The Optimist NL 157 november december 2013

Wat artsen Angelina Jolie niet vertelden Levenslessen van een Japanse schoolmeester Intuïtie: besliskunde voor beginners

EN

E VOORH

Bokser en boeddhist

€ 9,75 BPTHEOPTIMIST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

PLUS NR. 157

Helpt neurofeedback bij ADHD’ers?

Lucia Rijker vond het geluk niet in haar wereldtitels, maar in zichzelf.

Bekend van KRO’s TV programma

“Over de Streep” Ontdek je eigen kracht en maak het verschil!

Unieke 3-Daagse Workshop door de Oprichters van Challenge Day zelf!

– Yvonne & Rich Dutra – St. John – Samen een wereld creëren waarin iedereen zich veilig, gewaardeerd en geprezen voelt.

Nieuwsgierig?!

De workshops zijn van za. 16 t/m ma. 18 nov. 2013 en za. 1 t/m ma. 3 feb. 2014.

Meer info: www.challengedaynederland.nl/bethechange/of www.btcnederland.nl

Welkom

Maakbaar AFGELOPEN VOORJAAR MELDDE ANGE lina Jolie in een open brief in The New York

FOTO: NEELTJE KONINGS

Times dat ze haar borsten had laten verwijderen. Ze was tot die beslissing gekomen vanwege haar verhoogde risico op borstkanker en eierstokkanker. Jolie wilde andere vrouwen wijzen op de mogelijkheid van een test om het gendefect op te sporen, waarover zijzelf ook bleek te beschikken.

Nu moet ik oppassen. Ik zal Jolie of andere vrouwen niet bekritiseren vanwege hun beslissing een operatie te ondergaan. Van dichtbij weet ik dat kanker een angstig vooruitzicht kan zijn. Jolie koos ervoor via haar eigen ervaringen anderen te waarschuwen. Dat is moedig en nobel. Maar wat nu als de ‘werkelijkheid’ waarin ze zich zei te bevinden – een risico van 87 procent op borstkanker, 50 procent op eierstokkanker vanwege het genetisch defect – en het ‘bewustzijn’ dat ze op basis van de haar gegeven kennis wil creëren niet kloppen?

Al ruim tien jaar verspreidt onze kleine uitgeverij ook een maandelijkse nieuwsbrief over gezondheid: Medisch Dossier. Het is een vertaling van What Doctors Don’t Tell You. De in Londen gevestigde redactie baseert zich op en verwijst naar gevestigde wetenschappelijke bronnen om gangbare medische kennis aan te vullen met relevante bedenkingen, waarschuwingen en suggesties voor alternatieven. In een recente uitgave schreef oprichtster Lynne McTaggart een artikel naar aanleiding van Jolies beslissing. Daarin presenteert ze koele cijfers die een heel andere werkelijkheid beschrijven. In deze uitgave van The Optimist plaatsen we haar verhaal (zie pagina 28).

Het blijkt dat Angelina Jolie helemaal niet zo’n hoog risico liep als ze zelf dacht. De context voor de bevindingen van McTaggart wordt geboden door de epigenetica, een bloeiend veld waaruit steeds duidelijker naar voren komt dat invloeden uit de omgeving onze genetische blauwdruk kunnen veranderen. Genen reguleren het leven dus niet, maar reageren op informatie.

Dat inzicht botst met aloude aannames. Vroeger vertelden geestelijken ons dat het een goddelijke interventie was die ons ziek maakte en aangaf dat onze tijd was gekomen. Nu stellen moleculaire biologen dat onze levensloop in sterke mate wordt bepaald door ons DNA. Intussen wijten neurologen al onze aandoeningen aan onze hersenen. Immers, ‘wij zijn ons brein’. Die deterministische gedachten voeden onze moderne slachtoffercultuur, waarin een verhaal als dat van Jolie zo goed gedijt. Wat er met ons gebeurt, staat vast. We hebben geen controle over ons lot. We zijn slachtoffer van onze genen. Of van onze hersenen. Van iets!

Het goede nieuw is dat dit wereldbeeld net zo min klopt als de ooit gangbare visie dat we waren overgeleverd aan de grillen van God en die van de natuur.

Onze genetische code staat niet in steen gebeiteld. En zoals het artikel over neurofeedback (op pagina 24) en onze onlinecursus daarover (pagina 12) laten zien, zijn onze neurologische paden evenmin een vaststaand gegeven. Wij zijn meester over ons leven.

PS: Als u dit leest, is onze veiling begonnen. Blader snel door naar pagina 76 voor een selectie uit het ruime aanbod!

FOTO’S VAN OPTIMISTEN Onze partner Kracht in NL, de community van ‘mensen die investeren in hun wijk, stad, land en idealen’, heeft een mooie fototentoonstelling ontwikkeld – genaamd De Optimisten – die de talrijke initiatieven voor sociale innovatie zichtbaar maakt. Kracht in NL werkt aan een fototentoonstelling voor iedere provincie, als decor voor een cafédebat over waardecreatie. Overal kiest het publiek een winnaar, die wordt beloond met gratis advies van Innovation Booster om het businessmodel aan te scherpen en het initiatief waardevoller te maken. In Zuid-Holland werd Stichting Nelis gekozen tot leukste initiatief.

Stichting wie? Zie het artikel op pagina 20.

JARIGE JOB Een deel van de opbrengst van onze vei­ling (zie pagina 76) gaat naar een goed doel. Het was voor ons niet moeilijk een passende bestemming te vinden: Sticting Jarige Job, die verjaardagsverpakketten verzorgt voor kinderen van 4 tot 12 jaar uit de armste gezinnen. Wat een vrolijkmakend en positief initiatief! Lees meer over Jarige Job op www.theoptimist.nl/jarigejob.

Hoofdredacteur, marco@theoptimist.nl NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 1

Word optimist!

The Optimist is uw gids naar een wereld vol inspiratie voor verandering. Dat doen we niet alleen via ons tijdschrift.

The Optimist is een beweging. Word ook lid.

Ervaar de voordelen van

In 4 stappen van stress naar bloei Lessen in moeiteloos mediteren Economische groei: is dat nu nodig?

EN

VOORHE

Natuurtalent

PLUS theoPtImIst.nl € 9,75 julI/Augustus 2013 nr. 155

Zo zijn welvaartsziekten te voorkomen en genezen

Voor ouder worden! P. 96

Innovatie uit de natuur ontketent een revolutie voor een schone economie

Tijdschrift

Video-interviews

Online cursussen en webinars

6 edities van The Optimist (voorheen Ode), 100 pagina’s dik, bij u thuisbezorgd (t.w.v. €58,50)

4 videoregistraties van interviews met kansdenkers en pioniers (t.w.v. €100)

1 gratis online cursus (t.w.v. €150) naar keuze en gratis toegang tot 6 webinars (t.w.v. €60); zie p.12 voor het huidige aanbod

Krijg nu nóg meer optimisme met toegang tot unieke ontmoetingen met onze favoriete denkers en doeners. Kijk op www.theoptimist.nl/lidmaatschap voor het lidmaatschap dat bij u past.

een jaar lang lidmaatschap TEER PROFI NU! In 4 stappen van stress naar bloei Lessen in moeiteloos mediteren Economische groei: is dat nu nodig?

