The Optimist NL 159

Ontregelkunde voor wereldverbeteraars Colin Wilson: filosoof van het optimisme Nicolien de Kroon: avonturen van N E E VOORH een idealist

Weg met brood

PLUS THEOPTIMIST.NL € 9,75 MAART/APRIL 2014 NR. 159

36 tips om dementie en Alzheimer tegen te gaan

VOOR KAZAKHS! P. 48

Waarom graan een gevaar voor uw geheugen is

The definiTive ReSULTS GeneRATinG pRoGRAmme with an unparalleled track record of over 30 years of success with 1 million users.

Schrijf je nu in om programleader te worden.

Best Year Yet Program Leaders zijn gecertificeerde professionals die getraind zijn in het hanteren van het Best Year Yet systeem.

Meer info: bestyearyet.nl of via (0)71 301 47 41

Welkom

Ontregelen WE ZATEN ’S OCHTENDS MET EEN KOP

overdrive

-

-

Abundance: the future is better than you think ook Ode -

-

hacker The Optimist

FOTO: NEELTJE KONINGS

-

NIEUW ORGANISEREN Al een tijdje hoorde www.nieuworganiseren.nu tot de favoriete websites op onze redactie. Altijd een mooie bron van inspiratie met blogs over zelforganisatie. Toen er eind vorig jaar een tijdschrift uit ontstond – dat heel verrassend Nieuw Organiseren Magazine heette – kwam er ook contact met initiatiefnemer en hoofdredacteur Ben Kuiken (foto). Nog voor de koffie op was, hadden we besloten dat we de handen ineen moesten slaan.

Lees zijn eerste bijdrage op pagina 60. Intussen houden we u op onze website op de hoogte van de evenementen van Nieuw Organiseren.

VERHUISBERICHT Nee, we hebben ons redactielokaal in de Rotterdamse Machinist niet verruild. En ook onze website is nog te vinden op hetzelfde adres. Maar wat wél is verhuisd, is onze Facebook-pagina. Omdat je kennelijk niet zomaar van naam mag veranderen, gaan we ook op deze socialemediasite verder als The Optimist. Ga naar www.facebook.com/theoptimistnl en vind ons leuk. Wij vinden u ook leuk.

Hoofdredacteur, marco@theoptimist.nl MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 1

Word optimist!

The Optimist is uw gids naar een wereld vol inspiratie voor verandering. Dat doen we niet alleen via ons tijdschrift.

Ervaar de voordelen van

Wat artsen Angelina Jolie niet vertelden Levenslessen van een Japanse schoolmeester Intuïtie: besliskunde voor beginners

EN

VOORHE

Bokser en boeddhist

THEOPTIMIST.NL € 9,75 BPNOVEMBER/DECEMBER 2013

PLUS NR. 157

Lucia Rijker vond het geluk niet in haar wereldtitels, maar in zichzelf.

Helpt neurofeedback bij ADHD’ers?

Tijdschrift

Video-interviews

Online cursussen en webinars

6 edities van The Optimist (voorheen Ode), 100 pagina’s dik, bij u thuisbezorgd

4 videoregistraties van interviews met kansdenkers en pioniers

1 gratis online cursus naar keuze en gratis toegang tot 6 webinars; zie p.12 voor het huidige aanbod

Krijg nu nóg meer optimisme met toegang tot unieke ontmoetingen met onze favoriete denkers en doeners. Kijk op www.theoptimist.nl/lidmaatschap voor het lidmaatschap dat bij u past.

een jaar lang lidmaatschap TEER PROFI NU! Wat artsen Angelina Jolie niet vertelden Levenslessen van een Japanse schoolmeester Intuïtie: besliskunde voor beginners

EN

VOORHE

Bokser en boeddhist

€72,50 totale waarde: ruim

THEOPTIMIST.NL € 9,75 BPNOVEMBER/DECEMBER 2013

PLUS NR. 157

Lucia Rijker vond het geluk niet in haar wereldtitels, maar in zichzelf.

€390

Helpt neurofeedback bij ADHD’ers?

Archief

Geef optimisme cadeau

Ontvang gratis het boek Gids voor Optimisme. Dit boek leert u om een (grotere) optimist te worden.

1 gratis kwartaallidmaatschap voor een vriend of vriendin

Denk in kansen.

30 OMSLAGARTIKEL

Graan? Grrrrr!

Hoe David Perlmutter stuitte op misschien wel de meest ingrijpende dreiging voor de gezondheid van onze hersenen. DOOR JURRIAAN KAMP 36 Eenvoudige tips om onze hersenen gezond te houden.

40 Zeven innovatieve behandelingen om Alzheimer of dementie te voorkomen of genezen.

44 Nicolien de Kroon

62

Avonturen van een idealist.

DOOR ELLEKE BAL

Ontregelkunde Techno-optimisten gaan naar Singularity University om de wereld te veranderen.

OMSLAGFOTO: DON LEWIS

DOOR NATHAN HURST

Inhoud Maart/april 2014

85 Kroniek van de onderstroom DE BESTE VERHALEN DIE ONS INSPIREREN

48 Kijk maar goed Nu zijn ze er nog: de inheemse stammen die Jimmy Nelson fotografeerde.

VERHALEN GEZONDHEID

24 Rauwe kost Wat eten de rauwariërs? Een rondgang, uiteraard met recepten.

Melinda Gates: Bevolkingsgroei is geen probleem

Kroniek van de onderstroom

Logan LaPlante: Hack het onderwijs John Hunter: Leerlingen aan de macht

Issue 06

Blijf levens redden planeet miljarden mensen kan U vraagt zich misschien af of onze i schuilt een gevaar. voeden. Maar in angst voor bevolkingsgroe Door MELINDA GATES LETTER 2014 Overgenomen uit de GATES ANNUAL

H

ET REDDEN VAN LEVENS LEIDT

tot overbevolking.’ Opmerkingen als deze verschijnen met grote regelmaat op het weblog, de de Facebook-pagina en Twitter-feed van dat Gates Foundation. Ik kan me voorstellen of mensen zich zorgen maken over de vraag zal onze planeet ook in de toekomst in staat in de zijn om mensheid te voeden, met name Maar een tijdperk van klimaatverandering. deze manier van denken heeft de wereld de heel wat narigheid bezorgd. Angst voor groeiende omvang van de wereldbevolking gaan heeft namelijk de neiging ten koste te

bevan de zorg voor de mensen uit wie die volking bestaat.

Al in de tijd van Thomas Malthus, die van in 1798 zijn Essay over het principe de bevolkingsgroei schreef, werden mensen bang gemaakt met doemscenario’s waarin bij de de voedselproductie zou achterblijven bevolkingsgroei. Zelfs nog tijdens de Koude Oorlog dachten Amerikaanse deskundigen op het gebied van internationale betrekkingen dat honger arme landen ontvankelijker maakte voor het communisme. Controle over de bevolkingsgroei in de arme landen die tot de zogeheten Derde Wereld werden

neer beleid. In het slechtste geval kwam dat niet op pogingen om vrouwen te dwingen zwanger te worden. viGeleidelijk aan raakte deze eenzijdige sie op geboortebeperking op de achtergrond en begon men te denken aan hoe vrouwen op konden worden geholpen om meer grip welhun eigen leven te krijgen. Dat was een duurwordt toekomst De verandering. kome niet zamer door in de armen te investeren, door ze aan hun lot over te laten.

Gelukkig is het zo dat een laissez-fairebenadering van ontwikkelingssamenwer 85 MAART/APRIL 2014 THEOPTIMIST.COM

VOORUIT, MET ONDER MEER:

DUURZAAMHEID & INNOVATIE

60 Leve het dorp In kleine gemeenten weten ze hoe je de burger erbij betrekt.

15 De MAEX maakt maatschappelijk rendement zichtbaar 19 Gerhard Hormann: Doe eens niets 20 Lupine, de nieuwe, Hollandse vleesvervanger 22 Een positief model voor ontwikkeling

30 Weg met brood Wat als alles wat u dacht te weten over graanproducten niet klopte?

LEVEN

44 ‘Ik wil iets doen’ Avonturen van een idealist.

Op bezoek bij Nicolien de Kroon.

62 School voor ontregelaars Een reportage vanaf Singularity University in Silicon Valley, dé broedplaats van technologische vernieuwing.

68 Schone kleren De twee vrouwen achter Studio Jux willen de hele mode-industrie veranderen.

RUBRIEKEN

06 Dialoog 08 Ode aan: Mona Eltahawy 10 Ode aan: Natuurbegraafplaats Hillig Meer 12 The Optimist: evenementen en cursussen 43 Column Lisette Thooft

48 Inheemse stammen Jimmy Nelson reisde de wereld over om inheemse stammen vast te leggen. Een indrukwekkend beeldverhaal.

ZINGEVING

74 Stil heldendom Voelt verantwoordelijkheid als een last?

Zie het eens als een uitnodiging om een antwoord te geven op elke situatie.

59 Column Paulo Coelho 73 Column Harry Starren 85 Kroniek van de onderstroom 91 Eten: Knolselderij 92 Inspiratie: Boeken en producten

80 Filosoof van

het optimisme Een ode aan de Britse filosoof Colin Wilson, die onlangs stierf op 82-jarige leeftijd.

95 Column Jurriaan Kamp 96 Roze bril: Keuzestress

Dialoog MENSEN

Gedreven en gericht MIJN INTELLIGENTE OPTIMIST IS MARION ROSENTHAL. AL 37 JAAR

heeft ze een praktijk als natuurgenezer, zowel binnen- als buitenshuis. Ze heeft zich in die periode doorlopend ontwikkeld: handlijnkunde, numerologie, feng shui. Maar ze is absoluut niet zweverig of oppervlakkig! Marion is altijd gedreven en gericht. Daarbij is ze steeds meer gaan leven naar het voorbeeld van positivisme. Zo werd ze ambassadrice van het Blijbedrijf in Alkmaar. Maar ook op eigen initiatief onderneemt ze veel: vreemden uitzwaaien op het station, bloemen uitdelen en hartjes aanbieden op Valentijnsdag.

Daarnaast kruipt ze graag in de huid van clown of Zwarte Piet. Ook organiseert ze dansvoorstellingen en workshops over omgang met elkaar. Hierin wordt ze steeds creatiever. Zo heeft Marion enkele jaren geleden samen met een vriendin een toneelvoorstelling gespeeld voor psychiatrische patiënten, wat een onverwacht groot succes werd.

Marion staat altijd open voor verbetering van haarzelf en voor levenskwaliteit in het algemeen. Met het oog op de afnemende bijenpopulatie heeft ze onlangs haar diploma voor imker behaald. Voorop staat dat zij altijd klaarstaat om naar mensen te luisteren, hen te adviseren en te genezen met haar natuurlijke positieve kracht. Dit is een stukje waardering naar haar voor alle toewijding en inzet die ik bewonder. | JAEL NOUHET, TILBURG, LEZER

Optimist van de maand Marion Rosenthal Alkmaar Natuurgenezer

VAN THE OPTIMIST

BOEK

Brieven van mijn ziel HET WAS EEN KLOEK BOEK OP DE REDACTIETAFEL VAN THE

Chantal van den Brink Uitgeverij Bierman van den Brink

Optimist in Rotterdam. Nu liggen daar wel vaker boeken op, gestuurd door uitgevers of auteurs, in de hoop dat ze zullen worden opgemerkt.

Er zat een brief bij. Handgeschreven. Dus dan weet je: dit is écht voor ons bedoeld. De auteur, Chantal van den Brink, is een lezeres die Brieven van mijn ziel had geschreven. Daarin beschrijft ze de ommezwaai van een druk leven met een baan in de ICT naar een spirituele leefwijze met een eigen praktijk als healer. Met het briefje wijst ze ons op een pagina waarop we worden genoemd.

In 2004 leest Van den Brink in Ode (want zo heetten we toen nog) een artikel over neurofeedback. Ze wordt enthousiast over de beloften van deze therapie waarbij het brein wordt geherprogrammeerd. De sessies zijn het begin van een doorbraak in de zoektocht naar de reden voor haar chronische vermoeidheid. Een diep weggestopt jeugdtrauma komt boven en er volgt een moeilijke tijd waarin ze dit moet verwerken.

Al die tijd voelt ze een innerlijke drang om haar verhaal op papier te zetten. Maar haar onverwerkte verleden waarom ze het schrijven zo lang heeft uitgesteld. ‘Als je je angst begraaft, kun je ook niet je diepste gevoelens op papier zetten’, verklaart ze. Eenmaal begonnen met schrijven, merkte ze een helende werking. ‘Niet alleen de geInmiddels is het tweede deel klaar. Deel drie verschijnt later dit jaar. | WILLEMIJN RUISSEN

6 T H EO PT I MI ST.NL MAART/APRIL 2014

TOP TWEET

Netty Arriens @arriens Bijzonder! Je balans vinden met steenstapelkunst, met zwaartekracht als lijm. Artikel in #Ode @JoinOptimism

BRIEVEN

Else Boutkan @ElseBoutkan Prachtige fotoserie ‘Alles is water’ uit @JoinOptimism.

Eckhart Tolle

om toch met sprongen vooruit te gaan.’

Goed artikel over Eckhart Tolle (‘Hoe bijzonder gewoon kan zijn’, jan/feb, p. 66)!

Hij is in mijn ogen de ‘eyeopener’ van deze tijd. In het artikel maken wij kennis met hem als persoon, maar om ook kennis te maken met zijn visie, moet je toch echt zijn boeken lezen. Zijn uitleg van herkenbare begrippen is verrassend eenvoudig en doeltreffend.

Meer van Tolle’s visie in The Optimist, naast de columns van Lisette Thooft en Paulo Coelho, zou ik zeker waarderen.

Ruben Spartaco Bolsius Maasdam

Water

Jan Schakel

Ik heb mijn eerste nummer van mijn lidmaatschap net ontvangen en ik ben er al helemaal verliefd op! Vooral op de foto van de Thjorsá (rivier in IJsland, onderdeel van fotoverhaal ‘Alles is water’, jan/feb, p. 46).

Wat een geweldige foto! Die zou ik zo aan de muur hangen.

Harderwijk

Ilona Verheul-van der Woude Haarlem

Utopie

Het ‘welkomstwoord’ vind ik altijd geweldig om te lezen. Vreemd genoeg lees ik hem meestal als ik alle andere artikelen al gelezen heb – ik begin altijd achteraan – dus voor mij is het voorwoord altijd de afsluiter van wéér een inspirerende editie. Er is in de laatste editie (‘Utopie’, jan/feb, p. 1) alleen een zinnetje waar je ook anders over kunt denken. Marco Visscher schrijft: ‘Een volmaakt gelukkige samenleving, ook al zou ze een utopie moeten zijn, komt geen stap vooruit.’ Mijn visie is deze: ‘In een volmaakt gelukkige samenleving, onze Utopie, hoeft er geen stap meer genomen te worden

Economische groei

Op de briefwisseling tussen Dan O’Neill en Daniel Ben-Ami (juli/aug 2013, Kroniek van de onderstroom, p. 85) valt veel aan te merken. De kop – ‘Ons streven naar economische groei: afschaffen maar?’ – wekt de indruk dat The Optimist daar in elk geval niet in gelooft, met het risico dat de lezer het stuk niet gaat lezen, of althans met een zekere vooringenomenheid.

Ben-Ami laat zich mijns inziens al te zeer laatdunkend en suggestief uit over O’Neill (die het streven naar economische groei ‘krankzinnig’ noemt, red.), bijvoorbeeld

wanneer hij stelt dat de ideeën van O’Neill ‘eigenlijk slechts een sterkere vorm (zijn) van een wereldbeeld dat allang heerst onder de elite’. Welk wereldbeeld bedoelt hij?

Hoezo ‘slechts’? En: welke elite? Ofwel: deze ene zin haalt het goed afgewogen en geformuleerde standpunt van O’Neill met kreten onderuit.

In het vervolg van het artikel stelt BenAmi nota bene dat O’Neill ‘voor de zuiverheid van uw betoog twee dingen moet erkennen’. Dat erkennen houdt dan in dat O’Neill iets moet toegeven wat hij helemaal niet zegt of bedoelt. Zo lezen we: ‘Uw standpunt impliceert dat de teruggang in de levensstandaard sinds de recessie van 2008 nog lang niet ver genoeg gaat.’ Ben-Ami geeft echter niet aan waar O’Neill dat stelt.

Zo kan ik verdergaan. Kreten als ‘Zolang we door schaarste worden tegengehouden, zullen we als soort niet kunnen bloeien’ en ‘Ik geloof dat vooruitgang betekent dat je problemen oplost’ (mijn cursivering) dragen niet bij tot een reële benadering van de enorme problemen waar het om gaat.

Alphons Katan Wemeldinge Ook reageren? Mail naar redactie@theoptimist.nl.

Omwille van duidelijkheid kan de redactie bijdragen inkorten of redigeren.

The Optimist op Twitter @JoinOptimism

Evelien ten Cate @evelientencate Heerlijk. Eind van een drukke week, neerstrijken met een biertje en de nieuwe @JoinOptimism Optimist. Fijn leesvoer, raad ik ieder aan!

Vlinder @Papillon60 Word zo moe van al die negatieve berichten. Tijd om #TheOptimist te volgen... @JoinOptimism

Mary Lou Leistikow @mlleistikow Tea, yoga & The Optimist, a perfect start for a new day full of opportunity. @JoinOptimism Lisette Peulen @lisettepeulen1 Zojuist Ode The village against the world artikel gelezen met tranen van ontroering. Dank voor zoveel inspiratie al zo lang.@JoinOptimism

nieuwe ‘Like’ onze agina! kp o Facebo ok.com/ o b ce a www.f tnl theoptimis

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 7

Ode aan Mona Eltahawy CAÏRO, EGYPTE

Getekend voor het leven

FOTO: JEAN-PIERRE JANS/JEANPIERREJANS.NL

OP 24 NOVEMBER 2011 WERD DE EGYPTISCH-AMERIKAANSE JOURNALISTE MONA ELTAHAWY, EEN uitgesproken voorstander van de revolutie, een steegje naast het Tahrirplein ingeduwd door mannen van de oproerpolitie. Ze werd er geslagen en aangerand. De mannen braken haar linkerarm en rechterhand.

‘De haat tegen vrouwen zit diep in de Egyptische maatschappij’, zou ze later schrijven in een veelbesproken opinieartikel over misogynie in de Arabische wereld, in het Amerikaanse tijdschrift Foreign Policy.

Sinds de dag waarop ze aangevallen werd, is ze strijdbaarder dan ooit. Ze liet op haar armen twee tatoeages zetten: een plaatje van de straat van het voorval, en een beeltenis van de Egyptische godin Sekhmet, symbool voor oorlog, wraak en seks. Als journaliste en columniste laat ze geen moment ongebruikt om zich uit te spreken over de échte revolutie die in Egypte moet plaatsvinden. Zoals ze in gesprek met The Optimist zei: ‘We moeten de politieke revolutie mee naar huis nemen, om ook de Moebarak uit onze hoofden en slaapkamers te verwijderen. Zonder een sociale en seksuele revolutie zal de politieke revolutie falen.’ | ELLEKE BAL | WWW.MONAELTAHAWY.COM

8 T H EO PT I MI ST.NL MAART/APRIL 2014

Ode aan natuurbegraafplaats Hillig Meer EEXT, DRENTHE

Eén met de natuur HET IS EEN MOOI PLAATJE, MAAR OP HET EERSTE GEZICHT ZIE JE AAN DIT VENNETJE IN het Drentse dorp Eext niets bijzonders. De Drentse naam ‘Hillig Meer’– heilig meer – verraadt dat dit een bijzondere plek is. Vijfduizend jaar geleden werden hier mensen begraven; de zeven oude grafheuvels in de buurt van deze plek wijzen daarop. Er werd zelfs een dubbelgraf van een moeder en een kind vlakbij dit ven ontdekt.

Maar dat deze grond nu weer opnieuw als begraafplaats wordt gebruikt, had u waarschijnlijk niet verwacht. Dit vennetje maakt deel uit van natuurbegraafplaats Hillig Meer. Het is onderdeel van Landgoed Heidehof, een natuurgebied op de Drentse Hondsrug, vlakbij Assen. Mensen kiezen er zelf een plek uit waar ze voor eeuwig begraven worden. Graven worden niet geruimd en de nabestaanden hebben geen zorgen over onderhoud.

De natuurbegraafplaats is sterk in opkomst in Nederland: de afgelopen vijf jaar werden er zo’n tien geopend en er komen er naar verwachting jaarlijks twee tot drie bij. Hillig Meer opende vorig jaar in september. Er hebben al tientallen begrafenissen plaatsgevonden. Drentse zwerfkeien of speciaal aangeplante bomen zijn de enige natuurlijke markeringen die naar de graven verwijzen. Net als vroeger. | ANNE-LOT HOEK | MEER INFORMATIE: WWW.NATUURBEGRAAFPLAATSHILLIGMEER.NL

1 0 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

FOTO: PIXELWERK & ZO/INGE DIJKINGA

Evenementen en cursussen met onze favoriete denkers

David Perlmutter

en doeners.

Leven zonder graan

Leden krijgen ! gratis toegang Ga naar mist.nl/ www.theopti lidmaatschap Hoe werkt het?

Via webinars (eenmalige evenementen of meerdelige cursussen) brengen wij u rechtstreeks in contact met de pioniers over wie we schrijven. Een webinar volgt u thuis op de computer of iPad. Na uw online registratie en betaling ontvangt u een link waarmee u een programma kunt downloaden, zodat u de bijeenkomst kunt volgen via een livestreamvideo. Elk webinar wordt ingeleid en begeleid door onze redactie. U kunt vragen stellen aan de spreker via chat of e-mail.

Achteraf krijgt u een link naar de opname van het webinar. Leden van The Optimist hebben gratis toegang tot evenementen en krijgen eens per (lidmaatschaps)jaar gratis toegang tot een cursus. Meer weten? Bel ons op 010 221 0313. Ga voor meer informatie graag naar onze site: www.theoptimist.nl/evenementen

s

www.theoptimist.nl/ evenementen

Het aantal mensen met dementie of Alzheimer stijgt in een onthutsend tempo. Deze aantasting van de hersenen vormt een groeiend schrikbeeld, omdat er nog geen medicijn bekend is dat het proces van aftakeling kan stoppen of keren.

Des te opmerkelijker vond de Amerikaanse neuroloog David Perlmutter het toen hij ontdekte dat zijn patiënten met neurologische kwalen opknapten wanneer zij - om heel andere redenen - overgingen op een gluten- en granenvrij dieet. Hij zocht jarenlang in wetenschappelijke studies en zet nu met zijn ontdekkingen de medische wereld op zijn kop. Daarover leest u alles in het omslagartikel op pagina 30.

Tijdens deze online cursus vertelt Perlmutter over hoe u met uw dieet uw geheugen kunt beschermen. Hij zal ook uitgebreid ingaan op de wetenschappelijke achtergronden van zijn visie. Tevens is er alle gelegenheid voor uw vragen. Dit is uw kans op een consultatie met een arts die succes heeft bij de behandeling en preventie van dementie en Alzheimer.

Cu rs u

Blijf op de hoogte:

De data van deze cursus zijn nog niet bekend. Gezien het onderwerp is de verwachting dat de cursus snel uitverkocht zal zijn. U kunt kosteloos en zonder enige verplichting een plaats reserveren. U ontvangt dan zo spoedig mogelijk definitieve informatie.Ga naar theoptimist.nl/perlmutter.

Gezondheid

Weg met

brood aan.

Graanconsumptie tast de hersenen een De bewijzen stapelen zich op. Tijd voor maaltijd. grondige herziening van de dagelijkse DOOR JURRIAAN KAMP

Wat is het meest schadelijke a. Een volkoren boterham b. Een Snickers reep

T

voedsel?

c. Een eetlepel witte suiker d. Een banaan

DE AMERIIEN JAAR GELEDEN ONTDEKTE

zijn kaanse neuroloog David Perlmutter onder constapatiënten een opmerkelijk verband. Hij teerde dat veel van zijn patiënten met neurolohadden. Als hij gische kwalen ook maag-darmklachten voor hun hen vervolgens een glutenvrij dieet adviseerde verloop van tijd spijsverteringskwalen, verbeterden na ook hun neurologische problemen. wel de Perlmutter was daarmee gestuit op misschien sinds gezondheid de meest ingrijpende dreiging voor en kanker: de vaststelling van de relatie tussen roken het eten van graanconsumptie tast de hersenen aan. Zelfs tot dementie, ‘gezonde’, volkoren, granen kan leiden hoofdpijn, miAlzheimer, ADHD, epilepsie, depressie, graine, multiple sclerose en nog veel meer. brain (in het Eind vorig jaar verscheen het boek Grain verschenen bij Nederlands vertaald als Het glutengevaar, Het boek uitgeverij Luitingh-Sijthoff) van Perlmutter. bestselAmerikaanse de bereikte in korte tijd de top van

Voor het antwoord zie onderaan pagina

TK.

de vrees voor lerlijsten. Niet zo verwonderlijk omdat vormen van de snelle opmars van dementie en andere de samenleving. geheugenverlies diepgeworteld zit in het aantal deAlzheimer’s Disease International schat Dat aantal mentie patiënten wereldwijd op 45 miljoen. is niet alleen groeit met bijna 20 procent per jaar. Dat maar ook een schrikbeeld voor (toekomstige) bejaarden, stijgende voor overheden die worstelen met onstuimig kosten van de gezondheidszorg. in een ‘Het klinkt dramatisch’, zegt David Perlmutter ik kan aanbeveinterview via Skype, ‘maar het beste dat consumeren van len, is om volledig te stoppen met het granen—met of zonder gluten.’

Perlmutter een In gevestigde medische kringen neemt aan de neuroloog als opgeleid werd unieke positie in. Hij lid van het AmeUniversity of Miami. Maar hij is ook is hij een van de rican College of Nutrition en daarmee aangeeft belang weinige reguliere artsen die expliciet en gezondte hechten aan het verband tussen voeding

2014 30 THEOPTIMIST.NL MAART/APRIL

Vooruitblik Een nieuwe milieubeweging

Alles over vaccinaties

Met hun eigenzinnige kijk op ecologische vraagstukken bouwen Ted Nordhaus en Michael Shellenberger aan een nieuwe milieubeweging – eentje die effectiever kan zijn dan de huidige. In een komende uitgave schrijven we een uitvoerig portret over hun visie, die ze in een webinar nader zullen toelichten.

Wel of niet prikken? Dat is een vraag waar veel jonge ouders voor staan.

Het is gemakkelijk om gedachteloos mee te gaan met de adviezen van de gezondheidsdienst, maar steeds meer studies wijzen op mogelijke gevaren.

Lees in ons komende nummer alles over vaccinaties en de online cursus met de Britse expert, Jayne Donegan.

31 MAART/APRIL 2014 THEOPTIMIST.NL

4-delige cursus met Matt Monarch

Cu rs u

s

Rauw!

Levend voedsel, noemen sommigen het. Want verhitting maakt het voedsel dood en onttrekt energie aan ons lichaam. Ze noemen zich rauwariërs. Hun dieet bestaat vooral uit groenten en fruit, maar ook noten, zaden, kiemen en eventueel granen.

Veel rauwariërs zijn daarnaast gek op de zogeheten superfoods, zeer geconcentreerde – vaak exotische – producten die vol nutrienten zitten.

Via deze online cursus krijgt u een unieke kans om zich meer te verdiepen in de relatie tussen voeding en gezondheid. Uiteraard kunt u tijdens de cursus al uw vragen stellen.

Data: 18 en 25 maart en 1 en 8 april Prijs: 75 euro. Leden kunnen eenmaal per jaar gebruikmaken van de mogelijkheid om gratis een cursus te volgen. Taal: Engels

Opzet cursus Deze cursus bestaat uit vier sessies, waarin Matt Monarch steeds een aspect zal behandelen. De thema’s zijn:

1.

2.

3.

4.

Rauw voedsel, gezondheid en ziekte Ontgifting Superfoods en voeding Spirituele effecten van het eten van rauw voedsel

Ga voor een uitgebreide cursus-omschrijving naar www.theoptimist.nl/ evenementen.

Op pagina 24 van deze uitgave staat een artikel over rauw eten, inclusief een interview met Monarch.

Gezondheid

Wat heeft deze cursus u te bieden?

Na afloop van deze cursus weet u meer over het rauwe dieet: wat dit dieet met ons lichaam doet, wat de relatie is tussen voeding en gezondheid. Ook kent u de nadelen van dit extreme dieet. Maar u zult ook leren dat u niet meteen 100 procent rauw hoeft te gaan om de voordelen te ondervinden van een gedeeltelijk rauw dieet. Monarch zal verder al uw vragen kunnen beantwoorden over superfoods, ontgiften en vasten.

Rauwe

kost

Het moderne dieet bestaat uit dood, kapotgekookt voedsel, zeggen de rauwariërs. Zelf eten ze liever een energierijk dieet vol vitaminen, mineralen en levende enzymen.

DOOR ELLEKE BAL

I

24 THEOPTIMIST.NL MAART/APRIL 2014

FOTO: PIETER DE SWART

N DE AMSTERDAMSE WINKELSTRAAT OVER-

toom vind je op het hoekje met de Schoolstraat opeens een winkeltje dat gerust een rariteitenkabinet genoemd kan worden. Op lange houten planken langs de muur zijn tientallen glazen potten uitgestald met pilletjes, poedertjes en andere prulletjes met exotische namen als moringapoeder, reishi, chaga, pansalz en JiaoguLan, het kruid der onsterfelijkheid.

Alchemist Garden staat er op de winkelruit.

Dit is het domein van Alec Boswijk, een zachtaardige en rustige man met ingevallen wangen, oprichter en eigenaar van deze winkel mét restaurant, juice bar en informatiecentrum. Op deze grauwe, bewolkte dagochtend lopen er af en toe wat nieuwsgierige vrijklanten binnen. Een enkeling bestelt wat van de menukaart, waarop gerechten staan als avocado en gemarineerde pompoenpitten op kiemen, salade van wortelgroentes en lijnzaadcrackers. Boswijk presenteert de smoothie van MAART/APRIL 2014 THEOPTIMIST.NL 25

Voor wie is deze cursus?

• Voor iedereen die nieuwsgierig is naar het rauwe dieet, en eens van een ervaringsdeskundige wil horen wat de voordelen en nadelen ervan zijn • Voor iedereen die praktische tips over het rauwe dieet nodig heeft om eraan te kunnen beginnen • Iedereen die meer over de relatie tussen voeding en gezondheid en ziekte zou willen weten • Iedereen die geïnteresseerd is in superfoods, vasten en ontgifting.

Over Matt Monarch Matt Monarch is de oprichter van The Raw Food World, een online winkel en rawfood gemeenschap, waar hij regelmatig blogs en video’s plaatst over superfoods en de rauwe levensstijl. Hij heeft een down-to-earth visie op de raw food beweging, en hij geeft cursussen over zowel het strikte rauwe dieet, als over gezonde gekookte maaltijden. Monarch denkt dat rauw voedsel kan dienen als een krachtig instrument om het lichaam te helpen reinigen en meer spiritueel bewust te worden. Hij woont in Ecuador met zijn vrouw Angela Stokes, ook een rauwariër, en hun 1-jarige dochter die opgroeit met het rauwe dieet.

Vooruit

MAATSCHAPPIJ

Een beurs om lief te hebben HET VERTROUWEN IN DE BEURS IS ONGEKEND LAAG. VEEL BE-

leggers hebben de waarde van hun investeringen zien verdampen.

Een nieuw initiatief wil inzichtelijk maken dat waarde draait om meer dan geld. Met de zogeheten Maatschappelijke Exchange (MAEX) moet de sociale impact van buurtinitiatieven en wijkondernemingen zichtbaar worden.

Bedenker van de MAEX is Kracht in NL, katalysator van de participatiesamenleving. Kracht in NL wilde een index waardoor ‘de onzichtbare krachten in de maatschappij’ kunnen worden gesteund.

Het resultaat: een index die niet als ranglijst wordt gepresenteerd, maar die – in de woorden van Bart van der Werf, mede-oprichter van Innovation Booster, die het plan uitvoerde – ‘gewoon laat zien, zonder waardeoordeel, wat je doet en wie je helpt’.

De basis voor de MAEX is het werk van Manfred Max Neef, een waaronder begrip, vrijheid en ontspanning. Via de MAEX wordt

zichtbaar in hoeverre initiatieven voldoen aan deze behoeften. Een belangrijke graadmeter daarbij is het bereik. Dat bereik wordt niet alleen opgevat als het aantal mensen dat met een initiatief wordt bediend, maar omvat ook de vrijwilligers. Immers, volgens Max Neef behoort participatie eveneens tot de negen behoeften.

De MAEX kan nuttig zijn wanneer een buurtinitiatief of wijkonderneming geld, materialen of inzet nodig heeft om door te gaan doorrekening van de impact, wat veel tijd en geld kost. Of je vult een vragenlijst in van tientallen pagina’s die eigenlijk is bedoeld voor grote organisaties. ‘Daar zit je als vrijwilliger helemaal niet op te wachten’, meent Van der Werf. ‘Dat gaat veel te ver voor mensen die soms maar een paar duizend euro nodig hebben.’

Daarentegen komt de MAEX tot stand door eenvoudige enquêtes. Voor de testfase had Kracht in NL dertig initiatieven benaderd; binnen drie dagen waren vrijwel alle vragenlijsten keurig ingevuld MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 1 5

Vooruit

kunnen overheden op alle niveaus, grotere bedrijven en fondsen daar terecht om te bepalen welk van deze initiatieven ze zouden willen steunen. De Ronde Bresser verwacht dat aan het einde van het jaar zo’n duizend initiatieven op de MAEX staan vermeld.

Een daarvan is Corgo sos, een kledingzaak in een Haagse migrantenwijk. De kleding is tweedehands, maar hangt netjes gewassen en gestreken aan rekken of ligt keurig opgevouwen in kasten. Dat is het werk van zes vrouwelijke vrijwilligers, die hier de kans krijgen om te ontsnappen aan hun sociale isolement. Er is een aparte ruimte in de winkel voor advies aan vrouwen die nancieel aan de grond zitten.

De zaken lopen op zich goed, maar Corgo sos zou wel wat meer willen opknappen. Dat komt er niet van, want ze zitten er antikraak.

Dat scheelt geld, maar je kunt zo opeens te horen krijgen dat je eruit moet. Dat zou niet voor het eerst zijn. ‘Het geeft een enorme toestand’, zegt Margôt Scholten, die de zaak anderhalf jaar geleden opzette met haar zus.

‘Het kost geld, tijd en energie. Je rijdt zó tig keer met je vrijwilligers heen en weer.’

Daarom hoopt Scholten dat een notering aan de MAEX een vastgoedontwikkelaar of woningcorporatie ertoe aanzet om Corgo sos op weg te helpen met een vaste, betaalbare ruimte. Want Scholten wil en kan best huur betalen: niet de hoge huur van een winkelpand op een A-locatie, maar als er met haar wordt meegedacht, zijn er wel mogelijkheden. ‘Wij hebben een concept waarmee we geld verdienen en ons handje niet steeds hoeven op te houden’, zegt Scholten met zelfvertrouwen. ‘Ik hoop dat de MAEX dat in beeld zal brengen.’

Laetitia Smits van Oyen, verbonden aan de TU Delft, heeft bij de totstandkoming van de MAEX advies gegeven. ‘De afgelopen jaren telde maatschappelijk rendement niet mee, omdat het onmeetbaar was’, zegt ze.

‘De MAEX is een heel erg goed initiatief om dat te veranderen.’ | MARCO VISSCHER Dit is een initiatief van Kracht in NL. The Optimist werkt samen met deze community om sociale innovatoren aan te moedigen.

Meld u aan: www.krachtinnl.nl

1 6 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

EEN KRUIWAGEN VOL PLASTIC KAN IN PERU ZOMAAR HET STARTKAPITAAL VOOR EEN NIEUW BEDRIJFJE OPLEVEREN.

ECONOMIE

Betalen met plastic U HEEFT ONGETWIJFELD GEHOORD OVER DE PLASTIC SOEP – DIE BREI AAN PLASTIC afval die in de Grote Oceaan dobbert – maar u zag het vast niet als een waardevol goed dat net als elke natuurlijke hulpbron geëxploiteerd kan worden.

Een deel van dat plastic spoelt aan op stranden wereldwijd. Een nieuw klein bedrijfje genaamd The Plastic Bank stelt zich ten doel het als valuta te introduceren, door goederen en diensten aan te bieden in ruil voor ingezameld plastic. Het lijkt een beetje op het statiegeldsysteem voor lege flessen in Nederland, maar het is vooral rendabel in landen zonder geavanceerde recyclingprogramma’s, zoals Peru, waar in de hoofdstad Lima binnenkort het eerste inzamelingscentrum wordt geopend.

