The Optimist NL 163 december 2014 januari 2015

Robert F. Kennedy Jr: Vervuilen is stelen Mediterende advocaten: wijsheid in de rechtszaal Supermolecuul: sleutel tot genezing?

E VOORH

Volg de vrouwen

EN

De Griekse godin Artemis weet hoe we de wereld mooier kunnen maken.

PLUS Welkom in het Antropoceen, het Tijdperk van de Mens

VOOR OVERVLOED! P. 83

THEOPTIMIST.NL € 9,75 WINTER 2015 NR. 163

daily

en

PRESENTEREN

The Sound of Solutions Het nieuws dat beter is voor u en voor de wereld.

Dagelijks op elk half uur op Sublime FM, ĂŠn 24/7 op www.theoptimist.nl/daily Het betere nieuws met de betere muziek.

Tune in op 90.7 FM* en meld u gratis aan: theoptimist.nl/daily *Voor meer frequenties, DAB+ en mobile app ga naar sublimefm.nl

Welkom

Op de bres voor innovatie EEN VAN DE AARDIGE GEVOLGEN VAN

FOTO: JORDAN LEBRECHT

ons nieuwe initiatief The Optimist Daily (krijgt u de dagelijks e-mail alert al? Meld u aan op www.theoptimist.nl/daily) is dat onze redactie veel dichter op het nieuws is gekropen. Bekeken wij voorheen nieuwe trends van maand tot maand, tegenwoordig zien we de veranderingen van dag tot dag voorbijkomen. Dat blijkt vooral een hoopgevende ervaring.

Onderzoek en ontwikkeling op het gebied van duurzame energie gaat bijvoorbeeld razendsnel. Dagelijks is er nieuws over een betere accu die veel sneller oplaadt of ramen die ook als zonnecellen fungeren. Nieuwe, betere oplossingen volgen elkaar in hoog tempo op. Lang niet alle uitvindingen zullen economische doorbraken opleveren, maar de stroom van innovatie is zo sterk dat het ook helemaal niet zou verbazen als de economie en de energievoorziening er over een paar jaar radicaal anders uit zouden zien. De geschiedenis kent vele trendbreuken die weinigen vooraf zagen aankomen. De Berlijnse Muur viel net 25 jaar geleden en destijds had niemand nog een mobiele telefoon.

Uit internationale onderzoeken blijkt dat na de dreiging van terrorisme, de opwarming van de aarde de voornaamste bron van zorg van de wereldburger is. Er gaapt een diepe kloof tussen die universele zorg en de wetenschappelijke consensus over de oorzaken van de klimaatverandering aan de ene kant en de aarzeling in de politiek en het multinationale bedrijfsleven aan de andere kant.

Het ligt voor de hand dat burgers klaarstaan om vernieuwing te omarmen, zeker als dat hun klimaatzorgen wegneemt. Hoe kan die beweging worden versneld? In dit nummer een gesprek met Robert Kennedy jr (zie pagina 78), die zich met eenzelfde passie als die van zijn vermoorde vader en oom, inzet voor natuur en milieu. Kennedy maakte furore met het schoon procederen van de Hudson-rivier in de Verenigde Staten. Hij onderzoekt hoe advocaten doorbraken kunnen forceren waartoe politiek en bedrijfsleven niet in staat blijken.

In Nederland heeft Urgenda, namens de burgers, een zaak aangespannen tegen de Nederlandse staat, die in gebreke zou zijn bij het voeren van een beleid om klimaatverandering tegen te gaan. Dat is een mooi initiatief, maar de echte doorbraak zal moeten geschieden in de VS. Daar is het merendeel van de machtigste bedrijven gevestigd. Daar ook staat het juridische systeem schadevergoedingszaken toe die de samenleving veranderen. Het waren Amerikaanse advocaten die uiteindelijk de tabaksfabrikanten tot zwijgen brachten. In het kielzog van hun succes, veranderde de regelgeving omtrent roken in de hele wereld.

Zou dat met klimaatverandering ook kunnen? Eén ding is zeker: er is genoeg innovatie om de economie goedkoop en duurzaam van energie te voorzien.

P.S. The Optimist organiseert samen met Seven Mountains een speciaal congres met Robert Kennedy jr. op 3 maart a.s. Meer i­nformatie: zie pagina 97.

Schrijfster Marianne Lamers en fotograaf Jerry van der Weert doen aan slow journalism. Ze nemen de tijd voor verhalen en foto’s, en zoeken de verdieping op. In The Optimist is hun werk af en toe te vinden, maar onlangs brachten ze ook een nieuw boek uit, Gras blijft groeien. Dat is het verhaal van Marjo Kietselaer, die terugblikt op het overlijden van haar zoon, en vertelt hoe ze nieuwe levenskracht vond na zijn dood. MEER INFORMATIE: WWW.RAFEL.NL Twee jaar geleden schreef Lisette Thooft in The Optimist een interview met Eben Alexander, een Amerikaanse ­neurochirurg die een bijna-doodervaring meemaakte. Hij had toen net een boek geschreven, Na dit leven.

Dat boek maakte veel los, veel lezers deelden hun persoonlijke ervaringen met Alexander. Hij besloot die verhalen te bundelen in een nieuw boek: De hemel in kaart. Dat boek ligt nu in de boekhandels. Herlees ook het interview met Alexander: WWW.THEOPTIMIST.NL/­EBENALEXANDER

jjk@theoptimist.com WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 1

Optimaliseer je leven Het Optimist lidmaatschap brengt: oplossingsgericht nieuws, via vele kanalen.

Beter nieuws…

voor jou…

Wat artsen Angelina Jolie niet vertelden Levenslessen van een Japanse schoolmeester Intuïtie: besliskunde voor beginners

EN

VOORHE

Bokser en boeddhist

THEOPTIMIST.NL € 9,75 BPNOVEMBER/DECEMBER 2013

The Optimist Daily

PLUS NR. 157

Lucia Rijker vond het geluk niet in haar wereldtitels, maar in zichzelf.

Helpt neurofeedback bij ADHD’ers?

Magazine

Digitale editie

Nog geen lid van The Optimist?

Meld je NU aan via de website en ervaar dagelijks de voordelen van het lidmaatschap!

n, elke dag! en voor de wereld

EER T I F O PR NU! aand m ,95 per NU € 9 4,- per jaar of € 8

The best, most simple

strategy to live a long, healthy, happy and successful life JURRIAAN KAMP

Editor, The Intelligent Optimist

Webinars & Specials

Toegang tot het online archief

www.theoptimist.nl/nu

36 OMSLAGARTIKEL

Vrouwen die de wereld veranderen Wat moderne vrouwen kunnen leren van een godin uit de Griekse oudheid om de wereld te veranderen.

DOOR VALERIE ANDREWS

28 Supermolecuul GcMAF: onthoud die naam.

Het kan uw gezondheid betekenen.

78 Robert F. Kennedy Jr. Een beter milieu begint bij democratie.

DOOR JURRIAAN KAMP

OMSLAGILLUSTRATIE: JEROEN MURRÉ/ART ASSOCIATES

DOOR LYNNE MCTAGGART

Inhoudsopgave Winter 2015

83 Kroniek van de onderstroom

62 Mens en natuur Onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Een essay, in tekst en foto’s.

DOOR DIANE ACKERMAN

DE BESTE VERHALEN DIE ONS INSPIREREN

Een wereld van overvloed Slecht alle muren!

Kroniek van de onderstroom Een wereld van overvloed

Editie 10

Willen we aan onze ware emotionele en spirituele behoeften toekomen, dan moeten we af van het kunstmatige idee van schaarste.

Door CHARLES EISENSTEIN Overgenomen uit RESURGENCE

S

CHAARSTE IS EEN VAN DE BELANG-

Stemmen voor de toekomst

rijkste kenmerken van het moderne leven. Een op de vijf kinderen ter wereld is ondervoed. We voeren oorlog om het bezit van schaarse hulpbronnen zoals olie. We hebben de zeeën leeggevist, en schoon water aan de bodem onttrokken.

Wereldwijd trekken mensen en overheden de broekriem aan, proberen ze van minder Weirond te komen, vanwege geldschaarste. leven nig mensen zullen ontkennen dat we zulin een tijd van schaarse middelen; velen len zeggen dat het onverantwoord is anders te beweren.

Toch is het niet moeilijk in te zien dat deze schaarste voor het merendeel kunstmatig is. Neem voedselschaarste: reusachhelft tige hoeveelheden – misschien wel de van de totale voedselproductie – worden stukverspild in de westerse wereld. Grote ken land worden gebruikt voor de productie de van ethanol, en nog grotere stukken voor geinstandhouding van de meest intensief er is: irrigeerde Amerikaanse vegetatie die voor gazongras. Ondertussen wordt land bavoedselproductie meestal verbouwd op sis van intensief chemische, machineafhankelijke methoden, ook al zijn die misschien per wel minder productief (per hectare, niet bioloarbeidsintensieve arbeidseenheid) dan gische landbouw en permacultuur.

Evenzo wordt schaarste van natuurlijke hulpbronnen gecreëerd door ons systeem.

Niet alleen zijn onze productiemethoden verkwistend, veel van wat wordt geproduceerd, draagt weinig bij tot ons welzijn.

83 WINTER 2015 THEOPTIMIST.NL

VERHALEN

VOORUIT, MET ONDER MEER:

LEVEN

GEZONDHEID

28 De belofte van de

supermolecuul

58 ‘Mindfulness heeft

juristen veel te bieden’ Juristen die mediteren hebben minder stress, zijn effectiever en vindingrijker.

Bovendien maken ze het rechtssysteem humaner en rechtvaardiger.

Is het de sleutel tot genezing van kanker, autisme en andere aandoeningen? Een verslag van een mogelijke medische doorbraak.

17 Wat directeuren kunnen leren van kinderen 20 Karim Bennamar en de waarde van kunst 25 Commentaar: Aarde hoort met een hoofdletter 26 In memoriam: Peter Delahay (1940-2014) RUBRIEKEN

ZINGEVING

36 Lessen van Artemis Hoe veranderen vrouwen de wereld? En wat kunnen zij leren van de Griekse godin? Een verkenning.

DUURZAAMHEID & INNOVATIE

50 Het optimisme van

Erik Hallers

De beweegredenen van de eigenaar van SubLime FM om de wereld te verbeteren.

‘Bewustzijn is de voorbode van verandering’

54 ‘Mijn boot was de

wereld’

Ellen MacArthur leerde tijdens haar zeiltochten over zaken als bezit en grondstoffen. Daarom zet ze zich tegenwoordig in voor de circulaire economie.

62 Welkom in onze

06 Dialoog

zandbak

08 Ode aan: César Lopez

De mensheid is de belangrijkste veroorzaker van verandering op de planeet. We zijn bezig de natuur naar onze hand te zetten en betreden daarmee het Antropoceen. Dat is een goede zaak.

10 Ode aan: de baobab 12 The Optimist: Evenementen en cursussen 49 Column Lisette Thooft 77 Column Harry Starren 89 Eten: Kliekjes 83 Kroniek van de onderstroom

78 Vervuilen is stelen Gesprek met advocaat en milieuactivist Robert F. Kennedy Jr. over waarom de strijd tegen de klimaatverandering begint bij een beter fuctionerende democratie.

91 Inspiratie: Boeken en producten 95 Column Paulo Coelho 96 Roze bril: Grondstoffencrisis?

Dialoog MENSEN

Optimist van de maand Marije Braakman

Initiatiefneemster Verdubbeldame Rotterdam

Verdubbeldame DE VERDUBBELDAME VERDUBBELT JOUW INZET VOOR EEN BE-

tere wereld – niet in geld, maar in daden. Klinkt ingewikkeld? Is het niet. Via de website geef je aan wat jij graag wilt doen voor een betere wereld. Dat kan van alles zijn: van een kledingruilfeestje organiseren, tot een boom planten, tot helpen met het opbouwen van een meisjesschool in Afghanistan. Marije Braakman, de Verdubbeldame, verdubbelt vervolgens jouw inzet door bijvoorbeeld twee bomen te planten, en schrijft daarover een blog op de site. Als lezers geïnspireerd raken, kunnen ze deze actie nog eens verdubbelen. Zo ontstaat een soort sneeuwbaleffect van goede doelen.

Ik heb Marije Braakman vier jaar geleden leren kennen, toen we allebei het opleidingstraject ‘Training in Kreativiteit’ volgden. Ik heb Marije toen meegemaakt als een zeer creatief en ondernemend persoon. Na afloop van de opleiding zijn we via sociale media met elkaar in contact gebleven. Via die media werd mij steeds opnieuw duidelijk wat voor een prachtige en inspirerende activiteiten Marije in het leven weet te zetten. Zoals de Geefmaand November, een initiatief waarbij belangstellenden opgeroepen worden om gedurende de maand november elke dag iets te geven aan een ander.

Vanwege haar positieve en idealistische initiatieven, draag ik Marije Braakman graag voor als ‘Optimist van de maand’. | INEZ WENNEKES, LEIDEN, LEZERES VAN THE OPTIMIST | MEER INFORMATIE: VERDUBBELDAME.BLOGSPOT.NL

REACTIE

IN HET HERFSTNUMMER VAN THE OPTIMIST PUBLICEERDEN WIJ

het artikel ‘100 manieren om 100 te worden’. Voor dit artikel verzamelde de redactie van What Doctors Don’t Tell You, waaruit dit artikel is overgenomen, de belangrijkste adviezen uit de eigen archieven, en verwerkte deze tot een leidraad om gezond oud te worden. Een van de adviezen was om te overwegen kraanwater te filteren. Wij schreven: ‘Ons drinkwater bevat zo’n 350 gevaarlijke stoffen, zoals industrieel afval, ziekteverwekkende micro-organismen, chloor en fluoride en daarnaast nog eens honderd geneesmiddelen.’ Als bron verwees het artikel onder meer naar internationale studies waarin de gevaren van het drinken van ongefilterd chloorhoudend water voor zwangere vrouwen zijn onderzocht. Die studies hadden geen directe betrekking op de Nederlandse situatie: in Nederland wordt het water bijvoorbeeld niet standaard gechloreerd. Chloor vormt dus geen bedreiging voor de Nederlandse consument van leidingwater.

Over het artikel ontstond enige ophef. Zo vroeg Rachelle Eerhart

6 T H EO PT I MI ST.NL WINTER 2015

op Twitter aan verschillende waterbedrijven: ‘Drink geen kraanwater als je 100 wilt worden?!? in @JoinOptimism. Wat nu?’ The Optimist ontving verder vele berichten en vragen over de veiligheid van het Nederlandse drinkwater. De Vereniging van w ­ aterbedrijven Nederland Vewin schreef ons: ‘Het drinkwater is in Nederland voor iedereen en dus ook voor zwangere vrouwen volkomen veilig.’ Volgens Vewin voldoet het Nederlandse drinkwater aan de gezondheidseisen die zijn gesteld door het ministerie van Ministerie van Infrastructuur en Milieu.

Die normen staan overigens ook ter discussie. Het is een feit dat er veel gevaarlijke stofffen in drinkwater zitter die er niet in horen – dat de hoeveelheden van die stoffen binnen vastgestelde normen vallen is een beperkt geruststellende gedachte. Ons advies blijft dat het het beste is om leidingwater te filteren. | LEES VOOR MEER INFORMATIE VERDER OP: WWW.RIJKSOVERHEID.NL/ONDERWERPEN/DRINKWATER EN WWW.RECHTOPVEILIGWATER.NL

FOTO’S: PIETER DESWART; GALYNA ANDRUSHKO/SHUTTERSRTOCK

Over kraanwater

TOP TWEET

Be Yourself @MarianTabben @JoinOptimism vanuit enthousiasme weggegeven. OEPS vergeet dat ik hem zelf nog moest lezen #inspiratie #delen

BRIEVEN

Chantal v. den Brink @Chantalmvdb herfstnr v @JoinOptimism biedt weer veel inspiratie, oa over de genezende kracht van Somatic Experiencing bij het verwerken v trauma (Levine).

Algen

Met plezier en belangstelling lees ik uw herfstnummer. Vooral het artikel ‘Het wonder van algen’ (herfstnummer, p.54) maakt me enthousiast. Wel meen ik een paar foutjes te hebben aangetroffen. Zo is er het slordigheidje dat Olympia, Washington aan het noordwestelijk kustgebied ligt. En de zin ‘Zo heeft ethanol uit maïs een lage netto energiebalans’ helpt niet om de zinnen erna te begrijpen.

In ‘100 manieren om 100 te worden’ (p.

30) raadt punt 20 aan een glas alcohol per dag te drinken. Enkele maanden geleden is uitgebreid in verschillende media besproken dat deze mythe absoluut geen stand houdt: elke druppel alcohol is er één te veel.

Barbara van Schreven

Somatic Experiencing

Lisette Thooft heeft een sessie bij mij gevolgd in het kader van een artikel dat ze schreef over Peter Levine en Somatic Experiencing (‘Tril, schud, sidder, ril’, herfstnummer, p. 24).

Ik heb het artikel net gelezen en ben heel enthousiast hierover. In mijn ervaring is het vaak lastig om uit te leggen wat Somatic Experiencing inhoudt, aan mensen die geen idee hebben van traumaverwerking. Lisette

is erin geslaagd om een helder en concreet beeld te geven van de theorie en methode.

Bovendien: met haar beschrijvingen weten mensen beter wat ze van een behandeling kunnen verwachten.

The Optimist Daily

Louise Clough

Erica Marsman

Heelal

The Optimist Daily (2)

In The Optimist las ik het artikel over ­N assim Haramein (‘Niets, helemaal niets’, herfstnummer, p. 70). De theorie van ­Haramein is speculatief en wordt niet door wetenschappelijke feiten empirisch ondersteund. Filosofisch is Haramein tot de ­conclusie gekomen dat in het heelal ­alles met elkaar verbonden moet zijn. Er is ­wetenschappelijk theoretisch en empirisch bewijs dat een ether bestaat in het vacuüm en dat die alles met elkaar verbindt.

Een ether is echter tegenstrijdig met de gevestigde wetenschappelijke zienswijze dat vacuüm absoluut lege ruimte moet zijn.

De wetenschap negeert de bewijzen voor ether, omdat deze niet stroken met een absoluut lege ruimte.

Daarom een tip: in het boek U ­ nbelievable worden deze twee fundamenteel onjuiste aannames in de theoretische natuurkunde weerlegd.

Carel van der Togt

Het is erg fijn om elke dag goed nieuws te lezen. Ik keek al jaren niet meer naar het Journaal omdat ik er ongelukkig van werd.

Heel goed dat jullie dit doen!

Maakt mijn hele (zelfs grijze) dag goed!

Anja Sneyders

The Optimist Daily (3)

The Optimist geeft dagelijks een bulletin uit met positief nieuws. Best prettig om te lezen, in plaats van de enorme kommer en kwel van reguliere media.

Abel van Aalst

97 jaar

Helaas zeg ik het abonnement en lidmaatschap van The Optimist op, gezien mijn leeftijd van 97 jaar. Heel wat jaren heb ik uw blad met belangstelling gelezen!

Frans van Beurden Ook reageren? Mail naar redactie@theoptimist.nl.

Omwille van duidelijkheid kan de redactie bijdragen inkorten of redigeren.

Christien stoker @christienstoker Mooi. ‘Het echte teken van intelligentie is niet kennis maar verbeelding.’ Albert Einstein. Gevonden via @JoinOptimism

Ellen Holleman @EllenHolleman met dank aan @JoinOptimism voor het verspreiden van dit mooie #doorgeefboek :-)

Patricia Hugen @Patriciejaah Zo, klaar met werken, nu naar huis, eten, benen omhoog en @JoinOptimism The Optimist lezen.

Evelyn @Eefdavie Yes! Hij is er! @JoinOptimism @paulocoelho I know what keeps me busy this weekend! #overspel #adultery #dankjewel!

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 7

Ode aan César López BOGOTÁ, COLOMBIA

8 T H EO PT I MI ST.NL WINTER 2015

Instrument van vrede

FOTO: © epa european pressphoto agency b.v.

ZESENDERTIG DODEN EN MEER DAN TWEEHONDERD ­gewonden. Dat was het resultaat toen een auto met tweehonderd kilo aan explosieven in de parkeergarage van Club El Nogal in Bogotá ontplofte, in 2003. Toen hij hoorde van de explosie, ­haastte g ­ itarist César López zich meteen naar de club. Met ­andere activisten en muzikanten bood hij eerste hulp: ze verzorgden de gewonden en overlevenden, en speelden muziek voor hen. Toen viel López’ oog op een soldaat die zijn geweer vasthield als een gitaar, dat bracht hem op een idee...

Met een gitaarbouwer ging López aan de slag. Zo ontstond de eerste Escopetarra, gemaakt van een Winchester-geweer en een elektrische Stratocaster-gitaar. De naam is afgeleid van escopa (jachtgeweer) en guitarra (gitaar). In de afgelopen jaren zijn ­diverse exemplaren gebouwd van afgedankte geweren.

Zijn land heeft een pijnlijke geschiedenis, vertelt López. ­Muziek kan dienen als een krachtig symbool voor de transitie van vernietiging naar wederopbouw. ‘Als het doel van het wapen, dat gemaakt is om te doden, kan worden veranderd’, zegt López, ‘waarom kunnen mensen dan niet veranderen?’ | LINNEA GREGG

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 9

Ode aan de baobab

1 0 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

Boom van leven

FOTO: POROJNICU STELIAN/SHUTTERSTOCK

Deze indrukwekkende boom is een baobab, ook wel tree of life genoemd. Niet zo gek, aangezien deze machtige boom – eigenlijk een vezelplant – een grote hoeveelheid water kan opslaan in zijn stam, wel 120.000 liter. In de streken waar de baobab voornamelijk groeit − zoals hier in Botswana − is dit water een belangrijke bron van overleven voor nomaden die erlangs trekken, en voor dieren zoals olifanten en giraffen. Volgens de Bijbel en de Thora kwam de boom ook voor in de Hof van Eden.

Overigens heeft de baobab ook minder goede publiciteit gekend. In het beroemde kinderboek De kleine prins (Antoine de Saint-Exupéry, 1943) behoren de opkomende baobabplantjes tot onkruid en staan ze symbool voor onze slechte gewoonten. Ze moeten zo snel mogelijk worden uitgetrokken, anders kunnen ze de planeet van de Kleine Prins overwoekeren of zelfs uiteen laten spatten.

Maar tegenwoordig is baobabpoeder vooral een bekende superfood. De vruchten van de boom bevatten namelijk veel vezels, vitaminen en mineralen. | PAULINE BIJSTER

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 1 1

Evenementen en

Dave Berger

cursussen met onze

De stem van je lichaam

favoriete denkers en doeners.

Blijf op de hoogte: www.theoptimist.nl/ evenementen

Somatic Experiencing betekent letterlijk: ervaren in je lichaam. Volgens deze leer slaan we de energie van elke grote schok of klap in ons leven op in ons lijf. Het idee is: trauma’s zitten in je lichaam, en daarom kun je ze er met behulp van deze therapie ook weer uit bewegen. Dave Berger is somatisch psychotherapeut, hij werkt in zijn praktijk veel met Somatic Experiencing en traint ook therapeuten die met deze methode willen gaan werken. Tijdens deze onlinecursus zal hij u inwijden in de wereld van Somatic Experiencing, zowel op theoretisch, als op praktisch vlak.

Cu rs u

s

Taal: Engels

Nassim Haramein

en Ev en em

Hoe werkt het?

Via webinars (eenmalige evenementen of meerdelige cursussen) brengen wij u rechtstreeks in contact met de pioniers over wie we schrijven. Een webinar volgt u thuis op de computer of iPad. Na uw online registratie en betaling ontvangt u een link waarmee u een programma kunt downloaden, zodat u de bijeenkomst kunt volgen via een livestreamvideo. Elk webinar wordt ingeleid en begeleid door onze redactie. U kunt vragen stellen aan de spreker via chat of e-mail. Achteraf krijgt u een link naar de opname van het webinar. Ga voor meer informatie graag naar onze site: www.theoptimist.nl/evenementen

t

Oneindige mogelijkheden Wetenschapper Nassim Haramein zet de natuurkunde – en uw wereld – op z’n kop. Haramein heeft zijn leven gewijd aan de speurtocht naar de oorsprong van ons bestaan. Daarbij heeft hij inmiddels behoorlijk wat vorderingen gemaakt en staat hij misschien wel op het punt een bron van energie te ontsluiten die de m ­ ensheid en onze huidige beschaving ingrijpend zullen veranderen. Lees ook het ­interview met Nassim Haramein op pagina 70 van het vorige nummer (herfst). Tijdens dit webinar zal ­Haramein u alles vertellen over zijn baanbrekende ontdekkingen.

Datum: deze datum zullen we zo snel mogelijk bekend maken op www.theoptimist.nl/evenementen

Jean Shinoda Bolen

Cu rs u

s

In de geest van Artemis Vandaag de dag maken honderdduizenden initiatieven van vrouwen het verschil. Ze helpen lokale economieën te stabiliseren, voeden de armen, en maken de wereld veiliger en minder gewelddadig. Psychiater Jean Shinoda Bolen legt uit waarom en hoe deze beweging tot stand is gekomen, in haar onlangs verschenen boek Artemis: The Indomitable Spirit in Everywoman.

Bolen is bekend van haar boeken over de psychologie van de vrouw, waarin ze haar feministische inzichten combineert met de Jungiaanse archetypische psychologie. In deze cursus van drie delen motiveert ze vrouwen op zoek te gaan naar hun kracht, en die in te zetten voor positieve verandering. Lees ook ons omslagartikel over dit thema, vanaf pagina 36.

Data: 28 maart, 4 & 11 april 2015 Tijd: 17.30 uur - 19.00 uur Taal: Engels

David Perlmutter

Cu rs u

s

Leven zonder graan In ons maart/aprilnummer stond het artikel: ‘Weg met brood’. Dat artikel ging over de vraag of graan een gevaar voor ons geheugen zou kunnen zijn. De Amerikaanse neuroloog David Perlmutter ontdekte namelijk dat zijn patiënten met ­neurologische kwalen opknapten wanneer zij – om heel andere redenen – overgingen op een gluten- en granenvrij dieet. Hij zocht jarenlang in w ­ etenschappelijke studies en zet nu met zijn ontdekkingen de ­medische wereld op zijn kop. Tijdens deze online cursus vertelt Perlmutter hoe u met uw dieet uw geheugen kunt beschermen.

De data van deze cursus zijn helaas nog niet bekend. U kunt k ­ osteloos en zonder enige verplichting een plaats r­ eserveren. M ­ eer ­informatie: ga theoptimist.nl/perlmutter.

‘Leu ker dan avo ndje e TV k en ijke n!’

Ann et va n de deed Wet mee erin met g, ‘De de c voed u rsus selz andl oper ’

“Mijn makeover zomer olie.

Ik voel me herboren.

Dank je Amanprana.“ Emmanuelle Boidron, Franse actrice

s s s s

s s s ss s

ss

s

s s s 3PJOHHTZ LU NLaPJO[Z]LYaVYNPUN ]HU (THUWYHUH PZ UH[\\YSPQR LMĂ„JPwU[ LU ]VLKLUK Amanprana zegt: “doe niets op je huid wat je niet eten kanâ€?. De wetenschap heeft uitgebreid bewezen dat onze huid doorlatend is. Vele substanties kunnen via de huid ons lichaam binnendringen en in ons organisme terechtkomen. ‘Shangri-La’: ORAC-serum voor het gezicht en oogcontouren

10/10 VAN RITA STIENS

Shangri-la is een diep werkend ORAC-serum (antioxidanten) dat alle huidlagen versterkt door haar kleine moleculaire structuur van de etherische oliĂŤn. Shangri-la is supervoeding.

Shangri-la verbindt en versterkt alle elementen van de huidstructuur. Gladdere gelaatstrekken en een stralende teint zijn het resultaat. De huid wordt opgelift en zichtbare tekenen van vermoeidheid vervagen.

Shangri-la oogcontouren gezichtsserum voor de eeuwige jeugd, voor een zichtbaar jongere huid, gladdere gelaatstrekken en een stralende teint. ‘Alana‘: de milde make-up reiniger voor onze gevoelige oog- en gezichtshuid De milde make-up verwijderaar 10/10 voor gevoelige ogen en gezicht, VAN RITA STIENS zonder prikkend of branderig gevoel. Alana verwijdert ook

SUPER VOEDING

info www.noble-house.tk

lippenstift, onzuiverheden, zonnecrème en waterproof make-up. Bevat natuurlijke vit. E (ORAC) en meer dan 10

verschillende carotenen. Een proactief boeket dat de huid voedt en een jeugdige uitstraling geeft. Roomse Kamille werkt kalmerend op de ogen, vooral bij de gevolgen van vermoeidheid en irritaties. Het is verzachtend en ontspannend voor de huid. ‘Razoli’: gladscheren 10/10 zonder irritaties of rode huid VAN Razoli van Amanprana zorgt ervoor RITA STIENS dat het scheren zachter, gladder, sneller en makkelijker verloopt door het creĂŤren van een gladde barrière tussen de huid en het scheermesje. Zowel voor hem als voor haar.

Door de scheerolie is de huid zacht en glad.

Geen sneetjes of krasjes. Geen irritatie of roodheid. De kokos-, olijf- en rode palmolie in combinatie met de 7 essentiĂŤle oliĂŤn in Razoli verzorgen, voeden, beschermen en parfumeren zacht de huid.

Ze verzachten en verminderen irritaties. Je hebt dus geen scheercrème, scheerzeep of aftershave meer nodig. ‘Mondolie’ van Amanprana voor een optimale mondhygiĂŤne en detox Witte tanden, stralende glimlach, frisse adem.

MondhygiĂŤne wordt optimaal gegarandeerd door het gebruik van Amanprana mondolie. De essentiĂŤle olie van kruidnagel, kaneel en oregano en de kokosolie zorgen voor een voldoende antiseptische werking met als doel overwoekering voorkomen. Er zijn 2 soorten mondolie: ‘Menta’ met munt en ‘Foeniculum’ met venkel.

Die geven een langdurige smaak en frisse adem. Spoel en gorgel met 1 RVMĂ„LSLWLS TS VSPL NLK\YLUKL [V[ 3 minuten (dagelijks). Of gedurende 20 tot 30 minuten voor detox.

0% 1

£ää¯Ê "ÊUÊ£ää¯Ê / ÊUÊ£ää¯Ê /11, ÊUÊ£ää¯Ês

DIERVRIENDELIJKE COSMETICA

‹ Verkrijgbaar in je natuurwinkel of thuisgeleverd via www.amanvida.eu ‹ ;LS ^^^ UVISL OV\ZL [R

10/10 VAN RITA STIENS

AMAN PRANA SERENE LEVENSKRACHT

Vooruit

FOTO: ABEL RODRÍGUEZ (C) ROCÍO POLANCO; (C) BY CARLOS CASTILLO, ROCÍO POLANCO, TROPENBOS INTERNATIONAL COLOMBIA ARCHIVE

DE COLOMBIAANSE KUNSTENAAR ABEL RODRIGUEZ (INZET) KRIJGT DE PRINS CLAUS PRIJS VOOR ZIJN SCHILDERIJEN VAN DE PLANTENWERELD IN HET AMAZONEGEBIED.

KUNST

Amazonegeheimen HET AMAZONEREGENWOUD IS HET GROOTSTE REGENWOUD OP

aarde: bijna zo groot als heel Australië. Ooit was het nog veel omvangrijker – een vijfde is al verdwenen door wegkappen en vervuiling. Maar de diversiteit van planten is er nog altijd overweldigend; nergens anders ter wereld zijn er zoveel verschillende soorten.

Voor een goed bosbeheer is kennis van het bos van het grootste belang. De organisatie Tropenbos International Colombia wil daarom zoveel mogelijk kennis over het Amazonegebied verzamelen.

Hierbij komt kunstenaar Abel Rodríguez goed van pas.

Rodríguez is de stamoudste van de Nonuya-indianen, een volk uit het gebied rond de Caquetá-rivier in de Colombiaanse Amazone.

Van huis uit kreeg hij de eeuwenoude, holistische kennis van de No-

nuya’s over de complexe ecosystemen van het Amazonegebied mee.

In de jaren tachtig van de vorige eeuw ontving Rodríguez voor het eerst wetenschappers die op bezoek kwamen in het woud, en gaf hij ze uitleg over de plaatselijke flora.

Toen het bosgebied te gevaarlijk werd door guerrillastrijders, trok hij weg uit de Amazone en verhuisde hij naar de stad Bogotá, waar hij bij gebrek aan natuur, de planten uit zijn herinneringen maar ging tekenen. ‘Ik had nooit eerder getekend, en ik kon nauwelijks schrijven, maar ik had een hele rijke plantenwereld in mijn hoofd, die erom vroeg uitgebeeld te worden’, zou hij later zeggen over deze periode. Naast schilderen en tekenen, werkt de kunstenaar samen met Tropenbos International Colombia aan het ontwikkelen van duurWINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 1 5

Vooruit

MEER INFORMATIE: ­WWW.­PRINCECLAUSFUND.ORG

1 6 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

NATUUR

Overstekende vissen

VROEGER, TOEN HET IJSSELMEER NOG DE ZUIDERZEE WAS, ZWOM ER EEN

mooie vis met grote ogen en een puntige snuit door de Nederlandse zeeën en rivieren: de spiering. De spiering zwom in het vroege voorjaar vanuit de Waddenzee naar de brakke Zuiderzee om te paaien. Maar toen de bouw van de Afsluitdijk werd afgerond in 1932, zat de dijk ineens in de weg. Het IJsselmeergebied werd een zoetwatermeer, en werd afgesloten van de Waddenzee.

De spiering liet meteen zien hoeveel aanpassingsvermogen dieren hebben.

Door de jaren heen ontwikkelden zich twee soorten spieringen: een zoete en een zoute. Het punt is, met de zoetwaterspiering in het IJsselmeer gaat het niet goed.

Hij wordt maar tien centimeter lang en drie jaar oud, terwijl zijn zoute familie wel dertig centimeter lang wordt en acht jaar oud. Vissers mogen niet meer op spiering vissen omdat er steeds minder van zijn, en vogels als visdiefjes, futen, zaagbekken en aalscholvers kunnen niet genoeg spieringen meer vinden om te eten. En dat terwijl het dieet van de visdief voor 70 procent uit spiering bestaat.

Het verhaal van de spiering staat niet op zich. De komst van de Afsluitdijk was een ‘ecologische ramp’, zegt Wouter van der Heij, marien bioloog en ­beleidsmedewerker Vis & Visserij bij de Waddenvereniging. Het leefgebied van vele vissen en vogels werd verstoord, zowel rondom de Wadden als in het hele IJsselmeergebied. ‘Vispopulaties zijn in elkaar gestort’, concludeert de bioloog.

De verbinding met de toenmalige Zuiderzee was een essentiële schakel voor trekvissen, en werd ook gebruikt door trekvogels, broedvogels en zeehonden die op hun beurt weer vissen aten. Nu is alles anders. ‘Veiligheid en landaanwinning waren op dat moment nu eenmaal belangrijker.’

Maar het verhaal houdt hier niet op. Achter de schermen werkte Van der Heij met zijn collega’s van de Waddenvereniging en verschillende andere visserij- en natuurorganisaties aan een slim plan. Dat plan zou ervoor moeten zorgen dat de Afsluitdijk weer gedeeltelijk open gaat voor vissen. En het goede nieuws is: dat plan gaat uitgevoerd worden. Als Rijkswaterstaat in 2016 de Afsluitdijk gaat versterken, wordt er tegelijkertijd een gat in de dijk geprikt: daar komt een

FOTO: GARY JOHN NORMAN/GETTY IMAGES; ABEL RODRÍGUEZ (C) ROCÍO POLANCO, TROPENBOS INTERNATIONAL COLOMBIA ARCHIVE

zame, ecologische en sociale modellen voor de regio.

Ook publiceerde hij het boek The cultivated plants of the center people from the Colombian Amazon, waarin hij vertelt over de bijzondere kracht van plantenvoeding.

René Boot, directeur van Tropenbos Internationaal, is enthousiast over het werk van Rodríguez. ‘Zijn werk heeft een grote esthetische waarde, maar de betekenis ervan reikt verder. Het geeft blijk van het grote inzicht dat hij en zijn inheemse medebewoners van de Colombiaanse Amazone hebben ontwikkeld over de natuurlijke omgeving waarin zij wonen.’

Onlangs nog werd een serie botanische tekeningen tentoongesteld bij BGC Gallery in New York. Volgens de galerie zijn de werken bijzonder omdat ze zowel kennis verbeelden als overdragen: de geheimen van het woud, die oorspronkelijk alleen via verhalen overgedragen werden van vader op zoon. Naast bosbehoud kan Rodríguez dus ook een rol spelen bij het begrijpen van deze gemeenschappen en hun rituelen. Boot voegt toe: ‘Het inzicht dat de inheemse bevolking heeft ten aanzien van het duurzaam gebruik van de Amazone, wordt dankzij Rodríguez gedeeld met natuurbeschermingsorganisaties, de academische wereld en overheden.’

Om deze reden overhandigde Prins Constantijn op 10 december de Grote Prins Claus Prijs aan Abel R ­ odríguez uit, voor zijn expertise in zowel Amazonebehoud als in kunst. Het fonds hoopt dat de prijs ‘bijdraagt aan een beter begrip en respect voor de cultuur en leefwijze van inheemse bevolkingsgroepen’, voegt Christa Meindersma, directeur van het Prins Claus Fonds, toe. Naast de Colombiaan ontvingen nog tien andere internationale kunstenaars, die tevens door het fonds worden gezien als culturele voorvechters, een prijs. | ­PAULINE BIJSTER |

Vooruit

FOTO: FEMKE VAN DEN HEUVEL

DE BOUW VAN DE AFSLUITDIJK WAS EEN ECOLOGISCHE RAMP. DE KOMST VAN EEN ‘VISMIGRATIERIVIER’ MOET DE BALANS IN DE NATUUR HERSTELLEN.

‘vismigratierivier’.