EN

VOORHE

€72,50

Natuurtalent

Innovatie uit de natuur ontketent een revolutie voor een schone economie

PLUS theoPtImIst.nl € 9,75 julI/Augustus 2013 nr. 155

Zo zijn welvaartsziekten te voorkomen en genezen

Voor ouder worden! P. 96

(totale waarde: ruim €390)

Archief

Geef optimisme cadeau

Gratis toegang tot het online archief vanaf de eerste editie in 1995

1 gratis kwartaallidmaatschap voor een vriend of vriendin (t.w.v. €25)

Denk in kansen.

36 OMSLAGARTIKEL

Lucia Rijker Ze werd wereldkampioen boksen.

Tijdens haar carrière, waarin ze nooit een wedstrijd verloor, werd ze boeddhist. Hoe valt dat te rijmen? DOOR ELLEKE BAL

24 Brein in balans Met neurofeedback krijgen ADHD’ers een heropvoeding.

48 Aapjes kijken … en andere dieren.

OMSLAGFOTO: PIETER DE SWART

DOOR MARCO VISSCHER

Inhoud November/december 2013

64

81 Kroniek van de onderstroom DE BESTE VERHALEN DIE ONS INSPIREREN

Meester Kanamori

Ontwikkelingshulp: van liefdadigheid naar Kroniek van de solidariteit onderstroom

De lessen van de Japanse onderwijsgoeroe gaan niet over school, maar over het leven.

DOOR DEWI GIGENGACK

Weg met ironie!

Editie 04

Van liefdadigheid naar solidariteit

De toekomst van het onderwijs

Ontwikkelingshulp moet geworteld

I

zijn in empathie.

Door DEBORAH DOANE Overgenomen uit RESURGENCE N NOORWE-

gen lopen het IPPR, en ook kinderen te dat van Nandita verkleumen van de kou. Het Dogra van de is de hoogste London School tijd om daar iets of Economics, aan te doen. Er is onze scepsis is genoeg warmte een reactie op voor Noorwegen, een jarenlang mediabombardement als Afrikanen bereid met beelden van exzouden zijn te delen!’ treme armoede, die Zo luidt de tekst van een volgens de onderzoeliedje in een gelikte videoclip, gezonkers de indruk hebben gewekt gen door Afrikaanse artiesten.

In dat er niets is veranderd en doen Afrikaanse ‘ontwikkelingswdie clip onderhouden en willen graag fatsoenlijk dat dat ook wo- nooit zal gebeuren. erkers’ nen en onderwijs In haar boek Represenvan een organisatie die voor hun kinderen, zodat luistert naam Radi-Aid, een klemmende naar de die het verder kunnen schoppen in het leven. tations of global poverty laat Dogra zien dat het beeld dat we hebben oproep Maar net nu voor het eerst om straalkacheltjes in te van armoede, in de geschie- volledig zamelen voor de denis is losgezongen van de werkelijke politieke bereidheid bestaat koukleumende gezinnen in Noorwegen. vast deel (0,7%) van ons nationaal om een oorzaken. Als gevolg daarvan voelen Uiteraard is de door Zuid-Afrikaanse stu- uit te geven aan ontwikkelingshul inkomen niet meer maar juist minder empathie. we denten gemaakte clip een We p neemt de hebben het gevoel parodie, dat wat er in Mali of Ethibedoeling is glashelder. Ingegeven maar de scepsis over ontwikkelingshulp toe en moevrede met het beeld van Afrikanen door on- ten politici zich uitsloven om die toezegging opië of Honduras gebeurt, te maken heeft met als hulpzaken waaraan te verdedigen. wij niets kunnen doen behoevend – met die eeuwige Uit een recent onderzoek van (corruptie, weer, gebrek opnamen van het ODI (instituut voor overzeese aan inzet, luiheid), ondervoede zwarte zuigelingen ontwiken van ont- keling) en het IPPR (instituut voor publiek behalve dan een beetje liefdadigheid. wikkelingswerkers die uit nobele motieven beleidsonderzoe Het lijkt erop dat door steeds hulp bieden bij rampen – richt k) blijkt dat mensen zich weer aan het filmpje de eerder druk kortstondig sentiment te spiegel op slimme wijze maken appelleren, over economische de naar binnen. Afri- blemen pro- meeste NGO’s en media er niet in slagen in eigen land dan dat zij bereid kanen zijn niet hulpeloos.

Ze komen niet al- anderen zijn duidelijk te maken wat er werkelijk aan de elders lemaal om van de honger.

De meesten van dien hebben ter wereld te helpen. Boven- hand is, met als gevolg dat mensen compashen zijn precies zoals wij. mensen het gevoel dat ontwikZe verlangen naar kelingshulp sie verliezen of een gevoel toch niets uithaalt. liefde en geluk. Ze proberen van hulpeloos hun familie te medelijden ontwikkelen in Volgens de onderzoeken van plaats van waar het ODI en echt behoefte aan is: empathie en solidariteit.

NOVEMBER/DECEMBER

VERHALEN

2013 THEOPTIMIST.NL 81

VOORUIT, MET ONDER MEER:

15 Een radicaal nieuwe zorgverzekering GEZONDHEID

24 Neurofeedback

en ADHD

Sommige ouders zweren erbij. Sommige wetenschappers snappen er niets van. Werkt het nou of niet?

28 Wat u niet weet

over borstkanker Lynne McTaggart prikt een aantal mythes door.

ZINGEVING

36 Lucia Rijker ‘Je bent altijd in gevecht met jezelf.’ In gesprek met een bokser annex boeddhist.

42 Weten zonder

woorden

Vertrouwen op je intuïtie is iets anders dan simpel je gevoel volgen. Vijf handreikingen.

LEVEN

48 Dierenwereld Foto’s van de Italiaanse natuurfotograaf Stefano Unterthiner.

19 Douchen met fotonen helpt tegen jetlag 20 Met Nelis de ladder op naar succes 22 Thekla Teunis wil iets

56 Het leven

is een spel

RUBRIEKEN

Spelletjes spelen maakt ons gelukkiger, gezonder en succesvoller. Doe mee!

06 Dialoog

DUURZAAMHEID & INNOVATIE

10 Ode aan: Makoko’s school

64 Levenslessen Onderwijsgoeroe Toshiro Kanamori haalt het leven binnen de muren van de school.

08 Ode aan: Emily Avenson 12 The Optimist: evenementen en cursussen 16 Poster Loesje 35 Column Lisette Thooft

70 Voor alles

47 Column Paulo Coelho

een oplossing

75 Column Harry Starren

Zit u met een probleem? De Ghana ThinkTank kan helpen!

