenbaar opwaartse spiraal. Het Internationaal Energieagentschap (IEA), wereldleider in trendanalyse op het gebied van schone energie, moet jaar op jaar zijn schattingen naar boven bijstellen. Sinds 2000, zo heeft het IEA berekend, is de groei van windenergie al vervijfvoudigd, en die van zonne­energie verveertienvoudigd.

Vanuit het perspectief van The Optimist zijn er talrijke oplossingen beschikbaar voor het broeikaseffect, die in hoog tempo al worden toegepast. Laten we een nieuwe uitdaging aan onze lijst toevoegen: gezond voedsel en schoon water voor iedereen. Wij mensen zijn goed in vraag­ stukken oplossen; we beleven er plezier aan. Daarom zal dit tijdschrift altijd een voorvechter blijven van opzienbarende, positieve veranderingen.

dialoog ‘Wie geen ruimte meer heeft voor het gesprek en de ontmoeting, die verliest gaandeweg de waardigheid en de kans zich boven zichzelf uit te tillen’ Fred van Zwieten buiten de kaders Al sinds de vijfde jaargang spel ik iedere editie van Ode en nu dus The Optimist.

Erg veel complimenten voor jullie belang­ rijke werk met zoveel positief nieuws! Ik reageer nooit – dat ligt niet zo in mijn aard – maar deze keer maak ik een uitzonde­ ring wegens het boeiende interview met fysicus Yury Kronn (‘God laat zich niet in een vacuüm persen’, lente 2016, p. 40) over de wereld van donkere materie en subtiele energie. Voor mij is het weer een prachtig – en voor mij tot nu onbekend – voorbeeld van de wijze waarop eindelijk wetenschap en spiritualiteit elkaar verder lijken te naderen.

Het is tevens weer een voorbeeld van onderzoek dat niet ‘past’ in het huidige paradigma van de wetenschap, waardoor al zoveel waardevolle ideeën te lang op door­ braak moeten wachten. De aarde blijft in­ derdaad, zoals Jurriaan Kamp schrijft in het voorwoord (‘Denk buiten de kaders’, lente 2016, p. 1), veel langer plat dan nodig!

Als oud­huisarts ervaar ik hetzelfde in de medische wetenschap. En het geldt volgens mij ook voor de theologie. Zoals ‘niet­passende’ ideeën in de fysica en de medische wereld terzijde geschoven wor­ den, komen in de theologie openbaringen uit deze tijd niet in beeld als informatie­ bron en is ‘denken buiten de kaders’ er in deze zin niet bij.

Dank voor het brengen van het in­ terview met Yury Kronn en veel succes toegewenst met jullie blad.

Nit Idema Doesburg

Naschrift redactie: Op pagina 22 van deze editie leest u een ander voorbeeld van onderzoek dat niet past binnen de (medische) wetenschap.

Migratie De berichten over vluchtelingen en migratie roepen diverse reacties op, veelal van emotionele aard. Er wordt veel over gediscussieerd en geschreven, gepro­ testeerd en geargumenteerd. Sommigen voelen zich bedreigd, anderen voelen zich aangesproken op hun menselijkheid. Er wordt gewezen op risico’s van verdun­ ning van culturele normen en bedreiging van economische verworvenheden. Waar standpunten verharden, verdwijnt nuan­ cering.

Voor een optimistisch standpunt lijkt dan weinig ruimte. Toch is dit nodig.

Waarom? Omdat het juist nu de tijd is voor wijsheid, menselijkheid, openheid.

Juist nu kunnen we keuzes maken hoe we willen zijn als mens, als individu en als lid van de mensheid.

Wie dit leest en zich reactief voelt wor­ den, misschien verontwaardiging en boos­ heid voelt opkomen, die wordt mogelijk gedreven door angst. Angst voor verlies, voor het onbekende, verandering, zelfbe­ schikking, verantwoordelijkheid voor het eigen bestaan en de eigen keuzes. Diegene die nu een hard standpunt inneemt en geen ruimte meer heeft voor het gesprek en de ontmoeting, die verliest gaandeweg de waardigheid en de kans zich boven zichzelf uit te tillen.

Wat zeggen wijze mensen uit het verleden ons? Hoe kunnen we ons op­ timistisch laten inspireren in de context van migratie en vluchtelingen? Een paar voorbeelden. Socrates zegt: ‘Wijsheid begint met verwondering’. Hij ging ervan uit dat wijsheid van binnen komt en niet opgelegd kan worden. Hij bestookte zijn gesprekspartner urenlang met lastige en prikkelende vragen waarop hij zelf het antwoord ook niet wist. Zo dwong hij mensen hun verstand te gebruiken. We

kunnen zulke vragen ook aan onszelf stel­ len. Wil ik me laten leiden door meningen van anderen? Scheer ik alle vluchtelingen over één kam? Ben ik een slachtoffer van ogenschijnlijk moeilijke situaties of schep ik mogelijkheden voor mezelf en mijn omgeving? Kunnen we vluchtelingen zien als een kans om onze waarden, waardig­ heid, menselijkheid en saamhorigheid te versterken?

Lao Tse zei: ‘Zonder zelf kleiner te worden, kun je anderen doen groeien’.

We kunnen migranten helpen, als mensen, werknemers, collega’s of buren, zonder dat dat ons eigen leven negatief beïn­ vloedt. Mahatma Ghandi zei: ‘De aarde biedt voldoende om ieders behoefte te bevredigen, maar niet ieders hebzucht’.

Is het erg als een klein deel van onze wel­ vaart gedeeld wordt met mensen die – nu nog – vreemdelingen zijn? Of creëert het meer gezamenlijke welvaart?

En, ten slotte, Wayne Dyer zei: ‘Als je je kijk op de dingen verandert, dan veranderen de dingen waarnaar je kijkt’.

Wellicht is dit een van de meest confron­ terende citaten, en tegelijk een uitnodiging om de kijk op de dingen te veranderen, te onderzoeken en te bespelen. Gecombi­ neerd met Socrates’ verwondering nodigt Wayne Dyer ons uit om als optimist altijd de dingen van zoveel mogelijk kanten te bekijken, om verrijkt uit elk proces en elke situatie te komen – óók in het migratie­ vraagstuk.

Fred van Zwieten Voorzitter Optimistenbond Nederland

Naschrift: U wordt als collega-optimist in deze editie op uw wenken bediend met onze verzameling artikelen over vluchtelingen vanaf pagina 32.

Wilt u ook reageren op artikelen uit the optimist of op de actualiteit? stuur een e-mail naar redactie@ theoptimist.nl. als we uw bijdrage inkorten, doen we dat altijd met een goede reden en met grote zorg! We kijken uit naar uw reactie. Veel dank alvast! juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 7

Ode aan...

Suze Gehem, amsterdam Groen kan het dak op In haar studIetIjd in Delft werkte suze gehem mee aan allerlei ambitieuze internationale projecten, of het nu ging om schone energie of een gezondere leefomgeving in Zuid-afrikaanse townships. Daarop besloot ze zich als industrieel ontwerper volop te richten op duurzaamheid. ‘je moet groot durven denken, en dan nog groter’, zegt gehem. ‘En als dat lukt, nog groter.’ gehem werd na haar opleiding medeoprichter van De groene grachten, waarmee ze oude gebouwen duurzamer wil maken.

Waarom oude gebouwen? Zoals een andere oprichter, astronaut Wubbo Ockels, graag zei: ‘als een eeuwenoud pand duurzaam kan, dan kan het toch overal?’ Dat bleek. Het begon met diverse amsterdamse grachtenpanden aan de Nieuwe Prinsengracht. inmiddels zijn oude woningen, kerken en fabriekshallen van Noordgroningen tot Zuid-limburg klaargemaakt voor de toekomst. ‘je moet laten zien dat het kan.’

De projecten zullen vorig jaar hebben geholpen bij haar uitverkiezing tot Duurzame BouwVrouw van het jaar. afgelopen voorjaar raakte gehem betrokken bij de lancering van Rooftop Revolution, waarmee ze de grauwe, grijze daken in de steden wil vergroenen. Via dit platform kan iedereen dankzij crowdfunding en crowdsourcing een daktuin beginnen. ‘als een idee echt goed is,’ zegt gehem, ‘dan komt het vanzelf op een hoger plan.’ Het doel met Rooftop Revolution is om op de daken van amsterdam een heel nieuw landschap van twaalf vierkante kilometer aan te leggen dat wordt verzorgd door ‘dakboswachters’. grote ambities? ach’, zegt ze, ‘als er iemand optimistisch is, ben ik het wel.’ | meer informaTie:

FOtO: tOBias VaN stijN

www.deGroeneGrachTen.nl

8 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 9

Ode aan...

Tsjernobyl, Oekraïne een onverwacht natuurreservaat Het is dertig jaar geleden dat er bij de kerncentrale in tsjernobyl een kern-

Foto: Vasily FEDosEnko

reactor midden in de nacht ontplofte. Bij de brand kwamen 31 mensen om. Een radioactieve rookwolk trok over landsgrenzen heen. Meer dan honderdduizend mensen werden geëvacueerd. Een gebied met een straal van dertig kilometer rond de reactor werd onbewoonbaar verklaard. tot op de dag van vandaag woont er niemand. althans, er wonen geen mensen. Dertig jaar na de grootste kernramp ooit blijkt het gebied een toevluchtsoord voor wilde dieren.

Het gaat onder meer om beren, wolven, lynxen en bizons, maar ook om elanden, paarden en zwijnen tot aan bevers, otters en dassen. Het is onbekend of het hoge stralingsniveau schadelijk is voor hen. Bioloog jim Beasley van de universiteit van georgia doet onderzoek in het gebied – van zo’n 2600 vierkante kilometer, de omvang van luxemburg – en zegt dat de effecten van straling voor de meeste soorten niet zodanig zijn dat de populatie slinkt. De afwezigheid van mensen telt voor hen zwaarder. Door de zogeheten ‘vervreemdingszone’ uit te roepen tot natuurgebied verwacht president Petro Porosjenko de dieren nog beter te kunnen beschermen tegen jagers en stropers.

10 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 11

Goed nieuws het aantal tijgers dat in het wild leeft, is flink toegenomen in afgelopen jaren. sinds in 2010 de noodklok werd geluid op de eerste ‘tijgerconferentie’ is de populatie met zo’n 20 procent toegenomen, melden het Wereld natuur Fonds en het Global Tiger Forum.

nu plastic tasjes niet langer gratis worden meegegeven in winkels, wordt er veel minder gebruik van gemaakt. een inventarisatie liet zien dat het om een daling van ongeveer 50 procent gaat. Bij sommige ketens, zoals hema, etos en Gall&Gall, gaat het zelfs om een afname van 80 tot 85 procent.

12 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

V

oor het eerst heeft de Europese Commissie twee pesticiden verboden die een hormoonverstorende werking hebben. De stoffen worden in verband gebracht met kanker, onvruchtbaarheid en geboorteafwijkingen. De pesticiden, amitrol en isoproturon, werden onder verschillende merknamen op grote schaal als onkruidverdelger ingezet. Nederlandse touroperators gaan de klimaatschade van vakantiereizen berekenen. Nog dit jaar moet de ‘vakantievoetafdruk’ verschijnen in brochures en op websites van een aantal reisaanbieders. Zo wil reisbrancheorganisatie aNVR inzichtelijk maken dat het klimaateffect kan verschillen van vakantiereizen die verder veel op elkaar lijken. als alle kolencentrales in Nederland zouden sluiten, levert dat 4,7 miljard euro aan extra welvaart op. Dat blijkt uit een berekening van een onderzoek in opdracht van milieuorganisatie Natuur & Milieu. Deze winst is toe te schrijven aan vermeden kosten voor schade aan de volksgezondheid en het klimaat. al meer dan tien jaar op rij drinken amerikaanse consumenten minder gesuikerde frisdranken. Vorig jaar lagen de verkoopcijfers opnieuw lager. sterker, zo laag was de verkoop in de afgelopen dertig jaar niet. Volgens een rapport van Beverage Digest beseffen steeds meer mensen dat de suiker in deze frisdranken ongezond voor hen is. KlM is begonnen met een reeks vluchten op biobrandstof. De vlucht tussen amsterdam en Oslo was de eerste in een reeks van zo’n tachtig vluchten tijdens een grootschalige proef. Daarvoor wordt de Embraer 190 voorzien van biobrandstof, die veel milieuvriendelijker is dan kerosine. Na de proef wordt gekeken wat de resultaten en ervaringen zijn. Wie regelmatig beweegt, verlaagt daarmee het risico op dertien verschillende soorten kanker. Dat is een van de conclusies van een grootschalig onderzoek, gepubliceerd in JAMA Internal Medicine. Zo werd een lager risico van 42 procent gemeten bij slokdarmkanker en een afname tot 10 procent bij borstkanker. Volgens de onderzoekers verlaagt lichamelijke beweging onder andere het niveau van hormonen die in verband worden gebracht met kanker, zoals oestrogeen.

De effecten van yoga en meditatie gaan ver voorbij rust en ontspanning. Een nieuw onderzoek laat zien dat deze technieken ook kunnen helpen om de cognitieve en emotionele problemen die vaak voorafgaan aan de ziekte van alzheimer en dementie te verminderen. De onderzoekers, verbonden aan de universiteit van Californië in los angeles, menen dat het effect zelfs groter is dan dat van oefeningen en geheugentraining die momenteel worden voorgeschreven als behandeling bij milde geheugenproblemen. Het gaat in Nederland goed met het terugdringen van de CO2-uitstoot. Het Centraal Bureau voor de statistiek meldde dat de CO2-uitstoot in het eerste kwartaal is afgenomen met 1,3 procent ten opzichte van een jaar eerder. in die periode groeide de economie met 1,4 procent. Wie kampt met depressieve klachten hoeft niet direct naar een psychiater of aan de antidepressiva; online zelfhulp werkt ook. Dat blijkt uit een studie aan de Vrije universiteit amsterdam, waarbij ruim vierhonderd Duitsers met beginnende depressieve klachten werden onderzocht. Bij deze vorm van therapie, die zes weken duurde, werd patiënten uitgelegd hoe ze hun problemen op een rijtje kunnen zetten en kunnen werken aan een oplossing. Ook moesten ze aangeven waar ze blij van worden. Op afstand keek een coach mee. Het bleek dat de klachten van deelnemers verminderden. Bij een op de zes mensen meer positief zou de therapie een echte depressie kunnen voorkomen. Volgens de onderzoenieuws iedere dag? kers is de online zelfhulp een belangrijke aanvulling op bestaande behandelinschrijf u in voor gen. Het is al langer bekend dat cannabis kan helpen om in een medische The optimist Daily, onze context pijn te bestrijden. Het is ook bekend dat er vanuit de politiek nogal dagelijkse email met wat terughoudendheid bestaat als het gaat om cannabis. Zonde, want canhet beste nieuws: nabis is een onschuldige pijnbestrijder, terwijl de gangbare pijnstillers vaak www.theoptimist.nl/ nldaily bijwerkingen hebben. in Duitsland wordt nu cannabis vrijgegeven voor chronisch zieken. Vanaf volgend jaar zou het op recept te halen zijn bij de apotheek. juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 13

onderstroom

BijDRagen: sara belaDi, valli herman, ivar laanen en narDa Zacchino

klimaaT

Een uitgemaakte zaak De rechtszaak Die actiegroep

Urgenda vorig jaar aanspande (en won) om de Nederlandse staat te dwingen maatregelen te treffen om de uitstoot van broeikasgassen in 2020 volgens internationale afspraken terug te brengen met tenminste 25 procent, krijgt internationaal gevolg. Een jaar later is duidelijk dat deze wereldwijd unieke zaak, waarin de aansprakelijkheid voor klimaatverandering voor de rechter kwam, niet alleen inspirerend was voor de 900 burgers die de zaak initieerden.

In wat een beweging met momentum kan worden, scharen rechtbanken in Europa en de Verenigde Staten zich achter milieuactivisten die bepleiten dat overheden die het gebruik en de ontwikkeling van fossiele brandstoffen promoten, milieuwetten en grondwettelijke rechten schenden, in het bijzonder van jongere generaties. Zo loopt nu ook in België een 14 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

vergelijkbare rechtszaak. De nonprofit Klimaatzaak zet de overheid onder druk om de uitstoot van broeikasgassen tegen 2020 significant teruggebracht te hebben.

Maar het meest opvallend is de zaak in de Verenigde Staten, het land dat bekendstaat om zijn geslepen advocatuur. In een belangrijke uitspraak in april boekten de bekende klimaatwetenschapper James Hansen en 21 jongeren een grote overwinning in hun pogingen om de Amerikaanse overheid en de fossiele brandstoffenindustrie aan te klagen. Hansen en zijn medeeisers, tussen 8 en 19 jaar oud, bepleitten succesvol in een federale rechtbank in de staat Oregon dat hun ‘constitutionele klimaatveranderingszaak’ doorgang moet vinden.

De eisers, waaronder ook milieugroepen, bepleiten dat de federale overheid ‘hun grondwettelijke rechten op leven, vrijheid en eigendom schendt, net als hun

recht op essentiële publieke trusthulpbronnen door het toestaan, aanmoedigen en anderszins in staat stellen van voortgezette exploitatie, productie en verbranding van fossiele brandstoffen.’ De aanklacht luidt dat de Amerikaanse overheid decennialang haar uitgebreide kennis van klimaatverandering en de experts die het aanstelde om de gevaren van voortdurende fossiele brandstoffenverbranding te evalueren, heeft genegeerd.

Rechter Thomas Coffin van de federale districtsrechtbank in de stad Eugene handhaafde de claims van de eisers. Zijn uitspraak luidde dat ‘de actie en inactiviteit’ van de federale overheid met betrekking tot klimaatverandering serieuze gevolgen kunnen hebben voor bepaalde groepen in de maatschappij, namelijk jongere en toekomstige generaties. Intussen stelt de overheid huidige en oudere generaties in staat om van de economische voordelen te

Technologie

Drones redden levens stel je eens voor: een ernstig ziek kind in een klein dorpje, dat op dagen reizen van

genieten die met een hogere CO2-uitstoot gepaard gaan. Coffin schreef: ‘Als de beschuldigingen waar zijn, dan heeft het falen de uitstoot te reguleren geresulteerd in een gevaar van grondwettelijke omvang voor de publieke gezondheid.’

De eisers hebben nu het recht om aan te tonen hoe het overheidsbeleid met betrekking tot fossiele brandstoffen en uitstoot van CO2 hen wellicht heeft geschaad.

Milieuactivisten vieren hun baanbrekende juridische overwinningen, maar erkennen tegelijkertijd de enorme uitdaging waarvoor ze staan. ‘De wetenschap is duidelijk: als we niet de opheldering krijgen die we zoeken in deze zaak, dan zal ons klimaatsysteem onomkeerbaar en catastrofaal beschadigd worden’, zegt Julia Olsen, advocaat van de Oregon-eisers. ‘Nu hebben deze eisers het recht om aan te tonen dat de overheid hen meer dan vijftig jaar willens en wetens heeft geschaad.’

Drones leveren bloeD en geneesmiDDelen af in rwanDa.

foto: zipline

een ziekenhuis ligt. De bezorgde arts heeft geen snelle vervoermiddelen tot zijn beschikking. Dan belt hij of stuurt een sms – en binnen een paar uur wordt de levensreddende medicatie afgeleverd. Hoe? Door een drone.

Hoewel op sommige plaatsen in de wereld het woord ‘drone’ synoniem staat voor terrorisme, zal dit onbemande vliegtuigje met open armen ontvangen worden in de bergen van Rwanda. Daar leeft het grootste gedeelte van de bevolking in plattelandsgemeenschappen die soms alleen bereikbaar zijn via onverharde wegen.

Het droneproject is het resultaat van de samenwerking tussen de Rwandese overheid en zipline international, een start-up uit het Californische silicon Valley. Deze twee partijen willen ’s werelds eerste en grootste bezorgsysteem voor medische goederen opzetten.

De vloot bestaat vooralsnog uit 15 drones en zal in eerste instantie 50 tot 150 leveringen doen bij 21 klinieken. De pakketten, van maximaal tien kilo, worden op lage hoogte gelost aan papieren parachutes. elke zip, zoals de drones zijn gedoopt, keert vervolgens terug naar het dronestation voor een nieuwe accu en een nieuwe bestemming, die is opgeslagen op een simkaart. Volgens het bedrijf kan een zip 75 uur vliegen op één accu, en levert hij binnen dertig minuten een kartonnen doos met medische goederen af.

Met hulp van zipline zal de Rwandese overheid de drones voornamelijk gebruiken om bloed en geneesmiddelen af te leveren. Daarna worden de drones ook ingezet om in afgelegen gebieden commerciële goederen te bezorgen, zoals elektronische apparatuur en reserveonderdelen. De drones zijn in staat om in slechte weersomstandigheden te vliegen en zelfs windsnelheden van bijna vijftig kilometer per uur te weerstaan.

De overheid beschouwt de drones als een belangrijke factor in de economische ontwikkeling van het land. Rwanda heeft al aangekondigd een belangrijke ‘hub’ voor drones te worden. Het eerste dronestation ter wereld bevindt zich nu in de hoofdstad Kigali.

Volgens de plannen moeten daar in 2020 drie stations bijgekomen zijn.

Het succes van het dronesysteem is niet alleen van groot belang voor Rwanda, maar ook voor andere landen, omdat het als blauwdruk kan dienen voor de verbetering van de volksgezondheid en de economie door middel van drones. De medeoprichter en directeur van zipline, Keller Rinaudo, heeft voorspeld dat de dronedienst ‘in de eerste paar jaar honderden levens zal redden’.

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 15

ERVAAR DE LUXE VAN SCHOONHEID DIE BETAALBAAR IS Kaal worden is voor veel mannen een nachtmerrie.

Maar wist je dat je met Esthebeauty een volle haardos kunt terugkrijgen? In een super-de-luxe kliniek in Istanbul krijgt je een top behandeling.

En dat voor maar € 2.998,00 all-in. Dus met vliegreis, drie dagen verblijf in een luxe hotel en Nederlandse begeleiding. Gegarandeerd goed voor een heel aantrekkelijke prijs. Maak een persoonlijk kennis met Ozlem van Esthebeauty . Ze vertelt je alles over deze haartransplantatie en jij mag haar alles vragen.

Wij hebben genoeg voorbeelden van tevreden klanten.

Ook zij delen graag hun ervaring met jou. Dus neem vandaag nog contact op met Ozlem of kom langs in Koog aan de Zaan.

Mede eigenaar van Esthebeauty Ozlem Karabakal

De haartransplantatie voordelen van Esthebeauty: • Hoogste kwaliteit haartransplantatie • Behandeling in een JCI geaccrediteerd en ISO gecertificeerd kliniek • Geen hechtingen, geen littekens • Nederlandstalige hostess aan uw zijde • Levenslange garantie • Geen verborgen kosten

16 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

Esthebeauty

Hoogstraat 10 1541 KX Koog aan de Zaan

T. +31 - 756 414 235 T. +31 - 756 414 236 E. info@esthebeauty.nl

onderstroom poliTiek

presiDenT víT JeDlicka wil burgers van liberlanD veel vriJheiD geven.

Nieuw land in zicht liberlanD is misschien wel de ultieme start-up. op 13 april

2015 riep de 31-jarige tsjechische politicus Vit jedlicka een acht vierkante kilometer grote lap moerassige grond aan de westelijke oever van de Donau tot een nieuwe soevereine staat uit. Hij installeerde zichzelf als president. De stemming was 2-0: een studiemaatje en de vriendin van jedlicka, een massagetherapeut (en de nieuwe first lady) stemden op hem. Hijzelf onthield zich van stemmen.

Het betwiste stuk niemandsland tussen servië en Kroatië staat officieel te boek als de Vrije Republiek liberland. lokale bewoners noemen het gornja siga, maar de ondernemende, digitaal vaardige politicus ziet het als een vrijhaven voor persoonlijke en economische vrijheid. en dat betekent ook: een land zonder verplichte belastingen, want, stelt jedlicka, in liberland krijgen burgers zelf voor elkaar wat er moet gebeuren. Crowdfunding moet daarbij gaan helpen. een ander basisprincipe is tolerantie ten opzichte van diversiteit, wat zich onder meer moet uiten in een opengrenzenbeleid (behalve voor veroordeelde misdadigers en communisten). er is nog wel een probleem: jedlicka heeft het barre gebied nog niet fysiek onder controle. pogingen daartoe hebben hem tot tweemaal toe in een Kroatische politiecel doen belanden. Daarom bestaat het land liberland nu als een website, waarop de officiële talen (tsjechisch en engels) en vorm van overheid (constitutionele republiek met elementen van directe democratie) vermeld staan, naast pasfoto’s en levensbeschrijvingen van zijn ministers en honoraire consul. ook kun je er zijn vlag, wapenschild, grondwet en wetten downloaden. Het motto: ‘leven en laten leven.’

De spaarzame bezoekers hebben het land omschreven als moerasgrond die vergeven is van de wilde zwijnen en muggen. toch is liberland een oefening geworden in online politieke en persoonlijke wensvervulling. architecten en sociaal geografen over de hele wereld leven zich uit in hun plannen. niet zelden leiden de dromen tot een groene micronatie.

Het is veelzeggend dat via liberlands website bijna 400.000 aanvragen zijn gedaan voor naturalisatie (ongeveer tien procent is toegekend), waarvan het leeuwendeel afkomstig is van politieke vluchtelingen. Daaronder zijn meer dan 80.000 egyptenaren, en mensen uit turkije, algerije, Marokko, tunesië, de tsjechische Republiek, de Verenigde staten, irak en jordanië. De uiteindelijk toekenning rust tot nu toe bij jedlicka.