Die rivier slingert straks een aantal kilometer lang dwars door de Afsluitdijk heen. Van der Heij vertelt dat de rivier begint te stromen als het eb wordt, als het laag water wordt op de Waddenzee. Het zoete water van het IJsselmeer stroomt dan de Waddenzee in. Wanneer het water stijgt, komt de rivier tot stilstand. En daarna stroomt de rivier de andere kant op. De spiering kan zich dan bijvoorbeeld laten meevoeren op vloedstroom om het IJsselmeer te bereiken. ‘En door de lengte van de ­rivier kunnen vissen wennen aan de overgang tussen zout en zoet water’, legt Van der Heij uit. De rivier moest ook erg lang worden omdat het zoute water het IJsselmeer niet mag bereiken – dat is een bron van drinkwater voor veel Nederlanders.

Van der Heij hoopt dat de vismigratierivier de ­ecologische balans in het gebied gaat herstellen. Hij ­verwacht dat ongeveer 60 tot 70 procent van de vissen van de rivier gebruik gaat maken. Hij ziet de komst van de rivier als een historisch moment – internationaal zijn er nog geen andere voorbeelden van een project zoals dit. De totale kosten van de vismigratierivier zijn 55 miljoen euro. Over een aantal jaar kunt u er zelf een kijkje gaan nemen, vertelt Van der Heij. Dankzij een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij van ruim twee ­miljoen euro kan de Waddenvereniging van dit grote project ook een publiekstrekker maken dat het verhaal over het belang van het verbinden van zee en binnenwater vertelt. | ­ELLEKE BAL

INNOVATIE

Kinderen de baas PILLEN VOOR ZELFVERTROUWEN, geluk of tegen pesten. Als het aan kinderen van de montessorischool van Heerhugowaard ligt, worden deze zo snel mogelijk uitgevonden. Hoewel het onwaarschijnlijk is dat ze er ooit komen, is het idee helemaal niet slecht. Tijdens een exercitie in filosofie werpen de scholieren op: waarom focussen we in de zorg op ziekte, en niet op gezondheid en geluk?

Niet alleen over de zorg hebben kinderen goede ideeën, beweert Adriaan Wagenaar, oprichter van de Raad van Stuur. Kinderen kunnen volgens hem over de meest uiteenlopende ADRIAAN WAGENAAR BRENGT KINDEREN EN BESTUURDERS onderwerpen meedenken en beSAMEN OM CREATIEVE langrijke inzichten verschaffen. Door OPLOSSINGEN VOOR ZAKELIJKE PROBLEMEN TE VINDEN. met kinderen te filosoferen, kan het bedrijfsleven creatieve oplossingen voor problemen vinden. Wagenaar: ‘Ik zie het als mijn missie om bedrijven te dwingen wakker te worden en nieuwe mogelijkheden te zien in hun organisaties.’

Wagenaar filosofeert in de Raad van Stuur met kinderen en beleidsmakers. Hij heeft dergelijke projecten onder meer gedaan bij Univé, Robeco en Eneco. Soms wordt het resultaat van de filosofiesessies opgenomen in de beleidvoering. Zo zijn de ideeën van kinderen bij Eneco opgenomen in het jaarverslag van 2008. Hierin stelt de voorzitter van de raad van bestuur dat volwassenen zich de kritische ­houding van jongeren meer aan zouden moeten trekken. Het energiebedrijf heeft zes ideeën van kinderen centraal staan in het verslag, waaronder het hergebruiken van bestaande energie, zoals restwarmte van de industrie.

Ook het Rijnstate Ziekenhuis in Arnhem, waar Wagenaar onlangs een sessie hield, heeft enkele plannen van de kinderen van Raad van Stuur centraal staan in de meerjarenstrategie. Die variëren van praktische oplossingen, zoals een leukere ziekenhuiskamer waarin je je sneller beter voelt, tot een totaal andere kijk op zorg, waarbij niet ziekte centraal staat maar juist gezondheid.

Wanneer kinderen en directieleden elkaar ontmoeten, is het belangrijk om vragen te vertalen naar de belevingswereld van de kinderen. Neem een beslissing over ontslagen. Ook in de wereld van kinderen komt ‘ontslag’ voor. In de groepsdynamiek van een klas verandert de samenstelling voortdurend. Soms passen kinderen niet meer binnen een groep en worden ze ‘ontslagen’ of stappen ze er zelf uit.

De manier waarop kinderen met situaties omgaan, is wel anders. Kinderen hebben andere probleemoplossende eigenschappen dan volwassenen. Volgens Wagenaar maken kinderen zich niet zo druk om het ‘hoe’. ‘Kinderen beginnen gewoon en al experimenterend komen ze er wel.’ Daarbij zijn kinderen minder egogericht in hun denken. Die eigenschap is volgens Wagenaar van grote waarde bij een omschakeling naar maatschappelijk verantwoord ondernemen. ‘Volwassenen streven altijd meer na: meer willen, meer hebben. Daar worden ze door hun omgeving ook toe gedwongen. Ze worden gewaardeerd op hun prestaties, hun ambities en hun bezit.’

Bij kinderen werkt het volgens Wagenaar anders. Zij ervaren juist groei als ze zich inzetten voor een groter geheel. Wagenaar ziet in die manier van denken de kern voor nieuwe samenwerkingen en oplossingen. | WILLEMIJN RUISSEN WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 1 7

Vooruit

INSPIRATIE

‘Ik kan de richting van de wind niet veranderen, maar ik kan altijd mijn zeilen bijstellen om mijn bestemming te bereiken.’

VREDE

De vredescode

JIMMY DEAN, AMERIKAANS COUNTRYZANGER EN ACTEUR (1928 - 2010)

VROUWEN FILMEN EEN PROTEST OP HET TAHRIRPLEIN IN EGYPTE, IN 2011. HET LEIDSE PEACE INFORMATIC LAB ONDERZOEKT OF KLEINE BEETJES DIGITALE INFORMATIE, ZOALS FILMPJES, GEBRUIKT KUNNEN WORDEN OM VREDE TE BEVORDEREN.

Rwanda te voorkomen in 1994? Diplomatieke en militaire initiatieven schoten ernstig tekort tijdens dit conflict, en achteraf realiseerden velen zich dat er veel meer gedaan had moeten worden voorafgaand aan het conflict, om te voorkomen dat het zó uit de hand zou lopen.

Oorlog en conflict voorkomen: het klinkt als een droom. Maar de komst van big data zou die droom wel eens ietsje dichter bij de werkelijkheid kunnen brengen.

Big data zijn kleine stukjes informatie die in gigantische hoeveelheden verzameld worden, meestal via internet. Het is een nieuw vakgebied aan het worden: digitale informatie gebruiken voor het bevorderen van vrede. Nederland loopt daarin voorop. Thomas Baar, onderzoeker van het Peace Informatics Lab in Leiden, is ervan overtuigd dat digitale informatie ingezet kan worden voor vrede wereldwijd. Dat kan als volgt in z’n werk gaan: op Twitter verschijnt een tweet, zoals: ‘Demonstratie buiten naast mijn studiegebouw #Jakarta #Protest #demonstratie’. Als deze tweet samen met honderden andere berichten op sociale media over onrust in Jakarta op de juiste manier wordt geanalyseerd, is dat waardevolle informatie voor organisaties die als doel hebben om conflicten te voorkomen.

Het Peace Informatics Lab is een van de eerste centra ter wereld waar big data geanalyseerd worden met als doel conflicten op te lossen. Baar houdt zich bezig met hoe deze data – soms bestaande uit niet meer dan cijfers of nullen en enen – omgezet kunnen worden in bruikbare informatie, en misschien zelfs in beleid. Baar: ‘Big data op zichzelf zijn niet de oplossing, maar hoe je ze gebruikt wel. We moeten ze visualiseren, begrijpelijk maken.’

Over alles wat mensen doen – waar ze zich bevinden, hoe vaak ze ziek worden, wat ze kopen, wat ze haten, waar ze zich zorgen over maken – is digitale informatie beschikbaar.

Een epidemie kan via internet al eerder voorspeld worden dan via medici, bijvoorbeeld. Alle oplossingen hebben ze nog niet, geeft Baar toe. ‘Maar over een paar jaar zijn we een heel eind.’ En later winnen ze de Nobelprijs voor de vrede, lacht hij erbij.

Het Leidse lab houdt zich ook bezig met de vraag hoe we technologie kunnen gebruiken om mensen in conflictgebieden dichter bij elkaar te brengen, al staan ze in een conflict recht tegenover elkaar. Baar noemt ook de rol van het inzetten van bedrijven. ‘Het is voordelig voor bedrijven als er vrede is in een gebied. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat ook zij inspringen op het thema vrede via informatietechnologie?’ Kortom, er zijn nog veel vragen.

Maar het bestaan van een Peace Informatics Lab stemt hoopvol. | P.B. | MEER INFORMATIE: WWW.PEACEINFORMATICSLAB.ORG 1 8 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

FOTO: © MONIQUE JAQUES/MONIQUE JAQUES/CORBIS

WAT HAD DE INTERNATIONALE GEMEENSCHAP KUNNEN DOEN OM DE GENOCIDE IN

Vooruit

HET BEDRIJF VAN HULLEY MAAKT BOXERSHORTS VAN OUDE OVERHEMDEN, EN HELPT DAARMEE OOK NOG EENS EEN GROEP NAAISTERS AAN HET WERK DIE ANDERS MOEILIJK AAN DE BAK WAREN GEKOMEN.

DUURZAAMHEID

Een onderbroek van een overhemd

FOTO: RALF OMVLEE EN CARINA DOLFING (VAN HULLEY)

‘HET BEGON BIJ EEN OUD OVERHEMD VAN MIJN MAN. HET WAS

versleten bij de boord, maar het had van die mooie brede strepen.

Die zag je nog niet zoveel. Omdat ik het zonde vond om weg te gooien, heb ik er een boxer van gemaakt.’ Aan het woord is Jolijn Creutzberg, oprichtster van het merk Van Hulley, dat, ja, boxershorts maakt van oude overhemden.

Waarom? Omdat we niet alles zomaar klakkeloos moeten weggooien, meent Creutzberg. Omdat overhemdenstof vaak goede stof is, ook al is het overhemd misschien aan de boord of de mouw versleten. Maar ook omdat er een mooi, persoonlijk verhaal bij komt kijken. Het idee: je stuurt een oud overhemd op en krijgt het terug als boxer. Creutzberg komt ontroerende verhalen tegen. ‘Meerdere keren hebben we boxers gemaakt van overhemden van mannen die overleden zijn, voor hun kinderen. We krijgen ook hemden waarin mensen zijn afgestudeerd, of waarin ze zijn aangenomen voor hun eerste baan.’ Sinds de oprichting, twee jaar geleden, zijn er al zo’n 2.500 boxers, ook voor vrouwen, gemaakt.

De boxers worden gemaakt door de dertien naaisters op het a­ telier. Daar komt het tweede en minstens even belangrijke verhaal van Van Hulley: deze naaisters zijn vrouwen die niet gemakkelijk aan werk komen. ‘Het zijn enthousiaste vrouwen, die graag willen werken maar bijvoorbeeld buiten de stroom zijn geraakt’, zegt Creutzberg. ‘Vaak zijn het alleenstaande vrouwen die wel kinderen hebben maar weinig werkervaring.’

Sinds september biedt Van Hulley samen met de gemeente Groningen en de plaatselijke roc, de naaisters ook een mbo-­ startkwalificatie aan. Ze gaan nu anderhalve dag naar school. ‘Na volgend jaar kunnen ze gemakkelijker een andere baan vinden’, denkt Creutzberg. ‘Ik wil dat ze kunnen doorstromen naar een plek waar ze zelf het liefste willen werken.’

Ze mogen natuurlijk ook bij Van Hulley blijven, want voorlopig groeit het bedrijf. En het is heel gezellig, zegt Creutzberg ook. ‘Ze bouwen hier een sociaal netwerk op; ze zoeken elkaar op buiten het werk om.’ | P.B.

Dit initiatief is aangesloten bij Kracht in NL, een c ­ ommunity van mensen die investeren in hun wijk, stad en hun idealen, op hun werk en privé. Ze zetten in op een veerkrachtig en welvarend Nederland. The Optimist werkt samen met Kracht in NL om sociale innovatoren aan te moedigen. Meld u aan: www.krachtinnl.nl

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 1 9

Vooruit

KUNST

‘Kunst leert ons wat waarde is’ KARIM BENAMMAR IS ALS filosoof gespecialiseerd in overvloed en waarde. The Optimist sprak hem op de debatavond The Value of Nothing, georganiseerd door galerie TENT in Rotterdam, over de vraag hoe kunst de economie kan helpen veranderen.

U zegt dat kunst ons waarde kan leren. Hoe werkt dat precies?

En op welke manier heeft dat met kunst te maken?

‘Financiële waarde is een afspraak. Het geldt pas op het moment dat er daadwerkelijk een ruil plaatsvindt. Als niemand het product wil hebben, is de waarde nul. Elk object heeft maar op een heel klein momentje in zijn leven waarde – als er geen ruil plaatsvindt, is de waarde puur fictief. Bij kunst zie je dat vrij duidelijk. Kunst appelleert direct aan een esthetische waarde, of schokwaarde, of het verleidt je. Tegelijkertijd heeft het een financiële waarde, die kan uiteenlopen van nul euro tot zeventig miljoen. Kunst laat ons heel duidelijk zien dat waarde alléén maar een afspraak is.’

Bij een auto of een kop koffie is de waarde niet zo veranderlijk?

‘Alle dingen die een prijs hebben, zijn een afspraak. De prijs van alles is gebaseerd op “wat de gek ervoor geeft”. In die zin legt kunst het mechanisme goed bloot. Zelfs bij een kop koffie staat de prijs niet vast. Natuurlijk kun je zeggen: de waarde van een object is de tijd en de moeite die het kost om het te 2 0 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

KARIM BENNAMAR: ‘KUNST LAAT ONS HEEL DUIDELIJK ZIEN DAT WAARDE ALLÉÉN MAAR EEN AFSPRAAK IS.’

maken. Dat klopt, maar de kunstzinnige kant van waarde komt daarin niet goed naar voren.’

‘Op het moment dat een auto in de showroom staat, is hij niets waard. Hij staat misschien in de boekhouding voor dertigduizend euro maar als hij niet verkocht wordt, is de waarde nog steeds nul. Wat is dan de waarde van een stuk vlees of vis, of een pak melk, de minuut dat het over de datum is? Als het niet meer verkocht mag worden: niets. Wat is een berg of een boom waard, als helemaal niemand er waarde aan hecht?’

Hoe kunnen we deze kennis van waarde gebruiken om de economie te veranderen?

‘De economie veranderen is een iets te ambitieuze doelstelling, maar deze visie kan wellicht iets bijdragen. Het gaat om de combinatie van de twee waarden: de financiële en de emotionele. Het is belangrijk om die twee met elkaar te verbinden. Het heeft niet zoveel zin om een economisch systeem te gebruiken waarin dingen die we níet waardevol vinden, wel waarde of een prijs hebben. Andersom komt het ook voor: dingen die we wel waardevol vinden, zoals zorg of moederschap, hebben in onze samenleving geen prijs. Hoe meer overlap er is in de twee betekenissen van waarde, hoe gezonder het economische systeem is voor ons.’ | P.B.

FOTO: PATRICK VAN DER SANDE

‘Ik heb nagedacht over wat we verstaan onder ‘waarde’, en kwam erachter dat je twee soorten hebt: financiële waarde en wat wij mensen ‘waardevol’ vinden. Het interessante is: waarde betekent dus twee dingen die in een heel verschillende sfeer liggen. Een economische sfeer aan de ene kant en een ethische, esthetische of zelfs emotionele sfeer aan de andere kant. Je kunt heel moeilijk zeggen dat iets waarde heeft als er geen mensen bij betrokken zijn die er waarde aan hechten.’

Vooruit

ONDERWIJS

FOTO: © MAURITIUS IMAGES GMBH / ALAMY

Alle bèta’s verzamelen

GRAVIMETRIE, SEISMISCH SCHIETEN, GEOLOGISCHE TIJDSSCHAlen − geen onderwerpen waar de gemiddelde scholier blij van wordt. Te weinig leerlingen kiezen voor technische opleidingen, en daarom heeft de overheid in 2013 samen met bedrijven en onderwijsinstellingen een pact gesloten. Dit zogeheten Nationaal Techniekpact 2020 moet ervoor zorgen dat de tekorten aan technisch personeel teruggebracht worden.

Uit onderzoek van het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) blijkt namelijk dat er de komende jaren steeds dertigduizend extra technici nodig zijn om de technische bedrijven van Nederland draaiende te houden, op hoog niveau.

En zo kwam het dat Angelique Breedveld, docent aan het St. Ignatiusgymnasium Amsterdam, dit najaar zélf weer in de klas zat. Tijdens vier masterclasses bij Shell leerde ze, samen met 26 andere docenten uit het middelbaar onderwijs, hoe het bedrijf allerlei technische theorie in de praktijk brengt. Van plaattektoniek tot de vorming van olie: ze werd bijgeschoold en hoorde van Shell-medewerkers wat voor soort ­beroepen haar leerlingen bij chemische of technologische bedrijven kunnen uitvoeren.

Breedveld geeft de vakken scheikunde en NLT (Natuur, Leven en Technologie) en was meteen enthousiast over de masterclasses. ‘Je wilt als docent altijd feeling houden met wat er in het bedrijfsleven gebeurt. Je wilt context geven, en voorbeelden uit de praktijk.’ Zo kwam tijdens de masterclasses aan de orde wat voor soort maatregelen na de olieramp in de Golf van Mexico zijn genomen. ‘Zulke actuele thema’s kun je in de lessen meteen meenemen.’

Volgens André van Aperen, onderwijscoördinator bij Shell, werd techniek lange tijd als ‘vies en saai’ gezien. ‘Bètavakken worden in de ogen van leerlingen niet meteen geassocieerd met concrete beroepen;

ze weten gewoonweg nog niet wat je kan worden met een technische opleiding’, zegt Van Aperen. ‘Veel leerlingen hebben er een verkeerd beeld bij. Het gaat om creativiteit, het ontdekken van nieuwe technologieën, veldwerk, met nieuwe materialen werken.’ Ook via programma’s als Jet-Net, het Jongeren en Technologie Netwerk Nederland, wordt hier aandacht voor gevraagd.

‘Slimme technische denkers zijn nodig om te blijven innoveren’, vertelt Van Aperen, ‘en met nieuwe oplossingen te komen.’ Dat geldt bijvoorbeeld voor het grote energievraagstuk. De wereldwijde behoefte aan energie zal de komende jaren alleen maar toenemen, terwijl de CO2-uitstoot juist serieus moet afnemen om de negatieve gevolgen van klimaatverandering te pareren.

Zijn collega Henk-Jaap Kloosterman, Learning Manager bij Shell, ­vertelt dat het opleiden en bijscholen van huidige en toekomstige ­docenten een belangrijk onderdeel is van het techniekpact. ‘Juist zíj k ­ unnen bij hun leerlingen interesse wekken voor een rol in de technische wereld.’ ­Tijdens de masterclasses komen bètavakken als natuurkunde, scheikunde en aardrijkskunde allemaal bij elkaar, voegt Kloosterman toe. ‘We willen aan de bètadocenten laten zien hoe hun vakgebieden in de praktijk worden gebruikt, met name op het gebied van aardwetenschappen en boortechnieken.’

Breedveld vertelt dat leerlingen soms ook kritische vragen stellen over een bedrijf als Shell. Over klimaatverandering, en over de mogelijke risico’s van het boren naar olie. ‘De leerlingen mogen altijd al hun vragen stellen’, zegt Breedveld. ‘Ik vind dat juist goed. Die kwesties zijn interessant en leiden tot discussies in de klas. Juist door zo met de praktijk bezig te zijn, leren ze dat deze vakken nut hebben, en hoe deze onderwerpen in de industrie worden toegepast.’ | E.B. WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 2 1

AANTREKKELIJKE STAFFELKORTINGEN

Een origineel, leuk en optimistisch relatie-, eindejaars- en/of kerstgeschenk!

‘Je wordt tijdens het lezen echt blij! De wereld is veel beter dan we vaak voorgespiegeld krijgen.’ (recensie op puurgezond.nl) LE NORMA PRIJS

€17,50

Samengesteld door de redactie van The Optimist en niet verkrijgbaar in de (online) boekhandel.

€ 2,95 (EXCL. TEN) NDKOS E Z R E V

AANTAL EXEMPLAREN

KORTING %

PRIJS PER BOEK

10 - 24 exemplaren

10%

€ 15,75

25 - 49 exemplaren

15%

€ 14,88

50 - 99 exemplaren

20%

€ 14,00

100 - 249 exemplaren

30%

€ 12,25

250 - 499 exemplaren

40%

€ 10,50

500 - 1000 exemplaren

50%

€ 8,75

>1000

60%

€ 7,00

Ook als los exemplaar verkrijgbaar!

Bestel hier: www.theoptimist.nl/boek

MEER INFORMATIE EN BESTELLEN: Willemien Trompert-Lavooij, willemien@theoptimist.nl of 010-2210313

Vooruit

ASIELHONDEN CHANCE (BOVEN) EN BUDDY DEDEN MEE AAN DE TRAINING VAN DUTCH CELL DOGS, ZE LEERDEN VAN GEDETINEERDEN OM BETER SAMEN TE WERKEN MET MENSEN.

SAMENLEVING

De blaffende bajesklant ASIELHONDEN DIE WORDEN GETRAIND DOOR GEDETINEERDEN,

EEN VAN DE GEDETINEERDEN SCHREEF DIT BRIEFJE VOOR DE NIEUWE EIGENAAR VAN ZIJN ‘CELL DOG’.

is dat nou wel zo verstandig? Heel soms krijgt Betty Buijtels nog wel eens een negatieve reactie op het werk van haar stichting Dutch Cell Dogs, maar die weet ze gemakkelijk te pareren. Het is juist logisch om asielhonden aan gedetineerden te koppelen, redeneert Buijtels. ‘Ze zitten min of meer in dezelfde situatie. Ze weten allebei hoe het is om opgesloten te zitten, om altijd aangekeken te worden op hun fouten en hoe belangrijk het is om een nieuwe kans te krijgen. Zowel asielhonden als gedetineerden zijn vaak eenzaam. Door onze training krijgen beide groepen een nieuwe kans.’

In de acht weken durende training van Dutch Cell Dogs, leert de hond om weer samen te spelen met en te luisteren naar zijn baas, zodat hij als gehoorzame, lieve hond weer bij een nieuwe eigenaar geplaatst kan worden. Ook de gedetineerde heeft er wat aan, vertelt Buijtels: ‘Hij krijgt weer het gevoel mens te zijn; iemand die goed genoeg is om iets te betekenen voor een ander.’ En de training is een wijze les. ‘De gedetineerde leert dat je door middel van positiviteit ook iets kunt bereiken. Hij leert eerst naar zichzelf te kijken als het niet goed gaat. Als de hond het niet goed doet, ligt het niet aan de hond, maar aan de manier waarop hij iets heeft aangeleerd.’

Samen met Marlies de Bats zette Buijtels de training vijf jaar geleden op naar Amerikaans voorbeeld. Met één groot verschil: in Amerika zitten de honden permanent met de gedetineerden op cel.

‘Dat vonden wij moeilijk, omdat we zo het welzijn van de dieren niet konden garanderen.’ Daarom besloot Buijtels de honden te halen en brengen. Overtuigd van de positieve effecten van de training, stapten Buijtels en De Bats naar de Penitentiaire Inrichting (PI) in Vught. Daar werden ze niet meteen met open armen ontvangen.

Maar vijf jaar later is niet alleen de PI Vught om, maar zijn ook de Dienst Justitiële Inrichtingen en de PI Heerhugowaard overtuigd van het positieve effect van de training op de gedetineerden. De reacties op de website van Dutch Cell Dogs variëren van ‘een geweldige kans tot persoonlijke groei’ en een ‘verbeterde sfeer’ tot ‘verbeterd gedrag en minder terugval in het gebruik van (soft) drugs’. Ook de honden zijn blij: tot nu toe zijn 198 van de 204 getrainde honden succesvol bij een nieuwe eigenaar geplaatst.

Dutch Cell Dogs krijgt de steun van bekende Nederlanders als Gerard Spong en Candy Dulfer. In oktober verscheen een kinderboek over het werk van de stichting.

Het prentenboek Naar huis gaat over een man die allerlei verleidingen tegenkomt, maar door honden op het rechte pad wordt gehouden. Bij het boek hoort ook een cd met een luisterboek en een liedje van Candy Dulfer.

Buijtels vindt het een belangrijk boek, omdat kinderen ervan kunnen leren. ‘Foute keuzes in het leven betekenen niet dat je ook automatisch een slecht persoon bent. Je kunt je keuzes altijd nog ombuigen naar iets positiefs.’ | MARIANNE LAMERS | MEER INFORMATIE: WWW.DUTCHCELLDOGS.NL WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 2 3

Heeft u behoefte aan onafhankelijke medische informatie? Wilt u meer weten over de risico's van gangbare therapieĂŤn en medicatie en wat de alternatieven zijn? Het gezondheidsmagazine geeft al ruim 15 jaar maandelijks praktische informatie in de vorm van helder en toegankelijk geschreven artikelen, gebaseerd op wetenschappelijke publicaties.

Neem uw gezondheid in eigen hand en ontvang nu 10 nummers voor ¤ 49,95 ( 25% korting ). Inclusief toegang tot het online archief.

Ga naar www.medischdossier.org/jaarabo voor meer informatie en aanmelden.

Vooruit

COMMENTAAR

Aarde hoort met een hoofdletter IN 2012 MAAKTE IK EEN EBOOK MET DE TITEL: MIJN HEMEL! WAT GEBEURT ER OP

aarde?. Ik schreef aarde toen met een kleine ‘a’. Een collega bij het Platform Duurzame & Solidaire Economie – Willem Hoogendijk van de Stichting Aarde – vroeg me toen waarom ik ‘Aarde’ eigenlijk niet met een grote ‘A’ schreef. Ik begreep meteen wat hij bedoelde.

We schrijven planeten als Jupiter, Mars en Venus met een hoofdletter. Maar de spellingsregels adviseren nog altijd een kleine ‘a’ voor ‘Aarde’. Nota bene onze prachtige eigen planeet wordt formeel nog met een kleine letter geschreven. In het Engels wordt ‘Earth’ al lang met een hoofdletter geschreven. Dus waarom ‘Aarde’ niet?

Het is zo logisch het te doen. Daar had ik nog niet over nagedacht…

Ik gaf Hoogendijk onmiddellijk gelijk. Sindsdien schrijf ik ‘Aarde’ met een hoofdletter.

Bij de actualisering van mijn eBook, eind 2013, heb ik overal ‘Aarde’ ingevoerd. En ik nam me voor om er wat meer actie voor te gaan voeren. Immers, wellicht gaat het helpen om onze Aarde ook met wat meer respect te gaan behandelen.

Ik nam contact op met het Genootschap Onze Taal. Daar konden ze vanwege ingewikkelde redeneringen niet ingaan op mijn voorstel tot verandering. Maar ook werd mij gezegd: als je het zelf gaat doen en steeds meer mensen volgen dat voorbeeld, dan zullen wij het ook formeel accepteren.

Dus dat voorstel deed ik op Duurzame Dinsdag in de oude Tweede Kamerzaal in Den Haag. Het IVN, het Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid, verwelkomde het voorstel uitdrukkelijk en vroeg een maand later – nadat IVN besloot om anderen op te roepen mee te doen – in een persbericht: ‘Zijn Mars, Jupiter en Pluto belangrijker dan onze Aarde?’

Je kunt zeggen: mijn voorstel viel in goede aarde. (Ja, de betekenis ‘grond’ blijven we natuurlijk wel met een kleine ‘a’ schrijven.) Ons doel is dat binnen drie jaar meer dan een miljoen mensen ‘Aarde’ met een hoofdletter schrijven. En dat de spelling vervolgens ook in de Dikke Van Dale wordt gewijzigd.

Waarom? Onze Moeder Aarde geeft ons alles wat we nodig hebben. En de andere planeten staan heel ver weg. Waarom worden Mercurius, Venus, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en zelfs het kleine nepplaneetje Pluto dan met een hoofdletter geschreven en ‘Aarde’ niet? Is respect voor de Aarde niet belangrijker dan het feit dat ‘Aarde’ nu eenmaal een ‘soortnaam’ is ‘waar een lidwoord voor geplaatst wordt’, zoals het Genootschap Onze Taal stelt?

Als het idee ook bij u in goede aarde valt, doe dan mee!

Geweer Afsluitdijk aarde

werkte van 1978 tot 2010 op De Kleine Aarde in Boxtel, en is nu onder meer actief in de Werkgroep Voetafdruk Nederland, het Platform Duurzame & Solidaire Economie, en in Transition Town Boxtel. Zijn eBook ‘Mijn hemel!

Wat gebeurt er op aarde?’ vindt u gratis op www.voetafdruk.eu.

JAN JUFFERMANS

Gitaar Vismigratierivier Aarde

Aanklagen

Vergeven

Dode plant

Adoptieplant

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 2 5

Vooruit

Cosmic warrior In memoriam Peter Delahay 1940 - 2014. DOOR JURRIAAN KAMP

C

OSMIC WARRIOR SINCE 1940.

Dat stond onder zijn naam op zijn visitekaartje. De uitdagende grijns die die woorden teweegbrachten, kreeg je er gratis bij als je Peter Delahay ontmoette. Hij was onder meer astroloog – tegen wil en dank – maar wilde vooral niet de indruk wekken dat alleen de sterren voor hem waarheid spraken.

Mijn eerste ontmoeting met Peter Delahay, in 1982, zal ik nooit vergeten. Het cassettebandje met zijn horoscoop van mijn leven heb ik nog steeds. Delahay zag dingen graag in ruime, liefst universele verbanden.

Ook op dat bandje doorspekte hij zijn kijk op mijn leven naar aanleiding van de standen van zon, maan en planeten met maatschappelijke bespiegelingen. Terloops zegt hij in een langere redenering ‘...daarom kan de Berlijnse Muur ook nooit blijven staan.

Die is binnen tien jaar om.’

In november 1989 werkte ik als correspondent in India toen de Muur viel. Ik hoorde het nieuws en liep naar de la waarin dat cassettebandje lag. Hij had het echt voorspeld.

Peter Delahay was leraar economie toen hij op een mooie zomerse dag in de jaren zeventig op een Amsterdams terras naast iemand belandde die in een boek vol tabellen zat te bladeren.

‘Wat doe jij nou?’, vroeg Delahay.

‘Ik ben astroloog’, antwoordde George Bode meteen.

‘Dat is onzin’, zei Delahay en vervolgens

2 6 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

ontspon zich een intens gesprek tussen beiden over astrologie. Ze gingen uiteen met de afspraak om elkaar een week later weer te zien. Die week zou Delahay, die sterke autodidactische kwaliteiten had, gebruiken om ‘te bewijzen dat astrologie onzin is’. Maar een week later bleek Delahay een bekeerd mens: de cosmic warrior was geboren.

Ik heb sinds onze eerste ontmoeting ruim dertig jaar geleden een map bijgehouden waarin ik artikelen van Delahay en aantekeningen van onze gesprekken heb verzameld. Veel van die gesprekken dateren uit de periode van de Club van Schiermonnikoog, waarvan Delahay een grote inspirator was.

Die map was bedoeld om ooit een boek te schrijven over het boeiende leven van een man die in de jaren zestig als bouwvakker in Duitsland werkte, les gaf op een middelbare school, om uiteindelijk als astroloog adviseur te worden van directies en raden van bestuur van bekende en vooraanstaande ondernemingen.

Delahay inspireerde met zijn ideeën en zijn aanwezigheid. Niet zozeer met zijn teksten, die vaak moeizaam toegankelijk waren alsof zijn ideeën te snel waren voor woorden op schrift. Ik struikel als ik mijn eigen aantekeningen van twintig jaar en langer geleden herlees. Dan valt mijn oog op een ­opmerking van Delahay: ‘Het gaat er niet om dat mensen je begrijpen, maar dat ze worden aangeraakt.’

Daarmee karakteriseerde hij zichzelf perfect. Ik heb ervaren hoe zijn visie, die

meestal dwars stond op de werkelijkheid die ik waarnam, mij inspireerde om op een hele andere manier naar dezelfde realiteit te gaan kijken. Ik heb mij vaak bevrijd gevoeld na een gesprek met Delahay, en ik weet dat velen diezelfde ervaring hebben gehad. Hij gebruikte de sterren om mensen uit hun beperkte denken te verlossen. Uitdagend en met humor, maar met daaronder een grote liefde voor zijn medemens.

‘Je kunt me op elk moment bellen; ook middenin de nacht’, zei hij altijd. Ik heb dat door grote tijdverschillen misschien twee keer gedaan. Hij nam op en was snel met volledige aandacht aanwezig, klaar om een vriend ‘aan te raken’.

De voorspelling van de val van de Muur was geen toevalstreffer, maar de kern van de visie van Delahay. Het ging hem om het spanningsveld tussen individu en collectief.

Binnen de zware structuren van overheid en grote bedrijven was geen plek meer voor het creatieve vermogen van het individu. Delahay tekende vaak hoe grote structuren moesten worden opgebroken in kleine eenheden; eilandjes die met kettinkjes met elkaar werden verbonden.

Vijfentwintig jaar geleden, toen internet nog niet bestond, gebruikte hij het woord ‘netwerk’ om aan te geven hoe de ­samenleving zich moest (re)organiseren teneinde het leven voor individuen zinvoller en leuker te maken. Delahay was geheel niet r­ eligieus, maar hij zei wel: ‘Iedereen moet zijn eigen godsbesef vinden; zijn eigen

ECONOOM EN ASTROLOOG PETER DELAHAYE IN 1997.

­zinvol bestaan creëren.’

De Muur moest vallen omdat de onderdrukkende aanpak van het communisme in strijd was met de onvermijdelijke ontplooiing van het individu, die door evolutionaire planetaire verschuivingen wordt voortgestuwd. In de visie van Delahay betekende dat niet dat het kapitalisme zegevierde. Hij zag in de westerse welvaartsmaatschappij dezelfde patronen: ‘Onderdrukkende systemen die aan onderdanen en werknemers garanties van welvaart hebben gegeven in ruil voor onderworpenheid en slaafse volgzaamheid.’

De huidige opmars van de deeleconomie bevestigt zijn gelijk. Airbnb en Uber verdringen logge, bureaucratische hotel- en

PETER DELAHAY OP DE COVER VAN ODE, JANUARI/ FEBRUARI 1997. FREEK DE JONGE STOND OP DE COVER VAN HET VOORAFGAANDE NUMMER. DE COVER MET DELAHAY VERKOCHT, ONDANKS DE ‘BANDIETACHTIGE’ FOTO, DESTIJDS RUIM 20 PROCENT BETER. PETER DELAHAY VERTELDE ER STRALEND OVER.

taxiorganisaties. Netwerken van mensen – eilandjes verbonden door kettinkjes – verdringen instanties en instituten, en bieden vervulling en bestaanszekerheid aan alle deelnemende individuen. De ontwikkeling is nog in volle gang.

En juist omdat Peter Delahay de huidige ontwikkelingen zo ver van tevoren goed zag aankomen en helder heeft geduid, hecht ik nog het meest aan zijn beschrijving van het uiteindelijke doel van zijn visie en

v­ oorspelling: We zijn op weg naar een nieuw ­kapitalisme dat stoelt op ‘geven’. Van ‘ieder voor zich en God voor ons allen’ gaan we naar een ‘humanitair, spiritueel k­ apitalisme’ waarin niet het ‘individuele maximum’, maar het ‘optimum van de groep’ centraal staat.

In de huidige werkelijkheid van de 1 procent versus 99 procent lijkt die wereld nog heel ver weg. Maar dat was de val van de Muur in 1982 ook.

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 2 7

Gezondheid

De belofte van het

supermolecuul Wetenschappers die de werking van bepaalde moleculen in het lichaam onderzoeken, zijn op een ‘supermolecuul’ gestuit. Ze beweren dat het de sleutel is tot de genezing van kanker, autisme en talloze andere aandoeningen. DOOR LYNNE MCTAGGART

T

HE OPTIMIST (VOORHEEN ODE)

geeft al bijna twintig jaar de nieuwsbrief Medisch Dossier uit. Deze maandelijkse medische nieuwsbrief is de Nederlandse editie van het baanbrekende Britse tijdschrift What Doctors Don’t Tell You. Als u Medisch Dossier zou hebben gelezen, zou u al vijftien jaar geleden of langer hebben geweten hoe belangrijk omega-3-vetzuren zijn – niet alleen voor uw hart en vaten, maar ook voor uw hersenen. U zou ook al jaren op de hoogte zijn van het feit dat vet juist goed voor u is.

Deze feiten worden intussen breed aanvaard, maar waren destijds zeer controversieel. Dat is een onvermijdelijk gevolg van de pioniersrol die Medisch Dossier en What

Doctors Don’t Tell You vervullen. Deze publicaties berichten over de nieuwste medische onderzoeken en het komt regelmatig voor dat die studies gangbare inzichten doorkruisen. Er zijn vaak verschillende vervolgstudies nodig die de nieuwe resultaten bevestigen voordat gevestigde standpunten worden herzien.

Die vertraging is meestal niet goed voor u. Uw gezondheid kan nu baat hebben bij de nieuwste inzichten, oplossingen of behandelingen. Daarom geven wij Medisch Dossier uit. Wij willen u zo snel mogelijk het belangrijkste laatste gezondheidsnieuws geven. Soms is die missie controversieel en, ja, het komt ook voor dat die nieuwste inzichten uiteindelijk niet de brede bevestiging

krijgen die wij verwachtten. De redactie van Medisch Dossier/What Doctors Don’t Tell You is zo zorgvuldig mogelijk. Wij baseren ons altijd op medisch onderzoek.