81 Kroniek van de onderstroom 86 Eten: mandoline 88 Inspiratie: boeken en producten 95 Column Jurriaan Kamp 96 Roze bril: fosfaat

Dialoog Groene vraagbaak ALTIJD AL WILLEN WETEN HOE U HET BEST

uw huis kunt isoleren of waar u wasbare luiers vindt? Bij ClubGreen kunt u terecht met allerlei vragen over duurzaamheid.

ClubGreen, waarmee The Optimist een samenwerkingsverband heeft opgezet, is een onlinekennisplatform op het gebied van duurzaam wonen, werken en leven. Op de website delen experts van uiteenlopende gebieden hun kennis en helpen ze zo mee om de kennisbank verder uit te bouwen. Doordat zich ruim driehonderd experts hebben aangesloten, kunt u op het platform terecht met zeer diverse vragen. Zo zijn er experts over de waterstofauto, gft-afval, eerlijke kleding, bamboepapier en duurzame tuktuks. De experts vertellen online meer over hun vakgebied en geven praktische tips. Zij houden hun bijdragen up-to-date. Nog steeds wordt de database van ClubGreen aangevuld met nieuwe experts. Zo hoopt ClubGreen uit te groeien tot een complete kennisbank, waarin u antwoorden vindt op al uw vragen die raken aan het milieu. | W ­ ILLEMIJN RUISSEN |

Optimist van de maand Wam Kat Activist en protestkok BAD BELZIG, DUITSLAND

MEER INFORMATIE: WWW.CLUBGREEN.NL

MENSEN

IK ONTMOETTE WAM KAT IN 1999, IN Sittard. Hij had daar een Europees jon-

gerenplatform (EYFA) opgericht, dat bedreigde bossen beschermde, duurzame energie p­ romootte en optimistische mensen met i­dealen samenbracht. Wam zei nooit nee tegen een idee. Wie een actie wilde ­organiseren, kon altijd op zijn steun rekenen, zelfs als daar geen geld voor leek te zijn.

Wams ­motto was: we vinden wel een manier om ergens financiële steun te krijgen. Met deze instelling weet hij steeds weer mensen te verrassen.

Wam was in 1981 medeoprichter van de mobiele Rampenplan-keuken, die bijvoorbeeld tijdens protesten bij de kerncentrale Dodewaard voor duizenden activisten eten verzorgde. In het door oorlog geteisterde voormalige Joegoslavië was hij acht jaar vredesactivist. Tegenwoordig werkt Wam aan de Fläming Kitchen, een internationale 6 T H EO PT I MI ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

The Optimist op Twitter @JoinOptimism

mobiele keuken die bij allerlei protesten voor maaltijden zorgt. In 2008 schreef hij een vegetarisch receptenboek Rezepte zur 24 Kulinarischen Weltverbesserung. Daarin zette hij de relatie uiteen tussen eten en politiek. Het is in het Duits verschenen, want na Bosnië streek hij neer in een voormalig Oost-Duits dorp, waar hij woont en werkt.

Wam is een van de meest bijzondere mensen die ik ken. Hij is een eeuwige optimist, wat er ook gebeurt. Wam is altijd bezig deze wereld een beetje mooier en aangenamer te maken, mensen wakker te schudden, te motiveren en enthousiasmeren en… van (h)eerlijk eten te voorzien! | EMMY BAKKER,

Marion Damgrave @MarionDamgrave Aan ieder mens zijn twee wijzen van handelen gegund: actie en contemplatie.

Beide leiden tot hetzelfde @paulocoelho in @JoinOptimism

VAALS, LEZERES VAN THE OPTIMIST | MEER

Suzanne Vosters: @KopOpCoaching Ik zag ook o.a. deze prachtige foto van 14-jarige fotograaf @JoinOptimism #talent #ontroerend

­INFORMATIE: WWW.WAMKAT.DE

Mail uw ode aan uw favoriete optimist naar redactie@theoptimist.nl.

Manu Busschots @manudeelt Paul de Blot in @JoinOptimism ’al mijn plannen zijn mislukt, maar alles wat op mijn pad is gekomen is gelukt.’ #levenskunst Colette Aarts @coletteaarts Genezen is iets anders dan ziekten wegdrukken via @JoinOptimism

FOTO: TIMO VOGT/RANDBILD.DE

Tussen voedsel en politiek

TOPTWEET Nanon Soeters @NanonSoeters Gekke groenten te koop: groothandel en

­restaurants bereid kromkommers te verkopen en gebruiken via @JoinOptimism

Wraak: het nut van een instinct Zo maak je je werkgever groen en sociaal

FEEDBACK

VOORHEEN

SEPTEMBER/OKTOBER

Genezen

2013

doe je

ZELFZORG

Kind In Beweging! @KindInBeweging Komt een goed voorbereide vrouw/kind/man bij de dokter. ‘Je bent als dokter in dienst van de patiënt’ via‪@JoinOptimism

PAUL DE BLOT BERKELL AND

zelf

SOCIA AL INTR A PRENEURS

PLUS

NR.156

Over The Optimist

Het maakt me blij te lezen dat er oplossingen zijn en door jullie worden gevonden. Jullie nieuwsgeving laat zien dat er creativiteit en moed bestaat, dat er dingen mogelijk zijn. Dat is heel gezond, en veel beter dan het ziekmakende opstapelen van ­problemen.

Lucie Veugen

Nooit van gehoord van het blad, tot ik iets opzocht over positivisme. Chapeau voor de nieuwe naam. Ben onder de indruk.

Liesbeth den Hollander, Biddinghuizen

Ik kijk elke keer weer uit naar de nieuwe Ode, nu The Optimist, en ik ben in de afgelopen zeven jaar nog nooit teleurgesteld.

Selma Haring, via Facebook

Mooi blad! Mooi uitgangspunt om te schrijven vanuit kansen en mogelijkheden.

Dit wordt te vaak onderbelicht. Zal me laten inspireren door jullie.

Ingrid Ooijevaar

Heb genoten van het proefnummer van The Optimist. Goeie naam en fijne visie. Veel dank!

Melanie Matzinger

FOTO: AN NGUYEN/SHUTTERSTOCK.COM

Paul de Blot

Wat een mooi interview met Paul de Blot (sept./okt., p. 24)! Ik werk al jaren met hem samen. Ik heb in zijn werkcolleges diverse keren een meditatie op een schilderij gegeven. Ook heb ik een expositie op Business Universiteit Nyenrode mogen inrichten.

Onze uitgangspunten zijn dezelfde: we hopen dat mensen met meer bewustzijn vanuit hun hart gaan leven en werken. De

Paul de Blot: zijn levensverhaal

THEOPTIMIST.NL € 9,75 BPSEPTEMBER/OKTOBER

2013

NR. 156

40 jaar Zen en de kunst van het motoronderh oud

Ziek zijn is een kans voor groei. Zelfzorg is de kern van gezondheid.