De autoriteit van de nieuwe president wordt niet door iedereen erkend. niet lang nadat jedlicka zich liet kiezen tot president van liberland richtte niklas nikolajsen, een Deense softwareontwikkelaar, de liberlandse nederzettings associatie op, waarmee hij veel van jedlicka’s voorgestelde beleid openlijk in twijfel trok.

De servische overheid heeft liberland een ‘frivole daad’ genoemd, terwijl Kroatië het als ‘een grap’ ziet en in strenge controles volhardt van de lands- en riviergrenzen. iedereen die er een voet neerzet, wordt gearresteerd. Maar intussen wordt jedlicka onverschrokken toegejuicht door alsmaar groeiende aantallen internationale steunbetuigers, ambassades en facebookfans, terwijl hij gestaag verder werkt aan zijn droom van een compleet nieuw land dat wordt vormgegeven door zijn burgers. juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 17

onderstroom richTliJnen voor milieuvrienDeliJke invesTeringen Zullen heT lanDschap in iran veranDeren.

inspiraTie

‘Ik kan de richting van de wind niet veranderen, maar ik kan mijn zeilen bijzetten om altijd mijn bestemming te bereiken.’

Jimmy Dean, counTryZanger (1928-2010) milieu

vrijwel elke ochtenD zijn de indrukwekkende

besneeuwde pieken van het elboers-gebergte, met teheran aan zijn voeten, gehuld in smog. De stad telt veertien miljoen inwoners en de meeste van hen zijn eraan gewend geraakt dat de bloeiende moerbeibomen en de eerste winterse sneeuwlaag alleen te zien zijn door een dikke grijze, soms oranje, waas.

De structurele luchtvervuiling is een van de oorzaken van irans milieucrisis. Die is duidelijk zichtbaar in teheran en andere delen van het land. op de lijst van meest vervuilde steden ter wereld, die de wereldgezondheidsorganisatie opstelt, staat de oostelijke stad zabol (op de grens met afghanistan) dit jaar op nummer één. Droogte, smogalarmen en zandstormen komen dag in, dag uit voor, terwijl de inwoners dag in, dag uit roepen om milieumaatregelen. irans hoogste leider, ayatollah ali Khamenei, heeft die noodkreet eindelijk beantwoord en de noodzaak benadrukt om ‘klimaatverandering en milieubedreigingen onder controle te krijgen, zoals woestijnvorming en de vervuiling die zand18 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

stormen en droogte veroorzaken’. in een recente milieurichtlijn van vijftien punten roept Khamenei op om ‘milieuvriendelijke investeringen’ te stimuleren en openbaar vervoer te ontwikkelen dat niet afhankelijk is van fossiele brandstoffen. De overheid moet deze richtlijn gaan hanteren bij het ontwerpen van wetten en initiatieven. op 22 april, de Dag van de aarde, ondertekende irans minister van buitenlandse zaken Mohammad javad zarif het historische klimaatakkoord van parijs, een internationaal verdrag dat als doel heeft de uitstoot van broeikasgassen drastisch te verminderen. om investeringen in duurzame energie vanuit de particuliere sector te stimuleren, krijgen producenten de garantie dat het land elektriciteit afkomstig van duurzame energiebronnen gedurende twintig jaar zal afnemen. Bovendien gaat iran buitenlandse investeerders vijftien procent meer betalen voor elektriciteit, op voorwaarde dat ze energiecentrales bouwen met materiaal dat in iran geproduceerd is. laten we hopen dat wie zaait, ook zal oogsten.

foto: BoRna_MiRaHMaDian/sHutteRstoCK/ newzulu/alaMy stoCK pHoto

Iran wordt groen

commenTaar

De EU is een club ‘er zijn al zo’n miljoen erasmus-baby’s,’ merkte een van mijn Europese gesprekspartners op. Erasmusbaby’s? Ja, nakomelingen van studenten op uitwisselingspad. Ik had het vaker gehoord. Het getal één miljoen zong hardnekkig rond, maar leek me wat veel, op de drie miljoen studenten die sinds 1987 deelnamen. Ga maar na: als elk stel gemiddeld twee kindjes produceert, zijn er 500.000 Erasmusstellen, dus één miljoen (ex-)studenten, wat betekent dat één op de drie zich binnen Erasmus voortplant… Maar dat het Erasmus letterlijk bijdraagt aan Europese eenwording is een feit.

Ook ik hoopte daaraan bij te dragen: dat was de reden om in juni 2013 te beginnen aan een tweejarige rondtocht langs de hoofdsteden in de Europese Unie, waar ik telkens acht mensen interviewde over hun werk en Europa: een dokter, kapper, politieagent, sekswerker, immigrant, lokale beroemdheid, kunstenaar en ondernemer. Youropeans noemde ik die tour d’Europe en met het optekenen en wijd verspreiden van hun verhalen hoopte ik bij te dragen aan een soort van Europees clubgevoel.

Onbekend maakt onbemind, was mijn gedachte, en het omgekeerde zou ook moeten gelden. Het leek mij nuttig, want die club, die Europese Unie, waarvan we allemaal lid zijn, is er nu eenmaal en heeft een steeds grotere invloed op ons dagelijks leven. Door wetten, doordat onze buren hier komen werken of doordat wij hun landen opzoeken voor vakantie of een jaartje studeren, bijvoorbeeld.

Terwijl die unie steeds belangrijker en groter wordt, neemt tegelijkertijd de populariteit sterk af. Want die EU deugt niet. Brussel is een ondemocratisch hol waar gezichtsloze technocraten pietluttige regeltjes bedenken. Dat kaas niet meer op traditionele manier mag worden gemaakt, olijfolie in restaurants niet meer in open flesjes op tafel mag staan, dat de bananen recht moeten zijn. Werkelijk belangrijke zaken, zoals de recente financiële crisis, pakte die unie halfslachtig aan en het immigratieprobleem loopt uit de hand doordat die EU niets doet.

‘Ja, we zijn kort van geheugen’, reageert Herman van Rompuy korzelig, net afgetreden als voorzitter van de Europese Raad, wanneer ik hem die kritiek voorleg.

Hij is mijn lokale beroemdheid voor Brussel. Vergeten zijn we dat we al 70 jaar vrede kennen dankzij dat verenigd Europa, een grotere welvaart, dat we makkelijker kunnen reizen.

Natuurlijk gaat er ook veel mis met die EU. De organisatie is stroperig en de uitbreiding ging wellicht wat snel. Maar Brussel heeft helaas niet echt de middelen om het geheugen van de Europeanen op te frissen, of hun uit te leggen dat veel van die pietluttigheden

broodjes aap zijn en er best veel wel deugt. Want de media zijn vooral nationaal en niet echt geïnteresseerd of kundig als het gaat om de EU. Intussen hebben de leiders van de lidstaten baat bij een impopulair Europa: meer Brussel, betekent minder Den Haag, Zagreb, Athene.

‘Die EU is een kathedraal, geen schuurtje’, hoorde ik wel vaker. Die bouw je niet in een paar jaar. Zoals het ook tijd nodig heeft voor we ons ook Europeaan gaan voelen. Africanness bestaat. ‘Ubuntu heet dat, ik ben omdat wij zijn’, legde Max, een sociaal ondernemer in Ljubljana, me uit. Maar voel je je Europees?

Dat is lastiger. Nee, zeiden de Ieren en de Britten bijvoorbeeld. Nee, zei de Italiaanse actrice Sara: ‘Ik voel me al nauwelijks Italiaan.’ Ja, zeiden diegenen die veel gereisd hadden, zoals profvoetballer Henrik Larsen.

Of Phil May, die als zanger van The Pretty Things elk podium en elke kroeg van Europa zag. ‘Europa is als een huis met vele kamers’, zei hij.

Het gekke is dat we in Europa vooral de verschillen benadrukken. Zie zelfs het EU-motto: verbonden in verscheidenheid. Terwijl we minstens zoveel gemeen hebben en er heus zoiets bestaat als Europese cultuur, als resultaat van eeuwenlange handel, oorlog, verhuizingen, uitwisselingen en reizen van schrijvers, componisten en schilders, bovendien joods-christelijk geworteld. En een gemeenschappelijke taal hebben we ook: het Engels.

Tot nu toe ging het in Europees verband vooral om economische samenwerking. Sociale cohesie werd nooit zo belangrijk gevonden, terwijl die voor het slagen van het Europese project belangrijk is. Daarom is de Erasmus-uitwisseling goed. En kan sport een goede rol spelen. Het is het proberen waard om voor verschillende sporten een Europees team te selecteren dat het opneemt tegen andere werelddelen, naar het goede voorbeeld van de Ryder Cup, de prestigieuze jaarlijkse golfwedstrijd tussen Amerika en Europa. Het Eurovisie Songfestival, vaak afgedaan als camp, draagt ook bij, blijkt uit verschillende onderzoeken (zolang het maar camp blijft, overigens en niet te serieus wordt).

De grootste verbinders zag Ylva, huisarts in Stockholm, komend uit onverwachte hoek, want volgens haar heeft Ryanair het meest bijgedragen aan Europese eenwording. Door deze en andere prijsvechters als EasyJet, AirBerlin, Vueling en Transavia reist namelijk iedereen en zo leren we elkaars landen kennen. ‘Vroeger ging iedereen heus weleens naar Londen, Parijs en Kopenhagen’, zei Ylva. ‘Maar tegenwoordig gaan mensen, zeker jongeren, voor een weekendje naar Belfast, Krakau of Praag, naar steden waar je anders niet naartoe zou gaan. Gewoon omdat het bijna gratis is.’

Mark Schalekamp is voormalig oprichter van Robin Good, een pionier op het gebied van maatschappelijk ondernemen.

Hij is journalist en auteur van onder meer Dit is Europa (volgens zijn kappers, dokters, politieagenten, sekswerkers en andere deskundigen). www.markschalekamp.com

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 19

onderstroom overigens ben ik van mening...

‘Ga niet worstelen met een varken’ er is geen beter moment om het boek van James Hoggan te lezen. Terwijl de strijd om het Amerikaanse presidentschap ontaardt in moddergooierij en terwijl Nederlanders nu al vóór de zomer verdeeld raken over Zwarte Piet, laat I’m right and you’re an idiot zien hoe we het debat weer kunnen terugbrengen tot een gesprek van mens tot mens.

Hoggan is een Canadese communicatieexpert uit Canada en mede-oprichter van DeSmogBlog, waarmee hij het debat over klimaatverandering wil ontdoen van wat hij ‘misinformatie’ noemt.

waarom vindt u het belangrijk om het publieke debat op te schonen?

‘Als we het debat maar de vrije loop laten, zal de vrijheid van meningsuiting niet voor democratie zorgen. De manipulatie is te krachtig en veroorzaakt te veel misleiding. Klimaatverandering is waarschijnlijk hét voorbeeld van een crisis waarover het publiek zich zorgen maakt en waarvoor een grote hoeveelheid onweerlegbaar bewijs is. Toch wordt die zodanig verdraaid door ideologische en financiële belangen dat steeds minder mensen geloven in de wetenschap.’

Donald Trump vond het bezoek van president obama aan de klimaattop in

20 Jaar geleDen

Ode, #9, juli/augustus 1996

20 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

parijs tijdverspilling. hij zei: ‘het koelt af, het wordt warmer. Dat noem je het weer.’

‘Trump is het product van een ideologische propagandamachine. Mensen die wel beter zouden moeten weten, hebben anderen iets op de mouw gespeld. Dat is lastig terug te draaien. Naar wie zullen ze luisteren? Maar het gaat om meer dan de groep die klimaatverandering ontkent of in twijfel trekt. Wetenschappers hebben nagelaten om het publiek als geheel te overtuigen van hun bevindingen. Bovendien denk ik dat klimaatverandering ook door links is gebruikt en tot ideologie is verheven. Maar uiteindelijk doet het er niet toe of je links of rechts stemt als het zeewater over een paar jaar je huis binnenstroomt.’ u roept mensen op om zich ‘respectvol, objectief en onbevooroordeeld’ op te stellen als ze het met iemand oneens zijn, zodat er ‘ruimte wordt gecreëerd voor een écht gesprek’. is dit mogelijk?

‘Ik verwijs graag naar George Bernard Shaw. Die heeft eens gezegd dat je niet op straat een worstelpartij moet aangaan met een varken. Immers, zei hij: “Het varken geniet ervan, jullie worden allebei smerig en na een tijdje ziet niemand het verschil meer tussen jullie.” Dat je de mogelijkheid hebt om je zaak te bepleiten

James hoggan

is een groot goed, maar als dat je enige middel is, beland je in een patstelling die alleen maar draait om vechten. Je bent dan meer geïnteresseerd in het verslaan van je tegenstander dan in het bespreken en oplossen van het probleem.’ u stelt paus franciscus op dezelfde hoogte als mahatma gandhi en martin luther king. Ze dienen als voorbeeld voor de manier waarop je je doel kunt bereiken zonder het vuur van de discussie torenhoog op te laten laaien. wat hebben zij met elkaar gemeen?

‘Hun kracht schuilt in de ethiek van hun verhaal. Hun diepgaande ethische relaas is nauwelijks te weerleggen. Nu paus Franciscus zo dringend over klimaatverandering spreekt, maak je jezelf haast belachelijk als je zijn woorden probeert te weerleggen.’ | narDa Zacchino

spaar niet, geef uit. Dat advies op het omslag van onze uitgave

van juli/augustus 1996 was geen vroege vooruitwijzing naar de historisch lage rente waarmee we twintig jaar later zitten. Geld is energie, zo redeneerden we. En energie moet stromen. ‘Geld dat niet circuleert, gaat rotten. Geld dat stroomt, smeedt banden tussen mensen.’

Verder stond in dit nummer een stevige kritiek op het bruto nationaal product als belangrijkste maatstaf voor de welvaart. Tegenwoordig erkennen ook landen als Frankrijk en Groot-Brittannië dat het ‘bruto nationaal geluk’ een interessante toevoeging biedt, vanuit de erkenning dat geld ook niet alles is. En: een interview met Alex, de befaamde grijze papegaai uit Afrika die ‘waarschijnlijk de enige niet-mens’ is die Engels spreekt ‘en nog meent wat hij zegt ook’.

Clenton (1985), gevlucht uit Rwanda:

‘Dankzij het UAF kijk ik optimistisch naar de toekomst’ Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF geeft vluchtelingen de kans om hun talenten te ontwikkelen. Het UAF begeleidt hen bij hun studie en het vinden van een baan die aansluit bij hun capaciteiten. Zo kunnen vluchtelingen in Nederland een nieuw bestaan opbouwen en een zinvolle bijdrage leveren aan de samenleving.

Nelson Mandela beschouwde onderwijs als ‘het krachtigste wapen om de wereld te veranderen’.

Hij had groot gelijk. Neem Clenton, die in 2008 vluchtte uit Rwanda omdat hij vreesde voor zijn leven. Na een langdurige asielprocedure probeert hij in Nederland, hoe moeilijk dat soms ook is, de draad van zijn leven op te pakken. Met steun van het UAF kon hij Public Health gaan studeren en die studie betekent alles voor hem. Lees zijn bijzondere verhaal op www.uaf.nl/clenton.

Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF Postbus 14300 | 3508 SK Utrecht | 030 252 08 35 info@uaf.nl | www.uaf.nl | Rekening NL41 INGB 0000 076300 juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 21

nieuws

plant kan

een

kanker genezen?

Foto: the Beljanski Foundation

Door wetenschappers werd mirko Beljanski beschouwd als paria. Door patiĂŤnten werd hij geroemd vanwege zijn behandeling van kanker. Waarom werd hij gearresteerd?

Achttien jaar na zijn dood krijgt zijn onderzoek eindelijk de aandacht die het verdient. een medische detective.

door JAneT

22 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

RAe-DupRee

De inheemse Bevolking in ZuiD-AmeRikA geBRuikT TRADiTioneel pAo peReiRA.

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 23

miRko BelJAnski in ZiJn lAB.

A Foto: White78/shutterstock

Als een InterventIeteAm vAn de

Nationale Gendarmerie (GIGN) opdracht krijgt de verdachte van een misdrijf op te pakken, kan je er zeker van zijn dat het om een gevaarlijk sujet gaat. Deze eliteeenheid voor terreurbestrijding heeft in haar roemruchtige bestaan – sinds de aanslagen tijdens de Olympische Spelen van 1972 in München –gegijzelden gered uit gekaapte vliegtuigen, Olympische sporters en Franse regeringsleiders beschermd, gevangenisopstanden neergeslagen en Frankrijks meest gezochte misdadigers gearresteerd.

Dus toen op 9 oktober 1996 alle toegangswegen naar het kleine dorp Saint-Prim in de regio Rhône-Alpes door tientallen zwaarbewapende leden van de GIGN werden afgesloten, beseften de inwoners dat ze zich gedeisd moesten houden.

De actie concentreerde zich op een voormalige wijnboerderij aan de oever van de Rhône. In een daar gevestigd laboratorium – het Center of Scientific Innovation, Research and Information (CIRIS) – werd door wetenschappers onderzoek

24 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

gedaan naar alternatieve behandelingen tegen kanker en aids. Er deden geruchten de ronde dat wijlen president François Mitterrand zich had laten behandelen met in dit lab ontwikkelde medicijnen in zijn strijd tegen prostaatkanker, de ziekte die hem eerder dat jaar noodlottig was geworden. Behalve dat wisten de 800 inwoners van Saint-Prim niet veel af van wat men bij CIRIS deed.

Nadat de agenten de ingang van het gebouw hadden geforceerd en de slapende bewoners hadden gesommeerd op te staan, werd de hoofdverdachte in de boeien geslagen. Het bleek te gaan om de 73-jarige, in Joegoslavië geboren biochemicus Mirko Beljanski, ‘de vader van de milieugeneeskunde’.

Een karavaan vrachtwagens werd ingezet om alle instrumenten, paperassen, onderzoeksverslagen en materialen af te voeren. Het was een klus die bijna twaalf uur in beslag nam. Gelijktijdig voerden andere eenheden van de veiligheidsdienst elders in het land invallen uit bij toeleveranciers van het lab en bij het appartement van Beljanski in Parijs, waar ook zijn

echtgenote en mede-onderzoeker Monique Lucas-Beljanski werd gearresteerd.

Twee jaar nadat de colonne volgeladen vrachtwagens uit Saint-Prim was vertrokken – en maanden nadat overheidsdienaren de plantenextracten en voedingssupplementen van CIRIS hadden vernietigd – overleed Mirko Beljanski aan de gevolgen van acute leukemie.

De Franse media hadden geen enkele aandacht geschonken aan de inval. Ook was er geen persbericht uitgegaan over de arrestatie van de Beljanski’s. De zaak was zelfs nooit voor de rechter gekomen. Een Europees hof oordeelde later dat Beljanski een eerlijke rechtsgang was ontzegd en sommeerde de Franse overheid alle door de Beljanksi’s gemaakte kosten te vergoeden.

Maar waarom waren de Beljanski’s dan gearresteerd? En wat had het te maken met de missie van Mirko Beljanski om nieuwe behandelingen tegen kanker te ontwikkelen en mogelijk zelfs de vorming ervan te voorkomen? In de veertig jaar waarin hij onderzoek deed, werd Beljanski door collega-wetenschappers als paria beschouwd. Toch werd hij door anderen in dezelfde periode ook geroemd vanwege zijn succesvolle behandeling van alvleesklierkanker, borstkanker, prostaatkanker en aids.

Wat was er aan de hand?

H

et verhaal begint vlak na de Tweede Wereldoorlog in Servië. Mirko Beljanski krijgt een beurs van de Joegoslavische regering om twee jaar lang in Parijs te kunnen studeren. De 22-jarige Beljanski, die kort tevoren nog had deelgenomen aan de strijd tegen de Duitse bezetter, verhuist naar Parijs. Hij schrijft zich in aan de Sorbonne, waar hij zijn passie voor biochemie en biologisch onderzoek zal ontdekken. Nadat de Wereldgezondheidsorganisatie hem nóg een beurs voor twee jaar toekent, krijgt Beljanski in 1951 een aanstelling bij de afdeling chemische biologie van het Pasteur-instituut om zijn doctoraal onderzoek te kunnen voltooien.

De genetica en de moleculaire biologie staan in die tijd nog in de kinderschoenen.

James Watson en Francis Crick zijn nog twee jaar verwijderd van het moment waarop ze de wonderlijke, vervlochten

dubbele helix van deoxyribonucleïdezuur (ofwel DNA) zullen ontrafelen. Penicilline, het allereerste antibioticum, is nog maar tien jaar in gebruik. Andere antibiotica zullen weldra op de markt komen, maar onderzoekers hebben al ontdekt dat bacteriën resistent kunnen worden tegen de genezende werking ervan.

Beljanski krijgt het verzoek onderzoek te doen naar deze resistentie. Hij ontdekt dat bacteriën die een aanval door antibiotica hebben overleefd een grotere hoeveelheid RNA (ribonucleïdezuur) bevatten dan soortgenoten die nooit aan antibiotica zijn blootgesteld. RNA, een molecule uit dezelfde familie als DNA maar met een enkele ‘ruggengraat’ in plaats van een dubbele, vervult binnen de cel taken die verband houden met de productie van eiwitten en de expressie van genen.

Met deze ontdekking is Beljanski een van de eerste moleculaire biologen die zich bezighouden met het bestuderen van RNA en de rol die het speelt bij de celregulering. Zijn werk rekent definitief af met de tot dan toe gangbare opvatting over het verschil tussen normale cellen en kankercellen. Het sluit bovendien aan bij onderzoek dat op dit moment in de Verenigde Staten wordt uitgevoerd. Daarbij worden met door Beljanski gewonnen plantenextracten successen geboekt bij de behandeling van prostaat- en eierstokkanker en hersentumoren. Door hem ontwikkelde RNA-fragmenten zorgen er tijdens een klinisch onderzoek uit 2010 voor dat zeventig patiënten hun chemotherapie niet hoeven onderbreken of zelfs voortijdig beëindigen.

Beljanksi begint zijn loopbaan als de moleculaire biologie als onderzoeksgebied net van de grond komt, met de ontdekking van de manier waarop de dubbele helix van het DNA opslag en verwerking van informatie mogelijk maakt. Meer dan veertig jaar lang hadden moleculaire biologen zich uitsluitend gericht op genetica en eiwitexpressie en op de vraag hoe genetische mutaties kanker kunnen veroorzaken. Bestudeer de ‘letters’ van het genetische alfabet, zo luidde de theorie, en je zult de ‘tikfouten’ vinden die tot kanker leiden. Als je er vervolgens achter komt hoe die tikfouten vermeden kunnen worden, zal het ook mogelijk zijn kanker

te voorkomen.

Maar Beljanski toont aan dat het verschil tussen normaal en carcinomateus DNA gelegen is in de fysieke structuur van de dubbele helix zelf. Het DNA van een kankerachtige cel heeft zich ontrold en daarbij zijn hiaten ontstaan die de twee vervlochten strengen beletten zich stevig aan elkaar te hechten.

Dit ‘gedestabiliseerde DNA’, zoals Beljanksi het noemt, ontstaat doordat carcinogenen en andere verontreinigingen zich op willekeurige plekken langs de molecule hechten en haar geleidelijk aan uit elkaar trekken. De strengen van de DNA-molecule in een normale cel openen zich daarentegen slechts kortstondig en in een specifiek gebied om replicatie of genexpressie mogelijk te maken.

In 1956 nodigt een geleerde uit New York (die later een Nobelprijs zal krijgen voor zijn ontdekking van het mechanisme achter de vorming van RNA) Mirko en Monique Beljanski uit voor een tweejarig dienstverband in de Verenigde Staten.

Moe van de onderlinge concurrentiestrijd aan het Pasteur-instituut besluit het paar naar New York te verhuizen, waar Monique, zwanger van hun eerste kind, zal bevallen van dochter Sylvie.

Als het gezin begin 1959 terugkeert naar Parijs, is de leiding van het Pasteurinstituut inmiddels tot de overtuiging gekomen dat het allemaal om DNA en genen draait. Daarom wordt het werk van Beljanski als achterhaald beschouwd.

Beljanski laat zich echter niet ontmoedigen en blijft speuren naar nieuwe soorten RNA. En hij vindt die ook. Het zogeheten transformatieve RNA is in staat informatie uit de ene bacteriesoort over te brengen naar een andere en vervolgens naar het DNA van de nieuw gevormde soort.

Latere generaties van de soort blijken deze nieuwe genetische eigenschappen te kunnen erven.

Beljanski begint te experimenteren met aangepaste RNA-fragmenten die in staat zijn gezonde cellen te beschermen tegen de schadelijke effecten van chemotherapie en bestraling. Het valt hem op dat het immuunsysteem van kankerpatiënten vaak extreem verzwakt raakt. Daarom richt hij zijn onderzoek vooral op stamcellen in het beenmerg: de bron van cruciale immuun-

Waarom waren de Beljanski’s gearresteerd? Wat had het te maken met de missie om nieuwe behandelingen tegen kanker te ontwikkelen?

Beljanski’s extracten Rauwolfia vomitoRia, wordt gewonnen uit de bast van een boom die inheems is in tropisch Afrika. inmiddels wordt deze ook aangetroffen in andere tropische gebieden zoals india, China, Bangladesh, puerto Rico en hawaii, waar hij als invasieve soort wordt beschouwd. in de traditionele geneeskunde werd het middel eeuwenlang gebruikt bij de behandeling van hoge bloeddruk, psychische stoornissen, slangenbeten en cholera.