In deze centra kunnen verzamelaars het plastic bijvoorbeeld inruilen voor gereedschap, 3D geprinte materialen of microkredieten, die ze vervolgens kunnen gebruiken voor andere projecten. ‘Hoe meer plastic mensen inzamelen, hoe meer ze kunnen ruilen voor zaken die ondernemerschap en onderwijs faciliteren’, zegt David Katz, medeoprichter en directeur van The Plastic Bank. Zijn initiatief verenigt zo twee problemen, plastic en armoede, waarbij ze de een gebruiken om de ander op te lossen.

The Plastic Bank doet goed werk, maar is ook gewoon een commercieel bedrijf. Dat commerciële aspect is belangrijk, zegt Katz, omdat een onderneming als vliegwiel kan fungeren. Als zij succesvol zijn, zal dat concurrenten aantrekken en aanzetten tot nog meer recycling. Ze hebben financiers van hetzelfde overtuigd, twintigduizend dollar opgehaald via crowdfunding, en zijn op zoek naar nog meer maatschappelijk betrokken investeerders.

Cruciaal onderdeel van het concept van The Plastic Bank is de samenwerking met MBA Polymers, een internationaal recyclingbedrijf dat gemengd plastic automatisch scheidt, en daarmee voorheen onbruikbare stukken volledig recyclebaar maakt. Immers, als al dat plastic op zichzelf al waardevol was, dan zou het natuurlijk nooit in de zee gegooid zijn.

Om het nog aantrekkelijker te maken, prijst The Plastic Bank het ingezamelde plastic aan als ‘sociaal plastic’, omdat er zoveel goede dingen uit voort kunnen komen. Als Katz en consorten hun plastic zo in de markt kunnen zetten, en consumenten kunnen overhalen ernaar op zoek te gaan, dan zal het plastic dat aanspoelt op stranden over de hele wereld nog waardevoller worden. En dat betekent dat meer mensen meer zullen inzamelen, zodat de stranden schoner worden en zowel de inzamelaars als de bank geld verdienen.

‘Het is belangrijk dat het winstgevend is, want dan ziet iedereen de waarde ervan, en hoe groter de waarde, hoe kleiner de kans dat ze het laten rondslingeren’, zegt Katz. ‘Elk dubbeltje zorgt voor verandering.’ | NATHAN HURST | MEER INFORMATIE: WWW.PLASTICBANK.ORG

FOTO: ROIJOY/ISTOCKPHOTO.COM

weer teruggestuurd. ‘Daaruit blijkt enthousiasme’, concludeert Silvia de Ronde Bresser, mede-oprichter van Kracht in NL. Vanaf 1

Vooruit

INSPIRATIE

‘Wat zou het leven zijn als we geen moed hadden om iets te proberen?’

ENERGIE

Kijk!

Een Libellula!

FOTO: RENZO PIANO BUILDING WORKSHOP

VINCENT VAN GOGH (1853 - 1890)

IN DE WERELD VAN DE WINDmolens size does matter. De regel is: hoe groter de turbine, hoe meer stroom de molen opwekt.

Kolossale windmolens zijn echter alleen geschikt voor afgelegen en open locaties, bijvoorbeeld op zee, waar veel wind staat en de molens het landschap niet verpesten. De Italiaanse architect Renzo Piano doorbrak dit denken op een verrassende manier: hij ontwierp de Libellula, een kleine efficiënte windmolen.

Piano bestudeerde de vluchttechniek van de libelle, een van de snelst en meest efficiënt vliegende insecten, voor het ontwerp van de rotorbladen. De molen kan al draaien op een licht briesje van zes kilometer per uur en kan daardoor constant blijven draaien, niet slechts als er een enorme windvlaag voorbijkomt.

Eén molen genereert genoeg stroom om vijftien huishoudens draaiende te houden.

Door het compacte formaat van de Libellula – de molen heeft slechts twee in plaats van drie wieken – valt het ding minder op.

Ook springt de twintig meter hoge Libellula minder in het oog dan de turbines in windmolenparken, die wel vijf keer zo hoog zijn. De molen werd gemaakt in opdracht van de Italiaanse energiecoöperatie ENEL, en wordt op dit moment getest in de omgeving van Pisa. | WILLEMIJN RUISSEN DOOR HET COMPACTE ONTWERP KAN DE LIBELLULA IN TEGENSTELLING TOT ANDERE WINDMOLENS OOK IN EEN MINDER UITGESTREKTE OMGEVING ENERGIE OPWEKKEN.

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 1 7

Vooruit

BOVENOP DE AFVALBERG VAN HET ARIEL SHARON PARK IS GEEN VUILNIS MEER TE BEKENNEN.

RECYCLING

Park van vuilnis MET EEN VOLUME VAN ANDERHALF MILJOEN KUBIE-

1 8 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

en wandelaars. Vanuit de belvedère op de top heb je een fraai uitzicht op de stad en haar omgeving. Aan de voet van de berg is een ‘groene’ afvalverwerking gevestigd, waar de schadelijke gassen die vroeger uit de berg opstegen, worden opgevangen en gebruikt om een textielfabriek van energie te voorzien. bouwen, maar ook een afwateringssysteem om een einde te maken aan de hardnekkige overstromingen die zich voordoen na zware regenval. Als de plannen in 2020 zijn voltooid, zal het park met zijn oppervlak van acht vierkante kilometer een van de grootste stadsparken ter wereld zijn. | DANIEL HILLS

FOTO: DR. AVISHAI TEICHER

ke meter vuilnis en een hoogte van ruim negentig meter was de zogeheten Hiriya Waste Management Facility letterlijk een afvalberg. Vanwege zijn ligging nabij de internationale luchthaven Ben Gurion was deze enorme stortplaats een van de eerste dingen die je te zien kreeg als je bij Tel Aviv landde: een trieste herinnering aan falende ruimtelijke ordening en de uitzichtloosheid van de afvalproblematiek.

‘Mount Hiriya’ werd gesloten nadat het stadsbestuur oordeelde dat de stortplaats een gevaar vormde voor de kwaliteit van het landelijk gebied. De afvalberg werd verstevigd en afgedekt met aarde, om te kunnen dienen als ondergrond voor een nieuw aan te leggen park. En

Vooruit

OVERIGENS BEN IK VAN MENING...

‘Nietsdoen kan heel veel betekenen’ GERHARD HORMANN VINDT DAT WE MEER NIETS moeten doen. In Het nieuwe nietsdoen beschrijft de journalist de groeiende behoefte aan meer vrije tijd.

Zijn idylle bestaat uit een simpel huisje, bij een meertje, met een platenspeler en een moestuin.

Van nietsdoen word je toch diep ongelukkig?

‘Wel als je het opvat als een kruiswoordpuzzel maken achter de geraniums. Maar nietsdoen kan heel veel betekenen, bijvoorbeeld dat je een weekend in de tuin gaat werken of een dag je smartphone uitzet. Het kan zo heerte luisteren, of om met negentig kilometer per uur op de rechterbaan te rijden en geen haast te hebben. Echt helemaal niets doe je nooit – misschien alleen tijdens mediteren of yoga, maar zelfs dan ben je nog ergens mee bezig. Maar we zouden best eens wat minder mogen multitasken.’

Wat is het nut van meer nietsdoen?

‘Dan komt er een betere balans tussen werk en privé.

Mijn doel is de omgekeerde werkweek: twee dagen werken, vijf dagen vrij. Of zoals de Amerikaanse econoom Scott Nearing voorstelde: vier uur per dag werk, vier uur ontspanning en vier uur iets bijdragen aan de maatschappij, bijvoorbeeld mantelzorg. Want op de manier waarop we nu werken, ervaren we veel te veel stress.’

Als iedereen maar vier uur per dag werkt, stort de economie toch in?

‘Inderdaad, de huidige economie kan niet in stand worden gehouden en de samenleving zal op een andere manier moeten worden ingericht. Dat lijkt me juist goed! De consumptiemaatschappij en almaar die economische groei: het is een heilloze weg voor de planeet en voor ons allemaal. Ik heb geen pasklare oplossingen voor hoe het eruit moet komen te zien, maar er moet wel een omschakeling plaatsvinden naar een simpeler leven.’

Is dat wel haalbaar? Wij mensen streven toch altijd naar vooruitgang?

‘Oké, nog niet iedereen is eraan toe. En het probleem is dat het in de aard van de mens zit om altijd méér te willen dan onze buurman. Toch denk ik dat er een basis is voor die verandering. Steeds meer mensen, vooral jongeren, hebben behoefte aan een betere balans. Zij vinden het bijvoorbeeld meer vanzelfsprekend om het werk tussen man en vrouw gelijkmatig te verdelen en verlenen minder status aan bijvoorbeeld autobezit. Het kan dus wel anders.’ | WILLEMIJN RUISSEN

Halfleeg Halfvol Trauma Afvalberg Graan Slablaadje Keuzestress

Tatoeage Stadspark Vet Enzymen Keuzevrijheid

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 1 9

Vooruit

ONTWIKKELINGSHULP

Goed plan

JAMIDAH NAMBEJJA (23) IS NAAISTER IN DE FABRIEK DIE MAANDVERBAND PRODUCEERT VOOR DE OEGANDESE MARKT.

ONGESTELD ZIJN IS VOOR ELKE VROUW ONGEMAKkelijk. Maar in Oeganda zorgt het maandelijkse euvel er vaak voor dat meisjes soms wel een week wegblijven van school. Door het gebrek aan goed maandverband gebruiken meisjes kranten, stukken stof of zelfs grond tijdens hun menstruatie. Doorlekken is slechts een kwestie van tijd, waardoor de schaamte te groot is om naar school te gaan. Plan Nederland wil met het project ‘Een bloedserieuze zaak’ voorkomen dat meisjes deze schaamte ervaren en een leerachterstand oplopen. De organisatie werkt samen met de lokale maandverbandfabriek AFRIpads om de meisjes van maandverband te voorzien.

Het duurzame maandverband van AFRIpads is wasbaar en gaat een jaar mee. Maar Plan doet meer dan maandverband uitdelen. Door betrokken te zijn bij de productie en de distributie, stimuleert de hulporganisatie ook de werkgelegenheid onder vrouwen in het Afrikaanse land.

Plan koopt het maandverband in en verkoopt het tegen de inkoopprijs aan verkopers in Oeganda.

Daarbij geeft Plan workshops en trainingen aan lokale overheden en scholen om het taboe rondom ongesteldheid te doorbreken. ‘Met alleen het product ben je er niet’, legt Jan Ormel van Plan uit. ‘Er spelen meer barrières een rol bij schoolverzuim tijdens menstruatie, zoals traditie.’

Plan wil tijdens het project duidelijk maken dat sommige tradities niet stroken met de nationale wetgeving van Oeganda. ‘Meisjes moeten weten dat het recht op onderwijs wettelijk bepaald is’, meent Ormel.

Plan krijgt voor dit project een financiële bijdrage van ruim 2 miljoen euro van de Nationale Postcode Loterij.

Hiermee kan de organisatie de komende vier jaar zo’n 150.000 meisjes in Oeganda helpen. | WILLEMIJN RUISSEN | MEER INFORMATIE: WWW.PLANNEDERLAND.NL 2 0 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

VOEDSEL

Dop je eigen lupines VERGEET EXOTISCHE VLEESVERVANGERS ALS QUINOA, TOFU EN

soja. De nieuwe ideale vegaburger komt gewoon van eigen land. Lupine is een gewas dat goed gedijt bij een Hollands klimaat en zelfs kan groeien op zogeheten ‘arme’ bodem, zoals zand- en veengrond.

In West-Europa wordt volop geëxperimenteerd met deze onbekende peulvrucht om te kijken of we in de toekomst minder afhankelijk kunnen worden van soja-import uit Zuid-Amerika. Sandra van Kampen van duurzaamheidsorganisatie Urgenda is heel enthousiast over de lupineteelt: ‘Lupine is makkelijk te verbouwen, het is goed voor de bodem en de biodiversiteit, en bovendien nog lekker ook.’

Lupine is een peulvrucht die op een boon lijkt en prima als vleesvervanger kan dienen. Zo bevat lupine veel eiwitten – nog meer dan andere peulvruchten zoals bruine bonen, die daarnaast ook vaak een beetje melig zijn. Lupines bevatten daarentegen complexe koolhydraten met meer vezels. ‘Dit geeft de peulvrucht niet alleen een stevige bite, het past ook beter binnen de trend van een eiwit- en vezelrijk dieet’, stelt Van Kampen.

Behalve voor de mens is lupine ook gezond voor de landbouwdiversiteit. Momenteel bestaat de landbouw in Europa voornamelijk uit graan, maïs en aardappelen. Peulvruchten zijn daardoor van het land verdreven. Volgens Udo Prins van het Louis Bolk Instituut, dat internationaal onderzoek doet naar duurzame landbouw, heeft deze situatie gezorgd voor een negatieve spiraal. De grote gewassen zijn tot in de puntjes veredeld, legt Prins uit. De minder bekende gewassen, waar minder aandacht voor is geweest, vormen daardoor geen

Vooruit

GEZONDHEID

Hartstikke gezond

concurrentie meer, omdat ze minder opleveren per hectare. ‘Dat gaat ten koste van de voedselvariëteit’, is zijn conclusie. Het Louis Bolk Instituut probeert met verschillende projecten in samenwerking met boeren, de veredeling en teelt van lupine weer op de kaart te krijgen nu de vraag naar vleesvervangers groeit.

Vroeger werden lupines ook wel verbouwd, maar vooral als bodemverbeteraars of groenbemesters, omdat ze toen nog te bitter waren om te eten. Door veredeling is het bittere smaakje nu weg.

Lupine is volgens Prins helemaal klaar voor een succesvolle terugkeer in de Nederlandse landbouw. ‘Het sluit naadloos aan op de maatschappelijke trend van lokaal voedsel’, beweert Prins. Het gewas is niet alleen geschikt om in Nederland te verbouwen, het is ook een erg herkenbaar gewas. Als lupine in bloei staat, levert dat uitgestrekte velden op met diepblauwe of helderwitte bloemetjes.

Bovendien bevordert lupine volgens Prins zowel de biodiversiteit als de bodemvruchtbaarheid.

Een aantal bedrijven in Nederland is al bezig met de productie en verwerking van lupine. Met de teelt van deze nieuwe vleesvervanger kan de vegetariër bewust kiezen voor lokaal verbouwde vleesvervangers. Er wordt geëxperimenteerd op welke manieren lupine geschikt is voor de markt. Naast lupinespiesjes, -balletjes en -nuggets is er ook lactosevrije lupinemelk. En wie weet kun je deze zomer wel een lupine-ijsje kopen, want dat is ook in ontwikkeling. | W.R. | GA NAAR WWW.THEOPTIMIST.NL/LUPINE VOOR MEER INFORMATIE OVER WAAR JE LUPINE KUNT KOPEN.

FOTO: STEVEN CASTRO/SHUTTERSTOCK.COM; RICHARD WAINWRIGHT/PLAN AUSTRALIA (OEGANDA)

LUPINE BLOEIT IN VERSCHILLENDE KLEUREN. DE PAARSBLAUWE EN WITTE VARIANT HEBBEN DE BESTE EIGENSCHAPPEN VOOR CONSUMPTIE.

U KUNT UW HART EN BLOEDVATEN GEzond houden door walnoten te eten.

Die verhogen namelijk het ‘goede’ HDLcholesterol, terwijl hun olie helpt de bloedvaten sterk te houden.

Mensen die al aan een hart- en vaatziekte lijden, zouden na elke maaltijd een slokje walnotenolie moeten nemen, zeggen onderzoekers van de Penn State University in Journal of Nutrition. Ook zou iedereen dagelijks een portie walnoten moeten eten.

Volgens de onderzoekers hebben mensen die dat doen namelijk veel minder kans op harten vaatziekten, doodsoorzaak nummer een in de westerse wereld.

Hoewel al bekend was dat hele walnoten het cholesterol verlagen, hebben de onderzoekers nu ook ontdekt waarom ze zo goed voor je zijn en wat de rol van de walnotenolie is. Ze gaven 85 gram noten en 51 gram walnotenolie aan vijftien mensen met een verhoogd cholesterol. Dat verhoogde binnen dertig minuten – en wel tot zes uur lang – het ‘goede’ HDLcholesterol. Een slok olie na de maaltijd bleek bovendien extra gezond voor de bloedvaten. | UIT: MEDISCH DOSSIER, FEBRUARI/MAART 2014 (WWW.MEDISCHDOSSIER.ORG).

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 2 1

Vooruit

COMMENTAAR

Bied geen hulp HET ONTWIKKELINGSMODEL IS FAILLIET. MET DE

Rebecca Ordish noemt zichzelf een ‘inspirationalist’.

Zie www.rebeccaordish.com.

hoeveelheid geld die aan ontwikkelingsprojecten wordt besteed, zouden we in staat moeten zijn om veel van de problemen rond armoede op te lossen. In plaats daarvan lijdt maar liefst een derde van de wereldbevolking honger. En het is vernederend om daar bij te behoren. Hoe kunnen we immers verwachten dat mensen zich in hun kracht voelen als we hen tot ‘achtergesteld’ en ‘hulpbehoevend’ bestempelen? Het is net alsof je een leerling vertelt dat hij dom is en vervolgens van hem verwacht dat hij een excellente student wordt.

We hebben een nieuw model nodig, een dat inspireert en stimuleert. Toen ik in Nepal de Mitrataa Foundation oprichtte, een organisatie die hulp biedt aan vrouwen en meisjes, dachten we een oplossing gevonden te hebben. Maar de belangrijkste les die we leerden, was om te luisteren. Het klinkt zo vanzelfsprekend, maar de meeste ontwikkelingsprojecten worden van boven af aangestuurd, met oplossingen die aan de beoogde ontvangers worden opgedrongen, net zoals ouders die maar al te vaak menen te weten wat het beste is voor hun kinderen.

Niemand denkt er zelfs maar aan om de ontvangers van de liefdadigheid naar hun mening te vragen. Vaak beschikken die over de antwoorden, maar geloven ze niet dat hun mening ertoe doet.

Ons aha-moment deed zich voor tijdens een trektocht.

We waren onder de indruk van een lange betonnen trap die langs een steile helling omhoog leidde naar het bovengelegen dorp. Inderdaad maakte die het ons gemakkelijker om boven te komen, maar we waren verbaasd te zien dat in de grond naast de treden een duidelijk pad was uitgesleten. Boven gekomen maakten we er een opmerking over tegen de dorpelingen, wat aanleiding gaf tot nerveus gegiechel bij de verzamelde menigte.

Blijkbaar was een jaar eerder een toerist uitgegleden op het glibberige pad. Uit bezorgdheid voor de vrouwen uit het dorp, die met zware waterkruiken op het hoofd naar boven moesten klimmen, had hij zich voorgenomen om iets te doen om hen te helpen. Nadat de nieuwe trap was voltooid, klopte hij zichzelf op de borst en ging naar huis.

De dorpelingen probeerden gebruik te maken van de trap, maar verloren daarbij geregeld hun evenwicht

en raakten soms gewond bij valpartijen. Zij waren gewend om blootsvoets en op gevoel de helling te bestijgen, zodat ze niet naar beneden hoefden kijken en het risico zouden lopen om het water te morsen dat zij op hun hoofd meedroegen. Dus meden ze de trap en baanden een pad ernaast. Toen ik vroeg wat dan een betere oplossing was geweest, antwoordden ze lachend: ‘Als hij bovenop de heuvel een put had geslagen, hadden de vrouwen helemaal niet meer met water naar boven hoeven sjouwen!’

Daarna beloofden we onszelf plechtig om de dingen voortaan anders aan te pakken, door eerst te luisteren en te leren. Gebruikmakend van de principes van de positieve psychologie ontwikkelen we programma’s die voortbouwen op wat in Nepal al werkt, door uit te gaan van de vaardigheden en motivatie die aanwezig zijn in de lokale gemeenschap. We maken daarbij gebruik van wetenschappelijk onderzoek naar wilskracht, veerkracht, hoop, gezondheid en positieve psychologie. En in plaats van te spreken van ‘hulpverlening’ of ‘armoedebestrijding’ hebben we het over ‘programma’s om hun welzijn te bevorderen’. Het kiezen van een andere insteek en terminologie maakt wel degelijk verschil: het wekt vertrouwen bij de mensen voor wie we werken. Zoals een van de deelneemsters aan ons Daisy Chains-programma voor vrouwen zei: ‘We zijn wel arm, maar niet dom.’

We maken niet langer gebruik van buitenlandse ‘experts’ om onze leraren te trainen of om les in zelfredzaamheid te geven aan de meisjes in ons Droomcentrum.

Wel halen we aankomende leraren naar Nepal om praktijkervaring op te doen. Zij doen er meer zelfvertrouwen op door mentor te worden en op die manier iets te bieden te hebben. En de meisjes uit het Droomcentrum geven les in zelfredzaamheid aan onze studenten van overzee, waarbij ze hun eigen ervaringen op het gebied van veerkracht kunnen delen. Deze verandering van aanpak maakt aan de Nepalezen duidelijk dat ze net zo veel te bieden hebben aan de wereld als de wereld aan hen.

We hebben nog altijd veel te leren, maar dat doen we door samen te werken mét in plaats van vóór de mensen van Nepal. Op het gebied van onderwijs is de positieve psychologie al met veel succes ingezet. Volgens mij is ze net zo relevant als het gaat om ontwikkelingswerk.

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 2 2

Helpt u mee de homeopathie in Nederland toegankelijk te houden?

Want dat is momenteel harder nodig dan ooit: pathisch middel te vermelden waartoe het dient. over de werking van homeopathische middelen. verdwenen uit de schappen van de drogist.

Om het tij te keren zet de Vereniging Homeopathie met uw hulp publiekscampagnes, politieke lobby, en heel veel andere acties in.

Nu met een Welada huidolie cadeau*

Word lid en help mee!

Stuur de bon in of ga naar www.vereniginghomeopathie.nl en word lid van de Vereniging Homeopathie. U bent tot 1 januari 2014 gratis lid en ontvangt een huidolie van Weleda t.w.v. max. F 18,49 cadeau. Daarnaast krijgt u 5 keer per jaar het tijdschrift Homeopathie Magazine in interessante kortingen in diverse webshops. * Zolang de voorraad strekt.

Ik help mee de homeopathie toegankelijk te houden.

Ik word lid van de Vereniging Homeopathie tot 1 januari 2015 voor maar F 39,95 en ontvang een Weleda huidolie cadeau.

Achternaam* Voorletter(s)*

Als cadeau kies ik voor een: Arnica Massageolie t.w.v. F 10,49 (100 ml) Granaatappel Regeneratieolie t.w.v. F 18,49 (100 ml) Lavendel Ontspanningsolie t.w.v. F 13,49 (100 ml)

Straat*

Stuur deze antwoordbon naar: Vereniging Homeopathie, Antwoordnummer 16156, 1000 TE Amsterdam.

Telefoon nr.*

* Verplicht in te vullen.

Like us!

Dhr. / Mevr.*

Postcode*

Plaats*

E-mail Geb.datum

/

/

Bankrek.nr. (Iban) Handtekening:*

Lid worden kan ook telefonisch T: 020 617 83 08 of via onze website www.vereniginghomeopathie.nl

Gezond beter worden.

Gezondheid

2 4 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

FOTO: PIETER DE SWART

Rauwe

kost

Het moderne dieet bestaat uit dood, kapotgekookt voedsel, zeggen de rauwariĂŤrs. Zelf eten ze liever een energierijk dieet vol vitaminen, mineralen en levende enzymen.

DOOR ELLEKE BAL

I

N DE AMSTERDAMSE WINKELSTRAAT OVER-

toom vind je op het hoekje met de Schoolstraat opeens een winkeltje dat gerust een rariteitenkabinet genoemd kan worden. Op lange houten planken langs de muur zijn tientallen glazen potten uitgestald met pilletjes, poedertjes en andere prulletjes met exotische namen als moringapoeder, reishi, chaga, pansalz en JiaoguLan, het kruid der onsterfelijkheid. Alchemist Garden staat er op de winkelruit.

Dit is het domein van Alec Boswijk, een zachtaardige en rustige man met ingevallen wangen, oprichter en eigenaar van deze winkel mĂŠt restaurant, juice bar en informatiecentrum. Op deze grauwe, bewolkte vrijdagochtend lopen er af en toe wat nieuwsgierige klanten binnen. Een enkeling bestelt wat van de menukaart, waarop gerechten staan als avocado en gemarineerde pompoenpitten op kiemen, salade van wortelgroentes en lijnzaadcrackers. Boswijk presenteert de smoothie van MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 2 5

Wintersalade

LLYRAW.BE RECEPT VAN LAURA THIJSSEN, LEGA

Aantal personen: 1 Bereidingstijd: 10 minuten.

Ingredienten Flinke hand wortelrasp Flinke hand bietenrasp Twee handjes rucola Stukje rodekool Halve avocado 1 dadel 1 lente-uitje 1 tl pesto Mosterdkers Handje pompoenpitten

Bereidingswijze:

p en meng met de rucola, wortelras Snijd de rodekool in kleine stukjes Knip of snijd een. oorh hierd o pest de met en bietenrasp. Prak de avocado als dadel, en voeg deze toe. Strooi er het lenteuitje in stukjes, net als de . heen poenpitten over laatste wat mosterdkers en pom

Tip:

en n overheen strooien. Ook walnoten Je kunt hier allerlei zaden en pitte hazelnoten passen er goed bij.

‘Je moet er een beetje gek voor zijn.’

MATT MONARCH RAUWARIËR EN OPRICHTER VAN DE THE RAW FOOD WORLD

2 6 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

het huis met zuurzak (een groene vrucht), appel, limoen en wat groen gebladerte. Een verfrissend drankje met een explosie aan smaken. Elk slokje proeft weer anders: eerst zuur, dan zoet, dan weer hartig.

Alchemist Garden is gespecialiseerd in raw food. ‘Levend voedsel’, zoals Boswijk het noemt, waarmee hij maar wil aangeven dat gekookt en verhit voedsel levenloos is, en energie aan je lichaam onttrekt. ‘Let maar eens op: als je gekookt eten eet, krijg je daarna een enorme dip’, zegt hij. Boswijk probeert zelf ook vooral rauw te eten. Langzaamaan elimineert hij gekookt voedsel uit zijn dieet. Dit jaar was hij voor het eerst een hele week 100 procent rauw. ‘Ik voelde me heerlijk, energiek en scherp ook.’

Boswijk maakt deel uit van een groeiende beweging die het eten van rauw voedsel propageert. Dit dieet bestaat vooral uit groenten en fruit, maar ook uit noten, zaden, kiemen en eventueel granen. Veel rauwariërs zijn

daarnaast gek op de zogeheten superfoods, zeer geconcentreerde – vaak exotische – producten die vol nutriënten zitten. Alchemist Garden staat er vol mee. Het idee van het rauwe dieet is onder meer dat koken de enzymen in ons voedsel vernietigt die we nu juist hard nodig hebben voor de vertering van ons voedsel. Ze mogen dan vaak als een stelletje extremisten worden weggezet, maar van rauwariërs kunnen we veel leren als het gaat om gezond eten en het effect van eten op ons lichaam.

De 15-jarige Tom Watkins is zo’n rauwariër. Dankzij twee veelbesproken documentaires van filmmaakster Anneloek Sollart, Rauw en Rauwer, werd Tom het gezicht van de rauwvoedselbeweging in Nederland. In een scène uit de film maakt Tom’s moeder, Francis Kenter, voor haar zoon een wrap klaar. Niet zo’n tortilla gevuld met kip, bonen, warme groenten uit de pan en veel gesmolten kaas, maar een groot slablad met wat groene gepureerde groenten erin, geraspte biet en wortel en wat kiemplantjes. Tom vouwt het slablad dubbel en neemt een grote hap. Knaag, knaag, knaag, klinkt het.

Tom is het eerste en enige kind in Nederland dat al zo lang op rauw voedsel leeft – sinds zijn vijfde levensjaar. Hij eet geen vlees, vis, suiker, zuivel of brood. Een kinderarts klopte aan bij de Nederlandse autoriteiten omdat ze vond dat Tom onvoldoende voedingsstoffen binnenkreeg. Volgens de kinderarts leek zijn groeicurve op die van een ondervoed kind uit Afrika. Maar de populaire rauwvoedselgoeroe David Wolfe – bijnaam ‘Avocado’ – geeft Tom en zijn sterk genoeg bent’, zegt hij tegen de jongen, ‘kan jouw voorbeeld dit hele land veranderen.’ Volgens Wolfe is een van de grootste problemen in de westerse wereld dat we niet genoeg groenten eten.

Tja, je moet de rauwariërs ergens wel gelijk geven: het is niet meer dan logisch dat groenten en fruit aan de basis van ons dieet staan. Er zitten onmisbare voedingsstoffen, enzymen en vocht in. De mineralen, vitaminen en vezels die zij in grote hoeveelheden binnenkrijgen, stabiliseren hun bloedsuikers en houden hun darmen in topconditie. Bovendien laten rauwariërs bijna alles staan wat als ongezond wordt beschouwd, zoals

Waar komt toch het idee vandaan om te stoppen met het verwarmen van voedsel?

Volgens Wolfe en verwanten is gekookt voedsel ‘giftig’. Het zou zorgen voor het ontstaan van een slijmachtig laagje in onze darmen waar we ziek van worden. Boswijk noemt ook het belang van chlorophyl, een kleurstof van planten. Die kleurstof zit in zogeheten bladgroenkorrels, die een belangrijke rol spelen in het fotosyntheseproces: ze vangen licht op en zetten dat om in energie.

Die chlorophyl gaat kapot tijdens het koken, meent Boswijk, en kan ons lichaam dus geen levenskracht geven. ‘Het gaat allemaal om de doorstroming van de energie van het leven’, benadrukt hij.

Michael Pollan, auteur van populaire boeken over voedsel, schrijft in zijn recentste werk Een pleidooi voor echt koken dat de mensheid een belangrijk deel van haar ontwikkeling dankt aan het koken. In de oertijd aten mensen vooral vruchten en planten.

Maar koken breekt de celwandstructuur van voedsel open, waardoor het lichaam veel groenten beter kan verteren of zelfs beter kan opnemen. De carotenoïde lycopeen kan bijvoorbeeld beter worden opgenomen uit gekookte tomaat dan uit verse tomaat. Door eten te koken, kun je er bovendien meer van eten. Dus vanaf het moment dat we vuur hadden en bedachten dat we ons eten er in potten, pannen en ketels boven konden hangen, kregen mensen meer brandstof voor hun dagelijkse activiteiten.

Pollan heeft in interviews wel eens gezegd dat hij het niet zo heeft op extreme diëten als rauw eten. Hij wees ook op een ander punt: rauw eten kan eveneens een soort van koken zijn. Rauwariërs zijn namelijk erg afhankelijk van blenders en sapcentrifuges.

Zonder machines die hun eten verwerken, zouden ze nooit genoeg voedingsstoffen binnenkrijgen. Rauwariërs wijzen er vaak op dat het spijsverteringssysteem van de aap lijkt op dat van de mens, en dat apen alleen maar rauw eten. Maar apen besteden dan ook niet voor niets zes uur per dag aan kauwen en eten. Daar hebben wij het geduld niet meer voor.

Natalia Rose, een rauwvoedselfanaat en voedingsdeskundige uit New York, wil graag een paar mythes uit de wereld helpen. Ten eerste dat rauw voedsel smakeloos en saai is.

‘Rauw roept vaak het beeld op van worteltjes en stukjes bleekselderij’, weet ze, ‘maar veel rauwe recepten zullen je het water in de

mond doen lopen.’ Rauwariërs zijn niet voor niets pioniers op het gebied van nieuwe manieren om ons voedsel te bereiden. Ze maakten het fermenteren weer hip, net als het koken met noten, zaden, kiemen en bonen.

Ze gaan creatief om met het smaak geven aan gerechten — ze gebruiken bijvoorbeeld zoetmakers als honing, agavesiroop of stevia

suikers.

Een andere mythe is volgens Rose dat je het alleen ‘goed doet’ als je volledig rauw gaat eten. ‘Rauw wordt voor sommigen een soort religie, waardoor ze het allerbelangrijkste door de vingers zien’, zegt ze.

‘Het doel is niet om rauw te eten, maar om

Raw zonder dogma MATT MONARCH IS DE OPRICHTER VAN DE POPULAIRE AMERIKAANSE ONLINE WINKEL The Raw Food World. Hij eet al zestien jaar lang 100 procent rauw, geeft cursussen over het rauwe dieet en publiceert blogs en filmpjes over zijn rauwe levensstijl op een landgoed in Ecuador.

Waarom begon u rauw voedsel te eten?

‘In 1998 las ik een boek van Norman Walker – Become younger – over wat het westerse dieet doet met mensen. Destijds was ik niet echt gelukkig met mijn leven. Ik woonde in Santa Monica en werkte bij de tv-zender MTV. Ik probeerde richting aan mijn leven te geven. In Become younger las ik hoe schadelijk geraffineerde suiker voor het lichaam is, en hoe ongezond verwerkt voedsel is. Ik ontdekte dat mensen genazen van ziektes nadat zij dat voedsel hadden geschrapt. Ik was volledig uit het lood geslagen. Dus vanaf dat moment at ik alleen nog maar rauwe ingrediënten.’

Wat gebeurde er toen?

‘Het maakte een soort gelukzalig gevoel in me los. Ik voelde me plotseling enorm helder en vitaal.

Ik kwam helemaal los. Ik zat op een wolk. Het katapulteerde me in een spirituele leefstijl en ik begon te lezen over dingen als meditatie en yoga. Ook raakte ik binnen drie weken tussen de 9 en 13 kilo kwijt. Mensen dachten dat ik gek was en raar, en ze maakten zich zorgen over mijn gezondheid. Jarenlang ging ik door een moeilijk ontgiftingsproces, terwijl mijn lichaam al de afvalstoffen probeerde kwijt te raken. Ik had vaak honger en hoofdpijn, en was altijd verkouden.’

Dat klinkt zwaar.

‘Nou, als je niet een 100 procent rauw voedseldieet volgt, hoef je niet al deze ontgiftingsfases te doorlopen. Het is namelijk een beetje ongezond − geestelijk dan. Je moet er een beetje gek voor zijn, omdat je je oude leven achter je moet laten. Daarom adviseer ik mensen doorgaans te beginnen met een zogeheten whole foods-dieet, zonder al dat geraffineerde voedsel maar met producten als dierlijke eiwitten, zilvervliesrijst, sojamelk en volkoren granen. Echt, je kunt erg gezond leven op dit overgangsdieet zonder het zo extreem door te voeren.’

Wat eet u op een doorsnee dag?

‘Na jarenlang drie rauwe maaltijden per dag te hebben gegeten, heeft mijn lichaam minder voedsel nodig. Momenteel drink ik doorgaans de hele dag groentesappen en kokoswater, en vervolgens eet ik één maaltijd met vast voedsel – meestal een grote salade, met groenten, soms avocado en notenpasta.’

Zou u, terugblikkend op uw beslissing van zestien jaar geleden, opnieuw ‘rauw gaan’?

‘Absoluut. Maar ik had in het begin minder dogmatisch moeten zijn. Voor mij is het rauwe dieet een manier om een rijker leven te leven. Het heeft mijn ogen geopend.’ | E.B. | MEER INFORMATIE: THERAWFOODWORLD.COM

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 2 7

Dadel-notengebakje

.EARLYDEW.COM RECEPT VAN LISA STELTENPOOL, WWW

Ingredienten: 3 medjool dadels n 40 gram walnoten en/of paranote Schil van ½ limoen Snufje zout 1 avocado 1 limoen de Optioneel: een halve banaan om en. zoet vulling te

Bereidingswijze:

n Ontpit de dadels. Mix deze same het en il nsch met de noten, limoe hier zout in een foodprocessor. Maak e schaaltjes van. Dit kun je het best doen door magnetronfolie over een klein schaaltje of cupcakevorm te leggen en hierop een deel van de Zo komen de dadel-notenmix aan te drukken. schaaltjes in de koelkast. Snijd de Zet schaaltjes gemakkelijk los. . Doe het vruchtvlees in een eruit pit de haal en de avocado open limoen uit en voeg het sap toe. blender of foodprocessor. Pers de zoet houdt. Voeg de avocadovan Meng goed. Voeg suiker toe als je laat de gebakjes minstens 30 en altjes limoenvulling toe aan de scha minuten opstijven in de koelkast.

Tip:

re soorten gedroogd fruit geJe kunt in plaats van dadels ook ande g? Voeg dan cashewnotenvullin bruiken. Wil je liever een stevigere kt de consistentie harder. maa Dit toe. solie pasta of 2 eetlepels koko

schone cellen te krijgen, die levensenergie vervoeren. Het gaat er niet om gekookt voedsel in de ban te doen.’ Als voorbeeld noemt Rose dat ze liever wat gestoomde spinazie zou eten dan een zakje macademianoten – veel rauwariërs zijn verzot op noten – omdat noten notoir moeilijk te verteren zijn. ‘Goed rauw voedsel komt het lichaam binnen, geeft het levenskracht en laat geen afval achter. Maar dat het rauw is, betekent niet dat het levenskracht geeft.’