ALEXANDER DEKKER, GENAS ZICHZELF VAN EEN HERSENTUMOR

energie van mijn schilderijen zorgt ervoor dat de degene die naar het schilderij kijkt meer in contact kan komen met haar of zijn eigen hartenergie. Dat is in deze tijd zeer aan de orde.

Willeke Hendrikx, ’s-Hertogenbosch

Eize Wielinga

Bedankt, dokter Eize Wielinga, voor uw gezonde houding als arts (sept./okt., p. 50)!

Ik ben 43 en voel heel sterk dat mijn gezondheid mijn eigen verantwoordelijkheid is, en niet die van de arts. Ik win altijd op verschillende vlakken informatie in, bij de reguliere geneeskunde, de alternatieve geneeskunde en op internet. Ik voel zelf aan waar ik vertrouwen in heb, wat voor mij plausibel klinkt. Vaak kom ik uit bij de alternatieve methoden, omdat de holistische visie mij aanspreekt. Maar ik sluit de kennis en kunde van de reguliere geneeskunde niet uit. Ik vertel mijn behandelend artsen altijd waar ik mee bezig ben en wat mijn bevindingen en meningen zijn. Ik heb gemerkt dat de meeste alternatieve artsen daar open voor staan en luisteren naar wat reguliere artsen van mijn situatie vinden. Binnen de reguliere geneeskunde voel ik veel meer weerstand. Reguliere artsen lijken andere methodieken bedreigend te vinden en tonen vaak geen enkele belangstelling. Een gemiste kans, vind ik!

Andrea van Delft, via onze website

Paarden en leiderschap

Ik las het artikel van Linda Kohanov over hoe je een beter mens wordt door met ­paarden om te gaan (Een paardenmiddel, sept/okt, p. 62). Al eeuwen zetten we

p­ aarden in, vooral als last- en trekdier. Nu zijn paarden er vooral voor ons plezier.

Hoe bijzonder is deze band tussen paard en mens. En hoe vreemd ook. Paarden staan ons altijd ten dienste. We kunnen van hen leren over onze emoties en hoe we leiderschap moeten tonen, schrijft Kohanov nu.

Maar stellen we de mens niet teveel centraal in deze relatie tussen paard en mens?

Paarden zijn altijd belangrijk geweest voor mij. Als kind al was er voor mij geen groter genoegen dan om met een paar pony’s het bos in te gaan, ze los te laten en een hut te bouwen. Ik was indiaan en verkenner. Niemand wist hier iets van, en zeker niet de eigenaar van de pony’s. Later maakte ik van het werken met paarden mijn beroep. Leiderschap werd het toverwoord.

Maar altijd was er een knagend gevoel. Wat voor ruimte gaf ik aan paarden?

Daarom besloot ik weer te gaan spelen tussen de paarden, samen met kinderen.

We slaan ons kamp op, stoken een vuurtje, spelen met zand en water en we ontmoeten paarden. Die zijn al net zo nieuwsgierig als wij. In die nieuwsgierigheid zonder verwachtingen ligt het contact.

Er komt een nieuwe stroming op gang, waarin aandacht is voor het idee dat dieren een eigen belevingswereld hebben. Dat wordt nog door velen bestreden, maar gelukkig ook bewezen. Binnen de ethologie is de Zoö-antropologie ontstaan. Die bestudeert de dier-mensrelatie. Dat is nodig, want steeds meer dieren worden ingezet in zorgsituaties. Wat dat voor dieren betekent, daar is weinig over bekend.

Juist door het begrijpen van de relatie kan groei voor beiden ontstaan.

Voor mens en dier.

Jannet Dijkgraaf, Esbeek, www.paarden-kracht.nl Ook reageren? Mail naar redactie@theoptimist.nl.

Omwille van duidelijkheid kan de redactie bijdragen inkorten of redigeren.

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 7

Ode aan Emily Avenson AUBEL, BELGIË

Blije bloemen NEEM ME MEE! IK BEN HELEMAAL ALLEEN EN OP ZOEK NAAR EEN NIEUW THUIS...

Misschien kan ik bij u terecht? De roep van een kleurige bos bloemen om een

nieuw thuis tovert bij veel mensen een glimlach op het gezicht. En dat is ­precies wat Emily Avenson wil bereiken. Toen ze in haar tuin in het Belgische ­Aubel, net onder de Limburgse grens, te veel bloemen had om in de woonkamer te zetten, bedacht de geboren ­Amerikaanse dat ze die ook op pleintjes en parkbankjes kon achterlaten met een kaartje eraan. Op haar website houdt ze bij waar de boeketten zijn geplaatst en geeft ze vinders de kans te reageren.

Inmiddels hebben meer dan duizend mensen in ruim twintig landen haar voorbeeld gevolgd om Lonely bouquets weg te geven. De reacties zijn vrolijk of ­ontroerend. Avenson kreeg laatst een gedicht van een vrouw die haar ­bloemen had gevonden. Ze was aan het herstellen van een ziekte en liep op krukken. ‘Ze schreef hoe de geuren en kleuren van de bloemen haar vleugels gaven’, zegt Avenson. ‘Zo’n reactie geeft mij ook weer een glimlach.’

Avenson wil haar website uitbouwen tot een online-ontmoetingsplek waar de bloemschikkers en vinders elkaar kunnen treffen. Zo hoopt ze dat steeds meer mensen mee gaan doen. ‘Laatst hadden een moeder en dochter hun gevonden boeket opgesplitst en weer teruggelegd om er nog meer mensen blij mee te ­maken’, vertelt Avenson. ‘Dat is de essentie van wat ik probeer te doen.’ | WILLEMIJN RUISSEN | MEER INFORMATIE: WWW.FLEUROPEAN.COM

8 T H EO PT IM I ST.COM JULY/AUGUST 2013

FOTO: LONELY BOUQUET

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 9

Ode aan Makoko’s drijvende school LAGOS, NIGERIA

1 0 T H EO PT I M I ST.COM JULY/AUGUST 2013

Het hoofd boven water DE NIGERIAANSE SLOPPENWIJK MAKOKO BREIDT ZICH ZO SNEL UIT, DAT DE LAGUNE

PHOTOGRAPH: FOTO: IWAN BAAN COURTESY STUDIO/OF IWAN.COM MICHAEL GRAB

langzamerhand dichtgroeit met een ongeplande massa drijvende huizen, waar-

in zo’n honderdduizend mensen wonen. De inwoners van deze vissersgemeenschap, gelegen aan de kust bij de hoofdstad Lagos, verplaatsen zich in lange kano’s. Naarmate de wijk groeit, gaan de autoriteiten steeds meer optreden tegen de illegale bouw. Te midden van dat alles ligt de schitterende en functionele drijvende school van Makoko, een A-vormig gebouw van drie verdiepingen, ontworpen door de Nigeriaanse Kunlé Adeyemi, oprichter van het architectenbureau NLÉ, dat ook een vestiging in Amsterdam heeft. De school, die ook dienstdoet als gemeenschapshuis, rust op 256 plastic vaten en is alleen bereikbaar per boot.