Pao pereira is een extract uit de bast van een boom die te vinden is in het Braziliaanse Amazonegebied, geissospermum vellosii. van oudsher wordt het door traditionele genezers gebruikt bij de behandeling van malaria, maagklachten en koorts. ook wordt het gebruikt als lustopwekkend middel.

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 25

systeemcomponenten zoals witte bloedlichaampjes en bloedplaatjes. Uiteindelijk weet hij RNA-fragmenten te genereren die hij ‘aanjagers’ noemt en die fungeren als stimulans voor beenmergstamcellen om nieuwe immuunsysteemcellen te produceren als vervanging voor degenen die ten prooi zijn gevallen aan de chemo.

Opnieuw staat Beljanski’s onderzoek haaks op de heersende opvatting over genetische mutatie en het communicatieve eenrichtingsverkeer van RNA. Het Pasteur-instituut besluit het budget van Beljanski’s onderzoeksgroep te korten en verhuist de afdeling naar de kelder. Ook wordt voorkomen dat de onderzoekers hun resultaten publiceren in wetenschappelijke tijdschriften.

Als uiteindelijk het hele onderzoeksteam van Beljanski in 1978 aan de kant wordt gezet, stapt de groep over naar de farmacologische faculteit van de Universiteit van Châtenay-Malabry. Daar sleept Beljanski een contract van het Franse leger in de wacht om onderzoek te doen naar manieren om de huid te beschermen tegen de schadelijke effecten van straling aan boord van atoomonderzeeërs.

In die periode gaat hij voor het eerst op zoek naar in de natuur voorkomende anti-carcinogene stoffen. Als eerste onderzoekt hij de Ginkgo biloba, want hij heeft

‘U spreekt met de politie’, antwoordde de stem. ‘Met uw moeder kan ik u niet doorverbinden. Zij is zojuist aangehouden.’

26 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

gehoord dat deze Japanse notenboom resistent is gebleken tegen de straling die vrijkwam bij de atoomaanvallen op Hiroshima en Nagasaki. Ondanks veelbelovende resultaten met een ginkgo-extract krijgt de groep van het leger – bang om verantwoordelijk te worden gesteld voor eventueel letsel dat onderzeebootbemanningen zouden kunnen oplopen – een verbod om de onderzoeksresultaten te publiceren. Het onderzoek wordt stopgezet.

Na een dienstverband van tien jaar aan Châtenay-Malabry bereikt Beljanski de in Frankrijk verplichte pensioenleeftijd van 67 jaar. Het betekent dat hij niet langer kan werken voor een door de overheid gefinancierde instelling. Maar zin om stil te zitten heeft hij niet. Wanneer een Franse zakenman wiens zoon kort tevoren is overleden aan leukemie, hoort van Beljanski’s werk, biedt hij aan in Saint-Prim een onderzoekscentrum te financieren dat onder zijn leiding zal staan. Beljanski aarzelt niet en accepteert het aanbod.

Dit keer richt hij zijn onderzoek vooral op specifieke geneesmiddelen tegen kanker en hiv. Hij wil meer aan de weet komen over stoffen in het milieu die kanker kunnen veroorzaken en ontwikkelt een simpele laboratoriumtest, de Oncotest, om vast te stellen of een stof cellen op dezelfde manier aantast als reeds bekende carcinogenen.

Tot zijn verbazing blijkt een aantal tot dan toe onschadelijk geachte stoffen het DNA op precies dezelfde manier aan te tasten als bekende carcinogenen. Dat zet Beljanski aan het denken. Als er stoffen zijn die kankercellen laten woekeren, maar weinig effect hebben op gezonde cellen, zijn er misschien ook stoffen die het tegenovergestelde effect hebben.

Zouden er stoffen bestaan die kankercellen doden en normale cellen ongemoeid laten?

Met veel vallen en opstaan, en door complete jaargangen wetenschappelijke tijdschriften na te pluizen, op zoek naar verwijzingen naar mogelijke kandidaten, richt hij zijn onderzoek uiteindelijk op twee plantenfamilies: de ene met de onschuldig klinkende naam Pao pereira en de andere met de ietwat dubieus klinkende naam Rauwolfia vomitoria.

Deze planten blijken een ongekende potentie te hebben.

Nu moet u weten dat er twee gangbare manieren zijn waarop cellen aan hun einde komen: hetzij door zelfdoding ofwel ‘geprogrammeerde celdood’, hetzij door necrose, als gevolg van trauma door beschadiging of infectie van buitenaf.

Terwijl bij zelfdoding de boel naderhand meestal wordt opgeruimd door de celschoonmaakdienst, gaat necrose vaak juist gepaard met ernstige ontstekingen.

Aangezien synthetische chemotherapie en bestraling niet kieskeurig zijn bij het aantasten van cellen – en dus niet alleen carcinomateuze, maar ook gezonde cellen doden – kunnen daarbij beide vormen van celdood voorkomen. Het gaat er vaak nogal rommelig aan toe.

Zowel Pao pereira als Rauwolfia vomitoria zijn echter in staat zonder moeite kankercellen binnen te dringen terwijl ze normale, gezonde cellen ongemoeid laten.

Zodra ze binnen zijn, sporen ze de kankercel aan tot zelfdoding en zorgen ervoor dat natuurlijke mechanismen de rommel opruimen. Als het goed gaat, hoeven artsen niet langer als remedie de zaak plat te branden.

W

at Beljanski ontdekt – en wat ook door peer-review-onderzoek wordt bevestigd – is dat bij laag-gedoseerde bestraling of chemotherapie het extract van beide planten de effectiviteit van de behandeling aanzienlijk verhoogt. Wat was dit? Had hij een belangrijk hulpmiddel voor de genezing van kanker ontdekt?

Beljanski is nooit op zoek gegaan naar patiënten om zijn experimentele behandelingen op uit te proberen. Steeds waren zíj het die hém wisten te vinden.

Dat gebeurde voor het eerst in 1982. Jean Le Guen was een boer. Hij zou bijna met pensioen gaan toen bij hem een tumor in de alvleesklier werd vastgesteld die resistent bleek tegen zowel chemotherapie als bestraling. Artsen vertelden Le Guen dat hij nog hooguit drie maanden te leven had.

Via een vriendin van zijn vrouw zocht hij contact met Beljanksi en vroeg hem naar de middelen die hij had ontwikkeld. Na ampele beraadslagingen werd besloten hem die te laten proberen, met als gevolg dat de tumor vatbaar werd voor bestraling, niet langer groeide en zelfs begon te slinken. Tot 1985 bleef Le Guen onderhoudsdoses van alle drie de

supplementen innemen. Pas enkele jaren geleden – ver na de drie maanden die hem waren gegeven – stierf hij aan de gevolgen van een ongeval. Hij was toen de negentig inmiddels ruimschoots gepasseerd.

Aangezien Juan Le Guen in Bretagne als vakbondsvertegenwoordiger een populaire figuur was geweest, deed het verhaal over zijn genezing als een lopend vuurtje de ronde. De vraag naar de extracten nam snel toe onder kankerpatiënten in de regio.

In 1986 kreeg Beljanski een telefoontje van de 40-jarige Gerard Weidlich, voormalig officier in het Franse leger. Weidlich had gehoord over de antivirale eigenschappen van het Pao pereira-extract. Hij was hiv-positief en aangezien het daarbij om een RNA-gebaseerd virus gaat, hoopte hij dat een behandeling met het extract hem kon helpen; de inmiddels gangbare aidsremmer AZT was in die tijd nog niet beschikbaar.

Beljanski weigerde, omdat het extract nog nooit was getest op hiv. Maar Weidlich wist hem te overtuigen en mocht het middel gaan proberen. Binnen twee weken na de eerste toediening van het supplement begon Weidlichs gezondheidstoestand merkbaar te verbeteren. Na enkele jaren lang Pao pereira te hebben gebruikt, was de zogeheten ‘viral load’ bij hem niet langer detecteerbaar. Weidlich leefde nog ruim twintig jaar in goede gezondheid en stierf in mei 2007 aan de gevolgen van embolie.

Naarmate steeds meer enthousiaste verhalen van patiënten de ronde deden, nam het ongemak onder Franse overheidsdienaren toe. In 1989 deed de Franse minister van sociale zaken en volksgezondheid, Claude Évin, voor het eerst aangifte tegen Beljanski wegens het illegaal uitoefenen van de geneeskunde. De rechter achtte hem echter onschuldig. Er volgden nog meer aanklachten, gevolgd door vrijspraken.

En toen, in 1994, kwam er een verzoek van een zeer speciale en geheime patiënt.

Juist in die tijd had president Mitterrand veel pijn vanwege meerderde uitzaaiingen. De verwachting was dat hij niet in staat zou zijn om de resterende anderhalf jaar van zijn ambtstermijn uit te dienen.

Twee jaar eerder had hij tijdens een kort verblijf in het ziekenhuis bekendgemaakt dat hij aan prostaatkanker leed. Hij zei

miRko BelJAnski en ZiJn eChTgenoTe en meDe-onDeRZoekeR monique luCAs-BelJAnski WeRDen BiJ een nAChTeliJke invAl geARResTeeRD.

erbij dat die niet levensbedreigend was. In werkelijkheid was de diagnose al in 1981 gesteld.

Er was destijds grote verdeeldheid onder de Fransen over de vraag of hun land lid zou moeten worden van de Europese Unie – iets waar Mitterrand een groot voorstander van was. Politici verdrongen zich om het presidentschap te kunnen overnemen, mocht Mitterrand komen te overlijden. Het liep anders. Anne Pingeot, de maitresse van Mitterrand, bracht hem in contact met Philippe de Kuyper, een regulier opgeleide arts die bekend was met het werk van Mirko Beljanski.

De twee bleken het goed met elkaar te kunnen vinden. De Kuyper begon in het geheim de extracten van Beljanski aan Mitterrand voor te schrijven. Die knapt al snel op, begint weer wat aan te komen en ziet er gezonder uit dan in jaren het geval is geweest. In het openbaar wordt niet over Beljanski’s extracten gesproken.

Mitterrand bleek tot ieders verrassing in staat zijn termijn uit te dienen en overlijdt op 8 januari 1996, bijna negen maanden na zijn aftreden.

Al enkele weken daarna publiceerde Mitterrands officiële lijfarts, Claude Gubler, zijn versie van het verhaal in het boek Le grand secret. Daarin noemt hij Mirko Beljanski met naam en toenaam. Hij stelt dat de extracten bedrog waren.

sylvie BelJAnski BeloofDe vooR heT oveRliJDen vAn hAAR vADeR om ZiJn WeRk vooRT Te ZeTTen.

Y

T

ijdens haar jeugd en ook nog als jong volwassene deed Sylvie Beljanski – de dochter die in New York was geboren juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 27

in De TRADiTionele geneeskunDe WeRD RAuWolfiA vomiToRiA eeuWenlAng geBRuikT BiJ De BehAnDeling vAn DiveRse AAnDoeningen.

toen haar vader daar werkzaam was – voor emotionele steun vooral een beroep op de ouders van haar moeder. Ze had gemerkt dat haar ouders vanwege hun drukke werkzaamheden niet die steun konden bieden. Sylvie studeerde af als jurist en vond werk als procureur. Ze had slechts incidenteel contact met haar ouders. De relatie was koel en afstandelijk.

‘Mijn opvoeding heb ik vooral te danken aan mijn grootmoeder’, vertelt ze. ‘Ik mag me gelukkig prijzen met haar. Ik wist dat mijn ouders van me hielden en ik ben er zeker van dat zij ook wisten dat ik van hen hield, maar we waren niet nauw bij elkaar betrokken. Ik wist bijvoorbeeld niet echt wat zij deden, alleen dat het lastig was. Ze waren meestal slecht gehumeurd en hadden veel problemen met andere mensen, dus ik bleef het liefst uit de buurt.

Ik had mijn eigen leven.’

In 1994 vroeg Mirko Beljanski zijn dochter om juridisch advies over het beëindigen van een licentieovereenkomst voor een van zijn patenten. Ze raakte geïntrigeerd en begon zich te verdiepen in de details van zijn werk. Sindsdien hielp ze hem vaker met bepaalde juridische aspecten van zijn werk. Heel geleidelijk kwamen ze nader tot elkaar.

Een jaar later nam Sylvie een baan aan bij een advocatenkantoor in New York. Ze belde regelmatig met haar ouders om te horen hoe het ging. Bij CIRIS was hij altijd goed bereikbaar, vertelt ze, want onder de zeventien medewerkers was er altijd wel een die snel de telefoon opnam. Maar in de ochtend van 9 oktober 1996 nam er niemand op, ondanks herhaalde pogingen. Ze belde naar het appartement in 28 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

Parijs, waar haar moeder woonde en was verbaasd een lage, barse stem te horen aan de andere kant van de lijn.

‘Hallo? Moeder?’ vroeg ze.

‘U spreekt met de politie’, antwoordde de stem. ‘Met uw moeder kan ik u niet doorverbinden. Zij is zojuist aangehouden.’

Hoewel ze in eerste instantie verbijsterd was, schoot Sylvie Beljanski meteen in de juridische stand. ‘Ik ben haar advocaat’, zei ze tegen de agent. ‘En u gaat mij nu met haar doorverbinden.’

Met tegenzin voldeed de agent aan haar verzoek. Monique vertelde haar dochter dat de politie om zes uur ’s ochtends voor de deur had gestaan en hoe het hele appartement overhoop was gehaald, zonder dat haar was meegedeeld waarnaar werd gezocht.

Sylvie regelde een Franse advocaat die haar moeder zou bijstaan en ging vervolgens op zoek naar haar vader, die – zo bleek later – werd vastgehouden bij CIRIS en de volgende dag zou worden overgebracht naar een gevangenis in Parijs. Ze spoedde zich naar het vliegveld.

Minder dan een maand later werd bij Mirko Beljanski – die als preventie tegen kanker lage doses van zijn eigen plantenextracten gebruikte – acute leukemie vastgesteld. Hij moest vechten voor zijn leven. Omdat de overheid al zijn extracten en RNA-fragmenten in beslag had genomen, zat er voor Beljanski niets anders op dan reguliere chemotherapie te ondergaan.

De behandeling sloeg niet aan.

Naarmate haar vader zieker werd, ging Sylvie Beljanski zich steeds verder verdiepen in de details van zijn levenswerk.

‘Ik kwam meteen in actie en trok alle verantwoordelijkheid naar me toe’, vertelt ze. ‘Dat was mijn manier om voor mijn ouders te zorgen.’

Haar moeder nam geduldig met haar door wat Mirko en zij in de loop van bijna vijftig jaar allemaal hadden gedaan.

Sylvie begon zich voor te bereiden op hun strafzaak. Maanden gingen voorbij en er was niet veel te doen voor haar. Ze vertelt hoe het openbaar ministerie een aanklacht formuleerde en vervolgens niets ondernam. Als advocaat kreeg ze geen inzage in de bewijzen en ook geen toegang tot de getuige-deskundigen. Er werd zelfs geen zittingsdatum bepaald. Haar ouders kwamen terecht in het juridische schemergebied van huisarrest. Ze mochten geen wetenschappelijk onderzoek verrichten of in het openbaar spreken over hun eerdere werk, onderzoeksresultaten publiceren of contact hebben met de honderden kankerpatiënten die inmiddels smeekten om hervatting van de productie van de supplementen waarmee zij zulke goede ervaringen hadden.

Na bijna twee jaar van onzekerheid vroeg Beljanski aan zijn dochter of zij iets kon doen om de rechtsgang te bespoedigen. Enigszins verbouwereerd stelde ze voor om beroep aan te tekenen bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Dat hof zou Frankrijk kunnen dwingen de zaak af te handelen, zodat Beljanski zijn onderzoek zou kunnen voortzetten.

‘Doe dat alsjeblieft’, antwoordde hij.

Kort daarna, op 28 oktober 1998, overleed hij.

H

oewel de Franse overheid de strafzaak na Beljanksi’s overlijden als afgedaan beschouwde, zetten zijn weduwe en dochter hun beroep door. Tijdens de behandeling, enkele jaren later, voerde de Franse overheid ter verdediging argumenten aan die zij typeren als ‘ongegrond, dwaas en beschamend’. Het proces sleepte voort.

Op 23 mei 2002 volgde een unanieme uitspraak van het hof, die luidde dat Mirko Beljanski een eerlijke rechtsgang was ontzegd en dat hij niet in de gelegenheid was gesteld zijn wetenschappelijke nalatenschap te verdedigen. De rechters legden de Franse staat bovendien een straf

op: het vergoeden van alle kosten die de Beljanski’s hadden gemaakt voor hun verdediging. Daarmee was de zaak gesloten.

Maar niet voor Sylvie en Monique.

Kort voor haar vaders dood had Sylvie hem beloofd te doen wat ze kon om zijn supplementen opnieuw beschikbaar te maken in de Verenigde Staten. Met de laatste energie die hem restte, vatte Beljanski de details van zijn levenswerk zo goed mogelijk samen, verstuurde de weinige documenten die hij nog bezat naar New York en gaf Sylvie de namen en contactgegevens van enkele artsen die aan CIRIS verbonden waren geweest.

Bij de begrafenis van haar vader werd ze benaderd door een onbekende man die zacht tegen haar fluisterde: ‘Ik moet met je praten. Jij hebt je vader toch beloofd om zijn werk voort te zetten?’ Hoewel ze geen idee had wie de man was, stemde ze toe. Vervolgens kondigde hij aan haar de volgende dag om vier uur ’s middags te komen opzoeken in het appartement van haar ouders.

Gerard Weidlich, in 1986 Beljanski’s eerste hiv-patiënt, arriveerde op het afgesproken tijdstip in gezelschap van een vrouw en een man. De vrouw was Henriette Bouchet. Zij had twaalf jaar lang Pao pereira gebruikt nadat bij haar borstkanker was vastgesteld. De man was Jean-Paul Le Perlier, een journalist die in 1993 nog op pad was gestuurd om Mirko Beljanski te ontmaskeren als ‘charlatan’.

Kort tevoren had hij te horen gekregen dat hij vanwege darmkanker met uitzaaiingen nog maar kort te leven had.

De drie vertelden aan Sylvie hoe ze na de arrestatie van haar ouders hadden geprobeerd om CIRIS draaiende te houden.

Weidlich stond inmiddels aan het hoofd van de organisatie, hoewel de regering beslag had laten leggen op alle banktegoeden van CIRIS. Meer dan vierduizend ‘steunleden’ waren bereid geld te doneren om het onderzoek te kunnen voortzetten, vertelde hij haar. ‘Je hoeft niets anders te doen dan de extracten aan te maken, het onderzoeksprogramma weer op te starten en een manier te vinden om ons de medicijnen toe te sturen.’

Voor een jurist zonder enige achtergrond in de biologie en de geneeskunde was dat geen geringe uitdaging. Ze stemde toe.

Vanaf toen ging het snel. Enkele dagen na de ontmoeting werd ze gebeld door een van de toeleveranciers van CIRIS. Tijdens de inval van oktober 1996 hadden de agenten weliswaar de hele voorraad plantaardige grondstoffen en extracten meegenomen, maar ze hadden niet ín de machines gekeken en daarmee honderden liters extract over het hoofd gezien. Het bedrijf had vervolgens kans gezien die voorraad op te slaan in een aantal vaten.

In Frankrijk konden ze er niets mee, omdat alle betrokkenen onder verscherpt toezicht stonden. Wilde Sylvie misschien dat ze de extracten naar Amerika zouden verschepen?

Terug in New York richtte Sylvie een nieuw bedrijf op: Natural Source International. Daarmee kon ze niet alleen de extracten vanuit Frankrijk importeren, maar ook beginnen met het ontwikkelen van nieuwe producten. Ook stichtte ze de Beljanski Foundation, die als nonprofitorganisatie de fondsenwervings­ activiteiten van CIRIS zou kunnen voortzetten om verder onafhankelijk onderzoek naar Beljanski’s producten bij Amerikaanse laboratoria te helpen financieren.

Vanuit Frankrijk kreeg ze de klantenadministratie, verwijsbriefjes, namen van toeleveranciers en de receptuur van de extracten toegestuurd. Als jurist wist ze dat er geen specifieke Amerikaanse regelgeving bestaat met betrekking tot voedingssupplementen. Om er zeker van te zijn dat de producten van Natural Source als voedingssupplementen werden beschouwd, registreerde ze elk afzonderlijk product als nieuw ingrediënt. Ze beschikte nog altijd over de meeste toxicologierapporten van haar ouders, als bewijs dat de stoffen onschadelijk waren. Dat maakte registratie een stuk gemakkelijker. Bij leven had haar vader 133 studies gepubliceerd in vakliteratuur, die allemaal door het proces van peer review zijn gegaan, ofwel: door vakgenoten getoetst.

In 1999 was ze zo druk met Natural Source dat Sylvie Beljanski besloot zich volledig terug te trekken uit de advocatuur.

Sindsdien werkt ze voltijds als directeur bij Natural Source met als nevenfunctie het vicevoorzitterschap van de familiestichting, waarvan haar inmiddels 85-jarige moeder de voorzitter is.

E

n nu? Er wordt nog altijd onderzoek gedaan met de middelen van Mirko Beljanski, zowel in het lab (in vitro) als op levend materiaal (in vivo). Om uiteenlopende redenen zijn er nauwelijks klinische proeven met menselijke patiënten uitgevoerd. Een belangrijk deel van het probleem is dat plantenextracten zo veel verschillende moleculen bevatten dat je er moeilijk achter komt welke stof wat doet, zo vertelt onderzoeker Qi Chen, die is verbonden aan het Beljanksi Project van de medische faculteit van de Universiteit van Kansas. ‘We willen weten hoe elk van de stoffen afzonderlijk in het lichaam wordt omgezet’, legt Chen uit. ‘Maar als je iets extraheert uit een plant, krijg je een mengsel met heel veel componenten. En voor het testen van elk bestanddeel ervan is een apart onderzoek nodig.’

Het testen van synthetische moleculen zoals die worden ontwikkeld door grote farmaceutische bedrijven, is een veel eenvoudiger proces. Sylvie Beljanksi en John Hall, die aan het hoofd staat van de onderzoeksafdeling van Natural Source, hebben vergeefs geprobeerd om farmaceutische bedrijven over te halen om met de extracten te gaan werken.

‘Mijn vader wilde natuurlijke stoffen onderzoeken met dezelfde mate van nauwkeurigheid als gebeurt bij synthetische geneesmiddelen’, vertelt Sylvie.

Maar daarmee beland je meteen in een paradoxale situatie. ‘Zijn standpunt had te maken met patenten: als er geen patent valt aan te vragen, krijg je het niet gefinancierd. Maar om een patent te krijgen, moet je een nieuwe molecuul hebben en dat is

Een combinatie van chemotherapie met de extracten bleek erg effectief. Soms werd wel 98 procent van de kankercellen vernietigd. juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 29

W

uiteraard onmogelijk als die afkomstig is uit een natuurlijke bron. Om je investering terug te kunnen verdienen, moet je dus sleutelen aan de natuur. Maar daarmee stop je iets synthetisch in het lichaam en dat zal nooit dezelfde werking hebben.’

Niettemin wordt het onderzoek voortgezet – niet alleen bij academische instellingen als de Universiteit van Kansas en de medische faculteit van Columbia

President Mitterrand nam de extracten en knapte al snel op. Hij begon weer wat aan te komen en zag er gezonder uit dan in jaren het geval was geweest.

30 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

University in New York, maar ook bij particuliere instellingen zoals de Cancer Treatment Centers of America.

De uitkomsten van studies zijn telkens weer positief. Met steun van de Beljanski Foundation konden Chen en haar collega’s in 2013 en 2014 twee studies verrichten naar alvleesklierkanker, de ene om Rauwolfia vomitoria te testen en de andere om hetzelfde te doen met Pao pereira. Op eigen kracht vernietigden de extracten al een flink percentage van de kankercellen.

In combinatie met chemotherapie waren ze zelfs nog effectiever, met als bonus een lagere benodigde hoeveelheid chemo. In sommige gevallen was alleen chemotherapie niet voldoende om uitzaaiingen tegen te gaan, maar kon met de extracten alleen of in combinatie met chemotherapie de vorming van metastasen worden voorkomen.

Onderzoekers in Kansas voerden met beide extracten soortgelijke tests uit bij eierstokkanker. Ook daar bleek een combinatie van chemotherapie met de extracten beduidend effectiever dan alleen chemotherapie. In enkele gevallen werd bij gecombineerd gebruik tot wel 98 procent van de kankercellen vernietigd.

Tests met Pao pereira aan de medische faculteit van Columbia University en aan de universiteit van Nanjing in China hebben aangetoond dat het middel effectief is bij zowel het voorkomen als bestrijden van prostaatkanker en dat het bovendien een sterke ontstekingsremmende werking heeft.

Anders dan bij andere vormen van kanker ontdekten de onderzoekers dat te weinig of te veel van het extract – wat in de statistiek een U-vormige curve heet en gewoonlijk het ‘goudlokjesgebied’ wordt genoemd – de effectiviteit van de behandeling verminderde. Eerdere onderzoeken met Rauwolfia vomitoria leverden geen U-vormige curve op. In plaats daarvan waren er bij verhoging van de dosering juist meer kankercellen die een reactie vertoonden.

Een van de bijwerkingen van chemotherapie is trombocytopenie, ofwel een tekort aan bloedplaatjes. Aangezien sommige bestanddelen van een chemokuur naast kankercellen ook gezonde cellen vernietigen – met name in het beenmerg

– zien veel patiënten zich genoodzaakt de behandeling te onderbreken of zelfs te beëindigen. Een klinische test met 70 patiënten bij de Cancer Treatment Centers of America toonde in 2010 aan dat Beljanski’s RNA-fragmenten stamcellen in het beenmerg stimuleren om meer bloedplaatjes aan te maken, zodat patiënten hun chemokuur zonder onderbrekingen konden voltooien.