Hieronder volgt een verhaal uit de meest recente editie van What Doctors Don’t Tell You over een mogelijk revolutionaire nieuwe behandeling voor een reeks van uiteenlopende ziekten. De verhalen van de patiënten in de kaders spreken over wonderbaarlijke genezingen. Dat is niet meer dan anekdotisch bewijs; dat betekent niet dat deze behandeling voor iedereen dezelfde resultaten zal hebben. Toch kan deze informatie voor u – of voor iemand in uw naaste omgeving – heel belangrijk zijn. Daarom publiceren wij dit verhaal. | JURRIAAN KAMP WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 2 9

S

OMS KAN IEMANDS LEVEN DOOR

een toevallige samenloop van omstandigheden totaal veranderen.

Voor Marco Ruggiero, een Italiaanse moleculair bioloog, was het een cruciaal moment toen hij op zijn nieuwe werkplek naast Peter Duesberg belandde, een andere moleculair biologische wetenschapper. Ruggiero was zojuist vanuit Florence aangekomen op het Laboratorium voor Celbiologie en Moleculaire Biologie van het Nationale Kankerinstituut (NCI), van de National Institutes of Health (NIH) in Bethesda – het Amerikaanse federale instituut voor medisch onderzoek.

Ruggiero, die geneeskundig officier in het Italiaanse leger was geweest, was naar de Verenigde Staten gestuurd om de oorzaak van aids te onderzoeken. Aids was op dat moment nog vrij onbekend, en het leger vermoedde dat de ziekte mogelijk iets met chemische wapens te maken had.

Net als Ruggiero wilde ook Duesberg de oorzaak van aids achterhalen, om beter in staat te zijn een remedie te vinden. In de maanden dat ze zij aan zij werkten, begon het beide wetenschappers te dagen dat het humaan immunodeficiëntievirus (hiv-virus) weleens niet de enige veroorzaker van aids zou kunnen zijn.

Ruggiero deed niet alleen onderzoek naar aids, maar ook naar het doorgeven van signalen in cellen en hoe kankercellen de signalen van elders uit het lichaam op slinkse wijze kunnen saboteren. Tijdens hun onderzoek begonnen Ruggiero en zijn collega-onderzoekers zich te realiseren welke sleutelrol was weggelegd voor een schimmig eiwit met de weinigzeggende naam macrophage colony-stimulating factor – dat later door Nobuto Yamamoto, microbioloog en immunoloog aan de Hahnemann Universiteit voor Geneeskunde in Philadelphia, werd omgedoopt tot Gc-protein-derived macrophage activating factor, afgekort tot ‘GcMAF’ (uit te spreken als ‘djie-cie-maf’).

We weten al honderd jaar dat macrofagen, de afvalverwerkers van ons immuunsysteem, de belangrijkste eerste verdedigingslinie van ons lichaam vormen in de strijd tegen ziekteverwekkers zoals bacteriën en virussen, en ook tegen kanker. Ons lichaam produceert elke dag opnieuw kankercellen, vaak omdat we worden blootgesteld aan schadelijke stoffen uit onze omgeving.

Maar onze macrofagen voeren voortdurend

3 0 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

opsporings- en vernietigingsmissies uit en houden grote schoonmaak door kankercellen, met ziekteverwekkers geïnfecteerde cellen en dode cellen te verzwelgen – ofwel te ‘fagocyteren’.

Ruggiero en zijn collega’s, die beseften hoe cruciaal macrofagen voor onze gezondheid waren, vroegen zich af of ze hun werking op de een of andere manier konden verbeteren via voeding. Zo wisten ze dat glucose zorgde voor omgevingscondities die de kankervorming bevorderden. Glucose kon kankercellen ook resistenter maken tegen behandelingen zoals chemotherapie. Als dat zo was, zou er misschien ook een soort

voedingsstof bestaan waarmee je sterkere en gezondere macrofagen kon produceren.

In 1996 ontdekte zowel Yamamoto als Ruggiero een cruciale eigenschap van vitamine D: de vitamine bindt zowel aan GcMAF als aan vitamine D-receptoren.

Beide wetenschappers onderzochten de rol van deze eiwitten bij kanker en andere aandoeningen, zoals auto-immuunziekten. Toch begrepen ze pas tien jaar later, toen Ruggiero zich met Duesberg op het aidsonderzoek had geworpen, waar die ontdekking naartoe zou leiden.

Veel onderzoekers – onder wie de hoogleraar Luc Montagnier, die als medeont-

CASUS

Terminale eierstokkanker NEGEN JAAR GELEDEN MERKTE GAIL BRAY, EEN FITTE EN ACTIEVE VROUW van 51 uit het Britse Guernsey, dat ze tijdens haar aerobicslessen niet zo soepel als normaal was. Hoewel er niets aan de hand leek te zijn, spoorde haar aerobicslerares Gail toch aan zich te laten onderzoeken. Tijdens een echo werd een tumor ontdekt van ruim zes kilo. Twee weken later werd de tumor door een chirurg-oncoloog verwijderd.

Na drie jaar was de tumor terug en werd hij opnieuw verwijderd. Weer een jaar later kreeg Gail op vakantie zoveel pijn dat ze aan de morfine naar het ziekenhuis werd gebracht. Daar bleek uit een scan dat de tumor in haar bekken niet alleen terug was, maar ook naar haar longen en maag was uitgezaaid. Ze had nu eierstokkanker in het terminale stadium IV. ‘Het spijt me’, zei haar oncoloog, ‘maar we kunnen weinig voor u doen.’ Gail had nog maximaal twee jaar te leven. Op zijn advies ging ze aan de chemotherapie, zodat ze nog een paar maanden extra zou hebben. Er werden afspraken gemaakt met de verpleegkundigen van de terminale zorg, die haar moesten voorbereiden op het onvermijdelijke. Misschien wel omdat hij haar niets anders te bieden had, raadde haar arts haar aan: ‘Gail, als je het kunt betalen, dan zou je GcMAF kunnen proberen.’

Omdat de directeur van Immuno Biotech een vriend van een vriend was, durfde ze het aan en begon ze in juni 2010 met het protocol. Tweemaal per week gaf ze zichzelf een intramusculaire injectie met GcMAF; na negen maanden bleek de tumor voor de helft gekrompen.

Gail is hovenier van beroep en brengt een groot deel van haar tijd buiten door. Ze bezat daarom van nature een hoog gehalte aan vitamine D, een stof die noodzakelijk is voor de werking van GcMAF. In de twee jaar die volgden, verdwenen de uitzaaiingen in haar longen en elders in haar lichaam. In 2013 was de tumor zo klein geworden dat deze verwijderd kon worden.

Op een foto die haar arts tijdens de operatie maakte, is te zien dat de tumor volledig in vetweefsel was ingekapseld. Haar artsen toonden echter totaal geen interesse in haar behandeling en schreven haar genezing toe aan de chemotherapie, die na drie jaar eindelijk zou hebben gewerkt.

dekker van het hiv-virus de Nobelprijs had gewonnen – waren gefrustreerd geraakt omdat het aidsonderzoek zo sterk de nadruk legde op de bestrijding van het virus. Net als Ruggiero, waren Montagnier en Duesberg ervan overtuigd dat patiënten alleen gevoelig voor het virus waren als hun immuunsysteem zodanig verzwakt was geraakt dat het virus gemakkelijk de overhand kon nemen. Hun ideeën sloten naadloos aan bij de woorden van Louis Pasteur, de vader van de moderne vaccins, die op zijn sterfbed zou zijn t­eruggekomen op zijn eigen theorie over ziekteverwekkers, met de uitspraak: ‘De ­microbe is niets; het terrein is alles’, waarin hij met het terrein de toestand van het lichaam bedoelde.

Ruggiero en Duesberg concludeerden uiteindelijk dat het aidsonderzoek zich moest richten op de heropbouw van een immuunsysteem dat is verzwakt door een schadelijke leefstijl. Later werden beide wetenschappers zowel geprezen als verguisd toen ze een artikel schreven waarin ze de algemeen geaccepteerde theorie over de oorzaak van aids verwierpen. Dat artikel is inmiddels definitief door het tijdschrift ingetrokken.

Zoals gebruikelijk is bij grote baanbrekende verschuivingen in een wetenschappelijke theorie, stelden ook hier velen op hetzelfde moment dezelfde vraag, en reageerde de gevestigde wetenschappelijke orde steevast met uitgesproken scepsis. Zo publiceerde Yamamoto een onderzoek waarin hiv-patiënten die het GcMAF-eiwit hadden gekregen, binnen vijf maanden van hun hiv-infectie verlost waren, zonder antivirale middelen zoals zidovudine (AZT) te hoeven gebruiken. Maar ook dit artikel werd in 2014 door het tijdschrift ingetrokken.

Ruggiero en zijn vrouw Stefania Pacini, arts en docent menselijke anatomie aan de Universiteit van Florence, schreven samen met Yamamoto een artikel dat de binding tussen GcMAF en vitamine D-receptoren aantoonde. In juli 2010 presenteerden ze hun onderzoek op de achttiende internationale aidsconferentie in Wenen. Ze waren ervan overtuigd dat ze de cellulaire en moleculaire mechanismen hadden ontdekt waarmee het immuunsysteem zodanig gestimuleerd kon worden dat het hiv-virus werd vernietigd.

Aids was niet het enige onderwerp waarmee Ruggiero en zijn voormalige collega’s van de Universiteit van Florence (waar Ruggiero nog steeds een aanstelling heeft) zich bezighielden. Een van hun andere ideeën

was dat GcMAF misschien via voeding kon worden toegepast. Dat zou het immuunsysteem zo’n oppepper geven dat ook kanker met succes bestreden kon worden.

Ruggiero begon daarom te onderzoeken welk effect GcMAF had op borstkankercellijnen in het laboratorium. Hij stond perplex toen bleek dat GcMAF niet alleen de groei van de kankercellen remde, maar ook

Het Zwitserse Protocol RUGGIERO, DIE BEHALVE ARTS OOK RADIOLOOG IS, HEEFT EEN SPECIAAL protocol bedacht dat artsen kunnen gebruiken voor de behandeling van hun patiënten: ‘Het Zwitserse Protocol’, zoals zijn vrouw het heeft gedoopt. Om de ernst en mate van de ziekte vast te stellen, adviseert hij om eerst een echo van het gehele lichaam te maken. Bij kinderen met autismespectrumstoornissen moet een transcraniële echo van de hersenen worden gemaakt. Vervolgens krijgt de patiënt een persoonlijk voedingsplan, waarin is opgenomen: een eiwitrijk, koolhydraatarm dieet met een ontstekingsremmende en sterk ontslakkende werking; aminozuursupplementen (voor patiënten met kanker of autisme); een eigen probiotisch superfood, Bravo Probiotic; GOleic, de speciale mix van GcMAF en oliezuur, waarvan de toedieningswijze afhangt van de aandoening. Zo kan de mix vlakbij een tumor worden geïnjecteerd, bij leverkanker als een zetpil worden gegeven om de maag te omzeilen, of bij longkanker via een verstuiver (spray) worden toegediend.

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 3 1

CASUS

Terminale prostaatkanker NEGEN JAAR GELEDEN MERKTE GAIL BRAY, EEN FITTE EN ACTIEVE VROUW VAN 51 UIT het Britse Guernsey, dat ze tijdens haar aerobicslessen niet zo soepel als normaal was.

Hoewel er niets aan de hand leek te zijn, spoorde haar aerobicslerares Gail toch aan zich te laten onderzoeken. Tijdens een echo werd een tumor ontdekt van ruim zes kilo. Twee weken later werd de tumor door een chirurg-oncoloog verwijderd.

Na drie jaar was de tumor terug en werd hij opnieuw verwijderd. Weer een jaar later kreeg Gail op vakantie zo veel pijn dat ze aan de morfine naar het ziekenhuis werd gebracht. Daar bleek uit een scan dat de tumor in haar bekken niet alleen terug was, maar ook naar haar longen en maag was uitgezaaid. Ze had nu eierstokkanker in het terminale stadium IV. ‘Het spijt me,’ zei haar oncoloog, ‘maar we kunnen weinig voor u doen.’ Gail had nog maximaal twee jaar te leven. Op zijn advies ging ze aan de chemotherapie. Er werden afspraken gemaakt met de verpleegkundigen van de terminale zorg, die haar moesten voorbereiden op het onvermijdelijke. Misschien wel omdat hij haar niets anders te bieden had, raadde haar arts haar aan: ‘Gail, als je het kunt betalen, dan zou je GcMAF kunnen proberen.’

Omdat de directeur van Immuno Biotech een vriend van een vriend was, durfde ze het aan en begon ze in juni 2010 met het protocol. Tweemaal per week gaf ze zichzelf een intramusculaire injectie met GcMAF; na negen maanden bleek de tumor voor de helft gekrompen.

Gail is hovenier van beroep en brengt een groot deel van haar tijd buiten door. Ze bezat daarom van nature een hoog gehalte aan vitamine D, een stof die noodzakelijk is voor de werking van GcMAF. In de twee jaar die volgden, verdwenen de uitzaaiingen in haar longen en elders in haar lichaam.

In 2013 was de tumor zo klein geworden dat hij verwijderd kon worden.

Op een foto die haar arts tijdens de operatie maakte, is te zien dat de tumor volledig in vetweefsel was ingekapseld. Haar artsen toonden echter totaal geen interesse in haar behandeling en schreven haar genezing toe aan de chemotherapie, die na drie jaar eindelijk zou hebben gewerkt.

k­ ankercellen weer veranderde in gezonde cellen.

Omdat vrouwen die met hiv zijn geïnfecteerd, ook vaker borstkanker krijgen, presenteerde Ruggiero zijn bevindingen op de zesde conferentie over de pathogenese en behandeling van hiv van de Internationale Aids Vereniging (IAS). Daar toonde hij microscopische beelden waarop zijn supermolecuul tijdens in vitro-experimenten de groei van borstkankercellen remde.

De vraag die zich vervolgens aandiende, was of GcMAF ook als universele behandeling ingezet kon worden tegen diverse andere aandoeningen. Het molecuul hielp inderdaad bij chronische nierinsufficiëntie (gestoorde nierfunctie), ontdekten Ruggiero en zijn collega’s. Ook bleek dat GcMAF tijdens zijn ‘opruimwerkzaamheden’ bij borstkanker de potentieel kankerverwekkende effecten van zware metalen op cellen kon opheffen en het eigen, natuurlijke ontgiftingssysteem van ons lichaam stimuleerde. Verder verhoogde het molecuul de energieproductie in de mitochondriën (de energiecentrales van de cel), stimuleerde het 3 2 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

de stofwisseling en verbeterde het de verbindingen tussen zenuwcellen in de hersenen.

Nu produceren goedaardige probiotische bacteriën precies die enzymen die ook nodig zijn om GcMAF te activeren. Met die wetenschap in het achterhoofd, besloten Ruggiero en Pacini dat het mogelijk moest zijn om GcMAF op eenzelfde manier te maken als gefermenteerde melkproducten zoals yoghurt. Alleen moesten ze dan wel volgens een uiterst nauwkeurig ‘bacterierecept’ werken. Nadat het echtpaar honderden recepten met tot wel veertig verschillende bacteriestammen had uitgeprobeerd, was hun ‘superyoghurt’ eindelijk klaar. De yoghurt kreeg de naam MAF 314, met een knipoog naar het aantal pogingen dat nodig was geweest om de perfecte combinatie te vinden.

Met de GcMAF die deze yoghurtmix van probiotische bacteriën maakt, wordt een kettingreactie in gang gezet die uitmondt in een uitbarsting van afweerverhogende en kankerbestrijdende moleculen, leggen Ruggiero en Pacini uit. Als die moleculen met de vetzuren in koemelk worden gecombineerd, stimuleert dat hen om de tumorcellen te doden,

terwijl ze de gezonde cellen met rust laten.

Terwijl Ruggiero en Pacini met verschillende recepten experimenteerden, deden ze nog een andere, misschien zelfs belangrijkere, ontdekking. De veertig probioticastammen uit hun superyoghurt zaten namelijk ook in de darmen van pasgeboren baby’s die uitsluitend waren gevoed met colostrum, de eerste moedermelk. Door deze darmbacteriën aan iemand met een gezondheidsprobleem te geven, zou je een beschadigd ‘microbioom’, de goedaardige micro-organismen in onze darmen, weleens volledig kunnen resetten (zie kader Ik en mijn bioom). De oorspronkelijke superyoghurt van Ruggiero en Pacini moest via de mond worden ingenomen. Maar hun uiteindelijke bedoeling was om hem direct in de dikke darm toe te dienen, zodat het middel niet alleen het immuunsysteem zou stimuleren, maar ook het microbioom in een gezondere toestand zou brengen.

Er ontbrak echter nog steeds één puzzelstukje. Yamamoto’s theorie was dat aids en andere chronische ziekten veroorzaakt werden door een verhoogde bloedspiegel van het enzym nagalase. Nagalase beschadigt het Gc-eiwit, de voorloper van GcMAF (zie kader Het Gc-eiwit). Dat remt de productie van GcMAF en verhindert dat GcMAF zijn talloze gunstige effecten op het immuunsysteem kan uitoefenen. Gedacht wordt dat dit nagalase-enzym zich in het bloed van kankerpatiënten ophoopt; de activiteit van het enzym lijkt ook samen te hangen met de ernst van de tumor en het verloop van de ziekte. Daarnaast is ook bij aandoeningen als autisme een verhoogde activiteit van nagalase gevonden.

Het idee was dus dat tumoren de activiteit van nagalase beïnvloeden en daarmee de werking van GcMAF verhinderen. En dat zou volgens kankeronderzoekers weleens kunnen verklaren waarom tumoren ongecontroleerd kunnen groeien zonder door het immuunsysteem gestopt te worden. Maar het grote probleem met die theorie was het simpele feit dat kankerpatiënten lang niet altijd een verzwakt immuunsysteem hebben.

Toen Ruggiero echter een onderzoek onder ogen kreeg waarin het Gc-eiwit zowel aan vitamine D als aan onverzadigde vetzuren zoals oliezuur bleek te binden, ging hem plotseling een licht op. Hij realiseerde zich dat GcMAF niet in zijn eentje kon opereren, maar moest binden aan oliezuur. ‘Die binding tussen oliezuur en GcMAF was de

ontbrekende schakel waarnaar meer dan duizend onderzoekers, Yamamoto en ikzelf incluis, al twintig jaar op zoek waren’, vertelde hij.

Het begon tot onderzoekers door te dringen dat GcMAF niet alleen maar een bijzonder molecuul was – het was een supermolecuul. Je hoefde ziekten niet te bestrijden met krachtige, maar schadelijke middelen, realiseerden Ruggiero en zijn collega’s zich.

Met hun ontdekking konden ze de weg effenen voor een nieuwe richting in de geneeskunde en hadden ze een manier gevonden om de helende kracht van ons eigen lichaam te herstellen, die ondermijnd was door een schadelijke leefstijl.

Dit ‘supermolecuul’ bestaat uit een complex van drie afzonderlijke moleculen: geglycosyleerd (aan suikers gebonden) GcMAF, vitamine D3 en oliezuur. GcMAF is nooit als een los eiwit in het lichaam aanwezig, maar is altijd gebonden aan oliezuur.

Die binding is bovendien noodzakelijk voor zijn werking. GcMAF is dus niet alleen maar een heel gezonde voedingsstof, maar blijkt als ‘complex’ diverse genen aan te kunnen sturen, die talloze functies in het lichaam hebben en ook verantwoordelijk kunnen zijn voor allerlei ziekten.

Ruggiero en zijn vrouw ontwikkelden een nog krachtigere vorm van GcMAF met meer oliezuur, die nu geregistreerd staat onder de naam GOleic. Hoewel hun probiotische middel gewoon geslikt kan worden, is GcMAF in dit nieuwe product gecom-

bineerd met een vet en heeft het waterafstotende eigenschappen. Daardoor kan het op allerlei manieren worden toegediend, bijvoorbeeld als injectie, druppels onder de tong, via een klysma (darmspoeling) of zetpil, met een verstuiver (spray), als zalf of zelfs als mondspoeling.

Net als veel andere wetenschappelijke pioniers, werd ook Ruggiero tot op zekere hoogte gedwarsboomd, omdat hij zich – eerst over aids en later over kanker – verzette tegen de gevestigde orde. Na de publicatie van een van zijn artikelen over aids, dat overigens aan wetenschappelijke peer review was onderworpen, dreigde het universiteitshoofd hem te ontslaan en werd een intern onderzoek naar hem ingesteld. Zelfs toen Ruggiero onschuldig was bevonden aan welk ongepast gedrag dan ook, werd hij gemeld bij de Italiaanse medische autoriteiten en door hen berispt.

In 2008 werd ook zijn vrouw lastiggevallen. De autoriteiten doorzochten hun woning en namen hun laptop in beslag onder het voorwendsel dat zij, een docent menselijke anatomie, botten in huis had die voor ‘duivelse praktijken’ gebruikt konden worden.

Hoewel alle aanklachten werden afgewezen, was duidelijk dat de laptop volledig was doorgelicht en alle bestanden waren gekopieerd. In november 2012 bleek uit een Italiaans politieonderzoek dat een organisatie gesteund door de farmaceutische industrie, achter de kwaadsprekerij over Ruggiero had gezeten.

Het Gc-eiwit ‘GROEPSSPECIFIEKECOMPONENT’-EIWITTEN OF GC-EIWITTEN ZITTEN IN HET bloed van de mens en kunnen in allerlei variaties voorkomen (zogenoemde polymorfismen). Deze vitamine D-bindende eiwitten worden geproduceerd in de levercellen en communiceren met verschillende soorten cellen, waaronder de T- en B-cellen van het immuunsysteem. Dat doen ze via speciale receptoren, een soort sensoren die op het oppervlak van de cel zitten.

Een belangrijke taak van het Gc-eiwit is het opruimen van actine, een vezelachtig eiwit dat vrijkomt als cellen doodgaan en bloedstolsels veroorzaakt als het niet wordt opgeruimd. Gc-eiwitten zetten ook macrofagen aan om kankercellen ‘op te eten’.

Verder stimuleren ze de afgifte van stikstofmonoxidegas uit de omliggende cellen, wat voor sommige kankercellen dodelijk is.

Uit veel onderzoek blijkt inmiddels dat er een verband is tussen een laag gehalte van het Gc-eiwit en bepaalde aandoeningen, zoals schildklierproblemen, chronische obstructieve longziekte (COPD), diabetes en multiple sclerose (MS).

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 3 3

CASUS

Autisme en schildklierkanker MARNI EINSBERG, EEN 42-JARIGE PSYCHOTHERAPEUT, WIST AL DAT HAAR MIDDELSTE kind Eva anders was sinds ze twee was. Eva maakte namelijk een extreme vorm van ‘peuterpuberteit’ door. Haar woede-uitbarstingen waren zo erg dat de psychologen Eva al op haar vijfde jaar ergens in het spectrum tussen aspergersyndroom en autisme hadden ingedeeld.

Hoewel Eva ‘hoog functionerend’ was en goed kon meekomen op haar gewone school, was ze duidelijk anders dan de andere kinderen. Zo bracht ze regelmatig krukken mee naar school of verbond ze haar hand als teken dat ze ‘gewond’ was en behoefte aan aandacht had.

Toen Eva negen was, sloeg ze twee keer per dag volledig door: ze vernielde het meubilair en de glazen deuren, richtte verwoestingen aan in haar slaapkamer. Ook weigerde ze naar school te gaan. Marni had geen keus en moest haar kind risperidon geven, een antipsychotisch geneesmiddel dat vaak bij schizofrenie wordt voorgeschreven. Eva worstelde door op school. Ze werd wel rustiger, maar door de risperidon vlogen de kilo’s eraan.

Afgelopen juni bezocht Marni een seminar over GcMAF, omdat ze haar schoonmoeder graag wilde overhalen het middel voor haar longkanker te gebruiken. Tijdens zijn lezing legde Ruggiero uit dat veel autistische patiënten problemen met hun immuunsysteem hebben. Toen ging er een lampje bij Marni branden: Eva had als kind continu last van infecties gehad en moest voortdurend antibiotica slikken.

‘Het was voor het eerst dat iemand een verband legde tussen Eva’s autisme en een verzwakt immuunsysteem’, vertelde Marni. Ruggiero maakte een gedetailleerde scan van Eva en ontdekte afwijkingen in zowel haar darmen als haar hersenen. Omdat moeders van kinderen als Eva vaak schildklierknobbeltjes hebben, maakte Ruggiero ook scans bij Marni en trof inderdaad knobbeltjes en een tumor bij haar aan.

Zowel moeder als dochter startte in juni 2014 met GcMAF-injecties, -verstuivers en -zetpillen, en begon met het dieet volgens het Zwitserse Protocol. Een vervolgecho in augustus liet zien dat Marni’s tumor was geslonken. In september was deze vrijwel verdwenen.

En Eva? Haar extra kilo’s raakte ze kwijt, de donkere wallen onder haar ogen verdwenen en in augustus ging ze vrijwillig twee weken op kamp in Engeland, iets wat haar vroeger veel te veel zou hebben overprikkeld. Verder koos ze ervoor om naar een Britse kostschool voor kinderen met dyslexie en ADHD te gaan, waar ze zich inmiddels goed thuis voelt.

‘Voor het eerst gaat ze op een normale manier met mensen om’, vertelde Marni. ‘Ze maakt grapjes, maakt oogcontact en pakt de hand van haar broertje beet. Ook veel andere mensen, die niet weten dat ze wordt behandeld, is het opgevallen.’ Eind september, toen Eva thuis van school was, vertelde ze haar moeder: ‘Ik ben niet meer autistisch. Zo was ik eerst wel, maar nu is het weg.’

In 2013 had het echtpaar er genoeg van en vertrok naar Zwitserland. Daar vonden ze in de ondernemer David Noakes een soort weldoener. Noakes gaf zijn onverdeelde steun aan hun onderzoek en stelde de financiële middelen ter beschikking om hun ontdekkingen om te zetten in eigendomsrechtelijk beschermde producten. Ook financierde hij een kliniek waar ze met hun vondsten allerlei patiënten konden behandelen.

Noakes richtte verder het bedrijf Immuno Biotech in Guernsey op, dat GOleic produceert en ook Bravo Probiotic verkoopt, een superyoghurt die door een ander bedrijf wordt gemaakt. Ook bundelde hij zijn krachten met drie alternatieve klinieken in Zwitserland en Duitsland, die Ruggiero’s ‘Zwitserse Protocol’ (zie kader Het Zwit3 4 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

serse protocol) aanbieden aan patiënten met diverse aandoeningen. Plannen voor meer centra in Amerika, andere Europese landen, Azië en Nieuw-Zeeland zijn in ontwikkeling. Ruggiero schat dat op dit moment zo’n tweehonderd tot driehonderd artsen over de hele wereld zijn protocol gebruiken.

Uit het onderzoek dat tot nu toe is gepubliceerd, blijkt dat de behandeling effect heeft op verschillende solide tumoren en myelomen (kanker van cellen in het beenmerg), zelfs in een gevorderd stadium, en ook op uitgezaaide kanker. Daarnaast zijn de onderzoeksresultaten veelbelovend voor de behandeling van autisme, virusinfecties, de ziekte van Lyme en zelfs myalgische encefalomyelitis/chronisch vermoeidheidssyndroom (ME/CVS). Behalve het gepubliceerde onderzoek zegt Immuno Biotech ook over een lange lijst met persoonlijke succesverhalen te beschikken. Die gaan over allerlei aandoeningen, waaronder colitis en de ziekte van Crohn (ontstekingen van de darm), fibromyalgie (een chronisch pijnsyndroom), levercirrose (littekenvorming in de lever), chronische nierinsufficiëntie (gestoorde nierfunctie), herpesinfecties, ­osteoporose (botontkalking), dementie, de ziekte van Parkinson, multiple sclerose (MS) en auto-immuunziekten zoals reumatoïde artritis.

De zusterwebsite van de Immuno Biotech-site (www.gcmaf.eu) doet enkele opmerkelijke uitspraken, waaronder: ‘In onze drie Europese klinieken laten we tumoren in het terminale stadium IV met gemiddeld 25 procent per week slinken.’ Die bewering wordt bevestigd door Ruggiero, en ook door enkele overtuigende persoonlijke verhalen van terminale kankerpatiënten en autistische patiënten (zie kaders).

Zowel Ruggiero als Noakes ziet het als een missie om deze informatie wereldkundig te maken. Zo brachten ze afgelopen oktober bovenop al hun bestaande onderzoek nog eens drie nieuwe studies naar buiten waarin ze hun bevindingen in het laboratorium en bij patiënten beschrijven – onderzoek dat gepubliceerd werd na presentatie op de negende internationale conferentie over onderzoek tegen kanker in Halkidiki, Griekenland.

Het eerste onderzoek geeft de allereerste aanwijzingen dat hun supermolecuul borstkanker uit de weg kan ruimen door de activiteit van het HER2-gen te onderdrukken – dat net als het borstkankergen BRCA2

een marker is voor deze kanker. Het tweede artikel beschrijft de geslaagde behandeling van multipel myeloom (kanker van antistofproducerende witte bloedcellen), en hoe het supermolecuul macrofagen aanspoort om de groei van kankercellen effectief te remmen.

Het laatste onderzoek laat ten slotte zien hoe het supermolecuul samen met gerichte transcraniële echografie kan worden toegepast om hersenkanker met uitzaaiingen te behandelen. Deze echografiemethode maakt de bloed-hersenbarrière op specifieke plaatsen beter doorlaatbaar, zodat het supermolecuul direct in de tumor kan worden afgeleverd.

Het onderzoek van Ruggiero heeft enorm veel belangstelling voor GcMAF opgeleverd; inmiddels hebben zo’n honderdveertig wetenschappers studies over het molecuul gepubliceerd, van wie een flink aantal verwijst naar Ruggiero’s onderzoek. Het eerste artikel van Ruggiero’s team over GcMAF en oliezuur bij kankerpatiënten – dat in 2014 is verschenen – behoort al tot de 5 procent van artikelen die de meeste aandacht ooit kregen via de onlinemedia. Dat is vergelijkbaar met de belangstelling die een Nobelprijswaardige ontdekking normaal gesproken krijgt.

Behalve Ruggiero hebben ook andere wetenschappers van verschillende academische onderzoekscentra overal ter wereld onderzoek naar GcMAF gedaan, waaronder de Universiteit van Tokushima, de Universiteit van Kentucky, de Universiteit van Zuid-Denemarken en de Universiteit van de staat Arizona. De gepubliceerde resultaten van deze onderzoeksgroepen komen in grote lijnen overeen met Ruggiero’s bevindingen.

Ook zijn er in de 57 artikelen over GcMAF die zijn opgenomen in PubMed, de belangrijkste onlinedatabank voor medisch-wetenschappelijk onderzoek, nauwelijks negatieve resultaten te vinden.

Jeff Bradstreet, arts en docent kinderontwikkeling en neurowetenschappen aan de Zuidwestelijke Universiteit voor Natuurgeneeswijzen in Tempe, Arizona (VS), is gespecialiseerd in de behandeling van kinderen met autisme. Hij heeft een eerste verkennend onderzoek gepubliceerd waarin het enzym nagalase bij ongeveer veertig van zijn autistische patiënten een verhoogde activiteit bleek te hebben. Die activiteit werd lager als deze patiënten regelmatig injecties met GcMAF kregen. ‘Niet-gecontroleerde waarnemingen aan de GcMAF-therapie wijzen op aanzienlijke verbeteringen in taal, sociale aanpassing en verstandelijk functioneren’,

concludeerden Bradstreet en zijn team.

De klinische resultaten bij deze autistische patiënten waren opmerkelijk: in totaal reageerde 85 procent op de behandeling. Bij 23 procent waren de verbeteringen aanzienlijk en bij 18 procent zelfs zeer aanzienlijk (zie kader GcMAF: de oplossing voor autisme?). Dat bevestigt de ervaringen van Ruggiero. Ook Immuno Biotech zegt dat van 3500 autistische kinderen die zij met GcMAF hebben behandeld, er vijfhonderd volledig zijn hersteld.

De beschreven gevallen en de eerste onderzoeksresultaten zijn zonder enige twijfel fascinerend, zeker als je in aanmerking neemt dat de reguliere geneeskunde maar bar weinig succes boekt bij de behandeling van de meeste chronische aandoeningen.

‘En dan heb ik het niet over kwakzalverij of vage, spirituele praktijken’, zegt Ruggiero, ‘maar over hard, reproduceerbaar wetenschappelijk bewijs dat is gepubliceerd in tijdschriften die aan peer review worden onderworpen.’

Maar voordat we besluiten dat GcMAF recht heeft op het predicaat ‘supermiddel’, is het niet onverstandig om ons te realiseren hoe nieuw dit onderzoek is. Het merendeel van de onderzoeken is uitgevoerd bij ­cellijnen en dieren, terwijl de eerste publicaties over mensen nog maar net beginnen te verschijnen.

Verder is Ruggiero’s team in termen van

geloofwaardigheid op één belangrijk punt kwetsbaar: zowel de behandeling als het product zelf is grotendeels in handen van één bedrijf. Ruggiero zegt dat hij en zijn vrouw deze kritiek vóór wilden zijn door alle aandelen in Immuno Biotech af te wijzen en geen betalingen of royalty’s aan te nemen voor de producten die ze hebben bedacht. Maar Ruggiero wordt wel door Immuno Biotech betaald om als deskundige trainingen te geven aan andere artsen over zijn behandelprotocollen.

Een ander belangrijk punt voor mensen die aan een ernstige ziekte lijden, is dat GcMAF geen onschuldig vitaminepilletje is. Op verschillende patiëntenwebsites zijn waarschuwingen te lezen dat patiënten last kregen van lichte bijwerkingen, nadat ze het middel op eigen houtje en in de verkeerde dosering hadden gebruikt. Ruggiero zegt dat bij sommige patiënten, met name autistische patiënten, de symptomen eerst iets kunnen verslechteren, voordat er verbeteringen optreden. Hij verzoekt mensen met een ernstige ziekte dringend om GcMAF alleen te gebruiken op advies en onder begeleiding van een deskundige.

Cruciaal is nu dat andere artsen die net zo gedreven zijn als Ruggiero, de giftige pijlen van de gevestigde medische orde weten te ontwijken en via onafhankelijk onderzoek bevestigen dat dit supermolecuul inderdaad de achilleshiel is van vele ziekten.

Ik en mijn bioom EEN HOT ITEM IN DE MEDISCHE WERELD IS HET ZOGEHETEN MENSELIJKE MICROBIoom: de ongeveer twee kilo wegende massa goede bacteriën die in onze darmen leven. De gezondheid van dit virtuele ‘orgaan’ – het grootste van ons lichaam – is essentieel voor ons immuunsysteem. Ook staat inmiddels vast dat het cruciaal is voor een gezonde ontwikkeling van onze hersenen. Bovendien is ons microbioom, zoals we sinds kort weten, het belangrijkste waarschuwingssysteem dat ons lichaam wijst op de aanwezigheid van kanker.

Het delicate evenwicht in onze darmen wordt echter vaak verstoord door de bijproducten van onze moderne leefstijl, bijvoorbeeld schadelijke omgevingsstoffen als zware metalen, chemicaliën en zelfs receptgeneesmiddelen, in het bijzonder antibiotica.

Hoewel ontslakken kan helpen ons microbioom weer gezond te maken, is de schade bij veel aandoeningen – vooral autisme, kanker, auto-immuunziekten en degeneratieve hersenaandoeningen als alzheimer – vaak te groot om zelf te kunnen herstellen. Wetenschappers zijn nu aan het experimenteren met ‘fecale transplantatie’ – het overplaatsen van micro-organismen vanuit de darmen van gezonde personen – en behalen daarmee grote successen. Maar volgens Ruggiero en Pacini kan ook hun GcMAF-oliezuurmix via de dikke darm worden toegediend en zo ernstige schade aan het microbioom herstellen.

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 3 5

Zingeving

Het Artemis-effect Wat moderne vrouwen van een godin uit de Griekse Oudheid kunnen leren om de wereld te veranderen. DOOR VALERIE ANDREWS

3 6 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

ILLUSTRATIES: JEROEN MURRÉ/ART ASSOCIATES

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 3 7

H

ET IS EEN FRISSE HERFSTOCH-

tend in 1974. De gehoorzaal van het New York Hilton is afgeladen vol en over enkele ogenblikken zal ik een conferentie openen over gelijke rechten voor vrouwen op de werkplek. De tv-ploegen staan al opgesteld.

Ik haal diep adem terwijl ik het podium op loop, in de wetenschap dat we op het punt staan geschiedenis te schrijven.

In de vier daaropvolgende uren stel ik pionierende vrouwen voor die de seksebarrière hebben doorbroken door deel te nemen aan het Amerikaanse ruimteprogramma, Witte Huis-briefings bij te wonen of wereldwijd verslag te doen vanuit brandhaarden en oorlogsgebieden. Aan het eind van de dag zijn de deelnemers in de zaal koortsachtig aan het netwerken, terwijl steeds weer de mantra klinkt die hun activisme nog jaren zal ondersteunen: ‘Samen kunnen we alles bereiken.’

Een generatie later is de beweging breder geworden en lopen de verhalen uiteen. Bij deze derde feministische golf gaat het er niet meer om door het glazen plafond heen te breken, maar om iedereen mee te nemen. De focus ligt niet meer op de overwinningen en successen van de individuele vrouw, maar op wereldwijde organisatie en ontwikkeling.

Deze grassroots-vrouwenbeweging zou je kunnen zien als de menselijke versie van internet – de geruchtenmachine die ervoor zorgt dat dromen en verwachtingen viral gaan. Op dit moment maken honderdduizenden – misschien zelfs meer dan een miljoen – kleine, plaatselijke initiatieven voor en namens vrouwen, het ons mogelijk om lokale economieën te stabiliseren, de armen eten te geven, de verwoestende uitwerking van oorlog en ziekte aan te pakken en de wereld voor iedereen veiliger te maken.

Psychiater en bestsellerauteur Jean Shinoda Bolen noemt dit ‘het Artemis-effect’, naar een godin uit de Griekse Oudheid die sterk verbonden was met haar zusters. Zij was – afgebeeld met haar pijl en boog en doorgaans vergezeld door bosnimfen – beschermster van vrouwen en jonge meisjes.

Als beschermvrouwe van dieren en de wildernis was ze ook de eerste ecoloog.