Met een oppervlakte van ruim 220 vierkante meter kan hij net honderd leerlingen dragen, hoewel hij met zijn zonnepanelen en composttoiletten ook dienstdoet als prototype. En dankzij het ontwerp is hij op een natuurlijke manier bestand tegen overstromingen. | NATHAN HURST

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 1 1

Evenementen en

Lucia Rijker

cursussen met onze

Bokser en boeddhist

favoriete denkers en doeners.

Blijf op de hoogte:

Ev en

em

en

t

www.theoptimist.nl/ evenementen

Lucia Rijker begon op haar veertiende met boksen.

Daar bleek ze zo goed in te zijn dat ze jarenlang aan de wereldtop van het boksen en kickboksen kwam te staan. Al haar boosheid en onverwerkte emoties kon ze erin kwijt. Maar toen ze het boeddhisme ontdekte, vond ze een diepe verbinding tussen geest, lichaam en ziel. Die gebruikte ze niet alleen om nóg beter te gaan boksen, maar ook om zichzelf beter te leren kennen. In dit webinar vertelt Rijker over haar ervaringen en kunt u haar vragen stellen. Zie ook het artikel op pagina 36.

Datum: maandag 11 december Prijs: 10 euro Taal: Engels Ontmoet een wereldkampioen boksen!

Johan Noorloos

Hoe werkt het?

The Optimist laat u online kennismaken met de pioniers over wie we schrijven. Ze bieden een cursus, workshop of webinar, die u kunt volgen via een livestream-video bij u op de computer. Na de registratie en betaling via onze website ontvangt u een link. Daarmee kunt u de bijeenkomst live volgen. Ook ontvangt u achteraf een nieuwe link, waarmee u de opname op ieder gewenst moment kunt terugkijken. Ga voor meer informatie naar www.theoptimist.nl/evenementen of bel 010 221 0313.

t en em

Johan Noorloos noemt zichzelf ‘gewoon een Friese jongen die zijn leven zin probeert te geven’. Maar dan is hij toch echt te bescheiden. Noorloos, yogadocent in Amsterdam, helpt u via zijn boeken en dvd’s bewust te worden van uw dromen en verlangens. Zijn nieuwste boek, Het Inzicht, is de weerslag van zijn spirituele ontdekkingsreis, waarin hij uitkwam op een vijfstappenplan dat kan helpen ‘om je mooiste leven te leiden’.

In dit webinar vertelt Johan Noorloos over die lessen en is er ruimte om hem vragen te stellen. Lees een ­boekfragment via www.theoptimist.nl/johannoorloos.

Datum: maandag 28 oktober 2013 Prijs: 10 euro In vijf stappen naar je mooiste leven.

Ev en

mist.nl/ www.theopti lidmaatschap

Het Inzicht

Rüdiger Dahlke

Het nut van ziekte

Cu rs us

Leden krijgen ! gratis toegang Ga naar

Wanneer we ziek zijn, probeert ons lichaam ons iets te vertellen. De kunst is om te ­luisteren, zodat we persoonlijk kunnen groeien. Rüdiger Dahlke verstaat die kunst.

In deze onlinecursus helpt de Duitse arts u om het nut van ziekte te herkennen. Telkens zal er ruimte zijn voor vragen en eigen ­ervaringen. Zie het interview op pagina 38 in het september/oktobernummer.

Data: vrijdag 25 oktober, 1, 8 november, 6, 13 en 20 december 2013 Taal: Engels Prijs: 225 euro Krijg inzicht in de waarde van uw ziekte.

Natural Revolution Summit The Bentley Reserve, San Francisco, Californië Ons recente omslagartikel over biomimicry (innovatie die is geïnspireerd op de natuur) heeft zoveel interesse gewekt, dat we vanuit ons redactiekantoor in San Francisco een tweedaagse conferentie organiseren. Met pioniers als bioloog Janine Benyus, architect William McDonough, oprichter Elon Mask van Tesla Motors en ondernemer Jay Harman. Dit evenement zit boordevol inspiratie en voorbeelden van de weg naar een schonere, goedkopere en efficiëntere economie.

Data: 30 en 31 januari 2014 Prijs: $819. Met vroegboekkorting (tot 1 december) is dat $599. Dit evenement is geen onderdeel van de gratis aanbiedingen voor onze leden.

Leer van internationale pioniers over de volgende stap naar een ­duurzame economie.

Martin Wuttke en Frank Krijgsman

Neurofeedback: een introductie

Cu rs u

s

In deze onlinecursus geeft pionier Martin Wuttke een intrigerend overzicht van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van neurofeedback.

Met ruimte voor vragen in het Nederlands met Frank Krijgsman. Zie ook het artikel in dit nummer op pagina 24 over hoe neurofeedback succes boekt bij de behandeling van ADHD. Data: dinsdag 19 & 26 november en 3 & 10 december 2013 Taal: Engels (Wuttke) en Nederlands (Krijgsman) Prijs: 150 euro Vind meer rust en concentratie in uw hoofd.

Vooruitblik 2014 Alzheimer en dementie

Johan Boswinkel

Alzheimer en dementie ontwikkelen zich snel tot de meest gevreesde ziekten in de Westerse wereld.

De gevestigde medische wetenschap heeft vooralsnog geen enkel antwoord. Maar er schuilt hoop in een reeks van complementaire therapieën die ook preventief kunnen worden ingezet. The Optimist inventariseert en presenteert baanbrekende oplossingen van pioniers in de gezondheidszorg.

Johan Boswinkel ontwikkelde een instrument waarmee hij verstoringen in het lichaam kan meten en herstellen op basis van biofotonen. In deze onlinecursus legt hij zijn baanbrekende lichttherapie uit.

Lees ons artikel over Boswinkel op www.theoptimist.nl/boswinkel.

De helende kracht van licht

Houd de agenda in de gaten op www.theoptimist.nl/evenementen

10.000 EURO VOOR DUURZAME EN SOCIALE PROJECTEN

WAT DOE JIJ VOOR DE WERELD VAN MORGEN?

Elke vernieuwing begint klein. Met een goed idee, een groep enthousiaste mensen en de wil om iets te veranderen. De ASN Bank gelooft dat vernieuwing uit de samenleving komt en organiseert daarom dit jaar voor de zesde keer de ASN Bank Wereldprijs. Een prijs om ondernemende en kansrijke projecten te helpen groeien.Wil jij weten welke oplossingen er worden bedacht om duurzame energie, eerlijke handel en vrede & veiligheid te bevorderen en kinderarbeid tegen te gaan? Volg dan de ASN Bank Wereldprijs via www.voordewereldvanmorgen.nl/wereldprijs.