Waarom werken dan niet meer artsen en onderzoekers met deze stoffen? Kort gezegd, aldus Hall, zijn artsen ‘niet geneigd’ nieuwe behandelwijzen uit te proberen zolang de oude nog niet voldoende in diskrediet zijn gebracht. ‘Uiteindelijk is de wetenschap een conservatief bedrijf’, zegt hij. ‘Men houdt zo lang mogelijk vast aan paradigma’s en overtuigingen. En verandering verloopt meestal wanordelijk.’

Maar onvermijdelijk – en onverbiddelijk – dienen veranderingen zich aan.

‘Integrale geneeskunde’ – waarbij een brug wordt geslagen tussen gevestigde en complementaire geneeskunde – wordt steeds populairder. Anders dan bij alternatieve geneeswijzen worden door de integrale geneeskunde behandelwijzen ontwikkeld die het beste van de reguliere medische zorg combineren met toediening van botanische of andere natuurlijke producten, voedingsadviezen, acupunctuur en andere complementaire benaderingen.

Onderzoeker Chen, die jarenlange ervaring heeft opgedaan met Chinese kruidengeneeskunde, meent dat het feit dat Beljanski’s extracten uit een mengsel van moleculen bestaat, zowel gunstig als problematisch is. ‘Soms is een mengsel effectiever dan een enkele stof’, stelt ze.

‘Bij Chinees onderzoek naar geneeskrachtige kruiden wordt een middel gezuiverd tot aan het punt waarop het zijn heilzame werking begint te verliezen of giftig wordt. Maar deze extracten zijn veel lastiger om mee te werken. Ze zijn op zoveel verschillende manieren werkzaam dat je volledig de weg kwijt kunt raken als je probeert ze klinisch te analyseren.’

Niettemin geeft ze aan dat ze zelf, mocht ze ooit kanker krijgen, vrijwel zeker zou kiezen voor een combinatie van reguliere geneeskunde met de extracten.

‘Waarom niet? Kwaad kan het niet’, zegt ze. ‘En het lijkt erop dat ze effectief zijn.’

Column lisette Thooft Auteur. Haar nieuwste boek, Kom uit je hoofd, gaat over trauma’s en hoe je ze uit je lichaam kunt krijgen. www.lisettethooft.nl

Hoogtepunt van het feest OOIt sprAk Ik een vrOuw die bijna hoogleraar

Foto: tessa PosthuMa de Boer

was en er toen voor koos om docente te worden op een basisschool. Ze zei dat ze zich ineens afvroeg waarom het hoogleraarschap eigenlijk zo begerenswaardig was. ‘Vervelende vergaderingen houden en vervelende scripties begeleiden’, zo vatte ze het samen. Nu was ze helemaal gelukkig, in haar element en zinvol bezig voor haar gevoel. Ik vond het bijna onmenselijk knap van haar, en ook vreemd, bijna niet voor te stellen. Want het hoogleraarschap leek mij zo’n beetje het hoogste dat een mens bereiken kan.

Maar het hoogste is niet altijd het beste.

Louis C.K., de beroemde komiek heeft eens in een talkshow gezegd dat hij met zijn beroemdheid de sweet spot wilde vinden. ‘Als je bekender wordt, gaan steeds meer mensen die jou leuk vinden, je kennen. Maar als het nóg verder gaat en je gezicht komt op bussen te staan enzo, dan gaan óók mensen die je haten je kennen. Dan groeit het aandeel haat.’

Met zijn ruim zes miljoen Google-hits en een tournee rond de wereld (in augustus komt hij naar Nederland) kan ik hem alleen maar veel weerbaarheid toewensen. Maar zijn opmerking trof me als wijs

‘Armoede maakt onvrij. Genoeg geld maakt je vrij. Maar te veel geld maakt je weer onvrij.’

en diep, zoals wel meer van zijn opmerkingen me treffen als wijs en diep.

Veel ambities kennen een sweet spot: het punt waarop alles nog leuk is, het hoogtepunt van het feest, het optimum en niet het maximum. Als je daarna nog meer van hetzelfde toevoegt, wordt het resultaat minder. Ook het Peterprincipe – ‘in een hiërarchie stijgt elke werknemer tot zijn niveau van incompetentie’ – gaat eigenlijk over de sweet spot, in dit geval van vaardigheden. Als je er eenmaal voorbij bent en dingen moet doen die je eigenlijk niet kunt, is het lastig terug te keren naar een baan op een lager niveau, omdat je dan status verliest.

Ooit hoorde ik van een man die het weten kon, Gert van Maanen, voorheen bankdirecteur bij ING en daarna directeur van de ontwikkelingsorganisatie Oikocredit: ‘Armoede maakt onvrij. Genoeg geld maakt je vrij. Maar te veel geld maakt je weer onvrij.’

Van Maanen had ontdekt dat veel rijke mensen banger zijn om hun geld uit te geven aan een goed doel dan mensen met een modaal inkomen. Rijkelui komen snel met uitspraken als: ‘Ik kan me dat niet permitteren. Je wilt toch geen dief zijn van je eigen portemonnee.’

De Amerikaanse antropologe Wednesday Martin interviewde vrouwen die wonen in de superrijke buurt Upper East Side in New York, vrouwen die gemiddeld 80.000 dollar per jaar aan kleren uitgeven.

In haar boek Primates of Park Avenue vertelt ze hoe ongelukkig die vrouwen zijn: onzeker, afhankelijk, depressief en aan de drank. Want alles is er over the top. Niemand kan meer ontspannen genieten.

Tja, zie maar eens op tijd te remmen of uit te stappen. Hoe weet je waar je sweet spot ophoudt?

Hoe kun je die virtuele top meten? Wanneer is het genoeg?

Het lijkt me een van de belangrijkste vragen van onze tijd. juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 31

Foto: janossy gergely

vluchtelingenspecial

32 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

Op zOek naar de ontmoeting hoe leren we samenleven met elkaar?

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 33

vluchtelingenspecial - inleiding

34 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

V

luchtelingen beheersen het nieuws. terwijl sommigen proberen te ontkomen aan een gewapend conflict in hun land en anderen aan de uitzichtloze perspectieven op voorspoed zijn ze onderwerp van discussie geworden in de hele wereld. niet alleen in de politiek en de media, maar ook op straat en in het café. Moeten ze allemaal worden opgevangen in europa? Moeten we een maximum aantal vluchtelingen instellen? Hoe laten we de integratie verlopen?

We zien hun gezichten op televisie, in kranten en in tijdschriften. We lezen de nieuwsberichten vol statistieken en grafieken. Doordat ze hebben besloten in zulke grote aantallen aan te kloppen, wordt er hier en daar geroepen om het sluiten van de grenzen. anderen pleiten voor een cultuur van gastvrijheid. steeds meer lijken die kampen tegenover elkaar te staan. aan de ene kant zijn er de mensen die zich zorgen maken over de opvang en integratie. aan de andere kant zijn er de mensen die vinden dat we anderen moeten verwelkomen. aan beide kanten is er de neiging om te generaliseren.

De één ziet vluchtelingen als potentiële terroristen en verkrachters, de ander als kwetsbare, hulpbehoevende slachtoffers. op die manier polariseert de samenleving.

Bovendien wordt de vluchteling zo een abstractie, ontdaan van zijn menselijkheid. lange tijd hebben we op de redactie gesproken over de vraag of we aandacht zouden besteden aan de problematiek. We wilden er niet voor weglopen, maar we wilden zeker zijn dat we iets van waarde konden toevoegen aan de vele nieuwsitems en de vele opinies.

‘Zij die spreken, weten niet. Zij die weten, spreken niet.’

Die wijsheid danken we aan sheida Mohebbi. Het vormde de inspiratie voor het inzicht dat we mét vluchtelingen moeten praten, niet zozeer óver hen. terwijl velen zich in hun putje ingraven, op de vlucht voor elkaar, besloten wij de ontmoeting op te zoeken. sheida namen we mee voor een bijzondere reportage uit oranje, het kleine Drentse dorpje dat ongevraagd werd overspoeld met vluchtelingen (pagina 36). Hoe brengen ze het er van af?

We zochten contact met voormalige vluchtelingen die in nederland zijn opgenomen en verder zijn gekomen dankzij steun om te studeren en te werken (pagina 44). We reikten uit naar enkele vrijwilligers – in aantal groter dan alle vluchtelingen bij elkaar – om te horen wat hun ervaringen en beweegredenen zijn (pagina 60). en we vonden de prachtige foto’s van thijs Heslenfeld, een fotograaf die een aantal keren naar libanon en jordanië vertrok om de syrische vluchtelingen een menselijk gezicht te geven (pagina 50).

Want uiteindelijk is dat wat ons verbindt: dat we allemaal mensen zijn. | De reDacTie juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 35

vluchtelingenspecial - RepORtage

Door Door

marco Visscher, i.s.m. sheiDa mohebbi

GrOeten uit Oranje Foto: HollanDse Hoogte/Corné spariDaens

hoe leren we samen te leven met vluchtelingen? The Optimist bracht een bezoek aan oranje, het dorp dat synoniem werd met het boze verzet. hoe gaat het nu?

D

e stilte is wat opvalt. Voor twee stadsmensen die na een lange rit uit de auto stappen doet de frisse lucht ook niet verkeerd aan. We zetten voet in Oranje, sinds vorig jaar het beroemdste dorp in Drenthe.

Of het beruchtste. Want de dorpelingen van Oranje – stuk voor stuk ongetwijfeld aardige mensen, alle 140 – hadden het niet zo op de beslissing om 700 vluchtelingen op te vangen in het lokale bungalowpark (voorheen attractiepark, daarvoor aardappelzetmeelbedrijf) aan de overzijde van het kanaal.

Dat bleef in Nederland niet ongemerkt. Vooral toen hen werd verteld dat er nóg eens 700 vluchtelingen bij moesten, werden de inwoners boos. De vrouw die na een tumultueuze inspraakavond de weg versperde voor de auto van staatssecretaris Klaas Dijkhoff, is in het collectieve geheugen gegrift nadat een beveiliger haar wegsleurde en zij gewond raakte aan haar arm.

Maar voor nu valt vooral de stilte op... Ach, hóór eens wat een stilte! ‘Je zou maar uit een oorlogssituatie komen en dan híer belanden...’

36 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

De overpeinzing komt van Sheida Mohebbi. Zij is geboren en getogen in Teheran, de hoofdstad van Iran. Daar was zoveel trammelant, dat ze is gevlucht toen ze vijftien was. Na allerlei omzwervingen in haar carrière – van filiaalmanager tot bankdirecteur – is ze nu spreker, coach en adviseur. Haar levenservaring brengt een mooie aanvulling voor een reportage uit Oranje; zelf ben ik geboren in Drenthe, op 25 kilometer van Oranje. Toen ik achttien was, ben ik gevlucht, omdat daar zo weinig te doen was.

Het voelt aan alsof we in het buitenland zijn, merkt Sheida op. Alles is anders. De eerste blikken voelen vijandig. (Nee, dat is Drents, zegt de Drentenaar.) Al haar zintuigen en neurale paden doen hun best de ervaring te begrijpen. Het stelt haar nog niet direct gerust. In de auto, rijdend langs het kanaal waaraan Oranje ligt, had Sheida bekend dat ze zich vooraf nog even had afgevraagd of ze er wel veilig zou zijn. Het blijft onduidelijk of het grappig bedoeld is als ze zegt dat ze geen hakken draagt. Dan kan ze tenminste hard weglopen.

We zijn nu anderhalf jaar na de komst van de eerste ongevraag-

links heT VakanTiepark waar 700 VluchTelingen zijn opgenomen, rechTs heT Dorp meT 140 inwoners.

de bezoeker. Hoe gaat het in Oranje? Wordt er een brug geslagen?

Of is er sprake van een stille oorlog? Zijn er waardevolle ontmoetingen? Wat kunnen we leren van de ervaringen in Oranje?

A

ntwoorden op die vragen verschillen. Iedereen heeft een ander verhaal, een andere visie. In Oranje zat niemand te wachten op de komst van zoveel vluchtelingen. Niemand stond te juichen. Zoveel is helder. De vluchtelingen hebben wel gekozen om het onbekende avontuur op te zoeken, maar Oranje was nooit hun gedroomde bestemming. Ze zijn hier tijdelijk geparkeerd door het COA, het Centraal Orgaan opvang asielzoekers. De meesten hebben een status, in afwachting van een woning die hen wordt toegewezen. Er zijn zo’n dertig nationaliteiten. Veel gezinnen, maar ook aardig wat mannen die alleen zijn.

Wat opvalt, is dat Oranje er het beste van probeert te maken.

Sommigen brengen oude kleren of speelgoed. Anderen helpen om ze wegwijs te maken met de taal of de fiets. Kinderen uit ‘het kamp’ spelen soms bij gezinnen aan de permanent bewoonde kant van het kanaal. Af en toe wordt er aan de keukentafel thee gedronken. Vooral met Syriërs. De Syriërs zijn de lievelingen onder de lokale bevolking. (‘Zulke leuke mensen’, zal een Oranjenaar zeggen.) Er zijn wel wat meer mensen op straat om te groeten.

Gelukkig kost dat de Drent weinig moeite; die zegt ‘moi’.

In de woorden van Jan Voortman, eigenaar van een tuincentrum in Oranje: ‘Kijk, het is heel simpel. Wij hebben niet om hun gevraagd. Maar zij ook niet om ons. We moeten het gewoon met elkaar doen.’

Dat het er over het algemeen zo gemoedelijk aan toe gaat, is voor een deel te danken aan Jan. Toen bij zijn dorpsgenoten nog de stoom uit de oren kwam als ze alleen al dáchten aan wat er

zou gebeuren met ‘hun’ bungalowpark, zei Jan: ‘Kijk, het is heel simpel. Als je tegen bent, heb je alleen jezelf ermee, want ze gaan toch niet weg.’

Zijn tuincentrum liep niet al te best meer. Ooit had hij hier dertig man personeel rondlopen. Planten verkopen, tuinen aanleggen. Mooi werk. Maar ja, vandaag koop je plantjes in de supermarkt. Daar kan geen tuincentrum tegenop. Althans, niet dat van Jan. Gelukkig heeft Jan altijd wel een plan. Hij bedacht dat het stuk gras achter het centrum ideaal was voor voetbalgolf: jawel, een achttien-holes-golfbaan met gaten waar een voetbal in past, als je goed schiet. Daar hebben zich vorig jaar toch 2500 man voor aangemeld. Slogan: ‘Altijd al in Oranje willen voetballen?

Het kan nu!’

En toen kwamen dus de vluchtelingen. Die hielden wel van al die planten en boompjes bij Jan. Mogen ze komen verzorgen. Jan zette er een paar speeltoestellen bij, zodat de kinderen er ook een beetje kunnen spelen. Brengt nog meer levendigheid. Mensen maken praatjes. ‘Negentig procent van de dag praat ik Engels’, zegt Jan. En zo vernam Jan dat het kampwinkeltje aan de overkant – het kamp ligt pal tegenover zijn centrum – niet bijster veel verse groenten had. ‘En er zit stug volk’, weet hij. Dus maakte hij bij de ingang van zijn centrum een kleine supermarkt. Het potje met rodekool en appel ligt naast de bulgur, falafelmix en baba ganoush. Er zijn ook onbestemde blikjes met alleen maar Arabische tekens. Op enige afzet van die exotische spullen bij zijn dorpsgenoten hoeft Jan niet te rekenen. Die bidden dagelijks voor hun aardappelen, groente en vlees.

Hij verkoopt ook tweedehands spullen, waaronder fietsen, en beschikt over alle gereedschap om fietsen te repareren. En er is juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 37

vluchtelingenspecial

een keuken beschikbaar, want ‘er zijn er die zó lekker kunnen koken’, vertelt Jan. De pretoogjes willen maar niet doven als hij praat. Zelfs niet als hij vertelt dat hij vanochtend had gehoord van een ‘kindje van de overkant’ dat iemand een kip in z’n rugtas had gestopt en de winkel uit was gelopen. ‘Och, ik weet wie het is.

Volgende keer tel ik het er gewoon bij op, hoor.’

Of Jan wel eens heeft gedacht aan een beveiligingscamera?

Jazeker. Hij rommelt wat onder een toonbank, en: tadaaa!, daar ligt ie. Al wekenlang, keurig netjes in een doos. Zolang het geen Albaniërs zijn, durft hij de boel wel te vertrouwen.

Sheida loopt rond en geniet. Kinderen krijgen bij binnenkomst een high-five van Jan. Hij noemt ze allemaal ‘vriendje’ of ‘vriendinnetje’; er is veel omloop, dus het is onbegonnen werk om alle namen te onthouden. ‘Ik word hier blij van.’

J

an Voortman is wellicht een uitzondering. Een rare snuiter in het dorp. De enige in de wijde omtrek die wel met landelijke politici luncht en die in de media komt, van de talkshowtafel bij Pauw tot CNN aan toe. Een positivo die door het oernuchtere deel van de dorpelingen op straat vast netjes zal worden begroet (‘moi’), maar niet zonder achteraf een besmuikte lach op de lippen. Die Jan...

Wíj kenden hem niet vóór het inwonertal van dit gehucht waar hij altijd heeft gewoond werd vervijfvoudigd, maar we schatten in dat Jan een mensenmens is. Zo iemand bloeit op met mensen om zich heen. Meer volk is meer vreugd voor de mensenmens.

‘Och, dit is véél leuker’, zegt Jan als hij zijn oude tuincentrum vergelijkt met de waaier aan diensten die hij tegenwoordig biedt.

Maar zo denkt niet iedereen. Voor de Drent is iets al snel ‘ongein’. Aan zijn lijf geen polonaise. Daar mag men lacherig over doen, maar hoezeer verschilt het met bewoners die protesteren tegen de komst van een nieuwbouwwijk in de achtertuin? Pas als de heipalen allang weer verdwenen zijn, als de kinderen er een boel speelkameraadjes bij hebben, als een buurtsuper is gekomen en een bushalte naar het centrum, dan willen we niet meer terug.

Een mensenmens word je niet zomaar als je het niet bent. Er 38 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

zijn wel andere dingen die we kunnen leren van Jan als we beter leren samenleven met vluchtelingen.

Eén: als ondernemer zag hij een kans. Je kunt niet veel aan ze verdienen, met die paar tientjes zakgeld per week die ze krijgen, maar wel iets. ‘Ik pak nu zo anderhalve ton extra omzet’, zegt hij. Dat helpt.

Twee: Jan ziet overal de lol van in. Een gezonde houding.

Laatst nog. Kwam een man een waterpomptang lenen. Oh, pak maar uit de schuur, zei Jan. Fiets zal wel kapot zijn, dacht ie. Komt die man even later de tang terugbrengen. ‘En, fiets al klaar?’, vraagt Jan. ‘Oh nee,’ zegt de man, ‘ik moest even de kies van m’n vrouw trekken.’ Het blijft lachen met die vluchtelingen.

Drie: Jan is nieuwsgierig. Vluchtelingen hebben doorgaans heel wat meegemaakt – de hel, bijvoorbeeld – en daardoor best een interessant verhaal. ‘Ze vertellen veel’, weet hij. ‘Hartstikke gaaf.’

Vier: Jan is niet bang om tegenstanders van repliek te dienen.

Suggereert iemand dat die vluchtelingen het echt niet zo slecht hebben door te wijzen op hun dure merkkleren, zegt Jan: ‘Zou jij dan in je werkkloffie je biezen pakken?’ Soms gaat ie eigenlijk te ver. Houdt hij ergens in het land een praatje op een inspraakavond over asielzoekers, zegt hij: ‘Sinds wij ze hebben, is het gemiddelde IQ in ons dorp met 20 punten gestegen.’ Zullen ze niet leuk vinden, de goede mensen van Oranje.

W

ant goede mensen zijn het. Het is woensdagmiddag en achterin het tuincentrum dat zijn naam is ontgroeid, zitten omwonenden uit de buurt aan tafeltjes om taalles te geven. Allemaal vrijwilligers, via de kerk. Allemaal barmhartige Samaritanen, die de slachtoffers op hun pad niet negeren, maar verzorgen.

‘Als ik in het buitenland kwam te wonen,’ zegt iemand, ‘zou ik het óók fijn vinden als iemand mij zou helpen.’ Een ander zegt: ‘Je weet van televisie wat ze hebben meegemaakt, met zo’n boot, over zo’n spoorlijn. Och, och, dan wil je ze toch een warm welkom geven?’ Er is koffie, thee, limonade.

Buiten, op de steigerhouten meubels, zit een gepensioneerd

sheida mohebbi

sheida Mohebbi heeft ruim twintig jaar ervaring als directeur, adviseur, transitiemanager en coach.

Haar motto: ‘als we blijven doen wat we altijd hebben gedaan, krijgen we wat we altijd hebben gekregen.’ Ze werkt aan een boek dat later dit jaar zal verschijnen.

Volg haar op twitter: @sheidaMohebbi.

De Oranjenaren lopen er de deur niet bepaald plat. Dat valt ze niet kwalijk te nemen. Maar toen er eens een open dag was georganiseerd – om de omwonenden eens uitdrukkelijk op bezoek te vragen en rond te laten kijken – kwamen er welgeteld zes mensen opdagen. Zes. Dat getuigt nou niet echt van interesse.

Een vrouw in het dorp vertelt dat ze vanuit haar woonkamer zicht heeft op het bankje, precies voor de ingang van het opvangcentrum, waar ze wel eens een vrouw ziet zitten, die alleen wat droevig voor zich uit zit te staren. ‘Dan wil ik wel naartoe om een arm om haar heen te leggen’, zegt ze. ‘Maar ja. Dat durf je niet, hè? Je kent de taal niet, hè?’

Omgekeerd is er hier en daar ook vrees om het kanaal over te steken en het dorp in te gaan. We spraken een man uit Iran die wel taalles wil. Hij schijnt op een wachtlijst te staan, maar weet het ook niet zo goed. Hij heeft wel gehoord dat er bij Jan lessen zijn, maar ja, hij kan geen eens Engels, dus hoe moet hij zich verstaanbaar maken? Dus blijft hij vooral op het kamp.

Hoe wrang is dat? Hebben ze net het woeste water naar Europa getrotseerd, blijkt het Oranjekanaal tussen Hijken en Smilde een onneembare breuklijn te vormen om verder te komen.

(Als we later samen naar de overkant gaan om het uit te zoeken, steekt Jan meteen zijn hand uit naar hem. ‘Moi. Alles goed?’

Inmiddels volgt de Iraanse man wekelijks taallessen.)

In het kamp, buiten vóór het huisje, vertelt de Iraniër zijn verhaal. Over dat hij was opgeroepen om in het leger te dienen; hij moest tegen Syriërs vechten. Over de keuze die hij had om te

Foto: HollanDse Hoogte/sake elZinga pHotograpHy

Foto: HollanDse Hoogte/kees Van De Veen

vrouw uit het naburige Westerbork aan tafel met een groep van vijf vrouwen. Ze had zich bij het COA aangemeld om taalles te geven. Fijn, zeiden ze. Op welke vaste dagen en vaste tijden ze dan precies inzetbaar was. Ja hallo, dát wilde ze niet, want ook gepensioneerde vrouwen willen wat flexibiliteit. Dan niet, zeiden ze. Nu moet ze alles zelf uitvogelen, want hoe doe je dat eigenlijk, taalles geven? ‘Ik krijg geen lesmateriaal van het COA,’ zegt ze. ‘Ik moet alles zelf verzinnen.’ Ze heeft het er graag voor over.

En de vluchtelingen hier zijn ook al zulke goede mensen.

Mannen en vrouwen zitten voorover gebogen over hun lesmateriaal. Een geconcentreerde blik. Sommigen kwamen hier zonder enige kennis van Engels. Anderen waren analfabeet. Verderop zitten kinderen te knutselen. Er liggen kinderboeken. Een jongen loopt te toeteren op een oranje toeter, nog uit de tijd dat de eerste associatie bij het woord ‘Oranje’ uitging naar een voetbalelftal dat zich kon meten met de wereldtop. Alles verandert.

Sheida raakt in gesprek met een familie uit Afghanistan. De moeder van inmiddels grote kinderen en jongvolwassenen schiet vol als ze in het Perzisch haar verhaal doet. Het is maar een half verhaal. En daar maar een klein stukje van. Het is te pijnlijk.

Haar man is gek geworden hier. Al dat nietsdoen. Dat wachten.

Die stilte.

‘Bij Jan is het allemaal leuk en gezellig,’ zal Sheida op de terugreis zeggen, ‘maar als je hier een week zit in dit gehucht – zeker als man, die gewend is om voor zijn gezin te zorgen – is de lol er snel van af.’

We lopen met de vrouw mee naar de andere kant van het kanaal, naar het vakantiehuisje dat door het COA ter beschikking is gesteld. Het is een onwerkelijk gezicht, met die vrolijk lachende clowntjes op de muur van iedere omgebouwde koelwagon en met fel gekleurde speeltoestellen welke kant je ook op kijkt. Als je dan toch ergens moet worden opgevangen in den vreemde, zijn er slechtere plekken te bedenken dan de pipohuisjes. Zoals iemand uit het dorp ons zei in plat Drents: ‘Ze hebt joa hier ’n mooi husie. Doar kunt ze heerlijk wee’n.’ (Dat is ‘wezen’, niet ‘weeën’, al zal er vast eens een traantje worden gelaten.)