Al sinds haar tienerjaren beheerst eten het leven van Rose. Vanaf haar dertiende kampte ze met boulimia en anorexia. Op 2 8 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

haar twintigste liep ze door een boekwinkel en kwam een boek tegen dat haar leven veranderde: The raw life van chef Paul Nison. Daarin leerde ze over het rauwe dieet en over darmspoelingen – die volgens Nison nodig zijn om slijmresten en ander afval uit je darmen te spoelen. Na het lezen van dit boek begon Rose heel langzaam meer rauw voedsel aan haar dieet toe te voegen en zich te verdiepen in deze manier van leven. Inmiddels heeft ze een goedlopende voedingspraktijk in Manhattan en schreef ze meerdere boeken over gezond eten, zoals The raw food detox diet.

‘Rauw’ staat voor Rose voor ‘planten die water bevatten’. Voedsel met vocht is levend voedsel, legt ze uit. Boven ongeveer 48 graden Celsius gaan enzymen in het vocht kapot. Enzymen zijn eiwitten die als een katalysator werken: ze maken allerlei biochemische processen mogelijk, zoals het omzetten van voedsel in het lichaam.

Iedereen wordt geboren met een voorraad enzymen, legt Rose uit. Maar als je enzymloos voedsel eet terwijl je tegelijkertijd enzymen nodig hebt om dit voedsel te verteren, ontstaat een enzymentekort. Rauwe groenten en fruit bevatten levende enzymen en verteren vanzelf, zonder dat het lichaam daar eigen enzymen naartoe moet sturen.

Er zijn wetenschappers die hier tegenin gaan. Ze beargumenteren dat het lichaam enzymen gemakkelijk zelf kan aanmaken en dat de meeste enzymen in het maagzuur toch afbreken, dus dat deze niet meehelpen met de vertering.

Feit is wel dat enzymen inderdaad afbreken zodra voedsel wordt gekookt. En dat gegeven was voor twee pioniers in de enzymenwetenschap, de Amerikaanse Edward Howell en de Japanse Hiromi Shinya, genoeg om meer onderzoek te doen naar de rol van deze complexe eiwitten. Zij concludeerden dat mensen die veel gekookt voedsel eten, een overbelaste en grotere alvleesklier hebben. Dit is het orgaan dat de belangrijkste spijsverteringsenzymen uitscheidt. Het gevolg volgens hen: vermoeidheidsklachten, nervositeit en huidklachten.

‘Je móet je enzymenvoorraad blijven aanvullen’, concludeert Rose. Een dag ziet er voor Rose ongeveer zo uit. ’s Ochtends eet ze niets. Rond het middaguur drinkt ze een groen sapje van wat groene bladen, selderij,

appel, citroen en gember. Later in de middag een watermeloen of ander vers fruit. Rond half 7 volgen een paar cherrytomaatjes en wortels. En tijdens het diner een grote salade of soep, en als toetje iets zoets, zoals rauw ijs (op basis van banaan of het vlees van de kokosnoot). Soms eet ze iets gekookts, bijvoorbeeld gestoomde groenten met zoete aardappelen en een avocadosalade.

Rose deed er jaren over om op deze manier te gaan eten. Het is helemaal niet nodig voor iedereen om helemaal rauw te eten, zegt ze, het gaat erom dat je je lekker voelt.

Ze heeft eters in haar boeken ingedeeld in vijf categorieën, die allemaal op hun eigen ‘niveau’ langzaam meer rauwe voeding aan hun dieet kunnen toevoegen. De overgang van een westerse manier van eten met veel granen, zout, suiker en vet naar meer ‘rauw’ luistert heel nauw, zegt Rose. Als je het te snel doet, krijg je afkickverschijnselen waar je je misschien wel eens helemaal niet lekker bij zou kunnen voelen.

De Nederlandse journaliste Roxane Catz heeft er ervaring mee, cold turkey rauw gaan eten. Jaren geleden, toen het rauwe dieet in opkomst kwam, kwam ze in contact met twee rauwariërs die haar wel wilden begeleiden in een rauw dieet. De deal was dat ze erover zou schrijven wanneer het dieet goed beviel. Dat bleek zo te zijn. Ze viel veel af, voelde zich kiplekker Catz was ook verbaasd dat het rauwe dieet helemaal niet saai was, maar ook gewoon uit dingen bestond als appeltaart (met deeg van noten en dadels), spaghetti (van courgette) en rijst (van bloemkool). ‘Het

dieet was heel creatief en echt lekker.’

Maar na een paar weken ging Catz toch dromen van overvliegende biefstukken. Ook merkte ze aan zichzelf dat ze minder sociaal werd. ‘Ik werd heel erg hyper, bijna lucide’, zegt ze. ‘Ik viel enorm af en had echt voedsel nodig dat me weer kon aarden.’ Uiteindelijk schreef ze een boek over haar ervaring, Rox rauw!, waarin ze ook veel experts interviewde over het rauwe dieet. En zo kwam ze erachter dat het volledig rauwe dieet toch niets voor haar was.

‘Dat hele dogmatische, dat is voor niemand goed’, concludeert Catz. ‘Het wordt een soort van godsdienst voor hen, het is overdreven. Bovendien gaan ze met allerlei dure poeders en pilletjes aan de slag om meer voedingsstoffen binnen te krijgen.

Goji-bessen uit China enzo, dat is toch helemaal niet duurzaam.’ Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat het rauwe dieet op lange termijn tot een tekort aan vitamine B12 kan leiden en de tanden kan aantasten.

Ook kan het leiden tot groeiachterstand bij kinderen, zoals bij Tom Watkins.

‘Weet je wat wél mooi is’, begint Catz.

‘Mensen als Tom en zijn moeder Francis, die hebben we nodig. Zij zijn de dolle mina’s van de voedselrevolutie. Je hebt altijd mensen die over the top gaan, en zo een verandering teweegbrengen.’ Zelf vindt ze het toch te extreem, wat Tom eet, maar ze vindt dat Kenter een belangrijk punt maakt. ‘Niets eten wat verpakt is en wat je grootmoeder niet kende.’ Raw food is inspirerend, voegt Catz daaraan toe. ‘Je leert echt hoe je groenten en fruit op een leuke manier in je dieet

kunt integreren.’

De voedingsindustrie is totaal uit de hand gelopen, meent Catz. Daarom zit er volgens haar iets heel waardevols in de rauwevoedselbeweging: terug naar pure voeding. Ze benadrukt dat het nooit goed is om eten helemaal dood te koken, zoals gaarkeukenvoedsel, barbecueën of frituren. ‘Dan zit er niets meer in wat voedzaam is.’

Catz roerbakt liever, zodat de groenten nog lekker crunchy zijn. Ze is in ieder geval van mening dat je bij elke maaltijd iets rauws moet eten, en dan met name groente.

Houd de maaltijd simpel, zegt ze ook, ‘dat komt je vertering ten goede. Alles door elkaar zorgt voor een chaos in je darmen.’

Ze vindt het vooral belangrijk dat je lekker in je vel zit en er gezond uitziet. ‘Eigenlijk weten veel mensen gewoon niet meer wat gezonde voeding is’, zegt Catz.

Ze citeert de Amerikaanse auteur, boer en cultuurcriticus Wendell Berry: ‘We worden gevoed door de voedingsindustrie, die onze gezondheid veronachtzaamt, en we worden behandeld door de gezondheidsindustrie, die onze voeding veronachtzaamt’. Dat moet radicaal veranderen, vindt ze.

Haar advies aan iedereen die nieuwsgierig is naar rauw: probeer het gewoon eens uit en kijk wat het met je geest en lichaam doet. Eet gevarieerd, en gerust ook af en toe eens iets lekker warms. ‘Het hoeft allemaal niet zo zwart-wit.’

ELLEKE BAL heeft nog nooit zoveel enzymen binnen gekregen als sinds het schrijven van dit verhaal..

Matt Monarch

Rauw!

OnlineCursus Datum: 18 en 25 maart,18.00 uur 1 en 8 april, 19.00 uur Taal: Engels Meer informatie: www.theoptimist.nl/

De Amerikaanse rawfood-expert Matt Monarch, die al 16 jaar rauw eet, zal u tijdens deze vierdelige cursus inwijden in het dieet van de rauwariër. De cursus zal niet alleen over het extreme ‘100 procent rauw’-dieet gaan, maar ook over hoe u stukje bij beetje wat elementen uit het rauwe dieet kunt inpassen in uw eigen levensstijl. Monarch zal dieper ingaan op de relatie tussen eten en ziekte en gezondheid. Daarnaast bespreekt hij ook de zogeheten superfoods, het proces van ontgifting en de spirituele aspecten van het rauwe dieet.

evenementen

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 2 9

Gezondheid

Weg met

brood Graanconsumptie tast de hersenen aan.

De bewijzen stapelen zich op. Tijd voor een grondige herziening van de dagelijkse maaltijd.

DOOR JURRIAAN KAMP

Wat is het meest schadelijke voedsel? a. Een volkoren boterham b. Een Snickers-reep

T

c. Een eetlepel witte suiker d. Een banaan

IEN JAAR GELEDEN ONTDEKTE DE AMERI-

kaanse neuroloog David Perlmutter onder zijn patiënten een opmerkelijk verband. Hij constateerde dat veel van zijn patiënten met neurologische kwalen ook maag-darmklachten hadden. Als hij hen vervolgens een glutenvrij dieet adviseerde voor hun spijsverteringskwalen, verbeterden na verloop van tijd ook hun neurologische problemen.

Perlmutter stuitte daarmee op misschien wel de meest ingrijpende dreiging voor de gezondheid sinds de vaststelling van de relatie tussen roken en kanker: graanconsumptie tast de hersenen aan. Zelfs het eten van ‘gezonde’ volkoren granen kan leiden tot dementie, Alzheimer, ADHD, epilepsie, depressie, hoofdpijn, migraine, multiple sclerose en nog veel meer.

Eind vorig jaar verscheen Perlmutters boek Grain brain, in het Nederlands vertaald als Het glutengevaar, verschenen bij uitgeverij Luitingh-Sijthoff. Het boek be-

3 0 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

Voor het antwoord zie onderaan pagina 35 naast de rechterkolom.

reikte in korte tijd de top van de Amerikaanse bestsellerlijsten. Niet zo verwonderlijk aangezien de vrees voor de snelle opmars van dementie en andere vormen van geheugenverlies diepgeworteld zit in de samenleving.

Alzheimer’s Disease International schat het aantal dementiepatiënten wereldwijd op 45 miljoen. Dat aantal groeit met bijna 20 procent per jaar. Dat is niet alleen een schrikbeeld voor (toekomstige) bejaarden, maar ook voor overheden die worstelen met onstuimig stijgende kosten van de gezondheidszorg.

‘Het klinkt dramatisch’, zegt David Perlmutter in een interview via Skype, ‘maar het beste dat ik kan aanbevelen, is om volledig te stoppen met het consumeren van granen—met of zonder gluten.’

In gevestigde medische kringen neemt Perlmutter een unieke positie in. Hij werd opgeleid als neuroloog aan de University of Miami. Maar hij is ook lid van het American College of Nutrition en daarmee is hij een van

de weinige reguliere artsen die expliciet aangeeft belang te hechten aan het verband tussen voeding en gezondheid. Die combinatie van expertise maakt Perlmutters visie op de relatie tussen graan en hersenschade in het bijzonder interessant.

Hij wijst erop dat de introductie van graan de meest ingrijpende wijziging in het dieet van de mens is geweest. De jager-verzamelaar van 12.000 jaar geleden at vlees, noten en vruchten maar nauwelijks graan.

Onze voorouders van honderd jaar geleden aten wel dagelijks brood, maar niet de luchtige kadetjes en zachte puntjes die wij tegenwoordig eten. In de afgelopen eeuw is

Welke omega’s zijn de goede?

ER BESTAAT VEEL ONDUIDELIJKHEID OVER OMEGA 3- EN OMEGA 6-VETZUREN. IN het moderne bewerkte voedsel zitten veel plantaardige omega 6-vetzuren, zoals sojaolie, zonnebloemolie en maïsolie. Daardoor eten wij veel meer omega 6-vetzuren dan de jagersverzamelaars deden. In het dieet van onze verre voorouders was de verhouding tussen omega 3 en omega 6 ongeveer 1 op 1. Tegenwoordig consumeren we tien tot vijfentwintig keer zoveel omega-6 vetten. Omega 6-vetten hebben een licht ontstekende werking. Tegelijkertijd is de consumptie van gezonde, hersenstimulerende omega 3-vetten gedaald.

Zeevis en schaal- en schelpdieren zijn een geweldige bron van omega 3-vetten. Hetzelfde geldt voor koeien, schapen, herten en buffels. Let op: het omega 3-vetgehalte in vissen en koeien die graan (meestal maïs en sojabonen) wordt gevoerd, ligt tot vijf keer lager ten opzichte van dieren die natuurlijk voedsel krijgen. Het advies is dus om wilde vis te eten, of vlees van koeien die in de wei grazen.

SOORT OLIE

OMEGA 6-GEHALTE

OMEGA 3-GEHALTE

Katoenzaad

50%

0%

Koolzaad

20%

9%

Lijnzaad

14%

57%

Maïs

54%

0%

Pinda

32%

0%

Saffloer

75%

0%

Sesamzaad

42%

0%

Soja

51%

7%

Vis

0%

100%

Walnoot

52%

10%

Zonnebloem

65%

0%

Bron: David Perlmutter: Het glutengevaar

3 2 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

er enorm ‘geklust’ met graan. Door voortgaande veredeling zijn de gluten – de ‘lijm’ (de vertaling van het Latijnse 'gluten') die het deeg voor brood, pasta en pizza bijeenhoudt – van 1900 niet meer te vergelijken met de ‘supergluten’ van vandaag. Onze genetische structuur, ons DNA, heeft die veranderingen in onze voeding niet kunnen bijhouden. En dat is een probleem.

Zonder enige terughoudendheid schrijft Perlmutter: ‘Gluten zijn de tabak van onze generatie.’

Glutenintolerantie wordt doorgaans in verband gebracht met coeliakie, een vrij zeldzame darmaandoening. Maar recent wetenschappelijk onderzoek laat hetzelfde verband zien dat Perlmutter onder zijn patiënten waarnam. Wetenschappers zijn het er al geruime tijd over eens dat alle fysieke aftakeling, alle degeneratieve ziekten, inclusief hersenproblemen, begint met ontstekingen.

Gluten veroorzaken ontstekingen omdat het lichaam moeite heeft om de ‘lijm’ af te breken. Het immuunsysteem wordt in stelling gebracht, wat kan leiden tot darmklachten.

Maar de respons van het immuunsysteem – de ontsteking – kan ook de darmen met rust laten en via het bloed andere delen van het lichaam, zoals de hersenen, bereiken. Een vooraanstaande onderzoeker op het gebied van glutengevoeligheid, Marios Hadjivassiliou van het Royal Hallamshire Hosin The Lancet dat ‘glutengevoeligheid in de eerste plaats en soms uitsluitend een neurologische kwaal kan zijn’. Een onderzoek gepubliceerd in Archives of Neurology, laat zien dat bij patiënten met gevorderde cognitieve achteruitgang, de overgang naar een glutenvrij dieet leidde tot een ‘belangrijke verbetering’ van hun cognitieve capaciteit.

Daarmee is de link tussen gluten en hersenschade nog geen algemeen aanvaard wetenschappelijk feit. Het boek van Perlmutter wordt in gevestigde medische kringen bekritiseerd. Die kritiek komt er kortweg op neer dat een correlatie – en die is zelfs nog niet vele malen bevestigd – niet hetzelfde is als een causaal, oorzakelijk verband. Ofwel: dat symptomen van geheugenverlies verminderen of verdwijnen door een glutenvrij dieet, betekent nog niet dat gluten de hersenschade hebben veroorzaakt (zie ook kader op de rechterpagina).

Perlmutter deinst niet terug voor de kritiek

en zet het resultaat voor zijn patiënten centraal: ‘Het is adembenemend om te ervaren dat patiënten die niet meer konden autorijden of hun rekeningen betalen, die functies weer terugkrijgen niet door medicijnen – want die zijn er niet – maar slechts door de hersenen het voedsel te geven dat zij hard nodig hebben.’

Bovendien houdt de dreiging voor de hersenen niet op bij gluten. Graan in het algemeen – ook glutenvrij, zoals rijst – blijkt hersenschade te kunnen veroorzaken. Dat komt doordat alle granen – rijk aan koolhydraten – in het lichaam gemakkelijk in suiker worden omgezet.

Koolhydraten zijn lange ketens van suikermoleculen die het bloedsuikergehalte in het lichaam vaak meer en sneller verhogen dan suiker zelf.

Suiker – glucose – is dé brandstof voor de 100 biljoen cellen waaruit ons lichaam is opgebouwd. Maar er is insuline nodig om de suiker zodanig om te zetten dat de voedingsstof door de cellen kan worden opgenomen.

Gezonde cellen zijn dus zeer ontvankelijk voor insuline. Als er echter sprake is van een voortdurend hoog insulinegehalte in het lichaam – bijvoorbeeld omdat het suikergehalte te hoog is – worden cellen minder gevoelig voor insuline en kan insulineresistentie ontstaan. De pancreas, de insulineproducent in het lichaam, reageert op de voortdurende instroom van suiker met een steeds hogere insulineproductie en raakt op den duur ‘oververhit’. Als de pancreas vervolgens stil valt en te weinig of geen insuline meer produceert, ontstaat diabetes type 2. Mensen met diabetes type 2 – en dat aantal loopt in Nederland volgens het RIVM al tegen de miljoen – hebben een hoog bloedsuikergehalte omdat hun lichaam niet meer in staat is suiker naar hun cellen te brengen, waar het als energie wordt opgeslagen. Deze dans van suiker en insuline, die kan leiden tot diabetes type 2, is een bekend proces dat nadrukkelijk in verband wordt gebracht met de ongezonde westerse levensstijl.

Maar recent onderzoek van Suzanne de la Monte, neuropatholoog aan Brown University in Rhode Island, slaat een brug naar de ziekte van Alzheimer. In haar laboratorium verstoorde De la Monte de opnamecapaciteit van insuline in de hersenen van ratten.

Als gevolg daarvan ontwikkelden zich dezelfde eiwitopeenhopingen die de Duitse psychiater Alois Alzheimer ruim honderd

Correlatie of causaal verband?

DE AANVAL OP GLUTEN VAN DAVID

DAVID PERLMUTTER

jaar geleden in de hersenen van een overleden patiënt ontdekte. Het geheugen van de ratten raakte aangetast. Zij konden een ontsnappingsroute in een waterdoolhof niet meer terugvinden en bleven hulpeloos rondzwemmen. Het onderzoek van De la Monte suggereert dat Alzheimer het gevolg kan zijn van insulineresistentie in de hersenen.

Dierproeven zeggen niet alles over menselijke ziekten. Maar onderzoek met de hersenen van stoffelijke overschotten heeft intussen bevestigd dat de hersenen van mensen met Alzheimer inderdaad insulineresistentie vertonen. Vandaar dat de ziekte van Alzheimer steeds vaker ‘diabetes type 3’ wordt genoemd. Het blijkt bovendien dat dementie als gevolg van insulineresistentie zich ook kan voordoen bij mensen die niet lijden aan diabetes type 2.

Een recent onderzoek onder 1230 mensen tussen zeventig en negenenachtig jaar, gepubliceerd in Journal of Alzheimer’s Disease, toont aan dat degenen die de meeste koolhydraten consumeren, bijna twee keer zoveel kans hebben op geheugenproblemen als degenen die de minste granen tot zich nemen.

Opmerkelijk genoeg had de groep die de meeste suiker consumeerde ‘slechts’ een anderhalf keer grotere kans op hersenschade.

‘Het idee dat volkoren graan goed voor je is, is volkomen waanzin’, zegt Perlmutter dan ook. ‘We moeten gaan beseffen dat dit zeer gevaarlijk voedsel is. Volkoren brood heeft een verwoestend effect op het bloedsuikergehalte.’

Het gemiddelde westerse dieet bestaat volgens Perlmutter voor meer dan de helft uit koolhydraten die in het lichaam snel in suiker worden omgezet. Dat geldt overigens

Perlmutter roept ook kritiek op. In gevestigde medische kringen wordt betoogd dat Perlmutter onvoldoende bewijs levert voor het exacte verband tussen de consumptie van gluten en hersenschade. Die kritiek is gegrond: bewijs in de vorm van algemeen aanvaard gerepliceerd dubbelblind onderzoek is er niet. Wel is er een reeks van waarnemingen en ervaringen.

Alleen al Perlmutter zelf heeft in de afgelopen tien jaar, naar eigen zeggen, honderden patiënten zien genezen van neurologische kwalen als gevolg van een glutenvrij dieet. Hij zag ook het geheugen van Alzheimerpatiënten verbeteren door een glutenvrij dieet.

Er is duidelijk sprake van een ‘correlatie’, en dat verband wordt door andere artsen en onderzoekers en bevestigd. Maar dat betekent nog niet dat er een ‘causaal verband’ is tussen het consumeren van gluten en neurologische aandoeningen zoals dementie. Met andere woorden: als neurologische klachten verdwijnen of verminderen als je geen gluten meer eet, betekent dat nog niet dat je hersenschade krijgt als je wel gluten consumeert.

Perlmutter zegt dat gluten ‘de tabak’ van onze generatie zijn. Die vergelijking is treffend. Veel mensen die rookten, kregen kanker. De correlatie was jarenlang opmerkelijk. Maar het heeft decennia geduurd voor het causaal verband tussen roken en kanker werd aanvaard.

De psycholoog Alberto Villoldo, die samen met Perlmutter het boek Het verlichte brein schreef, zegt over het verband tussen gluten en hersenschade en andere degeneratieve ziekten: ‘Als je wilt wachten totdat het wetenschappelijke bewijs het empirische bewijs inhaalt, word je dik, zwak en ziek, terwijl het bewijs sterker wordt.’

Hier ligt de keuze voor de consument en de lezer. Perlmutter is een arts die dagelijks patiënten behandelt, geen wetenschappelijk onderzoeker in een laboratorium. Zijn visie op gluten en graan is gebaseerd op ervaringen die worden gesteund door steeds meer aanduidingen uit wetenschappelijk onderzoek die in dezelfde richting wijzen. Op de website van Perlmutter staan zo’n tweehonderd wetenschappelijke publicaties die zijn visie ondersteunen. ‘Ervaringsbewijs’ komt uit vele hoeken. De lezer is gewaarschuwd en kan daarmee zijn voordeel doen. | J.K.

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 3 3

‘Het beste dat ik kan aanbevelen, is om volledig te stoppen met het consumeren van granen.’

ook voor de populaire glutenvrije graanvervangers zoals quinoa en amaranth. Alle koolhydraten hebben een hoge glycemische waarde en daarin ziet Perlmutter de bron van de epidemie van dementie.

In zijn boek verwijst Perlmutter naar een onderzoek van meerdere jaren, waarbij het bloedsuikergehalte van mensen werd gemeten, gelijktijdig met een scan waarbij de omvang van het geheugencentrum in de hersenen werd vastgesteld. Zo bleek een perfecte correlatie: mensen met de hoogste bloedsuikergehaltes hadden de meest geslonken geheugencentra. Perlmutter: ‘Je hebt het vermogen om je bloedsuikerniveau te beheersen door middel van je dieetkeuze.’

We kunnen ons lichaam op een andere, gezondere wijze voeden naar het voorbeeld van onze jagende en verzamelende voorouders. Hun dieet, opnieuw in opkomst als het paleo- of oerdieet, bestond voor driekwart uit vetten. Uit vetten kan het lichaam ook glucose voor de cellen maken, maar dat is – in vergelijking met de energieproductie uit granen en suiker – een trager proces, want de energie wordt geleidelijk opgenomen.

‘Je verbrandt vet als een olielamp’, legt Perlmutter uit, ‘en je hebt gedurende de dag een uitgebreid en constant energieniveau

zonder de pieken en dalen die zo kenmerkend zijn voor mensen wier dieet is gebaseerd op koolhydraten.’

Het verschil in het metabolisme van graan en suiker ten opzichte van vet, verklaart ook dat mensen juist dik worden van het moderne graan- en suikerdieet en níet van vetconsumptie. Het overschot aan suiker in het bloed wordt geparkeerd als vet, maar wanneer we vet eten, komt suiker geleidelijk in het bloed en wordt het door de cellen als energie benut.

Zo negatief als de relatie is tussen dementie en graan/suiker, zo positief is het verband tussen vet en de hersenen. In 2007 publiceerde het wetenschappelijk tijdschrift Neurology een studie over achtduizend mensen van vijfenzestig jaar en ouder wier hersenen bij aanvang van het onderzoek goed functioneerden. De studie volgde de mensen gedurende vier jaar. In die periode kregen tweehonderdtachtig mensen een vorm van dementie. Onderzoekers bekeken het verband met hun dieet en concludeerden dat het risico op dementie voor individuen die nooit vis aten zevenendertig procent hoger lag en voor mensen die regelmatig vis aten juist vierenveertig procent lager.

Een ander relevante conclusie ging

Hersenherstel 1. VERMIJD GLUTEN

5. SLIK SUPPLEMENTEN

Gluten veroorzaken een ontsteking in de hersenen.

Specifieke supplementen ondersteunen de neurogenese: de aanmaak van nieuwe hersencellen. (Zie een uitgebreid overzicht op pagina 40.)

2. BEPERK DE GRAAN- EN SUIKERCONSUMPTIE Graan – ook glutenvrij – is erger dan suiker en stimuleert insulineresistentie die in verband wordt gebracht met geheugenverlies en andere vormen van hersenschade. Perlmutter adviseert maximaal tachtig gram graan/koolhydraten per dag. Dat komt neer op vier rijstwafels of drie appels.

6. DRINK WATER Meer naar mate je zwaarder bent. Als je zeventig kilo weegt, moet je 2,3 liter water per dag drinken. Als je tachtig kilo weegt, 2,5 liter. Et cetera.

7. VERMIJD BEWERKT VOEDSEL Inclusief witte suiker, witte rijst, wit brood. Eet zoveel mogelijk biologisch.

3. EET MEER VET Cholesterol is goed, juist voor de hersenen. Vegetarische vetten en (wilde) vis zijn het best. Vlees mag met mate, maar alleen van koeien uit de wei.

Vet moet minimaal de helft van je dieet zijn.

8. KOFFIE IS GOED Neem zo’n twee à drie koppen per dag.

9. LAAT U TESTEN 4. BEWEEG Fysieke inspanning stimuleert de groei van nieuwe hersencellen: twintig minuten per dag. Zorg dat je buiten adem raakt.

3 4 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

Laat uw bloedsuiker- en insulinegehalte meten. Een normaal bloedsuikergehalte kan gepaard gaan met een hoog insulineniveau. Een hoog insulinegehalte is vroegtijdig signaal dat er in het lichaam schade aan het ontstaan is.

hart- en vaatziekten.

Perlmutter concludeert: ‘Mensen met het hoogste cholesterolgehalte hebben zeventig procent minder kans op Alzheimer. Een hoog cholesterolgehalte kan hun leven verlengen.’ Daarbij komt nog dat andere studies een relatie tussen een laag cholesterolgehalte en depressie laten zien.

Vet is dus, in de visie van Perlmutter, alleen maar gezond – vooral vetten uit olijfolie, kokosolie, eieren, noten, zaden en wilde vis. Hij maakt twee belangrijke uitzonderinofwel: de kunstmatig gefabriceerde vetten die vooral voorkomen in fastfood, chips en koekjes. ‘Die vetten’, zegt Perlmutter, ‘die zo prominent voorkomen in de supermarkt, zijn uiterst slecht voor je hersenen, je hart en de rest van je lichaam.’

Vlees mag – met mate – op het menu blijven. Perlmutter: ‘Je kunt vlees volledig weglaten of het eten als een bijgerecht in porties niet groter dan een pakje speelkaarten.’ Hij wijst erop dat bijna al het vlees tegenwoordig komt van dieren die met graan worden gevoerd – waardoor het ontstekingsbevorderende omega 6-gehalte hoog is – en die bovendien met preventieve antibiotica worden behandeld.

‘Ik onderschrijf de studies die aantonen dat vlees eten schadelijk kan zijn’, zegt Perlmutter, ‘maar het is niet terecht om die resultaten te extrapoleren naar alle soorten vlees. Die onderzoeken zeggen niets over de gunstige effecten van de consumptie van biologisch vlees van grazende dieren.’

N

A HET LEZEN VAN HET GLUTENGE-

vaar en een uitgebreid interview – waarbij Perlmutter zijn enorme repertoire van feiten en (beginnende) bewijzen opsomde – staat mijn eigen dieet op zijn kop. Ik besef dat de mensheid lange tijd prima zonder graan heeft kunnen leven; onze jagende voorouders kwamen nooit brood tegen in de natuur. Ik kan me ook voorstellen dat een paar duizend jaar van graanconsumptie in het niets valt in een DNA van miljoenen jaren, bepaald door vruchten, zaden, noten en groenten.

Ik weet dat de economische graanbelangen gigantisch zijn. De graanindustrie is groter dan de tabaksindustrie ooit was. Het kan dus nog wel even duren voordat graan door de wetenschap op zijn plek is teruggezet. Ik begrijp ook dat David Perlmutter, degene die het gangbare dieet ingrijpend wil wijzigen, de bewijslast draagt. En ik realiseer me dat de boodschap van Perlmutter de kern van onze gezondheid treft.

Alsof hij mijn gedachten kan lezen, vraagt Perlmutter: ‘Als je al lang regelmatig last hebt van hoofdpijn of van heftige migraines, waarom zou je dan niet een granenen glutenvrij dieet proberen?’

Inderdaad. Als je even voorbij de hoofdpijn en migraine kijkt naar de dreiging van dementie die uit steeds meer onderzoek spreekt, luidt het serieuze antwoord op die vraag dat er heel veel te winnen valt bij een granen- en glutenvrij dieet.

JURRIAAN KAMP

mist stroopwafels het meest.

David Perlmutter

Leven zonder graan Reserveer nu kosteloos en zonder verplichting uw plaats in deze online cursus.

Ga naar: theoptimist.nl/perlmutter

Tijdens deze online cursus vertelt David Perlmutter over hoe u met uw dieet uw geheugen kunt beschermen. Hij zal ook uitgebreid ingaan op de wetenschappelijke achtergronden van zijn visie. Dit is een unieke kans voor een consultatie met een arts die succes heeft bij de behandeling en preventie van dementie en Alzheimer.

De data van deze cursus zijn nog niet bekend. Gezien het onderwerp is de verwachting dat de cursus snel uitverkocht zal zijn. Ga naar theoptimist.nl/perlmutter. U ontvangt dan zo spoedig mogelijk definitieve informatie.

Antwoord op de vraag naar het meest schadelijke voedsel: 1. Volkoren boterham (bloedsuikergehalte, ofwel glycemische index: 71). 2. Eetlepel suiker (68). 3. Snickers (55). 4. Banaan (54).

over boter. Voor mensen die dagelijks boter consumeerden, was er geen sprake van een significant afwijkend risico. Mensen die regelmatig vegetarische omega 3-vetten (zoals olijfolie, lijnzaadolie en walnootolie) gebruikten, hadden maar liefst zestig procent minder kans op dementie. Tegelijkertijd bleek dat mensen met een hoge consumptie van omega 6-vetzuren – kenmerkend voor fastfood – en een gebrek of tekort aan omega 3-vetten, twee keer zoveel kans hadden op het ontwikkelen van dementie.

‘Hoe meer vet je eet, des te gezonder zullen je hersenen zijn’, weet Perlmutter. ‘Ik zeg het met de grootst mogelijke nadruk: we moeten meer vet eten. Vet is de sleutel tot gezonde hersenen. Tot afvallen. Tot een gezond hart. En tot een sterk immuunsysteem dat je helpt beschermen tegen kanker.’

Maar hoe past Perlmutters lofzang op vet bij de nog breed levende zorg voor een hoog gehalte aan cholesterol – en vooral het zogenoemde ‘slechte cholesterol’ – in verband met hart- en vaatziekten? Is vetconsumptie goed voor de hersenen maar slecht voor het hart? In zijn boek rekent Perlmutter nadrukkelijk af met wat hij de ‘cholesterolmythe’ noemt. Hij verwijst onder meer naar een in The Lancet gepubliceerde Nederlandse studie onder zeshonderdvierentwintig ouderen van gemiddeld negentachtig jaar die tien jaar lang werden gevolgd. Uit die studie bleek dat hoe hoger het totale cholesterolgehalte was, des te kleiner het sterfterisico. En het cholesterolgehalte bleek geen enkele invloed te hebben op het risico van sterven door

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 3 5

Gezondheid

Zeven geheugensteuntjes Overal ter wereld werken artsen en wetenschappers aan nieuwe manieren om Alzheimer en dementie te voorkomen of zelfs te genezen. The Optimist presenteert zeven innovatieve therapieën en supplementen.

DOOR ELLEKE BAL, WILLEMIJN RUISSEN EN JOHN VERHOEVEN

Spelenderwijs Videospelletjes zijn allang niet meer het exclusieve domein van pubers die zich al schietend, vliegend en meppend een weg banen door een complexe, vijandige wereld. Serious games zijn een enorme groeimarkt, en in de Verenigde Staten is het bedrijf Posit Science druk in de weer met het ontwikkelen van games om ouderdomsverschijnselen tegen te gaan. De onderzoeken geven volgens het bedrijf veelbelovende resultaten. Een studie onder bijna vijfhonderd ouderen die diverse soorten games speelden, toont aan dat de (gezonde) bejaarden beter werden in het uitvoeren van taakjes, meer

3 6 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

dingen konden onthouden, en beter een gesprek konden volgen.

De wetenschappelijke basis ligt in de ‘plasticiteit’ van het brein.

Bepaalde hersenactiviteiten, zoals het geheugen, kunnen dankzij intensieve training worden overgenomen door andere hersendelen.

‘Onderzoek naar de ontwikkeling van hersencellen heeft eigenlijk pas een paar jaar geleden aangetoond dat ook volwassen hersenen nog kunnen groeien’, zegt Betty Tijms, post-doctoraalonderzoekster aan het Alzheimercentrum van de Vrije Universiteit Amsterdam (VUmc). Vorig jaar bewezen Simone Kühn en Jürgen Gallinat, verbonden aan het Berlijnse Max Planck Instituut, dat hersenen ook echt kunnen ‘veranderen’ door intensief gamen. Een groep Duitsers bleek, na jaren van dagelijks gamen, een grotere hippocampus te hebben dan gemiddeld. Dit deel van de hersenen is de zetel voor het geheugen; juist Alzheimerpatiënten hebben een kleinere hippocampus dan normaal.

Om uit te vinden wat er precies gebeurt in de hersenen van gamende Alzheimer-patiënten, is klinisch onderzoek nodig. Begin de Akili Interactive Labs begonnen met het testen van de game ‘Project:EVO’, voor het vroegtijdig opsporen van de eerste symptomen van Alzheimer. In dit spelletje komt een buitenaards wezen allerlei obstakels tegen waarop de speler moet reageren. Snel omgaan met diverse keuzemogelijkheden, reageren op prikkels, vooruit denken: het zijn vaardigheden die vaak als eerste worden aangetast bij Alzheimer.

Met de Alzheimer-game zitten we nog in level 1 zou je kunnen zeggen. Maar elke gamer weet, dat het vanaf nu slechts een kwestie is van stug doorgaan.

Veelbelovend kwalleneiwit

Blijf in beweging Lichaamsbeweging zou wel eens de beste bescherming tegen dementie kunnen zijn, blijkt uit onderzoek van het Amerikaanse Rush Alzheimer’s Disease Center. Ten eerste verlaagt beweging de kans op ziektes die worden geassocieerd met de ontwikkeling van dementie, zoals obesitas en diabetes. Maar beweging stimuleert bovenal direct het brein.

De neuropsycholoog Erik Scherder probeert al jaren het belang van bewegen bij dementie onder de aandacht te brengen. Hij spreekt van een sterke relatie tussen bewegen en cognitie, de stemming en de biologische klok.

‘Motoriek en cognitie zijn dezelfde neurale circuits in het brein’, legt Scherder uit. ‘Bewegen en cognitieve ontwikkeling gaan hand in hand.’ Volgens Scherder, verbonden aan de Vrije Universiteit, vermindert de kans op dementie bij iemand die zijn hele leven actief beweegt met 20 tot 50 procent.

Ook mensen die al dementie hebben, hebben baat bij beweging. Tijdens een wandeling wordt het brein continu geprikkeld en verbeteren het geheugen en zelfs de stemming. Een 35 jaar lang durend onderzoek van de Britse Cardiff Universiteit naar dementie toonde het belang van een gezonde levensstijl en lichaamsbeweging in het bijzonder.

De uitkomst van recente studies naar het effect van beweging noemt David Perlmutter ‘sensationeel’. In zijn boek Het glutengevaar schrijft hij: ‘Bij mensen die centrum toe en hun geheugen blijkt te verbeteren. Dat is ongelofelijk! Waarom heeft niemand het daarover?

Er bestaat geen medicijn op aarde dat dat voor elkaar krijgt.’ Die gunstige effecten worden volgens hem zelfs nessprogramma begint.