Vooruit

HOE OVERLEEF JE DE WACHTKAMER? DIT SCHILDERIJ VAN KUNSTENAAR PHILIP LÜSCHEN, ONDERDEEL VAN EEN ONDERZOEKSEXPOSITIE OVER KUNST EN GEZONDHEID, GEEFT ENKELE SUGGESTIES.

IN HET HUIDIGE ZORGSTELSEL WORDT TE VEEL GEBRUIKGEMAAKT VAN HET ZORGAANBOD.

GEZONDHEID

Van zorg naar gezondheid FOTO: VICKY KASALA/GETTY IMAGES

HET ZORGSTELSEL STAAT ONDER DRUK. PREMIES GAAN­

om hoog. Het basispakket wordt uitgekleed. De overheid bemoeit zich er steeds meer mee. Maar Jan van Tulder, oud-directeur van zorgverzekeraar VGZ, bepleit ‘een radicaal andere benadering’.

Met zijn GezondheidsCoöperatief Nederland (GCN) wil hij een fundamenteel probleem oplossen door de verschuiving van zorg naar gezondheid.

‘Hét probleem van ons zorgstelsel is dat het is gericht op de ­financiering van het zorgaanbod’, meent Van Tulder. ‘­Daarmee maak je mensen zorgafhankelijk.’ Immers, de zorg wordt zo goed als g­ ratis aangeboden, betaald vanuit een grote pot. Daardoor wordt ­bovenmatig veel gebruikgemaakt van het zorgaanbod, of het patiënten nu helpt of niet.

Als voorbeeld noemt hij de populaire snurkpoli. Van een

­longarts die daar werkt, weet Van Tulder dat er geen pil of behandeling voor bestaat, dat het onderliggende probleem van overgewicht er onaangeroerd blijft, en dat in India snurken gewoon een teken is van een gezonde, diepe slaap. Dat is symbolisch voor hoe we o­ mgaan met gezondheid, meent hij. ‘We onderzoeken en bestrijden de symptomen, maar echt beter word je er niet van.’ Het verklaart volgens hem ook de almaar voortgaande toename van chronisch zieken. Dat aantal ligt in Nederland tegen de 5 miljoen, ofwel eenderde van de hele bevolking.

‘Er is geen prikkel om verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen gezondheid’, stelt Van Tulder over het zorgstelsel. Daardoor investeren mensen volgens hem nauwelijks in preventieve maatregelen om gezond te blijven, en verdiepen ze zich niet in welke behandeling goed voor hen kan zijn. Het zorgstelsel legt NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 1 5

Vooruit

de nadruk op zorg, terwijl mensen eigenlijk geïnteresseerd zijn in gezondheid. Daarom werkt GCN aan een product dat deze ­verschuiving ook in naam laat zien: niet een zorgverzekering, maar een ­GezondheidVerzekering.

Wanneer die verzekering eenmaal kan worden aangeboden (mogelijk in 2015), sparen leden van GCN maandelijks 100 euro. Uit die spaarpot kunnen ze allerlei uitgaven doen om hun gezondheid of herstel te bevorderen. Ze hebben daarin volledige bestedingsvrijheid, zonder enige verplichting om hun uitgaven te verantwoorden. Wanneer leden op jaarbasis minder dan 1200 euro uitgeven, wordt het restbedrag overgeheveld naar het volgende jaar. Doordat het hun eigen geld is, zullen leden volgens Van Tulder veel bewuster omgaan met hun uitgaven. Ze krijgen een financieel belang bij het voorkomen van klachten en bij een effectieve aanpak wanneer klachten zich voordoen.

Van Tulder voorziet met deze aanpak een aanmerkelijke vermindering van zowel onnodige zorg als fraude. ‘Wie kiest er nu voor ­onzinnige mogelijkheden en oneigenlijk gebruik als hij zelf de ­rekening betaalt?’

Op basis van onderzoeken gaat GCN ervan uit dat ongeveer 80 procent van de mensen met 1200 euro per jaar in hun ­zorgbehoeften kunnen voldoen. Als je daar boven komt, vallen de kosten onder de verzekeringsdekking – bijeengebracht doordat de leden 350 euro premie per jaar betalen – en wordt gekeken of de uitgaven voldoen aan de criteria van de verzekering. Stijgen de kosten tot boven de 5000 euro, dan gelden de regels van de Z ­ orgverzekeringswet.

De verzekering is niet het enige idee dat GCN uitwerkt. Ook zijn er plannen voor geregelde ontmoetingen, waar leden ervaringen kunnen uitwisselen en zich kunnen oriënteren op geneeswijzen. Verder bestaan er plannen voor opleidingen voor coaches die voor leden kunnen dienen als klankbord.

‘Het gaat er niet om dat wij een specifieke zienswijze op ­gezondheid willen opleggen’, benadrukt Purusha van de Graaf, ­mede-oprichter van GCN. ‘Wij willen mensen juist uitnodigen om hun eigen pad te vinden. Wat voor de één perfect werkt, zal voor de ander niet werken. Het individu is voor een groot deel bepalend voor het succes van een behandeling. Daarom is het belangrijk dat mensen de kracht in zichzelf vinden om keuzes te maken.’

Het GCN, waar Van Tulder voorzitter is, heeft contact gezocht met een aantal zorgverzekeraars om te zien of zij interesse hebben de zogeheten GezondheidVerzekering aan te bieden. Dat hebben ze niet, zo bleek. ‘Ze hebben vreselijk grote moeite om die omschakeling te maken’, oordeelt Van Tulder. ‘Ze hebben er geen gevoel voor, ze begrijpen het niet. Het zijn gewoon financiers, uitvoeringsorganen van de wet.’

Zorgverzekeraars zitten vast in het bestaande systeem, kun je ook zeggen. Datzelfde geldt voor de overheid, waar de oplossing wordt gezocht in meer controle en kostenbeheersing, wat leidt tot nieuwe beleidsinspanningen, die stuiten op weerstand bij zowel verzekeraars als belastingbetalers.

Dat stelsel – ‘gericht op de buitenkant, niet de binnenkant’, in de woorden van Van Tulder – is gedoemd te stranden. ‘Het zorgstel kan alleen weer gezond worden als we stoppen met symptoombestrijding en de zorg centraal gaan stellen. Mensen moeten worden uitgenodigd zelf te kijken waar ze baat bij hebben om hun gezondheid te bevorderen.’ Met het GCN hoopt hij voor hen een oplossing te bieden. | MARCO VISSCHER | MEER INFORMATIE:­­­ WWW.GEZONDHEIDSCOOPERATIEFNEDERLAND.NL 1 6 T H EO PT I M I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

DE SPELREGELS VAN DE VERBEELDING STAAN NOOIT VAST

Postbus 1045

6801 BA Arnhem

www.loesje.nl

Vooruit

MAATSCHAPPIJ

Kom je buiten spelen?