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 39

WINNAAR VAN DE SILVER STEVIE AWARD

voor meer informatie www.ariix4you.com

• COMPLETE BRON VOOR UW CELVOEDING • 34 SUPERFOODS • KWALITEIT DIE U KUNT VOELEN • EENVOUDIG 2 MAAL OP EEN DAG EEN GLAASJE voor meer informatie www.ariix4you.com 40 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

vluchtelingenspecial

doden of gedood te worden; op dienstweigering staat de doodstraf in Iran. Over zijn vrouw die toen zeven maanden zwanger was. Over de televisie die hen vertelde over vluchtelingen en het impulsieve besluit om die avond nog te gaan. Over zijn bedrijf met 35 walnotenbomen die hem op zijn dertigste levensjaar al een goed inkomen hadden gegeven, maar die hij nu moest achterlaten. Over dat hij in eigen land iemand wás, iemand met aanzien. Over dat hij zich hier voelt als een last, als iemand die zijn hand moet ophouden.

Met de vraag over zijn dromen voor de toekomst kan hij niet goed overweg. Dromen? Hij heeft geen ruimte in zijn hoofd om te dromen. Ja, dat zijn kind in Nederland mag blijven. Een babytje nog, met een prachtige bos zwart haar, de oogjes nog slaperig, net wakker van een dutje. Een verblijfsvergunning voor hém, ja, dat zou het mooiste zijn.

S

oms helpen de Oranjenaren en andere omwonenden als een gezin uit het kamp gaat verhuizen naar elders in het land.

Veel spullen zijn er niet te versjouwen, maar ze kunnen wel wat hulp gebruiken. Wie had dát gedacht toen bekend werd dat het nietige Oranje zou worden overspoeld door een tsunami van vluchtelingen?

Misschien de meneer van het COA. Want op een zogeheten ‘inspraakavond’ – het ambtelijk jargon voor een mededeling – kwam hij aan de bange en boze bezoekers opgeruimd vertellen: ‘Als ze komen, zijn de mensen tegen; als ze weggaan, gaan ze ze missen.’

De moeder van Jan Voortman zat in de zaal en dacht: jaja, dat zal wel, da’s mooi praten voor zo’n meneer. ‘Maar verdulleme, hij krijgt nog ‘gelijk’ ook’, zegt ze thuis aan de keukentafel. In oktober volgend jaar vertrekt het hele circus en staat het sinds de crisis slecht lopende bungalowpark weer leeg. ‘Ja, hoor, ik ga ze missen. Zeker. Ja.’ Dat had ze niet gedacht. Mevrouw Voortman is achter in de zeventig. Ze fietst graag, in haar eentje, over de verlaten bospaadjes en landweggetjes van Midden-Drenthe. Vlak voordat de

bezoekers arriveerden, fietste ze nog even een keer haar favoriete routes. ‘Want ja, straks, met al die donkere mannen, wie weet kan het niet meer’, zegt ze. Binnen een week zat ze alweer op de fiets. Het bleek allemaal wel mee te vallen, met die donkere mannen.

‘Kijk, het is heel simpel.’ Dat is Jan weer. ‘We zijn bang voor het onbekende. Iedereen. Daarom staat niemand te springen bij het nieuws dat er ineens zoveel vluchtelingen in je buurt komen.’

Dat is niet alleen zo in Oranje, waar sommige inwoners volgens Jan nog nooit voorbij Utrecht zijn geweest. Dat is overal zo.

Eerder op de dag had een ander gezegd: ‘Iedereen heeft vooroordelen. Wij hebben dat. Zullie ook. Iedereen.’ En weer iemand anders: ‘Gekleurde mensen, dat kennen wij hier eigenlijk niet. En onbekend maakt onbemind.’

Hoe doorbreek je dat? Door te zien dat het mensen zijn. Door met ze te praten, desnoods met handen en voeten, en naar ze te luisteren. Door ze een kop thee aan te bieden. Door gewoon naast ze te gaan zitten, op dat bankje, en een arm om ze heen te slaan.

Praten en luisteren. Nu we toch lessen trekken, zou dat advies ook niet misstaan aan het adres van de politici die al hun besluit hadden genomen over een boerengehucht. Meerdere mensen die we in Oranje spraken, hadden het over een ‘overval’. Zoals iemand zei: ‘Onze afkeer was niet van vluchtelingen, maar van de politici.’ Een ander zei: ‘Het ging niet om de mensen, het ging om de aantallen.’

‘De politiek’ doet het natuurlijk al snel verkeerd. Toen bleek dat de nieuwe bewoners aan de verkeerde kant van de weg met hun fiets aan het zwabberen raakten, of zomaar de straat overstaken, werd in Oranje een snelheidslimiet ingevoerd. Jammer voor wie gewend is door te jakkeren langs het kanaal, maar ook begrijpelijk en, ach, gelukkig is het maar een kort stukje. Nu de eerste bekeuringen zijn uitgedeeld wegens te hard rijden, beginnen de Drentenaren te mopperen. Die verkeersboetes zijn niet het meest ingrijpende gevolg, maar als een Oranjenaar zegt: ‘Ons probleem was met de gemeente’, dan helpen die boetes niet.

Uitdagingen zijn er genoeg als een gemeenschap – zo klein juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 41

vluchtelingenspecial

als een gehucht, zo groot als een land – in korte tijd een grote groep mensen moet opnemen. Sommige vraagstukken spelen ook in de altijd onzekere toekomst. De moeder van Jan Voortman vroeg zich af of er voor haar kleinkinderen wel werk zal zijn als er meer mensen zijn die het werk kunnen doen. (Sheida op de terugweg, cynisch: ‘Nou, daarover hoeft zij zich geen zorgen te maken; daarvoor discrimineren de Nederlandse werkgevers te veel!’) Zou het helpen als een meneer komt vertellen dat meer mensen doorgaans ook betekent: meer werk? Die uitlegt dat banen doorgaans niet worden geschept vóór mensen, maar worden gecreëerd dóór mensen zelf?

De komst van vluchtelingen brengt veel onzekerheid. En onzekerheid, daar houden we niet van. We willen ons veilig voelen. Verandering mag, maar niet al te snel, en alleen als we het onmiddellijk herkennen als verbetering. En verandering ís er als de een zijn eigen thuis verlaat, en daarmee het thuis de ander verstoort.

Op de terugweg zegt Sheida: ‘Je kunt mensen nooit over één kam scheren. “De mensen in Oranje” zijn niet allemaal tegen vluchtelingen. Ze zijn verdeeld, ze hebben een eigen verhaal.

De een staat er bewust voor open om te kijken wat het precies betekent en hoe er contact kan worden gemaakt. De ander kiest ervoor om zich terug te trekken en de deur op slot te houden, om vast te houden aan wat er is.’

Veiligheid, zekerheid, angst: het zijn woorden die absoluut lijken. Maar de betekenis verschuift. De grootste vrees van een vluchteling is misschien om onderweg naar Europa te verdrinken, om familieleden te verliezen, om bij een afwijzing van een verblijfsvergunning te worden opgehangen. De grootste vrees van een Drentenaar die zijn leven lang tussen kanaal en weiland heeft gewoond, kan zijn dat de gemoedelijke rust van het dorp voor drie jaar wordt verstoord. De vrees is onvergelijkbaar en precies hetzelfde.

Beiden verlangen naar duidelijkheid. De vluchteling wil weten wanneer er bericht komt over de verblijfstatus. Wil weten waar en wanneer en hoe laat de Nederlandse taalles is. Wil weten of 42 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

alle Nederlanders zo zijn. En de Oranjenaar – of de Nederlander, de Europeaan – wil weten of er nog meer komen, of ze wel fatsoenlijk zijn, of ze niet onze baantjes afpakken, of ze wel weer teruggaan. En beiden lijken niet te beseffen dat we niet alles kunnen weten, en dat absolute veiligheid en zekerheid nooit zal worden bereikt – en dat het maar goed is ook.

Maar één ding is zeker, beaamt Sheida: wie de ontmoeting uit de weg gaat, mist de kansen. Die mist een kans om compassie te voelen, om anderen als mens te zien, en om zelf mens te zíjn.

Het is makkelijk en moeilijk om te ontmoeten. Het is makkelijk, omdat je je als vrijwilliger kunt aanmelden, omdat er een deurbel zit waar ze wonen. En het is moeilijk. Verdomd moeilijk.

Dat geldt ook voor wie zich een dag in Oranje laat onderdompelen. In het kamp sloegen we bij twee gezinnen nadrukkelijk een hartelijke uitnodiging af om binnen thee te drinken.

De poging tot nog meer ontmoeting wás er, maar er was nog meer te doen. Maar de uitnodiging was oprecht. Dat telt. Aan de Hollandse kant van het kanaal werden we evenwel de keuken uitgezet, omdat de aardappels gaar waren.

Misschien, zo merkten we, zijn het maar kleine belemmeringen die een dialoog in de weg staan. Dat stemt hoopvol.

webinar op 1 augustus 2016 kunt u een webinar volgen, waaraan onze abonnees gratis kunnen meedoen. sheida Mohebbi zal in dit webinar vertellen over haar indrukken uit oranje en vooral ook over haar ideeën en ervaringen rondom het vluchtelingendebat. er is ruimte om haar vragen te stellen.

We nodigen u van harte uit!

Meer informatie: www.theoptimist.nl/events/oranje.

pOrtret Zoran Sovic, Bosnië ‘ik ben 20 jaar geleden gevlucht uit Bosnië. ik verliet mijn geboorteland op zoek naar een plek waar het geloof er niet toe zou doen. Waar mensen elkaar niet om hun afkomst te lijf zouden gaan.

Waar de menselijkheid centraal zou staan. ik ben een Bosniër die vlucht omdat hij zijn liefde voor de vrijheid niet kan verenigen met de liefde voor zijn land.

Bij aankomst in rotterdam voelde ik me verloren. rotterdam voelde kil aan. ik ben een sociaal mens en praat graag met anderen. Maar ik kreeg moeilijk contact met rotterdammers. ik leefde hier lang in onzekerheid over de status van mij en mijn gezin. Die onzekerheid maakte dat ik me hier niet snel thuis kon voelen. ik wist niet of ik er goed aan gedaan had om mijn geboorteland te verlaten voor een vage toekomst. onzekerheid is het gif van de geest. Dat kan zelfs doorwerken op je nageslacht.

Maar rotterdam is ook de stad waar ik mezelf teruggevonden heb. Waar ik mag zijn wie ik ben.

Waar ik me waardevol voelde op het moment dat ik ging werken. rotterdam bood me kansen. Mijn leven in een centrum, opgericht voor gehandicapten, bracht me rust. rotterdam is mijn stad.’

Deze foto en de andere portretten in de vluchtelingenspecial zijn onderdeel van de tentoonstelling De wederopbouw van mijn leven die tot stand is gekomen vanuit een samenwerking tussen de Bibliotheek rotterdam en ongekend Bijzonder. De tentoonstelling toont portretten en verhalen van vijftien rotterdammers die een nieuwe start gemaakt hebben en zich deel van deze bijzondere stad zijn gaan voelen.

The Optimist toont vier van deze portretten. De fotograaf is Mladen pikulic en de teksten zijn geschreven door Ferdows kazemi.

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 43

vluchtelingenspecial - achteRgROnd

SlaGen in de pOlder onderwijs is een voorwaarde tot succes. Dat geldt voor iedereen, dus ook voor vluchtelingen. al jaren helpt stichting uaF hen aan een studie of baan. want succesvolle vluchtelingen kunnen waardevol bijdragen aan de nederlandse samenleving.

Door leonTien

aarnouDse

L

44 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

over het uaF afgelopen jaar begeleidde het uaF 2593 vluchtelingen en steunde studerenden met een lening van zo’n 2.500 tot 4.500 euro, die na afloop deels wordt terugbetaald. Voorwaarden: beheersing van het nederlands, engels of Frans, voldoende vooropleiding maar niet in bezit van een nederlands HBo- of universitair diploma. uaF, waarvan pvda-politicus job Cohen voorzitter is, werd opgericht in 1948. na het neerslaan van de studentenopstand in praag vluchtte een vijftigtal tsjechische studenten naar nederland. nederlandse universiteiten gaven ze een kans om hun studie te voltooien. Daarmee werd ook het uaF geboren. Meer informatie: www.uaf.nl

Foto: Venus VelDHoen

achende kinderen rollen en kruipen over het dikke vloerkleed. ‘Bij Nayeri’, staat in sierlijke letters op de muur geschilderd. Daarnaast schittert Hollands trots: Nijntje en haar vriendjes. Er staat een stevig gekruide soep te pruttelen. ‘We serveren hier tweemaal daags een warme maaltijd’, vertelt Nayeri Zakaria, de 36-jarige eigenares van deze kinderopvang in Utrecht. ‘Zuurkool, risotto of ghormesabzi (Iraans gerecht met suddervlees, rijst en kruiden, red.): we eten hier van alles, zolang er maar groente in zit.’ Ze lacht even. ‘Geen boterhammen met kaas, dus.’

De Armeens-Iraanse die sinds 1999 in Nederland woont, is gastouder. Haar woonkamer fungeert als speelzaal, boven staan de bedjes. Het past precies in de niet al te ruime huurwoning.

Alhoewel: er lijkt weinig plek voor een privéleven van Zakaria.

‘Ach’, zegt ze, ‘de meeste dagen per jaar ben ik toch aan het werk.’

Om haar ambities te realiseren, kreeg Zakaria in 2005 steun van het UAF, de stichting (voorheen: Universitair Asiel Fonds) die vluchtelingen helpt met studeren of het vinden van een geschikte baan. Zakaria ontmoette een UAF-medewerker in haar zesde en laatste jaar op het AZC, die haar vertelde dat ze met hun hulp kon studeren. Na jarenlang teren op 35 euro zakgeld per maand zag Zakaria eindelijk een lichtpunt. Terwijl het haar nog ontbrak aan een verblijfsvergunning, werd haar aanvraag toegelaten. ‘Ik was zó blij!’

Sinds zes jaar is Zakaria erkend gastouder. Dagelijks vangt ze zo’n vijf kinderen op van ouders met onregelmatige werkdiensten, zoals artsen en NS-personeel. ‘Ik stond met een enquête op de markt en vroeg ouders wat ze bij een kinderopvang wensten.

Flexibele werktijden, zeiden ze. Vandaar dat ik ook ’s nachts en in het weekend open ben.’

Educatie is niets minder dan ‘de sleutel tot succes én integratie in Nederland’, betoogt UAF-directeur Mardjan Seighali. Omdat diploma’s uit landen van herkomst hier dikwijls niet worden

in neDerlanD moesT FaDi jallo zijn sTuDie Farmacie opnieuw Doen, omDaT zijn Diploma uiT syrië – waaruiT hij in 2001 was geVluchT – nieT gelDig was. in zijn DerDe sTuDiejaar haD hij nog sTeeDs geen VerblijFsVergunning. onDanks De onzekerheiD zeTTe hij Door. ‘zonDer sTeun Van heT uaF zou ik nu geen apoTheker zijn, maar een paTiënT.’

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 45

vluchtelingenspecial erkend, maken opgeleide vluchteling minder goede kansen op de arbeidsmarkt, zo staat in een beleidsnota van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid van vorig jaar.

Als politiek vluchteling uit Iran kwam Seighali zelf, nu 52 jaar, in 1991 aan in Nederland. Hier wist ze het te schoppen tot de directeursstoel van dezelfde organisatie die haar destijds op weg geholpen heeft. Het UAF hielp alleen al afgelopen jaar meer dan 2500 vluchtelingen: zowel bij een HBO- of universitaire studie als in hun zoektocht naar een baan die aansluit bij hun capaciteiten.

S

tuderen wat je wilt, worden wie je bent. Juist aan die vrijheden ontbreekt het dikwijls in de landen van herkomst. Zo ook bij Seighali in haar jeugd. Voor haar was dit de reden om de biezen te pakken. Tijdens het bewind van Ayatolla Ali Khamenei in de jaren ‘80 werd Seighali een half jaar gevangen gezet vanwege haar politieke activisme, waardoor ze ook een studie- en werkverbod kreeg opgelegd.

‘Ik leefde in een glazen kooi’, blikt Seighali terug. ‘Mijn toekomst was uitzichtloos.’ Ze sloeg op de vlucht en legde de lange tocht af per voet, auto, ezel en bus; samen met haar twee zonen (destijds 2 en 5 jaar), een koffer en een kinderwagen. Haar echtgenoot, die eerder op de vlucht was geslagen, trof ze uiteindelijk in Nederland.

Ook Zakaria zag indertijd haar toekomst in de Perzische golfstaat somber in, vertelt ze terwijl haar thee nog altijd onaangeroerd naast haar staat. Omdat ze Armeens én christen is, kon ze nooit rechten studeren in Iran – iets wat ze heel graag wilde.

Foto: taMara reijers

Toen Daniel kiDane uiT eriTrea in neDerlanD kwam, ging hij in wageningen economie sTuDeren.

De Taalcoach Van heT uaF Die zich oVer hem onTFermDe, is hij nog alTijD Dankbaar. ‘ik heb zoVeel Van neDerlanD gekregen’, zegT hij, ‘DaT ik nieT Van een uiTkering wil leVen.’

46 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

‘Mijn vader zei op een dag: we vertrekken. Pas later, toen ik zijn getuigenissen las voor de IND, begreep ik dat mijn vader, technicus van beroep, serieus bedreigd werd door het regime. Hij is zelfs gevangen genomen en kreeg een pistool op zijn hoofd. Daar had ik als kind geen idee van.’

In het nieuwe land lagen de mogelijkheden niet meteen op een presenteerblaadje. De familie Zakaria kreeg onderdak in een asielzoekerscentrum in het Drentse Gees, tussen Hoogeveen en Emmen. Werken, studeren noch Nederlands leren behoorden er tot de opties. Dus besloot Zakaria op eigen kracht zich iets van de Nederlandse taal eigen te maken. Dagelijks zat ze in de bibliotheek. Ze belde aan bij buurtbewoners: ‘Hallo, mag ik met u koffiedrinken en Nederlands praten?’, vroeg ze dan, waarop ze meestal hartelijk ontvangen werd. Ze werkte in de bediening, schonk koffie en thee aan vertraagde treinpassagiers, bracht maaltijden rond in bejaardentehuizen. Allemaal pro deo.

Na enkele maanden arriveerde haar vader. Maar de gezinshereniging bleek van korte duur. Aan het begin van deze eeuw gold het omstreden terugkeerbeleid onder leiding van minister

Terwijl het Zakaria nog ontbrak aan een verblijfsvergunning, werd haar aanvraag toegelaten.

‘Ik was zó blij!’

Foto: aleksanDra MiHanloViC

Tayyebe hassani kaTesari sTuDeerDe microbiologie in iran Toen ze in neDerlanD kwam. hier beslooT ze TanDheelkunDige Te worDen. heT uaF sTeunDe haar Financieel Toen ze in neDerlanD in haar DerDe jaar zaT. pas Toen lukTe heT haar, zegT ze, ‘om zonDer sTress goeD Te sTuDeren.’ nu heeFT ze een eigen prakTijk in zwolle.

Verdonk. ‘Mijn vader, zus en jongste broer moesten het land uit.

Mijn moeder, oudste broer en ik mochten blijven. Waarom? Ik snap het nog steeds niet.’ Het was de uitvoering van de Vreemdelingenwet uit 2000, met alle gevolgen van dien. Haar broer – die door alle stress concentratieproblemen op school kreeg – vertrok met hun vader naar Zwitserland die er geen verblijfsvergunning kreeg en dus niet kan reizen. Haar zus ging naar Armenië. ‘Ons gezin is tot op de dag van vandaag verscheurd.’

Zakaria praat snel. Haar leven raast als een film voorbij. In de kamer naast ons liggen kinderen in bed. Een paar liggen er te keten. ‘Sorry’, zegt Zakaria. Ze loopt de deur uit en verzoekt vriendelijk doch dringend: ‘Nu slapen, jongens!’

Er valt een stilte. Over haar leven – waarin ze van alles heeft meegemaakt – vertelt ze in een sneltreinvaart, maar wanneer ze begint over hoe Grietje Jansen, haar begeleider bij het UAF, haar door een zwarte bladzijde uit haar geschiedenis had gesleept, komen de emoties los. Nadat Zakaria door het UAF was aangenomen en een voorbereidend schakeljaar Nederlandse les had gevolgd, begon ze aan de opleiding hotelmanagement van de Hogeschool Utrecht. Daar zonk de moed haar in de schoenen.

‘Iemand van de opleiding zei tegen mij dat ze niet geloofde dat vluchtelingen beter konden organiseren dan Nederlanders. Bovendien hadden wij toch geen geld om iets te starten. Ze zei: het is beter als je hier weggaat...’

Het incident staat niet op zich. Uit diverse onderzoeken blijkt dat allochtonen te maken hebben met discriminatie. Zo ook op de werkvloer. Op basis van cijfers van de OESO en Eurostat,

meldde de Volkskrant afgelopen jaar nog dat vrijwel nergens in Europa de arbeidskansen van allochtonen zo dramatisch zijn als in Nederland. Meer dan de helft van de immigranten van buiten de EU, heeft geen betaald werk. ‘Toekomstdromen eindigen in frustratie en talent wordt verspild’, reageerde Lodewijk Asscher, minister van Sociale Zaken.

‘Zolang we niet in staat zijn om goed uit te leggen dat vluchtelingen een aanwinst kunnen zijn, houden we problemen op de arbeidsmarkt in stand’, stelt Seighali van het UAF. ‘Er moeten meer banen worden gecreëerd, zodat mensen minder snel geneigd zijn te denken: die vluchteling pikt mijn baan in.’

Ze ziet het beeld van de angstige burger overheersen in de media, terwijl ze in de praktijk een beweging gadeslaat van burgers die vluchtelingen juist willen helpen. ‘Het UAF kreeg afgelopen jaar zo’n 200 aanmeldingen binnen van mensen die mentor wilden worden, ook vanuit de jongere generatie’, vertelt ze. Dat is vier keer zoveel als in het voorgaande jaar.

Indertijd zag Zakaria het niet meer zitten. ‘Ik ga nooit meer studeren, dacht ik. Maar Grietje bleef volhouden dat ik heus wel geschikt was voor een opleiding.’ Een half jaar later ging Zakaria eens bij de Pabo kijken. ‘Ik bezocht een locatie waar ik een man tegenkwam die me vroeg: “Kun je wel tegen huilende kinderen en poepluiers?” Huh, dacht ik, waar heeft die vent het over?

Bleek ik in plaats van de Pabo bij de opleiding pedagogiek binnen te zijn gelopen!’

Er was een klik, met de docent en de studie. Een toevalstreffer.

Na zes jaar ecologische pedagogiek opende ze haar eigen opjuli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 47

vluchtelingenspecial

aFsTuDeerFeesT Voor De in 2015 aFgesTuDeerDe VluchTelingen.

Als Zain Aldin binnen een jaar geen baan vindt, moet hij het land uit.

Maar, zegt hij, ‘ik zie mezelf niet als slachtoffer, ik haat dat.’ vang. Eerst in een flat, niet lang daarna in de huurwoning waar ze nu zit. Financiering krijgen bleek lastig, dus toen moest het maar zonder. Het meubilair regelde ze gratis via Marktplaats. Haar toenmalige vriend hielp met traphekjes en dubbelglas. Alleen de EHBO-doos, brandblusser en overige veiligheidsattributen schafte ze nieuw aan.

Alles stond in de startblokken. Maar precies rondom de eindpresentatie over het bedrijfsplan dat onderdeel van het UAFtraject vormt, kreeg ze het tragische nieuws te horen dat Grietje Jansen, Zakaria’s steun en toeverlaat, plotseling was overleden aan een hersenbloeding. ‘Ik kreeg een brok in mijn keel en wilde zo snel mogelijk weg’, vertelt Zakaria. ‘Ik had geen zin meer in een feestje.’ Ze valt stil. De tranen lopen over haar wangen.

‘V

luchtelingstudenten leggen een taaie, zware weg af’, weet Seighali. ‘Ze moeten integreren, een nieuwe taal leren en een geschikte studie of baan zoeken. Ze laten alles achter zich en moeten hun draai vinden in een nieuwe maatschappij. Wij bieden steun, maar uiteindelijk doen zij het allemaal zelf.’

Zo ziet Majed Zain Aldin (32), student maatschappelijke

48 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

dienstverlening aan de Haagse Hogeschool, het ook. ‘Ik heb een studiebegeleider via het UAF die me monitort, maar ik ben mijn eigen coach.’ Toch speelt het UAF een cruciale rol, en niet enkel omtrent de financiën: ‘Ze staan achter mij, hebben vertrouwen.

Dat werkt heel motiverend’, aldus de laatstejaarsstudent uit Irak, die 2008 in Nederland aankwam.

Aansluiting vinden op de arbeidsmarkt is echter een stuk lastiger. ‘Het UAF slaagt er helaas nog onvoldoende in om vluchtelingen aan een geschikte baan te helpen’, beaamt Seighali, die daarmee een urgent maatschappelijk vraagstuk aanroert.

‘Wij zitten met Unilever, Accenture, KPMG, NS en de medische wereld aan tafel. We leggen uit dat ze niet bij voorbaat al moeten schrikken van moeilijke namen of een gat in het CV, iets waar vluchtelingen vaak mee kampen.’ Ook bespreekt Seighali stageen werkervaringsmogelijkheden, maar dit is enkel interessant wanneer mensen daarna daadwerkelijk aan een baan worden geholpen.