In Bolens nieuwe boek, Artemis: the indomitable spirit in everywoman, beziet ze Artemis als het prototype voor de nieuwe golf van vrouwelijke activisten. Er zijn al Artemis-heldinnen die bij een breed publiek tot de verbeelding spreken, merkt Bolen op,

3 8 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

verwijzend naar de boogschietende prinses Merida in Brave, Katniss Everdeen in The Hunger Games en de onstuimige Dany in Game of Thrones.

In de echte wereld zijn er rolmodellen als Facebook-topzakenvrouw Sheryl Sandberg – die vrouwen aanspoort om ‘een tandje hoger te schakelen’, hun doelen zorgvuldig te kiezen en erop gefocust te blijven – en nog miljoenen andere vrouwen die opstaan en hun mond opendoen. Zoals het handjevol Iraanse vrouwen die eerder dit jaar werden gearresteerd omdat ze zich zonder hijab in het openbaar vertoonden. Duizenden zusters postten op Facebook foto’s van zichzelf zonder die traditionele hoofddoek, die hen belemmert in hun bewegingsvrijheid en hun identiteit uitwist. ‘Ik verfoei de hijab’, schreef een van hen. ‘Ik voel graag de zon en de wind in mijn haar.’

Het Artemis-effect is ook te zien in de Verenigde Staten. Zie het breed opgezette activisme van Code Pink, een vrouwenvredesorganisatie die overheidsuitgaven wil ombuigen naar scholen, gezondheidszorg en groene banen. Of zie Women in Black, die wakes bij kaarslicht houden als protest tegen de uitwerking van oorlog op vrouwen en meisjes. Of One Billion Rising, dat met de oproep om een eind te maken aan geweld tegen vrouwen, de grootste protestactie ter wereld op één dag hield, in meer dan 190 landen. De naam van deze organisatie verwijst naar de huiveringwekkende cijfers van de Verenigde Naties waaruit blijkt dat wereldwijd een miljard vrouwen – ruwweg één op de drie – tijdens hun leven verkracht of mishandeld worden.

Ook toen Obiageli Ezekwesili, voormalig minister van Onderwijs in Nigeria, de internetcampagne ‘Breng onze meisjes terug’ lanceerde, speelde het Artemis-effect een rol. Eerder dit jaar werd in Nigeria middenin de nacht een groep kostschoolmeisjes tussen de dertien en achttien jaar door gewapende terroristen uit hun slaapzaal ontvoerd. De terroristengroep noemt zich Boko Haram, wat ruwweg ‘westers onderwijs is zondig’ betekent. Bezorgde moeders overal ter wereld verenigden zich op Facebook om hun steun te betuigen aan tienermeisjes van Afrika tot Afghanistan die hun leven wagen om vaardigheden te leren die hen ooit in staat zullen stellen om zowel onafhankelijk te worden als hun eigen gezin te onderhouden.

Waarom verspreiden die campagnes zich

zo snel? ‘Vrouwen hebben een aangeboren empathisch vermogen’, zegt Bolen, ‘Ze zijn snel geraakt door de worstelingen van iemand anders.’ Daar is volgens haar zelfs een biologische verklaring voor. Bij mannen treedt onder stress een vecht-of-vluchtreactie op waarbij adrenaline vrijkomt. Bij vrouwen wordt deze getemperd door het hechtingshormoon oxytocine, dat een verzorg-enverbindreactie opwekt. ‘In een crisissituatie is de eerste impuls van de vrouw om haar verhaal te delen met haar vriendinnen en nuttige informatie uit te wisselen’, voegt Bolen eraan toe. ‘Uit die reactie komt ook het grassroots-netwerken voort.’

Als psychiater is Bolen al jaren bezig om vrouwen in hun kracht te brengen en naar hun verhalen te luisteren. In haar bestseller uit 1984, Godinnen in elke vrouw, verkende ze een breed scala aan vrouwelijke archetypen uit de westerse mythologie en liet ze zien hoe die energieën nog altijd werkzaam zijn in de psyche van de vrouw. In Godinnen in de ouder wordende vrouw spoorde ze vrouwen van boven de vijftig aan om hun wijsheid te gebruiken om iets terug te geven en een mentorrol voor anderen op zich te nemen. Met haar niet naar het Nederlands vertaalde boek The millionth circle uit 2002 bracht ze een basisbeweging op gang door vrouwen op te roepen bij elkaar te komen in gewijde cirkels en doelen te steunen die hen na aan het hart liggen. Nu is ze aan het lobbyen voor een vijfde VN-congres over de Status van de Vrouw, waarvan ze hoopt dat deze eind 2015 op de rol zal staan.

De laatste twintig jaar is het grassrootsactivisme in de vrouwenbeweging in opkomst en inmiddels zijn er meer ngo’s (niet-gouvernementele organisaties) met een vrouw aan het hoofd dan ooit tevoren.

Maar bewegingen vanuit de basis zijn zo’n breed en nieuw verschijnsel dat nog geen enkele organisatie ze heeft gevolgd. Volgens de Huairou Commissie (genoemd naar het plaatsje in de buurt van Beijing waar, parallel aan de laatste VN-Vrouwenconferentie van 1995, het NGO Forum werd gehouden) zijn er ruim 2.200 grassroots-vrouwenorganisaties in Kenia en ruim honderdduizend in India. ‘Wereldwijd zijn er inmiddels wel meer dan een miljoen’, beweert Huairouvoorzitter Jan Peterson. ‘Ambtenaren blijken er geen moeite mee te hebben om zulke organisaties te steunen, omdat ze zich bezighouden met praktische zaken zoals voedsel

verbouwen en huizen bouwen.’

In een tijdperk waarin we zoveel indicatoren kennen voor naderende rampen (oorlogen, aardbevingen), zijn de grassroots-organisaties van vrouwen een ­indicator-ter-plekke voor naderend welzijn.

Ze zijn verantwoordelijk gebleken voor algemene voorspoed, beter voedsel, betere huisvesting, betere gezondheidszorg en beter onderwijs, een verbeterde communicatie tussen mannen en vrouwen, en een stabieler gezinsleven.

‘Dat is zo prachtig aan het Artemis-­ effect’, zegt Bolen. ‘Er is een studie waaruit blijkt dat er geen betere indicator voor het algemeen welzijn van een land is dan een sterke grassroots-vrouwenbeweging. Geen enkele andere factor heeft zo’n groot effect op de algehele kwaliteit van leven.’ De Gender-, Instellingen- en Ontwikkelingsdatabase van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) onderschrijft dit. Daarbij wordt opgemerkt: ‘Hoe groter de macht van vrouwen, hoe groter het economisch succes van een land.’

Zoals Nicholas Kristof en Sheryl WuDunn in hun bestseller Half the sky laten zien, hebben microkredieten voor vrouwen in een arm gebied vaak een uitwaaierend effect: vrouwen betalen trouw hun lening af en storten hun winst terug in de gemeenschap.

Het meest ondraaglijke leed wordt vaak niet alleen veroorzaakt door een laag inkomen, schrijven ze, maar ook door onverstandige uitgaven van echtgenoten en vaders die alcoholverslaafd zijn.

‘Het is niet uitzonderlijk dat een moeder rouwt om een kind dat door het ontbreken van een muskietennet van vijf dollar zojuist aan malaria is gestorven, terwijl de vader in een bar zit waar hij wekelijks vijf dollar uitgeeft’, rapporteren ze. ‘Verscheidene studies wijzen uit dat als vrouwen de gezinsfinanciën op zich nemen, er minder geld wordt uitgegeven aan instant behoeftebevrediging, en meer aan onderwijs en het starten van een eigen bedrijfje.’

Toen ik me verder in die kwestie verdiepte, ontdekte ik dat er vrouwen in India waren die hadden geprotesteerd tegen het beleid van werkgevers die op vrijdagavond de loonzakjes uitdeelden op een steenworp afstand van de plaatselijke bar. Toen dat gebruik eenmaal was veranderd, was het ­alcoholmisbruik van de baan en werd er meer geld opzijgezet voor het gezin.

Misschien is het ontroerendste aan de boodschap van Half the sky wel dat vrouwen niet alleen hun loon, maar ook hun taaiheid, moed en betrokkenheid doorgeven. Uiteindelijk komt het hierop neer: help een vrouw en de hele gemeenschap wordt beter en sterker dan daarvoor.

Dus is elke vrouw een Artemis? ‘Wij hebben allemaal de neiging tot verbinden’, zegt Bolen. ‘Maar de vrouwen die we herkennen als het prototype van Artemis, zijn geneigd om er op grotere schaal vorm aan te even.

Zij hebben de gave om anderen te mobiliseren, en de moed om hun mond open te doen.’

Recentelijk hebben de vrouwenorganisaties nog een paar nieuwe kwesties aan het bePSYCHIATER JEAN SHINODA BOLEN ZIET ARTEMIS ALS HET staande scala toegevoegd: het PROTOTYPE VOOR DE NIEUWE uithuwelijken van kindbruiden, GOLF VAN VROUWELIJKE ACTIVISTEN. mensenhandel, het systematische geweld tegen vrouwen en het verstrekken van broodnodige voorlichting over voorbehoedsmiddelen en reproductieve gezondheid. Dit platform wordt door veel regeringen als controversieel beschouwd, en een aantal vrouwen in het ontwikkelingscircuit vreest verlies van het gewonnen terrein als de organisatoren deze kwesties in 2015 hoog op de agenda plaatsen. Maar Bolen meent dat er plaats is voor iedereen en dat het Artemis-effect wel eens gauw tot een kantelmoment in deze vrouwenkwesties zou kunnen leiden.

‘Op dit moment geven westerse vrouwen – de welvarendste en hoogst opgeleide die de wereld ooit gekend heeft – hun steun aan de vrouwen in ontwikkelingslanden die knokken om zelfs maar te kunnen overleven’, zegt ze. ‘Ook mannen zijn onze gelederen komen versterken, in de hoop zo hun dochters te kunnen stimuleren tot grotere onafhankelijkheid en autonomie. Dat is reden tot groot optimisme.’

Voor dit artikel sprak ik met vrienden en collega’s die gelden als toegewijde vrouwen die de hoofdeigenschappen van de godin Artemis personifiëren. Op de volgende pagina’s leest u hoe zij die vaardigheden gebruiken om hun bijdrage te leveren, met enkele tips voor manieren waarop ook u kunt helpen.

Bij de derde feministische golf gaat het er niet meer om door het glazen plafond heen te breken, maar om iedereen mee te nemen.

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 3 9

1

ARTEMIS WAS EEN BEKWAME VROEDVROUW DIE, SLECHTS ENKELE MINUTEN NA HAAR EIGEN GEBOORTE, HAAR TWEELINGBROER APOLLO OP DE WERELD HIELP. ZIJ WORDT BESCHOUWD ALS PATRONES VAN DE KRAAMVROUWEN. ARTEMISIA, EEN KRUID DAT DE WEEËN VERLICHT, IS NAAR HAAR GENOEMD.

DE ACHTENTWINTIG JAAR OUDE CECILIA

García vervult de Artemis-rol door jonge vrouwen te helpen bij bevallingen met een verhoogd risico, en door de reproductieve gezondheid van vrouwen te bevorderen.

García studeerde nog toen zij en haar vriendinnen Espolea oprichtten, een non-profitorganisatie die tienermoeders in de arme stadswijken van Mexico helpt. ‘Deze jonge vrouwen lopen een groter risico op bloedingen en complicaties, en verergering van andere gezondheidsklachten’, zegt ze. ‘Onder de daklozen is de situatie zelfs nog slechter.’

Het eerste dat García en haar collega’s deden, was met de zwangere tieners praten.

‘Die meisjes krijgen te horen dat ze nog niet oud genoeg zijn om met seksualiteit bezig te zijn, maar informatie over voorbehoedsmiddelen krijgen ze pas nadat ze al zwanger zijn.

Ze kampen met kritiek van de gezondheidszorg. Ze voelen zich bestraft, en zo wordt hun seksualiteit een bron van schaamte.’

In ontwikkelingslanden en ook in achterstandswijken van andere landen moeten tienermeisjes onvoorbereid en met onvoldoende zorg bevallen. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie sterven er dagelijks achthonderd vrouwen in het kraambed; de meesten in ontwikkelingslanden. Bovendien hebben naar schatting 222 miljoen vrouwen over de hele wereld geen toegang tot informatie over gezinsplanning. Worden zwangerschappen uitgesteld of gepland met twee

jaar tussenruimte, dan krijgen meisjes langer onderwijs en een hoger inkomen, en vergaat het hun kinderen ook beter.

García’s ervaring is dat tienermoeders vaak uit een ingewikkelde gezinssituatie komen of uit een huishouden waar geweld aan de orde van de dag is. ‘Ze proberen aan een moeilijke situatie te ontsnappen, maar dat pakt dan niet uit zoals ze hadden gehoopt.

Wij behandelen ze met respect en vertellen ze dat informatie over hun seksuele en reproductieve gezondheid een fundamenteel mensenrecht is.’

Door deze gesprekken kwamen García en haar vriendinnen ertoe het jeugd- en adolescentiemoederschapsproject op te zetten.

‘Ons volgende doel is ze te leren hoe ze voor zichzelf en ook voor hun kinderen kunnen opkomen.’ Hun boodschap aan de jonge vrouwen is: ‘Wees zelf de verandering.’

Activisme kent geen leeftijdseisen, vindt García. ‘Toen ik had gezien waar behoefte aan was bij de mensen in onze stad, dacht ik: waarom zou ik wachten tot ik ben afgestudeerd, terwijl ik nu al iets kan doen?’ meld u als vrijwilliger aan bij een organisatie die t­ienermeisjes voorlicht over seksuele en reproductieve gezondheid. Steun Cordaid Memisa (www.cordaidmemisa.nl), een organisatie die de gezondheid van moeders over de hele ­wereld steunt.

WAT U ZELF KUNT DOEN:

CECILIA GARCÍA HELPT TIENERMOEDERS IN DE ARME STADSWIJKEN VAN MEXICO.

4 0 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

2

IN HET OUDE GRIEKENLAND BOOD ARTEMIS EEN TOEVLUCHTSOORD AAN MEISJES, DIE ZE AAN HET BEGIN VAN HUN PUBERTEIT ONDER HAAR HOEDE NAM. DEZE MEISJES, DIE ‘BERINNETJES’ WERDEN GENOEMD, WAREN VRIJ OM ROND TE ZWERVEN IN DE WOUDEN, ZODAT ZE HUN KRACHTEN KONDEN ONTWIKKELEN TOTDAT HET TIJD WAS OM TE TROUWEN. DE SCOUTINGBEWEGING HEEFT VAN

oudsher ‘nesten’: kleine groepjes meisjes die op verkenning gaan in de natuur, hun dromen en ambities delen en ‘vaardigheidsinsignes’ verdienen die variëren van ehbo tot omgaan met geld. In mijn woonplaats Mill Valley, vlakbij San Francisco, heeft een psycholoog Artemis-cirkels opgezet die naschoolse programma’s en zomerkampen voor avontuurlijke meiden bieden. Inmiddels duiken er over de hele wereld dergelijke groepen op. In Myanmar komen de Kleurrijke Meisjescirkels na schooltijd bij elkaar om zich bezig te houden met zelfvertrouwen, beslissingen nemen, vriendschappen opbouwen, toekomstplannen maken, maar ook met de gevaren van mensenhandel – een toenemende dreiging voor deze leeftijdsgroep.

In Argentinië zorgde een sensationele ontvoering in 2002 ervoor dat mensenhandel onder de aandacht van mensenrechtenwerkers werd gebracht. Een jonge vrouw, Marita Verón, werd door twee mannen ontvoerd uit haar huis in de stad Tucumán en tot prostitutie gedwongen. Toen haar ouders hulp zochten, beweerde de politie geen aangifteformulieren voor vermiste personen te hebben en geen benzine om haar te gaan zoeken. Eigen onderzoek van de familie onthulde dat Marita gevangen werd gehouden in twee plaatselijke bordelen. De ontvoerders werden aangeklaagd en vervolgens vrijgelaten, waarna de drie rechters die hen hadden vrijgesproken, werden vervolgd wegens corruptie.

‘Mensenhandel bleek veel dieper geworteld te zijn dan we ons realiseerden’, zegt Celeste Perosino, lid van het uitsluitend uit vrouwen bestaande forensisch antropologisch onderzoeksteam van Acciones Coordinadas contra la Trata de Personas (ACCT of Gecoördineerde Actie tegen Mensenhandel).

Deze in 2012 opgerichte ngo werkt samen met het openbaar ministerie om ontvoerde meisjes te identificeren, de samenleving voor te lichten en gezinnen te ondersteunen van wie de kinderen zijn gestolen.

Perosino heeft meegewerkt aan de veroordeling van bordeeleigenaren, zoals Antonia Irala, die 27 kinderen heeft ontvoerd,

van wie de meesten meisjes tussen de elf en achttien jaar waren. ‘Het leven is ellendig en meedogenloos voor de gevangen gehouden meisjes’, vertelde ze me. ‘Voorbehoedsmiddelen krijgen ze niet, dus ze lopen een groot risico op herhaalde zwangerschappen, hiv en soa’s. Maar de ergste schade is psychisch.

Hun basisvertrouwen is op jonge leeftijd vernietigd en we kunnen nooit vervangen wat ze hebben gemist – de kans om gewoon op te groeien. Wij willen een begin maken met het terughalen van onze verdwenen meisjes, en manieren vinden om de anderen te beschermen, om het vertrouwen van ons land te herstellen.’

CELESTE PEROSINO WERKT VOOR EEN FORENSISCH OPSPORINGSTEAM IN ARGENTINIË OM SLACHTOFFERS VAN ONTVOERINGEN BIJ TE STAAN.

WAT U KUNT DOEN: begin in uw eigen woon-

plaats of gemeenschap een Artemis-cirkel voor meisjes in de prepuberteit. Meld u aan als vrijwilliger bij de meisjesscouting. Kies één meisje uit uw omgeving en bied aan haar te ondersteunen om haar eigen stem te vinden. Steun initiatieven als Safe World for Girls, opgezet door het Global Fund for Women, een van de voornaamste financiers van Celeste Perosino’s werk.

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 4 1

3

ALS GEOEFEND JAGER IS ARTEMIS ZELFVOORZIENEND EN LEEFT VAN HET LAND.

HOEWEL IN AFRIKA VROUWEN VOOR 80

procent van het voedsel zorgen, lijdt 60 procent van hen honger omdat ze geen eigenaar zijn van de grond die ze bewerken. Grassroots Organizations Operating Together (GROOTS, onderdeel van het Global Fund for Women) en de Landesa Foundation werken samen aan de oplossing van dit probleem, met één vrouw en één dorp tegelijk.

Marcelina Mwamuye woont in Kilifi, een kustdistrict van Kenia waar de mensen vroeger leefden van de oceaan, totdat de wateren overbevist raakten en de streek in armoede werd gedompeld. Met hulp van GROOTS heeft Marcelina geleerd om maïs te planten en vee te houden een belangrijke omslag voor de lokale economie.

Vorig jaar is ze met lokale viskweekexperts aan de slag gegaan om

op haar twintig aren land een vijver te graven. Ze heeft ook geleerd hoe ze langs de rand zakken mest moet plaatsen die genoeg voedingsstoffen leveren om algen te kweken waarmee een school vissen kan worden gevoed.

Mwamuye helpt niet alleen haar eigen familie, maar verandert ook het leven van haar buren. Haar project is een bestaansmiddel voor de gemeenschap geworden en inmiddels leert ze andere vrouwen vis kweken en biologische landbouwmethoden toepassen.

Hulpfondsen zien vrouwen als Mwamuye als een goede investering. Als vrouwen eenmaal over de rechten op hun land beschikken, hebben ze grotere kans op een microkrediet en een veel grotere stem in de besluitvorming binnen het gezin. De familie wordt beter gevoed, de gezondheid verbetert en de kinderen gaan langer naar school.

Activisten als Mwamuye worden ook

Vrouwen in de sport IN DE GRIEKSE MYTHOLOGIE WAS ATALANTA EEN BEROEMDE langeafstandsloopster en de eerste vrouw die ‘een tandje hoger’ schakelde. In haar bestseller Lean in spoort Sheryl Sandberg, operationeel directeur van Facebook, vrouwen aan om meer daadkracht in hun carrière te steken en zelfverzekerd het spel mee te spelen met de mannen. Maar diezelfde boodschap is ook al te vinden in de Metamorfosen van Ovidius, die dateren van het begin van onze jaartelling.

Als pasgeborene werd Atalanta op een berg achtergelaten om te sterven, omdat ze een meisje was. De godin Artemis redde Atalanta door haar een berin te zenden die haar zoogde en grootbracht. Het kind groeide op tot de belichaming van Artemis’ kracht en zelfvertrouwen.

Atalanta was een bedreven jager, een talentvolle atlete en een absolute schoonheid. Ovidius doet verslag van haar vele wapenfeiten. Ze hielp een everzwijn te doden dat het land teisterde en voer later met Jason en de Argonauten mee. Ze hechtte waarde aan haar onafhankelijkheid en toen ze de huwbare leeftijd bereikte, zwoer ze – in de wetenschap dat ze onmogelijk kon verliezen – dat ze alleen met een man zou trouwen die haar

4 2 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

Atalanta, de eerste vrouw die een tandje hoger gaat.

kon verslaan in een wedloop. Een jongeman genaamd Hippomenes werd hopeloos verliefd op haar en vroeg Afrodite om hulp. De godin gaf hem drie gouden appels om op kritieke ogenblikken van de wedstrijd aan Atalanta’s voeten te laten vallen. Atalanta bukte zich om ze op te rapen, niet alleen omdat ze glansden, maar omdat elke appel een aspect van haar vrouwelijkheid eerde en zij klaar was voor een echt partnerschap.

Het is niet verwonderlijk dat Atalanta een rol speelt in de opkomst van de vrouwensport. In de jaren tachtig van de vorige eeuw werd Kathrine Switzer, de eerste vrouw die officieel de Boston Marathon uitliep, door het bedrijfsleven gesponsord om in 27 landen langeafstandsevenementen voor vrouwen te organiseren. Switzer liet de beeltenis van Atalanta in reliëf op de medailles aanbrengen en gaf er een aan elke vrouw die over de finish kwam.

‘In die tijd moesten we ons constant bewijzen, net als Atalanta toen ze het everzwijn doodde en het met hardlopen won van mannen’, zegt Switzer. ‘Wij moesten het Internationaal Olympisch Comité laten zien dat we konden hardlopen zonder onze voortplantingsorganen te beschadigen

gezonder en sterker, en krijgen meer ­vertrouwen in hun eigen capaciteiten. Het Global Fund for Women ziet dat ze minder kans lopen om hiv te krijgen of slachtoffer van huiselijk geweld te worden, en eerder geneigd zijn om behartiger van vrouwenbelangen te worden.

‘Ik ben niet bang om mijn mening te geven’, zegt Mwamuye, gepensioneerd lerares en vrijwillig onderwijsinspecteur in haar district. ‘Ik zal blijven spreken totdat iedereen die iets moet weten, het heeft gehoord.’ Haar boodschap is zelfvoorziening voor vrouwen en die is zich door de hele wereld gaan verspreiden.

DE KENIAANSE MARCELINA MWAMUYE LEERDE HOE ZE MAÏS MOET PLANTEN EN VEE KAN HOUDEN, HAAR PROJECTEN WERDEN EEN BESTAANSMIDDEL VOOR DE GEMEENSCHAP.

WAT U KUNT DOEN: word vrijwilliger bij uw plaatselijke voedselbank. Sluit u aan bij een stadsboerenproject, een sociale moestuin of een buurtkeuken. Steun organisaties zoals Landesa en GROOTS.

en onze vrouwelijkheid aan te tasten. Nu hebben we in de Olympische Spelen de vrouwenmarathon en andere langeafstandswedstrijden, en zijn wij vrouwen eindelijk aangekomen bij dat ‘tandje hoger’-moment waarop we gelijkwaardigheid hebben bereikt en met de volledige steun van onze mannelijke partners lopen. Er bestaat geen twijfel meer over onze KATHRINE capaciteiten.’

SWITZER, DE EERSTE VROUW Volgens Switzer luiden de DIE DE BOSTON vrouwelijke hardlopers nu ook MARATHON UITLIEP. een sociale revolutie in. De laatste jaren is de elite onder de loopsters uit Kenia en Ethiopië haar prijzengeld gaan gebruiken om hiv te bestrijden, scholen te bouwen, vredeswedlopen te organiseren, trainingskampen voor atleten te steunen en bedrijven op te starten die voor werkgelegenheid zorgen in hun dorpen. Ze adopteren ook kinderen met bijzondere medische behoeften of

worden goodwill-ambassadeur bij de VN. Hoe komt het dat hardlopen activisten en mondige vrouwen voortbrengt? Toen Switzer een groep gewone hardloopsters vroeg waarom ze het zo fijn vonden om elke dag te trainen, antwoordden ze: ‘Door hardlopen voel ik me onbevreesd’, ‘Het is mijn geheime wapenrusting’ en ‘Het geeft me een onoverwinnelijk gevoel’. Die reacties gaven Switzer de inspiratie om zich in te zetten voor vrouwen die onder een onderdrukkend regime leven, en om hardlopen als middel in te zetten om hen mondig te maken.

‘Een vrouw in de VS, Frankrijk of Zweden kan gewoon de straat op om te gaan hardlopen, zonder tegenover wie dan ook verantwoording af te leggen’, zegt Switzer. ‘Maar hoe zit dat met vrouwen in Syrië, Afghanistan en Iran? We proberen nu via internet en sociale media die vrouwen betrokken te krijgen en ze te steunen. We willen een veilige omgeving scheppen waarin vrouwen die de vrijheid en vreugde van het bewegen ervaren, hun verhalen kunnen delen.’

Hoe moet dat met praktische kwesties, zoals lopen in shorts en sporthemdjes, wanneer een religieuze traditie dat verbiedt? Nadat ze wedstrijden had georganiseerd in Maleisië, waar een groot deel van de bevolking moslim is, vond Switzer de oplossing voor dat probleem. Ze liet Skirt Sports ‘261 Fearless’ ontwerpen, een hardloopkledinglijn met maillots en lange mouwen. ‘We geven vrouwen de juiste kleding’, legt Switzer uit, ‘zodat ze zich vrijer kunnen bewegen met hun lichaam en in hun cultuur.’ | V.A.

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 4 3

4

VROUWEN VERVULLEN SINDS LANGE

tijd een leidende rol in de milieubeweging. Milieubeschermer Rachel Carson sloeg als eerste alarm over de watervervuiling, primatoloog Jane Goodall liet ons kennismaken met de taal van mensapen, oceanograaf Sylvia Earle catalogiseerde onze onderzeese hulpbronnen ,en Julia Butterfly Hill woonde 738 dagen in een sequoia om houthakkers ervan te weerhouden een oerbos te kappen. Net als Artemis geloven deze vrouwen dat de aarde heilig is.

De indiaanse activiste Eriel Deranger zet die traditie voort met haar verzet tegen het gigantische Alberta Tar Sands-mijnbouwproject in Canada, een commerciële operatie die het land van haar voorouders verwoest. ‘De inheemse volken zijn voor Moeder Aarde de laatste verdedigingslinie’, zegt Deranger, die namens de Athabasca Chipewyan First Nation spreekt. Haar volk klaagt Shell en de Canadese regering aan wegens schending van verdragen, het in gevaar brengen van mensenlevens en de vernietiging van kwetsbare ecosystemen.

Actievoeren zit Deranger in het bloed. Haar ouders waren lid van de American Indian Movement (AIM), die zich in Wounded Knee verzamelde voor de beroemde gewapende bezetting in het Pine Ridge-indianenreservaat. Grootgebracht in een plaats die werd overgenomen door de mijnbouwindustrie, hield Deranger zich als kind al bezig met het

4 4 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

ARTEMIS IS BESCHERMER VAN DE NATUUR EN DE DIEREN. DE BERGEN, BRONNEN EN WOUDEN ZIJN HAAR GEWIJDE PLAATSEN.

maken van protestborden en spandoeken. Betrokken als ze was bij de lokale regelgeving en de bezetting van kantoren van Indian Affairs, kwam ze alles te weten over inheemse wetgeving en de kleine lettertjes van de verdragen tussen de overheid en de oorspronkelijke Amerikanen. Na haar studietijd heeft ze voor het Rainforest Action Network gewerkt, waarna ze bij de milieuorganisatie Sierra Club het heft in handen nam als interimdirecteur van de Prairie-afdeling.

Een paar jaar later zette Deranger haar leven op het spel toen ze met haar man en twee kinderen naar Fort Chipewyan verhuisde, een plaatsje dat 150 kilometer stroomafwaarts ligt van Alberta Tar Sands, het grootste industriële project ter wereld. In een David-tegenGoliathstrijd neemt ze het op tegen Shell en de Canadese regering: ze tekent protest aan tegen de impact van dit project – niet alleen op het land, maar ook op de geloofsovertuigingen en cultuur van de Native Americans. ‘Haar hele leven heeft Eriel tegen de grootste ondernemingen ter wereld gestreden’, zegt Native American-activiste Winona La Duke. ‘Ze is heel slim en ook heel sterk.’

De laatste jaren komt er in de ­Chipewyan-gemeenschap dertig procent meer kanker voor. Deranger gelooft dat dat te maken heeft met de polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) die door de mijnbouw vrijkomen in lucht en water. Shell wijt de toename van kankergevallen aan de lokale ‘levenswijze’. Tijdens de lezingentournee die ze houdt om haar zaak onder de aandacht te brengen, legde Deranger op een zeker moment in tranen uit dat ze gedwongen wordt om te kiezen: blijven wonen in het land van haar voorouders of de gezondheid en veiligheid van haar gezin beschermen.

‘Ons volk en onze Moeder Aarde kunnen zich niet langer veroorloven economische gijzelaars te zijn in de wedloop om onze thuislanden te industrialiseren.

Het wordt tijd dat ons volk opstaat en zijn rol van hoeder en beheerder van het land weer op zich neemt.’

WAT U KUNT DOEN: ontdek meer over de

hulpbronnen en de natuur in uw omgeving, en bedenk wat u kunt doen om ze te beschermen. Word lid van een milieugroep of organisatie voor natuurbehoud.

Kies voor schone energie die de aarde niet uitput. Adopteer en bescherm uw eigen gewijde plek.

ERIEL DERANGER VERZETTE ZICH TEGEN DE START VAN EEN MIJNBOUWPROJECT, DAT HET LAND VAN HAAR INDIAANSE VOOROUDERS ZOU VERWOESTEN.

5

ALS TWEELINGZUS VAN APOLLO HEEFT ARTEMIS EEN GELIJKWAARDIGE RELATIE MET MANNEN – ZE IS IN STAAT MET HEN SAMEN TE WERKEN OM ZAKEN VOOR ELKAAR TE KRIJGEN.

VROUWELIJKE ACTIVISTEN STELLEN ZICH OPEN

voor samenwerking met mannen om steun te werven voor hun doelen en hun winst te consolideren. In Libië houdt Alaa Murabit, oprichter van The Voice of Libyan Women, tegenwoordig seminars voor mannen waarin ze passages uit de Koran citeert waarin geweld tegen vrouwen wordt veroordeeld. De Pakistaanse Humaira Bachal, oprichter van The Dream Foundation Trust, bezoekt dorpsoudsten om ze te vertellen dat hun meisjes veel profijt zullen hebben van onderwijs en de gemeenschap eer zullen brengen.

Toen de Indiase activist Mallika Dutt mannen vroeg haar te helpen om een eind te maken aan het geweld tegen vrouwen, was het resultaat een Bollywood-cd en een nationale mediacampagne die via televisie, massamedia en ‘videobusjes’ 130 miljoen mensen door het hele land bereikte. Het thema geweld tegen vrouwen werd opgepakt door drie populaire tv-soaps.

‘Er kwamen veel mannen naar ons toe die zeiden dat dit de eerste keer was dat zij werden uitgenodigd om aan dit gesprek deel te nemen als onderdeel van de oplossing’, meldt Dutt.

En dan is er de Britse actrice Emma Watson – de ontembare Hermione uit Harry Potter – die onlangs

opzien baarde met haar VN-toespraak. Watson, die sinds kort speciaal ambassadeur bij die organisatie is, sprak zich uit voor gelijke rechten voor vrouwen en lanceerde He for She, waarbij ze mannelijke beroemdheden – van prins Harry tot Matt Damon, – mobiliseerde om economische autonomie voor vrouwen en hun rol in het politieke proces te steunen. Er zijn sterke partnerschappen voor nodig om sociale verandering te brengen, en daarin kan iedereen een rol spelen.

Zoals Hillary Clinton heeft gezegd, om te benadrukken dat dit een universele beweging is en dat iedereen er belang bij heeft: ‘Vrouwenrechten zijn mensenrechten.’ Een aantal van de grootste voorvechters van vrouwenrechten zijn mannen, zoals de ZuidAfrikaanse bisschop Desmond Tutu en de dalai lama, die beiden hebben gezegd dat de vrouwelijke kwaliteiten empathie en mededogen ons aan een betere wereld kunnen helpen. wat u ook wilt bereiken, betrek mannen erbij. Mannen willen maar al te graag helpen met praktische zaken, materialen, donaties en politieke connecties, omdat ze geven om hun vrouwen, zusters en dochters, en om de toekomst.

WAT U KUNT DOEN:

Artemis wordt nooit oud Activisme na je zestigste.

VROUWEN DIE ZICH MET ARTEMIS IDENTIFICEREN, BLIJVEN meestal jong en krachtig, en kennen vaak juist op latere leeftijd hun beste, meest voldoening gevende jaren. Neem nu Olga Murray, een Amerikaanse advocaat die tegen haar zestigste een trektocht door Nepal ging maken. Toen ze in de buurt van een afgelegen bergdorpje kampeerde, raakte ze in de ban van de kinderen die elke avond bij kaarslicht zaten te lezen en niets liever wilden dan naar school gaan. ‘Maar dat voorrecht was in die tijd slechts aan weinigen voorbehouden’, vertelt Murray. ‘Ik wist meteen dat dat mijn missie was: zorgen voor onderwijs.’

Murray richtte de Nepal Youth Foundation op, die in de 24 jaar daarna ruim veertigduizend kinderen naar school heeft kunnen sturen. Ze heeft ook twee kindertehuizen gesticht, een programma ter bestrijding van ondervoeding onder kinderen opgezet en samengewerkt met lokale groepen om een eind te maken aan het gebruik om jonge meisjes als huisslavin te verkopen.

‘We hebben een hele generatie meisjes teruggewonnen. We hebben ze ook geleerd om voor zichzelf op te komen door gebruik te maken van de media en juridische bijstand’, zegt Murray. ‘Inmiddels hebben ze hun eigen ngo bij de Verenigde Naties.’

Wanneer vrouwen Murray vragen wat ze na hun zestigste kunOLGA MURRAY, OPRICHTER nen doen, adviseert VAN DE NEPAL YOUTH FOUNDA TION. ze: ‘Ga niet met pensioen. Zoek een manier om iets terug te geven.’ Zelf is ze op haar vierentachtigste nog volop actief en verdeelt ze haar tijd tussen Californië en Kathmandu. ‘Het leven van een kind veranderen, is de geweldigste kans die je ooit krijgt.’

Veel babyboomvrouwen ontdekken net als Murray dat na je zestigste de ideale periode is om te gaan teruggeven. ‘Deze vrouwen hebben de vrije tijd om zich voor maatschappelijke doelen in te zetten’, zegt auteur Jean Shinoda Bolen. ‘Ze beschermen het milieu, zetten zich in om een eind te maken aan geweld tegen vrouwen en kinderen, en organiseren programma’s die de rechtelozen en de armen ondersteunen. En al doende, blijven ze jong en vitaal.’

In plaats van het gevoel te krijgen dat de wereld krimpt naarmate u ouder wordt, kunt u deel gaan uitmaken van een enorm netwerk van connecties en samenwerkingsverbanden. | V.A.

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 4 5

‘Er waren geeneens wc’s’ Anne Tinker over het succes van de VN-conferenties voor vrouwen.

ANNE TINKER HEEFT VOOR GROTE INTERNATIONALE HULPORGAnisaties gewerkt: Save the Children, de Wereldbank, de UN Foundation en het Amerikaanse Bureau voor Internationale Ontwikkeling. Ze heeft minstens 67 landen bezocht − voor zover ze die nog uit haar hoofd kan opsommen − waarvan de meeste niet bepaald toeristische trekpleisters zijn. Ze is voorzitter van Family Care International en een zeer gewaardeerde deskundige op het terrein van moeder- en kindzorg.

U was een van de afgevaardigden op de eerste Wereldvrouwenconferentie in 1975 en ook op de laatste VN-Conferentie over de Status van Vrouwen in 1995. Kunt u de vergadering van 1995 beschrijven?

‘Omdat ik campagneleider was voor een belangrijk initiatief over vrouwengezondheid, stond ik met één been in de VN-hoofdconferentie in Beijing en met het andere in een afzonderlijk ngo-forum over vrouwen, dat in een achterafdorpje op een uur rijden werd gehouden. De afgevaardigden werden met bussen af- en aangereden, en de accommodatie was belabberd: geen wc’s, alleen gaten in de grond en om daar te komen, moesten we door de modder en de bouwmaterialen baggeren, onder lekkende dekzeilen door. De Chinezen waren duidelijk niet op ons voorbereid! Maar ondertussen sloegen we op die conferentie wel enorm aan het netwerken. Hillary Clinton sprak er en de Wereldbank kwam met een rapport over geweld tegen vrouwen waar de mensen zich om verdrongen. Dat die kwestie in ontwikkelingslanden speelde, had tot dat moment geen aandacht gekregen.

Dit was een heel belangrijke conferentie; voor ons een kans om andere vrouwen te ontmoeten, om van elkaar te leren en veranderingsstrategieën te plannen. Nu moeten we weer een conferentie krijgen, zodat de voorvechtsters van de volgende generatie hun eigen bondgenootschappen kunnen smeden − vooral vrouwen in ontwikkelingslanden.’

Welke vorderingen heeft u sindsdien gezien?