BUITEN SPELEN OP DE SCHOMMEL EN DE wip is in oorlogsgebieden hoogst ongewoon. De kinderen in de stad Jalalabad, in het oosten van Afghanistan, hingen vaak buiten maar wat doelloos rond bij hun school, schuilend voor de regen of de zon of spelend met eigengemaakt speelgoed. Maar nu geeft een speelplaats de jongens en meisjes een veilige plaats om te spelen.

Het doel van Playground Builders, een Canadese non-profitorganisatie, is de kinderen plezier te laten maken en zo de hele gemeenschap hoop te bieden. Sinds 2007 hebben ze de aanleg van 136 speelplaatsen in door oorlog verscheurde gebieden van het Midden-Oosten mogelijk gemaakt, waarbij ze plaatselijke aannemers in de arm nemen en gebruikmaken van lokale materialen. Zo creëren ze een veilige speelplek voor kinderen in een verder vijandige en chaotische omgeving. | TATIANA GONCALVES | MEER INFORMATIE: WWW.PLAYGROUNDBUILDERS.ORG.

ONDERNEMERSCHAP

Bouwen met bacteriën FOTO: POSTCODE LOTTERY GREEN CHALLENGE; KEITH REYNOLDS

HET KLINKT EEN BEETJE VREEMD OM

Ginger Krieg Dosier te horen zeggen dat ze haar bakstenen moet voeren. Bij een baksteen denk je niet direct aan iets wat honger heeft. Maar dat heeft de stenen die Dosier in de loop van de afgelopen acht jaar heeft ontwikkeld nu juist de hoofdprijs van de Postcode Lottery Green Challenge 2013 van de Nationale Postcode Loterij opgeleverd: ze worden niet gebakken als gewone bakstenen, maar gekweekt door bacteriën te gebruiken.

De Amerikaanse Dosier, opgeleid tot architect, wilde een alternatief zoeken voor het verbruik van fossiele brandstoffen bij de vervaardiging van bakstenen – een probleem dat voornamelijk wordt veroorzaakt door de hoeveelheid energie die nodig is om ze te verhitten tijdens het bakproces. ‘Als we het milieu schoner kunnen krijgen en als bijproduct bakstenen kunnen maken, biedt dat enorme perspectieven’, zegt Dosier, medeoprichter van bioMASON, het bedrijf dat de stenen moet gaan produceren en verkopen. ‘De

b­ akstenen hebben een positief effect op het milieu door een deel van het afval waar we mee zitten op te ruimen.’

Net als bij gewone bouwstenen dient voor die van Dosier zand als basis, maar ze gebruikt door het hele proces heen afvalmaterialen, evenals andere stoffen – water, stikstof en kalk – en organisch afval als varkensmest en gistextract uit brouwerijen, die voedingsstoffen leveren voor de bacteriën. Zelfs afvalwater bevat voedingsstoffen die de bacteriën kunnen opnemen. Tijdens hun groeiproces zetten de bacteriën calcium en CO2 om in calciumcarbonaat. Het calciumcarbonaat hecht de zandkorrels aan elkaar en het resultaat is even sterk als bakstenen die zijn gebakken uit klei. Het proces duurt slechts vijf dagen, waarna de stenen worden gedroogd en de bacteriën afsterven.

Dosier is van plan het prijzengeld – 500.000 euro – te gebruiken om haar bedrijf op te bouwen, het proces te optimaliseren en er een gesloten afvalkring van te maken, zodat er bij de vervaardiging wel afval wordt verwerkt, maar niet geproduceerd.

Hoewel de bakstenen nog niet helemaal klaar zijn voor de markt, heeft Dosier gezien dat er al vraag naar is: ‘Het is hartverwarmend dat we al door zo veel mensen zijn benaderd die ernaar vragen, die willen weten wanneer ze hun eigen biobakstenen kunnen bestellen.’ | NATHAN HURST NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 1 7

Vooruit

ECONOMIE

DE LONDENSE ZAKENMAN MARTIN LINDSAY PARKEERDE ZIJN

Jaguar op de verkeerde plek: tegenover de hol gevormde glazen gevel van een kantoortoren aan Fenchurch Street. Toen hij na enkele uren terugkwam, had het door het kantoorgebouw gereflecteerde zonlicht zijn auto doen smelten.

Pech voor Lindsay, maar voor ons allemaal mogelijk een zegen. Wetenschappers aan de universiteit van Colorado beschreven in Science hoe je met behulp van zonne-energie – maar dan gericht op een reactor in plaats van een auto – water kan splitsen in de afzonderlijke componenten: zuurstof en, nog belangrijker, waterstof. En wie zegt er nee tegen energie uit water en zonlicht? Waterstof is een van de meest veelbelovende van de alternatieve brandstoffen – met name voor de auto-industrie – maar is in de praktijk problematisch vanwege een aantal technologische obstakels. Zo kost het splitsen van water veel energie. Het team van de universiteit van Colorado, onder leiding van de hoogleraren Alan Weimer en Charles Musgrave, houdt zich daarmee bezig. ‘In ons proces laten we geconcentreerd 1 8 T H EO PT I M I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

zonlicht rechtstreeks een chemische reactie veroorzaken’, vertelt Weimer.

De crux van hun techniek is een katalysator, in dit geval een metaaloxide dat hercyniet heet, een mengsel van aluminium, kobalt, ijzer en zuurstof.

Als stoom door een met hercyniet gevulde reactor met een temperatuur van 1350 graden Celsius wordt gevoerd, hechten de zuurstofatomen zich aan die katalysator en komt waterstof vrij. Daarna wordt de waterstof verwijderd, stopt de toevoer van stoom en komt de zuurstof los van het ­hercyniet – en het systeem is klaar voor de volgende cyclus.

Weimer en Musgrave vonden een manier om dit het hele proces bij een constante temperatuur te laten voltrekken, waardoor ze relatief weinig energie verbruiken. Het is een stap die het splitsen van water heel wat realistischer maakt. En het splitsen van water als efficiënte manier om zuivere waterstof te isoleren, brengt een echte waterstofeconomie een stuk dichterbij. De voordelen daarvan zijn talrijk: waterstof verbrandt schoon – er komt geen koolstof vrij, alleen waterdamp. Bij transport gaat geen waterstof verloren, het is onbeperkt houdbaar en bovendien een prima alternatief

FOTO: SOLAR SYSTEMS,HO/AP PHOTO

Zonnetoren

Vooruit

VOORKOM EEN JETLAG, NEEM EEN FOTONENDOUCHE.

TECHNOLOGIE

FOTO: MICHAEL BRANDS

Opgefrist met de fotonendouche

voor benzine en diesel (vaarwel smog). Er zijn echter nog de nodige hindernissen te nemen. Waterstof kan niet zonder meer worden gebruikt in bestaande verbrandingsmotoren; er zijn speciale containers voor nodig.

Waterstof heeft ook niet zo’n hoge energiedichtheid als benzine. Maar als het goedkoop kan worden geproduceerd, zijn die zaken zeker oplosbaar.