Voor Zain Aldin is de druk groot. Indien hij binnen een jaar geen geschikte baan vindt, moet hij vanwege zijn studieverblijfsvergunning het land uit. En toch: ‘Ik zie mezelf niet als slachtoffer, ik haat dat.’ Hij blijft dan ook positief: ‘Een andere achtergrond is juist een verrijking. Ik heb veel van de wereld gezien. Die levenslessen zijn heel wat waard, ook voor werkgevers.’

Ook Zakaria lijkt met haar tomeloze energie onvermoeibaar optimistisch: ‘Ik wil mijn bedrijf uitbreiden en zoek nu een grotere locatie waar ik meer kinderen kan opvangen.’ Of het gaat lukken? ‘Sommigen zeggen van niet, maar die zeiden dat ook toen ik met mijn thuisopvang begon. En kijk nu eens.’

pOrtret Soma Sirini, Koerdistan, Irak ‘De sjaal die u ziet is van mijn overgrootmoeder.

Hij wordt serchef genoemd in mijn moedertaal.

Daarachter gaat de cultuur schuil die van moeders op dochters overgebracht wordt. ik heb hem van mijn moeder gekregen toen ik ging trouwen, en zij van haar moeder. ik heb er veel herinneringen aan die me dierbaar zijn. ik kom uit koerdistan, irak, en ben gevlucht omdat mijn vader daar vermoord was. ik was pas negen jaar oud. Het verlies van mijn vader deed zeer. en ik wist niet waar we naar toe gingen. Het moest allemaal snel. Het was geen fijne reis. ik groeide op in een heel klein dorpje in Zuid-Holland. een vreemdeling voelde ik me er, tussen al die nederlandse kinderen. rotterdam was mijn droomstad. ik was dolgelukkig toen ik op de hogeschool inHolland mocht beginnen. een school met diverse culturen en achtergronden, waar ik me geen vreemdeling meer zou voelen. na de propedeuse te hebben behaald maakte ik de overstap naar de erasmus universiteit. ik ging rechten studeren, maakte de studie af en heb altijd gewerkt. Daar ben ik trots op. rotterdam is mijn thuis geworden. Waarom?

De diversiteit, de sfeer die in de stad hangt, de levendigheid. Dat maakt de stad aantrekkelijk. rotterdam biedt veel kansen en als je die niet neemt dan heb je het aan jezelf te danken.’

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 49

vluchtelingenspecial - beeldveRhaal

Oh, Syrië...

Fotograaf Thijs Heslenfeld geeft een menselijk gezicht aan de migratiestroom uit Syrië.

Gedurende de zes jaar die de burgeroorlog in syrië nu duurt, hebben zo’n 5 miljoen inwoners het land verlaten. De nederlandse fotograaf Thijs heslenfeld werd nieuwsgierig naar hen. samen met journaliste rinke Verkerk ging hij in drie achtereenvolgende jaren meerdere keren naar libanon en jordanië. in kampen, steden en dorpen ontmoette hij tientallen syrische vluchtelingen. hij zag een divers volk, maar als er één ding was waar ze het allemaal over eens waren, was het wel de wens om ooit weer naar syrië terug te keren. ‘De syriërs,’ zo vertelt heslenfeld, ‘vertellen eindeloos over de bergen waar ze zo van houden, de rivier die langs hun huis stroomt, het brood dat de bakker in hun straat maakt en de olijven die ze van hun eigen bomen oogsten. Oh, Syrië..., verzuchten ze.’ het boek Anything out of nothing is een unieke collectie foto’s en verhalen over syriërs die heslenfeld en Verkerk tijdens hun reizen hebben ontmoet. De meeste zijn gemaakt in het grote vluchtelingenkamp al-za’atari, in jordanië, waar de syriërs ‘praktisch opgesloten leven,’ zegt heslenfeld. ‘overal rond het kamp staan legervoertuigen die moeten voorkomen dat de vluchtelingen zonder toestemming vertrekken. ze mogen niet werken en de kinderen gaan vaak niet naar school. hun toekomst is allesbehalve duidelijk.’ heslenfeld leerde de syrische vluchtelingen kennen als ‘veerkrachtige mensen, die in staat zijn om hun hoop niet te verliezen, zelfs onder verschrikkelijke omstandigheden, en die kunnen blijven werken aan iets positiefs.’ De titel van het boek weerspiegelt dat uitgangspunt. Anything out of nothing: het werd opgetekend uit de mond van een politieagent die opmerkte hoe snel het kamp gedurende de tijd veranderde, onder andere omdat de vluchtelingen zo goed waren in het recyclen van materialen. ‘Deze mensen,’ zei de politieman, ‘kunnen uit niets alles maken.’ | marco Visscher

Foto’s en BijsCHriFten: Thijs heslenFelD

Drie jongens in al-za’aTari, maFraq, jorDanië een Hoge ZelFgeMaakte sCHoMMel WorDt VastgeZet aan een toiletBlok. ergens in Het kaMp naM een VaDer, een Broer oF een ooM De Moeite oM een speeltuinattraCtie in elkaar te lassen en neer te Zetten op DeZe troosteloZe ZanDVlakte.

vluchtelingenspecial

meisje, al za’aTari, maFraq, jorDanië

We kWaMen Dit sCHattige Meisje tegen terWijl Ze saMen Met anDere leDen Van Haar FaMilie BeZig Was Het eten te Maken.

Dat Feit steMt HoopVol, sleCHts een jaar DaarVoor, toen We Het kaMp Voor De eerste keer BeZoCHten, Waren De Mensen Voor Hun VoeDsel VolleDig aFHankelijk Van De VoeDselHulp Van De unHCr.

ahmeD, uiT hama, woonT nu in beiroeT, libanon als je oogContaCt Maakt Met aHMeD, gliMlaCHt Hij Verlegen. Hij Werkt Van 7 tot 7 in een koFFieHuis. ‘als ik na een Dag Werken tHuiskoM, Zegt oMa altijD, “Mag allaH Bij je Zijn.” Dan Wast Ze Me en Maakt Ze een aVonDMaal Voor Me. Daarna,’ Zegt aHMeD, ‘Voel ik Me een Beetje Vrolijker.’

vluchtelingenspecial

mohammeD, waleh, isra, sana en zahra, uiT al-raqqah, in De bekaa-Vallei, libanon ‘ik Ben een VaDer,’ Zegt MoHaMMeD. ‘als Mijn kinD iets Wil en ik kan Het niet geVen, HeB ik Het geVoel Dat Mijn Hart Breekt. als ik geen Hoop HeB, kunnen Mijn kinDeren ook geen Hoop HeBBen. Dus als Mijn kleinZoon Vraagt WaaroM We niet in een Huis Wonen, Zeg ik: “We BlijVen Hier alleen Maar tot Het einDe Van De ZoMer.” ik lieg tegen HeM, ZoDat Hij ZiCH niet VerDrietig Voelt.’

vluchtelingenspecial

roha, woonT nu in al-za’aTari, maFraq, jorDanië ik Zie roHa op een tWeesprong staan. Haar Haar Wappert in De WinD. Verlegen. ik Zie een knap Meisje Dat eCHt Mooi Wil Zijn. en Ze Wil Vooral Dat ik Haar ook Zie staan.

saleh, uiT Dara’a, woonT nu in al-za’aTari, maFraq, jorDanië ‘ik Ben Biologieleraar en ik Mis Mijn Beroep VersCHrikkelijk. genteCHnologie is Mijn passie.

Maar Dat kan ik Hier op geen enkele Manier nuttig geBruiken.’ salaH is De laatste tijD Wat Vrolijker. Het is HeM gelukt oM een koppeltje kanaries in een kooitje in HanDen te krijgen.

‘Bijna nieManD HeeFt kanaries. Maar tHuis, in syrië, HeBBen Veel Mensen Vogels. Dat is WaaroM ik Zo Blij Met Ze Ben. op een BepaalDe Manier, Voel ik Me Weer een Beetje tHuis.’

vluchtelingenspecial

hassan, uiT Dara’a, woonT nu in umm el-jimal, jorDanië ‘Vroeger kWaM ik tot rust tussen De Dieren, terWijl ik BeZig Was in Mijn olijFBooMgaarD’, Zegt Hassan. ‘Dat Was Mij leVen, Daar VoelDe ik Me Vrij. ik genoot eCHt Van De BuitenluCHt, De geur Van Het plattelanD. nu HeB ik Hier reCHt Voor Mijn Huis olijFBoMen geplant. Het Zijn er Maar een paar. niet genoeg, Maar toCH, Ze Helpen Me.’

anythinG out of nothinG is een prachtig vormgegeven boek. elk exemplaar is handgebonden. als je het boek openslaat, is het de bedoeling dat je verwarring ervaart. het is zo in elkaar gezet dat de lezer ‘een piepklein beetje van de verwarring kan ervaren die kenmerkend is voor het leven van ieder mens wiens leven volledig op zijn kop komt te staan op het moment dat hij of zij vluchteling wordt’, zo legt Thijs heslenfeld uit. het boek is te bestellen voor €27,50 via www.anythingoutofnothing.nl. Voor ieder verkocht boek gaat er 5 euro naar een gezin in het vluchtelingenkamp al za’atair. www.anythinGoutofnothinG.nl

pOrtret Sogol Azarbad, Iran ‘toen ik als 4-jarig meisje met mijn ouders, twee zusjes en grote broer iran verliet, ervoer ik de hele reis als een spel. Het maakte me ook niet verdrietig als mijn moeder ons suiker voerde om op kracht te blijven, toen we onderweg geen eten meer hadden. integendeel, ik mocht zomaar suiker eten. terwijl dat later een van de nachtmerries van mijn ouders bleek te zijn. Dat is 27 jaar geleden. ik heb een groot deel van mijn leven in een klein dorp in Zeeland gewoond. Mijn vader trok overdag de gordijnen open zodat de kinderen uit het dorp ons konden bewonderen. en binnen de kortste keren werd er aan de deur gebeld en gevraagd of wij buiten mochten komen spelen. Het ijs was gebroken. ik ben een inwoner van rotterdam met een grote liefde voor deze stad. Zoveel culturen bij elkaar. Hier is iedereen en niemand een vreemdeling. Hier is het “thuiskomen” voor iedereen. Waar je ook vandaan komt.

Wat me dierbaar is? Mijn familie en vooral mijn ouders die mij een goed toekomstperspectief bezorgd hebben in dit prachtige land.’

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 59

vluchtelingenspecial - pROfiel

Door pauline

bijsTer

‘Het zijn onze gasten, we moeten goed voor ze zorgen’

Foto: anjo kan / sHutterstoCk.CoM

over de stroom van vluchtelingen lezen we voortdurend in de krant. maar over vrijwilligers – die hen helpen met alles van kleding tot taalles – is minder bekend. en die groep vrijwilligers is toch echt groter. wat drijft hen?

N

ee, dat kán toch niet? Dat zullen veel mensen hebben gedacht toen GroenLinks-leider Jesse Klaver begin dit jaar zei: ‘Er zijn meer vrijwilligers dan vluchtelingen.’ Toen nrc.next die uitspraak ging controleren, bleek het nog te kloppen ook.

Eind vorig jaar meldden de twee grootste organisaties die zich in Nederland inzetten voor vluchtelingen – VluchtelingenWerk Nederland en het Rode Kruis – dat meer dan 47 duizend mensen zich in honderd dagen tijd hadden aangemeld als vrijwilliger. Dat getal stond gelijk aan het aantal asielzoekers dat sinds het begin van 2015 tot eind oktober ons land was binnengekomen.

Niemand weet precies hoeveel het er zijn. Vrijwilligers laten zich nu eenmaal lastig tellen. Het werk dat ze doen varieert. Ze zetten zich eenmalig in voor een inzamelactie, komen eens per maand koffie drinken met een vluchteling, werken voltijds in een asielzoekerscentrum of staan wekenlang met de poten in de mod-

60 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

der op Lesbos. Wat ze ook doen, Klaver had zijn punt gemaakt: we lezen in de krant weliswaar dat er zoveel weerstand is tegen vluchtelingen, maar kennelijk is deze positieve beweging in de maatschappij er óók.

Dat is ook wat Annemiek Bots van VluchtelingenWerk zegt: ‘In de krant en op televisie zie je vaak de negatieve respons: de mensen die vinden dat vluchtelingen níet welkom zijn. Maar deze vrijwilligers willen laten zien dat ze wél welkom zijn.’ De stroom van vrijwilligers is zo groot, dat een deel van hen op een wachtlijst staat. (Omdat niet overal vraag en aanbod op elkaar aansluiten, blijft overigens behoefte bestaan aan nieuwe vrijwilligers.)

Van oudsher zie je in het vrijwilligerswerk vooral ouderen die tijd over hebben en nog fit genoeg zijn. Maar als het gaat om de mensen die zich in de afgelopen twaalf maanden hebben gemeld om vluchtelingen te helpen, zien we vooral ook jongere mensen. Het zijn studenten of zzp’ers met flexibele roosters, of

‘naast mijn vrijwilligerswerk als taalcoach, heb ik contact met een syrisch gezin. We leerden elkaar kennen via onze dominee en zijn bevriend geraakt. We nodigen hen wel eens uit voor een diner bij ons. Mijn syrische kennis hecht er veel waarde aan dat we normaal met elkaar omgaan en dat ik hem niet behandel alsof hij hulp nodig heeft. Hij wil expliciet niét zijn hand ophouden.

Het is wel eens moeilijk laveren daartussen: ze hebben de hulp wel nodig, maar ze willen tegelijk dat je met ze omgaat als gelijkgestemden. ik snap het wel. Hij was een succesvol zakenman in syrië. Hij is niet minder dan ik.’ nynke nauTa, 38 jaar, DirecTeur Van een Technisch hanDelsbeDrijF, amsTerDam

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 61

vluchtelingenspecial

De stroom van vrijwilligers is zo groot, dat een deel van hen op een wachtlijst staat. ondernemers die met hun bedrijf iets goeds willen doen. Ze zijn maatschappelijk bewust en stellen zich dienstbaar op.

Of ze lang of kort helpen maakt niet uit en wat ze precies doen al evenmin, zeggen de organisaties waarbij vrijwilligers zich kunnen aansluiten. Zo is er een Nederlandse scholier die af en toe een Syrische jongen meeneemt naar de lokale vestiging van McDonald’s. Prima, toch? Op de website van VluchtelingenWerk is het verhaal te lezen van de 16-jarige Klaas, die naar de crisisopvang in Leeuwarden kwam voor zijn profielwerkstuk, maar besloot liever te willen helpen. Sindsdien gaat hij na schooltijd vaak even langs. Klaas leerde de Syrische leeftijdgenoot Anas kennen en samen gaan ze geregeld naar de stad. ‘Anas is spontaan en heeft veel humor’, meldt Klaas. ‘Dat zou je niet verwachten van iemand die in zo’n situatie zit. Hij ziet het positieve.’

En er zijn voormalige vluchtelingen die zich nu – jaren na hun succesvolle integratie – melden als vrijwilliger. Zo kwam Salar in 1996 als vluchteling uit Irak naar Nederland. Vandaag draait hij bijna voltijds baliediensten in het asielzoekerscentrum Sint Annaparochie, eveneens in Friesland. ‘Omdat ik zelf ooit gevlucht ben, kan ik me extra goed in hun situatie verplaatsten’, zegt hij op de website van VluchtelingenWerk. ‘Ik weet hoe fijn het is wanneer iemand je helpt.’

D

e politiek en de media geven de indruk dat Nederlanders liever geen, of in elk geval niet al te veel vluchtelingen willen.

Maar vanuit de bevolking zie je juist een hele andere beweging.

Niet alleen melden ze zich bij grote organisaties als vrijwilliger, ook komen ze zelf met burgerinitiatieven, groot of klein. Hun bijdrage varieert van kleding inzamelen voor een lokaal asielcentrum tot aan spullen brengen naar de Griekse kustplaatsen – allemaal op eigen houtje. ‘eens in de drie weken verzorg ik een middag kinderopvang in een vluchtelingencentrum. soms is het zwaar. Die kinderen gaan heel anders met elkaar om dan onze kinderen. Ze zijn druk, maken veel ruzie. Misschien komt het door wat ze hebben meegemaakt. De eerste keer dat we met ze gingen schilderen, tekenden alle kindertjes een boot. Het trauma is nog zo vers. ik kan goed opschieten met twee meisjes daar. ik leer ze een beetje nederlands en heb ze leren schaken. eén van de twee maakte een tekening voor me met een groot hart. Ze zei: “als ik je nooit meer zie, heb je deze nog.” toen realiseerde ik me dat ik voorzichtig moest zijn en niet te snel weer mag verdwijnen. De kinderen gaan zich toch aan je hechten.’ geneVieVe creigh, 41 jaar, TexTielDesigner, amsTerDam

62 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

Om die almaar uitdijende waaier aan initiatieven bestendiger te maken, en om te voorkomen dat iedere vrijwilliger het wiel opnieuw gaat uitvinden, werd de Asielzoekmachine opgericht.

Via debatten en een documentaire op internet – te bekijken via asielzoekmachine.nl – wordt het Nederlandse asielbeleid uitgelegd aan iedereen die geïnteresseerd is. Mede-initiatiefneemster Els van Driel zegt erover: ‘Wij bieden het overzicht dat er nog niet was en waar veel vrijwilligers om vroegen.’

Die informatie is belangrijk, meent Van Driel, journaliste uit Amstelveen, omdat het debat over vluchtelingen zo gepolariseerd is. ‘Mensen zijn vóór of tégen, maar als je niet weet hoe het beleid werkt, kun je eigenlijk geen oordeel hebben.’

Bovendien probeert de Asielzoekmachine te voorkomen dat mensen met de beste bedoelingen anderen voor de voeten lopen.

Niet voor niets zocht het Rode Kruis op een gegeven moment het nieuws om Nederlanders op te roepen vooral géén oude, vieze knuffels meer te doneren, omdat eigenlijk niemand zat te wachten op de rommel die je op zolder had liggen.

Bots herkent dat in haar eigen werk bij VluchtelingenWerk.

Als ze een asielzoekerscentrum bezoekt, ziet ze geregeld briefjes op het prikbord hangen, waarop in grote letters staat dat ze al genoeg kleding hebben – om te voorkomen dat er wéér een lokale inzamelactie zakken vol komt brengen. Maar, benadrukt Bots: ‘Ik vind alle hulp hartverwarmend, of het nu via ons gaat of dat mensen zelf iets verzinnen.’

En natúúrlijk blijven mensen zich inzetten. Het onderwerp is dagelijks in het nieuws en de problematiek komt steeds dichterbij. We zien vluchtelingen in onze eigen buurt, of op vakantie in Zuid-Europa. We willen iets doen, mogelijk ook om het gevoel van onmacht te dempen. Van Driel: ‘Als je ze leert kennen, zie je dat het mensen zijn zoals jij en ik – alleen hebben zij iets verschrikkelijks meegemaakt.’ Dat maakt het volgens haar voor velen ‘interessant en inspirerend’.

Misschien is het zelfs wel een tikkeltje verslavend. Julia Kortekaas, eigenares van een creative agency in Amsterdam, ging naar Lesbos om appartementen te verbouwen en aan te passen voor de opvang van vluchtelingen. Een kampleider die ze daar leerde kennen, noemde het geen vluchtelingen, maar ‘gasten’. ‘Dat vond ik mooi’, zegt Kortekaas. ‘Hij zei altijd: “Het zijn onze gasten, we moeten goed voor ze zorgen.”’ De trip was eenmalig bedoeld, maar daarna ging ze terug. En deze zomer nog een keer. Dan gaat Kortekaas met haar gezin op vakantie naar Lesbos, ook om haar kinderen te laten zien dat vluchtelingen niet ‘eng’ zijn, zegt ze.

Waarom? Ze zoekt naar woorden. ‘Het is zoiets als...: zelf beginnen met goed-doen, en dan hopen dat de vlek met goeddoen vanzelf groter wordt.’ Het is de logica van de tipping point: hoe meer mensen helpen, des te meer mensen gaan helpen. Meer, meer, meer, dus eigenlijk.

zelf iets doen? op www.vluchtelingenwerk.nl/steun-ons/word-vrijwilliger kunt u uw postcode invoeren, en zien waar er in uw regio nog behoefte aan is. op www.asielzoekmachine.nl/ideeen kunt u ideeën insturen om het asielbeleid beter te maken.

pOrtret Negash Mohammed, Eritrea ‘Mijn dochter heet adish Hiwet, en dat betekent: nieuw leven. ik heb haar nooit gezien. Met haar komst begon mijn nieuwe leven in nederland. ik startte in amsterdam en heb een paar nachten op straat doorgebracht omdat ik niet wist wat ik moest doen en waar ik me moest melden. ik doe vrijwilligerswerk in een verzorgingstehuis in schiedam. ik zet koffie en schenk die voor de ouderen in; ik speel biljart met hen. We lachen samen heel veel. en als ik klaar ben met mijn werk ben ik blij dat ik iemand gelukkig heb kunnen maken. ik heb zelf redelijk nederlands geleerd binnen twee jaar. Het verbaast me dat er zoveel jonge vluchtelingen thuis zitten. een taal leren en integreren doe je niet thuis. Dat moet je op de werkvloer doen.

Het maakt niet uit wat voor werk. ik wil graag een opleiding volgen. in eritrea was ik timmerman. Hier wil ik graag vrachtwagenchauffeur of scheepsbouwer worden. ik leef hier alleen en mis natuurlijk de warmte en liefde van mijn familie. ik wil heel graag mijn dochter zien.’

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 63

Vernieuwde website!

De vernieuwing bij The Optimist wordt niet alleen in het tijdschrift, maar ook meer en meer zichtbaar op de website.

Ruud Hanou, nieuw redactielid voor de website, is verantwoordelijk voor de make-over. Hij legt de wijzigingen uit.

‘We hebben zes kenmerken benoemd waaraan een ultieme wereld zou kunnen voldoen. De zeshoek staat voor: vreedzaam, gezond, eerlijk, schoon, krachtig en verbonden. ‘ ‘Optimisten geloven dat ze zaken kunnen veranderen. Op de website beschrijven we de optimist, met de vele voordelen van zijn levensstijl, maar ook met zijn verantwoordelijkheid om iets te doen met zijn bijzondere kracht.’

‘Zowel het dagelijkse optimistische nieuws als de webartikelen en artikelen uit het magazine delen we in volgens de zes kenmerken. Zo willen we ruim twintig jaar van onze geschiedenis ontsluiten, een goed overzicht bieden van de positieve kansen en perspectieven én vooruit blikken naar de toekomst.

We dagen u, optimist, uit om deze gebundelde kennis te gebruiken.

Een verslag van uw activiteiten zult u regelmatig kunnen terugvinden op onze website.’

gra dageltis, ijks goed n ieuws www.t heoptim ! ist.nl/ Meld

nldaily

u aan

!

www.theoptimist.nl

Brians blog Op onze website vindt u artikelen die u niet in het tijdschrift aantreft. Ook vindt u er de blogs van Brian de Mello. Dit was zijn eerste: Als jochie van 10 werd mij vaak gevraagd: wat wil je later worden?

Steevast antwoordde ik: autocoureur, striptekenaar en burgemeester.

Graag alle drie tegelijk. Achteraf gezien blijkt het hier te gaan om drie riskante beroepen.

Met de euforie rond Max Verstappens overwinning in de GP van Spanje, kwam die oude wens om autocoureur te mogen zijn weer even bovendrijven. Wat een heerlijke waanzin om met 300 kilometer per uur rondjes te rijden over een circuit om vervolgens wereldwijd aanbeden te worden. Als 18-jarige heb ik een keer over het circuit van Zandvoort mogen racen in een snelle bolide. Toen ontdekte ik dat ik weliswaar aardig kan sturen, maar niet beschik over het nodige racetalent.

Vrijwel alles wat stripboek was, vrat ik in mijn jeugd op. Na schooltijd dook ik op de bank met een stripboek. Het hielp dat mijn broer al zijn zakgeld spendeerde aan de nieuwste strips, en dat er een oom was die ons graag sponsorde. Op een gegeven moment waren het er zoveel, dat we onze eigen bibliotheek begonnen. Met zoveel visuele inspiratie kon het niet anders dan dat ik zelf ook aan het tekenen sloeg. Voordat ik het wist, zorgde ik voor cartoons in het schoolblad.

Daarna kwam de klad erin. Spotprenten waren nog wel leuk, maar tijden veranderen; voor je het weet word je bedreigd en gaat de lol er snel van af.

Van alle jongensdromen bleef nog de mogelijkheid over van het burgemeesterschap. Een mooie dagtaak voor als ik eenmaal wat ouder, grijzer en corpulenter was. Het ideaalbeeld van deze prominente functie werd echter wreed verstoord door mijn kennismaking met een heuse burgemeester. Deze man bleek nog een andere levensmissie te hebben, namelijk die van goochelaar. Ik had de goede man ingehuurd om tijdens een symposium het publiek een half uurtje te vermaken.

Hij goochelde wat, maakte een flauwe grap, nam het applaus en zijn honorarium in ontvangst en was weer vertrokken naar de volgende schnabbel. Tot zover de devaluatie van het burgemeesterschap.

Totdat ik hoorde wat Jos Heijmans, burgemeester van Weert, eigenhandig heeft geflikt. Hij heeft een Syrisch gezin helpen onderduiken.

Een moeder van vier kinderen zou anders terug naar Duitsland moeten. Haar man zit in een Syrische gevangenis dankzij Assad en haar in Nederland woonachtige broer zou haar willen helpen met het grootbrengen van de kinderen. Heijmans wilde verdere verscheuring van de familie voorkomen en de gerechtelijke molens zijn in gang gezet om uitzetting te voorkomen. Volgens hem is het gezin geholpen door tientallen vrijwilligers. ‘Ik laat mijn hart spreken’, aldus Heijmans.