‘Er zitten nu meer vrouwen in ngo’s en leiderschapsposities dan ooit tevoren. Iedereen is het er eindelijk over eens dat onderwijs voor vrouwen en meisjes de belangrijkste ontwikkelingskwestie is. We maken ook flinke stappen met gezondheidszorg voor vrouwen. Toch zijn onze politieke en economische kansen nog beperkt. Op dat vlak moeten we nog het meeste werk verzetten.’

Waarom denkt u dat vrouwenkwesties nu zo sterk naar voren komen?

‘In de wereld van vandaag worden we steeds meer afhankelijk van eigenschappen die we van oudsher als vrouwelijk beschouwen, zoals communicatie en samenwerking, netwerken, multitasken, relatievorming en empathie. We leven niet meer in een tijdperk waarin overleven is gebaseerd op fysiek overwicht, kracht en dominantie.’

Wat zijn belangrijke dingen die u heeft geleerd als voorvechtster van vrouwenbelangen?

‘Je krijgt meer resultaat wanneer je je uitspreekt vóór iets in plaats van tegen iets. Vrouwen in ontwikkelde landen denken niet na over sterven

4 6 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

ANNE TINKER

in het kraambed – zij bevallen veilig en in het ziekenhuis. Maar in ontwikkelingslanden, in Afrika en Azië, komen complicaties en sterfgevallen in verband met zwangerschap en bevalling maar al te vaak voor. Dus hoe breng je die boodschap over?

Dat was een uitdaging waar we voor stonden bij Save the Children, toen we maternale gezondheid onder de aandacht probeerden te brengen. Elk jaar sterven er driehonderdduizend vrouwen onnodig in het kraambed, maar daarnaast sterven er ook nog drie miljoen pasgeborenen. De oorzaak is eenvoudig: al die kinderen lopen risico wanneer de moeder het niet haalt. Wat je krijgt als je die cijfers bij elkaar optelt, is verbijsterend.

Uiteindelijk besloten we te benadrukken hoe belangrijk het is dat het moederschap veilig wordt voor iedereen. Mensen zien dolgraag gezonde baby’s – daar kan iedereen zich mee identificeren – dus hebben we ons gericht op programma’s voor meer blije, gezonde zuigelingen. Voor een succesvolle campagne moet je de nadruk leggen op het positieve.’

Wat zijn de sleutels om effectief te zijn als behartiger van vrouwenbelangen?

‘Hier heb ik een korte checklist: Besluit waar je hart ligt en schenk dan als vrijwilliger je tijd en geld aan organisaties die naar jouw soort doelen toewerken.

Steek voorbereiding in de feiten. Doe je research en stel daar een boeiend verhaal uit samen dat de media oppakken en dat mensen meteen aanspreekt.

Bouw een relatie op met anderen die jouw waarden en overtuigingen delen. Zoek punten van overeenkomst met zoveel mogelijk groepen. Als je merkt dat de meningen enigszins uiteenlopen, probeer daar dan omheen te werken.

Benader invloedrijke mensen – schrijf brieven, dien petities in bij overheden en VN-bureaus, en speur naar bedrijven met dezelfde waarden. Zoek binnen die organisaties mensen die je doel welgezind zijn en betrek ze bij een gemeenschappelijk initiatief.

Bedenk dat het niet altijd om fondsen werven gaat – soms is het zaak om de weg te wijzen naar compassie. Toen Save the Children bekendheid wilde geven aan het belang van goede zuigelingenzorg, lanceerden ze een campagne waarin vrouwen werd gevraagd om mutsjes voor baby’s te breien. In de eerste fase van die campagne stuurde de organisatie honderdduizend mutsjes die waren gebreid door vrouwen van alle leeftijden – van oma’s tot tieners – naar kinderen in Bangladesh en Ethiopië. Vrouwen en meisjes die het zich niet konden permitteren om geld te geven, stuurden brieven om te vertellen hoe geweldig ze het vonden iets te kunnen bijdragen.’ | V.A.

6

ALS GODIN VAN DE MAAN REGEERT ARTEMIS HET DOMEIN VAN STILTE EN REFLECTIE.

HET ORGANISEREN VAN EEN GRASS-

roots-beweging is waarschijnlijk een van de meest veeleisende klussen ter wereld, en zonder adempauze kan dat al gauw tot een burn-out leiden. Daarom zorgen door Artemis geïnspireerde activisten ervoor dat ze hun werk afwisselen met vrije tijd om zich op te laden.

De in Australië geboren Jane Sloane is vicevoorzitter van het Global Fund for Women, dat twee van de activisten in dit artikel heeft gefinancierd. Het GFW heeft ruim 4.500 vrouwengroepen gesteund en gefinancierd via een netwerk van zo’n 1.500 adviseurs die in het veld de vinger aan de pols houden.

Toen ik Sloane ontmoette, was ze net terug van een conferentie over klimaatverandering in Indonesië en van overleg met de Deense regering over vrouwenprojecten in Afrika. Ze nodigde me uit om haar nieuwe stulpje te komen bekijken, een woonboot in Sausalito die uitkijkt over de baai, zodat ze naar haar werk in het centrum van San Francisco alleen maar de veerboot hoeft te pakken. Ter compensatie van het constante gereis, leidt Sloane thuis een rustig leven, zoveel mogelijk in de buurt van water. ‘Ik hou van dat zachte wiegen dat je voelt als je op een woonboot woont’, zegt ze. ‘Water bemoedert je en geeft je de extra kracht en

steun om andere mensen te bemoederen.’

Ze kan elke activist aanbevelen om regelmatig op retraite te gaan omdat dat, zoals ze opmerkt, tijd biedt voor de bezinning die ‘ons helpt in contact te blijven met ons ware doel’. Nadat ze zich had ingezet voor mensenrechten in Australië, Azië en de Pacific, voor de internationale jeugdbeweging, duurzaamheid en het hongerprobleem, kwam Sloane aan op een kantelpunt in haar leven. Ze begon zich af te vragen: ‘Waar blijven de vrouwen in al die inspanningen?

Hoe kan ik helpen het kader te veranderen?’

Die nieuwe koers impliceerde waarschijnlijk een verhuizing, een leercurve en misschien zelfs minder salaris. Het zou een gok zijn die flexibiliteit en moed vereiste.

Een van de dingen die Sloane tijdens die periode deed, was een yogaretraite in het Sanctuary-centrum, in het noordelijke regenwoud van het Australische Queensland.

‘Soms heb je een periode waarin je je moet bezinnen en opnieuw moet focussen’, zegt ze. ‘Dat hoort bij het pad van elke activist. Mijn tijd in Sanctuary heeft me weer in contact gebracht met alles wat ongetemd en onbevreesd is in mezelf. Toen wist ik welke weg ik moest inslaan.’

Sloane is inmiddels een van de meest gerespecteerde voorvechters van vrouwenrechten. Door de jaren heen is ze ook vaak

bij Aboriginal-vrouwen op bezoek geweest en is ze heel wat te weten gekomen over hun Dreaming-verhalen. ‘Er is een groep sterren die in de Aboriginal-cultuur bekendstaat als “Zeven Zusters aan het Dromen”.

Soms stel ik me die sterren voor als vrolijke, stoere, fantastische vrouwen die méér dan de hemel bestormen’, vertrouwt Sloane me toe. In dromen en in de prachtige nachtwereld van onze verbeelding kunnen we vaak onze volgende opdracht ontdekken; de inspiratie die we nodig hebben om de wereld weer aan te kunnen.

WAT U KUNT DOEN: voor welke zaak u zich

ook inzet, vergeet niet tijd vrij te maken om op te laden. Een yoga- of meditatieretraite of elke dag de tijd nemen voor een dagboek, al is het maar een paar minuten, kan helpen om de eisen van activisme te compenseren en verankerd te blijven in uw innerlijke leven. Vergeet niet dat luisteren naar de impulsen vanuit het hart even belangrijk is als netwerken en organiseren.

Een cursus met Jean Shinoda Bolen

In de geest van Artemis Onlinecursus Data: zaterdag 28 maart, 4 & 11 april 2015

Taal: Engels Tijd: 17.30 uur - 19.00 uur Meer informatie: www.theoptimist.nl/ evenementen

Vandaag de dag maken honderdduizenden initiatieven van vrouwen het verschil. Ze helpen lokale economieën te stabiliseren, voeden de armen, en maken de wereld veiliger. Psychiater Jean Shinoda Bolen legt uit waarom en hoe deze beweging tot stand is gekomen, in haar onlangs verschenen boek Artemis: The Indomitable Spirit in Everywoman. Bolen is bekend van haar boeken waarin ze haar feministische inzichten combineert met de Jungiaanse archetypische psychologie. In deze cursus van drie delen motiveert ze vrouwen op zoek te gaan naar hun kracht, en die in te zetten voor positieve verandering.

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 4 7

Foto: D Intl / Savama DCI / Gamma

We komen ook op plekken zonder postcode.

In Mali bijvoorbeeld, met het Prins Claus Fonds.

400.000 Historische manuscripten zijn in het geheim geëvacueerd om te voorkomen dat ze verloren zouden gaan door toedoen van extremisten. Mede dankzij het Prins Claus Fonds is dit cultureel erfgoed gered. De reddingsactie werd mede mogelijk gemaakt door de financiële steun van de Nationale Postcode Loterij. Deelnemers van de Postcode Loterij; bedankt. U maakt de steun aan het Prins Claus Fonds en 89 andere organisaties mogelijk.

Dankzij de deelnemers groeide een Nederlands loterijeninitiatief uit tot de op één na grootste private donor in de wereld. In totaal schonken de Postcode Loterijen al meer dan 6 miljard euro aan goede doelen. Het Prins Claus Fonds heeft sinds 2001 een bijdrage ontvangen van € 9,4 miljoen. Met elkaar kunnen we het verschil maken en dat willen we de komende jaren blijven doen.

Voor een betere, duurzame en rechtvaardige wereld: postcodeloterij.nl

Dankzij u.

Column

Lisette Thooft Journalist, spreker, mythosoof, coach en auteur van onder andere De vrouw die ik was. www.lisettethooft.nl

Hoe zot was Tolkien?

FOTO: TESSA POSTHUMA DE BOER

ER BLIJKT EEN TOLKIEN-RELIGIE TE BESTAAN.

­ onderden, zo niet duizenden mensen geloven dat The H lord of the rings en de andere werken van Tolkien gebaseerd zijn op ware gebeurtenissen. Of ten minste dat de bovennatuurlijke wezens in die boeken echt bestaan en dat je met bepaalde rituelen contact met hen kunt maken. Of in elk geval dat je er inspiratie uit kunt putten.

Markus Davidsen promoveerde onlangs aan de Universiteit van Leiden op een onderzoek naar deze religie, genaamd The spiritual Tolkien milieu, a study of fiction-based religion. Er zijn veel gemeenschappen van Tolkien-gelovigen, veelal communicerend op internet, met verschillende gradaties van geloof. De grootste is de Tribunal of the Sidhe, aan de westkust van Amerika: zij geloven dat ze wisselkinderen zijn, changelings: elfen die in een menselijk lichaam terechtgekomen zijn en daarbij veel van hun magische gaven verloren.

‘Deze soort religie is niet zotter dan andere religies; daaraan zijn we alleen meer gewend’, zegt Davidsen in Mare, het universitair weekblad in Leiden. ‘Het boeddhisme stelt dat sommige mensen een boeddhanatuur hebben, wat niet echt iets anders is dan het tolkieneske

Als je je identificeert met een hobbit of een elf, word je vanzelf een beetje een beter mens.

idee dat je een elfennatuur hebt.’

Ahum. Ik ben geen boeddhist, maar ik weet vrij zeker dat het boeddhisme stelt dat álle voelende wezens de boeddhanatuur hebben, niet alleen ménsen, laat staan alleen sómmige mensen. Dat is wel even een verschil.

Wel is duidelijk dat de Tolkien-gelovigen op dezelfde manier in Tolkiens boeken geloven als bijvoorbeeld christenen in de Bijbel: fundi’s nemen de verhalen voor letterlijke waarheid; vrijere geesten vatten ze symbolisch of metaforisch op.

En, heeft de wereld nog iets aan die Tolkien-gelovers? Werken ze aan zichzelf of aan een betere wereld, zoals de meeste andere religieus g­ eoriënteerden?

Volgens Davidsen niet: hij heeft geen moraal of ethiek gevonden, zegt hij op de website van Scientias.nl. ­Waarschijnlijk vergist hij zich ook hier. Idealisme en zelfverloochening zijn in de Tolkien-verhalen verweven: Frodo werpt immers aan het eind de Ring in de brandende afgrond van de Doemberg, een prachtig symbool voor het overstijgen van het ego. Je hoeft de symboliek niet bewust te begrijpen om erdoor beïnvloed te worden: als je je identificeert met een hobbit of een elf, word je vanzelf een beetje een beter mens. Denk ik.

Een fan postte op Scientias.nl een citaat uit Tolkiens brieven waarin deze nog een thema toelichtte: hoe belangrijk het is dat gewone mensen zonder aanzien, edele en heldhaftige dingen doen, en dat edele en heldhaftige mensen gewoon horen te blijven.

Zo zot nog niet, dat tolkienisme.

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 4 9

Duurzaamheid & Innovatie

5 0 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

‘Bewustzijn is de voorbode van verandering’ De eigenaar van radiostation SubLime FM is de laatste tijd wel zeer wereldverbeterend bezig. Wat drijft Erik Hallers richting het goede doel? DOOR GIJS DE SWARTE

O

P ZIJN VERZOEK LOPEN WE

naar een zwart kunstwerk in de tuin van Landgoed Rhederoord, het hotel annex conferentieoord nabij Arnhem dat hij begin deze eeuw heeft gekocht. Het is, denkt Erik Hallers, een goede plek om zijn ondernemerschap en drijfveren beter te leren kennen. In de zwarte monoliet is een ruimte uitgespaard waaruit water omhoog komt. In de rand staat gegraveerd: ‘Feel the light. Touch the water.

See the light. Drink the water.’

‘Dit water is 4700 jaar oud’, vertelt Hallers. Er waren oude tekeningen gevonden waarop stond dat er ooit een bron was geweest. Zo ontstond het idee om uit te zoeken

FOTO: PIETER DE SWART

of het water er nog was. ‘Ik zei meteen: ja, gaan we doen. Een bron, dat is een soort jongensdroom, toch?’

Hallers nodigde wat vrienden uit en een sjamaan. Ze gingen in een kring om de plek staan en vroegen gezamenlijk aan de natuur of ze het water mochten ontvangen. Dat mocht kennelijk, want een stapel vergunningen en veel geld aan onder meer boorkosten verder, bleek er op 147 meter diepte inderdaad water te zijn. Drinkbaar, bovendien.

‘Mensen komen nu van heinde en verre om het te proeven, en met een goede reden’, zegt Hallers glunderend. Op Rhederoord worden, ook vanwege de bron, tientallen huwelijksfeesten per jaar gevierd. We zijn bezig met WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 5 1

ERIK HALLERS KOCHT ZO’N VIJFTIEN JAAR GELEDEN DIT LANDGOED BIJ ARNHEM. HIJ ONTDEKTE ER IN DE TUIN EEN EEUWENOUDE WATERBRON, EN KOESTERT DIE ALS PLEK OM ZIJN DRIJFVEREN TE LEREN KENNEN.

5 2 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

pen uit het gebied. Hallers zag dat ‘als een uitnodiging om bij te dragen aan de bescherming van het regenwoud en dankbaarheid aan de natuur’. Regelmatig werden op deze etage zogeheten ‘panoramasessies’ gehouden. Dan kregen relaties en medewerkers uitleg over onderwerpen als duurzaamheid, energie en de menselijke factor in het bedrijfsleven. Het doel: bewustzijn creëren.

Want, zegt Hallers: ‘Bewustzijn is de voorbode van verandering.’

En dat is ook wat hij wil doen met ­S ubLime FM, het radiostation met ­jazzmuziek. In samenwerking met The Optimist wil hij dagelijks positief nieuws verspreiden (zie kader). Hallers heeft grote plannen met ­SubLime FM. Hij zit middenin een verhuizing naar de Utrechtse Jaarbeurs, waar hij gaat samenwerken met het inpandige restaurant Zeyn om er een inspirerende ontmoetingsplek van te maken, waar in programma’s en presentaties zowel ruimte is voor muziek als voor zijn optimistische en pragmatische kijk op de wereld.

Bij Hallers draait het dan ook niet alleen om de centen. Hij wil bijdragen aan een cultuuromslag. Want gaandeweg is Hallers geïnteresseerd geraakt in andere zaken dan IT, organisatieadvies, marktonderzoek of marketingcommunicatie. De principes van verantwoord ondernemen – people, planet,

profit – vindt hij belangrijk. In de kantines van zijn bedrijven wordt, waar mogelijk, geluncht met biologische voeding. Dat kost hem duizenden euro’s extra per jaar, zegt hij, maar dat is het hem waard.

Bij Antropia, het congrescentrum in Driebergen waarvan hij in 2013 mede-eigenaar werd, werkt een groot aantal mensen met een lichamelijke of verstandelijke handicap.

Hallers is ook samen met de ontwikkelingsorganisatie Cordaid financier geworden van Oregional, een boerencoöperatie bij Nijmegen die de distributielijnen zo kort mogelijk wil houden via eigen winkels waarvan de consumenten lid zijn. Daarmee blijven de kosten en prijzen laag, komt goed voedsel bij burgers die het kunnen gebruiken, en blijven de aangesloten boerderijen rendabel.

H

ALLERS HEEFT EEN ECLECTISCHE

verzameling bedrijven en activiteiten. Wat drijft deze man toch? We wandelen over de landerijen van Rhederoord. ‘Ik kan bijzonder moeilijk doen, hoor’, zegt hij op een goed moment. ‘Ik kan echt behoorlijk zeiken als ik denk dat dat moet.

Dan kom ik ergens binnen en zeg ik: “Die prullenbakken zitten vol, doe daar eens wat aan.” Dan hoor ik ze denken: “Heeft die man niets beters te doen?”’

De aanleiding tot die zelfreflectie zijn de

FOTO: DARIO ENDARA

bottelen.’ Een nieuw aangelegde vuurplaats wordt intussen gebruikt voor inspiratiesessies voor organisaties. De impact van natuur, vuur en ritueel op een groep is groot, meent hij. ‘Dat zijn we allemaal vergeten, maar je kunt het beschouwen als een katalysator voor interactie en verbinding.’

En wéér lijkt daarmee een project van Erik Hallers te slagen. Niet alleen ­financieel, want Hallers – wiens vermogen wordt geschat op veertig miljoen euro – denkt verder. Vanwege het mondiale zoetwatertekort kijkt hij of hij de kennis ter beschikking kan stellen. Bijna verontschuldigend: ‘Dat het zo zou lopen, had niemand kunnen voorspellen.

Maar ik geloofde meteen dat het wat kon worden.’

Daar heeft Hallers wel ervaring mee. Hij was in 1997 medeoprichter van de zakelijke dienstverlener Conclusion, die uitgroeide tot een van de meest veelzijdige en succesvolste zakelijke dienstverleners in Nederland, met zo’n 1500 mensen in dienst en een jaaromzet van boven de 160 miljoen euro. Hallers heeft er een jaar geleden afscheid genomen.

Hoe hij het kantoor van Conclusion vormgaf, is tekenend. Het restaurant in een hoge kantoortoren was ingericht als een museum over de Amazone. Aan de muren waren afbeeldingen van de regenwouden te zien, met overal kunst- en gebruiksvoorwer-

twee vergaderingen die hij heeft voorgezeten in aanwezigheid van uw verslaggever.

De eerste vond plaats in het hoofdkantoor van Conclusion. Hallers was net met een aantal van zijn directeuren een paar dagen naar het platteland geweest. Daar hadden ze eerst een dag op water en brood geleefd, en daarna gedineerd op sterrenniveau. Het doel? ‘Bewustwording’, antwoordt Hallers, als vanzelfsprekend. Tijdens de bijeenkomst vertelden managers hoe ze het hadden ervaren. Hallers zat er glimlachend bij. Hij luisterde. Soms zei hij iets over de bevindingen.

Die vond hij ‘interessant’, ‘goed gezien’ en bij herhaling ‘top’.

Het is een aantal weken later. De vergadering zojuist met de directie van Antropia verliep al even informeel. Antropia heeft het EKO-keurmerk Horeca binnengehaald, meldde de directie. En de nieuwe meubels, die Jean Marc des Bouvrie van oude pallets heeft gemaakt, zijn gearriveerd. Hoeveel die meubels eigenlijk hadden gekost, wilde Hallers weten. Vijftigduizend euro? ‘Mooi’, zei hij, en ‘prima’ en ‘hartstikke goed’.

Met zijn eigen anekdote over hoe moeilijk hij kan zijn, probeert Hallers het beeld van een ver verwijderde bestuurder bij te schaven. Dat lukt maar half, want hij zegt ook: ‘Ik heb een enorme allergie voor micromanagement.’ Hij begint over maandrapportages. Dat vindt hij niks. ‘De baas moet dan vragen waarom iemand zijn target niet heeft gehaald en zeggen dat hij of zij volgende maand dit en dat moet doen.’ Hij begint er vies bij te kijken. ‘Ik vind dat onzin. Achteruitkijkspiegelgedoe. Neem de mensen van Antropia: zíj hebben verstand van congrescentra, ík niet. Waarom zou ik ze dan voor de voeten lopen?’

Voor de avonduren staat een spreekbeurt op een ‘spirituele avond’ in Amsterdam op het programma. De locatie is een kerk aan de Haarlemmerdijk. Er wordt gezongen over liefde. Aan een volle zaal vertelt ‘lifecoach’ Patty Harpenau een geestig verhaal over opvoeding. Dan is Hallers aan de beurt. Hij legt uit hoezeer ‘enthousiasme’ voor hem de grondslag is. ‘Het woord “theos”, dat “God” betekent, zit daarin’, besluit hij. ‘Enthousiasme kun je niet liegen. Alles begint en staat of valt met enthousiasme. Als de mensen met wie ik moet samenwerken ook enthousiast zijn, dan zijn we meestal wel in zee.’

Meestal wel. Ja, want Hallers is en blijft ­zakenman.

Een en ander moet worden doorgerekend.

En dan is er nog die andere pijler: ‘borging’,

een typisch ‘Hallers-begrip’, meent Roland van der Poel, oud-CEO van Conclusion en een van Hallers’ beste vrienden. ‘Alles wat ik doe, moet geborgd, ingebed zijn’, legt Hallers uit. Dat gold ook voor die waterbron. Het enthousiasme was er. Dan volgt de vraag of het betaalbaar is, of het niet te risicovol is. En dan: ‘Past het ook binnen ons verhaal? Was er een bron tien kilometer verderop geweest, op maar tien meter diepte, dan had ik toch “nee” gezegd.’

Van der Poel somt de factoren op die hij bepalend vindt voor Hallers’ succes: ‘Durf, nuchter rekenwerk, en wat ik maar een extreem hoge zakelijke intuïtie zal noemen.’

Maar daar zit nóg een dimensie bij, enige tijd later geïllustreerd op Rhederoord. Buurtbewoners hebben de mogelijkheid gekregen om op het landgoed hun eigen biologische moestuin op te zetten. Ter ere van de eerste oogst is er een barbecue georganiseerd. Lange, rijk opgetaste tafels. Vrolijke buurtbewoners. SubLime FM klinkt zachtjes uit de speakers. Hallers heeft een welkomstwoord uitgesproken, waarin hij zichzelf op de hak nam: ‘Wat weet ik nou van moestuinen?’

Dan wordt de wijn ingeschonken. Hij vertelt opeens openhartig over een recente ontmoeting met een spirituele leraar. Ze heeft hem voorspeld dat de w ­ ereldverbeterende verlichte weg waarop hij zit alleen maar ­belangrijker voor hem zal worden, onderweg naar waar we allemaal naar streven.

Hallers gelooft daarin, maar kan er ook om lachen.

Terwijl we praten, zegt een van de aanwezige buurtbewoners iets over de lokale bierbrouwerij waar ze werkt. Hallers, middenin zijn verhaal, draait zich abrupt om, luistert even en interrumpeert. ‘Hoeveel hectoliter doet u per jaar?’ En dan zie je het opeens voor je, in de schappen van de supermarkt: Rhederoord Bier, gebrouwen met 4700 jaar oud bronwater.

Even later begint hij aan zijn uitleg. ‘Je hebt gestudeerd, je wilt het maken en als je ouder wordt, worden andere ­waarden belangrijk. Dat is het proces dat ik nu doormaak. Bewustwording, ja, dat is het.

Maar dat zakeninstinct... Je raakt het nooit ­helemaal kwijt.’

Hij pauzeert even. ‘Of misschien uiteindelijk wel. Misschien leidt de weg wel daarnaartoe. Dat zou ik ook oké vinden.’

GIJS DE SWARTE,

auteur van Dan maak je maar zen, wordt zelfs in de file optimistisch als hij luistert naar SubLime FM.

‘We geloven in optimisme en vooruitgang’ Toen Erik Hallers het radiostation SubLime FM overnam, wilde hij in de nieuwsuitzendingen meer ruimte voor positieve, inspirerende berichten. Nu werkt SubLime FM samen met The Optimist aan The Optimist Daily, om elke dag optimistisch nieuws te brengen.

Wat is er eigenlijk mis met de huidige nieuwsvoorziening?

Erik Hallers: ‘Wat we lezen in de krant en zien op de televisie is maar een heel klein deel van de werkelijkheid. Er is veel te veel nadruk op moorden, rampen en oplichterij. Die negatieve tendens is heel eenzijdig. Zodra er iets positiefs te melden is, wordt het nieuws gekenmerkt door een soort lichtvoetigheid, alsof het niet relevant is. Er is een niet te onderschatten onderstroom aan mensen die zich misschien niet zo letterlijk hierover uitspreken, maar die het zich wel realiseren.’

Welke verandering brengt het als we meer optimistisch nieuws horen?

‘Dat sijpelt door naar de samenleving. Er komt meer relativering. We zien de betrekkelijkheid van geld en succes. We realiseren ons dat andere dingen belangrijk zijn. Weet je, als je ieder uur hoort op hoeveel punten de AEX staat, is het net alsof dit een hele hoge relevantie heeft voor ons dagelijkse leven. Alsof dat de norm is. Zulk nieuws creëert een verkeerd beeld van wat eigenlijk belangrijk is. Het creëert een maatschappelijke overwaardering van geld en succes. Dat moet anders.’

Waarom neigen mensen tóch naar dat negatieve nieuws?

‘Dat negatieve nieuws is spectaculair. Het is boeiend om te lezen over iemand die hoog van de toren blies en naar beneden is gevallen. Veel nieuws is leedvermaak. We lezen ellendig nieuws, om vervolgens de gordijnen dicht te trekken en ons te beseffen dat wij het toch best goed hebben.

Dat zie ik als bewustzijnsverlaging. Ik wil daar een antwoord op bieden.’

En nu is er een samenwerking tussen SubLime FM en The Optimist.

‘Ik ben zelden een samenwerking met een partij begonnen die zo snel gerealiseerd werd. Onze doelstellingen komen sterk overeen. We geloven in optimisme en vooruitgang. Er is een blad, een dagelijkse web app, een radiostation: dit is een heel kansrijke exercitie.’ | MARCO VISSCHER

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 5 3

Duurzaamheid & Innovatie ‘NIETS IS BELANGRIJKER VOOR ME DAN DEZE OMSCHAKELING NAAR DE CIRCULAIRE ECONOMIE’, ZEGT DE BRITSE ZEILLEGENDE ELLEN MACARTHUR.

‘Mijn boot was mijn wereld’ De Britse Ellen MacArthur leerde tijdens haar zeiltochten over zaken als bezit en grondstoffen.

Daarom zet ze zich tegenwoordig in voor de circulaire economie. DOOR ELLEKE BAL

J

E KUNT VAN ELLEN MACARTHUR HEEL

wat zeggen, maar niet dat ze de wereld niet zou hebben gezien. Ze had er 71 dagen en 15 uur voor nodig om die helemaal rond te zeilen. Daarmee werd ze de snelste mens die ooit op eigen kracht een reis om de wereld maakte. Het maakte haar tot een legende in de zeilwereld.

Nadat ze in 2005 een nieuw wereldrecord vestigde, nam ze afscheid als zeilprof om aan een ander avontuur te beginnen. In 2010 richtte ze de Ellen MacArthur Foundation op. Daarmee zet ze zich in voor de overgang naar een circulaire economie, een kringloop waarin materialen eindeloos in omloop blijven en er geen afval meer bestaat.

Onlangs was MacArthur in Nederland, om op te treden als juryvoorzitter van de Postcode Lottery Green Challenge, een wedstrijd voor groene ondernemers. The Optimist was erbij en sprak met haar.

Wat zijn volgens u de belangrijkste kwaliteiten die een ondernemer moet hebben?

‘In de eerste plaats zie ik graag passie – dat vooral. En vervolgens creativiteit. Maar ik kijk ook of iemand bereid is de status-quo te doorbreken. Verder wil ik weten wat een ondernemer eerder heeft gedaan. Want waar 5 4 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

je vandaan komt, is een goede indicatie voor wat je nog zult gaan doen. Het laat zien wie je bent als individu.’

Zoals uw eigen zeiltocht rond de wereld?

‘Zeker. De bron van mijn motivatie om me in te zetten voor de circulaire economie lag in mijn boot. Toen ik destijds mijn race om de wereld zeilde, nam ik een minimum aan spullen mee om zo licht en snel mogelijk te zijn. Op zee kan goed materiaalbeheer het verschil uitmaken t­ussen leven en dood.

Mijn boot was mijn wereld; ik was me constant bewust van de beperkte hoeveelheid spullen die ik tot mijn beschikking had en terug aan wal realiseerde ik me dat het met de wereld niet anders gesteld is. Toen ik vanuit dat besef ging nadenken over het gebruik van grondstoffen in de wereldeconomie, werd me duidelijk dat we voor enorme uitdagingen staan.’

huidige economische model is lineair: we halen iets uit de grond en maken er iets van, maar uiteindelijk gooien we het weg. In een circulaire economie ontwikkel je producten van meet af aan met het oog op demonteerbaarheid en hergebruik. Je ontwerpt voor een kringloop.’

Hoe bracht dat u ertoe om aan de ­circulaire economie te gaan werken?

Wat zijn de voornaamste knelpunten bij de totstandkoming van een circulaire economie?

‘Nadat ik me terugtrok uit de professionele zeilsport, ging ik op zoek naar deskundigen op het gebied van grondstoffen. Ik kwam in aanraking met het idee van een circulaire economie en besefte hoe effectief dat kan zijn bij een verschuiving in ons denken. Ons

‘Neem de papierindustrie. Op dit moment wordt veel papier gerecycled. Maar dat wordt bedrukt met allerlei soorten inkt, die allemaal op dat papier blijven zitten. Daarom kan een producent van ontbijtgranen voor zijn verpakkingen geen ­gerecycled

karton gebruiken, omdat dat vanwege die giftige stoffen in de inkt ongeschikt is om levensmiddelen in te bewaren. Dat zal dus moeten veranderen. Als we kunnen ­voorkomen dat er gifstoffen in het papier terechtkomen, neemt de waarde van dat papier toe en houden we het materiaal op zijn hoogste niveau.

‘Een ander voorbeeld is de ontwikkeling van productvolgsystemen. Om een bepaald materiaal te kunnen hergebruiken of recyclen, zul je moeten weten waar het zich bevindt. Stel je voor dat je smartphone een barcode heeft die kan worden gescand om aan de weet te komen wat erin zit: wat de productiedatum van de verschillende c­ omponenten is en welke materialen

ze precies bevatten. Dat zou een sprong voorwaarts zijn bij het hergebruik of de ­recycling van grondstoffen.’

Kunnen de grote bedrijven waarmee u samenwerkt wel omschakelen?

‘Een paar van die grote bedrijven maken al stappen in die richting, en dat legt hen geen windeieren. Rolls-Royce laat luchtvaartmaatschappijen betalen voor het gebruik van hun vliegtuigmotoren, en niet voor het bezit ervan. Rolls-Royce rekent een bedrag voor het aantal draaiuren. Daardoor verdienen ze elke maand geld in plaats van eenmalig bij de verkoop. Na gebruik neemt Rolls Royce de motoren terug en zo kan het bedrijf er voor z­ orgen dat de onderdelen

worden gerecycled. Dat soort verschuivingen is al aan de gang. Uiteindelijk zullen we het allemaal samen moeten doen, en daarbij zijn ook de grote bedrijven nodig.’

Vroeger zeilde u en nu zit u de hele dag in v ­ ergaderzalen om over de economie te praten. Dat is nogal een v ­ erandering!

‘Ik zeil nog steeds, hoor. Gewoon voor mijn plezier. Maar ik heb inmiddels een andere baan en op het moment is niets belangrijker voor me dan deze omschakeling naar de circulaire economie.’ is benieuwd of er in Nederland al bedrijven zijn die al met productvolgsystemen werken?

ELLEKE BAL

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 5 5

presenteert

TRANSFORMATIVE STUDIES PROGRAM Hoger onderwijs voor de geest Geef zelfbezinning in 2015 een vaste plaats in uw agenda

MEER INFORMATIE EN INSCHRIJVEN: theoptimist.nl/ jaarcursus

Heeft u er wel eens aan gedacht om bewust in uw geest te investeren?

Staat u op een punt in uw leven dat 2015 voor u een jaar van doorbraak en substantiële verandering mag — of zelfs moet — worden zodat u het vervolg van uw leven niet voortrazend op dezelfde weg zal afleggen?

RT 0 A I2 ST AR U N

JA

15 !

Het Transformative Studies Program van The Optimist is een ĂŠĂŠnjarige interactieve ervaringsstudie (Engelstalig) gericht op individuele en collectieve verandering en gevoed door de nieuwste inzichten uit wetenschap, gezondheid, spiritualiteit en cultuur. Het doel van de cursus is het stimuleren van persoonlijke groei ter ondersteuning van sociale verandering.

Het Transformative Studies Program biedt: Leren over baanbrekende nieuwe ideeĂŤn Deze inzichten in de praktijk uittesten en ervaren met gelijkgestemden Individuele en collectieve transformatie Leren anderen te helpen veranderen door een spirituele coach/schrijver/inspirerend denker/healer/spreker/mijn meest authentieke zelf te worden

Probeer de eerste 30 dagen uit! Indien u niet tevreden bent, ontvangt u uw volledige inschrijvingsgeld terug.

Leven

‘Mindfulness heeft juristen veel te bieden’ Juristen die mediteren, hebben minder stress, zijn effectiever en vindingrijker. Bovendien maken ze het rechtssysteem humaner en rechtvaardiger.

‘Mindfulness brengt wijsheid terug in de rechtszaal.’

DOOR MAARTEN VAN DER SCHAAF

E

EN TIJDJE GELEDEN MOEST STRA-

fadvocate Klaartje Freeke een zaak overnemen van een collega die met verlof ging. De eerste rechtszitting had al plaatsgevonden. Daarin had de man die verdacht werd van autorijden onder invloed, de rechter verteld dat niet hij maar zijn vrouw achter het stuur had gezeten. De man loog kennelijk zo doorzichtig dat de rechter de man een leugenaar had genoemd.

Voorafgaand aan de tweede zitting gaf Freeke haar cliënt een ongebruikelijk advies.

Natuurlijk kon de man zijn vrouw laten getuigen dat zij had gereden, maar waarom, vroeg Freeke, zou hij niet gewoon toegeven dat hij had gelogen? De man besloot haar

5 8 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

advies op te volgen. De rechter reageerde opgelucht op de onverwachte ommezwaai en oordeelde vervolgens milder dan verwacht: de verdachte kreeg slechts een voorwaardelijke straf.

Het onconventionele advies van de Amsterdamse advocate, die destijds voor het gerenommeerde advocatenkantoor De Roos & Pen werkte maar inmiddels haar eigen kantoor runt, kwam niet uit de lucht vallen.

In een lunchroom aan een van de Amsterdamse grachten vertelt de 38-jarige advocate hoe ze mindfulness als uitgangspunt neemt voor de uitoefening van haar beroep. ‘Mijn mindfulness-oefeningen – voornamelijk yoga en meditatie – helpen me om e­ mpathie

DE ADVOCATEN KLAARTJE FREEKE (RECHTS) EN WIKKE MONSTER BESTEDEN VEEL AANDACHT AAN MINDFULNESS IN HUN PRAKTIJK. EEN RESULTAAT DAARVAN IS BIJVOORBEELD DAT ZIJ HUN CLIËNTEN BEWUST MAKEN VAN DE MOGELIJKHEID VAN VERGEVING.

FOTO’S: PIETER DE SWART

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 5 9

Vergeving en vergelding IN HET LITERAIRE TIJDSCHRIFT DE GIDS schreef Geert Corstens als president van de Hoge Raad onlangs dat vergeving vaak een heilzamere werking heeft dan vergelding. In het artikel ‘De kracht van vergeving’ stelt Corstens dat niet vergeven verlammend kan werken, terwijl vergeven ‘de keten van wraak, vergelding en rancune kan doorbreken en ruimte kan maken voor de toekomst van de ander en van onszelf’.

In de week dat Corstens zijn betoog publiceerde, was er toevallig een workshop met dezelfde titel als zijn artikel. De docent: strafrechtadvocaat en mediator Wikke Monster, die samen met Klaartje Freeke het advocatenkantoor Freeke & Monster runt. ‘Als advocaat probeer ik mijn cliënten bewust te maken van de mogelijkheid van vergeving’, vat Monster haar opdracht samen.

Laatst had de advocate een zaak van een alleenstaande bijstandsmoeder die werd verdacht van diefstal met geweld. De vrouw was op heterdaad betrapt en had, toen ze werd ingerekend door de beveiliger, om zich heen getrapt, gestompt en geschreeuwd. De beveiliger was zichtbaar aangedaan door haar agressie. Monster: ‘Meestal wordt in zo’n geval door advocaten een beroep gedaan op verzachtende persoonlijke omstandigheden en kijken ze niet meer om naar het slachtoffer, want ja, dan had ie maar geen beveiliger moeten worden. De cliënte had bovendien bekend, dus wat voor moeite zou je verder nog in zo’n zaak steken? Ik vind dat onbegrijpelijk. Hoezo komen we in een welvarend land niet verder dan zo’n schrale benadering van conflict en misdaad?’