Overigens is het volgens de onderzoekers van Rush University net zo belangrijk om je hersenspieren te blijven trainen. Robert Wilson, neuropsycholoog aan Rush University zegt: ‘Daag jezelf uit met kruiswoordpuzzels, schaken of lees historische boeken.’

De Amerikaanse onderzoeker Mark Underwood is gefascineerd door de kwal. Tijdens zijn studie neurochemie leerde hij al over het eiwit apoaeqorine, ook wel aeqorine genoemd, dat wel eens een belangrijke rol kan spelen in het gezond houden van onze hersenen. De Japanse onderzoeker Osamu Shimomura isoleerde het eiwit als eerste uit de kwal Aequorea victoria en ontdekte dat het groen oplichtte onder ultraviolet licht. Met deze ontdekking was hij in 2008 een van de winnaars van de Nobelprijs voor de scheikunde, vanwege de veelbelovende medische toepassingen.

‘Mijn grootvader had Alzheimer’, zegt Underwood. ‘Dus ik was erg geïnteresseerd in deze ontdekking en ik wilde er meer onderzoek naar doen.’ Underwood richtte onderzoeksbedrijf Quincy Bioscience op. Samen met onderzoekers van de universiteit Wisconsin-Milwaukee onderzocht Quincy Bioscience of aeqorine een rol kan spelen in door Alzheimer of dementie aangetaste hersenen.

Underwood was met name geïnteresseerd in de manier waarop aeqorine in de kwal calciummoleculen kan binden. In veel onderzoeken is bewezen dat patiënten met Alzheimer en dementie geen goede calciumhuishouding in hun hersenen hebben, en dat een teveel aan calcium hun hersencellen beschadigt. Onderzoek van Quincy Bioscience wijst uit dat aeqorine dit proces kan tegengaan.

Quincy Bioscience ontwikkelde een supplement, Prevagen, dat in Amerika inmiddels in veel apotheken verkrijgbaar is. Underwood haalt de aeqorine overigens niet uit kwallen; hij vond een manier om het in een fabriek te produceren. Tijdens de zogeheten Madison Memory Study werd Prevagen onlangs getest. Daaruit bleek dat 19 procent van de 218 deelnemers met geheugenproblemen na het gebruik van Prevagen veel beter scoorden op verschillende geheugentests.

MAART/APRIL 2014 H EO PT I M I ST. N L 3 7

Het geheugen van een leeuw Volgens eeuwenoude verhalen mocht vroeger alleen de keizer van China de paddenstoel Lion’s mane (leeuwenmanen) eten. Hij zou er ‘zenuwen van staal en het geheugen van een leeuw’ van krijgen.

Deze paddenstoel, in Nederland ook wel ‘pruikzwam’ genoemd, wordt steeds vaker onderzocht om zijn kwaliteiten om de hersenen te beschermen. Zo is er het onderzoek van de Japanse Shizuoka Universiteit. De arts Hirokazu Kawagishi onderzocht zeven

Een verjongingskuur voor de hersenen van Alzheimer en dementie: PS, ofwel fosfatidylserine. De Waalze onderhoudt de website www.natuurdietisten.nl, waar onder meer veel informatie te vinden is over gezonde voeding voor het brein.

De vettige voedingsstof PS bevindt zich in de membranen van al onze cellen, legt ze uit, maar is het meest geconcentreerd in hersenboost aan niet goed functionerende geheugens. ‘Het kan geheugenverlies als gevolg van normale veroudering vertragen, tot staan brengen of zelfs ongedaan maken’, zegt ze. Zelf gebruikt ze PS veel in haar praktijk.

Volgens Thomas Crook, hoofd van het geriatrische medische programma van de National Institute of Mental Health in de VS, kan PS onze hersenen een verjongingskuur geven van maar liefst twaalf jaar. PS is geen exotisch middel uit een verre tropische jungle. Het zit in peulvruchten, eieren, vette vis en orgaanvlees, maar het is moeilijk om er voldoende van te verkrijgen uit voedsel. Het positieve effect op het geheugen en op andere hersenfuncties is in meer dan 35 onderzoeken aangetoond.

PS is bekend geworden door de persoonlijke inzet van mensen zoals de Amerikaanse Nita Scoggan. Ze kreeg het leven van haar dementerende man Bill weer helemaal op de rails dankzij PS. Op haar website (www.nitascoggan.com) doet ze er verslag van.

3 8 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

dementiepatiënten die elke dag 5 gram gedroogde Lion’s mane paddenstoel kregen. Na zes maanden was er verbetering zichtbaar in de geheugentesten bij zes van de zeven patiënten. Er volgden meer onderzoeken met positieve resultaten. Kawagishi verklaart de verbetering onder meer door de kwaliteit van het stofje hericones in de Lion’s mane, dat de zenuwgroeifactor stimuleert, en verouderingsprocessen in de hersenen tegengaat.

De Amerikaanse arts Fred Pescatore, auteur van verschillende boeken over voeding en gezondheid, waaronder The Hamptons diet, gebruikt Lion’s Mane regelmatig in zijn praktijk. Pescatore, die een praktijk voor integratieve geneeskunde heeft in hartje New York, schrijft verschillende supplementen voor aan patiënten die problemen hebben met hun geheugen, maar Lion’s Mane maakt daar altijd deel van uit. Zijn dosering is 1 gram Lion’s Mane, drie keer per dag.

‘Het is zeer belangrijk om de hersenen te myeliniseren’, zegt Fred Pescatore, waarmee hij doelt op het aanmaken van voldoende myeline, een vettige stof die de uitloper van een zenuwcel omhult.

Deze stof is cruciaal: myeline zorgt er namelijk voor dat zenuwimpulsen sneller worden doorgestuurd en de stof is ook betrokken bij het herstel en de groei van hersencellen.

In Nederland kun je Lion’s mane als supplement kopen.

Kokosolie, de turbobrandstof

Pijnboombast Ooit erbij stilgestaan dat ons brein dertig procent gebruikt van alle zuurstof die ons lichaam nodig heeft? Dan wordt meteen duidelijk waarom goede bloedtoevoer naar de hersenen essentieel is voor een gezond brein.

De bast van pijnbomen in het Middellandse Zeegebied wordt om die reden al decennia wereldwijd toegepast.

De werkzame stof in de boombast, gepatenteerd en op de markt gebracht als Pycnogenol, is een jaar of vijf geleden door Australische onderzoekers getest op een groep gezonde bejaarden. Daaruit bleek dat de stof ook meetbaar bijdraagt aan een beter geheugen en gezondere hersencellen.

Het bestrijdt tevens het proteïne amyloïde B, dat de hersenen van ouderen doet verkleven. Dat is belangrijk omdat Alzheimer vaak gepaard gaat met of deels veroorzaakt wordt door een teruglopende bloedtoevoer naar de hersenen.

Bijkomend voordeel: de stof is ook aantoonbaar goed voor een jonge frisse huid.

En wat werkt voor ouderen is – in dit geval – ook goed voor de jeugd. Want bij recent Italiaans onderzoek is vastgesteld dat Pycnogenol een groep scholieren hielp om lesmateriaal beter te onthouden. Ze kregen, gemiddeld genomen, meer aandacht voor de les en hadden – ook niet onbelangrijk – een beter humeur.

Steve Newport, een accountant uit Spring Hill, Florida, was nog maar 52 toen hij ineens afspraken begon te vergeten. Hij raakte dingen kwijt en kon op een dag de weg naar huis niet meer vinden. In 2000 werd hij gediagnosticeerd met Alzheimer in een beginnend stadium. Newport ging snel achteruit. In 2004 moest hij medicijnen gaan gebruiken. Zijn situatie verbeterde niet.

‘De toekomst, eens rooskleurig en vol belofte, nam andere kleuren aan en werd somber en grijs’, zou Mary Newport, de vrouw van Steve, later schrijven.

Mary Newport is zelf arts en zij ging direct verwoed op zoek naar de beste behandelingen en medicijnen. Ze probeerde hem in te schrijven voor allerlei experimentele behandelingen, maar daar kwam hij niet voor in aanmerking. Op een avond las ze iets over de mogelijk heilzame effecten van MCT-olie. MCT staat voor de zogeheten middellange vetzuurmoleculen. Het verzadigde vet in kokosolie bestaat voor ongeveer 60 procent uit deze MCT. Newport was ten einde raad, en dacht: laten we het maar proberen.

Het resultaat van deze actie beschrijft ze in haar boek Alzheimer’s disease: what if there was a cure?, verschenen in 2011. Vanaf het moment dat ze iedere dag een paar keer drie theelepels kokosolie door het eten van haar man deed, begon hij scherper te worden. Waar hij eerst dagenlang verdwaasd door het huis liep, kon hij nu oude patronen zoals dagelijks joggen weer oppakken. Zijn verloren spraakvermogen en geheugen kwamen terug.

Kokosolie komt uit het vruchtvlees van de kokosnoot en bestaat voor een groot deel uit verzadigde vetzuren van korte en middellange vetzuurmoleculen.

Die worden door ons lichaam omgezet in ketonen, die als brandstof voor de hersenen dienen. Het is bekend dat de hersenen van Alzheimerpatiënten moeite hebben om glucose – onze belangrijkste bron van energie – op te nemen, maar ketonen kunnen ze wél opnemen. David Perlmutter noemt het daarom ‘een turbobrandstof voor de hersenen.’

Alzheimer-patiënten in Nederland wordt evenwel afgeraden veel kokosolie te gebruiken. De stichting Alzheimer Nederland raadt het af vanwege de grote hoeveelheid verzadigde vetten in de olie. ‘Zo verhoogt verzadigd vet het slechte LDL-cholesterol. Dit vergroot het risico op hart- en vaatziekten’, schrijft de stichting op haar website.

Perlmutter is kritisch over dit advies. In gesprek met The Optimist legde hij uit: ‘Kokosolie is plantaardig, bevat geen dierlijke vetten en kan dus onmogelijk van invloed zijn op het cholesterolgehalte van het bloed.’ En hij voegt toe: ‘Zelfs als het tot verhoogd cholesterol zou leiden, dan zou ik blij zijn. Uit onderzoek blijkt namelijk dat ouderen met de hoogste cholesterolwaarden ongeveer 70 procent minder risico lopen om Alzheimer te ontwikkelen.’

Steve Newport lijdt nog altijd aan Alzheimer. Hij gaat achteruit, maar zijn vrouw is ervan overtuigd dat hij zonder de kokosolie allang niet meer zou hebben geleefd. | MEER INFORMATIE: WWW.COCONUTKETONES.BLOGSPOT.COM

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 3 9

Gezondheid

Hersenvoedsel CURCUMINE

VITAMINE E

Curcumine is een verbinding die voorkomt in kurkuma of geelwortel, een specerij die veel wordt gebruikt in de Indiase keuken (curry!). De stof heeft een sterke werking als antioxidant en vernietiger van het eiwit bètaamyloïde. De ophoping van deze eiwitten speelt een grote rol in het ontstaan van Alzheimer. Uit laboratoriumonderzoeken blijkt dat curcumine, als deze stof als voedingssupplement wordt genomen, de vorming van bèta-amyloïdemoleculen tegengaat en ze zelfs afbreekt wanneer ze zich wel vormen. Dieren met Alzheimer die supplementen met curcumine ontvingen, hadden een beter geheugen en presteerden beter bij testen waarvoor geheugen nodig is. In andere dieronderzoeken bleek de specerij ook te kunnen beschermen tegen veroudering.

In een pas gepubliceerd onderzoek dat het Minneapolis VA (Veterans Affairs) Health Care System uitvoerde onder 613 patiënten met lichte tot matige Alzheimer, bleek dat patiënten die elke dag vitamine E gebruikten, hun cognitieve achteruitgang met bijna een vijfde verlaagden vergeleken met patiënten die een placebo ontvingen. Dat staat volgens onderzoekers gelijk aan het vertragen van het ziekteverloop met zes maanden.

Voorgestelde dosering: 400-800 mg/dag

GINSENG

Deze kruidwortel (Panax ginseng), die in de Chinese geneeskunde al lange tijd wordt gebruikt als hersenstimulant, verlaagt ook de vorming van bèta-amyloïde en verbetert het vermogen van het lichaam om deze eiwitten te verwijderen. Uit onderzoeken onder zowel mensen als dieren blijkt dat ginseng veel cognitieve en geheugengerelateerde gebreken kan keren die meestal aanwezig zijn bij Alzheimer. In één onderzoek vertoonden patiënten die ginsengextracten gebruikten verbeterde scores bij standaardtests voor Alzheimer, terwijl in een ander onderzoek patiënten die 4,5gram per dag van het wortelextract gebruikten, tijdens het twaalf weken durende onderzoek verbeteringen bleven vertonen.

Voorgestelde dosering: 400-1000mg/dag

4 0 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

Voorgestelde dosering: 400-2000IE (internationale eenheid) per dag (bij voorkeur in de vorm van tocotriënolen)

L-CARNITINE

Dit natuurlijke aminozuur met antioxiderende werking, aanwezig in zuivelproducten en vlees, speelt een essentiële rol bij de afgifte van energie uit vet aan mitochondriën, de batterij van de cel. Uit dieronderzoek blijkt dat het gebruiken van supplementen met L-carnitine, de opbouw van bèta-amyloïde verlaagt en helpt om deze schadelijke eiwitten af te breken en snel uit te scheiden uit het lichaam. In een onderzoek ontvingen Alzheimerpatiënten drie tot zes maanden 2-3 gram L-carnitine. Bij hen teruitgang in cognitieve functie en een betere focus, wat erop lijkt te duiden dat het aminozuur de geestelijke achteruitgang vertraagt, met name in jongere patiënten.

In een ander onderzoek ontvingen patiënten met lichte dementie slechts twaalf weken L-carnitine. Zij scoorden op tests bijna drie keer beter dan proefpersonen die een placebo ontvingen.

Voorgestelde dosering: 1-3g/dag

Veel natuurlijke kruiden en supplementen kunnen helpen om uw hersenen gezond te houden. Lynne McTaggart, uitgever van het populaire Britse medische tijdschrift What Doctors Don’t Tell You, maakte dit overzicht van hersenvoedsel waarvan de werking in wetenschappelijk onderzoek is vastgesteld.

DHEA

De neurosteroïde dehydro-epiandrosteron (DHEA), het meest voorkomende hormoon in de bijnier, is het natuurlijke antistresshormoon van het lichaam en wordt geproduceerd als reactie op het stresshormoon cortisol.

Een hoog cortisolgehalte veroorzaakt structurele en functionele effecten op de hippocampus in de hersenen.

Naarmate we ouder worden, daalt het DHEA-gehalte sterk; een lagere hoeveelheid DHEA in verhouding tot cortisol is een risicofactor voor Alzheimer. Uit onderzoek blijkt dat DHEA-supplementen het lichaam aanzetten om nieuwe zenuwcellen te produceren, althans in laboratoriumexperimenten.

In dieronderzoeken onder oudere dieren die het supplement ontvingen, herstelde hun geheugen en cognitie zich tot het niveau van hun jeugd.

HUPERZINE A

Dit natuurlijke extract van de Chinese wolfsklauw Huperzia serrata is een eeuwenoude Chinese remedie voor dementie. Het beschermt de mitochondriën van de hersencellen tegen aanvallen door bèta-amyloïde en stimuleert de enzymen die deze eiwitten vernietigen.

Ook bindt het aan het enzym dat de in de hersenen voorkomende neurotransmitter acetylcholine vernietigt, en beschermt daardoor het belangrijkste communicatiesysteem van de zenuwcel. Dit alkaloïdextract blijkt ook buitengewone effecten te hebben en produceert verbeteringen tot wel 348 procent in ziektezwaarte en het dagelijkse activiteitenniveau. In één onderzoek vertoonde circa zeventig procent van een groep van honderd Alzheimerpatiënten grote verbeteringen vergeleken met patiënten die een placebo ontvingen. Pas wel op voor bijwerkingen als gezwollen enkels en slapeloosheid.

Voorgestelde dosering: 200-400mg/dag

NEEM OOK DE VOLGENDE SUPPLEMENTEN:

Visolie (voorgestelde doses: 1400 mg EPA en 1000mg DHA/dag) Hoog gedoseerd vitamine B-complex (minstens 1000-5000mg B12, de hersenvitamine; 250mg B6; minstens 400 mcg foliumzuur) Vitamine D (5000-8000IE/dag) Co-enzym Q-10 (100-300mg per dag, bij voorkeur in de vorm van ubiquinol) Magnesium (tot 600mg/dag magnesiumcitraat) Laat je testen op zware metalen. Ontgift met Chlorella, Spirulina, eet dagelijks koriander of onderga chelatietherapie als je waarden te hoog zijn. Zware metalen en hoge kwikzilvergehalten zijn geïmpliceerd bij dementie.

OVERIGE GOEDE SUPPLEMENTEN WAARVAN IN LABORATORIA DE WERKING TEGEN BÈTAAMYLOÏDE IS BEWEZEN:

Groenethee-extract (tot 1450 mg/dag) Resveratrol (tot 250mg/dag) Liponzuur (tot 480mg/dag) Fosfatidylserine (tot 100/dag) N-acetylcysteïne (NAC, tot 1800 mg/dag) Druivenpitextract (150mg/dag) Ginkgo biloba (120240mg/dag gestandaardiseerd extract) Epigallocatechine gallaat (EGCG) Vinpocetine, afgeleid van de maagdenpalm LYNNE MCTAGGART is oprichter van What Doctors Don’t Tell You (www.wddty.co.uk), een Brits tijdschrift waarin dit artikel eerder verscheen. In Nederland verschijnt dit als Medisch Dossier (www.medischdossier.org).

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 4 1

®

Chikey ABRF Anti-Stress Biofotonen Resonantie Filter

BENUT DE KRACHT VAN JE EIGEN LICHT BESTRIJD STRESS VERBETER VITALITEIT ERVAAR BIOFEEDBACK Vermindering van stress is meteen zichtbaar.

COMPACT ONTWERP voor thuisgebruik of op reis.

MULTIFUNCTIONEEL Chikey® kan ook dieren en planten helpen, en zelfs voedsel en bloemen vers houden.

De Chikey®, is het eerste biofotonen biofeedback apparaat voor persoonlijk gebruik. Alle levende wezens produceren ® gebruikt optische lichtsignalen te neutraliseren. Deze signalen zorgen voor stress op celniveau, de Chikey® zorgt voor balans en zelfheling.

Meer informatie: IABS, Schiphol Boulevard 127, 1118 BG Schiphol Tel: 020-7005541 Online: www.thechikey.com

Column

Lisette Thooft Journalist, spreker, mythosoof en auteur van onder andere Wie domme dingen doet, wordt wijs. www.lisettethooft.nl

Alles van waarde is doelloos IK HEB ALTIJD AL EEN HEKEL GEHAD AAN DIE PLAN-

FOTO: TESSA POSTHUMA DE BOER

nen waar coaches en loopbaandeskundigen zo dol op zijn: wat wil je zijn over vijf of tien jaar? Hoe ziet je leven er dan uit? Mijn antwoord is dan: hoe kan ik dat nou weten? Geen van de dingen die ik nu doe, had ik me vijf jaar geleden kunnen voorstellen. Laat staan tien jaar geleden.

Ik ben getrouwd (ik die vast van plan was als juffrouw te sterven); ik schrijf een roman (wat net zo moeilijk is als ik altijd had gevreesd); ik ben voorzitter noemenswaardige leiderschapskwaliteiten bezit); ik ben coach geworden (als ik íets zeker wist, was het dat ik dat niet in me had); ik heb samen met anderen een Spiritueel Café opgezet (ik die altijd maar achter mijn scherm zat, op het asociale af)… Nou ja, zo kan ik nog wel even doorgaan.

Doelen bereiken? Maar welke doelen dan? Als je een creatief leven wilt leiden vol avontuur en ontwikkeling, kun je beter niet al te veel vertrouwen op wat je al weet van jezelf, wat je kunt bedenken als antwoord op de vraag van een loopbaancoach.

Een levensveranderend idee komt meestal zomaar in je op, onder de douche, onder het hardlopen, onder de afwas. Dat komt voort uit het leven zelf, niet uit je prefrontale cortex. Doelloos leven wint terrein, merk ik

Een levensveranderend idee komt meestal zomaar in je op, onder de douche, onder het hardlopen, onder de afwas.

tot mijn grote vreugde.

Filosoof René ten Bos pleitte begin dit jaar in de Volkskrant voor minder doelgerichtheid. Politiek en bedrijfsleven lijden volgens hem aan ‘resultatitis’.

Het voornaamste resultaat van al die resultaatgerichte managers is dat medewerkers geen verantwoordelijkheid meer kunnen nemen. Bovendien: alles van waarde is doelloos: schoonheid, spel, kunst… gesteld wordt dat je beter kunt meegaan met de stroom van de werkelijkheid. ‘Voor Chinezen is de werkelijkheid zelf productief, die produceert zelf effecten. Die moet je niet willen tegenwerken, je moet meegaan met de stroom en hier en daar een zetje geven.’

Ook consultant Joost Kampen, auteur van het boek Verwaarloosde organisaties, wijst op resultaatgericht management. De focus op targets, zegt hij, leidt tot verwaarlozing van de organisatie als geheel. Want het maakt leidinggevenden blind voor kwaliteiten zoals klantvriendelijkheid of creativiteit.

Het grappige is dat het zo spiritueel is, die afkeer van doelgerichtheid. Wat zeg ik: het is diep religieus.

Het is de kern van het christelijk geloof: niet mijn wil maar Uw wil geschiede. Want God IS natuurlijk die werkelijkheid die effecten produceert. Antroposofen bidden tot hun ‘hemelse vriend’, hun beschermengel of gids, met een gebed dat eindigt met: ‘…zodat ik uit de deining van het lotsvuur tevoorschijn kom als een betere lotsdrager, en steeds beter leer mijzelf te vervullen met uw werelddoelen.’

Prachtig gebed, ik zeg het elke dag hardop, staand voor mijn raam op het Oosten. En ik ben zo benieuwd wat die doelen zullen zijn.

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 4 3

Leven

‘Ik wil iets doen’ Nicolien de Kroon schreef haar memoires over achttien jaar noodhulptransporten naar oorlogslanden. Een verhaal over daadkracht, je eigen hart volgen en tegen de stroom in gaan.

‘Ik besef in volle overgave dat ik een opdracht heb.’

DOOR ELLEKE BAL

K

IJK, DIT IS ER EENTJE UIT PAKISTAN.’ NICO-

lien de Kroon bladert door een multomap vol paperassen. Thuis in het Groningse dorpje Grootegast zit ze aan een houten bureau. De

nu, vijf jaar nadat ze ermee stopte, blikt De Kroon in haar Motherhood

gebieden helpen.

De volgende dag regelde ze oppas voor haar kinderen en zag ze een jongen lopen met een grote stapel mappen in We kijken er even naar, voordat ze met een klap de multo en zo kreeg ze het voor elkaar een briefje in de leesmap voor toenmalig Minister Van den Broek te stoppen. Toen

FOTO: RIKKERT HARINK

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 4 5

gezicht bij. ‘Het is totaal passief’, zegt ze. ‘Je kunt wel compassie hebben als je dan op tv een oorlog ziet. Maar wat doe je dan – 25 euro storten en verder met je leven? Nee, ik wil iets dóen.’

De eerste 22tonsvrachtwagen tot de nok toe gevuld met hulpgoederen vertrok naar Irak op 7 mei 1991. De Kroon was een maand bezig geweest om de spullen in te zamelen. Het Rode Kruis had aangegeven dat er vooral kleding en schoenen nodig waren. Ze verzamelde er jutezakken vol van, en daarnaast ook knuffels en kleurboeken voor kinderen. Ook matrassen, lakens en dekens gingen mee, om in ziekenhuizen te verspreiden.

Ze kon de lading opslaan in ‘de bollenschuur van Wierstra’. Buurtbewoners Van den Broek de vergadering uitkwam, deden wat ze konden. De Kroon belde beherkende hij haar meteen. ‘Bent u die me- drijven als Oilily, C&A en Peek & Cloppenvrouw van die positieve energie uit Andijk?’ burg. Iedereen deed mee. Ze reisde met de Ze kreeg de kans haar verhaal te doen, en chauffeur mee naar het vluchtelingenkamp ze stelde voor dat ze wel met de aanwezige op de grens met Turkije en Irak. Daar zorgde Iraakse Minister van Buitenlandse Zaken ze voor de verspreiding van haar goederen, mee kon reizen naar Irak, om Saddam Hoes- samen met de Nederlandse militairen en mesein te vragen of hij rekening wilde houden dewerkers van het Rode Kruis. met de kinderen.

Vanaf die eerste actie was niets meer hetVan den Broek zou heel diplomatiek ge- zelfde. De Kroon reisde een jaar later nog reageerd hebben. In het boek wordt hij ge- een keer naar Koerdistan, met drie vrachtciteerd: ‘U kunt niet mee naar Irak, dat mag wagens. Ze richtte een stichting op (Motherduidelijk zijn. Toch waardeer ik het zeer dat hood) om haar werk te kunnen uitbreiden. u de moeite heeft genomen om met ons te Hulpkonvooien naar Bosnië, Albanië, Tsjetkomen praten.’ sjenië en Moskou volgden. Soms nam ze De Kroon lacht erom. Als ze weer eens wel tien vrachtwagens mee. Uiteindelijk zou een nieuw plannetje bedacht, hoorde ze ze meer dan 200.000 volle bananendozen ook geregeld ‘Ben je helemaal gek gewor- naar oorlogslanden brengen.

Mensen zeiden ‘Hoe haal je het in je den!’ of ‘hoe haal je het in je hoofd!’. Toen de Golfoorlog uitbrak, zeiden mensen dat hoofd om alweer te gaan?’, maar ze ging, haar werk dus niets had uitgehaald. Maar steeds weer. ‘Ik besef in volle overgave dat De Kroon zegt resoluut: ‘Je kunt machte- ik een opdracht heb’, zegt ze daarover. Reloos blijven kijken en zeggen: oh wat is het gelmatig droomde ze over transporten, en allemaal erg, óf je gaat iets doen. Het om- ze probeerde daar altijd aanwijzingen uit te buigen van machteloosheid naar daadkracht, halen. Op de vraag hoe ze het steeds weer volhield, wijst ze op het belang van reiki. daar gaat het me om.’

Als later in het gesprek het woord ‘com- Ze leerde in cursussen hoe ze zichzelf meer passie’ valt, trekt ze er meteen een vies energie kon geven door de reiki-methode.

4 6 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

‘Het werkt vast niet voor iedereen, maar voor mij was het heel goed. Om door te kunnen gaan, moet je bewustzijn ontwikkelen.

Je moet leren welke gedachten je beperken, en waar je energie vandaan komt.’

De Kroon kreeg regelmatig de vraag waarom ze de spullen niet ter plaatse kocht, om de lokale economie te stimuleren, of om gewoonweg niet met die enorme vrachtwagens op pad te hoeven. Maar, zegt ze, ‘Dat is natuurlijk logisch: ik had geen geld. Ik kreeg die spullen allemaal in natura van Nederlanders. Elke keer als ik een actie had gedaan, was het geld daarna gewoon op.’ Bovendien, voegt ze eraan toe, ‘Als ik mensen geld had gevraagd, waren de acties veel minder succesvol geweest.’

Laatst had een professor het tijdens een discussie op de radio nog schamperend over een mevrouw die met vrachtwagens vol knuffels naar het buitenland reed. Het doet haar pijn dat soort dingen te horen. Het klopt namelijk niet, zegt ze fel. Ze reed met hele operatiekamers, waterzuiveringsapparaten, medicijnen, schoeisel, zaden om groentetuinen mee aan te leggen.

Maar bovenal wordt ook het nut van die knuffels onderschat, merkt ze op. ‘Die knuffels zijn essentieel voor de ontwikkeling van een kind. Die kinderen hebben geen huis. Ze voelen zich ellendig. Hun vader of moeder is dood. En dan zitten ze daar in zo’n vluchtelingenkamp, hongerig, in de modder. En dan krijg je een knuffel, iets zachts, iets wat voor jezelf is. Dan heb je eindelijk houvast.’

De Kroon had tijdens haar transporten vaak te maken met grote noodhulporganisaties. Het contact liep vaak stroef. Ze had een hele andere opvatting over noodhulp.

Zo nam ze vaak maandverband mee tijdens haar transporten. Steeds als ze in een kindertehuis of vluchtelingenkamp kwam, zag ze dat meisjes en vrouwen stukjes van hun paardenharendekens afknipten om die als maandverband te gebruiken. Dan wezen de ‘hulpexperts’ erop dat maandverband niet paste in de cultuur. De Kroon wordt nog boos als ze eraan denkt: ‘Je gebruikt gewoon wat je hebt. Die lapjes van paardenharendekens gebruik je echt niet voor je plezier. Je kunt er nota bene splinters van krijgen! De vrouwen waren zo dankbaar.’

‘Hulp is datgene, materieel en/of immaterieel, waar de ontvangende partij om vraagt’, schreef ze in de jaren negentig in een zogeheten ‘visiedocument’ voor Motherhood. Ze omschreef ook waar een

FOTO: EDDY VAN WESSEL/EDDYVANWESSEL.COM

PAKISTANEN BRENGEN BANANENDOZEN VOL HULPGOEDEREN NAAR HUN TENTENKAMP, WAAR ZE WOONDEN NADAT DE AARDBEVING VAN 2005 HUN HUIZEN VERWOESTTE. NICOLIEN DE KROON BRACHT MET HAAR STICHTING MOTHERHOOD MEER DAN 200.000 BANENENDOZEN VOL HULPGOEDEREN NAAR MENSEN IN NOOD.

noodhulporganisatie aan moest voldoen, zoals ‘transparantie voor de achterban. Complete boekhouding helder op het internet’.

En even verderop: ‘Geen franjes zoals: kapitaal (kantoorpanden), bezittingen (jeeps).’

Lage overheadkosten waren voor De Kroon erg belangrijk. Ze berekende dat die bij haar slechts 2 procent waren, omdat ze al haar werk thuis deed en ze opslagruimte in de buurt kon gebruiken in ruil voor een kratje bier. Omdat ze vooral met vrijwilligers werkte. Zelf probeerde ze tussen de transporten door haar eigen geld te verdienen in haar praktijk voor homeopathie en reiki.

Maar op een gegeven moment kwamen er kritische berichten in de media over Motherhood. Volgens Novib had een ‘truck met teddyberen’ van Motherhood in Kosovo ‘de weg geblokkeerd voor vrachtwagens met drinkwater’. Anderen zeiden: ‘Kinderen zaten niet op knuffels te wachten maar op medicijnen’. In een landelijk dagblad verscheen in 2005 een artikel met de kop Eten en maandverband waar niemand om vroeg. Dat ging over een hulpkonvooi van Motherhood naar India, waar veel mis zou zijn gegaan. In India zou Motherhood niet goed nagedacht hebben over de behoeften pierwerk niet goed afgehandeld zijn.

Dit bleek het begin van een emotioneel zware tijd voor De Kroon. De kritiek hield aan. Ze probeerde zich in te denken wat er mis was gegaan, want altijd waren al haar goederen op de plek van bestemming aangekomen. Was het afgunst? Onbegrip? Ze vocht de publicaties in de media aan bij de Raad van Journalistiek. ‘Er klopte allemaal niets van’, zegt ze. Maar de raad concludeerde dat de journalisten geen blaam trof.

Toen werd ook nog een grote toezegging op financieel gebied, ondanks dat deze al besteed was voor het transport naar India, niet uitgekeerd. Motherhood ging failliet.

En nu, vijf jaar later, zit De Kroon met haar boek Motherhood voor zich aan haar bureau. Ze heeft bewust een paar jaar gewacht met het schrijven van dit boek. ‘Eerst moest ik het in zoverre afsluiten dat ik genoeg afstand had om het boek te schrijven.

Ik wilde geen verhaal halen; ik wilde een verhaal vertellen.’

Uiteindelijk dienden zelfs alle problemen aan het eind van haar Motherhood-tijd een doel, daar is ze van overtuigd. Het heeft rust gebracht, vertelt ze, omdat ze het werk helemaal kon loslaten. Ze verhuisde van Andijk

naar Grootegast, ging daar weer aan de slag als homeopaat. Aan de muur hangt een ingelijst bewijs van ontvangst van een ‘lintje’ van de Koningin.

Door veel te wandelen kon De Kroon verwerken wat er allemaal was gebeurd. Ze schreef samen met een vriendin nog een ander boek, De stenen op ons pad, over haar wandeltochten door Nederland waarbij ze onderweg stenen verzamelde die haar meer leerden over de vindplaats – en tegelijkertijd over zichzelf.

Maar dat ‘loslaten’ betekent niet dat De Kroon zich minder inzet voor kinderen en moeders in oorlogslanden. Onlangs liep

Groningen naar het Monument voor het Onbekende Kind in Arnhem. De transporten met vrachtwagens, die zijn voorbij. Maar doorgaan als ‘vredespelgrim’, daar ziet ze wel wat in. ‘Soms denk ik: nou ja, ik loop en ik loop vijftien tot twintig kilometer per dag, dan kom ik aan in november. Onderweg kunnen mensen zich bij me aansluiten.’

Ze zucht even. ‘Ik weet het nog niet, hoor, of ik het ga doen. Maar ja, ieder heeft z’n eigen pad te lopen. Ieder op zijn eigen manier en in zijn eigen vorm. Het gaat erom gewoon iets te doen.’

ELLEKE BAL

wil ook wel iets doen.

‘Ze bezweken voor haar moederhart’ Hélène de Puy, medeoprichtster van The Optimist, deed mee aan de actie ‘Knuffels voor Kosovo’ van Nicolien de Kroon. Ze haalt herinneringen op.

‘ZE BELDE ME, IN APRIL 1999, OM TE VRAGEN OF IK WILDE HELPEN OM SAMEN MET haar een vrachtwagen te vullen met dozen voor kinderen uit Kosovo. Ik dacht: leuk! Zij ging aan de slag in Andijk, ik in Rotterdam. Twee weken later had ik het Feijenoord Stadion nodig om alle dozen in ontvangst te nemen en over te laten pakken in bijna veertig vrachtwagens. Het was een megalogistieke uitdaging, met politie en helikopter en veel media, en een fantastisch bewijs van hoeveel mensen gedaan kunnen krijgen. Alles geregeld en gedaan door vrijwilligers. En hoewel ik volledig onvoorbereid was op zoveel dozen, liep het toch niet in de soep doordat iedereen insprong en meehielp waar nodig. We draaiden dagen van twintig uur.

Tijdens die twee weken bleven onze oudste dochters (10 en 11) dagen thuis om te helpen faxen en regelen, en ook liepen er moeders onze achterdeur binnen die ik niet kende en die gewoon meehielpen zonder dat ik ze iets hoefde uit te leggen.

Nicolien deed hetzelfde, had net zoveel vrachtwagens gevuld als ik én zij ging ook nog eens voorop de hele karavaan vrachtauto’s all the way naar Kosovo. Heel intens en ingrijpend was dat.

Ik ging niet. Ik was moe en vond het genoeg, en wilde weer rust en regelmaat met het gezin.

Voor haar was er pas twee maanden later rust. En zij had, net als ik, ook vier kids thuis.

Ze benadrukte altijd de eigen persoonlijke ontwikkeling in het vrijwilligerswerk, dat je mee moest doen als het je op dat moment bracht wat je nodig had voor je eigen groei. Dus niet vrijwilligerswerk doen vanuit schuldgevoel. Haar spirituele grounding was stevig. Daar rustte alle activiteit van Stichting Motherhood op.

Ik herinner me haar engelachtige haar en lieve gezicht. En haar lengte. Ze is groot. Haar schoonheid en grootte hebben geholpen. Mannen waren onder de indruk en ze was te groot om "even te pakken". Ze heeft zich door veel heel onveilige situaties heen gewriemeld. Met een megagroot hart. Ook voor douaniers die orders hadden en dwars lagen. Die kreeg zij ook om. Ze bezweken voor haar moederhart.’ | HÉLÈNE DE PUY

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 4 7

Leven

Wij zijn er nog Fotograaf Jimmy Nelson brengt een ode aan inheemse volkeren – nu het nog kan.

FOTO: ©JIMMY NELSON PICTURES BV | WWW.BEFORETHEY.COM | WWW.FACEBOOK.COM/JIMMY.NELSON

ALS JIMMY NELSON ZIJN EERSTE FOTO’S van een tot dan toe ontoegankelijk Tibet publiceert, krijgt hij internationaal veel lof.

Vanaf dat moment, zo’n 25 jaar geleden, reist hij de hele wereld over om volkeren in alle uithoeken van de wereld vast te leggen.

Tijdens deze reizen besefte hij dat steeds meer unieke culturen langzaam opgaan in de moderne wereld. Daarom begon de Britse fotograaf, woonachtig in Amsterdam, een reis langs eenendertig unieke stammen voor zijn project Before They Pass Away.