‘Volgens mij kunt u beter vragen wat ik níet heb gedaan. Nou, ik heb die vrijwilligers niet gestopt. Ik ben het van harte met ze eens.’

Bedankt, Jos Heijmans, voor het in stand houden van mijn jongensdroom. Want als iemand zulke burgemeesterlijke ongehoorzaamheid ten toon durft te spreiden, mogen jongetjes van 10 weer dromen van het mooie beroep van burgemeester. En nu weet ik het zeker: als ik later groot ben, wil ik een Jos worden. Misschien noem ik mijn zoon dan Max.

advertentie

Rutger (33)

“Met iemand die alles moest achterlaten, wil ik graag iets delen.”

Als het over vluchtelingen gaat, overheerst vaak het geluid van de ‘tegenstanders’. Toch vinden ontzettend veel mensen wél dat vluchtelingen geholpen moeten worden.

VluchtelingenWerk Nederland wil ook hun verhaal laten horen. Zoals dat van Rutger.

Op weg helpen “Vluchtelingen hebben alles verloren. Daarom vind ik het belangrijk dat er mensen zijn die naar hen omkijken.

Die interesse tonen. Op wie zouden zij anders moeten terugvallen? Vluchtelingen vluchten vaak alleen, kennen hier niemand en spreken onze taal nog niet. Ik wil niet dat zij in Nederland aan hun lot worden overgelaten.

Soms stel ik me voor dat ik zou moeten vluchten en in een vreemd land terecht zou komen. Hoe waardevol zou het zijn als er dan één iemand is die mij een beetje op weg helpt? Iedereen heeft tenslotte enig toekomstperspectief nodig.”

Alles achtergelaten “Door de vluchtelingencrisis besefte ik dat dit soort mensen nu hard nodig zijn. Om me heen zie ik mensen alleen maar voor zichzelf leven. Hard aan het werk om nóg succesvoller of rijker te worden. Vluchtelingen hebben niets meer. Met iemand die alles moest achterlaten, wil ik graag iets delen.”

“Ik wil niet dat vluchtelingen aan hun lot worden overgelaten” VluchtelingenWerk Nederland komt op voor de belangen van vluchtelingen. Zij moesten huis en haard ontvluchten vanwege oorlog, politiek geweld, hun seksuele geaardheid, afkomst of religie. VluchtelingenWerk biedt deze kwetsbare groep mensen persoonlijke steun en aandacht, begeleidt hen tijdens de asielprocedure en helpt hen bij het opbouwen van een nieuw bestaan in Nederland.

Kunnen vluchtelingen ook op u rekenen? Vluchtelingenwerk.nl 66 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

Column Geertje Couwenbergh Expressionist, auteur en schrijfleraar. www.geertjecouwenbergh.com

De kracht van woorden

Foto: CoCo Broeken

Ik moet een jaar of zes, zeven zijn geweest toen ik mijn oppas Miep vertelde dat de moeder van een vriendin van mijn zus ‘een hoer’ was. Ik had geen enkel benul wat dat was, maar vermoed dat ik de lading energie van de beschuldiging heb aangevoeld bij diegene die het de moeite waard vond het mij te vertellen.

Het was mijn ontdekking van zowel beschamen als schamen. Nadat Miep mijn ouders had ingelicht, brak er een kleine rel uit. En nu, honderd jaar later, sluimert die schaamte nog steeds zo diep in mijn systeem, dat ik vermoed dat ik op dat moment mijn kinderlijke onschuld verloor.

Het was niet alleen mijn ontdekking van schaamte, maar ook, onlosmakelijk, van de kracht van een verhaal. Iets wat ik had doorverteld – ook al was het onzin – had impact. Het had anderen geschokt en gekwetst.

Niet lang daarna ontdekte ik ook de genezende kracht van een verhaal. Ik was een lijzige, bozige tiener toen ik Toni Morrisons roman Beloved las.

Dit hele boek brak mijn wereld open. Eén specifieke alinea waarin de ervaring van eenzaamheid werd beschreven, veranderde me voor altijd. Deze schrijfster

Ons vermogen om verhalen te vertellen haalt het beste en het slechtste in ons naar boven.

openbaarde dat je met woorden de ervaringen van een leven in kunt dalen – en jezelf kunt delen.

Kort daarop ontdekte ik de ontoereikende aard van een verhaal. Ik liep door de grijs-bruine gang langs de aula van mijn middelbare school in Utrecht en alsof er een baksteen uit het schijnbare niets viel, besefte ik dat ik nooit helemaal onder woorden kon brengen hoe ik me voel. Maandenlang voelde ik me verstikt onder dat drukkende besef.

In mijn twintiger jaren ontdekte ik de transparantie van een verhaal. Tijdens talloze uren in meditatieprogramma’s werd ik getuige van de onvermoeibare energie waarmee mijn gedachtewereld me probeerde te overtuigen van het ene verhaal na het andere. Het ene fantastisch en het andere zwartgallig, maar beide overtuigend echt én tijdelijk als een zeepbel.

Inmiddels ben ik gefascineerd door verhalen. Het is dit ultieme menselijke vermogen om helende, motiverende, vernietigende, bevrijdende én bevriezende verhalen te vertellen wat het beste en het slechtste in ons naar boven haalt. Verhalen bewegen; denk aan een TED-talk die mobiliseert, maar ook aan de aantrekkingskracht die de ideologie van IS heeft op duizenden moslimjongeren. Zelfde mechaniek, ander effect.

Soms vermoed ik dat mijn pijnlijke eerste les over de kracht van het woord ertoe heeft geleid dat ik nu schrijver ben. Ik schrijf zonder de illusie de waarheid te kunnen vatten, maar wel met het verlangen zo dicht mogelijk in de buurt te komen. Woorden zijn als vingers die wijzen naar de maan, zeggen ze in Zen. Ze kunnen misschien nooit je directe ervaring van vingers op huid, een hap brood met chocoladehagel of een laatste adem vervangen. Maar het juiste verhaal, op het juiste moment, kan wel je wereld vergroten – en je daarmee, voor altijd veranderen. En dat betekent dat het een heilige zaak is welke verhalen je vertelt, gelooft en doorgeeft. juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 67

reportage

Steen, papier, klaar

een nieuw ‘stenen’ papier, ontwikkeld in Taiwan, wordt gemaakt van calciumcarbonaat in plaats van houtpulp. Dat bespaart bomen en energie. Bovenal betekent deze innovatie een paradigmaverschuiving in ons denken over recycling.

Foto: angelo giampiccolo/shutterstock

Door Karin Klein

sTeenpapier worDT gemaaKT van calciumcarBonaaT, een BijproDucT uiT De marmermijnBouw, zoals uiT Deze sTeengroeve in iTalië.

68 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 69

heT sTanDaarD DruKproces is ongeschiKT voor sTeenpapier, omDaT heT maTeriaal nieT geschiKT is voor De hoge TemperaTuren.

Foto: White78/shutterstock

H

et eerste wat ik opmerkte aan mijn nieuwe schrift, is dat mijn balpen moeiteloos over de pagina glijdt. De oppervlakte heeft de gladde textuur en het uiterlijk van het papier voor waterverfschilderijen dat ik als kind gebruikte. Oké, laat ik eerlijk zijn: het állereerste wat ik opmerkte, was dat het meer dan 20 dollar kostte. Best prijzig voor een notitieboekje.

Het tweede ding dus, is de ultrasoepele schrijfervaring. Ook een potlood beweegt moeiteloos over het oppervlak, en mijn gelpen vliegt over de pagina alsof hij bijna losgeslagen is. Bij nader onderzoek, wanneer ik een pagina uit het schrift trek, scheurt het in eerste instantie niet.

Het stretcht en rimpelt op de scheurplek voordat het geruisloos breekt. De randen van de scheurplek zijn volledig glad. Als je het in water dompelt, dan blijft de inkt hetzelfde. Het papier droogt alsof het nooit in aanraking is geweest met enige vochtigheid.

Het echte verhaal achter dit schrijfschrift vind je echter onder zijn ietwat plastic uiterlijk. Dit is steenpapier, en het bestaat voornamelijk uit calciumcarbonaatpoeder: grondstof van krijt, zeeschelpen en eierenschalen. Strikt genomen is het dus helemaal geen papier, want dat is per definitie van hout of andere vezels gemaakt. Dit is een mineraal product, niet plantaardig. En volgens de producent en voorstanders is steenpapier ten minste

70 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

een gedeeltelijk antwoord op veel van de milieuproblemen die de productie van pulpschrijfmaterialen veroorzaakt.

Verdwenen is de noodzaak om bomen te vellen. Vier miljard bomen per jaar, of een derde van alle gekapte bomen, worden in papier omgezet (overigens worden veel van deze bomen herplant in privébossen). Chloor is niet nodig om het witter te maken; calciumcarbonaat is zo wit van zichzelf dat het soms al gebruikt wordt als bleekmiddel bij de productie van normaal papier. Noch is er zuur voor nodig, of water, terwijl er iedere dag miljoenen liters water gebruikt worden om pulppapier te maken. Calciumcarbonaat is goedkoop en makkelijk verkrijgbaar, een van de meest veelvoorkomende mineralen op de planeet en vaak een bijproduct van marmermijnen.

Nog beter is dat steenpapier oneindig recyclebaar is – zowel het poederige steen dat 80 procent van het steenpapiermateriaal uitmaakt, als de polyethyleen waar de resterende 20 procent uit bestaat.

Polyethyleen, een veelvoorkomend plastic dat gebruikt wordt voor melkmokken en dergelijke, bind het poeder samen en maakt het papier flexibel.

Extra gebruik van een olieproduct: dat lijkt niet echt duurzaam. Maar volgens Gunter Pauli, een grote fan van deze nieuwe papiertechnologie, wordt dat probleem opgelost door een even nieuwe recyclingprocedure: het gebruikte papier

wordt verwarmd en vervolgens afgebroken tot pellets, met polyethyleen en al. Die pellets worden verplet tot poeder voor een nieuwe batch papier, zonder dat er extra plastic toegevoegd hoeft te worden.

Anders gezegd: plastic is nodig, maar het kan eindeloos worden hergebruikt om nieuw papier te maken. Dit is een groot voordeel ten opzichte van pulppapier, dat maar vier tot zes keer kan worden gerecycled voordat de vezels te kort en te zwak zijn geworden om een kwaliteitsproduct te kunnen maken.

Pauli is de oprichter van Zero Emissions Research and Initiatives (ZERI), een nonprofitorganisatie die pleit voor duurzame industriemodellen en die deze monitort. Hij ziet steenpapier niet alleen als een milieu-innovatie, maar ook als een economische motor voor regio’s die de hulpbronnen om houtpulppapier te maken ontberen. ‘Dat is de belangrijkste reden voor succes: dat de productie van steenpapier geen water nodig heeft’, zegt hij.

‘Productie wordt nu mogelijk waar steen in overvloed is en water zeldzaam’, vervolgt Pauli. ‘Dat is een radicale verschuiving ten opzichte van de huidige situatie: papier wordt geproduceerd waar water in overvloed is en bossen gezond zijn.’ Helaas betekent dat soms het kappen van eeuwenoude bossen. En vanwege de klimaatverandering kan waterschaarste een groter probleem worden dan het nu al is.

H

et steenpapier was het geesteskind van William Liang, een Taiwanese zakenman die decennialang eigenaar was van fabrieken waar plastic tassen werden gemaakt. Toen hoge olieprijzen eind jaren tachtig de kosten van de productie van tassen deden toenemen, begon hij steenpoeder in de tassen te verwerken om de kosten te drukken. Aanvoelend dat de industrie voor plastic zakken als geheel op zijn retour was, begon hij naar een manier te zoeken om papier te maken. Hij maakte daarbij gebruik van dezelfde componenten als voor zijn tassen, maar gebruikte nu veel meer steen en minder plastic.

‘Ik besloot om al mijn veertien tassenfabrieken in China te verkopen en alles te investeren in mijn steenpapieronderzoek’, zegt Liang via een tolk. Tien jaar van onderzoek en ontwikkeling leidden uiteindelijk tot machines die hem in staat stellen 80 procent steenpoeder – calciumcarbonaat is niet het enige materiaal dat de machines kunnen gebruiken – met plastic te mengen.

Liang is de directeur van zijn papierproducerende bedrijf Taiwan Lung Meng Technology, dat gevestigd is in Tainan, in het zuiden van Taiwan. Het bedrijf zegt patenten in meer dan veertig landen te hebben, distribueert het product onder meerdere merknamen, en is met afstand de grootste producent van vezelloos papier. De drie Lung Meng fabrieken zijn allemaal gevestigd in China, en op twee procent na wordt al het papier in dat land verkocht. De omzet is in de afgelopen jaren al verdubbeld. Er is volgens Liang duidelijk ruimte voor meer groei.

Wereldwijd neemt het papiergebruik toe, zelfs in een tijdperk van digitale publicaties. De wereld consumeert 400 miljoen ton papier per jaar. In 2011 was dit was 300 miljoen ton. Naar verwachting zal het stijgen tot 500 miljoen ton in 2020. Liang en zijn zoon Henry, de manager van het bedrijf, hopen dat steenpapier uiteindelijke de helft van die markt verovert. In hun kortetermijnplannen stijgt hun productie tot 10 miljoen ton per jaar. Daarvoor moet het aantal fabrieken groeien van drie naar meer dan tachtig.

Steenpapier is nog relatief onbekend in de kantoorboekwinkel. Het maakt slechts een fractie van de papierproductie uit en wordt nagenoeg exclusief in één land ver-

kocht. Maar steenpapier is al wel gebruikt om cadeautasjes van te maken voor het Witte Huis en Mercedes-Benz. Ogami, een schriftenmaker in Milaan, heeft een luxe lijn notitieboeken waarvoor steenpapier is gebruikt – vergelijkbaar met het boekje dat ik bij Amazon kocht. Enkele winkels bieden dergelijke notitieboeken online aan, en in de Verenigde Staten verkopen enkele Walgreen-apotheken Oxford ringbandschriften met stenen bladzijden.

De prijs is een potentieel obstakel voor groei. Consumenten worden steeds milieubewuster, maar het is onwaarschijnlijk dat ze bereid zijn drie of vier keer zoveel uit te geven aan schriften, cadeautassen of boeken die gemaakt zijn van steenpapier.

Een stijgende productie zal schaalvoordeel opleveren en de prijzen na verloop van tijd waarschijnlijk laten dalen.

Zelfs fans zullen toegeven dat steenpapier niet het meest geschikte kantoorartikel is. Door het plastic is het niet bestand tegen de warmte van laserprinters en sommige kopieermachines. De polyethyleen valt ook uit elkaar na een lange tijd in direct zonlicht. Dus als u iemand bent die zijn papieren in de auto laat liggen tot de jaarlijkse grote schoonmaak, dan kan het zijn dat u een berg wit poeder vindt op de achterbank. Tot slot is papier dat zo zwaar is – steenpapier weegt dertig procent meer dan standaard kantoorpapier – niet geschikt voor gedrukte kranten. Er zijn plannen dit laatste probleem aan te pakken, door tijdens het productieproces lucht te injecteren.

Maar er is een kans. Papier dat stevig is, moeilijk scheurt en tegen water kan, kan ideaal zijn voor boeken waar gebruikers dikwijls ruw mee omgaan. Denk aan kinderen. Denk aan schoolboeken. Uitgeverijen beginnen dit door te krijgen.

‘De Chinese overheid heeft toegezegd dit papier te gaan gebruiken voor schoolboeken’, zegt Pauli. ‘Dat betekent dat de boeken worden gedrukt, gebruikt in de scholen, en aan het einde van hun leven naar de fabriek worden teruggebracht voor 100 procent recycling, zo vaak als men wil.’

Zo’n scenario, waarin een centrale organisatie eigenaar van het papier is en het rechtstreeks terugbrengt naar de fabrikant voor recycling, zou ideaal zijn. Maar dat is niet hoe het systeem er nu uitziet, en

Verdwenen is de nood­ zaak om bomen te vellen.

Vier miljard bomen per jaar, of een derde van alle gekapte bomen, worden in papier omgezet. niemand weet of de wereld er klaar voor is om een volledig nieuw recyclingmodel voor steenpapier te creëren, waarbij het in zijn geheel naar fabrieken wordt teruggebracht. Volgens Pauli en Liang kan steenpapier echter ook gerecycled worden met plastic afval of, in mindere mate, met normaal papier.

‘I

k vind de meeste milieuclaims kletskoek’, is de ongezouten beoordeling door Gerry Ring, een emeritus professor in papierwetenschap en techniek aan de Universiteit van Wisconsin. De polyethyleen is weliswaar recyclebaar, maar zou volgens Ring eerst een uitgebreid proces moeten doorlopen om het leeuwendeel van de calciumcarbonaat te verwijderen.

‘Als het steenpapier een traditioneel recyclingproces in gaat, zou het eerst een verpulveringsstadium moeten doorlopen om het vel in afdoende kleine deeltjesuiteen te vallen’, zegt Ring. Hij voegt eraan dat het papier CO2 zal uitstoten wanneer het zo lang in de zon ligt dat het polyethyleen uit elkaar valt.

Joshua Martin, directeur van het Environmental Paper Network, een consortium van organisaties die zoeken naar manieren om milieuvriendelijker papier te produceren, vindt het concept van steenpapier intrigerend, maar momenteel raadt zijn organisatie het niet aan. Het spreekt Martin vooral aan dat het papier theoretisch gezien volledig recyclebaar is en ook veel vaker te recyclen is dan traditioneel papier.

Zijn zorgen zitten in de vraag of het steenpapier wel in de juiste recyclinghanden terecht komt. Hoe zou het recyclingcentrum weten dat dit plastic afval was, en geen papier? Ja, een groot schoolsysteem zou weten hoe het zijn lesboeken zou juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 71

VAKANTIES VOOR OUDEREN met zorg gekozen Er even heerlijk tussenuit, ook als u afhankelijk van zorg of niet meer de jongste bent? Dat kan bij ons! Allegoeds biedt ouderen een ruime keuze uit vakanties naar prachtige locaties in Nederland – met daarbij de mogelijkheid om de zorg te krijgen die u nodig heeft.

“ Een weekje er helemaal tussenuit, gewoon even genieten. Geweldig!”

Vraag onze brochure aan of bel ons voor meer informatie:

0318 - 48 51 83

Nooit te oud voor vakantie!

Allegoeds Vakanties Molenweg 49a 6741 KK Lunteren

Telefoon (0318) 48 51 83 info@allegoedsvakanties.nl www.allegoedsvakanties.nl

‘Productie wordt mogelijk waar steen in overvloed is en water zeldzaam. Dat is een radicale verschuiving.’ gunTer pauli

Foto: aleksanDr pobeDimskiy/shutterstock

moeten recyclen, maar hoe zit dat met kantoormedewerkers? Zouden zij weten dat het printerpapier van hout gemaakt is, maar het grote, glanzende rapport van steen?

Als het met normaal papier gerecycled zou worden, zoals Pauli zegt dat mogelijk is, zou het recyclingcentrum weer moeten weten welk papier wat was, en hoeveel van het stenen spul de normale recyclingstroom binnenkomt, zegt Martin. Als te veel steenpapier ongerecycled blijft, zou het een milieuprobleem kunnen worden.

Het stapelt zich op tot een afvalberg en leidt tot gebruik van extra fossiele brandstof. De voordelen - er hoeven geen bossen gekapt en er wordt op water bespaard - worden daarmee teniet gedaan. Misschien zou het mogelijk zijn, als steenpapier een gigantische milieustap voorwaarts blijkt te zijn, om genoeg reyclingcentra voor steenpapier op te zetten, zodat het product zijn eigen recyclingstroom heeft.

Totdat er meer bekend is, zullen milieubeschermers meer geïnteresseerd zijn in het verbeteren van de recycling. Ook willen ze dat papierbedrijven het gebruik van water beperken en recyclen, bomen herplanten in private ‘bosplantages’, of bossen duurzaam beheren. Dat laatste kan door secundaire bos te kappen in plaats van oerbos, kale plekken te beperken en geen zwaar materiaal diep het bos in mee te nemen, waardoor je veel bos vernietigt voordat je je kapgebied bereikt.

En er zijn andere bronnen van papiervezel die milieuvriendelijker zijn dan hout. Een van de meest veelbelovende is tarwestro, het landbouwafval dat overblijft na een tarwe-oogst. De stro wordt normaal gesproken gewoon verbrand, wat leidt tot milieuvervuiling, terwijl je er kwaliteitspapier van kunt maken. Eén telefoonbedrijf gebruikt al tarwestropapier voor zijn enveloppen en er zijn plannen om een fabriek te bouwen in de staat Washington voor grootschalige productie. Mijn suikerrietnotitieboek is een andere mogelijkheid. Net als bamboe, hoewel sommigen bezorgd zijn dat het een invasieve pest wordt omdat de plant zich zo makkelijk verspreid.

Maar in Pauli’s ogen zijn de bezwaren irrelevant. Het idee achter steenpapier is niet het vervangen van het ene ruwe product door het andere. Het is een ‘paradigmaverschuiving’ in het denken

over werkelijk duurzame recycling – het soort dat eindeloos doorgaat, zonder afval – en producten die langer mee gaan. Het kost 67 procent minder energie. En het besparen van water belooft een steeds belangrijker onderwerp te worden gezien de toenemende klimaatverandering.

Steenpapier transformeert zelfs de huidige verspillende dynamiek van transport en industrieel afval, zegt Pauli.

‘Het gehele, zeer gespecialiseerde verpakkings- en transportsysteem van papierrollen is achterhaald’, zegt hij.

‘Momenteel wordt cellulosepapier in vellen gerold. Die gigantische rollen hebben speciale trucks nodig, speciale kranen, speciale verpakkingen, speciale opslagplaatsen en speciale snijmachines.

Cellulosepapier heeft daarom een duur en kapitaalintensief productie-, distributie- en opslagproces.’

In het nieuwe model wordt het papier geproduceerd in de grootte die de klant vraagt, met de hoeveelheid coating die voor elke klus nodig is. ‘Het voordeel is dat al het snijwerk in hout-naar-papierproductie die vandaag de dag in een grote afzonderlijke cyclus gaan met transport en water, nu meteen in de fabriek verwerkt worden. Er is geen postindustrieel afval, er is geen opslagafval.’

De nadruk die het bedrijf legt op het bedienen van institutionele klanten zal ervoor zorgen dat een groter percentage van het papier terugkomt naar de fabriek voor recycling. In essentie, zegt Pauli, wordt het papier geleased in plaats van gekocht.

Het wordt niet ‘verkocht’ door Lung Meng Technology omdat het voortdurend terugkomt.

Liang onderkent dat het concept van steenpapier niet zo goed begrepen wordt door milieu-organisaties. Hij wijst erop dat zijn papier begin dit jaar het eerste Taiwanese product was dat de Cradle to Cradle-certificering kreeg, een erkenning voor volledig duurzame producten volgens de regels van de circulaire economie.

Uiteindelijk is de vraag misschien niet hoeveel steenpapier de wereld kan veranderen. De vraag is of de wereld bereid is zijn oude patronen te veranderen om zo ruimte te maken voor iets dat onze manier van denken over een van de meest basale en eenvoudigste producten in ons dagelijkse leven in de war schopt. juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 73

Vernieuw Jezelf, Vernieuw de Wereld!

Volg de twee-jarige opleiding tot transpersoonlijk coach op de School voor Bewust Zijn

Kijk op: www.schoolvoorbewustzijn.nl

Geniet van de zomeractie, ontvang bij je aanmelding een gratis verdiepingsdag ter waarde van €75,- cadeau.

“De managers die ik begeleid geven zeer positieve feedback over het directe inzicht door mijn coaching. De opleiding leerde mij meer over het leven dan ik de afgelopen tien jaar heb kunnen leren. Het brengt verdieping in mijn leven, verdieping in bewustzijn en vooral een veel dieper begrip over het diepere in mijzelf.

Van hieruit coachen ervaar ik als vreugde. Eigenlijk zou ik het iedereen gunnen om deze opleiding te doen.” Elze B., programmamanager bij de overheid.

HELP DE ALLERARMSTE MOEDERS IN AZIË OP WEG NAAR ECONOMISCHE ONAFHANKELIJKHEID

MET EEN KLEINE LENING EEN GROOTS EFFECT www. microkredietvoormoeders.org NL84 TRIO 0390 3371 96

Column harry starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

Bericht uit den vreemde

Foto: Raymond de VRies

Ik woon In AmsterdAm en nIce. Zo beleef ik Nederland van binnen en van buiten. Als iemand zegt te leven als God in Frankrijk, dan ben je niet met een Fransman in gesprek. Fransen zijn niet zo heel gelukkig. In ieder geval zijn ze minder gelukkig dan Nederlanders. Gemiddeld genomen. Zij komen niet verder dan 6,4. Wij zitten op 7,6.

Waarom zijn de Fransen minder gelukkig? Er schijnt een verband te zijn tussen inkomen en geluk.

Maar na een bepaald niveau dat rond modaal ligt, maakt geld niet zoveel meer uit als het gaat om geluk.

Welnu, arm zijn de Fransen niet. Waar heeft dat verschil tussen Nederlanders en Fransen dan mee te maken?

Het zou te maken kunnen hebben met vrijheid, de ruimte die mensen elkaar gunnen om ‘zichzelf te zijn’. De vrijheid om hun eigen weg te gaan. De Franse samenleving is veel hiërarchischer dan de onze. Zijn wij een vrije republiek met een machteloze koning aan het hoofd, voor Frankrijk geldt het omgekeerde: het is een bijna absolute monarchie met een president aan het hoofd. De machtsafstanden zijn er dan ook aanmerkelijk groter. Het onderwijssysteem is elitair en exclusief.