Monster pakte het anders aan. Toen ze merkte dat haar cliënt zich schaamde voor wat ze had gedaan, stelde ze voor dat de vrouw de beveiliger een brief zou kunnen schrijven. Zo geschiedde.

In de brief vroeg de vrouw niet letterlijk om vergeving, maar ze bood wel oprecht haar excuses aan. Bovendien opperde de vrouw of ze iets voor de beveiliger kon doen om het goed te maken.

Monster: ‘Vergeving is heel persoonlijk, maar als advocate kun je, als een cliënt daarvoor openstaat, wel toenadering zoeken, een handreiking doen en onderzoeken of je de situatie kunt helen.’

Monster benadrukt dat vergeving niet in de plaats van vergelding moet komen, maar dat het een verrijkende aanvulling kan zijn van het recht. ‘Het is mijn missie om ervoor te zorgen dat slachtoffers en verdachten in de toekomst standaard worden geïnformeerd over de mogelijkheid tot vergeving. De tijd is er rijp voor.’ | M.V.D.S.

6 0 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

te hebben voor anderen’, zegt ze. ‘In de rechtszaal is dat ongebruikelijk: de advocaat en de openbaar aanklager staan traditioneel als vijanden tegenover elkaar. Ze focussen zich alleen op de wet. Dat leren ze tijdens hun studie.’

Aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) werd Freeke zelf ook zo opgeleid.

Van de Amerikaanse jurist Charles Halpern, de man die op deze mooie Hollandse herfstdag tegenover haar zit, leerde ze dat het ook anders kan. Freeke stuitte op Halpern toen ze op een dag ‘mindful law’ intikte op Google. Bovenaan prijkte de website van het in 2011 door Halpern opgerichte Berkeley Initiative for Mindfulness in Law aan de gerenommeerde Berkeley School of Law van de Universiteit van Californië. Freeke nam ­contact op met de Amerikaan en ontwikkelde daarop de introductiecursus Mindfulness in het Recht, die in september van start ging aan de rechtenfaculteit van de UvA. Halpern zou daar een dag na onze ontmoeting een gastcollege geven onder grote belangstelling van studenten, docenten en praktiserende juristen.

‘Mindfulness heeft juristen veel te bieden’, zegt Halpern. Met zijn 75 jaar is hij een nog opmerkelijk vitale man met vriendelijke ogen en een gesoigneerde witte baard. Hij wijst op de stapels met wetenschappelijke onderzoeken van gerenommeerde Amerikaanse universiteiten zoals Harvard, die hebben aangetoond dat meditatie helpt om stress te verminderen, ziekte helpt voorkomen en het concentratievermogen verbetert.

Aangezien uit een recent onderzoek onder advocaten in Nederland blijkt dat ruim een derde van hen ­stressklachten heeft en lijdt onder een hoge werkdruk, kunnen mindfulness-oefeningen veel voor hen betekenen. Niet voor niets adviseerde Advocatenblad, dat in oktober een ­coververhaal publiceerde rondom de vraag waarom advocaten zo ongelukkig zijn, lezers om mindfulness-oefeningen te doen.

Halpern, die zelf elke ochtend twintig minuten mediteert, wijst erop dat mindfulness de emotionele intelligentie vergroot. In zijn cursussen op Berkeley laat hij studenten rollenspellen spelen waarin de advocaat met volledige aandacht naar zijn cliënt moet luisteren, zonder hem of haar te onderbreken.

In de praktijk hebben advocaten daar grote moeite mee, weet Halpern, die zelf jarenlang

als advocaat werkte voordat hij decaan werd aan de rechtenafdeling van de Stadsuniversiteit van New York. ‘Advocaten zijn meestal razenddruk en hebben nauwelijks aandacht voor het persoonlijke verhaal van hun cliënten’, vindt Halpern. ‘Ze richten zich direct op de juridische kant van de zaak. Wist je dat advocaten hun cliënten tijdens het eerste gesprek gemiddeld al na dertig seconden onderbreken? Daardoor missen ze belangrijke informatie.’

Als advocaten minder stress hebben en beter luisteren, zijn ze effectiever en vindingrijker, stelt Halpern. ‘Innerlijke rust helpt advocaten bijvoorbeeld tijdens een betoog voor de rechtbank. Daarnaast zullen ze minder eenzijdig gefocust zijn op hun eigen verhaal en beter luisteren naar het betoog van de opponent.’ Volgens Freeke helpt mindfulness ook om elke nieuwe zaak weer fris te benaderen. ‘Met een beginner’s mind kom je tot creatievere oplossingen.’

Terwijl mindfulness advocaten veel te bieden heeft, is het daarnaast misschien nog wel belangrijker dat rechters mediteren. Net als advocaten hebben zij het vaak ­razenddruk en staan ze onder flinke tijdsdruk. Begin dit jaar bleek uit een onderzoek van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVvR) dat de helft van de rechters vreest voor ‘mogelijke dwalingen of ­pijnlijke fouten’ als gevolg van de hoge werkdruk. ‘Mindfulness kan rechters helpen om alle partijen in een zaak aan te horen zonder meteen een oordeel te vellen’, stelt Halpern. ‘Zo kan worden voorkomen dat tunnelvisie ontstaat, met juridische missers tot gevolg.’

Mediterende advocaten, officieren van justitie en rechters functioneren niet alleen beter, ze maken het rechtssysteem ook rechtvaardiger en humaner. Halpern: ‘Mediterende juristen gebruiken behalve hun verstand ook hun hart. Ze verruimen het juridische vocabulaire met universele waarden zoals empathie, compassie, liefde, vriendelijkheid en vergeving. Daardoor keert de wijsheid, traditioneel de hoogste waarde in het recht, terug in de rechtspraak.’

Hoewel mindfulness in het recht nog in de kinderschoenen staat, is het gedachtegoed wel al verankerd in het herstelrecht, dat internationaal aan een opmars bezig is.

Het herstelrecht, ook wel restorative justice genoemd, is een relatief nieuwe stroming

‘MEDITERENDE JURISTEN GEBRUIKEN BEHALVE HUN VERSTAND OOK HUN HART’, ZEGT CHARLES HALPERN, PIONIER OP HET GEBIED VAN MINDFULNESS IN HET RECHT.

binnen het strafrecht waarbij alle betrokken partijen samen actief op zoek gaan naar een oplossing voor een conflict. Behalve naar schuld, straf en vergelding, wordt daarbij ook gekeken naar de behoefte van de dader, zijn of haar toekomstige terugkeer in de maatschappij en de gevolgen van een straf voor de omgeving van de dader. Als bijvoorbeeld de kostwinner van een gezin de cel in gaat, zorgt dat immers voor nieuwe maatschappelijke problemen.

‘De Maori’s in Nieuw-Zeeland pakken dat traditioneel zo aan’, vertelt Freeke. ‘Uit de overtuiging dat iedereen met elkaar verbonden is, ontmoeten de families van de dader en het slachtoffer elkaar om samen tot een oplossing te komen waarmee recht wordt gedaan.’

Mediation, een vorm van herstelrecht, is sinds 1 januari 2012 opgenomen in het Nederlandse strafrecht. Wanneer de verdachte en het slachtoffer ervoor kiezen om met behulp van een mediator in gesprek te gaan om tot een oplossing te komen, moet de rechter daarmee rekening houden bij zijn oordeel.

In de Verenigde Staten vormt herstelrecht al langer onderdeel van het strafrecht. In 2011 diende daar een spraakmakende herstelrechtszaak waarin een 19-jarige man uit

Florida zijn vriendin had doodgeschoten.

De dader kon de doodstraf krijgen, maar de ouders van het slachtoffer verzetten zich daartegen. Onder leiding van Sujatha Baliga – een van oorsprong Indiase strafadvocate en mediator die al jarenlang mediteert – ontmoetten de dader, de ouders van de dader en de ouders van het slachtoffer elkaar, in de hoop om samen tot een rechtvaardige straf te komen. Uiteindelijk kwamen ze samen overeen dat een gevangenisstraf van twintig jaar voldoende was. Daarnaast spraken ze af dat de dader in zijn proeftijd zijn verhaal zal gaan vertellen op middelbare scholen.

Hoewel een rechtssysteem dat is gebaseerd op mindfulness, humaner en rechtvaardiger is, wil dat niet zeggen dat mensen niet meer worden gestraft of opgesloten.

Dat blijft altijd nodig, concludeert Halpern terwijl hij een laatste slok neemt van zijn gember-citroenthee. ‘We moeten mensen alleen niet meer straffen uit haat, maar als sociale verantwoordelijkheid om de rust en rechtvaardigheid in de samenleving te herstellen.’

Mocht MAARTEN VAN DER SCHAAF ooit op het slechte pad raken, dan hoopt hij een mindful ­rechter te treffen.

Wat is mindfulness?

MINDFULNESS, WAT ‘ACHTZAAMheid’ of ­‘ opmerkzaamheid’ betekent, komt oorspronkelijk uit h et boeddhisme. Omdat er allerlei verschillende manieren zijn om opmerkzaamheid te oefenen − zoals meditatie, yoga, tai chi en qi gong − lijkt mindfulness soms wel een containerbegrip. Toch draaien al die technieken uiteindelijk om hetzelfde: je aandacht naar binnen keren.

Charles Halpern mediteert sinds de j­aren tachtig elke ochtend twintig ­minuten. ‘Ik zit dan rechtop en richt mijn aandacht op mijn ademhaling. Alle ­gedachten die opdoemen, probeer ik voorbij te laten gaan, zonder daarover te oordelen. Dat klinkt heel eenvoudig, maar in de praktijk blijkt het niet zo gemakkelijk.’ Meditatie is geen tovermiddel, benadrukt Halpern. ‘Geduld en regelmatig oefenen is belangrijk. Het is beter om elke dag vijf minuten te mediteren dan zo nu en dan een uur.’ | M.V.D.S.

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 6 1

VROEGER WERD ER MEEL GEMAAKT, MAAR SINDS 1866 IS ‘THE VALLEY OF THE MILLS’ VERLATEN. SORRENTO, ITALIË

FOTO: IAN SHIVE/TANDEMSTOCK.COM

Leven

Welkom in onze zandbak De mensheid is de belangrijkste veroorzaker van verandering op de planeet. We zijn bezig de natuur naar onze hand te zetten en betreden daarmee het Antropoceen. Dat is een goede zaak.

DOOR DIANE ACKERMAN

enorme sneeuwvlagen over de meren en rivieren joeg en de straten veranderde in rodelbanen, was ik student.

Ondanks het weer werd er gewoon college gegeven – met regelmaat over de dreiging van een nucleaire winter, klimaatveranderingen die zich mogelijk zouden voltrekken als gevolg van een kernoorlog: de zon verborgen achter enorme stofwolken, planten die weigerden groen te worden, twintig graden vorst aan het begin van de zomer en seizoenen die voor de meeste levensvormen desastreus waren.

Het leek een reëel scenario, aangezien de politieke leiders in Washington en Moskou elkaar aftroefden in kwajongensbravoure.

Ik hoorde mijn ouders voor het eerst praten over de mogelijkheid dat we de atmosfeer die de aarde omringt, onherstelbare schade toe zouden brengen, en ik was verbijsterd en bezorgd.

Op een geologische schaal waren wij mensen nog maar kort geleden spraakloze schimmen op de savanne, verzamelaars en jagers op klein wild. Hoe konden we dan veranderen in een bedreiging voor de hele planeet?

Een kwart eeuw later liet Nobelprijswinaar Paul Crutzen (de Nederlander die het gat in de ozonlaag had ontdekt en als eerste het idee van een nucleaire winter had gelanceerd) opnieuw van zich horen door te stellen dat de mens inmiddels zo’n allesbepalende invloed op de planeet heeft dat we het geologisch tijdperk waarin we leven een andere naam moeten geven. Hij kreeg heel wat bijval en een commissie van de ­Geological Society of London (de officiële arbiter van de geologische tijdschaal) boog zich over de bewijzen, met als doel de naam van ons tijdperk, Holoceen (‘Recent Geheel’), te vervangen door een naam die recht doet aan onze ongekende heerschappij over de hele planeet: Antropoceen – het Tijdperk van de Mens.

Volgens internationale afspraken verdelen geologen de geschiedenis van de aarde in fasen, die gebaseerd zijn op de dominante aanwezigheid van achtereenvolgens gesteenten, oceanen en het leven. Diepgelegen ijslagen in Antarctica verschaffen ons inzicht in de samenstelling van de atmosfeer in vroegere tijden. Fossielen onthullen het bestaan van vroegere oceanen en levensvormen, en ook sedimenten en gesteenten bevatten een schat

6 4 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

aan informatie. Voorgaande perioden zoals het Jura, dat we associëren met dinosauriërs, bestrijken miljoenen jaren en worden soms onderverdeeld in kleinere eenheden. Elk daarvan voegt een draadje, hoe dun ook, toe aan het weefsel. Hoe breed zal het draadje zijn dat wíj achterlaten in het fossielenbestand?

De mensheid is ongeveer tweehonderdduizend jaar oud. Al die tijd hebben we kunnen overleven door ons steeds aan te passen aan onze omgeving. We hebben barre weersomstandigheden getrotseerd en ons laten leiden door onze angst voor dieren die veel sterker waren dan wij. We waren onderworpen aan de grillen van de natuur, die ons overweldigde en wiens grootsheid ons bescheiden stemde.

Pas nadat een onvoorstelbaar lange periode en ontelbare levens waren verstreken, kwamen we in opstand tegen de natuurkrachten. We werden handiger, flexibeler en slimmer, en begonnen samen te werken. We leerden vuur maken, werktuigen, speren en naalden. We ontwikkelden taal en verspreidden die overal waar we kwamen. En we begonnen onszelf razendsnel te vermenigvuldigen.

Omstreeks duizend voor Christus bedroeg de totale wereldbevolking ruim een miljoen mensen. Tweeduizend jaar later waren dat er driehonderd miljoen. In 1500 leefden er vijfhonderd miljoen mensen, en sindsdien neemt de wereldbevolking exponentieel toe. In de Middeleeuwen was het nog mogelijk om de omvang van de wereldbevolking uit te drukken in miljoenen.

Vandaag de dag zijn we met zeven miljard.

Om de bioloog E.O. Wilson te citeren: ‘Het patroon van de bevolkingsgroei in de twintigste eeuw lijkt meer op dat van bacteriën dan op dat van primaten.’ Volgens Wilson is de menselijke biomassa inmiddels honderdmaal groter dan die van enige andere grote diersoort die ooit op aarde heeft geleefd. In onze steden leven 3,2 miljard mensen dicht op elkaar gepakt, en planologen gaan ervan uit dat in 2050 twee derde van de verwachte wereldbevolking van tien miljard mensen uit stadsbewoners zal bestaan.

Aan het einde van dit decennium zal de geschiedenis van de planeet aarde herschreven worden. Studieboeken zullen achterhaald zijn en leraren zullen met een grootse, opwindende en mogelijk zorgwekkende nieuwe realiteit te maken hebben. Gedurende ons korte verblijf op aarde is de mensheid

dankzij inventieve technologie, gebruik van fossiele brandstoffen, landbouw en bevolkingsgroei, de op afstand belangrijkste veroorzaker van veranderingen op de planeet geworden. Dat één enkele soort de natuur radicaal kan veranderen, is in de vierenhalf miljard jaar dat de aarde bestaat, nooit eerder vertoond.

Mensen zijn altijd rusteloze en nijvere wezens geweest. Gedurende de afgelopen 11.700 jaar, niet meer dan een fractie van de tijd sinds de gletsjers van de laatste ijstijd zich terugtrokken, hebben we schatten als landbouw, schrift en wetenschap ontdekt.

We hebben ons in alle windrichtingen verspreid en zijn daarbij woeste zeeën en barre sneeuwvlakten overgestoken. We hebben duizelingwekkende pieken en ravijnen bedwongen, avontuurlijke tochten gemaakt naar afgelegen eilanden, en hebben de diepten van de oceanen bezocht, waar volstrekte duisternis heerst, afgezien van wat lichtgevende vissen en weekdieren met goudkleurige ogen. In aanbidding van de sterren hebben we vuren gestookt en lantarens opgehangen om de duisternis te verdrijven.

We hebben betoverende steden geschapen, onze thuisplaneet verlaten en golf gespeeld op de maan. En we hebben een schat aan industriële en medische wonderen bij elkaar gedroomd.

We hebben de continenten dan misschien niet herschikt, maar wel met onze steden, landbouw en klimaatverandering hun aanzien veranderd. We hebben rivieren ingedamd en omgeleid, om met het sediment ervan nieuw land te scheppen. We hebben enorme gebieden ontbost, de bodem afgeschraapt en de aarde geplaveid. We hebben 75 procent van het landoppervlak ontgonnen – met uitzondering van wat kleine ‘natuurgebieden’ – grote gebieden gedenatureerd ten behoeve van bedrijven en woningen, en een derde van de totale hoeveelheid ijsvrij landoppervlak met onze landbouw gehomogeniseerd. We hebben bergen afgegraven om mijnbouw te kunnen bedrijven. We hebben het landschap veranderd in een alternatief soort architectuur; we hebben van de planeet onze zandbak gemaakt.

Als ware opperwezens zijn we tegenwoordig overal en in alles aanwezig. We hebben elke vierkante centimeter van de planeet gekoloniseerd of er op zijn minst onze voetafdruk op achtergelaten: van de bodem van de oceaan tot aan de exosfeer, de buitenste schil van de dampkring waar ruimteafval

FOTO: ROMAIN JL

T

EN TIJDE VAN DE VERSCHRIKKE lijke sneeuwstorm van 1978, die

HET BETON VERSUS DE BOOM. HONGKONG

6 6 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

FOTO: LUIS FERREIRO/500PX PRIME

voortraast en satellieten hun rondjes draaien.

Bijna alle wonderen die we associëren met de moderne tijd, zijn pas in de laatste twee eeuwen ontstaan, en in de loop van de afgelopen decennia is het avontuur van de mensheid in een ware stroomversnelling geraakt, als een enorm rotsblok dat voor een lawine uit dendert.

Voortdurend leggen we meer stuurmanskunst aan de dag; of we nu de verre ruimte in reizen of het binnenste van ons lichaam en brein verkennen. We zijn niet langer dezelfde apen die werktuigen uithakten op de savanne, kostbare gloeiende kolen meezeulden en een paar losse woordjes als schelpen aaneenregen. We kunnen ons zelfs nauwelijks nog voorstellen hoe de wereld er vanuit dat perspectief uitzag.

We zijn bezig de planeet en haar levensvormen zo snel en ingrijpend te veranderen dat de natuur die ons voortbracht en waarin we ons van atomen via eencelligen, ­zoogdieren en homo sapiens hebben ontwikkeld tot dominante soort, ver af staat van de oorsprong zoals onze voorouders die kenden. In plaats van ons aan te passen aan de wereld waarin we leven, hebben we een menselijke omgeving geschapen waarin de natuur is ingebed.

Voor de meeste mensen hebben we de levensverwachting verdrievoudigd, kindersterfte teruggedrongen en de kwaliteit van leven enorm verbeterd – zowel qua gezondheid als qua alledaags comfort. Voor de rest van de mensheid, die vaak in grote armoede verkeert, geldt echter dat nog heel wat lijden moet worden verlicht. Onbedoeld hebben we nogal wat chaos veroorzaakt, die inmiddels ons welzijn bedreigt. Ondanks de urgentie van het beteugelen van de klimaatverandering en het ontwikkelen van veiligere vormen van voeding, brandstof en bestuur, ben ik toch buitengewoon hoopvol gestemd. Ons nieuwe tijdperk wordt ondanks alle tekortkomingen gekenmerkt door een overvloed aan inventiviteit. Onze fouten mogen dan talrijk zijn, we hebben talenten in overvloed.

Stel dat we terug in de tijd konden reizen naar de steentijd. De meesten van ons zouden dan niet op pad gaan zonder een flink aantal essentiële hulpmiddelen: lucifers, antibiotica, een kompas, een mes, schoenen, vitaminen, pen en papier, een tandenborstel, vishaakjes, een kookpannetje, een zaklamp met zonnecel en een hele trits andere uitvindingen die het leven veiliger maken.

DE BOOT, ACHTERGELATEN DOOR VISSERS, VOEGDE ZICH NAAR DE ZEE. CARPENTER ROCKS, ZUID-AUSTRALIË

TA PROHM IS DE NAAM VAN DE BOEDDHISTISCHE TEMPEL DIE HIER STOND, VOORDAT DE JUNGLE HET GEBOUW OVERNAM.

FOTO: PIETRO BEVILACQUA/500PX PRIME

SIEM REAP, CAMBODJA

Het feit dat we bezig zijn een nieuw geologisch tijdperk te creëren, onderscheidt ons van alle andere diersoorten die ooit de planeet hebben bevolkt. Als enige soort zijn wij in staat om onszelf en onze wereld opnieuw uit te vinden en slagen we erin te overleven, ondanks de complexiteit van de uitdagingen waar we elke dag weer voor staan. De mentale mallemolen van het moderne bestaan is van een heel andere orde dan ten tijde van onze stoutmoedige voorouders. Wij leven in het glorieuze Informatietijdperk, maar zijn ook getuige van revolutionaire ontwikkelingen in duurzaamheid, 3D-printtechniek, nanotechnologie en biomimicry (de wetenschap en de kunst van het nabootsen van de beste ideeën uit de natuur om menselijke problemen op te lossen). We zijn getuige van de massale uitroeiing van diersoorten en van alarmerende voortekenen van klimaatverandering. We worden omringd door zoveel ‘nieuwe normaliteit’ dat we het nauwelijks nog over iets anders hebben.

We hebben onszelf in veel meer opzichten leren kennen: hoe we niet alleen de planeet aan het veranderen zijn, maar ook andere levensvormen en elkaar. Dankzij revoluties in de neurowetenschap, de genetica en de biologie hebben we veel meer inzicht gekregen in homo sapiens en zijn wereld.

Wij mensen hebben veel met elkaar gemeen waar we niet vaak over spreken: een genetische code, een niche op een kleine planeet in een oneindig groot universum, de luxe van een plekje aan de top van een voedselketen, een welbekende reeks passies en angsten, een mysterieuze, nog amper begrepen evolutie vanuit wezens met een mistig bewustzijn. En lang vóór dat alles scheikundige stofjes en kansen zo klein dat ze moeiteloos de zeef van het bewustzijn passeren zonder echt tot ons door te dringen.

Wat we ondanks onze buitengewone creativiteit, subtiliteit en kennis ook met elkaar gemeen hebben, is een groot vermogen ons te vervelen. Zo groot zelfs dat we een fors deel van ons korte bestaan spenderen aan activiteiten die vooral tot doel lijken te hebben ons interessanter voor onszelf te maken.

De wereld die we met elkaar delen, is een onuitputtelijke bron van zintuiglijke indrukken: de wind op een gekloofde lip, een bijna vergeten klusje, een kleine, onopvallende daad van mededogen en moed zoals ouders en geliefden ze dagelijks verrichten, en de collectieve eigenschappen waar we ons voor generen als we ze in onszelf ontdekken, WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 6 9

FOTO: ETHAN WELTY/TANDEMSTOCK.COM

VERHALEN DOEN DE RONDE DAT SHERIFF DON PUZ ZIJN FIETS HIER LIET STAAN IN 1954.

VASHON ISLAND, WASHINGTON , VS

maar die we graag terugzien in filmsterren, sporthelden en politici – mensen als Neil Armstrong toen hij zijn eerste stap op de maan zette, of Thomas Edison toen hij zijn laatste levensjaren in Florida wijdde aan pogingen om rubber te maken uit guldenroede.

Wat we met elkaar delen, is een opwindend, bruisend en altijd weer verrassend universum, met complexe natuurwetten waaraan we allemaal onderworpen zijn.

Ieder van ons is een zak vol in de zon gevormde chemicaliën, die op de een of andere manier in staat is om over zichzelf na te denken, zelfs al weten we niet altijd precies waar onze alvleesklier zit en worden we meestentijds gekweld door alledaagse beslommeringen. Als we elkaar tegenkomen, tijdens feestjes of op straat, hebben we niettemin het gevoel vreemden te zijn. Als we als eenlingen samen in een lift staan, voelt het alsof we in een bizar toneelstukje zijn beland. Dan zijn we zelfs niet in staat elkaar in de ogen te kijken.

Het is hoog tijd dat we onze persoonlijkheid onder ogen gaan zien – niet alleen als individu, maar als soort. Ik moet denken aan het verhaal van een vrouw die, toen ze een hotelkamer binnenliep, besloot dat ze het ontwerp van de lampenkapjes lelijk vond en vervolgens de receptie belde met de eis die onmiddellijk te vervangen. Dat lijkt natuurlijk op ziekelijke pietluttigheid, maar onze persoonlijkheid als soort kent vervelende trekjes, waaronder bemoeizucht. Het wordt tijd om te erkennen hoe bemoeizuchtig we zijn, hoe rusteloos, snel verveeld en geneigd om overal amusement, mode of speelgoed van te maken.

Wij Antropen zijn maar al te vaak onbehouwen, onhandig en onvolwassen. We worden ook gemakkelijk afgeleid, laten het liefst alles slingeren en we hebben er een hekel aan onze rommel op te ruimen. Zonder kwade bedoelingen hebben we de voorraadkamer van de wereld vrijwel leeg gegeten, alle kranen open laten staan, het meubilair vernield, ons oude speelgoed laten slingeren toen we er genoeg van hadden, en onze thuisplaneet vervuild en mishandeld.

Ik betwijfel of er een simpele remedie bestaat. Wat nodig is, zijn systemische politieke veranderingen op regeringsniveau, duurzame energie als vervanging voor fossiele brandstoffen, groene bouwpraktijken, klein- en grootschalige projecten van onderop en individuen die allemaal hun verantwoordelijkheid nemen – van composteren WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 7 1

‘We zijn onlosmakelijk verbonden met de rest van de natuur’ Diane Ackerman, auteur van The human age, over bezorgdheid, hoop en de toekomst van de mensheid.

Het Antropoceen roept meestal gevoelens van bezorgdheid op. Deelt u de zorgen van veel mensen als het gaat om een nieuw geologisch tijdperk waarin de invloed van de mens op de aarde zo groot is geworden?

‘Jazeker. Vijfentwintig jaar lang heb ik de wereld rondgereisd en geschreven over bedreigde diersoorten. Ik heb dode koraalriffen gezien in de Cariben, veranderingen in ­pinguïnkolonies in Antarctica, de plastic soep in de Stille Oceaan, het platbranden van oerwoud in het Amazonegebied… Er is geen enkele twijfel: klimaatverandering is een reëel en urgent probleem. We hebben tweehonderd jaar lang in het wilde weg aan de planeet gesleuteld en we hebben er een bende van gemaakt.’

Noem eens een paar van de ideeën en acties die u zo hoopgevend vindt?

‘Weet u, ik lees zowat elke week over fantastische projecten. Er is bijvoorbeeld een moeder in Kenia die samen met kinderen en jongeren duizenden bomen plant. Die bomen hebben eetbare bladeren, zodat ze voor voedsel zorgen, hun wortels beschermen de bodem tegen erosie en uit hun zaden kan olie worden geperst waarmee kan worden gekookt en die kan worden verwerkt in cosmetica. Er is een prachtig aanpassingsproject in Bangladesh, waar een enorme vlakte is die regelmatig overstroomt. Een jonge architect heeft een ontwerp gemaakt voor drijvende scholen, ziekenhuizen, bibliotheken en boerderijen, compleet met systemen voor de opwekking van zonne-energie, zodat tienduizenden mensen ook tijdens een overstroming in het gebied kunnen blijven wonen.’

Maar dat gebeurt allemaal op plekken die ver weg liggen.

‘Overal ter wereld zijn dat soort initiatieven te vinden, ook in Nederland. Ik heb gehoord van een fantastisch plan dat nu in uw land wordt onderzocht, waarbij snelwegen worden gebruikt als zonnepanelen. Een ander geweldig idee uit Nederland is de stadsboerderij waar algen worden gekweekt. Algen gedijen uitstekend op de koolstofdioxide die door het verkeer wordt uitgestoten en leveren daarbij zowel voedsel als biobrandstof, terwijl ze bovendien CO2 uit de lucht filteren.’

Waarom bent u zo gefascineerd door het idee van het Antropoceen?

‘Leven in het Antropoceen betekent dat wij als soort uiteindelijk inzien hoe groot onze impact is en hoe onlosmakelijk we zijn verbonden met de rest van de natuur. Ik hoop dat het boek ons zal aanmoedigen om snel en op verstandige wijze in actie te komen en te zorgen voor een veilige en leefbare wereld. Hoewel het niet zo bedoeld is, houdt de naamsverandering ons ook een spiegel voor die ons laat zien wat voor unieke en bijzondere wezens we zijn geworden: naakte apen die in staat zijn een hele planeet te verstoren en die hun natuurlijke zintuigen en krachten enorm hebben uitgebreid. Ik ben aan dit boek begonnen vanwege allerlei vragen over de toekomst die me al een tijd dwarszaten. Nu, na alle research die ik heb gedaan en het schrijfwerk zelf, kan ik zeggen dat ik heel optimistisch ben over onze toekomst als soort. Ik ben uiterst hoopvol, want er is veel dat we kunnen doen.’ | MARCO VISSCHER

7 2 T H EO PT IM I ST.COM WINTER 2015

en recyclen, tot naar het werk lopen of fietsen in plaats van de auto nemen.

Mensen zijn onvermoeibare probleemoplossers die verzot zijn op grote uitdagingen.

Klimaatverandering is een v­ raagstuk dat talloze slimme denkers en onorthodoxe ideeën aantrekt. En daarmee zijn we de kunst van het aanpassen aan de omgeving opnieuw aan het uitvinden – een vaardigheid die onze voorouders duizenden jaren lang goed van pas kwam toen ze zich over de aarde verspreidden van evenaar tot ijskap.

We zijn zeker in staat om onze ongemanierde jeugd achter ons te laten en uit te groeien tot verantwoordelijke en zorgzame volwassenen – zonder onze onschuld, speelsheid en verwondering te verliezen. Maar eerst moeten we onszelf vanuit verschillende invalshoeken beschouwen, als een heel jonge soort – want jeugdige moed is zowel een zegen als een vloek. In plaats van de natuur te negeren of uit te buiten, zullen we onze natuurlijke plek erin moeten hervinden.

Nog altijd is de natuur onze moeder, maar ze is ouder en afhankelijker geworden.

Zelf zijn we juist zelfstandiger geworden, met als gevolg dat we onze relatie met haar zijn gaan herdefiniëren. We klampen ons nog steeds aan haar vast, zoeken nog altijd toevlucht tussen haar lange rokken en vinden voedsel op haar tafel. Al aanbidden we

FOTO: GARRET SUHRIE/TANDEMSTOCK.COM

Maar hoe kan het dan dat u zich zo positief opstelt in uw boek?

‘We hebben er niet opzettelijk een bende van gemaakt. Dat is een belangrijke toevoeging.

We hebben al aangetoond dat we in staat zijn de wereld te veranderen. Bedenk eens wat we met opzet zouden kunnen doen. We beschikken over de talenten, de gedrevenheid en de technologie om het roer om te gooien en de meest kwetsbare onder ons te helpen zich aan te passen. We zijn niet hulpeloos. We zijn niet machteloos. De mens is een slimme, creatieve en vastberaden probleemoplosser. We kunnen het ons niet veroorloven om bij de pakken neer te zitten − in ontkenning, berustend in ons lot. In plaats van doemdenken over de ondergang van Moeder Aarde en het einde van de mensheid, moeten we positief denken, de mouwen oprollen en aan de slag gaan.’

VERBINDING VERBROKEN, MAAR DE NATUUR GEEFT NIET OP.

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. CO M 7 3

HET SCHEEPSWRAK VAN DIT SPAANSE VRACHTSCHIP IS EEN TOERISTISCHE ATTRACTIE GEWORDEN.

FOTO: SABINO PARENTE/500PX PRIME

BOA VISTA EILAND, KAAPVERDIË

7 4 T H EO PT IM I ST.COM WINTER 2015

Moeder Natuur niet meer, we respecteren en beminnen haar nog steeds en zijn gefascineerd door haar geheimen. We zijn bezorgd haar van ons te vervreemden en hebben ontzag voor haar wispelturigheid. Zonder haar kunnen we niet overleven. Juist nu we ons zo scherp bewust zijn geworden van haar kwetsbaarheid, krijgen we oog voor zowel haar grenzen als haar vrijgevigheid, en proberen we de rol van liefdevolle verzorgers op ons te nemen.

Ik vind het een uitstekend idee om ons tijdperk ‘het Antropoceen’ te noemen – een legitieme GSSP (markering van de ­scheidslijn tussen geologische lagen) op basis van het fossielenbestand – omdat we daarmee aangeven hoe groot onze invloed op de wereld is. Wij mensen creëren dromen en verrichten wonderen. We zijn zelf een wonder geworden; een soort met bijzondere krachten en uitzonderlijke talenten. Dat is een feit dat we mogen erkennen en vieren.

Het zou ons moeten vervullen van trots en verbazing.

De naam suggereert bovendien dat ons handelen betrekking heeft op een heel lange geologische tijdschaal. Ik hoop dat dat besef ertoe bijdraagt dat we zorgvuldig omgaan met onze geschiedenis, onze toekomst en ons tijdelijke verblijf hier op aarde, met wat we willen nalaten aan onze kinderen (een volle voorraadkast, schoon drinkwater en schone lucht) en hoe we herinnerd willen worden.

We staan voor een keerpunt; de belangrijkste T-splitsing in ons bestaan. Achter ons miljarden jaren geologische geschiedenis, voor ons een in nevelen gehulde toekomst en rondom ons de wonderen en onzekerheden van het Tijdperk van de Mens.

Op dit moment kunnen we onze eigen nalatenschap bepalen; hoe alarmerend die gedachte ook is. We zijn niet passief, niet hulpeloos. We zijn aardverschuivers. We kunnen ook verzorgers en beschermers van de aarde worden. Niet alleen beschikken we over het talent, er is nog tijd en er valt nog veel te kiezen. Onze fouten mogen dan talrijk zijn, onze verbeelding kent geen ­grenzen.

Dit is een bewerkt fragment uit The human age: the world shaped by us (W.W. Norton), geschreven door Diane Ackerman.

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. CO M 7 5

B i o d y n a m i s ch e kwa l i te i t

Leven begint met Demeter Demeter is de Griekse godin van de vruchtbaarheid en het internationale keurmerk van de biologisch dynamische landbouw. Demeter gaat verder dan biologisch. Met strenge eisen voor dierenwelzijn en grensverleggende landbouwmethoden ondersteunen boeren de natuurlijke levenskracht die bodem, planten, dieren en mensen in kringlopen aan elkaar doorgeven. Logisch dat je meer geniet als je voor vlees, zuivel en eieren met Demeter keurmerk kiest. www.stichtingdemeter.nl

Column

Harry Starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

In de wolken

FOTO: RAYMOND DE VRIES

HET IS MET GEGEVENS BEGONNEN. EN NU VERDWIJ-

nen afdelingen en zelfs hele organisaties in de cloud.

Je roept het op als je het nodig hebt, want diensten hebben geen fysieke omgeving nodig. Producenten kunnen met een fractie toe van wat ooit nodig was. De fysieke omgeving is verdampt, gefragmenteerd of veranderd van benutting. Boerderijen werden woningen, ­fabrieken werden bedrijfsverzamelgebouwen en theaters. ­Kantoren staan leeg en vinden, aarzelend nog, een nieuwe bestemming als hotel, woonblok, of ze worden benut voor urban farming. Zo komt het platteland de steden binnen.

Ondertussen bevrijdt de economie zich van ballast. Krimpen is het nieuwe groeien. Verdwijnen als de nieuwe bestemming. Gewild of ongewild. Succes begint op falen te lijken.

Alles staat op verdwijnen, lijkt het wel. De krant, het tijdschrift en het boek. Ze zoeken, in hun doodsstrijd, naar zin en betekenis. Ze zijn – dat is zeker – voor een appel en een ei te koop.

Het autobezit is voor het eerst gedaald. Een bericht in de marge van de krant. Het groei-icoon van de industriële tijd is op haar retour. Een trendbreuk. Voor jongeren is een auto niet langer een statussymbool.

In smaakmakende kringen is een grote auto iets voor sukkels.

Belevenissen nemen de plaats in van spullen. Het gaat erom wat je meemaakt. En meegemaakt hebt.

Spullen wil je alleen als je ze nodig hebt. Op afroep.

Gebruiken is slim, eigen dom.

Spullen wil je alleen als je ze nodig hebt.

Op afroep. Gebruiken is slim, eigen dom.

Ook organisaties lijken op hun retour. Groot maakt plaats voor klein. De vanzelfsprekendheid van kantoren neemt af. Werken kan overal en vergt nauwelijks nog fysieke omgevingen anders dan publieke ruimten, die als paddestoelen uit de grond schieten. Waar je ook kijkt, vind je in steden lounges en bars, koffietenten en restaurants waar gewerkt wordt en vergaderd.

Bemiddelaars die zich veilig waanden, worden door het internet overbodig gemaakt, of ten minste naar de achtergrond gedrongen. Wie een partner zoekt – in de liefde of in zaken – kan dat zelf wel, dankzij de wereldwijde infrastructuur.

Zo worden consumenten producenten, en producenten dienstverleners. Zonder vaste woon- of verblijfplaats.

Dat maakt krimpen een uitdagende gedachte.

Minder auto’s die beter worden gebruikt. Huizen die verhuurd worden als hun bewoners even elders zijn.

Gereedschap dat je leent van de buren, en muziek die je wel horen kunt maar niet in eigendom hebt. Je eet wat anderen over hebben. En kiest van de kaart die de buurt geworden is. Tegen een bescheiden vergoeding. We gaan onze eigen energie produceren door zonnepanelen. Na de kassen in het Westland kunnen ook onze huizen energiebronnen worden. En als een koffiekopje stuk is, printen we zelf een nieuwe uit. We kopen straks designs. En printen doe we zelf of in de wijk waar we wonen.