Van de woestijn in Namibië tot aan het dak van de wereld in Nepal en van de uitgestrekte Siberische naaldwouden tot de hooglanden in Papoea-Nieuw-Guinea – in amper vijf jaar tijd ging hij op bezoek bij geïsoleerde volken die nog leven naar eeuwenoude tradities. Tijdens zijn reizen creëerde hij een fabelachtig fotografisch document dat deze langzaam verdwijnende stammen vastlegt.

Op 9 april opent de expositie 'Leve de mens!' in het Rijksmuseum Volkenkunde in Leiden waarin zijn foto’s centraal staan en waarin Nelson zelf bezoekers op dezelfde manier zal vastleggen als de trotse mensen op deze pagina’s. | WILLEMIJN RUISSEN | BEFORE THEY PASS AWAY DOOR JIMMY NELSON, GEPUBLICEERD DOOR TENEUES, IS OOK VERKRIJGBAAR ALS COLLECTOR’S EDITION XXL, WWW.TENEUES.COM.

KAZAKHS, MONGOLIË DE KAZAKHS ZIJN EEN SEMI-NOMADISCH VOLK DAT SINDS HET BEGIN VAN DE NEGENTIENDE EEUW DE BERGEN VAN MONGOLIË BEVOLKT. ZE PAARDEN EN ARENDEN WORDEN BESCHOUWD ALS DE VLEUGELS VAN DE KAZAKHS TIJDENS DE JACHT.

©JIMMY NELSON PICTURES BV

MAORI, NIEUW-ZEELAND VANWEGE EEUWENLANGE ISOLATIE ZIJN DE MAORI EEN KARAKTERISTIEK VOLK MET EEN EIGEN TAAL, KUNST EN MYTHOLOGIE. ONDANKS DE KOMST VAN STEEDS MEER EUROPEANEN IN DE NEGENTIENDE EEUW ZIJN VEEL ASPECTEN VAN DE MAORI-TRADITIES OVEREIND GEBLEVEN, INCLUSIEF DE LICHAAMSVERSIERING.

©JIMMY NELSON PICTURES BV

KALAM EN GOROKA, PAPOEA-NIEUW-GUINEA DE VROUWEN VAN DE VERSCHILLENDE INHEEMSE VOLKEREN VAN PAPOEA-NIEUW-GUINEA ZIJN ERG BEKWAAM IN DE LANDBOUW. DE MANNEN ZIJN JAGERS. OOK VECHTEN ZIJ MET ANDERE STAMMEN, ONDER MEER OM LAND EN VROUWEN. MET BEHULP VAN MAKE-UP EN ORNAMENTEN PROBEREN ZE DE VIJAND TE IMPONEREN.

©JIMMY NELSON PICTURES BV

VANUATU, VANUATU-EILANDEN ELK VAN DE 85 VANUATU-EILANDEN, GELEGEN IN DE ZUIDELIJKE GROTE OCEAAN, HEEFT ZIJN EIGEN VOLK, TAAL EN TRADITIES. VEEL VANUATU GELOVEN DAT RIJKDOM WORDT VERGAARD DOOR CEREMONIES, WAARBIJ DANS EEN BELANGRIJK ONDERDEEL VORMT. ELK JAAR VIEREN DE VERSCHILLENDE VOLKEREN HET TOKA FESTIVAL OM DE ONDERLINGE VRIENDSCHAP TE VIEREN.

©JIMMY NELSON PICTURES BV

MASAI, TANZANIA TOEN DE MASAI IN DE VIJFTIENDE EEUW VAN SOEDAN NAAR TANZANIA TROKKEN, VIELEN ZE ELKE STAM DIE ZE TEGENKWAMEN AAN EN VEROVERDEN HUN VEE. AAN HET EIND VAN HUN REIS HADDEN ZE BIJNA AL HET LAND IN DE RIFTVALLEI VEROVERD. DE OOST-AFRIKAANSE STAM IS VAN OUDSHER AFHANKELIJK VAN ZIJN VEE.

Column

Paulo Coelho Schrijver van vele populaire romans, waaronder De pelgrimstocht naar Santiago en De alchemist. www.paulocoelhoblog.com

Goed en kwaad MIJN BOEK DE DUIVEL EN HET MEISJE BEHANDELT

een thema dat ons al sinds de vroegste tijden hoofdbrekens bezorgt: zijn we nou van nature goed óf slecht?

Om erover te kunnen schrijven, bestudeerde ik tal van denkrichtingen. Twee theorieën trokken in het bijzonder mijn aandacht, omdat ze zeer oud zijn en verschillende gezichtspunten belichten.

PERZIË: DE MENS ALS BONDGENOOT VAN HET GOEDE

FOTO: SYLVIA FEUDOR

Het vroegste verhaal dat ons over de splitsing van goed en kwaad bekend is, stamt uit het oude Perzië: Als de god van de tijd het heelal heeft geschapen, ervaart hij de harmonie die om hem heerst. Toch heeft hij het gevoel dat er iets heel belangrijks ontbreekt: gezelschap om samen van al dit moois te genieten.

Duizend jaar bidt hij om een kind. Het verhaal vertelt niet tot wie hij zijn gebed richt. Maar hij bidt, en ten slotte raakt hij zwanger.

Als hij begrijpt dat zijn wens in vervulling gaat, krijgt de god van de tijd spijt; hij beseft hoe snel de balans tussen de dingen verstoord kan raken. Maar het is te laat – het kind is al onderweg. Het enige wat hij met zijn berouw bereikt, is dat het kind zich in tweeën splitst.

De legende luidt dat uit het gebed van de god van de tijd, Goed (Ormuz) wordt geboren, en uit zijn berouw diens tweelingbroer Kwaad (Arima).

Bezorgd als de god van de tijd is, stelt hij alles in het werk om Goed als eerste uit zijn buik te laten komen.

Op die manier wil hij Kwaad onder controle houden.

Maar Kwaad, die gewiekst en handig is, slaagt erin om Goed tijdens de bevalling opzij te duwen. En wordt als eerste geboren.

Bedroefd besluit de god van de tijd om voor Ormuz medestanders te scheppen. Hij creëert de mensheid om te vechten aan Ormuz’ zijde en zo Arima de baas te

Het mensdom is gedoemd zich te bewegen tussen de twee polen van deze eeuwige splitsing.

kunnen worden en te verhinderen dat deze het in alles voor het zeggen heeft.

In de Perzische legende wordt het mensdom geboren als bondgenoot van het goede in een strijd waarin volgens de overlevering het goede uiteindelijk zal zegevieren. Een ander verhaal over de splitsing ontstaat vele eeuwen later. Het is een tegengestelde variant: de mens als instrument van het kwaad.

DE BIJBEL: DE SPLITSING VEROORZAAKT LIJDEN EN PIJN

Ik vermoed dat de meeste lezers dit verhaal wel kennen: Een man en een vrouw bevinden zich in de Hof van Eden en genieten er van alle heerlijkheden die ze zich maar kunnen voorstellen. Slechts één ding is hun verboden: het paar mag nooit leren wat goed en kwaad betekent. De almachtige Heer geeft hun dit gebod (Genesis 2:17): ‘Van de boom van kennis van goed en kwaad mag je niet eten.’

Op een goede dag verschijnt de slang, die beweert dat kennis van goed en kwaad belangrijker is dan het paradijs zelf, en dat zij deze kennis zouden moeten bezitten. De vrouw weigert, ze zegt dat God haar gedreigd heeft met de dood, maar de slang verzekert haar dat dat niet zal gebeuren. Integendeel, zo gauw ze weten wat goed en kwaad is, zullen ze Gods gelijken zijn.

Door de slang overtuigd, eet Eva van de verboden vrucht en geeft Adam er ook van. Vanaf dan is het oorspronkelijke evenwicht in het paradijs verstoord. De twee worden verdreven en verdoemd. Maar er bestaat een raadselachtige, van God afkomstige zinsnede die de slang volledig gelijk geeft: ‘Nu is de mens als een van ons geworden, kenner van goed en kwaad.’

Evenals in het verhaal van de god van de tijd die om iets bidt – hoewel hij toch de absolute heer is – wordt in dit geval in de Bijbel niet uitgelegd tot wie de enige God zich richt. En – als Hij enig is – waarom zegt Hij dan zoiets als ‘een van ons’?

Hoe het ook zij, het mensdom is gedoemd zich te bewegen tussen de twee polen van deze eeuwige splitsing.

En daar bevinden we ons dan, ten prooi aan dezelfde twijfels en vragen als onze voorouders, en zonder dat we er een origineler antwoord op hebben.

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 5 9

Duurzaamheid & Innovatie

Lessen uit Ulrum Gemeenten moeten meer overlaten aan hun burgers.

Heel goed, maar is de overheid daar klaar voor?

Inspiratie uit de dorpen. DOOR BEN KUIKEN terste noorden van Groningen.

Het is landelijk bekend geworden door de afscheiding van 1834, maar veel meer heeft het dorp niet om zich op te laten voorstaan. Ja, een prachtig oud kerkje, het hoge Groningse land en natuurlijk de nabijheid van het Lauwersmeer.

Maar met de toeristen die hier in de zomer op afkomen, bouw je geen levendige dorpsgemeenschap op. Er wonen nu zo’n 1500 mensen in het dorp. Dit aantal loopt al een aantal jaren gestaag terug. Door deze ontvolking zien steeds meer winkeliers zich gedwongen om hun winkels te sluiten, wat de leegloop alleen maar verder versterkt.

Gelukkig beschikt het dorp over een actieve bewonersvereniging, Stichting 2034, die de gebeurtenissen van 1834 aangrijpt om het dorp weer op de kaart te zetten. De stichting onderneemt tal van activiteiten,

6 0 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

organiseert workshops en bedenkt plannetjes om de leegloop tegen te gaan. Zo ontstond aan de keukentafel van een van de bewoners het plan voor Deel&Ulrum (spreek uit: Delen Ollerom), een project waarbij experts en ondernemers van buiten worden uitgenodigd om een week in het dorp te logeren. Het dorp heeft daartoe een aantal leegstaande panden opgekocht en die ingericht als woonwerkruimte. Iedereen die denkt een bijdrage te kunnen leveren aan het tegengaan van de leegloop is welkom.

Het project Deel&Ulrum is een prachtig voorbeeld van ‘nieuw organiseren’, van organiseren van onderop, gewoon aan de keukentafel met een paar mensen en wat goede ideeën. De mens is namelijk van nature creatief en vindingrijk, mits er niet te veel voor hem wordt geregeld en hij zich betrokken voelt. Maar die betrokkenheid hadden we weggemanaged, door middel van regels,

protocollen, hiërarchieën, functieomschrijvingen, afdelingen, instanties en ga zo maar door. Tijdens de verschillende crises van de afgelopen decennia hebben we pijnlijk ondervonden dat dit niet meer werkt. Het is creativiteit er niet in kwijt. Vandaar dat het tijd is voor nieuw organiseren, dat dus eigenlijk gewoon ouderwets goed organiseren is.

We hebben nu te maken met een terugtredende overheid, verdampende geldstromen en een tanend geloof in de maakbare samenleving, maar eigenlijk is dat alleen maar goed. We hebben sinds de jaren zeventig de burger iets te veel uit handen genomen, waardoor hij heeft verleerd om het zelf op te lossen. Door de crisis komt deze natuurlijke zelfredzaamheid weer een beetje terug en zie je overal voorbeelden van nieuw organiseren opbloeien. Wat daarbij vooral opvalt, is de natuurlijke kracht van kleine

FOTO: ROBERT RIZZO/HOLLANDSEHOOGTE.COM

U

LRUM IS EEN DORP IN HET UI-

leefgemeenschappen, zoals dorpen. Een ander goed voorbeeld daarvan is Wijk aan Zee, het duindorp onder de rook van Hoogovens dat zich in 1999 uitriep tot Cultureel Dorp van Europa. Met die actie, die de nodige publiciteit genereerde, slaagden de Wijk Aan Zeeërs erin om de geplande aanleg van een slibdepot te blokkeren. Maar uiteindelijk werd het veel groter dan dat, en werd het een Europese beweging om het dorp als leefgemeenschap op de kaart te zetten. Initiatiefnemer Bert Kisjes: ‘Wat wij doen, willen ze zo graag in Brussel, maar daar lukt het niet. Dit is echt Europa van onderop.’

Europa van onderop. Het zal politici als muziek in de oren klinken. Toch waarschuwt de kersverse hoogleraar Samenlevingsopbouw Justus Uitermark voor al te groot optimisme. Naast de vele positieve voorbeelden van burgerkracht staan evenzoveel verhalen van sportverenigingen,

bewonersorganisaties en sociale bewegingen die moeite hebben om vrijwilligers te vinden, schrijft hij in een scherp artikel op nieuworganiseren.nu. Ook dreigt de overheid burgerinitiatieven te vermalen in de ambtelijke molen of toch weer uit handen van de burger te nemen.

Uitermark geeft het voorbeeld van een initiatief in een Utrechtse achterstandswijk, waar bewoners zich met veel creativiteit en energie hadden ingezet voor een speelpleintje. Uiteindelijk ging de lokale welzijnsorganisatie echter met de eer strijken. ‘Ook een huiswerkklasje wordt na aanvankelijk enthousiasme een ambtelijk moeras in gezogen. Het klasje moet verhuizen en na klachten dat de kinderen dan een gevaarlijke weg moeten oversteken, wordt de initiatiefneemster gevraagd als klaar-over te fungeren.’

Een advies aan de overheid geeft Uitermark ook. Hij neemt Wikipedia als lichtend

voorbeeld, de online-encyclopedie die volledig door vrijwilligers wordt gemaakt. De Wikipedia Foundation inspireert niet, organiseert geen netwerkbijeenkomsten, werft geen deskundigen. Dat is allemaal niet nodig, ‘want de mensen die bijdragen leveren aan de encyclopedie, doen dat uit zichzelf en worden door elkaar en door de inhoud van hun werk geïnspireerd. Wat de Foundation wél doet, is zorg dragen voor het werven van donateurs en het onderhouden van een materiële en juridische infrastructuur in de vorm van servers en stichtingen. Zo wordt een platform geboden voor zelforganisatie.’

Volgens Uitermark zou de overheid hetzelfde moeten doen: faciliteren en mogelijk maken. Zij zou ‘een infrastructuur moeten aanbieden in de vorm van gebouwen en ondersteunende professionals waarmee burgers vervolgens zelf hun initiatieven kunnen ontwikkelen.’ Of niet natuurlijk. De overheid zou ook vooral niet te veel barrières moeten opleggen, in de vorm van regels, verantwoording en vergunningen.

In de gemeente Zaanstad hebben ze dat goed begrepen. In de zomer van 2013 organiseerden een aantal wijkmanagers daar een zogenoemde ‘ontregelavond’, waar burgers met hun voorbeelden van regelzucht van de gemeente terecht konden. Het was een avond vol energie en vooral wederzijds begrip. Iedereen begrijpt dat als je een evenement organiseert waar 100.000 mensen op af komen, je bepaalde zaken moet regelen, zoals verkeersregelaars en EHBO’ers. Maar is het ook nodig om elk jaar weer een volledige vergunning aan te vragen, of kun je je beperken tot de dingen die dit jaar anders zijn dan vorige jaren? Iedereen begrijpt ook dat als je een schommel in de openbare ruimte zet, waar de gemeente juridisch verantwoordelijk voor is, dat je dan afspraken moet maken. Maar misschien kun je volstaan met een bordje dat gebruik voor eigen risico is.

Meer mogelijk maken – het is misschien een goede slogan voor de komende gemeenteraadsverkiezingen. is initiatiefnemer van het platform nieuworganiseren.nu. Op de site vind je nog veel meer voorbeelden van nieuw organiseren. In het voorjaar organiseert nieuworganiseren.nu ook drie evenementen, in Groningen (27 maart), Hengelo (17 april) en Eindhoven (15 mei). Leden van The Optimist ontvangen 10 euro korting op de toegangsprijs.

BEN KUIKEN

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 6 1

Duurzaamheid & Innovatie

School voor

ontregelaars

Een nieuw soort universiteit zet studenten op de grootste problemen die de wereld kent. Maak kennis met Singularity University. The Optimist bericht vanuit Silicon Valley. DOOR NATHAN HURST

J

ASON DUNN IS ALTIJD AL IN DE BAN

van de ruimte geweest. Deze ‘ruimtegek’, zoals hij zichzelf noemt, met een masters in ruimtetechniek begon al tijdens zijn opleiding een eigen ruimtemissies te plannen. Maar hij kon wel wat extra zakelijk inzicht gebruiken. Daarom volgde hij aan Singularity University in Silicon Valley een interdisciplinair postbachelorstudieprogramma dat elke zomer tien weken lang wordt gehouden.

Dat was in 2010. Inmiddels staat Made in Space, zoals Dunns bedrijf heet, klaar om

de eerste 3D-printer de ruimte in te sturen.

Dit jaar wordt het apparaat aan boord van een SpaceX-raket in een baan om de aarde gebracht om zijn werk te gaan doen in het Internationale Ruimtestation ISS. In een tijd waarin iedereen het over 3Dprinters heeft en de techniek enorm in opkomst is, klinkt zo’n prestatie misschien niet erg opzienbarend. Maar het is een belangrijke en innovatieve oplossing voor een oud – en nijpend – probleem voor iedereen die zich buiten de grenzen der aarde waagt.

In het ISS moet alles wat de bemanning maar nodig kan hebben, tegen hoge kosten

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 6 3

worden aangevoerd in enorme draagraketten. Een 3D-printer aan boord zou betekenen dat alles wat je nodig hebt, op afroep kan worden geprint. Het enige wat getransporteerd hoeft te worden, zijn de grondstoffen.

‘Misschien lijkt het nogal logisch dat je een 3D-printer meeneemt de ruimte in’, zegt Dunn, een slanke man van 28 met een dikke bos achterover gekamd bruin haar. ‘En als je je dat eenmaal realiseert, is het echt heel zinnig. Maar het heeft bijna vier jaar gekost om de mensen die erover gaan, te overtuigen.’

Het apparaat aan het werk krijgen, was ook allesbehalve simpel. Het Made in Spaceteam had maar liefst rekening te houden met tweehonderd veiligheidsregels en honderden technici die elk detail beoordeelden. Zelf heeft het team vijf uur gewichtloosheid ondergaan – telkens twintig seconden achter elkaar – in paraboolvluchten waarbij tijdens een vrije val de omstandigheden in het ISS werden nagebootst.

Hoewel thuisprinters nog maar kort in de schijnwerpers staan, bestaan grote, dure, industriële 3D-printers al tientallen jaren.

Maar één ding hebben ze gemeen: een plateau waarop het te printen voorwerp ontstaat naarmate het in dunne laagjes gesmolten plastic door de printkop wordt opgebouwd.

Om zo’n apparaat geschikt te maken voor gewichtloosheid, stond Made in Space voor een aantal unieke ontwerpproblemen. Het plateau en andere beweegbare onderdelen moesten technisch zo worden uitgevoerd dat ze ook functioneerden op hun kant, ondersteboven of zonder enig waarneembaar ‘boven’ of ‘onder’. In de coating van de printer zit deuren, om te voorkomen dat er straling uit ontsnapt. Zelfs de hitte was een probleem: in zero zwaartekracht stijgt hete lucht niet op, dus moest Made in Space een netwerk van ventilatoren inbouwen om oververhitting van het apparaat te ondervangen.

Het werk van Made in Space is spannend en spectaculair, vol met de nieuwste technologische snufjes. Het zou een grote stap naar permanente ruimtekolonisatie kunnen betekenen. Maar kan het de wereld veranderen?

Bij Singularity University geloven ze van wel. Dat is wat ze vragen van elke student, van elk idee dat er wordt geboren en van 6 4 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

elke start-up die vanuit het hoofdkwartier ten zuiden van San Francisco zijn vleugels uitslaat. De opdracht van het opleidingsinstituut: verbeter het leven van een miljard of meer mensen binnen de komende tien jaar.

Sinds haar oprichting in 2009 is de universiteit ondergebracht in het Ames-onderzoekscentrum van de NASA in Moffett Field, Californië. Naast de skeletachtige constructies van de voormalige luchtschiphangars en met uitzicht op de Baai van San Francisco ligt de kleine campus van Singularity: niet meer dan een paar gebouwen, waaronder een achthoekige collegezaal met tachtig zitplaatsen, een administratiegebouw dat ook onderdak biedt aan een aantal startups, en een studentenhuis waarin meer NASA-stagiairs dan studenten verblijven. Maar de bescheiden fysieke aanwezigheid van de universiteit staat in schril contrast tot haar meer dan immense doelstellingen.

‘Ons ideaal was een incubator waarin kennis rechtstreeks tot projecten leidt’, vertelt Gabriel Baldinucci, hoofd strategie. We zitten achterin een grote vergaderzaal waar een van de lectoren een groep bedrijfsdirecteuren toespreekt. ‘Want kennisvergaring dient niet alleen de individuele ontwikkeling’, vervolgt hij, ‘maar is een drijvende kracht voor veranderingen in de wereld. We hebben gaandeweg een experimentele manier ontwikkeld om de intelligentste, meest gepassioneerde mensen aan te trekken, ze de krachtigste technologieën aan te leren en ze op de grootste wereldproblemen te zetten.’

Baldinucci – de enige man in pak bij het programma voor bedrijfsdirecteuren – doelt op de ‘grote mondiale uitdagingen’ zoals Singularity University die heeft opgesteld.

Dat zijn acht terreinen die de urgentste behoeften van de mensheid vertegenwoordigen: voedsel, water, energie, veiligheid, gezondheidszorg, onderwijs, armoede en milieu. Door de toepassing van exponentiële technologie – technologie die exponentieel groeit ten opzichte van haar prijs/kwaliteitscurve – en interdisciplinair denken om die uitdagingen aan te pakken, hopen de Singularity University-projecten hun doelstelling te bereiken om binnen tien jaar een miljard mensen verder te helpen. Ze noemen het ‘10^9+ uitdaging’.

Singularity doet niet erg aan een traditionele universiteit denken, wat het lastig de naam helpt ook niet echt. De kopstukken zeggen gekscherend: ‘We heten Singularity University, maar het gaat ons eigenlijk niet om de singulariteit en we zijn ook niet echt een universiteit.’ Het is iets nieuws, een opleidingssysteem dat erop gericht is om op zo kort mogelijke termijn sociale verbeteringen mogelijk te maken.

Dat wil niet zeggen dat de singulariteit geen rol speelt. In 2005 schreef futurist Ray Kurzweil de bestseller De singulariteit is nabij (pas in 2011 vertaald bij uitgeverij De Wereld), over de exponentiële groei van technologie en hoe die in de toekomst sneller zal verlopen dan voor ons mensen beheersbaar is. Het komt erop neer, betoogt Kurzweil in zijn boek, dat computerkracht zich steeds sneller zal verdubbelen en dat de kunstmatige intelligentie van machines die van het menselijk brein zal overstijgen. Hoe moeten we omgaan met een intelligentie die ons al dan niet welgezind is? Zullen we ons bewustzijn loskoppelen van ons lichaam en uploaden naar een apparaat? ook op dit moment. Maar Peter Diamandis, oprichter van de stichting XPRIZE en medeauteur van Abundance: the future is better than you think, las Kurzweils boek en besloot dat we een manier moeten vinden om gebruik te maken van die groei. Niet zozeer om te begrijpen wat er gebeurt wanneer de singulariteit zich aandient, maar om te overwegen hoe we die technologieën nog voor die tijd kunnen toepassen. Samen hebben ze Singularity University opgericht. ‘Er was geen plek op de hele wereld’, blikt Diamandis in een e-mail terug op die beslissing, ‘die mij of wie dan ook een overzicht kon geven van exponentiële technologieën.’

S

INGULARITY UNIVERSITY BENADERT

educatie op drie fronten: een tien weken durend postbachelorstudieprogramma, een weekprogramma voor het bedrijfsleven en een permanente incubator voor start-ups. Maar ze breiden nog steeds uit, bieden topconferenties in binnen- en buitenland, programma’s voor ondernemingen

en, met ingang van dit jaar, startkapitaal voor bedrijven. Het doel is in alle gevallen hetzelfde: zet exponentiële technologie maximaal in op de wereldwijde uitdagingen.

Bij exponentiële technologie, legt Baldinucci uit, groeit de kwaliteit/prijsverhouding met een snelheid van steeds versnellende opbrengsten. Zie de Wet van Moore, die simpel gezegd stelt dat de processorcapaciteit ongeveer elke twee jaar verdubbelt. Dat is een voorspelling die al veertig jaar min of meer gerechtvaardigd is gebleken. De explosie aan computercapaciteit, die heeft geleid tot betaalbare laptops en telefoons die meer aankunnen dan een kamervullende computer in de jaren tachtig, hebben we te danken aan de Wet van Moore en de bedrijven die zich erdoor lieten inspireren.

Maar de Wet van Moore is nog maar het begin. Veel andere industrieën maken een exponentiële groei door, en niet alleen omdat ze afhankelijk zijn van computercapaciteit.

Zonnecellen, dataoverdracht en batterijopslag, om er maar een paar te noemen. ‘Het gaat uiteindelijk niet om geïntegreerde circuits’, zegt Baldinucci. ‘De Wet van Moore was maar één minuscuul voorbeeld van een groter verschijnsel dat we zien in de technologische vooruitgang.’ De studenten van Singularity University staan klaar om in die exponentiële stroomversnelling te springen.

Bij elke cursus voor ondernemers spreekt David Roberts, hoofd van het postbachelorprogramma, in zijn basiscollege over ontregeling. Dat woord heeft tegenwoordig een magische klank; start-ups die bedrijfstakken opnieuw proberen uit te vinden met een niche voor zichzelf, praten over het ontregelen van de uitgeversmarkt of de handel of de gezondheidszorg. Maar Roberts legt vervolgens niet alleen uit wat ontregelen inhoudt, maar ook hoe je het aanpakt. ‘Heel vaak’, doceert hij geduldig, ‘is het een kwestie van prijs, van laag instappen op de markt. Henry Ford ontregelde de auto-industrie met zijn montageband.’ Ineens werden auto’s goedkoop, voor iedereen bereikbaar. Later, toen Honda en Toyota erbij kwamen, werden ze zouden produceren. Maar de mensen kochten ze. Daarna kwamen Kia en Hyundai, en ook nu weer zien we dat de markt ontregeld

wordt door Tata en andere fabrikanten. ‘Het is geen lolletje om het lijdend voorwerp van ontregeling te zijn’, zegt Robert.

Het concept ‘ontregeling’ maakt dankbaar gebruik van exponentiële technologie.

Elk product dat lineair in kwaliteit toeneemt (in verhouding tot de prijs) wordt onvermijdelijk overtroffen door een exponentiële groeicurve; het is al gedateerd voor de makers het goed en wel doorhebben. Maar die ontwikkeling is zelden zo zichtbaar als ze bij auto’s is verlopen. En zelfs in dat voorbeeld gaat het in feite niet echt om de auto-industrie, maar om de transportindustrie. Koppel je een computer aan een auto, dan treedt de Wet van Moore in werking. Wat zit er nu aan te komen? Singularity University stimuleert studenten om vooruit te kijken naar waar die technologieën in de toekomst zullen staan – en dan iets te maken dat dáárop inhaakt.

De studenten besteden de eerste vijf weken van de zomercursus aan workshops en colleges van Roberts en andere sprekers. Ze nemen kennis op uit vakgebieden waarmee ze niet per definitie vertrouwd zijn, in de hoop dat samenwerking vanuit kruisbestuiving inzichten oplevert.

Brad Templeton is een van de docenten.

De rest van het jaar werkt hij aan allerlei projecten – waaronder de zelfrijdende auto van Google. Templeton komt naar Singularity University om de studenten college te geven over internet, digitale beveiliging, software en nog veel meer. Hij is niet echt hoogleraar – zijn titel is ‘trajectleider com-

puting en netwerken’ – maar voor deze universiteit komt het er aardig dicht bij. Buiten zijn traject maken de studenten nog kennis met kunstmatige intelligentie en robotica, biotechnologie, nanotechnologie, energie, design en legio andere onderwerpen.

‘Ons doel is de studenten inzicht geven in een breed spectrum aan technologische disciplines die razendsnel veranderen’, zegt Templeton. We hebben zelfs een convergentietraject uitgestippeld waarbij je probeert te bedenken wat er kan gebeuren als je je voorstelt wat de ontwikkelingen in de energiewereld zijn en tegelijkertijd wat er in de robotica gaande is, of de geneeskunde, of een van al die andere terreinen… Als ze daarmee aan de slag gaan, dan krijg je te zien waar heel veel geweldige spullen in de wereld vandaan komen.’

Daarna, in de tweede helft van de zomer, splitsen de studenten zich op in groepjes van drie of vier en reviseren hun studieproject.

Het doel: een prototype waaruit aan het eind van de cursus weer een afgerond idee voor een start-up moet rollen. Om de studenten te helpen experimenteren, biedt de universiteit niet alleen een ‘innovatielab’ dat barstensvol staat met de nieuwste technologische snufjes – van 3D-printers tot drones, van robots tot microcontrollers – maar ook afspraken met TechShop en NASA. ‘Tegen het eind van de zomer heeft iedereen een transformerende ervaring gehad’, weet Marianne Ryan, hoofd leiderschap.

‘Allemaal willen ze aan hun teamproject

Singularity in Nederland IN YURI VAN GEEST WEET DE SINGULARITY UNIVERSITY ZICH VERZEKERD VAN EEN ENthousiaste ambassadeur in Nederland (zie ook ‘Ontregelen’ op pagina 1 in deze uitgave). ‘De nummer één ambassadeur in de wereld’, voegt hijzelf trots toe. Want als het gaat om het aantal studenten dat vanuit hier is gegaan (zo’n tachtig, op een totaal van tweeduizend), loopt ‘zijn’ Nederland voorop op andere landen. En hij heeft serieuze partners en sponsors binnengehaald, waaronder Deloitte en Vodafone. En de door hem georganiseerde evenementen – met onder meer medeoprichter Peter Diamandis in Koninklijk Theater Carré – werden goed bezocht. Van Geest glundert.

Met de Nederlandse afdeling schrijft hij onder meer toelatingswedstrijden uit, waarbij de winnaar in de zomer naar de Singularity University in Silicon Valley mag. (De opdracht dit jaar luidde om het onderwijs te ontregelen via exponentiële technologie.) Ervaring leert dat de typische kanshebber meerdere studies heeft afgerond, met hoge cijfers natuurlijk, en ten minste één bedrijfje heeft opgezet. Want briljant en ondernemend: dat is de combinatie die past bij een opleidingsinstituut waar je wordt aangemoedigd de wereld te veranderen. | MEER INFORMATIE: WWW.SINGULARITYUNIVERSITY.NL | MARCO VISSCHER

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 6 5

blijven werken om er een levensvatbare start-up van te maken. Wij zeggen tegen de studenten: “Je leven gaat veranderen, maar dat wil je waarschijnlijk nu nog niet geloven. Ik zou er voor de zekerheid maar niet op rekenen dat je in het najaar gaat doen wat je oorspronkelijk van plan was.”’

Op dat punt komt SU-Labs om de hoek kijken.

Dat is de poot van Singularity University die de oprichting van start-ups versneld van de grond krijgt en in 2012 is gestart om de studenten te helpen hun ideeën concreet te maken. ‘Hoe geweldig de ideeën ook zijn, als we ze niet in de markt kunnen zetten, kunnen we niet de impact in de wereld hebben die we willen’, zegt Ryan.

Daarom heeft Singularity in een lange gang op de eerste verdieping van het administratiegebouw haar labprogramma opgezet. Daar hebben start-ups toegang tot een indrukwekkend netwerk, waaronder grote bedrijven, investeerders, ondernemers en andere uitvinders die financiering en expertise kunnen leveren.

‘Bedrijven, organisaties en de producten en diensten die ze creëren, zijn de kanalen waarlangs je de samenleving verder helpt en waarmee je in wisselwerking staat’, zegt Sandy Miller, directeur startende ondernemingen bij SU-Labs. ‘Labs geeft je het startpunt voor die impact.’

Made in Space zit er, met een paar ruimtes die uitpuilen van de gereedschappen, onderdelen en 3D-printers. Ook Aerospace zit er, dat met drones en kunstmatige intelligentie werkt. Zelfs Coca-Cola en Lowe’s hebben er een kantoor, als onderdeel van Singularity’s nieuwe bedrijfsinnovatieprogramma. De andere vierentwintig bedrijven van Labs zijn voor een deel elders gevestigd.

Zeker niet alle projecten ontpoppen zich tot een onderneming. De projecten die wel worden uitgevoerd, zullen heus niet allemaal de wereld veranderen. Sommige van de opgezette bedrijven zijn nog in een beginstadium. Maar Blue Oak Resources, ook een project van de lichting 2010, ontvangt nu in een tweede succesvolle investeringsronde kapitaal om kostbare mineralen te herwinnen uit e-afval. Matternet, van de lichting 2011, heeft de opkomst van de drone aangegrepen om een onbemand luchtvaartuignetwerk te ontwikkelen waarbij gps wordt gebruikt om medicijnen en andere goederen naar afgelegen gebieden te brengen.

S

INGULARITY UNIVERSITY IS NOG JONG.

Als het streven is dat hun ideeën binnen tien jaar 1 miljard mensen ten goede komen, hebben ze nog een lange weg te gaan en niet zo heel veel jaren om dat te bereiken. Maar toch, dankzij het talent dat Singularity aantrekt en de samenwer-

6 6 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

achter de ideeën.

De oogst van 2013 bestaat uit achttien projecten, waaronder een goedkoop, op een dvd-speler gebaseerd apparaat dat werkt als een centrifuge, om bloedtests mee uit te voeren, en LifeStock, rundvlees dat in vitro is gekweekt uit een weefselmonster. Dit synthetische vlees richt zich op een van de mondiale problemen – voedsel – terwijl het team achter het diagnostische instrument, de Blubox, die impact hoopt te hebben op de wereldgezondheid. Ondertussen is een groep die Silicon Organic heet bezig rijstafval te vergassen om recycleerbare siliconen te produceren voor het gebruik in zonnecellen.

Maar hoe zit het met Made in Space? Wat heeft dat te maken met de grote mondiale uitdagingen?

Van alles, zegt Sandy Miller van SU-Labs. Veel van wat Made in Space aandraagt – robuustheid, veiligheid, draagbaarheid – kan ook op aarde nuttig zijn, waardoor 3D-printen (op zich al een exponentiële technologie) helemaal naar het eind van de aanvoerketen kan opschuiven, waar bevoorrading ook vaak een probleem is. Maar, voegt Miller eraan toe, de toekomst van onze soort als geheel hangt misschien ooit af van ons vermogen om de ruimte in te gaan.

‘We moeten de mensheid ondersteunen’, zegt Dunn. Hij wijst erop dat een vertrek van deze planeet iets is wat uiteindelijk iedereen aangaat: ‘De ruimte koloniseren is waarschijnlijk een van de belangrijkste dingen die de mensheid ooit zal doen.’

Dat idee wordt in steeds bredere kring omarmd, zozeer zelfs dat Singularity University ruimteverheeft verklaard. Ze stelt Made in Space als voorbeeld van een wereldveranderend idee dat nu eens niet in een Harvard-studentenhuis of een Stanfordgarage is geboren, maar op Singularity University.

‘Als je geïnteresseerd bent in Pinterest-ideeën voor placemats, kun je op veel plekken in Silicon Valley terecht. Daar kom je niet voor naar Singularity University’, zegt Baldinucci. ‘Wij zijn ambitieus. Wij zijn gepassioneerd. Als we bij die twee dingen de juiste mensen weten te verzamelen, denk ik dat we de nodige impact op de wereld kunnen hebben.’

Samenvattend komt Baldinucci, die alweer in de startblokken staat voor een volgende bespreking, tot de kern van waar Singularity University voor staat: ‘Wij zijn een gemeenschap van mensen met de boodschap dat de mensheid niet is verdoemd. We hebben het potentieel om voor iedereen een betere wereld te scheppen.’ vraagt zich af of Singularity University ook studiebeurzen voor journalisten heeft.

NATHAN HURST

NIEUW LEER- & RECEPTENBOEK

€1995

Het nieuwe boek ‘Gezond en gelukkig met eiwitten / Authentic seitan’ deelt vergeten informatie over eiwitten en seitan als supervoeding en eiwitkampioen. Met vele tips en recepten. Neem nu dit Catalaans broodje-gezond met speltseitan. Heerlijke eiwitten voor je gezondheid, vitaliteit, slanke lijn, geluk, schoonheid, mooie huid, vruchtbaarheid, hormonen, hersenen, seksleven, hart, nagels, haar, etc.

De kennis en de recepten van dit boek zijn een weldaad voor je gezondheid, vitaliteit, slanke lijn en schoonheid Vergeten kennis over eiwitten Eiwitten zijn de voedingsstoffen die gezondheidsdeskundigen, artsen en diëtisten wellicht het minst bestuderen.

Eiwitten zijn vergeten voedingsstoffen voor je gezondheid.