Dat van die machtsafstanden heeft Geert Hofstede al vastgesteld in zijn wereldberoemde vergelijkende cultuurstudie. De revolutionaire spreuk liberté, fraternité, egalité, die je vanaf elk overheidsgebouw wordt toegeroepen, blijkt niet meer dan een bezweringsformule en een loze belofte. In het onderwijs staan de regels voorop die vanuit Parijs over het land worden verspreid. Vrijheid om een eigen school op te richten is er niet. In de klas is lesgeven en luisteren dominant.

Wij zijn ontevreden van nature.

Intussen verwonderen buitenlanders zich over zoveel kwaliteit tegen zulke lage kosten.

Kinderen worden voorbereid op een betrekkelijk autoritaire situatie die ze daarom snel voor normaal verslijten. Fransen zijn verbaasd als je de Nederlandse situatie beschrijft.

In het bedrijfsleven zijn de tegenstellingen tussen de top van ondernemingen en de werkvloer groot.

Dit leidt tot geharnaste arbeidsverhoudingen waar het stakingsmiddel om de haverklap wordt ingezet. Het woord ‘klassenvijand’ is in Frankrijk geen archaïsche uitdrukking maar een adequate beschrijving van de verhoudingen. Fransen kunnen hun oren niet geloven als je het Nederlandse polderoverleg beschrijft.

Wie een grote Franse boekhandel betreedt, vindt er geen Engelstalige boeken; de globalisering wordt in Frankrijk nog ontkend. De overheid verbiedt het gebruik van sommige Engelse woorden in uitingen van de overheid. Het is inmiddels een verloren oorlog. Op de luchthaven staat de navette je op te wachten, maar gelukkig staat er tegenwoordig ook ‘shuttlebus’ op de zijkant, want reizigers hadden geen idee wat een navette was.

Ons onderwijssysteem zou in dit licht wel eens een exportproduct kunnen zijn. Want de Fransen beschrijven Nederland ‘en de overige noordelijke landen’ als de sterke landen van Europa. Zij vermoeden dat onze ijzersterke positie (die nauwelijks gebukt lijkt te gaan onder de crisis, in weerwil van wat onze eigen regering ons wil doen geloven) te danken is aan ons al even ijzersterke onderwijssysteem.

Het zijn opvattingen die een Nederlander niet snel zal uiten. Wij zijn ontevreden van nature, al staat dat ons persoonlijk geluk zelden in de weg. Intussen komen buitenlanders kijken en verwonderen zich.

Over zoveel kwaliteit tegen zulke lage kosten. Want ‘ons bin zunig’. Zo heeft eenieder zijn eigenaardigheden. Wij leven in het vertraagde Franse land als God in Frankrijk en benijden de Fransen om hun savoir vivre. Dat de cijfers een andere kant op wijzen maakt ons weinig uit. Wijn en stokbrood: wat kan een mens zich meer wensen?

En ach, wat zou het ook. We behoren linksom of rechtsom tot de gelukkigste landen ter wereld. Wat we daar zelf ook over mogen denken. Alleen de Fransen weten waarom. juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 75

mediamix

norBerT peeTers: ‘Telkens Weer VerBaas ik mij oVer WonDerlijke manieren Waarop planTen Zijn aangepasT aan hun omgeVing.’

Niets saais aan planten Charles Darwin kent u als de bedenker van de evolutietheorie. minder bekend is dat hij ook naam maakte als plantkundige, die in de botanische wetenschappen met zijn ontdekkingen een aardverschuiving teweegbracht.

Botanisch filosoof norbert peeters brengt een ode aan Darwins plantenleer in een nieuw boek, Botanische revolutie.

wins experimenten – in de tuin en kassen op zijn landgoed of in zijn studeerkamer – zouden niet voldoen aan de standaard van wetenschappelijk onderzoek. Maar Darwin was een zeer geoefend experimentalist. Hoewel hij wat onorthodox te werk ging, is gebleken dat veel van zijn bevindingen nauwelijks aan waarde hebben ingeboet.’

Waarom is zijn werk als plantkundige zo relevant?

Waarom werd Charles Darwin nooit erkend als plantkundige?

Foto: NiNa Voets

‘Volgelingen van zijn gedachtegoed gaven, evenals de meeste mensen tegenwoordig, vaak de voorkeur aan dieren. Zijn onderzoeken naar sierduiven en vinken kregen een veel betere pers dan bijvoorbeeld zijn onderzoeken naar venusvliegenvallen of de komeetorchideeën. Deze voorkeursbehandeling verhult hoe Darwin zijn evolutionaire gedachtengoed heeft verduidelijkt en verrijkt aan de hand van plantaardige inzichten.’

Zijn werkmethode werd niet serieus genomen, schrijft u in uw boek.

‘Klopt. Tijdens Darwins leven veranderden de botanische wetenschappen. Botaniseertrommels en herbaria (om planten in te bewaren en verzamelen, red.) werden ingeruild voor grote laboratoria, gevuld met geavanceerde meetinstrumenten. Dar-

76 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

‘Tegenwoordig leert iedereen al op de basisschool dat bestuivers, zoals de bij, in ruil voor nectar stuifmeel overdragen van de ene bloem op de andere. In Darwins tijd was deze gedachte nog lang geen gemeengoed. Hoewel het geen geheim was dat sommige insecten tot bepaalde bloemen werden aangetrokken, ze bezochten en bedekt met stuifmeel weer tevoorschijn kwamen, werd hier door niemand enig belang aan gehecht. Men dacht dat bloemen voornamelijk zichzelf bestoven. Darwin gaf als eerste onomstotelijk bewijs dat bloemplanten een innige relatie met bestuivers vertonen. Daarmee bracht hij een ware revolutie teweeg in onze kijk op bloemen: de hedendaagse bloem- en bestuivingsbiologie zou niet tot stand zijn gekomen zonder Darwins bijdragen.

De kroon op zijn botanische werk is The Power of Movement in Plants uit 1880. Hierin liet hij zien dat alle planten zowel ondergronds als bovengronds een rusteloos bestaan leiden. Niet

alleen vertonen zij beweging, ook is er sprake van waarneming.

Darwin ging zelfs zo ver dat hij de top van een wortel vergeleek met de hersenen van dieren die zich een weg door het ondergrondse banen. Daarbij opperde hij als eerste de hypothese dat planten beschikken over chemische boodschappers die waarneming vertalen in beweging. Op basis van dit onderzoek werd later het eerste hormoon “auxine” ontdekt – niet bij dieren, maar bij planten.’

Wat fascineert u zo aan planten?

‘Mijn interesse in de plantenwereld is pas vrij laat begonnen.

Tijdens mijn studie Wijsbegeerte aan de Universiteit Leiden hield ik mij bezig met de implicaties van darwinisme voor dieren en mensen. Pas na mijn studie raakte ik geïnteresseerd in planten.’ hoe kwam dat ineens zo?

‘Pas toen ik samen met mijn oud-docent Wouter Oudemans werkte aan een boek (Plantaardig: Vegetatieve filosofie, red.) begon ik oog te krijgen voor het plantenrijk. Ik begon colleges te volgen bij biologie en maakte kennis met de geschiedenis van de plantenwetenschappen. Inmiddels ben ik volledig in de ban van botanie. Bij het bestuderen van klassieke natuurhistorische werken van onder andere Thoreau, Linnaeus, Darwin en Hooker, maar ook contemporaine botanische studies en artikelen, kwam ik talloze planteigenaardigheden tegen. Zo ontdekte ik de bijzondere vliegkunsten van zaden, het bizarre seksleven van orchideeën, de bizarre eetgewoontes van vleesetende planten en de ingewikkelde ondergrondse samenwerkingsverbanden tussen schimmels en wortels. Telkens weer verbaas ik mij over wonderlijke manieren waarop planten zijn aangepast aan hun omgeving.’

Wat doet een zelfbenoemd ‘botanisch filosoof’ zoal?

‘Als botanisch filosoof probeer ik te laten zien dat onze kijk op planten vol vooringenomenheden zit. Ondanks de verdiensten van de plantkundigen, zoals Darwin, lijken planten in onze ogen nog altijd een saai en geworteld bestaan te leiden. Deze onverschilligheid is bijvoorbeeld terug te zien in natuurdocumentaires.

Neem De nieuwe wildernis (over de Oostvaardersplassen, red.).

In deze documentaire is een hoofdrol weggelegd voor dieren.

Planten vormen slechts de aankleding van het landschap.’ planten hebben meer liefde nodig?

‘Zoiets, ja. Via voordrachten en pennenvruchten probeer ik te komen tot een herwaardering van het plantenrijk. Ik probeer antwoord te geven op vragen als: hoe paren planten zonder van hun plek te komen, hoe nemen zij de wereld waar zonder zintuigen, hoe navigeren zij door het ondergrondse zonder GPS, hoe vangen en verteren zij prooien zonder mond of maag, en hoe vertonen zij intelligentie zonder centraal zenuwstelsel? Ik hoop met deze vragen mensen met andere ogen te laten kijken naar het complexe leven van de plant.’ | marCo VissCher Botanische revolutie: De plantenleer van Charles Darwin norbert peeters KNNV uitgeverij 336 pagina’s E 24,95 www.botanischefilosofie.nl

50 jaar iNspiratie

Als een tijdschrift vijftig jaar bestaat, mag de redactie daar best even trots op zijn. Zeker als het een waardevol blad betreft als Resurgence & Ecologist. De uitgave van mei/juni is een mooi jubileumnummer, met alle elementen waar een jubileumnummer aan moet voldoen, zoals een terugblik op de geschiedenis, bijdragen van prominente medewerkers (onder wie Vandana Shiva, Helena Norberg-Hodge en Bill McKibben) en een vooruitblik naar de toekomst.

Vanaf de oprichting van het blad dat u nu leest, was Resurgence een gewilde parel op onze leestafel. Daar, aan die tafel, lazen we een enorme stapel aan alternatieve, onafhankelijke tijdschriften uit binnen- en buitenland. Op de achterkant krabbelden we notities voor ze in de rekken langs de muur werden opgeborgen. Als we vergaderden, deden we dat aan deze tafel, die altijd was bezaaid met leesvoer. Een deel van de gevonden artikelen namen we vertaald over, een ander deel was inspiratie voor verhalen die we zelf schreven.

Resurgence lag altijd binnen handbereik.

Zes keer per jaar stond Resurgence garant voor boeiende essays met inzichten over milieu, maatschappelijke rechtvaardigheid en bewustzijn.

Het blad kenmerkt zich door een gemoedelijke toon. Die toon is niet in de laatste plaats te danken aan Satish Kumar, de door Gandhi geïnspireerde monnik die op zijn tachtigste nog altijd geldt als vastberaden hoofdredacteur.

Ook na de recente fusie met The Ecologist – een blad met een duidelijk activistischer toon, dat zich vaak keerde tegen grote bedrijven en nieuwe technologieën – bleven we Resurgence zeggen.

Want er was nauwelijks iets veranderd na de samenvoeging. En dat is niet verkeerd. Soms is voorspelbaarheid het mooiste wat er is.

Wilt u Resurgence eens proberen? Via www.resurgence. org kunt u gratis een PDF-bestand van een recente uitgave opvragen.

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 77

mediamix

De vader van het groene denken het zij u vergeven als bij de naam Alexander von Humboldt niet direct een belletje gaat rinkelen. Door tijdgenoten – hij werd in 1769 geboren – werd hij nog omschreven als ‘de beroemdste man ter wereld na Napoleon’, maar zijn faam heeft zich niet bepaald uitgestrekt tot de 21ste eeuw. En dat is jammer, want Humboldt was een groot visionair die mag gelden als de grondlegger van het huidige denken over milieu. Het idee dat alles in de natuur met elkaar samenhangt, is direct op hem terug te voeren.

De fascinerende biografie die Andrea Wulf over hem schreef, heet dan ook De uitvinder van de natuur.

Humboldt werd geboren in de aristocratische kringen van Pruisen. Hij ambieerde evenwel geen hoge positie in de samenleving, maar wilde ontdekken hoe de wereld in elkaar zat. Hij ging op reis. Zijn reis naar Amerika betekende een doorbraak in de wetenschap. Hij bestudeerde tropische onweren, vulkanologische verschijnselen en plantendistributie.

Hij werd de uitvinder van de isothermen (de temperatuur- en luchtdruklijnen op weerkaarten), ontdekte het bestaan van ve-

getatie- en klimaatzones over de aardbol en toonde de magnetische intensiteit van de evenaar tot de polen aan.

Belangrijker nog: waar andere wetenschappers in zijn tijd op zoek waren naar universele wetten, benadrukte Humboldt dat de natuur moest worden ervaren met het gevoel, niet met het verstand. Hij wilde niets anders dan ‘liefde voor de natuur’ aanwakkeren. Ook kan Humboldt worden gezien als de eerste wetenschapper die een door de mens veroorzaakte klimaatverandering ontdekte en waarschuwde voor de menselijke invloed op de natuur en het klimaat.

Hij sprak van onvoorziene effecten voor ‘toekomstige generaties’.

Wulf, die in de voetsporen van Humboldt reisde, merkt op: ‘Ironisch genoeg zijn zijn denkbeelden intussen zo vanzelfsprekend geworden dat we de man erachter zo goed als vergeten zijn.’ Haar boek is een herontdekking van de man die ons denken over natuur bepaalde.

De uitvinder van de natuur andrea Wulf uitg. atlas Contact, 608 pagina’s, E 34,99

Zo word je gelukkig nAAr boeken over geluk hoef je in de boekhandel doorgaans niet lang te zoeken. Ze vormen een populaire subcategorie in een tijd, waarin we meer dan ooit op zoek zijn naar meer voldoening in ons leven.

In het aanbod valt De flow van het geluk op. Dit boek beschrijft niet alleen enkele succesvolle strategieën voor meer geluk in het leven, maar ook de wetenschap erachter. De auteur weet daar het nodige van: Emma Seppälä is wetenschappelijk directeur van het onderzoekscentrum voor compassie en altruïsme van de universiteit van Stanford. Het zal verklaren waarom ze leunt op empirisch gevalideerde data. Dat is een van de redenen waarom haar stappenplan zo sterk is. Daar gaan we: 1 leef in het hier en nu, 2 boor je veerkracht aan, 3 leer kalm en geconcentreerd te blijven, 4 doe af en toe niets, 5 wees lief voor jezelf, 6 heb mededogen met anderen. Voor iemand die bekend is met

dit boekengenre zijn de tips misschien niet erg verrassend. Toch is het boek van Seppälä interessant, omdat het de onderzoeken achter deze conclusies inzichtelijk maakt.

De flow van het geluk, emma seppälä, uitg. lev, 256 pagina’s, E 19,99

78 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

over ‘nieuw orgAniseren’ heeft u vaker gelezen in The Optimist. Het is de verzamelnaam voor organisatievormen die in niets lijken op de ouderwetse, hiërarchische bureaucratie die organisaties – en hun werknemers – zo kunnen terroriseren. Nieuw organiseren weet de creativiteit en inbreng van alle betrokkenen te mobiliseren. Hoe doe je dat? Dit boekje biedt theorie, maar vooral praktijklessen. Met eerlijke ervaringen van onder meer een bank, een gemeente en een adviesbureau.

Pionieren naar nieuw organiseren georgette kempink, jan smit, guido van de Wiel 96 pagina’s E 15,50

u heeft vermoedelijk nog nooit van haar

gehoord, maar de vrouw die yoga naar het Westen heeft gebracht, was indra Devi. in 1899 werd ze in Rusland geboren. als jonge vrouw was ze gevlucht naar Duitsland, waar ze in het theater werkte en in de ban raakte van spiritualiteit. Ze reisde naar india om te leren van Krishnamurti. Ze ontmoette er ook de intellectuele leiders van de indiase onafhankelijkheidsstrijd. en ze werd ingewijd in de diepste geheimen van de yoga. Daarop gaf ze yogalessen over de hele wereld: van China tijdens de tweede Wereldoorlog, via het Hollywood van de jaren vijftig (waar ze ook greta garbo tot haar leerlingen rekende) tot in Mexico. Indra Devi: De vrouw die yoga naar het westen bracht is een bijzondere biografie over een bijzondere vrouw, waarbij we – vanwege haar curieuze talent om op de juiste tijd op historische plekken te zijn – ook een mooi verslag van de twintigste eeuw kunnen lezen. Devi overleed in 2002.

Indra Devi michelle goldberg uitg. atlas Contact 336 pagina’s E 24,99

colofon

Voordelig 80.000 lezers van

‘op lange termijn is de instroom van nieuwe mensen met andere culturen voor alle partijen goed nieuws. op korte termijn is het lastig. Daarom is de dialoog van groot belang. Niet óver mensen praten, maar mét mensen.’

Harry starren, columnist ‘Positieve verhalen over hulp aan vluchtelingen stimuleren me enorm om ook mijn steentje bij te dragen. Bovendien laten ze zien wat allemaal mogelijk is. Dat geeft hoop dat deze crisis geen bij voorbaat verloren zaak is.’ anne Douqué, vertaalster

bereiken?

‘Na het gesprek met uaF-directeur Mardjan seighali, bleef een van haar zinnen in mijn hoofd rondzingen: “Vluchtelingen zijn mensen, geen thema.” Het zette me aan het denken. Hoe vaak redeneerde ik niet vanuit abstracte vluchtelingentermen van krantenkoppen of beleidsrapporten? een vluchteling is echter in eerste instantie een individu, met een uniek verhaal. Vanuit die gedachte schreef ik mijn artikel.’ Zie pagina 44. leontien aarnoudse, journaliste

Plaats uw advertentie in de the optimist!

Neem voor een aanbieding contact op.

‘De vrouw die ik interviewde van VluchtelingenWerk Nederland, zei nóg iets interessants. Het lijkt in het nieuws altijd alsof er veel weerstand is tegen de komst van nieuwe azc’s, maar als ze er eenmaal staan, gaat het prima en heeft niemand meer iets erop tegen. Dit gaat al 35 jaar zo, zei ze. Het klopt. onlangs las ik in de kranten dat er alweer rust en vrede heerst rondom onze vijftig opvanglocaties.’ Zie haar artikel op pagina 60.

Pauline Bijster, journaliste the oPtimist wordt gemAAkt door:

PrAktische informAtie:

saskia geleedts, Ruud Hanou, jurriaan Kamp, sabina Knezevic, els Kwaks, Brian de Mello, Roland Pluut, joep simonis en Marco Visscher.

De jaarprijs voor het lidmaatschap is € 84,00. Bel 088-1102010 of mail naar theoptimist@spabonneeservice.nl voor de portotarieven in binnen- en buitenland.

Kijk voor de verschillende lidmaatschapsvormen en de voorwaarden op onze website, www.theoptimist.nl/ lidmaatschap.

met medewerking vAn:

leontien aarnoudse, ilse ariëns, Pauline Bijster, Bas de Bruijn, geertje Couwenbergh, anne Douqué, ton Maas, Hielke schouten, Harry starren en lisette thooft. met onmisbAre inbreng vAn onze AmerikAAnse collegA’s:

Rick greer, andrea Mota en Narda Zacchino. en met dAnk AAn:

Telefoon: 010 7988010 e-mail: advertenties@theoptimist.nl

sogol azarbad, annemiek Bots, elly Cransveld-Cox, genevieve Creigh, els van Driel, suze gehem, thijs Heslenfeld, julia Kortekaas, ivar laanen, aleksandra Mihajlovic, Negash Mohammed, sheida Mohebbi, Nynke Nauta, Norbert Peeters, tamara Reijers, Mark schalekamp, Mardjan seighali, soma sirini, Zoran sovic, Venus Veldhoen, jan Voortman, Majed Zain aldin en Nayeri Zakaria. en natuurlijk met grote dank ook aan u, want dankzij u kunnen we optimistisch door het leven gaan.

u kunt zich voor een lidmaatschap aanmelden via s.P. abonneeservice. Dat kan per post: Postbus 105 2400 aC alphen aan den Rijn t 088-1102010 (kantooruren) u kunt ook een mail sturen naar theoptimist@spabonneeservice.nl of zich online aanmelden via www.theoptimist.nl/lidmaatschap als u graag de engelstalige, internationale editie ontvangt, kunt u contact opnemen met: the intelligent optimist, 268 Bush street, #4419, san Francisco, Ca 94104, usa. i www.theoptimist.com e info@theoptimist.com Bent u slechtziend, blind of dyslectisch of heeft u een andere leeshandicap. The Optimist verschijnt ook op cd.

Via Dedicon kunt u een abonnement nemen op een voorgelezen The Optimist. telefoon: 0486 486 486, e-mail: info@dedicon.nl, website: www.dedico.nl

juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 79

Roze bRil in de hele wereld verhuizen miljoenen mensen naar de stad. is dat een recept voor meer problemen en verval?

Waar denkt u aan als u denkt aan de stad? Ziet u beelden van moreel verval, criminaliteit, werkloosheid, overvolle straten, een verloren band met de natuur? Als dat zo is, zult u vermoedelijk onrustig slapen als u hoort dat er wereldwijd iedere week ongeveer een miljoen stedelingen bij komen. In de luttele tijd dat het u kost om tot het einde van deze pagina te komen, zijn er weer zeker tweehonderd bij gekomen.

Demografen voorspellen dat rond 2050 tweederde van de wereldbevolking (dan zeker 9 miljard mensen) in steden zal wonen; op dit moment is dat iets meer dan de helft. Bijna de hele aanwas van de wereldbevolking in de komende decennia zal zich ophouden in stedelijke gebieden, vooral in Azië en Afrika. Veel van die mensen zullen wonen in wat we ‘sloppenwijken’ noemen.

Maar het is te eenzijdig en simplistisch om het leven in de stad af te doen als een vloek. In veel opzichten is de stad juist een zegen. We kunnen de stad ook zien als de plek waar de basis wordt gelegd voor meer welvaart en welzijn, waar sociale en economische ontwikkeling meer vrijheid brengt, en waar de druk op ecologische diensten juist lager ligt. Dat is de andere kant van de verstedelijking.

Geen land heeft zich ooit ontwikkeld tot een welvarend niveau zonder steden. Omdat econo-

80 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016

mische vooruitzichten in landelijke gebieden van oudsher beperkt zijn, hebben we steden opgezocht (en gevormd), waar de dynamiek leidt tot creativiteit.

De dichtheid van mensen en de diversiteit van die mensen stelt ons in staat om ideeën en kennis uit te wisselen. Hierdoor ontstaat innovatie en neemt de productiviteit toe. Overal zijn steden het economisch centrum.

Niet alleen technologische innovatie floreert in een stedelijke omgeving; ook de mensen doen dat. In de stad zijn er meer mogelijkheden om naar school te gaan, om gezondheidszorg te krijgen, om de geneugten van elektriciteit te ervaren, om een baan te krijgen of te creëren, en om te leren over nieuwe ideeën of andere wereldbeelden. Landelijke gebieden kunnen niet tippen aan de mate van persoonlijke vrijheid en autonomie die de stad te bieden heeft. Steden zijn dan ook de plaatsen waar minderheidsgroepen voor hun emancipatie hebben gevochten – of dat nog steeds doen – en met meer succes dan in dorpen.

En het milieu dan? Bezwijkt de aarde niet? Het bijzondere is: de stad zou nog wel eens een oplossing voor onze ecologische crisis kunnen zijn. Een halve eeuw geleden wilden milieubeschermers nog naar het platteland, maar onderzoek toont aan dat het leven in de stad juist goed kan zijn voor de planeet – en niet alleen omdat er meer ruimte ontstaat die aan de natuur kan worden teruggegeven.

Juist de dichtheid van mensen verlaagt de noodzaak om een auto te hebben, zoals ze ook verklaart waarom woningen beter geïsoleerd zijn en daardoor zuiniger zijn. En in de stad hebben families minder kinderen. Het was niet ironisch bedoeld toen een Amerikaanse milieubeschermer opperde dat Manhattan wel eens een ‘utopische groene gemeenschap’ kon zijn.

Steden zijn niet perfect. Er zijn problemen, zoals luchtvervuiling en afval, die moeten worden aangekaart – hoewel hier moet worden aangemerkt dat in welvarende landen deze problemen al decennia een dalende trend laten zien. Landelijke gebieden hebben eveneens aandacht, zorg en bescherming nodig, omdat ze een cruciale rol spelen als het gaat om het voeden en gezond houden van onze planeet.

Bij The Optimist begrijpen en steunen we de ambities van tientallen miljoenen mensen om hun dorp te verlaten om iets van hun leven – en dat van hun kinderen – te maken in de grote stad, hoe hard het soms ook zal zijn. En we erkennen de aanzwellende steden op de wereld als een onmisbare motor voor mogelijkheden van persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling, en een pad naar een kleinere ecologische voetafdruk. | marco visscher

illustratie: Matthew Cole/shutterstoCk

Leven in de stad

Het rendement van beleggen

met het voordeel van duurzaam.

Verduurzaam je portefeuille Je belegt voor het rendement. Natuurlijk. Maar je denkt óók aan de toekomst. Je wilt meer doorgeven dan geld alleen. Daarom kun je bij de Rabobank je beleggingsportefeuille eenvoudig verduurzamen. Zelfstandig online of samen met je adviseur.

Kijk wat jij kunt doen op rabobank.nl/duurzaambeleggen Een aandeel in elkaar juli/augustus 2016 TheopTimisT.nl 81

82 TheopTimisT.nl juli/augustus 2016