Economie krijgt haar oorspronkelijke betekenis terug. Met als kern: efficiënte benutting. ‘Dat is wel zo economisch’, zeiden we ooit. Door alles te benutten en niets meer weg te gooien, maken we de cirkel rond.

Zo wordt krimpen het nieuwe groeien. En raakt het bruto nationaal product van slag.

Zo raken we, bedrukt door de crisis die een uitweg bleek te zijn, toch nog in de wolken.

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 7 7

Leven

Vervuilen is stelen Gesprek met advocaat en milieuactivist Robert Kennedy Jr. over waarom de strijd tegen de klimaatverandering begint bij een beter functionerende democratie. DOOR JURRIAAN KAMP

W

E ZIJN WELGETELD VIJF

minuten in gesprek over zaken als duurzame energie, ­k limaatverandering en m ­ ilieuvervuiling als Robert (Bobby) ­Kennedy Jr.(60) over de rol van de politiek begint. ‘Het is voor mij hetzelfde als strijden voor de democratie. Het gaat niet alleen om de bossen, rivieren, vissen en vogels. Het gaat om de strijd voor de waarden waarvoor wij allemaal staan.’

Een Kennedy kan niet anders. Zelfs ­achterover leunend in een stoel in zijn tuin in Malibu, een voorstad van Los Angeles, aan de Stille Oceaan klinken zijn woorden alsof hij op een politiek podium staat en zijn blauwe ogen priemen zoals die van zijn vader Robert en oom, president John F. Kennedy, die ruim vijftig jaar geleden een generatie 7 8 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

inspireerden met hoop en idealisme.

‘Het is de functie van de overheid om in het algemeen belang het gemeenschappelijk erfgoed te beschermen. Als de overheid daarin verzaakt, ontstaat tirannie. Machtige particuliere belangen beginnen de samenleving te domineren en stelen het gemeenschappelijk erfgoed van het publiek om daarmee snel materieel gewin te scoren.’

Vervuiling is stelen, luidt de visie van Kennedy, omdat de kosten van productie worden afgewenteld op de samenleving.

‘Overal waar je op grote schaal vervuiling ziet, zie je ook ondermijning van de democratie. Je ziet tekenen van corruptie en de instanties die in het leven werden geroepen om de industrie te reguleren worden beïnvloed door lobby’s uit diezelfde industrie.’

Uiteindelijk worden politici ­marionetten

FOTO: MATTHEW COUGHLIN

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 7 9

‘Waarom zouden we jaarlijks 585 miljard dollar belastinggeld uitkeren aan de meest winstgevende industrie uit de wereldgeschiedenis?’

in de handen van het bedrijfsleven. Hij geeft een treffend voorbeeld. ‘West-Virginia is de tweede grootste kolenmijnen staat van de Verenigde Staten. Steenkoolbedrijven hebben daar 500 bergtoppen opgeblazen en 3.500 kilometer rivieren vergiftigd. In publieke opiniepeilingen geeft 80 procent of meer van de inwoners van West-Virginia al jarenlang consequent aan dat de kolenproductie moet stoppen, maar geen enkele senator of lid van het Huis van Afgevaardigden uit de staat spreekt zich in Washington uit tegen de kolenindustrie. Dat heet corruptie.’

Het is een pijnlijk achterhoedegevecht.

‘In de hele VS werken nog 80.000 mensen in kolenmijnen. Er werken al 200.000 ­Amerikanen in de zonne-energiesector en dat aantal groeit met meer dan 15 procent per jaar.’

Een ander saillant feit: ‘90 procent van de verkiezingen in de VS wordt gewonnen door de kandidaat met het meeste geld. Dat bewijst dat verkiezingen te koop zijn.’

Als het over het financieren van verkiezingen in de VS gaat, vallen de namen van Charles en David Koch meteen. De gebroeders Koch hebben 300 miljoen dollar geïnvesteerd in Republikeinse kandidaten in de Congresverkiezingen van eerder deze maand. Kennedy: ‘Dat doen deze “terroristen van de klimaatverandering” niet omdat ze het zo goed met Amerika voor hebben.

Dat is puur eigen belang.’ Hij verwijst naar een recent onderzoek van de Sunlight Foundation. Daaruit blijkt dat de 200 meest politiek betrokken bedrijven in de VS over de periode 2007-2012 bijna 6 miljard dollar in verkiezingen hebben geïnvesteerd. Maar voor die investering kregen ze, volgens het onderzoek, over diezelfde periode het onvoorstelbare bedrag van ruim 4 biljoen dollar terug – elke dollar leverde meer dan 700 dollar op. Kennedy: ‘Amerikaanse verkiezingen zijn potentieel de meest winstgevende investering die je kunt doen.’

Dit klinkt als een Amerikaans probleem.

Dat is toch niet overal zo?

‘Er is geen betere manier om het functioneren van een democratie te beoordelen dan te kijken hoe het gemeenschappelijk erfgoed – lucht, water, de natuur – wordt beheerd.

In dictaturen zoals China zie je ernstige vervuiling. En in matig of niet-functionerende democratieën zoals Rusland, zie je dat ook.

Maar het gaat niet alleen om dat soort landen. Volgens het Internationaal Energie 8 0 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

Agentschap keren overheden jaarlijks 585 miljard dollar in directe subsidie uit aan de fossielen brandstoffen industrie. Als je de schade aan gezondheid en van verwoesting van de natuur zou meerekenen, valt die subsidie nog veel en veel hoger uit. Dat gebeurt in de hele wereld. Ook in Europa. In de EU gelden wel betere milieuwetten, maar die staan deze fundamentele verstoring van de vrije markt vooralsnog niet in de weg. Waarom zouden we jaarlijks 585 miljard dollar belastinggeld uitkeren aan de meest winstgevende industrie uit de wereldgeschiedenis? Dat geld moet worden gebruikt voor zaken die in het belang van iedereen zijn – en niet enkel in het belang van een paar aandeelhouders van de olie-industrie. De regels voor de energie industrie zijn zo vastgesteld dat ze in het voordeel werken van de meest giftige en vervuilende brandstoffen uit de hel ten koste van de goedkope, schone, overvloedige en veilige energiebronnen uit de hemel.’

De gevestigde energiebedrijven zeggen steeds dat de overgang naar duurzame energie geleidelijk moet verlopen om de economie niet te schaden.

‘Dat was ook het argument waarom de slavernij niet kon worden afgeschaft. Destijds draaide 25 procent van het Engelse nationaal inkomen op slavernij. Maar de economie zakte helemaal niet in. Integendeel, de afschaffing van de slavernij leidde juist tot een ongekende bloeiperiode van ondernemen en innovatie in de Industriële Revolutie.’

Toen hij acht was, schreef Robert Kennedy Jr. aan zijn oom in het Witte Huis dat de zware smog in Washington ervoor zorgde dat, als hij met zijn familie op zondagochtend naar de kerk ging, zijn witte overhemd bij thuiskomst zwart was. Oom Jack nodigde de kleine Bobby uit in de Oval Office en regelde voor zijn neefje een ontmoeting met Rachel Carson, de auteur van Silent Spring (1962, in het Nederlands vertaald als Dode Lente) en volgens velen de grondlegster van de Amerikaanse milieubeweging.

Na een rechtenstudie en opleiding tot advocaat, sloot Kennedy zich in 1984 aan bij Riverkeeper, een verbond van voornamelijk vissers dat zich inzette voor terugdringing van de vervuiling van de Hudson rivier die bij New York in de Atlantische Oceaan uitmondt. Namens Riverkeeper voerde Kennedy met groot succes vele procedures tegen vervuilende industrieën langs de rivier. Te-

genwoordig wordt er weer in de Hudson gezwommen – door vissen en mensen. Vanwege zijn werk voor de Hudson riep Time Kennedy uit tot Hero for the Planet. Tegenwoordig heet Riverkeeper de Waterkeeper Alliance en zijn er op 160 plaatsen in de wereld gelijknamige allianties van de grond gekomen.

Kunnen advocaten op eenzelfde wijze met juridische acties klimaatverandering en andere soorten van vervuiling door het bedrijfsleven uit de wereld procederen?

‘Advocaten hebben wetten nodig. Dat ging goed in het geval van de Hudson. Het lukte destijds ook om de tabaksindustrie terug te dringen. Advocaten deden het werk, maar ze wisten zich gesterkt door Justitie. Nu ligt dat anders. We hebben bijvoorbeeld al gezien dat Republikeinen er slinks in zijn geslaagd (als een soort voetnoot in de 3.000 pagina’s tellende Homeland Security Act die naar aanleiding van 9/11 werd ingevoerd) om een wet door te voeren die de farmaceutische industrie immuun maakt voor procedures naar aanleiding van de eventuele gezondheidsschade van vaccinaties. Als advocaten de olie-industrie aanvallen vanwege hun bijdrage aan de klimaatverandering, kun je er zeker van zijn dat er in Washington wetten zullen worden veranderd die dat verhinderen of zelfs onmogelijk maken. Daarom zeg ik dat een schonere wereld begint bij een betere democratie.’

Dat word je wel somber van. Er lijkt nog lang geen einde in zicht aan de impasse

in Washington en het t­ erugdringen van de klimaatverandering heeft juist haast.

‘Toch ben ik hoopvol. Vorig jaar betrof 44 procent van de nieuw geïnstalleerde energieproductiecapaciteit in de VS duurzame bronnen als zon en wind. De prijs van zonnepanelen gaat, zoals bij computers, exponentieel naar beneden. Bij windenergie ligt dat een beetje anders. Daarvoor heb je ook staal en beton nodig. Vooraanstaande energieproducenten zeggen dat zonne-energie— ondanks de lage olie- en gas prijzen—al in 30 staten van de VS het meest rendabel is. Dat is niet alleen goed voor het milieu.

Maar zoals het milieu democratie nodig heeft, heeft democratie ook baat bij duurzame energie. Politieke systemen hebben de neiging de organisatie van de economie te weerspiegelen. Als de economie in belangrijke mate wordt beheerst door een paar grote en machtige spelers – multinationale energiebedrijven – dan zie je ook een concentratie van belangen in de politiek. Als de economie daarentegen draait op miljoenen individuele energieproducenten met zonnepanelen op hun dak en windmolens in hun tuin, breekt dat bestaande machtsstructuren.

Duurzame energie versterkt de democratie.’

Het gesprek is terug waar het eigenlijk nooit weg was: bij politiek en democratie.

Bobby Kennedy Jr. koos zelf nooit voor de politiek nadat hij in zijn studententijd met een kleine hoeveelheid heroïne op zak werd betrapt. Dat vergrijp zet hem in Amerika op een onoverbrugbare achterstand. Maar met zijn weloverwogen visie op de verstrengeling van energie en democratie, loopt hij

toch in de voetsporen van zijn vader en oom.

Met zijn verhaal over energie, politiek en democratie trekt hij wekelijks volle zalen.

Hij spreekt vrijwel uitsluitend in Republikeinse staten voor Republikeins publiek.

Daar is zijn werk het hardst nodig. ‘Ik krijg na mijn spreekbeurt eigenlijk altijd een staande ovatie. Dat maakt mij optimistisch.

Die mensen begrijpen het dus ook.’ Hij zegt het niet met verwaandheid of arrogantie; hij is blij met het signaal.

Leiderschap en charisma zijn genetisch bepaald, maar Bobby Kennedy is in de eerste plaats een aimabel, toegankelijk en gepassioneerd mens. Terwijl de in de tuin loslopende struisvogel een nieuwe poging doet om ons gesprek te verstoren, zoekt Kennedy naar een samenvatting van zijn boodschap: ‘Al onze uitdagingen zijn geworteld in de wijze waarop we energie produceren en gebruiken. De natuur is de infrastructuur van onze samenleving. Een echte vrije markt, zonder subsidies, beloont goed gedrag – efficiëntie – en bestraft slecht gedrag – inefficiëntie en vervuiling. In zo’n markt legt de fossiele brandstoffen industrie het volledig af tegen duurzame energiebronnen. We koersen af op een heftige strijd tussen hebzucht en gevestigde belangen enerzijds en hoop, een schone, duurzame economie en meer democratie anderzijds.’

‘Een heroïsch gevecht’, mijmert hij zachtjes. Daar is zijn clan goed in.

JURRIAAN KAMP had een mooie metafoor voorhanden na dit interview, maar kon Kennedy niet van struisvogelpolitiek betichten.

FOTO: EVERETT COLLECTION INC/ALAMY.COM

presenteren Datum: 3 maart 2015 Tijd: 12.45 - 17.45 uur Locatie: Amersfoort

L A IA ES EC GR SP ON C

en

A Contract with Our Future Een middag met Robert Kennedy Jr. & Friends.

Prijs: €225 (€125 korting op reguliere prijs). Gebruik aanbiedingscode: RFKoptimist

Regels bepalen de samenleving. Dat geldt ook voor onze vrijemarkteconomie. Hoe zou een overeenkomst met een andere –schonere, gezondere, meer rechtvaardige – toekomst eruit zien?

Verandering begint met (nieuwe) regels.

Organisatie: eventdesk@sevenmountains.nl

REGISTREER NU. GA NAAR: theoptimist.nl/rfk

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 8 1

morgen zijn we er nog dichterbij

DAN MAAK JE MAAR ZEN Vrouw weg. Geld weg, crisis…

De vrolijkere kant van faliekant falen

iedereen verdient een morgen

‘Een heerlijk verhaal van een alleenstaande metrovader in crisistijd. Waren alle mannen maar zo openhartig.’

– Rifka Lodeizen (Gouden Kalf-winnares) ISBN 978 90 452 0486 4 – Prijs € 15,00

VERKRIJGBAAR BIJ ELKE BOEKHANDEL

Een aloude belofte wordt nagekomen – de Leraar is teruggekeerd De wereld heeft hulp nodig. En de Leraar heeft gereageerd. Maitreya, de Wereldleraar voor iedereen, is nu hier met de Meesters van Wijsheid.

natuurlijke uitvaartmanden

Vriendelijk ogende FAIR TRADE ECO uitvaartmanden en kisten voor hen die ervoor kiezen om een milieubewuste levensstijl ook na het overlijden in praktijk te brengen.

Handmatig vervaardigd van ondermeer pandanus, bananenblad en bamboe. www.greencoffins.nl

Zijn advies en oplossingen worden al door miljoenen gehoord. Hij wakkert het verlangen in ons hart aan naar vrijheid, vrede en een eerlijke wereld.

Meer weten over de geweldige toekomst die ons te wachten staat?

Lees de boeken van Benjamin Creme Informatiecentrum Share Nederland Tweede Oosterparkstraat 322, Amsterdam 1092 BV 020-694 6262 www.sharenl.org

Postbus 412 | 2220 AK Katwijk Z-H T +31 6 22 43 80 80 E welkom@greencoffins.nl www.greencoffins.nl

Kroniek van de onderstroom Een wereld van overvloed

Editie 10

Willen we aan onze ware emotionele en spirituele behoeften toekomen, dan moeten we af van het kunstmatige idee van schaarste.

Door CHARLES EISENSTEIN Overgenomen uit RESURGENCE

S

CHAARSTE IS EEN VAN DE BELANGr ijkste kenmerken van het moderne

leven. Een op de vijf kinderen ter wereld is ondervoed. We voeren oorlog om het bezit van schaarse hulpbronnen zoals olie. We hebben de zeeën leeggevist, en schoon water aan de bodem onttrokken.

Wereldwijd trekken mensen en overheden de broekriem aan vanwege geldschaarste.

Weinig mensen zullen ontkennen dat we leven in een tijd van schaarse middelen; velen zullen zeggen dat het onverantwoord is anders te beweren.

Toch is het niet moeilijk in te zien dat deze schaarste voor het merendeel kunstmatig is. Neem voedselschaarste: reusachtige hoeveelheden – misschien wel de helft van de totale voedselproductie – worden verspild in de westerse wereld. Grote stukken land worden gebruikt voor de productie van ethanol, en nog grotere stukken voor de instandhouding van de meest intensief geïrrigeerde Amerikaanse vegetatie die er is: gazongras. Ondertussen wordt land voor voedselproductie meestal verbouwd op basis van intensief chemische, machineafhankelijke methoden, ook al zijn die misschien wel minder productief (per hectare, niet per arbeidseenheid) dan arbeidsintensieve biologische landbouw en permacultuur.

Evenzo wordt schaarste van natuurlijke hulpbronnen gecreëerd door ons systeem.

Niet alleen zijn onze productiemethoden verkwistend, veel van wat we produceren, draagt weinig bij tot ons welzijn. Technologieën die milieu en duurzaamheid ten goede WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 8 3

Kroniek van de onderstroom

komen, blijven onderontwikkeld. We zouden in een wereld van overvloed kunnen leven zonder offers te hoeven brengen.

Nergens is de kunstmatigheid van schaarste zo evident als in de wereld van het geld.

Zoals blijkt uit het voorbeeld van de voedselproductie, is de materiële schaarste in deze wereld niet te wijten aan iets tastbaars, maar aan geld. Ironisch genoeg is geld het enige dat we in onbeperkte hoeveelheden kunnen produceren: het bestaat eigenlijk uit niets anders dan bits, kleine digitale stukjes informatie. Toch creëren we het op een manier die het per definitie schaars maakt.

Zelfs rijkdom verandert weinig aan de perceptie van schaarste. Het Amerikaanse Center on Wealth and Philanthropy in Boston onderzocht in 2011 wat voor ideeën over rijkdom er leefden in huishoudens die in totaal 25 miljoen dollar of meer waard waren (bij sommige huishoudens lag dat bedrag aanzienlijk hoger – het gemiddelde was 78 miljoen). Op de vraag of ze dachten financiële zekerheid te hebben, antwoord-

uitzondering. Ik heb gelezen over bedoeïenen die er geen enkel probleem mee hebben om niets anders te doen dan de tijd voorbij te zien glijden, van Pirahã-indianen in het regenwoud van de Amazone die urenlang alleen maar naar een boot aan de horizon staan te kijken, van natuurvolkeren die er letterlijk bij gaan zitten om het gras te zien groeien.

Dit is een rijkdom die wij niet kennen.

Tijdschaarste maakt deel uit van ons idee van wetenschap, die alles wil meten en daardoor alles eindig maakt. Ons bestaan wordt afgebakend binnen de grenzen van een persoonlijke levensloop, de eindige tijdspanne van een afgescheiden zelf.

Tijdschaarste hangt ook samen met geldschaarste. In een competitieve wereld biedt elk moment de kans om nóg verder vooruit te komen. Elk moment biedt de mogelijkheid om je tijd productief te gebruiken. Ons geldstelsel belichaamt het credo van het afgebakende zelf: ‘Meer voor jou is minder voor mij.’ In een wereld van materiële schaarste kan een mens zich feitelijk geen

Hoe dichtbij is de wereld waarvan ons hart weet heeft? Onnoemelijk dichtbij. den de meeste respondenten ‘nee’. Hoeveel ze dachten daarvoor nog nodig te hebben?

Gemiddeld 25 procent meer dan hun huidige activa, luidde het antwoord.

Dat iemand met een vermogen van 78 miljoen dollar denkt niet genoeg geld te hebben, betekent dat economische ongelijkheid op bij lange na niet volstaat om het fenomeen schaarste te verklaren. Het hangt samen met ons historische wereldbeeld. Het is ingebed in ons begrip van al het bestaande, in ons idee over onszelf, en zelfs in onze opvattingen over de aard van het universum.

Vanuit die diepe wortels is het doorgedrongen tot onze maatschappelijke instituties, onze stelsels en structuren, en onze levensopvattingen. We zijn zo ondergedompeld geraakt in een schaarstecultuur dat we die voor de werkelijkheid zijn gaan houden.

De meest wijdverbreide vorm van schaarste is tijdschaarste. Mensen van ‘­primitieve’ culturen ervaren doorgaans geen tijdgebrek.

Ze ‘tellen’ hun dagen, uren en ­minuten niet.

‘Hun wereld is tijdloos’, aldus schrijfster en activiste Helena Norberg-Hodge over de cultuur van mensen in Ladakh, een bergachtig gebied in Noord-India. Die cultuur is geen 8 4 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

moment van ontspanning ‘veroorloven’. Dit is meer dan zomaar een opvatting: geld in zijn huidige vorm is niet ‘alleen maar energie’, zoals wel eens wordt beweerd – in ieder geval is het geen neutrale energie. Het is altijd maar beperkt voorradig. Wanneer geld wordt gecreëerd als rentedragende schuld, zoals bij ons het geval is, dan is er per definitie altijd meer schuld dan geld. Onze systemen zijn een afspiegeling van onze collectieve percepties.

‘Meer voor jou is minder voor mij’ is een axioma dat afzonderlijkheid voorschrijft.

Relevant voor een geldeconomie, maar niet voor oudere culturen, want daarin betekent ‘meer voor jou’ ook ‘meer voor mij’, omdat het heel gewoon is veel dingen te delen en elkaar geschenken te geven.

De schaarsteprikkel heeft niet alleen een strikt economische betekenis, maar manifesteert zich ook als afgunst, jaloezie, geldingsdrang, sociale wedijver en meer.

Geldschaarste hangt weer samen met schaarste aan liefde, intimiteit en contact.

Het basisbeginsel van de economie zegt het eigenlijk al: menselijke wezens jagen hun rationele eigenbelang na. Hiermee wordt

niet alleen afzondering maar ook eenzaamheid gepropageerd, zo durf ik te stellen. Iedereen is gefixeerd op nut; iedereen is bezig voor zichzelf. Ieder van ons is alleen.

Waarom denken wij – of de economen – toch zo dat dit waar is? Waarom zien wij onszelf als geïsoleerd, waarom ervaren wij dat zo, waar komt dat vandaan? Deels door de geldeconomie zelf, die ons omringt met gestandaardiseerde, onpersoonlijke producten. Die zorgzame gemeenschappen vervangt door betaalde professionele diensten.

In mijn boek Sacred economics beschrijf ik hoe geschenken, in wat voor vorm dan ook, het geraamte van een gemeenschap zijn. Ze scheppen banden, omdat ze dankbaarheid generen, het verlangen iets terug te geven.

Een geldtransactie daarentegen laat niets achter. Wanneer goederen, diensten en geld van eigenaar zijn verwisseld, scheiden de wegen van de belanghebbenden zich.

De schaarste aan liefde, intimiteit en contact ligt ook besloten in hoe wij de kosmos zien: als een verzameling bouwstenen zonder bewustzijn, doel of intelligentie.

In een van mijn workshops vraag ik deelnemers om elkaar langdurig aan te kijken. Na wat aanvankelijke onwennigheid, ervaren ze meestal een onuitsprekelijk lieflijke intimiteit, een contact dat korte metten maakt met alle oppervlakkige poses en pretenties die de dagelijkse menselijke interactie kenmerken en die niet meer dan een halve minuut standhouden wanneer mensen het aandurven elkaar werkelijk in de ogen te zien.

Hoe dichtbij is de wereld waarvan ons hart weet heeft? Onnoemelijk dichtbij.

Welke behoefte, behalve de basale behoeften die we nodig hebben om te overleven, is belangrijker voor een mens dan de behoefte te worden aangeraakt, vastgehouden, verzorgd en bemind? Wat consumeren we allemaal ter compensatie van deze onvervulde behoeften? Hoeveel geld, hoeveel macht, hoeveel controle over andere mensen is nodig om te voldoen aan de behoefte aan contact? Hoeveel is genoeg? Antwoord: het is nooit genoeg, zoals blijkt uit het onderzoek van het Boston College onder rijke mensen. Iets om te onthouden, wanneer je nog eens denkt dat hebzucht aan de basis ligt van het lijden van Moeder Aarde.

Elk aspect van schaarste op onze planeet vindt zijn tegenhanger in exces. Honger bestaat naast overgewicht; droogte naast overstromingen; energietekort naast onnodig afval; eenzaamheid naast intensief virtueel netwerken; diepe schulden naast gigantische

Kroniek van de onderstroom

bankreserves; krimpende publieke ruimte naast grote woningen.

Ik zou veel meer soorten schaarste kunnen noemen die zo normaal zijn in onze maatschappij dat ze niet eens meer worden opgemerkt: schaarste aan aandacht, schaarste aan spel, schaarste aan een luisterend oor, schaarste aan donker en stilte.

Ik woon in een huis dat honderd jaar oud is. Wat een contrast tussen de regelmatige, fabrieksmatig perfecte gebruiksvoorwerpen die ons omringen en de oude radiatoren in mijn woning. De hele nacht kletteren en sissen die, met hun gebogen ijzer en hun verbindingsstukken, die met iets meer zorg zijn gemaakt dan strikt noodzakelijk was, waar levenskwaliteit in lijkt te zitten.

Ik rijd langs winkelcentra en warenhuizen, parkeerterreinen en autoverkoophallen, kantoorgebouwen en nieuwbouwwijken.

Elk gebouw is een toonbeeld van kostenefficiëntie. En dan vraag ik me verbijsterd af: ‘Is dit wat vijfduizend jaar architectuurgeschiedenis heeft opgeleverd?’ Dit is de fysieke uitdrukking van de wetenschapsideologie: alleen het meetbare bestaat. Wij hebben onze productie van het meetbare gemaximaliseerd – de vierkante meter, de productiviteit per arbeidseenheid – ten koste van alles wat kwaliteit heeft: heiligheid, intimiteit, liefde, schoonheid en spel.

Hoeveel meer lelijkheid is er nodig als substituut voor schoonheid? Hoeveel meer avonturenfilms zijn er nodig om een gebrek aan avontuur te compenseren? Hoeveel meer superheldenfilms moet je zien om het verlies van eigen grootheid te vergeten? Hoeveel pornografie moet je tot je nemen om de behoefte aan intimiteit goed te maken? Antwoord: oneindig veel. En dat is goed nieuws voor de economische groei, maar slecht nieuws voor onze planeet. Gelukkig dat voor diezelfde planeet zo zoetjes aan de maat vol is, en dat ons beschadigde sociale weefsel ook weinig meer kan verdragen. Het tijdperk van de kunstmatige schaarste zit er bijna op.

Mits het ons lukt de gewoonten af te schudden die ons nog gevangen houden.

De alomtegenwoordigheid van schaarste kweekt namelijk tal van slechte gewoonten.

Schaarste aan tijd genereert de haastreflex.

Geldschaarste lokt de hebbelijkheid van hebzucht uit. Schaarste aan aandacht werkt de neiging tot uiterlijk vertoon in de hand.

Uit schaarste aan zinvol werk komt luiheid voort, en uit schaarste aan onvoorwaardelijke acceptatie, de zucht tot manipuleren. Is het dan een wonder dat we de aarde zoveel schade hebben toegebracht?

Er zijn nog wel wat muren die afgebroken moeten worden

Vijfentwintig jaar na de val van de Berlijnse Muur zijn er nog altijd levensgevaarlijke grenzen. En die moeten nodig verdwijnen.

Door SINTHUJAN VARATHARAJAH Met toestemming overgenomen uit JACOBIN

D

ERTIG JAAR GELEDEN EMI g reerde mijn familie vanuit

Sri Lanka naar het Westen via Oost-Duitsland, en vandaaruit naar West-Berlijn. Net als duizenden andere vluchtelingen uit het Zuiden – vooral uit Niet-Gebonden Landen – zochten zij asiel in het Westen.

Vijf jaar later viel de Muur. Oost-Duitsland werd opgeslokt door West-Duitsland en de meest zichtbare manifestatie van de grens – de Muur met zijn wachttorens en prikkeldraadversperringen – werd in snel tempo afgebroken. Veel van de brokstukken werden geschonken aan andere landen, om als relikwie of aandenken te worden uitgestald.

Het ontmantelen van de Muur werd gezien als

symbool en als uiting van betrokkenheid, eerst onder auspiciën van de Europese Economische Gemeenschap en later de Europese Unie (EU), met als doel het continent tot een naadloos geheel te smeden. Het weghalen van een enkele muur deed echter op geen enkele manier afbreuk aan het concept van grenzen.

En inderdaad, vijfentwintig jaar na dato worden er nog steeds hekken en muren opgetrokken in Griekenland, Bulgarije, Litouwen en andere landen aan de oost- en zuidgrenzen van de EU. Zo kan het gebeuren dat hetzelfde Duitsland dat vandaag de dag het wegvallen van de interne grens viert, fors investeert in ‘Fort Europa’. Terwijl het Verdrag van Schengen de interne

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 8 5

Kroniek van de onderstroom

We moeten blijven strijden voor een wereld waarin muren worden neergehaald. grenzen van de EU poreus heeft gemaakt, worden de buitengrenzen steeds strenger bewaakt. En het zijn vooral vluchtelingen die het nakijken hebben.

Zelfs als je het geluk hebt binnen te raken, duiken er allerlei onzichtbare grenzen op.

Als Europees burger kan ik inderdaad vrijelijk heen en weer reizen tussen voormalig Oost- en West-Duitsland. Maar vanwege mijn donkere huid en de praktijk van racial profiling, mag de grenspolitie mij overal in Duitsland aanhouden – alsof ik zojuist een buitengrens ben overgestoken. Fysieke grenzen mogen zijn verdwenen, dit soort onzichtbare scheidslijnen blijft bestaan.

Tegelijkertijd zitten tienduizenden asielzoekers opgesloten in opvangcentra, waar ze ernstig worden beperkt in hun bewegingsvrijheid en hun kansen op werk, en aangetast in hun waardigheid. Zij verkeren in een noodtoestand met verstrekkende sociaal-economische, mentale en medische gevolgen − iets wat aan het welvarende deel van Duitsland totaal voorbijgaat. Kampbewoners, of liever gezegd: gedetineerden, moeten elke dag grenzen passeren. Grenzen die er voor degenen die de val van de Muur romantiseren, simpelweg niet zijn.

Bij aankomst in Oost-Berlijn – na een tocht van 96 uur, die was begonnen in Jaffa, in het noorden van Sri Lanka – kocht mijn moeder een ‘transitvisum’ met een geldigheidsduur van vierentwintig uur in de Sovjetzone. Zoiets kostte destijds niet meer dan twintig Amerikaanse dollar. Tientallen andere jonge Tamil-vluchtelingen kwamen gelijktijdig met haar aan.

Aan de Oost-Duitse grens werden ze streng gecontroleerd alvorens te mogen doorreizen. Veel te luchtig gekleed voor het Europese winterweer, liepen de donkergekleurde mannen en vrouwen in een rij door het besneeuwde landschap naar het nabijgelegen S-Bahnstation om de trein naar het centrum van Oost-Berlijn te nemen.

Net als de meeste andere vluchtelingen stapte mijn moeder uit bij Friedrichstrasse – tegenwoordig het grootste en meest centraal 8 6 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

gelegen U- en S-Bahnstation van Berlijn.

In die tijd werd het in tweeën gedeeld door de Berlijnse Muur en fungeerde het als een van de schaarse grensovergangen tussen het oostelijke en het westelijke deel van de stad.

Anders dan voor ingezetenen van de DDR, was het voor mensen met een buitenlands paspoort relatief gemakkelijk om de grens over te steken.

Toch vormde het transitvisum van mijn moeder geen enkele garantie dat we het Westen zouden bereiken. Oost-Duitsland behoorde niet tot de ondertekenaars van het VN Vluchtelingenverdrag van 1951, en was dus niet wettelijk verplicht om vluchtelingen op te nemen. In plaats daarvan werden zij linea recta naar de grens gedirigeerd.

Ironisch genoeg werd het land dat de bewegingsvrijheid van zijn eigen bevolking drastisch inperkte, door de eigen leiders geprezen als ‘land van vrije doorgang’ voor asielzoekers. Dat kwam de meeste vluchtelingen uit de Derde Wereld, die geenszins van plan waren om in Oost-Duitsland asiel aan te vragen, overigens goed van pas.

Met haar peuters en de weinige bezittingen die ze had kunnen redden in de hand, nam mijn moeder de trein naar Berlin Bahnhof Zoo, het hoofdstation van West-Berlijn.

Vrienden en verwanten van vluchtelingen, merendeels zelf ook vluchteling, wachtten de nieuwkomers op om te helpen bij de registratie in plaatselijke asielzoekerscentra.

Anderen hielpen hen hun reis te vervolgen met de Interzonenzug, een van de transittreinen die de enclave West-Berlijn verbond met de Bondsrepubliek.

Mijn moeder besloot Interzonenzug FD 1/2 te nemen van West-Berlijn naar Frankfurt am Main. Zoals veel andere vluchtelingen zou ze in de trein asiel aanvragen.

Deze ‘treinvluchtelingen’, zoals ze later door de West-Duitse regering werden genoemd, werden beschouwd als demografisch wapen dat door Oost-Duitsland werd ingezet om de stabiliteit van het Westen te ondermijnen door een humanitaire crisis te forceren. Franz Josef Strauss, voormalig voorzitter van de CSU en langdurig minister-president van de deelstaat Beieren, deed destijds de volgende, beroemd geworden uitspraak: ‘Tamils bestormen ons met duizenden tegelijk en als de situatie in NieuwCaledonië verslechtert, zitten we hier straks opgescheept met de “Kanaken” [een grof raciaal scheldwoord].’ De meeste vluchtelingen uit het Zuiden hadden er uiteraard geen idee van dat ze op deze manier verbaal werden ontdaan van hun menselijke waardig-

heid. Zij hoopten slechts op een kans om te overleven.

In een poging om de stroom Tamil-vluchtelingen – vanaf 1980 meer dan 37.000 in totaal – in te dammen, sloot de West-Duitse regering in juli 1985 een opmerkelijke overeenkomst met die van de oosterburen.

Zij verschaften de DDR een lening van in totaal 250 miljoen DMark. In ruil daarvoor beloofde de DDR haar visapolitiek met betrekking tot Sri Lanka te wijzigen en een Duitsland-brede visumplicht in te stellen voor Tamils die aankwamen op Flughafen Berlin Schönefeld.

De eis van West-Duitsland om de nieuwe visumrestricties ook te laten gelden voor andere dan Tamil-vluchtelingen werd echter door de DDR genegeerd of halfslachtig uitgevoerd. In december van dat jaar scherpte West-Duitsland de algemeen geldende asielregels aan en werden Tamils niet langer aangemerkt als een politiek vervolgde bevolkingsgroep in Sri Lanka. In 1985 vormden Tamils uit Sri Lanka (ongeveer achtduizend in totaal) 23,5 percent van alle asielzoekers in West-Duitsland; een jaar later was dat percentage gedaald naar 4,4.

Tegenwoordig reizen er geen vluchtelingen meer via Oost-Berlijn. Met de val van de Muur en de oostwaartse uitbreiding van de EU, zijn andere transitbestemmingen in beeld gekomen: Istanbul, Tripoli, Caïro, Beiroet, Fez, Kiev en Sint-Petersburg behoren nu tot de plekken die vluchtelingen moeten aandoen alvorens te kunnen proberen binnen te dringen in Fort Europa.

Tegenwoordig verdrinken ze niet meer in de Oder of de Donau, en vriezen ze niet langer dood in Hongaarse of Oostenrijkse bossen. Ze verdrinken nu in zeeën die hun lichamen naar believen verzwelgen of als waarschuwing deponeren op de kust. Zij sterven in stilte, ver weg van onze hoofdsteden en zonder dat van hun dood melding wordt gemaakt in het Achtuurjournaal.

Waarom? Omdat grenzen tegenwoordig worden uitbesteed, net als de dood van de talloze slachtoffers die ze maken. In ons dagelijks leven zijn ze onzichtbaar gemaakt.

Zozeer zelfs dat als landen die beweren op te komen voor mensenrechten en vrijheidsbewegingen elders in de wereld, hun steun aan reddingsacties voor schipbreuk lijdende vluchtelingen aan Europa’s zuidelijke zeekust opschorten, er nauwelijks sprake is van publieke verontwaardiging.

De weinigen die met succes de nieuwe, door Frontex beveiligde ‘ijzeren muur’ rond Fort Europa omzeilen, worden geconfron-

Kroniek van de onderstroom

teerd met xenofobie en racisme. Er is in feite nauwelijks verschil tussen de retoriek uit de jaren tachtig en die van nu.

Een van mijn vroegste herinneringen betreft geen checkpoints of muren, maar de aanblik van de lichamen van twee vrouwelijke Tamil-vluchtelingen die eind jaren tachtig verdronken op slechts zeventig kilometer van ons West-Duitse asielzoekerscentrum, bij de Tsjechoslowaakse grens. Die lichamen hadden hun menselijke vorm, hun herinneringen en hun identiteit verloren.

Het besef dat dit ook ons had kunnen overkomen, drong voor het eerst tot me door. Dat er niemand was die mensen als wij zou kunnen identificeren en om ons zou rouwen. Dat het gebeurde in het holst van de nacht, en we niets anders konden doen dan de volgende ochtend hun naamloze lichamen ophalen en een brief sturen aan nabestaanden of aan de ambassade met de mededeling: ‘Het spijt ons’.

Vandaag de dag worden er overigens geen brieven met spijtbetuigingen meer verstuurd – alleen nog met de boodschap ‘U bent hier niet welkom’. En als u aan onze grens om het leven komt, zo stellen de Europese regeringen, is het uw eigen schuld of misschien die van ‘gewetenloze’ mensensmokkelaars – maar nooit die van ons.

Uiteraard vieren we de val van de Muur, maar daar mag het niet bij blijven. Overal ter wereld worden nog altijd onzichtbare scheidslijnen veranderd in levensgevaarlijke barrières voor asielzoekers en migranten die op de vlucht zijn voor geweld, vervolging, armoede en andere door de mens of natuur veroorzaakte rampen.

Grenzen zijn allesbehalve zaken uit het verleden die we als historische artefacten kunnen beschouwen. Als we het hebben over de eigentijdse gruwelen van Fort Europa, mogen we niet de duizenden vluchtelingen vergeten die destijds asiel zochten in West-Duitsland – de meesten van hen afkomstig uit Palestina, Libanon en Sri Lanka.

Hun geschiedenis komt niet langer aan bod tijdens herdenkingsbijeenkomsten en in de verhalen die we horen over de gruwelen van het IJzeren Gordijn.