Er zijn eiwitten in vele soorten die je helpen voor je vitaliteit, gezondheid, slanke lijn, sterkte,... Maar er zijn er ook die jou van dienst zijn bij slapeloosheid, ontgiften,... Een eindeloze lijst waaraan Bart Maes, Chantal Voets en Serge Restiau een interessant boek wijden.

“Gluten zijn goed voor diabetici en darmtransit.” -A.Bouchardat, Frans wetenschapper-

Belang van eiwitten, tofu ontmaskerd De auteurs leggen uit waarom vis geen gezond alternatief is voor vlees. En waarom de almachtige tofu geen volwaardig eiwit is omdat tofu arm is aan methionine. Ze berekenden voorts dat de kcal van tofu voor 48% uit vet bestaan. En wat we weten over soja komt hoofdzakelijk van Monsanto en Du Pont. Het is geen Oosterse wijsheid, maar een Amerikaanse fabel. De auteurs besteden aandacht aan het eiwitdieet om kilo’s te verliezen en aan eiwitten voor krachttraining. Je voelt je niet alleen sterker maar ook vitaler omdat de essentiële eiwitten je lichaamskracht verhogen. Je komt ook te weten welke eiwitten je wanneer nodig hebt en hoeveel, om in topconditie te komen?

“Vis is geen gezond alternatief voor vlees.” -Dos Winkel, milieuactivist & medisch schrijver-

Bertyn authentieke seitan wordt op een traditionele wijze vervaardigd. 100% volwaardige plantaardige eiwitten van Oberkülmer Rotkorn oerspelt of Manitoba oertarwe. Bertyn authentieke seitan is daarenboven bron van vezels voor een vlotte darmtransit en heeft een heerlijke zachte beet. Kies in het koelvak van uw natuurwinkel uit de 10 lekkere smaken.

Eiwitten voor elke dag, voor iedereen.

SUPER VOEDING

info www.noble-house.tk

0% JUNK

Seitan is eiwitkampioen en koolhydraat-arm Het boek vertelt waarom seitan de eiwitkampioen is, boordevol volwaardige eiwitten zit en lichtverteerbaar is.

En dat seitan supervoeding is vanwege zijn betaïne (goed voor hart en bloedvaten) en omdat het een bron van alfaliponzuur (anti-aging super anti-oxidant). We lezen dat seitan een rijkdom is aan BCAA aminozuren: leve energie, vaarwel vermoeidheid. Het boek bevat tabellen die seitan vergelijken met vlees, vis, tofu en andere plantaardige eiwitten. Zo lezen we dat seitan slechts 1,5% vet-calorieën bevat en bijna geen koolhydraten bevat.

“Seitan is een prachtproduct. Zacht, smeuïg en enorm gezond.” -Lisette Kreischer, trend watcher-

Eiwitrijke recepten met seitan als supervoeding 40 heerlijke en gezonde recepten komen aan bod. Elk recept met een schitterende kleurenfoto. Maak de spannende rondreis doorheen smaken, geuren en landen zoals Italië, India, Marokko, Thailand, Griekenland en Japan. Maak met seitan supergemakkelijke, alledaagse gerechten zoals ovenschotels, lasagne, salades, pasta, soepen,...

“Dit boek opent een nieuwe wereld voor je.” -Patrick Geryl, auteur van Slank en Gezond-

Verkrijgbaar bij: boekhandel, biowinkel en www.amanvida.eu (nu zonder transportkost).

Promo geldig bij biowinkel en amanvida.eu

NAAR KEUZE 2 SEITANS VAN BERTYN KOPEN

=

30% KORTING OP DIT BOEK

PROMO tot 30/11/2013

€1995

€1395

Zeg niet seitan tegen de authentieke seitan van Bertyn - www.bertyn.be - tel 0032 3 620 26 56 Verkrijgbaar in je natuurwinkel of thuisgeleverd via www.amanvida.eu

SEITAN

Duurzaamheid & Innovatie

Mode met een missie Twee jonge ondernemende vrouwen in Amsterdam zetten met Studio Jux een sterk voorbeeld neer van een duurzaam modemerk.

R

AJENDRA PARIYAR IS 28 JAAR

oud, woont in Nepal en is kleermaker. Na de basisschool heeft hij leren naaien van zijn opa. Inmiddels heeft hij een zoontje, voor wie hij hard werkt om hem een mooie toekomst te bieden. Wilt u een handgestikt kledingstuk van Rajendra kopen? Dan moet u bij Studio Jux zijn, een Nederlands duurzaam kledingmerk met een eigen fabriek in Nepal. Met behulp van het label aan de binnenkant kunt u opzoeken wie de Nepalese kleermaker is die uw kledingstuk heeft genaaid.

Studio Jux noemt dit handshakes, omdat de drager zo kennismaakt met de kleermaker. Medeoprichter Carlien Helmink, die de zakelijke kant van het bedrijf doet, legt het belang daarvan uit: ‘Het werk dat de kleermakers doen, is vakmanschap. Daar verdienen ze credit voor.’ Met Jitske Lundgren

6 8 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

heeft Helmink in 2008 het merk Studio Jux opgezet. Lundgren (33) heeft vier jaar in Nepal gewoond om het werk op hun fabriek Be Suited te begeleiden. Momenteel werkt het jonge ondernemersduo (Helmink is 30) in hun kantoor in Amsterdam, waar het team van Studio Jux hard aan het werk is om de collectie af te krijgen voor een beurs in Berlijn. Er heerst een sfeer van georganiseerde chaos. In een rustige ruimte vertelt Helmink waarom duurzaamheid zo belangrijk is voor het kledingmerk. ‘Het rare aan mode is dat het mooi moet zijn, maar dat de manier waarop het nu tot stand komt helemaal niet mooi is’, zegt ze.

Inmiddels is de kleding van Studio Jux te koop in tachtig winkels, verspreid over zestien landen. Het merk wordt verkocht in uiteenlopende (internet)winkels – van veganistische boetiekjes tot Wehkamp. De omzet

FOTO: TK

DOOR WILLEMIJN RUISSEN

FOTO: TK

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 6 9

van het bedrijf blijft groeien en Studio Jux valt vaak in de prijzen. Eind vorig jaar wonnen ze de ASN Bank Wereldprijs, en daarmee 10.000 euro startkapitaal. Met dat geld hebben ze een stichting opgericht die andere modemerken en producenten gaat helpen te verduurzamen.

Jurylid Rudolf Scheffers, die vanuit Oxfam Novib betrokken was bij de verduurzaming van de cacao-industrie, is vanaf de eerste kennismaking enthousiast over Studio Jux. ‘Wat ons direct opviel, is dat ze op een heel bewuste manier omgaan met hun bedrijf en de uitbreiding daarvan. Ze behandelen hun personeel op een andere manier dan in die delen van de wereld gebruikelijk is en ze denken goed na over de grondstoffen die ze gebruiken.’

Een belangrijk punt voor de jury was of het bedrijf ook buiten de eigen productie bezig is met het verbeteren van de kledingindustrie. Studio Jux bleek zich daarin ook betrokken op te stellen. Zo was Helmink een van de sprekers tijdens de presentatie van het verbetertraject voor de kledingindustrie van Lilianne Ploumen, minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.

Mode loopt op het gebied van duurzaamcacao, waarvan inmiddels vrijwel elk merk een fairtrade-keurmerk nastreeft. In de mode komt de duurzaamheidsbeweging langzaam op gang. Steeds meer grote ketens, zoals H&M en C&A, nemen kledingstukken van biologisch katoen op in hun collectie. Bovendien is er vorig jaar veel media-aandacht geweest voor de kledingindustrie in Bangladesh, toen een fabriek instortte en ruim duizend arbeiders omkwamen.

Toch is de te verkrijgen duurzame mode nog schaars. Een onderzoek in het Marktbulletin Detailhandel Damesmode 2012 onder 1300 vrouwen wees uit dat 68 procent van de vrouwen milieubewust en sociaal verantwoord geproduceerde mode belangrijk vindt. Tegelijkertijd blijkt nog geen 5 procent van de modewinkels in Nederland in 2011 meer dan een tiende van de omzet uit duurzame collecties te halen.

Duurzame kleding produceren is meer dan een lap biologisch katoen tot een T-shirt naaien. Aan elk aspect in de productieketen moet aandacht worden besteed. Niet alleen moet het katoen biologisch verbouwd en verwerkt zijn, ook andere materialen, zoals wol en zijde, moeten op een mens- en mi-

lieuvriendelijke manier zijn geproduceerd.

Zo wordt het zijde dat Studio Jux gebruikt niet gemaakt door de zijderups (die daarvoor meestal sterft), maar van houtpulp. Deze stof heeft hetzelfde gevoel en dezelfde glans, maar is minder kwetsbaar. Studio Jux laat niets aan het toeval over; zelfs het polyester van de labeltjes is gerecycled materiaal.

Vervolgens moet het verfproces schoon zijn: zonder chemicaliën die schadelijk zijn voor de gezondheid. Tot slot krijgen de kleermakers een goed salaris en werken ze onder fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden.

H

ET DUURZAAM PRODUCEREN IS

sinds 2008 erg veranderd. Waar het in de beginperiode nog moeilijk was om goed duurzaam katoen te vinden, is er nu meer aanbod. De uitdagingen verschuiven naar een ander niveau. Zo zou Studio Jux graag pailletten – platte, glimmende kraaltjes van plastic – gebruiken in de collectie. Maar pailletten zijn er alleen nog van polyester, dus dat doen ze niet. ‘Dat is natuurlijk een probleem van een hele andere orde dan die van een aantal jaar geleden’, lacht Helmink.

Het succes bleef niet onopgemerkt. Studio Jux krijgt steeds vaker de vraag van modemerken of ze kleding voor hen kunnen produceren. Helmink: ‘Het is heel gemakkelijk om een fabriek te vinden die op grote schaal snel en veel kan produceren. Een fabriek vinden die actief bezig is met het welzijn van mens en milieu is lastiger.’ In Nepal geeft Studio Jux aan leveranciers advies over hoe ze hun productie kunnen verduurzamen.

En daar blijft het niet bij, vertelt Helmink.

Om duurzaam produceren in ontwikkelingslanden gemakkelijker te maken – voor henzelf, maar juist ook voor andere partijen in de kledingbranche – is Stichting studiojux. org opgezet. Een medewerker van de stichting is in Nepal aan het werk om de verte passen, zodat die ook voor andere merken kan produceren. Deze fabriek krijgt een voorbeeldfunctie. De kleermakers krijgen een vast salaris in plaats van een stukloon en ze hebben recht op een ziektekostenverzekering — zaken die in reguliere fabrieken in Nepal niet gebruikelijk zijn.

Ook gaat de stichting trainingen geven in hoe Aziatische bedrijven beter kunnen samenwerken met westerse opdrachtgevers.

Managementlessen, computervaardigheden

Duurzame kleding produceren is meer dan lap biologisch katoen tot een t-shirt naaien.

JITSKE LUNDGREN (LINKS) EN CARLIEN HELMINK, OPRICHTERS VAN STUDIO JUX

en Engels staan op het programma. ‘Basisvaardigheden als werken met Excel vinden ze in Nepal heel moeilijk, terwijl Excel heel belangrijk is om goede prijsberekeningen te doen.’ Ook culturele verschillen zijn soms lastig. Helmink refereert aan een discussie over rompertjes in de fabriek. De naden van de babypakjes waren scheef gestikt. ‘Wij waren niet tevreden, het zag er niet uit. De kleermakers waren verbaasd, want dat zien die baby’s toch niet?’

Helmink vindt het een goede zaak dat de overheid steeds meer aandacht heeft voor de kledingindustrie. Afgelopen jaar werd er hard opgetreden door minister Ploumen voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. De minister bracht een aantal kledingmerken negatief in de publiciteit door kenbaar te maken dat ze

verkeerd te werk gaan. Helmink: ‘Het was blijkbaar nodig, maar ik vind het wel erg dat het zo ver heeft moeten komen. Ik hoop dat de overheid in de toekomst wat meer gaat stimuleren en de bedrijven die een stap in de goede richting zetten, op weg gaat helpen.’

Rudolf Scheffers noemt de kledingindustrie conservatief. Hij hoopt daarom dat het prijzengeld van 10.000 euro door de stichting goed wordt besteed. ‘In de cacao-industrie zag je ook dat een klein lokaal merk – Tony’s Chocolonely – veel heeft betekend voor de verduurzaming van de hele sector.

Studio Jux zou zomaar hetzelfde effect kunnen hebben in de kledingindustrie.’

WILLEMIJN RUISSEN bedenkt zich wel twee keer voordat ze een goedkoop kledingstuk aanschaft.

Kijken, kijken, kopen Interesse in duurzame mode? Tips voor tijdens het winkelen.

1

Talking dress is een nieuwe ‘shop- en inspiratiegids’ voor eerlijke kleding en lifestyle, ontwikkeld door Marieke Eyskoot. De app toont winkels met duurzame (mode)producten door heel Nederland. Gratis te downloaden voor iPhone en Android.

2

Let bij het kopen van kleding op keurmerken. Voorbeelden zijn Demeter, Global Organic Textile Standard en het Europees Ecolabel.

3

Voor arbeidsomstandigheden zijn (nog) geen keurmerken maar wel gedragscodes, zoals van de Fair Wear Foundation.

Op www.fairwear.org kunt u zien welke merken hierbij aangesloten zijn.

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 7 1

Landelijk werkend multidisciplinair coachcentrum Coaching bij psychisch gerelateerde klachten zoals burn-out, overspannenheid, angstklachten, depressie, obesitas, laag zelfbeeld, rouw/verlies Coaching in crisissituaties zoals bijvoorbeeld stalking, bedreiging, het meemaken/getuige zijn van een (ernstig) ongeval, traumatische gebeurtenissen, etc.

Mogelijkheid om een deel van het coachtraject te logeren in een rustige, natuurlijke omgeving in Zuid-Frankrijk of Nederland

Coachcentrum Et Emergo | Beijumerweg 15 | 9737 AB Groningen Mobiel 0613912658 | greet@et-emergo.nl | www.et-emergo.nl

Column

Harry Starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

De waarheid over liegen WE LIEGEN WAT AF. EN GELUKKIG MAAR, ANDERS

FOTO: RAYMOND DE VRIES

werd het leven ondraaglijk. Om samen te kunnen leven, moeten wij ons gedragen. Dat kan niet zonder te jokken.

Kinderen die zich daar niets van aantrekken, stelen ons hart. Tot ze een leeftijd bereiken waarop ze zich moeten gedragen. Daar bereiden ze zich op voor, door te leren liegen. We spreken dan van fantaseren. En ze oefenen het op ons. Op de grote mensen.

Sociaal liegen is een zacht soort liegen dat de waarheid verbuigt naar maatschappelijke aanvaardbaarheid.

Het is dezelfde maatschappelijke aanvaardbaarheid die ons leert te zwijgen. Dingen ongezegd te laten omdat ze onaardig zouden zijn. Wie niet kan zwijgen en altijd de waarheid zegt, noemen we onaangepast. Het is zonderling gedrag. Het trekt zich nergens wat van aan. Een beetje van dat gedrag noemen we ‘autonoom’ en stellen we op prijs. Een ongebreidelde hoeveelheid noemen we ‘autistisch’ of ‘asociaal’ en wijzen we af.

Volwassen worden is leren liegen. Zo buigen we voor de praktijk van alledag. De regels van het spel zijn subtiel. Het is een kwestie van maat houden.

Wanneer we een loopje met de waarheid nemen en te ver gaan, heet dat ‘leugenachtig gedrag’ en worden we onbetrouwbaar. Liegen met mate mag, moet zelfs, maar onwaarheid spreken is verboden. Want dan zou ons samenleven onwerkbaar worden. Wie liegt is af. Wie alleen de waarheid spreekt ook.

Soms moeten wij de waarheid verhullen om haar te men. We zeggen te fantaseren en kunnen zo waarheden zeggen die ongepast of lastig zouden zijn als ze als feiten naar buiten werden gebracht. We kunnen waarachtig zijn door te beweren dat we fantaseren.Maarten ’t Hart durfde, zo zei hij zelf, meer in een roman te zeggen dan hij wel op om te zeggen wat ongepast was. Maar in een roman mag in beginsel alles. In een roman kan wat je zegt niet tegen je gebruikt worden.

Om samen te leven, moeten wij ons gedragen. Dat kan niet zonder te jokken.

In beschaafde kringen is ironie een manier om ongepastheden aanvaardbaar te maken. Het is liegen voor gevorderden. Dan zeg je het omgekeerde van wat je bedoelde ‘en toch ook weer niet’. Ironie is voor heid net iets te hard is om uit te spreken of te horen.

Ironie is ook een schuilplaats en een schild. Het is wat consequenties te hebben. Flirten en ironie is iets (nog) niet echt menen.

We gebruiken ook wel de grap. Want in humor kunnen we de opgelegde grenzen overschrijden en wordt ‘stout’ zijn een kwaliteit. In de ‘goede grap’ zijn we gelukkig en ontspant de samenleving zich.

Daarom zijn kinderboeken die ‘stout’ zijn, geliefd bij kinderen (en hun ouders). Daarom gaan volwassenen graag naar cabaret. Dan worden stoute dingen ‘lekker vrijplaats.

Dit gaat op voor alles. Behalve voor zaken waarover niet gesproken, niet gelachen mag worden. Die zaken zijn taboe. Elke samenleving heeft taboes. Taboes verschuiven in de tijd. Soms mogen grappen wel, soms mogen grappen niet.

Met een grap kom je er achter wat de taboes zijn.

Want als een grap te ver gaat, dreigt vervolging. Zo trekken we de verhoudingen recht. Wie in Rusland een grap over Poetin maakt, loopt gevaar. En wie in de Verenigde Staten onthult dat we worden afgeluisterd, kan maar beter naar Rusland gaan.

Hoe meer grappen mogen, des te vrijer een samenleving is. Maar een samenleving waarin alles mag, is voor iedereen gevaarlijk. Dan blijkt de vrijplaats een jungle Daarom stellen we grenzen. Soms is iets niet grappig meer.

We liegen om, binnen de grenzen van wat mag, een omgeving te creëren waarin de waarheid nog betekenis heeft. waarheid niet bestaan, en je moet mogen liegen om de waarheid te kunnen zeggen.

En dat meen ik serieus.

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 7 3

Zingeving

Stil

heldendom

Als verantwoordelijkheid voelt als een last, vat het woord dan eens op als een uitnodiging om een antwoord te geven op elke situatie. DOOR JEREMY MERCER

A

LISA RESNIK HAD ALTIJD WEI-

nig zelfvertrouwen. Misschien kwam het doordat ze als kind veel kritiek had gekregen van haar ouders, of door de negatieve sfeer in het communistische Rusland van haar jeugd in Sint-Petersburg in de jaren tachtig. In elk geval vond ze zichzelf minderwaardig. Het stond haar tegen iets voor zichzelf doen. Of die het niet deed, of om fouten in haar universiteitsbul, ze kwam nooit voor zichzelf op en ze klaagde nooit.

Maar een jaar of vier geleden, toen Resnik in Berlijn woonde, veranderde dat.

Ze was begonnen met fotograferen. De camera werd een vorm van communicatie en ze maakte portretfoto’s van vrienden of vreemden die ze na haar werk als serveerster in cafés tegenkwam. Ze liet de foto’s aan een paar mensen zien, en een van hen toonde ze aan een galeriehouder. Er werd een expositie georganiseerd en er gebeurde iets ongelooflijks: Resnik won de prestigieuze European Publishers Award voor beste aanstormend talent in Europa. Opeens wilde iedereen over haar foto’s praten.

En toen gebeurde het. Sommigen 7 4 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

noemden haar modellen freaks, wat zij erg vervelend vond. Voor een vertoning van tival Les Recontres d’Arles koos een curator als achtergrondmuziek Crazy Clown Time, een luguber nummer van David Lynch. En toen zei Resnik totaal onverwacht ‘nee’.

‘Ik zei dat ik mijn werk zou inpakken en meenemen als ze die muziek zouden spelen’, vertelde ze. ‘De mensen die ik fotografeer, vertrouwen me. Als ik foto’s neem, zit ik in een soort machtspositie, want ik bepaal hoe ik iemand wil voorstellen. Ik heb een zekere verantwoordelijkheid tegenover hen.

Daaraan kan ik me niet onttrekken.’

Het verrassende was: het werkte. Er kwam andere muziek en de voorstelling werd een succes. Dat moment waarop ze de verantwoordelijkheid voor haar modellen op zich nam, maakte iets in haar los. ‘Ik dacht: jemig, ik kán dit dus,’ zegt Resnik. ‘Ik ben in staat om voor mezelf op te komen.’

Dat is het wonderbaarlijke van verantwoordelijkheid. We leven in een maatschappij waarin verantwoordelijkheid vaak wordt voorgesteld als iets negatiefs, als een verplichting die je beperkt in je vrijheid. Als een last die wordt geassocieerd met familie ILLUSTRATIE: PEPIJN BARNARD

FOTO: TK

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 7 5

E

of school, iets waar je van af moet om vrij te zijn, avonturen te beleven en je dromen na te jagen. Toch kan verantwoordelijkheid juist een zegen zijn. Kijk maar eens naar het woord: ‘verantwoordelijkheid’ houdt ook een ‘antwoord’ in, ofwel het vermogen een respons te geven op een appèl – zoals op een strandwacht de verantwoordelijkheid rust om te antwoorden op de hulproep van een drenkeling. Tegelijkertijd is de strandwacht gelukkig ook in staat tot een respons, is hij opgeleid en beschikt hij over zelfvertrouwen om een leven te redden.

Ook zorgt verantwoordelijkheid voor een sterke band tussen mensen onderling. vormde die verantwoordelijkheid juist de essentie van het menszijn. Iemand die in staat is antwoord te geven aan een ander, komt in zijn woorden in een gewijde toestand ‘voorbij vrijheid en onvrijheid’; hij bereikt de ‘eenheid van de menselijke soort’.

Het is dus geen toeval dat Resnik zich zo sterk voelde toen ze verantwoordelijkheid voor haar modellen nam. Het heeft zowel concrete als spirituele voordelen om verantwoordelijkheid te nemen en te beseffen dat je ook in je donkerste momenten nog in staat bent tot een respons, te beseffen dat je niet machteloos bent. Daarom wordt de filosofie van de verantwoordelijkheid tegenwoordig door iedereen omarmd – van jongerenwerkers tot rampenexperts – en kan ze uiteindelijk misschien leiden tot de evolutie van de beschaving.

7 6 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

NIGE JAREN GELEDEN HEB-

ben Felix Warneken en Michael Tomasello, beiden als psycholoog verbonden aan het Duitse Max Planck Instituut, een serie intrigerende experimenten gedaan.

Ze wilden weten wanneer het instinct om anderen te helpen onstond.

Daarom brachten ze een groep van veertien tot achttien maanden oude kinderen in een situatie waarin een volwassene ergens moeite mee had. mand gezet die een wasknijper liet vallen bij het ophangen van de was, of voor iemand die een deur niet open kreeg omdat hij een stapel tijdschriften vast had. Verrassend genoeg probeerde het kind altijd te helpen. Het raapte de wasknijper op of probeerde de deur open te duwen. Acht andere scenario’s leverden hetzelfde resultaat op.

De conclusie van de onderzoekers was dat kinderen van nature behulpzaam zijn.

‘Wanneer iemand niet in staat is om zijn doel te bereiken, vertonen kinderen spontaan hulpgedrag, zonder dat ze beloond worden’, schreven Warneken en Tomasello. is door te stellen dat kinderen van nature een grote verantwoordelijkheidszin vertonen. De vraag is dan wat er met dat instinct gebeurt wanneer ze ouder worden.

Het lijkt erop dat het wordt onderdrukt.

De psycholoog Martin Seligman bedacht de term ‘aangeleerde hulpeloosheid’ voor de gelatenheid van iemand die zo is geconditioneerd dat hij accepteert dat hij niets aan zijn situatie kan doen. In de jaren zestig deed hij een serie testen met honden om te zien hoe die in uiteenlopende omstandigheden zouden reageren op schokken. Bij het eerste experiment kregen aan de ketting gelegde honden een elektrische schok. Daarna werd de ketting weggehaald en verhinderde alleen een laag hekje dat de honden zich aan de schok onttrokken. Maar de honden waren nu geconditioneerd te denken dat ze hulpeloos waren, en probeerden niet eens over het hekje te springen. Bij een ander experiment kon de ene groep honden een schok tegenhouden door op een hendel te drukken, terwijl een andere groep geen invloed kon uitoefenen.

De honden uit de eerste groep vertoonden gen om verdere pijn te vermijden. Maar de

honden uit de tweede groep ondergingen gelaten nog meer straffen. Seligman concludeerde daaruit dat je dieren hulpeloos kunt maken en dat mensen net zo kwetsbaar zijn.

Seligman, een van de pioniers van de positieve psychologie, betoogde dat veel vormen van depressie verband houden met de aangeleerde overtuiging machteloos te zijn.

Er wordt in onze samenleving natuurlijk niemand regelmatig onder stroom gezet, maar onze steeds complexere technologische maatschappij leert ons wel dat we geen antwoord hebben op situaties die buiten het bereik van onze eigen deskundigheid liggen.

De tijden waarin een hobbymonteur in het weekend aan een automotor kon sleutelen, zijn voorbij: alles wat verder gaat dan ruitenvloeistof bijvullen, ligt tegenwoordig meestal op het terrein van de deskundige.

Zelfs gemotiveerde mensen die bereid zijn om complexe problemen aan te pakken, zoals de mensen die aan de basis van de makermaatschappij staan, worden door bedrijven steeds vaker geweerd vanwege hun onafhankelijkheid. Toen Apple werd opgericht, vond medeoprichter Steve Wozniak dat een computer toegankelijk moest zijn.

De eerste modellen hadden zelfs een kap, waardoor de gebruikers zelf onderdelen konden verwisselen. Tegenwoordig houdt Apple zich bezig met het bedenken van asymmetrische schroeven zodat je je apparaat niet eens open kunt krijgen.

In deze commerciële tijd is elk positief verantwoordelijkheidsbegrip uitgehold door het bombardement aan pr-boodschappen over ‘bedrijfsverantwoordelijkheid’ van ondernemingen die zich meer bekommeren om hun imago en de financiële winst dan om concrete maatschappelijke verplichtingen.

Ivan Illich was een van de eersten die waarschuwde voor de gevaren van de overdracht van verantwoordelijkheden aan derden. In zijn boek Grenzen aan de geneeskunde uit 1976 betoogde deze maatschappijcriticus dat door de komst van de grootschalige geneeskunde en bedrijfsmatige ziekenhuizen, mensen de macht over hun eigen gezondheid opgaven en zo murw werden dat ze de gezondheidstoestand van naasten negeerden. Als iemand om hulp vraagt, is het logisch dat je die vraag beantwoordt.

Maar vanwege de uiterst gespecialiseerde noodhulpsystemen onderdrukken we die instinctieve reactie en laten we het antwoord over aan deskundigen. Illich schreef dat de

‘Kinderen vertonen spontaan hulpgedrag, zonder beloning. Wat gebeurt er met dat instinct als ze opgroeien?’ MICHAEL TOMASELLO, PSYCHOLOOG sirene van één ziekenauto, de hulpvaardigheid van een hele stad kan wegvagen.

Waarom is onze samenleving bereid om verantwoordelijkheid over te laten aan organisaties? Een belangrijke reden schuilt in de overtuiging dat organisaties beter in staat zijn te reageren op een noodsituatie. Toch illustreren incidenten als de orkaan Katrina en de fouten van de rampenbestrijdingsdienst bij de tragedie in New Orleans dat het institutionele denken het vermogen om verantwoordelijkheid te nemen, kan verstikken.

Lucy Easthope is als deskundige op het gebied van omvangrijke rampen verbonden aan de University of Lincoln in Groot-Brittannië. Ze was ter plaatse na de aardbeving in Christchurch, Nieuw-Zeeland, in 2011, en na de bomaanslag op Bali in 2002. Maar hoe gruwelijk de situatie in de frontlinie ook kan zijn, het moeilijkste deel van haar werk speelt zich af tussen de rampen door, wanneer ze moet lobbyen bij politici en ambtenaren om geld te investeren in een verantwoordelijke respons.

‘Zodra de camera’s weg zijn en de verslaggevers vertrekken, ontstaat soms een soort institutioneel geheugenverlies’, legt Easthope uit. ‘Regeringen zijn moeilijk over te halen om geld uit te geven. De vraag is dan: hoe ver moet je gaan? Hoeveel moeilijkheden wil je je op de hals halen om een regering eraan te herinneren dat ze de bevolking twee keer in de steek kan laten?’

Neem nu de ramp met de orkaan Katrina in 2005. Daar viel van te leren dat ziekenhuizen over een zelfstandige water- en energievoorziening moeten beschikken. Maar Sheri Fink liet in haar boek Five days at memorial zien dat de ziekenhuizen in New York er niets van hadden geleerd. Precies dezelfde problemen ontstonden toen zeven jaar later orkaan Sandy toesloeg. Wanneer CNN live verslag doet vanuit de rampenzone, krijg je met gemak honderd miljoen dollar los bij een regering. Maar het is, zoals Easthope uitvan dat bedrag los te krijgen om voorbereidingen te treffen voor een theoretische ramp.

‘Het is een kwestie van stil heldendom’, zegt ze. ‘Je moet er tijd, geld en energie in steken om te zorgen dat je organisatie haar verantwoordelijkheid kan nemen. Als het lukt, zijn er geen camera’s of schijnwerpers, want dan doen de problemen zich niet voor of zijn ze minimaal.’

Easthopes stille heldendom is een essentieel element in dit soort verantwoordelijkheidszin. Het is de nobele eigenschap voorbereid te zijn, te zorgen voor een eerstehulpdoos in je kofferbak en een stormlamp in je garage, de vooruitziende blik te hebben die veelal wordt gestimuleerd door het verlangen om zowel je gezin als vreemden te helpen.

Natuurlijk verliezen niet alleen instellingen hun focus op hun verantwoordelijkheid.

Uit een onderzoek van het Amerikaanse Rode Kruis bleek dat maar een fractie van de mensen die een reanimatiecursus hebben gevolgd, terugkomt voor de aanbevolen nascholing. Echte verantwoordelijkheidszin krijg je alleen door voortdurende aandacht.

Zelfs voor de meest consciëntieuze mensen is dat een hele opgave.

T

OEN ALAN BERKOWITZ EEN BAAN-

brekende campagne organiseerde om mannelijke studenten te betrekken bij kwesties als verkrachting en seksuele intimidatie op de universiteitscampus, stuitte hij op een wonderlijk probleem. Hoe meer hij met de jongens praatte, hoe vaker hij hoorde dat ze zich geïsoleerd voelden omdat ze dachten dat agressief seksueel gedrag de norm was.

Berkowitz raakte ervan overtuigd dat deze studenten er gevaarlijke sociale misvattingen op nahielden. Ter controle deed hij onderzoek aan de Western Washington University. Een groep van 618 bachelorstudenten werd gevraagd aan te geven hoe belangrijk ze het vonden dat seks met wederzijdse instemming plaatsvond of dat er werd ingegrepen als een vrouw werd lastiggevallen. Daarna moesten ze raden hoe belangrijk hun medestudenten die dingen zouden vinden. Alle studenten toonden MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 7 7

‘Hoop krijg je alleen als je gelooft dat je iets aan je situatie kunt doen.’

CHRISTOPHER SCOTT, ONSCHULDIG VEROORDEELD VOOR MOORD EN PAS NA TWAALF JAAR GEVANGENISSTRAF VRIJGESPROKEN

7 8 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

zonder uitzondering grote bezorgdheid over hun eigen rol, maar de bezorgdheid van hun medestudenten werd zwaar onderschat.

‘Veel jongeren durfden niets te doen en wilden geen spelbreker zijn’, vertelt Berkowitz. ‘Maar wanneer ze weten dat ze juist respect krijgen als ze ingrijpen, zullen ze eerder op een positieve manier reageren.’

Deze ontdekking ligt ten grondslag aan Berkowitz’ werk over verantwoordelijkheid.

Het is de bedoeling om mensen te leren te vertrouwen op hun intuïtieve inzicht dat er iets mis is, en zo te reageren dat de situatie niet uit de hand loopt. Zo’n gezonde verantwoordelijkheidszin is als een spier die kan worden getraind. En zowel de samenleving als het individu heeft baat bij die oefening.

‘Met reageren help je een ander, maar het is ook belangrijk voor je eigenwaarde’, vertelt Berkowitz. ‘Als iemand zelf weet dat hij niet heeft gereageerd zoals hij had moeten reageren, draagt hij het verdriet, de spijt en de teleurstelling nog jarenlang mee.’

Verantwoordelijkheidszin ontwikkelen in een universiteitsomgeving is nog wel te doen, maar hoe zit het met minder verheffende situaties? In 1997 werd Christopher Scott in Texas veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf wegens een moord die hij niet had gepleegd. Bij zulk onrecht kun je gemakkelijk in wanhoop wegzinken. Maar hij besefte dat hij zelfs in die situatie nog in staat was tot een verantwoordelijke respons.

‘Ik wist dat het recht zou zegevieren als ik deed wat ik moest doen’, vertelt Scott.

Wat hij moest doen, was ondanks alles moed blijven houden. Er waren in zijn geval geen DNA-sporen. Hij kon dus alleen vrijkomen door een juridische strijd.

Hij mocht alleen om drie uur ’s nachts in de gevangenisbibliotheek komen, maar dat weerhield hem niet: met brandende ogen las hij over rechtszaken en leerde hij juridische documenten te schrijven. Dankzij zijn eigen inspanningen werd hij uiteindelijk vrijgesproken en na twaalf jaar vrijgelaten. Met het smartegeld dat Scott van de staat Texas ontving, richtte hij het Huis van Hernieuwde Hoop op, waarmee anderen die ten onrechte gevangen zitten, kunnen worden geholpen in hun strijd voor gerechtigheid.

‘Het is erg zwaar en tegelijk gemakkelijk om elke dag kwaad te zijn, toe te geven aan je verbitterdheid en de strijd op te geven’, vertelt Scott. ‘Om het vol te houden, moet je hoop hebben, en hoop krijg je alleen als je

gelooft dat je iets aan je situatie kunt doen.

Dat geloof wil ik geven aan mensen die hetzelfde doormaken als ik heb doorgemaakt.’

Scotts geval is extreem. Toch zijn er ook bescheidenere situaties waaruit je de wijsheid van een verantwoordelijke respons kunt putten. Een verrassend gemakkelijke manier is het houden van huisdieren. Mensen menen vaak te weten wat anderen denken, of ze projecteren hun eigen behoeftes en emoties op de persoon tegenover hen. Omdat dieren fundamenteel anders zijn en zich niet in taal kunnen uitdrukken, moet je meer moeite doen om hun behoeftes te begrijpen, en ontwikkel je een verantwoordelijke respons.

Donna J. Haraway, verbonden aan de afdeling geschiedenis van het bewustzijn van de University of Californië in Santa Cruz, gelooft dat het vermogen tot een verantwoordelijke respons verbetert wanneer mensen aan dieren hetzelfde vermogen toeschrijven. In haar baanbrekende boek When species meet beschrijft ze het verzonnen voorbeeld van een verzorger van proefdieren die voor onderzoek naar slaapziekte werden gebruikt. Hij vond dat hij pas goed voor de dieren kon zorgen als hij begreep wat ze doormaakten. Daarom stak hij zijn ontblote arm in hun afgesloten hok om de steken van dezelfde vliegen te voelen. ‘Je respons verbetert natuurlijk met het vermogen om te responderen’, schrijft Haraway.

G

EWONE VERANTWOORDELIJKHEID

is vrijwel overal te vinden in de huidige maatschappij. We moeten ons houden aan wetten en regels, bepaalde taken uitvoeren op ons werk, of thuis zorgen voor broertjes en zusjes. Maar zulke verplichtingen worden meestal gereguleerd door beloning en straf: je krijgt een salaris als je je verantwoordelijkheden op je werk nakomt, je krijgt huisarrest als je thuis niet oplet en je broertje de muren laat volkladden met viltstift. Het geheim van de verantwoordelijke respons is dat deze op waarden berust die boven straf en beloning uitstijgen, namelijk vriendelijkheid en empathie.

Gek genoeg berust het oorspronkelijke verantwoordelijkheidsbegrip op precies hetzelfde. Een van de eersten die probeerde het mechanisme van burgerlijke verantwoorde(Over de plicht), geschreven in de eerste eeuw voor Christus, betoogde hij

dat in een succesvolle samenleving, de verantwoordelijkheid moet zijn gebaseerd op vriendelijkheid. ‘Er bestaat geen wezenlijker plicht dan die van het beantwoorden van een vriendelijk gebaar’, schreef Cicero.Voor Cicero kon iemand niet fatsoenlijk voldoen aan zijn of haar verplichtingen aan de maatschappij als hij of zij de andere leden van die maatschappij niet respectvol en vriendelijk tegemoet trad. Zo is vriendelijkheid ook een essentiële eigenschap voor een verantwoordelijke respons, want als je de ander niet probeert te doorgronden, is een juiste verantwoordelijke respons onmogelijk.

‘De verantwoordelijke respons draait om het begrijpen van de behoeftes van anderen’, meent de psycholoog Larry Brendtro. ‘Het gaat erom mensen in staat te stellen royaal te zijn tegenover anderen en te helpen aan die behoeftes te voldoen.’Brendtro heeft veel aandacht besteed aan het verschil tussen verantwoordelijkheid en de verantwoordelijke respons. Hij heeft met probleemkinderen gewerkt en merkte daarbij dat veel maatschappelijk werkers, kinderen kant-en-klare oplossingen probeerden te laten accepteren zonder naar hun behoeftes te luisteren. Daarom richtte hij in de jaren negentig Reclaiming Youth International op. Brendtro geeft er samen met zijn medewerkers cursussen in verantwoordelijke responsen aan mensen die met probleemkinderen werken – maatschappelijk werkers, coaches, leraren.

De sleutel is mensen te leren om te responderen in plaats van te reageren, en de empathie te ontwikkelen waardoor ze het vertrouwen van het kind winnen. Daarna geven ze het kind verantwoordelijkheden,

waardoor het een zekere mate van zelfvertrouwen krijgt. In de afgelopen tien jaar hebben zo'n dertigduizend mensen zo’n cursus gevolgd. Het programma is deels geïnspireerd op het werk van de psycholoog Abraham Maslow. De meeste mensen kennen Maslow van de naar hem vernoemde piramide waarin de hiërarchie van behoeften was opgesteld, te beginnen bij eerste levensbehoeften zoals eten en onderdak, met bovenaan ‘zelfontplooiing’, oftewel de vervulling van persoonlijke ambities. Maar Brendtro was meer geïnteresseerd in een latere versie van de piramide, die Maslow behandelde in zijn boek Motivation and personality uit 1954. Omdat te veel mensen ‘zelfontplooiing’ interpreteerden als het nastreven van persoonlijke doelen, wilde Maslow de term verduidelijken, en kwamen barmhartigheid en verantwoordelijkheid aan de top van het menszijn. ‘Je aan een persoon of zaak buiten jezelf wijden’, zegt Brendtro, ‘is onderdeel van het bereiken van zelftranscendentie.’

Of het stelt je in staat, in de ogen van Emmanuel Levinas, mens te worden. Deze Franse filosoof omschreef de menselijke situatie in de jaren zestig als een vloeiende toestand. Pas als je tegenover een ander stond en voor hem verantwoordelijkheid droeg, kreeg je ware menselijkheid vorm.

Het is geen wonder dat de fotografe Alisa Resnik een bewonderaarster is van Levinas’ werk. Ze komt tot leven in de ontmoeting

met anderen en via haar verantwoordelijkheid jegens hen, begint ze zich pas zelf menselijk te voelen. ‘Ik zie een diepe schoonheid in de mensheid, in de kwetsbaarheid van mensen en de verantwoordelijkheid die eruit voortvloeit’, vertelt Resnik. ‘Ik moet dus volledig op mijn gevoel afgaan en uiteindelijk helpt dat me om in andere situaties ook naar mezelf te leren luisteren.’

In de jaren veertig bedacht de Amerikaanse theoloog Reinhold Niebuhr een simpel gebed dat zoveel weerklank vond dat het sindsdien op talloze posters prijkt en legio keren in kruissteek is ingelijst. Hij vroeg om de rust om te accepteren wat niet kan worden veranderd, de moed om te veranderen wat wel kan worden veranderd, en de wijsheid om het verschil tussen die twee te zien.

In dat gebed ligt de uiteindelijke schoonheid van verantwoordelijkheidszin. Ze geeft afzonderlijke personen kracht en versterkt gemeenschappen, maar het is ook het enige waar je als mens echt grip op hebt in een wereld vol onverwacht onheil en toevallig geluk. Zelfs in het afschuwelijkste geval van een onterechte veroordeling kun je zelf je antwoord formuleren. In dit leven is je verantwoordelijkheidszin je laatste strohalm.

JEREMY MERCER zag zijn vermogen om op elke situatie een antwoord te geven tijdelijk ernstig beperkt door de geboorte van negen kleine labradors.

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 7 9

Zingeving

ILLUSTRATIE: WHANWHANAI/ISTOCKPHOTO.COM

+

8 0 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

Een filosoof van het optimisme Ter nagedachtenis aan Colin Wilson, 1931-2013.

P

ESSIMISME DRUKT ALS EEN OMGEVAL-

len boom op de moderne samenleving en op de een of andere manier moeten we een bulldozer vinden en hem verwijderen.’ Met deze woorden vatte de Britse schrijver Colin Wilson mooi zijn levenswerk samen. Wilson, die zichzelf omschreef als ‘de eerste optimistische filosoof in de geschiedenis van Europa’, overleed eind vorig jaar op 82-jarige leeftijd, op de dag dat ook Nelson Mandela stierf.

Wilson – met wie ik meermaals had gemaild om hem te bezoeken voor een interview – was nooit meer volledig hersteld van een ingrijpende rugoperatie die hij in 2011 had ondergaan. Zodoende kreeg het eerste tijdschrift dat is gewijd

van het optimisme te ontmoeten. Daarom grijpen we op de volgende pagina’s terug op de gesprekken die journalist Brad Spurgeon met hem had en publiceerde in zijn boek Colin Wilson: philosopher of optimism.

Op zijn zestiende was Wilson gestopt met school. Hij werkte als ambtenaar en worstelde met depressies voordat hij een schrijver probeerde te worden. In 1956 verscheen zijn eerste boek, The outsider, over de psyche van de buitenstaander en zijn interactie met de samenleving. Daarmee werd de 24-jarige Wilson naar bekendheid gekatapulteerd. Hij werd een van de meest controversiële intellectuelen van zijn land.

De wortels van het boek liggen in Wilsons fascinatie als tiener voor de Romantici van de vroege MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 8 1

‘De lange defaitistische curve die ontstond in de vroege negentiende eeuw vertroebelt nog steeds onze manier van denken.’

negentiende eeuw, zoals William Blake, Lord Byron, William Wordsworth en John Keats. Wilson noemde hen ‘outsiders’, mensen die het gevoel hadden dat de wereld niet voor hen was en dat ze iets beters moesten vinden. Hij ontdekte dat ze allemaal hetzelfde zeiden: er bestaat een prachtige wereld die de meeste mensen nooit eerder opgemerkt hebben.

Dat botste met het heersende pessimisme dat de overhand nam in de twintigste eeuw, ironisch genoeg de periode waarin de wereld ongekende vooruitgang boekte. We konden in ons leven een vluchtig moment van ‘intense gelukzaligheid’ ervaren, maar ontwaakten vervolgens met de ontdekking dat de echte wereld lang niet zo verheven is. Met andere woorden: het leven werd verondersteld eenvoudigweg een trieste aangelegenheid te zijn. Existentialisten zoals Jean-Paul Sartre verkenden dit pessimistische wereldbeeld verder.

Dat botste met hoe Wilson het leven bezag. ‘Sartres indruk was: het leven is zinloos, alles is puur geluk, het leven is een nutteloze passie’, zei Wilson in een interview in 1998.

‘Mijn basisgevoel is altijd het tegenovergestelde geweest: dat de mensheid op de drempel staat van een evolutionaire sprong naar een hoger niveau.’

Vanuit deze overtuiging onderzocht WilThe mind parasites, het menselijke potentieel en bewustzijn, waarmee zijn controversiële status onder literaire critici groeide. Wilson moest een groot deel van zijn leven zijn standpunten verdedigen. ‘De meeste mensen hebben nog steeds niet door wat er de afgelopen twee eeuwen gebeurd is in de westerse cultuur’, zei hij eens, ‘of hoe de lange, defaitistische curve die ontstond in de vroege negentiende eeuw nog steeds onze manier van denken vertroebelt en verruiming van ons bewustzijn verhindert.’

Hij betoogde dat mensen de unieke capaciteit hebben toegang te krijgen tot een staat van transcendentie die geïnspireerd kan worden door kunst, muziek en meditatie. ‘Je ziet dat iets binnen jezelf verandert en dat je door gerichte concentratie werkelijk dingen kunt die je voorheen nooit kon. Het is een fascinerende gewaarwording om je plotseling te realiseren dat de geest zelf het antwoord biedt op al deze problemen’, zei hij. Vandaar

dat optimisme, opgevat als denken in kansen en oplossingen, Wilsons logische alternatief werd voor het destijds dominante pessimistische wereldbeeld.

In de achtenvijftig jaar sinds de publicatie van The outsider schreef Wilson meer dan honderd boeken. In 2006 vatte hij de kern van zijn oeuvre als volgt samen: ‘Kijk, jullie moeten stoppen met zwelgen in zelfmedelijden. Op de een of andere manier moeten jullie, buitenstaanders, stoppen de zielige buitenstaanders te spelen die zeggen dat ze niks te maken willen hebben met deze waardeloze materiële wereld, want als jullie niks doen aan deze waardeloze materiële wereld, doet niemand het. Jullie zelf moeten de touwtjes in handen nemen en de leiders worden van de geest.’

De krachten van het optimisme hebben een inspirerende leider verloren. Met dankbaarheid kennen we hem de titel toe die hij misme. | JURRIAAN KAMP

Fragment uit Colin Wilson: philosopher of optimism

H

ET KLOPT DAT IK IN MIJN TIENER-

jaren dicht bij zelfmoord ben gekomen. Maar vergeet niet dat iedereen die zichzelf aan de haren uit het moeras moet trekken, een optimist wordt, simpelweg om te overleven. Maar ik werd bovenal een optimist omdat ik vanaf mijn tiende gefascineerd was door wetenschap. Een oom gaf me The marvels and mysteries of science toen ik tien was. Dat was een openbaring!

Een jaar later kreeg ik een scheikundeset.

Het leek me dat wetenschap het menselijke bestaan volledig zou veranderen.

Natuurlijk duurde het niet lang voordat ontdekte. Hij was de eerste grote invloed op mijn geest. Ook Wells geloofde dat het menselijke ras uiteindelijk met behulp van wetenschap al zijn problemen zou oplossen.

Dus tegen mijn twaalfde of dertiende was ik volkomen optimistisch, omdat ik het gevoel had dat de wetenschap ons uiteindelijk zou veranderen in men like gods (de titel van een boek van Wells, red.).

Vervolgens ging ik door de gebruikelijke periode van tienerleed en verwarring.

FOTO: MARK KAUFFMAN/GETTY IMAGES

Daardoor werd ik een nihilist. Ik had het gevoel dat alles een illusie was. Langzaam ontgroeide ik dat. Zoals Nietzsche zei: ‘Ik creëerde mijn filosofie uit mijn verlangen naar gezondheid.’ En zo ben ik een optimist geworden.

Nietzsche behoorde tot de existentialisten. Hun benadering was eerder intellectueel dan emotioneel. Hun visie op de wereld? Het leven is zinloos, de dood is zinloos. Zoals Sartre zei: de mens is ‘een nutteloze passie’.

Existentialisme is somber. De grondtoon is pessimistisch. De donkere wolken hangen boven het landschap.

Toen ik als jonge tiener leed aan totaal nihilisme, was het me glashelder dat er een of andere grote koerswijziging nodig was. We moesten het pessimisme achter ons laten. Ik realiseerde me dat het echte probleem niet zozeer oprecht pessimisme was, maar een soort oppervlakkig zelfmedelijden: hoe durft het leven me zo te behandelen? De existentialisten veranderden dat romantische gevoel in iets veel intellectuelers en tastbaarders.

Daardoor was het gemakkelijker aan te vallen. Pas als je iets duidelijk kunt zien, kun je beginnen na te denken over hoe je het kunt veranderen.

Ik realiseerde me: dát moet mijn uitgangspunt zijn.

Ken je het belang van intentionaliteit? Edmund Husserl had ontdekt dat wanneer je naar iets kijkt, het object niet als vanzelf door je ogen naar binnen gaat en zich in je hersenen nestelt. Nee, je moet je perceptie schieten als een pijl. En als je de boog niet strak genoeg aanspant, als je je moe voelt of lui, dan valt de pijl slechts aan je voeten. Dan lijkt alles dof en saai.

Dát veroorzaakte de wanhoop van de romantici. Het is als het oppervlakkig lezen van een stukje in de krant, zonder concentratie, en dan steeds terug moeten gaan om het te herlezen. Je moet bewust intentionaliteit richten op wat je ziet om het echt te zien.

De logische conclusie is dat hoe meer intentionaliteit je op dingen richt, hoe meer je ziet. Dus als je door de wereld gaat met een soort van robotachtige, slordige geest, dan zie je niet

dezelfde wereld als bijvoorbeeld een mysticus als William Blake, of Vincent van Gogh, die absoluut klaarwakker waren. Dat is wat Aldous Huxley zag wanneer hij de drug mescaline nam: de wereld zoals zij is, zonder de misère en mistroostigheid die we er onbewust op projecteren. Het was als het afzetten van een bril met donker getinte glazen en je ineens realiseren dat de zon schijnt.

Dit leek me de fundamentele oplossing voor het probleem van pessimistisch existentialisme. Ze hadden een redelijk simpele fout gemaakt in hun filosofisch denken. Hun fout was dat ze niet doorhadden dat deze mistroostigheid – die zij zagen als vanzelfsprekend en gerechtvaardigd – slechts te maken had met intentionaliteit.

Ze projecteerden het op de wereld. Het was hun eigen geest die dingen donker kleurde.

Intentionaliteit komt neer op wat Tom Sawyer doet wanneer hij het hek schildert. Hij fluit levenslustig terwijl hij schildert. Mensen lopen langs, kijken naar hem en zeggen: ‘Hé, mogen wij ook een stukje doen?’ En uiteindelijk heeft Tom Sawyer een hele stapel dingen gekregen, van een zakmes tot een bolletje touw, alleen maar omdat hij hun toestaat het hek te witten. Hij heeft dit allemaal voor elkaar gekregen door hen te overtuigen dat het werk de moeite waard is.

Mark Twain zegt daarover: ‘Werk is datgene wat je geneigd bent te doen; spel is datgene wat je niet geneigd bent te doen.’ Dat betekent dat je je leven volledig kunt veranderen. Je kunt je leven interessant en fascinerend maken door slechts je houding ten opzichte ervan te veranderen. Dat is een

COLIN WILSON KWAM TIJDENS ZIJN TIENERJAREN DICHT BIJ HET IDEE OM ZELFMOORD TE PLEGEN, MAAR ONTWIKKELDE ZICH UITEINDELIJK TOT EEN FILOSOOF VAN OPTIMISM E.

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 8 3

‘Je kunt je leven interessant en fascinerend maken door slechts je houding ten opzichte ervan te veranderen.’

8 4 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

ontzettend belangrijke ontdekking die Sartre en Camus nooit deden omdat zij het als vanzelfsprekend accepteerden dat de wereld zo vreselijk is.

I

K WILDE PROBEREN EEN FILOSOFIE TE

creëren die gestoeld was op een volledig nieuw fundament. Waar in het verleden optimisme als redelijk oppervlakkig werd gezien, wilde ik aantonen dat het feitelijk juist de pessimisten zijn die allerlei redeneerfouten in hun werk laten sluipen.

Zodra je deze fouten niet langer toelaat, is wat overblijft: een volstrekt optimistisch perspectief.

De sleutel hiervoor ligt in mijn boek Beyond the occult, dat ik beschouw als mijn belangrijkste boek. Daarin vertel ik over de zeven niveaus van bewustzijn. Het draait erom dat ons normale menselijke niveau – het niveau dat we als vanzelfsprekend accepteren, als de norm – het vierde niveau van bewustzijn is. Lager dan dat wordt het bewustzijn alsmaar doffer. Niveau 3 is wat Sartre ‘walging’ noemde. De onderste helft van Niveau 4 is keihard werken.

Maar dan, ongeveer halverwege Niveau 4, begin je dat gevoel te krijgen dat we vrij zijn, dat inspanning wordt beloond, dat je kunt ‘winnen’. Hier voel je een golf van optimisme. Redelijk plotseling raak je gemotiveerd en gedreven. Daarna lijken de obstakels zomaar te verdwijnen. Je begin een groeiende overtuiging te krijgen dat alles goed komt.

Het is moeilijk om jezelf van het pessimistische niveau naar het optimistische niveau te werken, voorbij Niveau 4. Maar wanneer je daar eenmaal bent, is het niet erg moeilijk om daar te blijven of zelfs verder te stijgen. Niveau 5 is de piekervaring.

Hier krijg je dat plotselinge gevoel van ‘absurd goed nieuws’. En als je eenmaal op dat niveau zit, ontdek je dat het vrij gemakkelijk vast te houden is, omdat optimisme doorgaans zichzelf in stand houdt. Niveau 5 is wat ik ‘vakantiebewustzijn’ of ‘lentemorgenbewustzijn’ noem, omdat je het krijgt wanneer je op vakantie gaat op een lenteochtend en over een landweggetje rijdt met het gevoel: ‘Mijn

god, wat is alles mooi.’

Er is geen enkele reden waarom mensen, als ze eenmaal begrijpen hoe ze het moeten doen, niet in staat zouden zijn deze mentale toestand de hele dag vast te houden. Ik kwam daar achter toen ik zestien of zeventien was. Ik had destijds een baan in een laboratorium waarin ik me verveelde.

Elke ochtend werd ik met pijn in mijn buik wakker bij de gedachte dat ik naar mijn werk moest. Toen ontdekte ik de Bhagavad Gita in een boekwinkel. Ik volgde de instructies die daar in staan. Ik ging om half zeven ’s ochtends in kleermakerszit op de vloer van mijn slaapkamer zitten en concentreerde me.

Zo trainde ik mijn geest een half uur lang.

En ik kreeg er energie van – zoveel dat ik me de rest van de dag opgewekt voelde. Ik had mijn accu weer opgeladen. Met de jaren ontdekte ik dat je deze toestand van geconcentreerde energie de hele dag kunt vasthouden.

Het lijkt me overduidelijk dat de mensheid zoveel tegenslagen heeft gekend dat ze als soort kwetsbaar is geworden. Dat klopt vandaag de dag waarschijnlijk meer dan ooit, omdat we door onze technologische wereld van onze wortels zijn afgesneden.

Ik denk dat we naar onze wortels zullen terugkeren. Ik denk dat de mensen ergens in de komende honderd jaar ingrijpend zullen veranderen. We zullen het bijzondere vermogen ontwikkelen om altijd contact te houden met de realiteit. Het zal heel simpel worden om de piekervaring te creëren. Wanneer de mens leert om die staat te bereiken, dan zal alles veranderen.

William James betoogde eens dat mensen over allerlei verborgen krachten beschikken die ze nooit gebruiken. We verkeren allemaal in dezelfde toestand als iemand met een fysieke zenuwaandoening; het enige Het probleem is een routineuze inferioriteit ten opzichte van ons volledige potentieel.

Hoe we onszelf zien, bepaalt wat we denken te kunnen bereiken. Ik ben ervan overtuigd dat we ons nog lang niet realiseren hoeveel kracht we hebben.

Dit is een bewerkt fragment uit

Colin Wilson: philosopher of optimism, door Brad Spurgeon (uitgeverij Michael Butterworth Books, 2006).

Kroniek van de onderstroom

Editie 06

Blijf levens redden U vraagt zich misschien af of onze planeet miljarden mensen kan voeden. Maar in angst voor bevolkingsgroei schuilt een gevaar.

Door MELINDA GATES Overgenomen uit de GATES ANNUAL LETTER 2014

H

ET REDDEN VAN LEVENS LEIDT

tot overbevolking.’ Opmerkingen als deze verschijnen met grote regelmaat op het weblog, de Facebook-pagina en Twitter-feed van de Gates Foundation. Ik kan me voorstellen dat mensen zich zorgen maken over de vraag of onze planeet ook in de toekomst in staat zal zijn om de mensheid te voeden, met name in een tijdperk van klimaatverandering. Maar deze manier van denken heeft de wereld heel wat narigheid bezorgd. Angst voor de groeiende omvang van de wereldbevolking heeft namelijk de neiging ten koste te gaan

van de zorg voor de mensen uit wie die bevolking bestaat.

Al in de tijd van Thomas Malthus, die in 1798 zijn Essay over het principe van de bevolkingsgroei schreef, werden mensen bang gemaakt met doemscenario’s waarin de voedselproductie zou achterblijven bij de bevolkingsgroei. Zelfs nog tijdens de Koude Oorlog dachten Amerikaanse deskundigen op het gebied van internationale betrekkingen dat honger arme landen ontvankelijker maakte voor het communisme. Controle over de bevolkingsgroei in de arme landen die tot de zogeheten Derde Wereld werden

beleid. In het slechtste geval kwam dat neer op pogingen om vrouwen te dwingen niet zwanger te worden.

Geleidelijk aan raakte deze eenzijdige visie op geboortebeperking op de achtergrond en begon men te denken aan hoe vrouwen konden worden geholpen om meer grip op hun eigen leven te krijgen. Dat was een welkome verandering. De toekomst wordt duurzamer door in de armen te investeren, niet door ze aan hun lot over te laten.

Gelukkig is het zo dat een laissez-fairebenadering van ontwikkelingssamenwerking MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 8 5

Kroniek van de onderstroom

– waarbij we kinderen liever nu laten sterven zodat ze later niet omkomen van de honger – in de praktijk niet werkt. Het lijkt misschien onwaarschijnlijk, maar de landen met de hoogste sterftecijfers behoren tot de landen met de snelst groeiende bevolkingen ter wereld. Dat komt doordat de vrouwen in die landen ook het vaakst bevallen. Deskundigen twisten over de precieze reden, maar de correlatie tussen kindersterfte en geboortecijfers is hoog.

Neem Afghanistan, waar kindersterfte – het aantal kinderen dat vóór het vijfde levensjaar overlijdt – extreem hoog is. Gemiddeld krijgen Afghaanse vrouwen 6,2 kinderen. Ook al wordt meer dan tien procent van de Afghaanse kinderen niet ouder dan vijf, de bevolking van het land zal naar schatting groeien van 30 miljoen nu tot 55 miljoen in 2050. Duidelijk is dat hoge sterftecijfers niet zorgen voor afname van de bevolkingsgroei. En dat is nog afgezien van het feit dat Afghanistan niet bepaald model staat voor een land met een welvarende toekomst.

Naarmate er meer kinderen overleven,

de allerarmsten creperen, maar als ze in staat zijn hun leefomstandigheden te verbeteren.

Mensen zijn geen machines. Ze planten zich niet blindelings voort, maar maken keuzes op basis van de omstandigheden waarmee ze worden geconfronteerd.

Het sterftecijfer is slechts een van de factoren die het geboortecijfer beïnvloeden.

Ook de mate waarin vrouwen mondig zijn, gemeten aan de hand van de leeftijd waarop ze in het huwelijk treden en hun opleidingsniveau, maakt duidelijk verschil. Meisjes die als tiener trouwen, krijgen meestal op jonge leeftijd kinderen en vaak ook meer dan oudere bruiden. Meestal zijn het bovendien schoolverlaters, wat hen beperkt wat betreft kennis van het eigen lichaam, seksualiteit en voortplanting – maar ook andere kennis die hen zou helpen voor een beter leven te zorgen. Bovendien is het voor tienerbruiden meestal lastig om voor zichzelf op te komen als het gaat om gezinsplanning.

Ik ben net terug uit Ethiopië, waar ik uitvoerig gesproken heb met jonge bruidjes, die vaak al op hun elfde getrouwd waren.

Naarmate er meer kinderen overleven, kiezen ouders voor kleinere gezinnen. kiezen ouders voor kleinere gezinnen.

Neem Thailand. Omstreeks 1960 begon de kindersterfte af te nemen. Nadat de overheid in 1970 investeerde in een omvangrijk gezinsplanningsprogramma, begon ook het geboortecijfer te dalen. In amper twintig jaar tijd was het gemiddelde aantal kinderen per gezin gedaald van zes naar twee. Vandaag de dag is het kindersterftecijfer in Thailand bijna even laag als dat van de Verenigde Staten en krijgt de gemiddelde Thaise vrouw 1,6 kinderen. Als de kindersterfte afneemt, daalt ook het geboortecijfer. En de bevolking van een land groeit langzamer naarmate meer kinderen overleven.Aangezien de meeste landen – met uitzondering van Zuid-Azië en Afrika ten zuiden van de Sahara – deze transitie inmiddels achter de rug hebben, neemt de groei van de wereldbevolking jaar na jaar verder af. Zoals Hans Rosling, een van mijn favoriete datafreaks, eens zei: ‘Het huidige aantal kinderen in de wereld is waarschijnlijk het hoogste dat er ooit zal zijn.’

Mijn visie op een duurzame toekomst is heel wat optimistischer dan die van Malthus.

8 6 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

Stuk voor stuk wilden ze een andere toekomst voor hun kinderen, maar hun kennis van anticonceptie vertoonde in het gunstigste geval nogal wat hiaten, en ze beseften dat zodra ze van school moesten, hun uitzicht op een beter leven verkeken was.

Maar als meisjes later trouwen en op school blijven, verandert alles. Uit een recent onderzoek in dertig ontwikkelingslanden bleek dat vrouwen die geen onderwijs hadden genoten, gemiddeld drie kinderen meer hadden dan vrouwen die de middelbare school hadden doorlopen. Als vrouwen dankzij kennis en vaardigheden mondiger worden, krijgen ze snel andere ideeën over de toekomst die ze voor zichzelf wensen.

Ik bracht onlangs de middag door met Sadi Seyni, een vrouw die met de opbrengst van een schraal stukje grond in een woestijnachtig deel van Niger vijf kinderen moet onderhouden. Toen ze als tiener trouwde, wiste ze niets van anticonceptie. Inmiddels is dat veranderd en zorgt ze ervoor dat ze pas na enkele jaren weer zwanger raakt. Zo beschermt ze zowel haar eigen gezondheid als die van haar kroost. Ik bracht een bezoekje

aan de plek waar ze leerde over gezinsplanning: de dorpsbron, waar de vrouwen van het dorp elkaar ontmoeten om te praten. En te praten. En te praten…

Terwijl we elkaar verhalen vertelden, kwam een jonge vrouw water halen. Via mijn tolk vertelde ze me dat een zwangerschap ‘Gods wil’ is en dat ze er dus niets aan kon doen. Sadi was ervan overtuigd dat als dit meisje naar de bron bleef komen en luisteren, ze in de loop der tijd van mening zou veranderen. Zelfs het op informele verspreiden van een beetje kennis onder vrienden verandert de manier waarop mensen denken over wat er mogelijk is.

Het is belangrijk om te beseffen dat de bereidheid om te plannen op zich niet toereikend is; vrouwen moeten ook kunnen beschikken over voorbehoedsmiddelen, willen ze hun plannen kunnen uitvoeren.

Sadi woont op een steenworp afstand van een gezondheidscentrum, maar dat biedt geen anticonceptie via injecties, zoals zij graag wil. Dus moet ze elke drie maanden ruim zestien kilometer lopen voor haar anticonceptieprik. Terecht is Sadi ontstemd over hoe moeilijk het voor haar is om voor haar gezin te zorgen.

Heel wat vrouwen zoals Sadi hebben geen idee hoe ze zwangerschap op een gezonde manier kunnen plannen en beschikken bovendien niet over voorbehoedsmiddelen. Meer dan 200 miljoen vrouwen geven aan niet zwanger te willen worden, maar gebruiken niettemin geen voorbehoedsmiddelen. Voor deze vrouwen valt er qua gezinsplanning niets te kiezen. En omdat ze niet kunnen bepalen hoeveel kinderen ze zouden willen en wanneer, hebben ze ook meer moeite om alle monden te voeden, de doktersrekening te betalen of hun kinderen naar school te laten gaan. Het is een vicieuze cirkel van armoede.

Er is ook een ‘virtueuze cirkel’, die begint bij basale gezondheidszorg en mondigheid en die niet alleen leidt tot betere leefomstandigheden voor vrouwen en hun gezin, op nationaal niveau. Een van de oorzaken van de bloeiperiode die Aziatische economieën in de jaren tachtig beleefden, was de snelle daling van geboortecijfers overal in Zuidoost-Azië. Deskundigen noemen dit mate minder kinderen sterven en minder kinderen geboren worden, vindt een geleidelijke verschuiving in de leeftijdsopbouw van de bevolking plaats.

Kroniek van de onderstroom

Uiteindelijk leidt dat ertoe dat de bevolkingsstatistiek een piek vertoont van mensen in hun meest arbeidzame levensfase, wat betekent dat een groter deel van de bevolking actief is op de arbeidsmarkt en bijdraagt aan economische groei. En aangezien het relatieve aantal jonge kinderen daalt, kunnen overheid en ouders meer investeren in het onderwijs en de gezondheid van elk afzonderlijk kind, wat op termijn ook weer kan leiden tot meer economische groei.

Deze veranderingen gaan niet vanzelf.

Overheden zullen beleid moeten ontwikkelen om landen te helpen de kansen te beMet steun van donoren zullen die moeten investeren in gezondheidszorg en onderwijs, prioriteit geven aan gezinsplanning en voor werkgelegenheid zorgen. Maar als leiders de juiste keuzes maken, is het vooruitzicht van een ‘virtueuze cirkel’ van ontwikkelingen die de hele samenleving zullen transformeren, beslist reëel.

De ‘virtueuze cirkel’ is niet alleen ontwikkelingsjargon. Het is een verschijnsel dat miljoenen arme mensen heel goed begrijpen en dat een leidraad vormt bij hun alledaagse beslissingen. Ik heb het voorrecht om in arme landen mannen en vrouwen te ontmoeten die kleine werken van liefde en optimisme verrichten, zoals zelf afzien om het schoolgeld voor hun kinderen te kunnen betalen. Dat is de brandstof die de cirkel voortstuwt. De toekomst waar zij op hopen en waar ze hard voor werken, is de toekomst waar ik in geloof.

In deze versie van de toekomst zullen landen die nu arm zijn, gezonder, welvarender en gelijkwaardiger worden – en op een duurzame manier groeien. Het toekomstbeeld dat de Malthusiaanse mythe ons voorhoudt – een wereld waarin duurzaamheid afhangt van het uitzichtloze lijden van anderen – berust op miskenning van de feiten en een gebrek aan verbeelding.

Het redden van levens leidt niet tot overbevolking. Integendeel. Het creëren van gemeenschappen waar mensen beschikken over de basisvoorwaarden om gezond te zijn, relatief welvarend, fundamenteel gelijkwaardig en met toegang tot anticonceptie, is de enige manier om een duurzame toekomst zeker te stellen.

Door ervoor te zorgen dat mensen beschikken over de vrijheid en de middelen om voor zichzelf en hun gezin een beter bestaan op te bouwen, dragen we bij aan een betere wereld.

Hack het onderwijs Een tiener over wat hij allemaal leerde toen zijn ouders hem van school haalden.

Door LOGAN LAPLANTE Overgenomen van zijn TEDX-LEZING AAN DE UNIVERSITY OF NEVADA

A

LS KIND WORDT DEZE VRAAG

je vaak gesteld: ‘Wat wil je worden als je groot bent?’ Heel vaak.

Tot vervelens toe. Volwassenen hopen op antwoorden als ‘Ik wil astronaut worden’ of ‘Ik wil neurochirurg worden’...

Arme volwassenen! Hebben ze geen fantasie? Kinderen willen profvoetballer, kitesurfer of gamer worden.

Ik vroeg het mijn broertje en die zei: ‘Doe even normaal, man, ik ben tien. Ik heb geen idee. Misschien wel profvoetballer… Hé, zullen we een ijsje eten?’ Kinderen noemen meestal iets waar ze op dat moment vervuld van zijn, iets wat ze cool vinden en uit eigen ervaring kennen. En dat staat meestal lijnrecht tegenover wat volwassenen graag willen horen.Maar als je het aan heel kleine kinderen vraagt, krijg je soms het beste antwoord – verrassend simpel, voor de hand liggend en wijs: ‘Als ik groot ben, wil ik gelukkig zijn.’ Later wil ik net zo gelukkig zijn als nu, op dit moment. Ik ben pas sinds kort een tiener. Net als de meeste jongens van mijn leeftijd worstel ik het grootste deel van de tijd met vragen als ‘Hoe is mijn kamer helemaal vanzelf zo’n puinhoop geworden?’

‘Heb ik me vandaag al gewassen?’, en de ingewikkeldste van allemaal: ‘Hoe zorg ik ervoor dat meisjes me leuk vinden?’

Volgens neurowetenschappers is het tienerbrein behoorlijk chaotisch. Onze prefrontale cortex is nog onvoldoende ontwikkeld, maar we bezitten wel meer neuronen dan volwassenen. Dat is de reden dat we zo creatief, impulsief en humeurig zijn en zo snel geïrriteerd raken. Maar wat mij irriteert, is de wetenschap dat veel kinderen vandaag de dag gewoon gelukkig willen zijn, gezond en veilig, niet gekoeioneerd willen worden en

gewoon geaccepteerd worden zoals ze zijn.

Ik krijg de indruk dat als volwassenen vragen wat je wilt worden als je groot bent, ze ervan uitgaan dat je vanzelf gelukkig en gezond zult worden. Maar misschien is dat wel niet zo. ‘Ga naar school, ga studeren, zoek een baan en sticht een gezin.’ En pats, boem: je zult gelukkig zijn. Toch?

Leren hoe je gelukkig en gezond kunt zijn, is geen kerntaak van het onderwijs.

Dat speelt zich volledig buiten de school af. Sommigen komen er zelfs nooit aan toe.

Maar wat als we dat anders zouden aanpakken? Wat als we het aanleren en oefenen van gezondheid en geluk op school juist centraal zouden stellen? Want dat is het: een oefenpraktijk – en nog een heel eenvoudige ook.

Onderwijs is van essentieel belang. Dus waarom maken geluk en gezondheid daar geen deel van uit? Ik snap het gewoon niet.

Daarom ben ik me gaan verdiepen in de wetenschap van geluk en gezondheid. En waar het op neerkomt, zijn deze acht dingen: lichaamsbeweging, dieet en voeding, tijd die je in de natuur doorbrengt, dienstbaarheid aan anderen, relaties, recreatie, ontspanning en stressmanagement, en religieuze of spirituele betrokkenheid.

Dit rijtje van acht is afkomstig van Roger Walsh. Hij noemt het ‘therapeutische leefstijlveranderingen’, afgekort TLC’s. Walsh houdt zich als wetenschapper bezig met de vraag hoe we gelukkig en gezond kunnen worden. Tijdens de voorbereiding voor deze lezing vroeg ik hem of hij dacht dat de betere scholen vandaag de dag de acht TLC’s tot prioriteit hebben gemaakt. Zijn antwoord was nauwelijks verrassend: ‘nee’. Maar hij vertelde wel dat veel mensen proberen zich deze dingen buiten het onderwijs om toch MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 8 7

Kroniek van de onderstroom

eigen te maken, door te lezen of door aan meditatie te doen. Maar hij zei nog iets anders wat me erg aansprak, namelijk dat ons onderwijs vooral is gericht op carrière maken in plaats van iets maken van je leven.

In 2006 gaf Sir Ken Robinson de populairste TED-lezing aller tijden: ‘Onderwijs doodt de creativiteit.’ Zijn boodschap: creativiteit is net zo belangrijk als lezen en schrijven, en verdient dus dezelfde status. Heel wat ouders hebben die video bekeken. En voor sommige van die ouders, onder wie de mijne, was het een van de redenen waarom ze tot het besluit kwamen hun kinderen weg te halen van reguliere scholen en iets anders te proberen.

Ik besef dat ik behoor tot een bescheiden maar groeiende revolutie van kinderen voor wie onderwijs een heel andere betekenis heeft gekregen. Als je bedenkt dat zeker tweehonderd miljoen mensen de lezing van Sir Ken Robinson hebben bekeken, waarom zijn er dan niet meer kinderen zoals ik?

Shane McConkey was mijn held. Ik vond hem geweldig, want hij was de beste skiër ter wereld. Op een dag realiseerde ik me wat het precies in hem was dat ik zo bewonderde. Shane was een hacker, een ontregelaar.

Niet van computers, maar hij heeft het skiën gehackt. Dankzij zijn creativiteit en inventiviteit is skiën geworden tot wat het nu is en waarom ik het zo graag doe.

Veel mensen beschouwen hackers als sullige nerds die vanuit de kelder van hun ouderlijk huis computervirussen verspreiden.

Maar ik zie het anders. Hackers zijn vernieuwers. Hackers zijn mensen die systemen veranderen zodat ze anders en beter functioneren. Zo zitten ze in elkaar. Het is hun mentaliteit. De wereld waarin ik opgroei, heeft meer mensen nodig met een hackersmentaliteit – en niet alleen met betrekking tot technologie. Alles kan worden gehackt, zelfs skiën, dus ook het onderwijs.

Geluk, gezondheid, creativiteit en de hackersmentaliteit maken allemaal deel uit van mijn opleiding. Ik noem het ‘hacktraining’. Ik volg geen leerplan en beperk me 8 8 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

mijn eigen onderwijs. Ik maak gebruik van kansen die mijn omgeving biedt en van mijn netwerk van familie en vrienden. Ik maak gebruik van elke kans om het geleerde in praktijk te brengen en ben niet bang om te zoeken naar hacks om sneller tot een beter resultaat te komen. Je zou het kunnen zien als een remix of mash-up van het leren: geluk, gezondheid en creativiteit als prioriteiten. Hier wordt het cool, want het gaat om een mentaliteit en niet om een systeem.