Levensgevaarlijke scheidslijnen blijven bestaan, ondanks Berlijn en ondanks enkele uitzonderlijke ‘eenwordingen’. We moeten blijven strijden voor een wereld waarin grenzen verdwijnen en muren worden neergehaald, waar de scheidslijnen die naar willekeur zijn getrokken door landen, zeeën, lucht en volken uiteindelijk zullen wijken.

Elke grens is er een te veel.

Stemmen voor de toekomst Democratieën zijn berucht om hun kortzichtigheid.

Maar met behulp van één simpel mechanisme kunnen we ongeboren burgers een stem geven in ons heden.

Door THOMAS WELLS Overgenomen VAN AEON

G

EZIEN DE FELHEID WAARMEE

hij deze bestreed, is het niet verwonderlijk dat de Ierse filosoof en politicus Edmund Burke zelden van radicalisme beticht wordt. En toch schrijft hij in Reflections on the revolution in France (1790): “De samenleving is een contract… een partnerschap tussen niet alleen diegenen die leven, maar tussen diegenen die leven, diegenen die dood zijn, en diegenen die nog geboren moeten worden.”

Je zou het misschien niet meteen zeggen, maar dit is een zeer radicale gedachte. We missen vandaag de dag nog steeds een mechanisme om de belangen van toekomstige generaties te vertegenwoordigen.

Hoewel we wellicht enige solidariteit voelen met zowel eerdere als latere generaties, zijn we door de asymmetrische aard van de tijd genoodzaakt ons tot elkaar te verhouden als leden van een estafetteteam. Dit betekent dat burgers die na ons komen dubbel in het nadeel zijn vergeleken met eerdere generaties.

Onze voorgangers hebben ons de consequenties van hun politieke onderhandelingen opgelegd: hun economische regime,

vreemdelingenbeleid, de landsgrenzen die ze hebben getrokken. Maar ze hadden ook de gelegenheid om zichzelf nader aan ons te verklaren, bijvoorbeeld door de Grondwet van de Verenigde Staten na te laten, net als de documenten van debatten over de achterliggende principes, zoals de Federalist Papers (1787-88). Zulke commentaren zijn een belangrijke bron van ons respect voor de prestaties van onze voorouders.

Toekomstige generaties daarentegen zijn genoodzaakt te accepteren wat we ook kiezen aan hen na te laten, en ze beschikken niet over een middel om ons op de hoogte te brengen van hun waarden.

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 8 7

Kroniek van de onderstroom

Het is niet meer dan eerlijk om rekening te houden met toekomstige generaties.

De asymmetrie tussen verleden en toekomst is niet alleen oneerlijk. Onze voorouders kunnen we geen kwaad meer doen; als we hen teleurstellen, zullen zij het nooit weten.

Maar de politieke besluiten die we vandaag nemen, zullen meer doen dan alleen voor onze kleinkinderen de plichten van het burgerschap bepalen. Ze hebben ook betrekking op existentiële gevaren zoals de waarschijnlijkheid van pandemieën en ineenstorting van het milieu. Zonder vertegenwoordiging in ons politiek systeem, kunnen de gevolgen voor toekomstige burgers die kunnen lijden onder of profiteren van onze huidige politieke beslissingen, niet behoorlijk meegewogen worden. We moeten ze een stem geven.

Hoe zouden we dit kunnen doen? Per slot van rekening kunnen zij niet daadwerkelijk hun wensen kenbaar maken. Maar zelfs als we niet weten wat toekomstige burgers belangrijk zullen vinden en waar ze in geloven, dan nog kunnen we rekening houden met hun belangen, uitgaand van de redelijke veronderstelling dat deze enigszins zullen overeenkomen met de onze (iedereen heeft bijvoorbeeld schone lucht nodig).

Dus misschien moeten we simpelweg huidige burgers aanmoedigen het Burkeaanse perspectief te hanteren en op een bredere manier over hun burgerplicht te denken wanneer ze stemmen. Zou dit kunnen werken? Af en toe zetten mensen zich zeker in voor politieke doelen die niet direct in hun eigen belang zijn, zoals wanneer ze stemmen uit solidariteit met diegenen die armer zijn dan zijzelf. Maar deze ideale oplossing gaat voorbij aan het overduidelijke kortetermijndenken van de meeste kiesgerechtigden. In werkelijkheid beschikken we over beperkte empathische en cognitieve capaciteiten. We zijn ook maar mensen.

Laten we deze beperkingen eens onder de loep nemen, in de hoop dat zo een oplossing voor ons probleem in zicht komt. Ten eerste reikt onze empathie niet breed en niet ver.

Onze begaanheid zou zich verder moeten uitstrekken dan het welzijn van onze eigen familieleden. Daarnaast vinden we het vaak moeilijk, zelfs als we als ouders stemmen, om rekening te houden met de langetermijntoekomst van onze kinderen. We kiezen bijvoorbeeld wel politici die beloven in 8 8 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

onderwijs te investeren, maar zijn een stuk minder enthousiast over economische hervormingen die ervoor zorgen dat jongeren een welvarend, waardig leven kunnen opbouwen, omdat die een bedreiging vormen voor onze eigen economische zekerheid.

Onze tweede beperking is van intellectuele aard. Het is lastig voor ons individuen om de volledige cumulatieve gevolgen van onze politieke besluiten voor toekomstige generaties te overzien. Voor deze taak zijn menselijke kiezers simpelweg niet uitgerust.

De contouren van een oplossing voor onze problemen beginnen nu zichtbaar te worden. Als de huidige burgers van nature kortzichtig zijn, dan kunnen we overwegen om vertegenwoordigers te introduceren die op een vooruitziende en onpartijdige manier kunnen stemmen. Ze zouden oprecht gemotiveerd moeten zijn om de basale belangen van toekomstige generaties als geheel te verdedigen, in plaats van die van bepaalde favoriete groepen, en ze zouden over de expertise moeten beschikken om de langetermijneffecten van overheidsbeleid te berekenen.

Zulke stemmers zouden bovenmenselijk moeten zijn. Ik denk aan maatschappelijk organisaties, zoals goede doelen, milieuorganisaties of politiek-onafhankelijke denktanks.

Zulke kiezers zouden de morele en juridische status hebben van trustee van de generaties die nog volgen. Trusteeship oftewel beheerderschap is een volwassen juridisch concept met voldoende bewezen professionele gedragscodes en systemen voor externe verantwoording. Het is ontworpen voor situaties waarin iemand moet handelen in het belang van anderen zonder met hun wensen rekening te houden. Beheerderschap heeft eerder een politieke rol vervuld – sterker nog, het stond model voor de rol van volksvertegenwoordigers waarvoor Burke pleitte.

De aanwezigheid van trustee kiezers kan in potentie leiden tot een beter democratisch debat. Zij zouden van duurzaamheid een onvermijdelijk politiek thema maken.

Het is niet meer dan eerlijk om rekening te houden met de belangen van toekomstige generaties bij de besluiten die we vandaag nemen. Ze mogen dan nog niet geboren zijn, maar ze hebben recht op onze aandacht op het politieke niveau.

ONZE BRONNEN

Charles Eisenstein is de auteur van The more beautiful world our hearts know is possible.

Hier bij The Optimist hebben we over zijn werk geschreven, hij heeft zelf eerder over zijn ideeën geschreven, en hij blijft ons maar inspireren. Dit essay verscheen in het ­september/oktober 2014-nummer van Resurgence & Ecologist (www.resurgence. org), een Brits tijdschrift met positieve perspectieven op uiteenlopende onderwerpen, van ecologie en spiritualiteit tot kunst. Meer informatie: www.charleseisenstein.net.

Sinthujan Varatharajahs essay over open grenzen verscheen half november op de website van Jacobin. Jacobin, dat ook een gedrukt tijdschrift uitgeeft, biedt ‘socialistische perspectieven op politiek, economie en cultuur’ (­jacobinmag.com). Varatharajah studeert politieke geografie aan het University College London. Hij is de oprichter van Roots of Diaspora, een multimedia storytelling project over vluchtelingschap en migratie. Zie ook: www.facebook.com/rootsofdiaspora

Aeon, dat prikkelende essays en ideeën biedt, is een van onze favoriete websites (zie: aeon.com). Thomas Wells schreef zijn essay over ‘stemmen voor de toekomst’ als filosoof. Hij woont in Rotterdam, is redacteur van het Erasmus Journal for Philosophy and Economics en blogt voor The Philosopher’s Beard.

Zijn er artikelen, blogs of lezingen die we niet mogen missen? Mail uw tips graag naar kroniek@theoptimist.nl.

Veel dank!

Eten

Kliekjes op recept Blijft er nog wel wat over van deze polenta?

KOKEN MET RESTJES HEEFT EEN GROOT VOORDEEL: de verwachtingen zijn getemperd. Kondig kliekjes aan en de kans is groot dat je meer complimenten oogst met wat je hebt weten te maken, dan wanneer je een hoogstandje van Jamie of ­Ottolenghi had bereid. Soms overtreft een kliekje het oorspronkelijke gerecht. Dat geldt voor polenta: zo’n opgebakken restje polentapap is zo heerlijk dat je hoopt dat er veel overblijft. Natuurlijk kun je de papfase van polenta ook overslaan. Nadeel: de verwachtingen stijgen weer, want het kliekje wordt ‘echt recept’.

Fruit twee fijngesneden tenen knoflook in een paar eetlepels olijfolie. Draai het vuur af zodra de knoflook geurig en gaar is.

Voeg er dan een eetlepel fijngehakte rozemarijn doorheen en

FOTO: PIETER DE SWART

een fijngesneden rode peper. Rasp 75 gram oude kaas. Breng 8 deciliter bouillon aan de kook. Voeg er een snufje zout aan toe en roer er 200 gram instant polenta (maïsgriesmeel) doorheen. Kook het in 5 minuten onder voortdurend roeren gaar. Draai het vuur uit en roer ogenblikkelijk je knoflookmengsel en de geraspte kaas door de polenta. Giet de polenta in een ovenschaal die je met koud water hebt afgespoeld en strijk het oppervlak glad met een nat mes. Laat de polenta afkoelen/opstijven. Stort een paar uur later deze plak op een snijplank en snijd er reepjes van, ongeveer formaat frietjes. Leg ze op bakpapier op een ovenplaat en laat ze op 140 graden een uur of anderhalf krokant bakken in de oven. | ELBRICH FENNEMA

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 8 9

Houd boeddhisme in beeld word vriendvandebos.nl

VOLGEND JAAR OOK NOG VAN ONZE PROGRAMMA’S GENIETEN?

Door veranderingen in het omroepbestel wordt de Boeddhistische Omroep Stichting (BOS) na 2015 wegbezuinigd. Met de steun van 10.000 vrienden kan de BOS doorgaan en programma’s blijven maken. Jij maakt het verschil. Steun ons en houd boeddhisme in beeld.

Word vriendvandebos.nl

Inspiratie Q&A

‘Onze natuur is goed en compleet’ SAKYONG MIPHAM STAAT AAN HET HOOFD VAN ­Shambhala, een wereldwijd netwerk van meditatie- en ­retraitecentra, en hij is ervan overtuigd dat de mens van nature goed is. Als Tibetaans boeddhist probeert hij deze filosofie d ­ agelijks in de praktijk te brengen, zo schrijft hij in zijn nieuwste boek ­Fundamentele goedheid (uitgeverij Ten Have).

Uw boek is uitgekomen in een bloedig jaar: van het MiddenOosten tot Europa steken conflicten de kop op. Ondertussen heerst er toenemende bezorgdheid over het milieu. Toch stelt u dat de ‘menselijke aard’ in principe ‘goed’ is. Hoe verzoent u dat met elkaar?

‘De verstoringen in het milieu en de negativiteit die voortkomt uit de conflicten wereldwijd zijn symptomen van een dieperliggend probleem: een fundamenteel onvermogen om onze wezenlijke goedheid en onze waarden te herkennen. Waardigheid en kracht horen bij de aard van de mens. Als we dat vergeten, voelen we ons onzeker. Daaruit komt woede voort, en dat leidt er weer toe dat we een cyclus in gang zetten waarin we onszelf en anderen schaden. We verwaarlozen het milieu en proberen ons af te zonderen van de samenleving. Juist daarom is het terugvinden van onze waarden de grootste uitdaging van deze tijd. We staan op een kruispunt: zijn we in staat om over onszelf na te denken en te herontdekken wat we waard zijn? Als we inzien dat onze natuur goed en compleet is, is het mogelijk om met goedheid en mededogen te handelen. Dan kunnen we anderen en onszelf waarderen; dan bekommeren we ons om het milieu. Stel je eens voor dat dit op wereldschaal gebeurt.’

FOTO: © ZUMA PRESS, INC. / ALAMY

Hoe is de behoefte aan oorlog en conflict dan te verklaren? En de behoefte om oorlog en conflict door middel van geweld op te lossen?

‘Fouten zijn onvermijdelijk. Onze verschillen zullen ons dwingen om samen sterk te worden, maar dat is een moeilijke weg. Het is veel moeilijker iets op te bouwen dan iets af te breken, maar we moeten de zaken op de lange termijn bekijken, en proberen om voor komende generaties een basis voor een stabiele en harmonieuze samenleving te creëren. Hoe krijgen we dat voor elkaar? Door goedheid, wijsheid en vastberadenheid.’

Hoe ziet u de rol van de media in hun berichtgeving over wat er in de wereld gebeurt, vooral als het gaat om oorlogsgebieden?

‘Bewustmaking van lijden, wanhoop en ongelijkheid is op zich een goede zaak, omdat dit de weg vrijmaakt voor een beter inzicht, voor mededogen en hopelijk actie. Er moet echter ook aandacht zijn voor menselijke vooruitgang en successen.’

Kunnen zelfs gewelddadige strijders de ‘verborgen schat’ van

hun fundamentele goedheid ontdekken? En zo ja, hoe? Kunnen wij hen daarbij helpen?

‘Ieder mens heeft op elk moment de kans om de kern van diens menselijkheid te herkennen – of je nu een buschauffeur, president of moordenaar bent. Het is altijd mogelijk om stil te staan bij wie je bent en wat je doet met je leven. Zelfs in de meest nijpende situaties kan menselijkheid de overhand krijgen. Door een mondiale ­cultuur te scheppen waarin de mensheid zelf wordt gerespecteerd en waarin we niet alleen oog hebben voor onze eigen agenda’s, zullen ­kwaliteiten als empathie en wijsheid meer kans krijgen zich te manifesteren.’

‘De gewelddaden die we wereldwijd waarnemen, zijn geen ­geïsoleerde gebeurtenissen. We hebben allemaal een aandeel in de gezondheid van onze wereldgemeenschap. We delen hetzelfde lot en hebben stuk voor stuk de kans om het tij te keren, en een sterkere en zonnigere toekomst tot stand te brengen. Ik denk dat het nu de geschikte tijd is – dit moment vraag het van ons – om ons te ­bezinnen op wie wij zijn en waar wij als soort naartoe gaan.’ | MARCO VISSCHER WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 9 1

Inspiratie

DELEN

Asiel voor planten

Wassen met Seepje MELVIN LOGGIES (LINKS) EN JASPER GABRIËLSE, BEDENKERS VAN SEEPJE.

SEEPJE IS EEN SOORT ZEEPJE. MAAR DAN NIET VAN

zeep gemaakt, maar van schilletjes. Gek? Nee. Biologisch? Ja. In Nepal kennen ze het geheim van de schillen van de Sapindus mukorossi-vrucht al lang. Deze schilletjes scheiden een stofje uit dat in aanraking met water een natuurlijke zeep vormt. Op die manier wordt kleren wassen niet alleen vriendelijk voor het milieu, maar ook vriendelijk voor de huid en kleding. Het plantaardig wasmiddel Seepje helpt daarnaast mee aan de werkgelegenheid en het natuurbehoud in Nepal. Er zijn verschillende (biologische, esoterische) geuroliën aan toegevoegd, zodat je was ook nog lekker ruikt. | 7,95 EURO VOOR EEN PAKJE MET 150 GRAM SCHILLEN; MET EEN SCHILLETJE KUN JE DRIE KEER WASSEN | TE KOOP IN ­VERSCHILLENDE WINKELS EN ONLINE: WWW.SEEPJE.NL 9 2 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

BOEDDHA BASICS

WASSEN

BIJSTER | ­WWW.FACEBOOK.COM/PLANTENASIEL

‘WAAR ZIJN PADDESTOELEN VAN GEmaakt?’, vraagt mijn driejarige nichtje. Ik overweeg te beginnen over mycelium en sporen, maar verander van gedachten. ‘Ze zijn van zichzelf gemaakt.’ Ze kantelt haar hoofd en kijkt me aan, duidelijk niet onder de indruk van mijn antwoord. Even later vraagt haar tweelingzus of ik de nacht kan tekenen.

Mijn nichtjes hebben wat in het ­zenboeddhisme shosin wordt genoemd: ‘beginnersgeest’. Omdat deze onbezoedeld is door concepten, neemt een beginnersgeest alles waar alsof het de eerste keer is. Of de laatste. Om met de beroemde woorden van de Japanse zenmeester Shunryu Suzuki te spreken: ‘In de beginnersgeest zijn er veel mogelijkheden, in de expertgeest maar weinig.’ Ik moedig de tweeling aan om binnen de lijntjes te kleuren, voel ik me plotseling schuldig. Later zullen ze veel geld moeten betalen om de dingen die ik ze nu aanleer weer af te leren. Om weer buiten de lijntjes te leren kleuren en denken.

Terwijl ze mij met meer vragen uit hun beginnersgeest bestoken, bestook ik terug, hopend een soort existentiële, ongerepte kern van waarheid aan te boren. Met haar handen voor haar ogen beweert een van mijn nichtjes er niet te zijn. ‘Waar ben je dan?’, vraag ik. Ze kijkt me enigszins verbijsterd aan. Dan moeten we allebei lachen. Natuurlijk weten we het niet. En herinneren we het alleen in elkaars aanwezigheid. We zijn allebei perfecte, vergeetachtige beginners. | GEERTJE COUWENBERGH IS COLUMNIST, AUTEUR EN INNERNEMER. ZIE OOK: ­GEERTJECOUWENBERGH.COM

FOTO’S: RACHELLE KLAASSEN; SEEPJE; COCO BROEKEN

HET PLANTENASIEL ZOEKT EEN NIEUW THUIS VOOR VERLATEN PLANTJES ZOALS DEZE.

‘MORGENOCHTEND IS HET WEER PLANT-ADOPTEERTIJD. IK GA OP zoek naar nieuwe huizen voor twee cactussen, een gatenplant, een struik en een hele grote yucca!’ Deze post stond onlangs op de Facebookpagina van het Plantenasiel, waar op straat gevonden planten worden ­aangeboden, die vervolgens worden verloot.

Bedenkster van het Plantenasiel, Rachelle Klaassen, kon het niet langer aanzien dat kamerplanten zomaar bij het vuilnis werden gezet – bijvoorbeeld wanneer mensen verhuizen, of een plant niet meer ‘naar wens’ is.

Maar thuis kon ze die onmogelijk allemaal kwijt. Vandaar de Facebookpagina met oproepjes, zo’n twintig per maand. Want er is interesse: van de ruim vierduizend volgers, verspreid door het land, meldden zich er vijf voor de yucca en maar liefst 57 voor de gatenplant. In navolging van haar initiatief zijn er ook al Plantenasielen in Antwerpen en Praag.

De gevonden of aangeboden planten zijn soms helemaal uit hun vorm gegroeid. ‘Ach, dat is juist zo leuk aan ze’, zegt Klaassen. ‘Planten zijn eigenwijs en onvoorspelbaar. Ze blijven nooit precies zo recht zoals je ze koopt.’ Allemaal verdienen ze liefde, vindt ze.

De planten zijn gratis, mits je belooft er goed voor te zorgen. | PAULINE

Inspiratie

TV-SERIE

Dus ik ben, nóg persoonlijker FILOSOFE STINE JENSEN IN GESPREK MET YOGAPSYCHOLOOG TIM SCHIPPER.

KORT

Kinderen die de wereld hebben veranderd Floris van Straaten & Els Kloek (red.)

PIXELPERFECT PUBLICATIONS

De Pakistaanse Iqbal Masih werd als ­vierjarig jongetje als slaaf in dienst gezet bij een tapijtfabriek. Hij wist op zijn tiende te ontsnappen en werd een groot pleitbezorger voor het stoppen van kinderarbeid. Hij hielp uiteindelijk bij de bevrijding van duizenden Pakistaanse kinderen. In dit boek leest u de verhalen van Masih en 21 andere kinderen die opstonden tegen onrecht, en daarmee de wereld een beetje beter maakten.

DE FILOSOOF STINE JENSEN ONTHULT IN HET BEGIN VAN DE EERSTE AFLEVERING DAT ZE

in de afgelopen jaren twee levens is gaan leiden. ‘Een van de denker, die alles in haar hoofd overweegt en logisch beredeneert, en een tweede leven, waarin ik alles wat ik bedacht heb weer loslaat.’ Het blijkt het begin van een zoektocht naar het non-dualisme, de filosofische stroming die ervan uitgaat dat tegenstellingen niet bestaan, dat alles één is.

Voor alle filosofiefans moge het duidelijk zijn: er komt weer een nieuwe serie aan van Dus ik ben. En het wordt, in ieder geval in de eerste aflevering, erg persoonlijk: Jensen onderzoekt haar eigen blokkades in het leven, om erachter te komen hoe haar gedachten haar identiteit vormen.

In 2010 schreef Jensen samen met Rob Wijnberg Dus ik ben. Dat werd een hit. Het thema identiteit houdt mensen bezig, bleek uit de reacties (en de verkoopcijfers – meer dan 30.000 exemplaren verkocht). Het identiteitsvraagstuk leeft, in deze tijden waarin het gemakkelijker is dan ooit om online zelf een identiteit te construeren. Het boek werd een project. Na het boek begon Jensen ook deze andere spin-off: de tv-serie Dus ik ben, bij HUMAN. Die serie gaat nu het vierde seizoen in, en in januari begint een nieuwe reeks afleveringen.

Deze keer onderzoekt Jensen hoe concepten als geld, vijanden en ons lichaam invloed hebben op onze identiteit, op onze gedachten over wie wij zijn. Daarvoor bezoekt ze onder meer Israël, waar ze spreekt met Yoram Mosenzon, een specialist op het gebied van geweldloze communicatie. Verder reist ze naar Ierland, waar ze The Moneyless Man ontmoet, doet ze mee aan een workshop ‘Hoe maak ik me minder zorgen over geld’, en in Amerika gaat ze langs bij Sam Harris, die het ‘zelf’ en het lichaam als een illusie ziet.

De thema’s van de verschillende afleveringen liggen misschien wat ver uit elkaar, waardoor de samenhang niet meteen duidelijk is. Maar de onderwerpen staan ook prima op zichzelf, en zijn steeds boeiend en inhoudelijk vernieuwend. Jensen maakt de filosofie weer prettig praktisch en persoonlijk. Kijken dus! | ELLEKE BAL | MEER INFORMATIE: DUS IK BEN OP REIS WORDT VANAF ZONDAG 11 JANUARI 2015 WEKELIJKS OM 19.30 UUR OP NPO2 UITGEZONDEN. ZIE OOK:

Altruïsme Matthieu Ricard UITGEVERIJ TEN HAVE

Matthieu Ricard, de beroemdste boeddhist van Frankrijk (bekend van De monnik en de filosoof), schreef een nieuw boek, over de kracht van compassie. Hij maakt zich zorgen over de wereld, omdat individualisme volgens hem in de maatschappij de boventoon voert. Het medicijn tegen die ontwikkeling is volgens Ricard altruïsme en oprechte aandacht voor het welzijn van anderen.

FACEBOOK.COM/DUSIKBEN WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 9 3

Voordelig 80.000 lezers van

ONZE MISSIE Als een onafhankelijk internationaal opinietijdschrift en onlinecommunity staan wij voor vooruitgang, voortdurende mogelijkheden en de menselijke creativiteit. We weten dat er voor elk probleem een oplossing bestaat. Wij verkennen en omarmen kansen en perspectieven. In ons tijdschrift en op onze website presenteren wij de ideeën die de weg wijzen naar baanbrekende vernieuwing en de mensen die vooropgaan. Wij verbinden u met deze kansdenkers en -doeners in onze (online)evenementen en cursussen. We presenteren optimisme als een wijze van leven, omdat het uw geluk en uw gezondheid ondersteunt.

bereiken?

OPRICHTERS Jurriaan Kamp, Hélène de Puy HOOFDREDACTEUR

Jurriaan Kamp

ART DIRECTOR Andrea Mota

Plaats uw rubrieksadvertentie in de The Optimist!

Neem voor een aanbieding contact op met Willemien Lavooij.

REDACTIE

Elleke Bal, Pauline Bijster,

Marco Visscher (eindredactie) CORRESPONDENT

Max Christern

MEDEWERKERS Hilde Bervoets, Paulo Coelho, Geertje

Couwenbergh, Elbrich Fennema, Linnea Gregg, Rikkert Harink, Daniel Hills, Piet Janssen, Ton Maas, Mieke Prins, Hielke Schouten, Harry Starren, Carl Stellweg, Pieter de Swart, Lisette Thooft, Nicolette de

Diana Korpershoek

PRODUCTIEMANAGERS Rick Greer (design), Els Kwaks

(redactioneel)

POSTADRES

Postbus 2402, 3000 CK Rotterdam CONTACT

e info@theoptimist.nl i www.theoptimist.nl

Voor vragen over uw lidmaatschap kunt u terecht bij onze klantenservice. Zie onder ‘aanmelden’ in de rechterkolom.

BRIEF AAN DE REDACTIE

redactie@theoptimist.nl The Optimist behoudt zich het recht voor correspondentie van lezers te redigeren voor duidelijkheid of lengte.

Telefoon: 010 2210313 E-mail: willemien@theoptimist.nl

De jaarprijs voor het lidmaatschap is € 84,00.

Voor het buitenland is dit exclusief de portokosten.

Bel 088-1102010 of mail naar theoptimist@spabonneeservice.nl voor de portotarieven.

Kijk voor de verschillende lidmaatschapsvormen op onze website, www.theoptimist.nl/lidmaatschap.

Let op: voor betalingen per acceptgiro geldt een toeslag van € 7,50.

AANMELDEN

Vries.

CORRECTOR

LIDMAATSCHAPPEN

UITGEVER Hanneke Hogerheijde

Via S.P. Abonneeservice, Online: www.theoptimist.nl/ledenservice Per post: Postbus 105 2400 AC Alphen aan den Rijn t 088-1102010 (kantooruren) e theoptimist@spabonneeservice.nl i www.theoptimist.nl/lidmaatschap Nieuwe leden ontvangen binnen acht weken na aanvraag hun eerste nummer. Uiteraard gaan de voordelen van het lidmaatschap direct na ontvangst van uw betaling in. Jaarlidmaatschappen worden automatisch verlengd, tenzij twee maanden voor het verstrijken van de lidmaatschapsperiode een bericht van opzegging is ontvangen per post, of e-mail.

Opzeggingen worden altijd bevestigd.

Adreswijzigingen graag vier weken van tevoren doorgeven per post of e-mail.

Wij nemen uw gegevens op in een gegevensbestand.

Deze gegevens worden gebruikt voor de uitvoering van met u gesloten overeenkomsten, zoals de lidmaatschapsadministratie. Uw gegevens worden niet aan derden verstrekt.

LIDMAATSCHAPPEN INTERNATIONALE EDITIE

The Intelligent Optimist, 268 Bush Street, #4419, San Francisco, CA 94104, USA. i www.theoptimist.com e info@theoptimist.com

MARKETING & ADVERTENTIES

Willemien Trompert-Lavooij t 010 2210313 | e willemien@theoptimist.nl

© 2014 Uitgeverij The Optimist B.V. of de individuele auteurs.

94 T HEOPT IMIST. NL WINTER 2015

VOOR SLECHTZIENDEN

The Optimist verschijnt op cd voor mensen die slechtziend, blind of dyslectisch zijn, of een andere leeshandicap hebben. Via Dedicon kunt u een abonnement nemen op een voorgelezen The Optimist.

Telefoon: 0486 486 486, e-mail: info@dedicon.nl, website: www.dedicon.nl.

Column

Paulo Coelho Schrijver van vele populaire romans, waaronder De pelgrimstocht naar Santiago en De alchemist. www.paulocoelhoblog.com

Wat echte angst is EEN SULTAN BESLOOT EEN BOOTREIS TE MAKEN MET

FOTO: SYLVIA FEUDOR

een paar van zijn beste hovelingen. Ze gingen aan boord in de haven van Dubai en kozen het ruime sop.

Maar het schip was nauwelijks het zeegat uit of een van zijn onderdanen – die nog nooit de zee had gezien en het grootste deel van zijn leven in de bergen had doorgebracht – kreeg een paniekaanval.

Beneden in het ruim ging hij zitten huilen en jammeren, en hij weigerde te eten of te slapen. Ze probeerden hem te kalmeren door te zeggen dat de reis helemaal niet zo gevaarlijk was. Het waren woorden die wel zijn oren bereikten, maar niet zijn hart. De sultan wist niet wat hij moest aanvangen, en de heerlijke tocht door kalme wateren onder een strakblauwe lucht verwerd tot een kwelling voor passagiers en bemanning.

Twee dagen gingen voorbij en door het gejammer van de man had niemand een oog dichtgedaan. De ­sultan wilde al het schip laten terugkeren naar de haven, toen een van zijn ministers, die bekendstond als een wijs man, naar hem toe kwam en zei: ‘Hoogheid, als u me permissie geeft, kan ik hem tot bedaren brengen.’

Zonder ook maar even te aarzelen, zei de sultan dat hij niet alleen zijn permissie kreeg, maar hem ook zou belonen als hij het probleem zou kunnen oplossen.

Daarop verzocht de wijze de man in zee te gooien. Meteen haalde een stel matrozen, blij dat de

‘Er zijn mensen die pas weten te waarderen wat ze hebben, wanneer ze het verlies ervan ervaren.’

n­ achtmerrie bijna over was, de tegenstribbelende man uit het ruim en smeet hem in zee.

De hoveling spartelde, ging kopje onder, slikte zout water in, kwam boven, jammerde nog harder, zonk opnieuw, en slaagde erin weer boven te komen. Toen verzocht de minister hem weer aan boord te hijsen.

Vanaf dat moment hoorde niemand de man nog klagen. De rest van de tocht bracht hij zwijgend door en het kwam zelfs zover dat hij tegen een van de medepassagiers opmerkte dat hij nooit zoiets moois had gezien als de hemel en de zee die aan de horizon in elkaar vervloeiden. De reis – die tevoren een kwelling was geweest voor alle opvarenden – veranderde in een beleving van harmonie en rust.

Kort voor ze terugkeerden in de haven, ging de sultan naar de minister toe: ‘Hoe wist u dat die arme man door hem in zee te gooien rustiger zou worden?’

‘Door mijn huwelijk’, antwoordde de minister. ‘Ik was voortdurend bang dat ik mijn vrouw zou verliezen. Ik was zo intens jaloers dat ik alsmaar huilde en ­jammerde, net als die man. Op een dag kon mijn vrouw er niet langer tegen en vertrok – en kon ik ervaren hoe verschrikkelijk het leven was zonder haar.

Ze kwam pas terug nadat ik beloofd had haar nooit meer te zullen kwellen met mijn angsten.’

‘Met die man hier was het hetzelfde. Zout water had hij nog nooit geproefd en hij had geen idee van de doodsangst van iemand die dreigt te verdrinken. Toen hij dat had meegemaakt, besefte hij pas hoe geweldig het is om het dek van een schip steeds onder je voeten te voelen.’

‘Wijs gedaan’, was het commentaar van de sultan.

In de Bijbel staat geschreven: ‘Een mens lijdt dikwijls het meest door het lijden dat hij vreest. Er zijn mensen die pas weten te waarderen wat ze hebben, wanneer ze het verlies ervan ervaren.’

WINTER 2015 T H EO PT I M I ST. N L 9 5

Roze bril

Marco Visscher Journalist en publicist rond thema’s als vrijheid en vooruitgang. www.marcovisscher.nl

Grondstoffencrisis?

STEL, U STAAT BIJ EEN SINAASAPPELBOOM. U PLUKT

sinaasappels aan de laaghangende takken. U staat op uw tenen, maakt nog eens een sprongetje – en dan denkt u: zo, dat was het dan. Maar dan bedenkt iemand een nieuwe technologie, genaamd ladder, en blijken er veel meer sinaasappelen beschikbaar. Hoera, wat een ­uitbundigheid!

Die analogie kunnen we doortrekken naar de natuurlijke grondstoffen in de aarde. Daarvan zijn er meer dan genoeg om te stellen dat schaarste weliswaar een reëel, maar ook een tijdelijk en lokaal fenomeen is. De uitdaging is om via technische vondsten de grondstoffen te vinden en beschikbaar te maken voor de diensten die we nodig hebben. En daar zijn we vrij bedreven in.

‘Wij zijn een last voor de wereld. De natuur onderhoudt ons nu al niet.’ Dat klinkt als een moderne klaagzang op overconsumptie, maar het waren de woorden van Tertullianus, een kerkvader uit de tweede eeuw.

Destijds waren zaken als steenkool, uranium en olie weliswaar al ontdekt, maar ze werden nog niet gebruikt voor de grootse dingen waartoe ze later in staat bleken. Wat een grondstof ís en wat níet, bepalen wij uiteindelijk zelf. Wie weet zitten we bovenop heel veel grondstoffen waarvan we de mogelijkheden nog niet hebben achterhaald.

We zijn dan ook niet zozeer geïnteresseerd in de grondstoffen zelf, maar in de diensten die ze leveren.

Niemand is verknocht aan olie, maar wél aan de mogelijkheid om snel en goedkoop van A naar B te gaan. Zodra er een grondstof is die deze dienst sneller en goedkoper (en liefst ook schoner) kan leveren, schakelen we over en geeft niemand meer iets om die olie.

Altijd klinkt de waarschuwing dat grondstoffen op raken. Zoals een kenner eens zei, toen hij op respectabele leeftijd was: ‘Al zolang ik leef, raakt de olie op.’ Mensen lijken te denken dat er een vaste hoeveelheid grondstoffen bestaat die alleen maar slinkt.

In 1970 was er een wereldwijde voorraad van 550 miljard olievaten. In de twintig jaar daarna verbruikte de wereld 600 miljard olievaten. Dat zou niet moeten 9 6 T H EO PT IM I ST.NL WINTER 2015

k­ unnen als die voorraad niet werd uitgebreid. Toch is dat wat gebeurt. In 1990 stond de voorraad op 900 miljard olievaten. Hoe meer wij gebruiken, des te groter de vraag. Hoe groter de vraag, des te groter het aanbod.

Overigens maken die cijfers ons geen liefhebber van olie. Gelukkig komen er veel schonere alternatieven beschikbaar, en die alternatieven zullen op een gegeven moment ook in prijs concurrerend zijn. Dan zal de interesse in olie langzaam verdwijnen. Het beeld dat er ergens een laatste druppel olie uit de aarde wordt geboord, zal nooit werkelijkheid worden. Lang voordat het zover mocht zijn, zal er een beter alternatief zijn. ‘Het stenen tijdperk eindigde niet vanwege een gebrek aan stenen’, begint een bekende uitspraak van sjeik Zaki Yamani, ‘en het olietijdperk zal lang voorbij zijn voor de wereld geen olie meer kent.’

Dat mechanisme geldt niet alleen voor olie. Buiten de brandstoffen om, beslaan kalksteen, aluminium, ijzer, koper, goud, stikstof en zink meer dan 75 procent van de wereldwijde uitgaven aan grondstoffen. Ondanks een spectaculaire toename in consumptie van al deze natuurlijke grondstoffen, is de beschikbare voorraad voor elk hiervan in de tweede helft van de vorige eeuw gestegen.

Dat komt niet alleen doordat we telkens naar méér zijn gaan zoeken – op andere plekken, via andere technieken – maar ook omdat we slim leren recyclen.

Het resultaat van de toegenomen voorraden is doorgaans een prijsdaling. Niet altijd, want natuurlijk stijgt de prijs ook wel eens. Dat is bijvoorbeeld jarenlang gebeurd met olie. Sinds kort zit de olieprijs weer onverwacht laag. Daarmee volgt het prijspeil eveneens een historische trend: over de langere termijn dalen de prijzen van grondstoffen. Dat doen ze al vele tientallen jaren lang. Kijk bijvoorbeeld eens naar de prijsindex van industriële grondstoffen. Sinds 1845 houdt The ­Economist dat bij, keurig netjes voor inflatie gecorrigeerd. Wat blijkt? Via allerlei schommelingen zijn de prijzen gedaald met gemiddeld zeventig procent.

Telkens meer en telkens goedkoper: hoezo grondstoffencrisis?

Ga naar www.theoptimist/rozebril voor meer informatie over onze bronnen. Ook ernstige zorgen over de vooruitgang in de wereld? Mail ons: rozebril@theoptimist.nl.

FOTO: SCOTCHAN/SHUTTERSTOCK

Over sinaasappels, olie, het stenen tijdperk en voortdurende prijsdalingen.

en

PRESENTEREN

A Contract with Our Future Een middag met Robert Kennedy jr. & Friends.

Regels bepalen de samenleving. Dat geldt ook voor onze vrijemarkteconomie.

Hoe zou een overeenkomst met een andere – schonere, gezondere, meer rechtvaardige – toekomst eruit zien? Verandering begint met (nieuwe) regels.

SPECIAAL CONGRES Datum: 3 maart 2015 Tijd: 12.45 - 17.45 uur Locatie: Amersfoort Prijs: €225 (€125 korting op reguliere prijs). Gebruik aanbiedingscode: RFKoptimist Organisatie: eventdesk@sevenmountains.nl

REGISTREER NU. GA NAAR: theoptimist.nl/rfk

Heb jij een duurzaam idee voor in je buurt? energie

veiligheid

water

groen

Meld het idee aan voor jouw

wijk

vereniging

school

coรถperatie

en maak kans op

10.000 euro

om jouw droom waar te maken.

www.dijkvaneenwijk.org