Iedereen kan zijn onderwijs hacken, zelfs als je op een traditionele school zit.

Hoe mijn school er uitziet? Heel vaak als Starbucks, maar net als andere kinderen volg ik wiskunde, natuurkunde, geschiedenis en taal. Vroeger had ik een hekel aan schrijven, omdat het van mijn leraren moest gaan over vlinders en regenbogen, terwijl ik over skiën wilde schrijven. Voor mij was het een enorme bevrijding toen de moeder van een vriendje het Squaw Valley Kids Institute oprichtte, want daar mocht ik schrijven over mijn eigen ervaringen en passies. Zo ontstond mijn liefde voor schrijven. Ik ontdekte dat zodra je gemotiveerd bent om iets te leren, je heel veel kunt bereiken in een kort tijdsbestek, en bovendien op eigen kracht.

Starbucks is daarvoor een prima plek.

Buurtorganisaties spelen een belangrijke rol in mijn opleiding. Tijdens het basisprogramma van de High Fives Foundation, waar je bewust wordt gemaakt van het belang van veiligheid in kritieke omstandigheden, gingen we een dag op pad met de Squaw Valley Ski Patrol om iets te leren over veiligheid in de bergen. De dag erna kregen we les over sneeuw, weersomstandigheden en lawines. Maar het belangrijkste dat we leerden, was hoezeer een verkeerde beslissing je eigen leven en dat van je vrienden in gevaar kan brengen.

Tijd doorbrengen in de natuur is heel belangrijk voor me. Het is er rustig en stil, en ik kan er even uitloggen uit de alledaagse realiteit. Een keer per week ben ik een hele

dag buiten. Bij de Fox Walker-cursus gaat het erom dat je in de wildernis kunt overleven met niets meer dan een mes. We leren er om te luisteren naar de natuur. We leren onze omgeving echt gewaar te worden, en dat heeft me een spirituele band met de natuur opgeleverd waarvan ik het bestaan nooit had vermoed. Maar het mooiste is dat we leren hoe je met simpele middelen, een speer, pijl en boog en vuur kunt maken, en bovendien een plek om droog en warm te blijven als je er de nacht doorbrengt.

Bezoekjes aan de fabriek van Moment, een producent van handgemaakte ski’s en skikleding, hebben me op het idee gebracht om later een eigen bedrijf te beginnen. De mannen in de fabriek hebben me laten zien waarom ik goed moet zijn in wiskunde, mijn creativiteit moet ontwikkelen en leren naaien. Dus regelde ik een stageplek om me te bekwamen in ontwerpen en naaien. De mensen die er werken, zijn gelukkig, gezond en creatief, en hebben plezier in hun werk. Dit is veruit mijn favoriete ‘klas’.

Op de skipiste ben ik het gelukkigst. Het is een metafoor voor mijn leven, mijn opleiding en mijn hacktraining. Als iedereen van een helling zou afdalen op de manier waarop de meeste mensen denken over onderwijs, zou iedereen precies dezelfde route volgen.

Dat is waarschijnlijk de veiligste route, maar het grootste deel van het sneeuwoppervlak zou onaangeroerd blijven. Als ík daarentegen naar dezelfde helling kijk, zie ik duizenden mogelijkheden: langs een overhangende rand scheren, zigzaggen over een richel in de sneeuw of zoeken naar een plek waar je van klif naar klif kunt springen.

Voor mij betekent skiën vrijheid en dat geldt ook voor mijn opleiding. Het gaat erom creatief te zijn en dingen anders te doen. Samenwerken en elkaar helpen. Het gaat erom gelukkig en gezond te zijn, en omringd te worden door vrienden. Dus ik begin wel een idee te krijgen van wat ik later wil doen. Maar als u me vraagt wat ik wil worden als ik groot ben, zal het antwoord altijd luiden dat ik gelukkig wil zijn.

Kroniek van de onderstroom

De macht aan de leerling Lesgeven kan een roeping zijn.

Door JOHN HUNTER Overgenomen uit BIG THINK

O

OIT BESCHOUWDE IK LESGE-

ven als een baan. Daarna zag ik het als een beroep. Maar tegenwoordig ben ik van mening dat het een roeping is. Als leraar ben je een manager. Je stuurt een groep totaal verschillende persoonlijkheden aan die in één ruimte gelijktijdig op verschillende niveaus met verschillende dingen bezig zijn en zich bovendien met elkaar bemoeien. Maar als je er goed in bent en het lang genoeg volhoudt, kun je een prima manager worden in chaotische en onvoorspelbare situaties.

Je wordt er ook goed in om het beste in mensen naar boven te halen. En door je leerlingen te begeleiden in situaties waarin ze het onbekende kunnen verkennen, leer je ze ook hoe ze zelf kunnen omgaan met chaos en onvoorspelbare omstandigheden.

Natuurlijk zijn er leerdoelen die moeten worden gehaald. Dat is immers de opdracht die we hebben meegekregen. Dus richt ik me tot mijn klas met de woorden: ‘Jongens en meisjes, dames en heren, dít is wat we willen bereiken.’ Het kan daarbij gaan om wiskunde of taal, of wat dan ook. Vervolgens zeg ik: ‘Hoe pakken we dat aan? Wat is de beste manier?’ En meteen zie je betrokkenheid, want de leraar geeft zijn leerlingen invloed en macht.Allereerst beginnen ze te brainstormen en bedenken allerlei manieren om aan informatie te komen, vaak ingegeven door wat ze zelf leuk vinden, wat nog een extra impuls aan het leren geeft. Dan vraag ik: ‘Mooi, nu wil ik weten wat er allemaal verkeerd kan gaan. Op welke manieren kan het mislukken? Laten we die eerst eens

in kaart brengen.’ En daarmee gaan we vervolgens aan de slag. We brainstormen over alles wat verkeerd kan gaan. Als we dan later op problemen stuiten, hebben we al ervaring opgedaan met het hanteren daarvan.

Vervolgens brainstormen we over de beoordeling. Hoe kunnen we straks bepalen of we echt snappen wat we denken te hebben geleerd? Daarom stellen we gezamenlijk de toetsing op. Als leraar moet ik nog steeds bepaalde zaken beoordelen, maar ik probeer hen zelf zoveel mogelijk gereedschap in handen te geven en zeg: ‘Laten we het samen doen en de zaak zo aanpakken dat het voor jullie zinvol is.’ Door ze op die manier de macht in handen te geven raken leerlingen zo opgewonden dat ze me vertwijfeld aankijken en denken: ‘Laat die man ons echt bepalen wat we doen en leren? Wat krijgen we nou? Mogen we dat zelf uitmaken?’

Het is fantastisch om de verbazing op het gezicht van nieuwe leerlingen te zien als ze door krijgen dat ze de macht hebben om te helpen samen te leren. Het lijkt misschien alsof ik de macht uit handen geef, maar in feite sta ik hierdoor juist sterker. Want ik heb nu vijfentwintig tot dertig leerlingen voor mijn karretje gespannen. Ik sta hier misschien in mijn eentje, maar ik heb wel de beschikking over het verstand van al mijn leerlingen. En die zijn allemaal gericht op hetzelfde doel, iets waar ze enthousiast over zijn en waar ze hun creativiteit en nieuwsgierigheid op loslaten. Hoeveel beter kan ik als leraar worden als ik zoveel hulp geniet?

Ik heb immers een klas vol leraren die me elke dag helpen mijn werk te doen.

ONZE BRONNEN Bill en Melinda Gates noemen zichzelf ‘ongeduldige optimisten’. In hun jaarlijkse open brief vertellen ze over de resultaten van het werk van hun stichting waarmee ze in arme landen armoede tegengaan en gezondheid bevorderen. Deze keer gebruikten ze hun brief om drie mythen te ontkrachten die volgens hen de vooruitgang in de weg staat. Melinda Gates nam het hoofdstuk over overbevolking voor haar rekening. Hun blog, www.thegatesnotes.com, bevat altijd interessante achtergronden en leestips.

Logan LaPlante is een Amerikaanse tiener die vlakbij Lake Tahoe in Californië woont. Hij mocht komen spreken bij een TEDx. Het videoverslag daarvan – waarin hij onder meer vertelt over zijn thuisonderwijs – bereikte binnen de kortste keren meer dan een miljoen hits (de stand op de versie van YouTube, staat op dit moment op 4.228.423). De TEDxconferenties zijn lokale versies van de immens populaire mondiale TED-conferenties (www.ted.com).

Big Think is een website die de beste ideeën wil verzamelen en presenteren.

Daarin slaagt de site voortdurend met dagelijks nieuwe inzichten. In de rubriek In Their Own Words vertellen experts over hun werk. Deze aflevering met leraar John Hunter, van 8 februari 2014, vonden we meteen fantastisch.

Hunter is ook bedenker van de World Peace Game, een simulatiespel dat hij in klaslokalen speelt. Meer informatie: www.bigthink.com

Zijn er artikelen, blogs of lezingen die we niet mogen missen? Mail uw tips graag naar kroniek@theoptimist.nl.

Veel dank!

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 8 9

Leven gaat voor.

De Nierstichting zet alles op alles om ervoor te zorgen dat nierpatiĂŤnten zoals Willem in leven blijven en ook ĂŠcht kunnen blijven leven. Want dialyseren is geen leven, maar overleven. We doen dan ook alles wat in ons vermogen ligt om het leven van nierpatiĂŤnten te verbeteren. Leven gaat voor, in alles wat we doen. www.nierstichting.nl

Hartcoherentie: nu met 10% korting voor The Optimist lezers

www.heartmathbenelux.com/optimist

Eten

Vlees (maar niet heus) Het ultieme maaltje voor de vleesverlater-met-heimwee.

ER WORDEN ALLERLEI PRODUCTEN ONTWIKKELD OM vegetariërs en flexitariërs iets te bieden dat eruitziet als vlees: nepvlees, groenteburgers, vegetarische worst.

Maar eigenlijk is het veel effectiever om de vleesverlatermet-heimwee iets te bieden dat naar vlees ruikt. Het voordeel van geurgelijkenis boven vormgelijkenis is evident: smaak is nu eenmaal voor het merendeel geur. Dus iets wat naar vlees ruikt, smaakt ook meteen naar vlees.

Iets wat er alleen als vlees uitziet, kan qua smaak nog behoorlijk tegenvallen…

Het mooie is dat er helemaal geen beest aan te pas hoeft te komen om groenten naar vlees te laten smaken.

Het enige wat je nodig hebt, is een procedé dat doorgaans wordt toegepast bij vlees: roken. Je brein doet de rest.

Maak soep van gerookte knolselderij en het smaakt

FOTO: PIETER DE SWART

naar snert. Dat komt omdat onze hersens de geur van gerookt voedsel onbewust koppelen aan worst en spek, of misschien zalm. Maar niet aan knolselderij.

Om knolselderij (of biet, paprika, ui, pompoen of wortel) te roken, heb je houtmot nodig en een rookpan of rookoventje. Of je knutselt iets van aluminiumbakjes en -folie.

Je kunt het beste de groente eerst garen en dan roken.

Pureer vervolgens de gerookte knolselderij, roer er zout en crème fraîche door en je hebt een soep waarmee je zowel vleeseters als vegetariërs om de tuin kunt leiden.

Te veel gedoe?

Neem dan de absolute afsnijdroute richting rooksmaak: gebruik gerookt paprikapoeder. Dit geeft elk gerecht een rokerige diepte die ver in de hersenen de vleesassociaties aanprikt. | ELBRICH FENNEMA

MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 9 1

Inspiratie FILM

Ahlo brengt geen ongeluk MET HET FILMFESTIVAL MOVIES THAT MATTER WIL AMNESTY International de dialoog over mensenrechten aanwakkeren via filmvertoningen, debatten en talkshows. Het festival, gehouden in Den Haag, begint op 20 maart. The Optimist selecteerde drie optimistische films. Ga voor meer informatie en kaarten naar www.moviesthatmatter.nl.

The Rocket Kim Mordaunt Australië 2013, speelfilm Het leven van de 10-jarige Ahlo uit Laos lijkt een opeenstapeling van tegenslagen. Zijn familie concludeert dat Ahlo vervloekt is en ongeluk brengt. Als Ahlo en zijn familie op zoek gaan naar een nieuwe woonplaats, komen ze langs een raketfestival.

Ahlo ziet een kans om te laten zien dat hij juist geluk brengt en neemt deel aan de gevaarlijke wedstrijd.

Disruption Pamela Yates Verenigde Staten 2014, documentaire Miljoenen vrouwen in Latijns-Amerika leven in grote armoede. Hoewel het continent enorm in opkomst is, is de ongelijkheid groot en werken vrouwen met name binnenshuis en op het land. Een groepje activistische economen ziet juist kansen. Door heel Zuid-Amerika zetten ze programma’s op om de kracht van de vrouwen te benutten. In de documentaire worden vrouwen in drie verschillende landen gevolgd. Dankzij hun werk zien we niet alleen de vrouwen, maar de gehele lokale gemeenschap rondom hen opbloeien.

Everyday Rebellion Arash en Arman T. Riahi Oostenrijk/Iran 2013, documentaire Terwijl gewelddadige oorlogen breed in de media worden uitgemeten, proberen overal ter wereld activisten zich op een geweldloze manier af te zetten. De redenen en locaties voor het verzet mogen dan uiteenlopend zijn, hun creatieve tactieken zijn vergelijkbaar en, volgens onderzoek, effectiever dan gewelddadig verzet. De documentaire volgt onder meer de inmiddels beroemde Yes Men en de topless feministische provocateurs van FEMEN. Ook Ahmed Zaino, van het omslagartikel van de vorige editie van The Optimist, wordt gevolgd in zijn strijd tegen het regime van Syrië.

The Optimist mag 5 x 2 kaarten weggeven voor Movies that Matter! Ga naar www.theoptimist.nl/moviesthatmatter om kans te maken.

9 2 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

BOEK

KORT

Romantischer dan ooit IN DE SCHAPPEN VAN DE GROOTSTE SUPER-

marktketens van Nederland ligt tegenwoordig ‘ambachtelijk’ en ‘puur natuurlijk’ brood. Het lijkt belangrijker dan ooit om ‘af te gaan op je gevoel’.

Werknemers doen tegenwoordig allemaal aan ‘zelfden’ die dichter bij de natuur staan dan de westerse gentiende eeuw die dweepten met het leven op het -

We zijn nog nooit zo romantisch geweest

nepohl in We zijn nog nooit zo romantisch geweest.

-

Hans Kennepohl LEMNISCAAT

intuïtie en andere romantische clichés. Hij gaat zo ver om te stellen dat de ideeën uit de Romantiek – zoals: ieder mens is uniek en voor een oordeel over goed en kwaad moeten we afgaan op ons gevoel – onze maatschappij vormgeven.

De romantische orde dat we ons moeilijk aan het romanticisme kunnen ontworstelen. Waar Doorman zich waagde -

Wildplukken: de alternatieve fruittuin Peter Kouwenhoven en Barbara Peters KNNV UITGEVERIJ

Bramen, aardbeien en bessen, maar ook hazelnoten en eetbare zaden: je hoeft er alleen maar voor naar buiten. Zelfs in de stad is vaak nog veel lekkers te vinden, als je maar weet waar je moet zoeken.

In dit boek geven de auteurs tips over wildplukken, zoals de oogsttijd en groeiplaats van allerlei natuurdelicatessen.

ons niet meer realiseren hoezeer onze gedachten onderdeel zijn van een ideologie. Een vraag Voor lezers van The Optimist heeft het boek nog een extra dimensie. Want de romanticus

Laat me niet los

mogelijkheden. | ELLEKE BAL

Sue Johnson KOSMOS UITGEVERS

PRODUCT

Printen met gaatjes ALTIJD SNELLER DAN JE ZOU WILLEN, IS DE INKTvoorraad van de printer er weer doorheen. De makers van Ecofont hebben daar iets op bedacht: een lettertype dat de helft aan inkt bespaart bij het printen. De oplossing is simpel: door gaatjes in de letters te prikken, zijn de letters voor de helft minder zwart. Doordat de geprinte letters klein zijn, registreert het oog niet dat er gaatjes in de tekst staan. Daardoor leest het Ecofont als een doorsnee lettertype. Ecofont is beschikbaar voor zowel Windows als Mac. | WILLEMIJN RUISSEN | ECOFONT HOME, 19,95 EURO

Bestsellerauteur en relatietherapeute Sue Johnson gelooft niet dat alle relaties uiteindelijk gedoemd zijn te mislukken. In haar nieuwe boek gaat ze in tegen iedereen die beweert dat een en dezelfde partner voor het leven niet voor de mens is weggelegd. Ze is ervan overtuigd dat met de juiste instelling en relatieoefeningen, voor iedereen een levenslange fijne relatie is weggelegd.

Wie Johnsons lessen in de praktijk wil brengen, kan terecht op onze site www.theoptimist.nl/events voor informatie over de cursus Leer de taal van de liefde.

| MEER INFORMATIE: WWW.ECOFONT.COM MAART/APRIL 2014 T H EO PT I M I ST. N L 9 3

Voordelig 80.000 lezers van

ONZE MISSIE Als een onafhankelijk internationaal opinietijdschrift en onlinecommunity staan wij voor vooruitgang, voortdurende mogelijkheden en de menselijke creativiteit. We weten dat er voor elk probleem een oplossing bestaat. Wij verkennen en omarmen kansen en perspectieven. In ons tijdschrift en op onze website presenteren wij de ideeën die de weg wijzen naar baanbrekende vernieuwing en de mensen die vooropgaan. Wij verbinden u met deze kansdenkers en -doeners in onze (online)evenementen en cursussen. We presenteren optimisme als een wijze van leven, omdat het uw geluk en uw gezondheid ondersteunt.

bereiken?

OPRICHTERS Jurriaan Kamp, Hélène de Puy HOOFDREDACTIE

Jurriaan Kamp (internationaal), Marco Visscher (Nederland) ART DIRECTOR Andrea Mota

Plaats uw rubrieksadvertentie op de The Optimist!

Neem voor een aanbieding contact op met Caroline Verboom.

REDACTIE

Elleke Bal, Willemijn Ruissen

CORRESPONDENT MEDEWERKERS

Max Christern

Hilde Bervoets, Paulo Coelho, Tracey

Drost-Plegt, Elbrich Fennema, Rikkert Harink, Piet Janssen, Barbara de Lange, Ton Maas, Harry Starren, Pieter de Swart, Lisette Thooft CORRECTOR

Diana Korpershoek

PRODUCTIEMANAGER EN JUNIOR DESIGNER

Jacqueline Kinney

POSTADRES

Postbus 2402, 3000 CK Rotterdam BEZOEKADRES

De Machinist, Lokaal 13, Willem Buytewechstraat 45, 3024 BK Rotterdam t 010 22 103 13 e info@theoptimist.nl i www.theoptimist.nl

Voor vragen over uw lidmaatschap kunt u terecht bij onze klantenservice. Zie onder ‘aanmelden’ in de rechterkolom.

BRIEF AAN DE REDACTIE

redactie@theoptimist.nl The Optimist behoudt zich het recht voor correspondentie van lezers te

Telefoon: 010 2210313 E-mail: caroline@theoptimist.nl

LIDMAATSCHAPPEN

Het premium lidmaatschap (1 jaar) voor binnen- en buitenland is € 72,50 per jaar. Voor het buitenland is dit exclusief de portokosten. Bel of mail naar theoptimist@aboland.nl voor de portotarieven.

Studenten betalen € 49,00 per jaar (jaarlijks kopie geldige collegekaart opsturen). Kijk voor de verschillende lidmaatschapsvormen op onze website, www.theoptimist.nl/lidmaatschap.

Let op: voor betalingen per acceptgiro geldt een toeslag van € 2,50.

AANMELDEN

via S.P. Abonneeservice, Online: www.theoptimist.nl/abonneeservice Per post: Postbus 105 2400 AC Alphen aan den Rijn t 0172 476085 (kantooruren) e theoptimist@spabonneeservice.nl i www.theoptimist.nl/lidmaatschap Nieuwe leden ontvangen binnen acht weken na aanvraag hun eerste nummer. Uiteraard gaan de voordelen van het lidmaatschap direct na ontvangst van uw betaling in.

Premium lidmaatschappen worden automatisch verlengd, tenzij twee maanden voor het verstrijken van de lidmaatschapsperiode een bericht van opzegging is ontvangen per post, of e-mail.

Adreswijzigingen graag vier weken van tevoren doorgeven per post of e-mail.

Wij nemen uw gegevens op in een gegevensbestand.

Deze gegevens worden gebruikt voor de uitvoering van met u gesloten overeenkomsten, zoals de lidmaatschapsadministratie. Uw gegevens worden niet aan derden verstrekt.

redigeren voor duidelijkheid of lengte.

LIDMAATSCHAPPEN INTERNATIONALE EDITIE

ADJUNCT-UITGEVER Caroline Verboom

The Intelligent Optimist, 268 Bush Street, #4419, San Francisco, CA 94104, USA. i www.theoptimist.com e info@theoptimist.com

MARKETING & ADVERTENTIES

Caroline Verboom, Willemien Trompert-Lavooij t 010 2210313 | e caroline@theoptimist.nl

© 2014 Uitgeverij The Optimist B.V. of de individuele auteurs.

94 T HEOPT IMIST. NL JANUARI/FEBRUARI 2014

VOOR SLECHTZIENDEN

The Optimist verschijnt op cd voor mensen die slechtziend, blind of dyslectisch zijn, of een andere leeshandicap hebben. Via Dedicon kunt u een abonnement nemen op een voorgelezen The Optimist.

Telefoon: 0486 486 486, e-mail: info@dedicon.nl, website: www.dedicon.nl.

Column

Jurriaan Kamp Mede-oprichter van The Optimist en hoofdredacteur van de internationale editie, gevestigd in San Francisco.

Perfecte oplossingen DIT NUMMER PRECIES 19 JAAR GELEDEN BEGON

FOTO: JORDAN LEBRECHT

Ode, nu The Optimist, met haar missie van oplossingsjournalistiek. We wilden laten zien dat er – ondanks het vaak dominante geklaag in de media – voor de meeste problemen tenminste het begin van oplossingen bestaan. En dat die oplossingen met meer aandacht en inzet succesvol en effectief konden worden. Onder dat vaandel hebben we vele innovatieve ideeën en concrete voorbeelden onder uw aandacht gebracht in vele edities van dit tijdschrift.

Ik beken dat ik die tijd wel eens heb gedroomd van de ideale wereld. Als iedereen nu eens alleen nog maar biologisch zou eten? Als we al het geld voor wetenschappelijk onderzoek zouden besteden aan minder dure en minder ingrijpende complementaire medische therapieën en middelen? Als we zonnepanelen op alle daken zouden leggen? Windmolens op alle kantoren? Als we allemaal vegetariër zouden worden? En waar mogelijk producten van eerlijke handel zouden kopen? Als we op school allemaal neurofeedbacktraining zouden krijgen, waardoor we met onze gekwetste kindzielen onze medemensen niet zo veel leed zouden aandoen? Als directeuren in grote kantoren op dezelfde manier met hun beursgenoteerde ondernemingen zouden omgaan als thuis met hun geliefden en hun vrienden?

Mijn lijst is nog veel langer, maar u begrijpt mijn punt: wanneer we dat allemaal zouden doen, dan zou de gelukkiger zijn?

De werkelijkheid is weerbarstig. Er valt niet aan te ontkomen dat er goed én kwaad bestaat. Sommige

Het is wijs om het pad van de vooruitgang met bescheidenheid te lopen.

goede oplossingen lopen vast op kwade wil en dom egoïsme. In de Verenigde Staten is de ene helft van de politiek sowieso tegen de andere helft. Het maakt niet uit wat het onderwerp is.

Sommige oplossingen lijken eerst goede oplossingen, maar blijken het vervolgens toch niet te zijn. Het Belgische bedrijf Ecover was bij het begin van Ode in 1995 al een voortrekker op het gebied van biologische wasmiddelen. Ecover maakte zeep van palmolie. Maar waar kwam die palmolie vandaan? Van plantages waarvoor oerwouden op Borneo werden platgebrand. Dat was dus tóch geen schoon wasmiddel. (Ecover heeft dat overigens allang opgelost en op de huidige wasmiddelen van het bedrijf valt niets aan te merken.) Maar u ziet dat een goede bedoeling nog niet meteen tot een perfecte oplossing leidt.

De elektrische auto is een meer recente oplossing.

Zolang de elektriciteit voor die auto uiteindelijk nog uit een gas- of kolengestookte centrale komt is, is de bijdrage aan de duurzame toekomst nog beperkt. Maar het is een belangrijke eerste stap. Of toch niet? In Californië wordt gelobbyd om het vervoer van kleine kinderen op de achterbanken van elektrische auto’s te verbieden, omdat het elektromagnetisch veld van de accu’s schadelijk zou zijn. Het aantal elektrische auto’s neemt nog steeds snel toe, maar ik voorspel u dat dit niet het laatste is wat u over dit onderwerp zult horen.

Perfecte oplossingen bestaan niet – al was het maar omdat de Chinezen vijfduizend jaar geleden het yinjangsymbool niet voor niets hebben uitgevonden. Of in moderne Cruyff-taal: ‘Elk voordeel heb zijn nadeel.’

Heeft oplossingsgericht optimisme dan geen zin? Zo ver krijgt u mij niet. Uiteindelijk heeft de menselijke oplossingsdrift door de eeuwen heen tot voortdurende verbetering geleid. Het is alleen wijs om het pad van de vooruitgang met bescheidenheid te lopen.

MA A R T/A P R I L 2 0 14 T H EO PT I M I ST. N L 9 5

Roze bril

Keuzestress Er is tegenwoordig zoveel keuze. Gaan we daaraan ten onder?

ZET VIERENTWINTIG POTJES JAM OP EEN TAFEL IN

een supermarkt en je trekt meer interesse dan wanneer je daar zes potjes uitstalt. Maar terwijl dertig procent van de mensen een aankoop doet wanneer ze een beperkte keuze hebben, koopt slechts drie procent een jampotje wanneer ze worden geconfronteerd met een overdaad een keuze. Dit experiment van Sheena Iyengar uit 2000 is beroemd geworden. Haar conclusie: te veel keuze leidt tot verlamming en frustratie.

Sindsdien is de ‘keuzeparadox’ het onderwerp van een reeks aan populaire boeken en lezingen. De overvloed aan keuzes – of het nu gaat om consumptieartikelen, opleidingen, vakantiebestemmingen of telecomaanbiedingen – zou leiden tot een reeks van onplezierige gevolgen. Onze motivatie om een keuze te maken vermindert. Onze verwachtingen worden onterecht omhoog gestuwd. Onze tevredenheid met de uiteindelijke keuze neemt af. Angst, teleurstelling, passiviteit en spijt zijn het gevolg. Sommigen spreken van ‘de tirannie van keuze’. In een TED-lezing gaf Iyengar aan dat keuze niet langer een aanwijzing is van bevrijding, maar van ‘verstikking door zinloze futiliteiten’.

Is dat echt zo? The Optimist kan enige scepsis niet onderdrukken. Wanneer voelde u zich in acute staat van paniek of algehele misère toen u mocht kiezen uit keuzestress te beoordelen, kunnen we het best teruggrijpen op een metastudie die in 2010 werd gepubliceerd in Journal of Consumer Research. Daarvoor werden vijftig studies bestudeerd. Wat bleek daaruit?

Keuzestress hangt af van bepaalde voorwaarden. Als we moeten kiezen uit een assortiment van producten met weinig onderlinge verschillen, waar we bovendien weinig vertrouwdheid mee hebben of nooit een sterke

9 6 T H EO PT I M I ST.NL MAART/APRIL 2014

voorkeur voor hebben ontwikkeld, ja, dan is toenemende keuze een probleem. De beslissing is lastiger in zo’n geval omdat we meer informatie moeten verwerken. Buiten dat was het effect van meer keuze ‘zo goed als nul’.

Daartegenover staan tal van onderzoeken die aantonen dat een ruim keuzeaanbod de kans verhoogt dat je persoonlijke smaak wordt bediend, kan leiden tot beter geïnformeerde beslissingen en bescherming biedt tegen onzekerheid. Sterker nog: toen het beroemde jampotjesexperiment opnieuw werd uitgevoerd, vonden onderzoekers geen enkele negatieve effecten van de overdaad aan keuzes. Dat gold ook voor een andere studie (naar exotische soorten chocolade) die eerder werd aangevoerd als een bewijs van het bestaan van keuzestress.

Bovendien blijkt er een zekere vooringenomenheid te zijn bij vakbladen: studies die de verrassende gevolgen van een omvangrijk keuzeaanbod aantonen, worden eerder gepubliceerd dan studies waarin die negatieve invloed wordt afgezwakt. Tot slot: als de hypothese van keuzestress waar is, zouden winkels met minder keuze het beter doen. Dat is echter slechts zelden het geval.

The Optimist gelooft dat we het nog niet zo slecht hebben als er zoveel drukte wordt gemaakt over een vermeend overschot aan keuzes. Dat is nog altijd een betere situatie dan een gebrek daaraan, zoals veel mensen in arme landen ongetwijfeld zullen beamen. Honderden miljoenen mensen hebben weinig te kiezen wat betreft het kopen van een potje jam. Hun gebrek aan keuze is niet te benijden. The Optimist stelt daarom: meer is beter. | THE OPTIMIST

Ga naar www.theoptimist/rozebril voor meer informatie over onze bronnen. Ook ernstige zorgen over de vooruitgang in de wereld? Mail ons: rozebril@theoptimist.nl.

SHELL ZIET TOENEMENDE VRAAG NAAR SCHONE BRANDSTOF Minder donkere rookpluimen en schadelijke uitstoot in binnensteden en bedrijventerreinen, nu steeds meer partijen overstappen op GTL (gas-to-liquid), een schone brandstofsoort die met een in Nederland ontwikkelde technologie uit aardgas wordt gewonnen. Biologisch afbreekbaar, vrijwel vrij van zwavel en aromaten, kleurloos en bijna geurloos.

GTL-gebruikers lagere onderhoudskosten realiseren en nieuwe opdrachten binnenhalen door de duurzame aspecten van deze schonere brandstof.”

De kiem Begin jaren zeventig leggen Shell-wetenschappers in Amsterdam de kiem voor GTL. In 1983 bouwt Shell in Amsterdam een speciale fabriek, om op grotere schaal testen te kunnen doen. Tien jaar later neemt Shell de eerste commerciële GTL-installatie in gebruik, in Maleisië. In 2006 gaat de regering in Qatar akkoord met het prestigieuze Pearl GTL-project van Shell. Sinds 2012 draait Pearl, ’s werelds grootste GTL-fabriek, op volle toeren.

Met zeetankers komt de brandstof naar Rotterdam, waarna Shell de brandstof met binnenvaarttankers naar een groot GTL-depot in Arnhem laat verschepen. Van hieruit leveren Shell-distributeurs GTL Fuel aan klanten in Nederland.

Guy de Kort van Shell ziet het enthousiasme voor GTL Fuel toenemen

Shell GTL Fuel is een vloeibare brandstof, gemaakt van aardgas. “De brandstof verbrandt efficiënter dan gewone diesel en produceert minder fijnstof.

Een schoner product dus, dat bovendien zonder aanpassingen kan worden gebruikt in voertuigen en installaties met een dieselmotor”, vertelt Guy de Kort, bij Shell verantwoordelijk voor GTL-brandstoffen.

GTL is sinds april 2012 in Nederland beschikbaar voor professionele dieselgebruikers. De Kort ziet het enthousiasme - en het aantal gebruikers - voor de brandstof toenemen. “Mensen die met of om de voertuigen of installaties werken of wonen hebben met GTL als brandstof minder last van stank, schadelijke emissies – zoals fijnstof, zwaveloxiden en stikstofoxiden - en lawaai.” Deze voordelen rechtvaardigen volgens De Kort een wat hogere prijs. ”Bovendien horen we steeds vaker dat

Inmiddels tanken verschillende grote partijen in Nederland GTL Fuel. De internationale logistieke dienstverlener DB Schenker, het Rotterdamse reinigingsbedrijf Roteb, Van Keulen Bouwmaterialen en Agrekko, ’s werelds grootste verhuurder van aggregaten, koelmachines en klimaatbeheersingapparatuur, bijvoorbeeld.

Met verschillende grote busmaatschappijen wordt momenteel onderhandeld en Shell gaat op steeds grotere schaal gesprekken met potentiële klanten uit de bouw- en constructiesector aan. Recent stapte het Japanse technologieconcern Hitachi nog over; de in Amsterdam geproduceerde graafmachines en wielladers worden voortaan afgeleverd met Shell GTL Fuel als eerste tankvulling.

“Ja, GTL wordt nu ingezet op land, water en rails”, stelt De de Kort. “De diesellocomotieven waarmee DB Schenker het interne railvervoer verzorgt op een groot bedrijventerrein in Nederland rijden nu ook op GTL. Zij hebben een roetreductie gemeten tot wel negentig procent ten opzichte van oude diesellocomotieven.”

Maar het zijn volgens De Kort niet alleen grote partijen die interesse tonen. “Ook steeds meer kleine bedrijven met bijvoorbeeld één of twee heftrucks overwegen GTL te gaan tanken, om de luchtkwaliteit in en om hun bedrijf te verbeteren.”

GEWONE DIESEL

GTL FUEL

GTL Fuel verbrandt efficiënter dan conventionele standaarddiesel uit ruwe olie en produceert dus minder lokale uitstoot

DEZE PARTIJEN GEVEN AL EEN IMPULS AAN SCHONERE LUCHT

Onlangs ontving Shell het Lean and Green-certificaat voor GTL, omdat de brandstof lokaal de luchtkwaliteit verbetert. Overschakelen op GTL kan dus een goede stap naar duurzamer ondernemen zijn!

“Het grote voordeel van Shell GTL Fuel is dat deze brandstof direct toepasbaar is in onze voertuigen!”

Peter Witvliet, Hoofd Roteb Lease

“Door het gebruik van Shell GTL Fuel kunnen wij een bijdrage leveren aan het verbeteren van de luchtkwaliteit in de binnenstad.“ John Veerman, Directeur Van Keulen

“De proeven hebben aangetoond dat Shell GTL Fuel een betrouwbaar product is en consistente prestaties levert, ook bij extreme weersomstandigheden.“ Igor de Liefde, Engineering Hitachi Construction Machinery Europe

“Het gebruik van Shell GTL Fuel levert ons een behoorlijke kostenreductie op: wij gebruiken geen roetfilters meer en wij hebben ook geen operationele verstoringen meer door roetfilter-regeneratie. Ook hebben wij minder onderhoudsbeurten.”

Roel Wachelder, Manager Asset Management DB Schenker Rail Nederland

BiD Network en de Postcode Loterij

Bijvoorbeeld:

Samen mooie stappen maken De duurzaam geproduceerde schoenen van het Filipijnse bedrijfje HABI Footware zijn uniek. Ze worden gemaakt van gebruikt textiel, leer en zelfs oude autobanden door moeders van kansarme gezinnen.

De bijzondere schoenen vinden hun weg naar kopers via Facebook en Twitter. HABI-oprichtster Janine Chiong (midden) wilde doorgroeien, nieuwe markten aanboren en nog meer werkgelegenheid creëren voor vrouwen uit haar omgeving. BiD Network hielp haar om financiering te vinden.

Ondernemen is vooruitgang In Afrika, Latijns-Amerika en Azië zijn ondernemers zoals Janine de motor van (duurzame) economische groei. Zij creëren werkgelegenheid en sociale

vooruitgang, voor zichzelf en in hun directe omgeving.

Daarom helpt BiD Network kleine en middelgrote ondernemingen om verder te groeien. Via een wereldwijd netwerk van business professionals krijgen veelbelovende ondernemers dankzij BiD Network coaching en advies. En BiD Network koppelt hen ook aan investeerders.

Succesvol gekoppeld Janine presenteerde haar verbeterde businessplan vorig jaar tijdens ‘Growing SMEs. Connect. Exchange.

Invest’. Een jaarlijks terugkerend event van BiD Network, waar ondernemers en investeerders elkaar ontmoeten. Zo vond Janine een investeerder die geld wilde steken in HABI Footware. Ze is beslist niet

de enige die nieuwe stappen kan zetten. Sinds 2005 heeft BiD Network al 120 ondernemers succesvol gekoppeld aan investeerders. Hét recept voor economische vooruitgang en armoedebestrijding.

Dankzij u…

Dankzij de deelnemers van de Postcode Loterij heeft BiD Network dit jaar een bijdrage ont vangen van € 500.000,-. Door mee te spelen met de Postcode Loterij steunt u het werk van BiD Network en 88 andere goede doelen.

Kijk op www.postcodeloterij.nl

Samen maken we het verschil. w w w.postcodeloterij.nl