Op dit moment verstrekt het Amerikaanse ministerie van energie subsidies aan onderzoek naar waterstofdistributiesystemen, voertuigen met brandstofcellen en waterstofproductie.

Weimer en Musgrave hebben niet alleen de splitsingsreactie van water gestroomlijnd, ze hebben ook een elegante techniek bedacht om de reactor aan te drijven: plaats die boven op een 150 meter hoge paal in de woestijn, omringd door een zee van computergestuurde spiegels en je kunt de hele zaak laten draaien op zonne-energie. ‘Als je de spiegels zo richt dat ze het zonlicht sturen naar de ontvanger, dan kan die daarmee de reactor verwarmen, net zoals je met een vergrootglas een vuurtje kunt maken’, aldus Musgrave. Of met een gebouw een Jaguar laten smelten. | N.H.

HET KLINKT ALS HET NIEUWSTE WAPEN UIT HET STAR TREKarse naal, maar een fotonendouche bestaat echt. Het doet denken aan een pasfotohokje uit het ruimtetijdperk en is ontwikkeld door luchtvaartmaatschappij Delta Airlines om een jetlag te verminderen. De fotonendouche, hult de vermoeide reiziger in blauw ledlicht. Zo wordt zijn dag- en nachtritme hersteld, dat ten dele wordt gereguleerd door de hoeveelheid van blauw licht dat de fotoreceptoren in het netvlies van je oog bereikt. Delta Airlines werkte samen met reclamebureau Wieden + Kennedy aan de bouw van een prototype, gebaseerd op een ingeving van neurowetenschapper Russell Foster, verbonden aan de universiteit van Oxford. ‘Ik gooide het idee op tafel dat mensen ‘s morgens niet alleen een douche nodig hebben, maar ook een douche met een grote lichtinstallatie’, zegt Foster. ‘Als je wordt blootgesteld aan blauw licht, kun je je sneller aanpassen aan een andere tijdzone.’

In theorie zorgt dat blauwe licht ervoor dat je alerter wordt. Een douche van negentig seconden is genoeg. Hoewel Delta in bespreking is over het introduceren van de douches op luchthavens, is het nu nog een prototype en moet het effect nog bestudeerd worden. Wat de onderzoekers al wel hebben bestudeerd, is een optimale blootstelling aan licht om een jetlag te verminderen. Ochtendlicht bevat veel blauw licht, en helpt ons lichaam zich erop in te stellen dat het tijd is om op te staan. Naar het westen reizen is geen punt; door daglicht op te zoeken krijgt uw lichaam een signaal dat het eerder in actie moet komen.

Maar reist u oostwaarts, dan zal uw dag- en nachtritme in de verkeerde richting verschuiven. Daarom zit er in het apparaat een display waarop wordt aangegeven wanneer en hoe lang een reiziger de fotonendouche moet gebruiken, afhankelijk van waar hij vandaan komt. Intussen werkt Foster aan een eenvoudigere oplossing: een applicatie die de optimale tijden aangeeft om zich óf aan licht bloot te stellen óf het te mijden en juist een zonnebril te dragen. | N.H. NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 1 9

Vooruit

INSPIRATIE

SOCIALE INNOVATIE

Ladder naar succes

‘We kunnen klagen dat aan een rozenstruik doorns groeien, of blij zijn dat aan een doornstruik rozen groeien.’

ABRAHAM LINCOLN PRESIDENT VAN DE VERENIGDE STATEN (1809-1865)

TOEN IAN SMEYERS HET IDEE KREEG OM WERKLOZE JONGEREN EEN KANS op de arbeidsmarkt te geven, reageerde opa Nelis sceptisch: ‘Waar je zin in hebt, met die rotgastjes!’ Toch was hij het die de inspiratiebron was voor Stichting Nelis.

Als jonge jongen in de Schilderswijk in Den Haag dreigde Smeyers af te glijden, maar zijn opa nam hem mee om de ramen van de buurt te wassen. ‘Vroeger was dat normaal’, blikt Smeyers terug. ‘Als een jongen lastig was, nam iemand in de buurt hem op sleeptouw. Nu is die sociale controle niet vanzelfsprekend meer.’

Stichting Nelis leidt werkloze jongeren in vier maanden op tot glazenwasser. Tijdens de opleiding wordt een geschikte arbeidsplaats voor hen gezocht, zodat ze na het behalen van hun diploma direct aan de slag kunnen. ‘Ik wil wel dat de jongens iets wezenlijks bereiken, niet dat ze hier enkel hun tijd doden’, zegt Smeyers.

De lessen vinden plaats bij SVS, de landelijke opleider in de schoonmaakbranche, in Arnhem. Tijdens een praktijkles ‘ladderen’ oefenen de jonge mannen met het verschuiven van een houten ladder tegen een gevel. De zes meter hoge ladder zwabbert heen en weer. ‘Zorg ervoor dat je de ladder ver genoeg naar achter trekt, zodat je hem in één keer aan de overkant van het raam krijgt,’ legt ­Smeyers uit, ‘anders ga je er zo doorheen.’ Ook een emmer naar boven dragen, vereist ­techniek. ‘Pak nooit je emmer over voor de ladder langs, dan kukel je achterover.’

Smeyers hoopt met Stichting Nelis een taak te vervullen die de gemeente ­volgens hem verzuimt. ‘De gemeente zou moeten investeren in deze jongeren om ze aan het werk te krijgen, maar dat gebeurt te weinig, waardoor de jongeren zich in de steek gelaten voelen. Als je aan ze laat merken dat je er voor hen bent, krijg je gemotiveerde jongeren, die zich voor de volle 100 procent inzetten voor een baan.’ | WILLEMIJN RUISSEN | MEER INFORMATIE: WWW.STICHTINGNELIS.NL Dit initiatief is aangesloten bij Kracht in NL. The Optimist werkt samen met deze community om sociale innovatoren aan te ­moedigen. Meld u aan: www.krachtinnl.nl

2 0 T H EO PT I M I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

FOTO: ARNAUD ROELOFSZ

TIJDENS DE OPLEIDING BIJ STICHTING NELIS LEREN GLAZENWASSERS HOE JE VEILIG OP DE LADDER MOET STAAN.

Vooruit

OVERIGENS BEN IK VAN MENING...

‘Jazz moet op elke school gegeven worden’ EDWARD SARATH, BUGELSPELER EN PROFESSOR muziek aan de Amerikaanse universiteit van Michigan, gelooft dat we allemaal vaker naar jazz zouden moeten luisteren. Waarom? Omdat het ons creatiever en spiritueel bewuster zal maken. In zijn nieuwe boek Improvisation, creativity, and consciousness schrijft hij dat jazz een ‘blauwdruk voor maatschappelijke transformatie’ kan bieden.

Het lijkt erop dat er iets belangrijks aan mij voorbijgaat!

‘Jazz is gebaseerd op improvisatie, en in de geneeskunde, in het onderwijs en in het zakenleven ontstaat grote interesse in de bijdrage die improvisatie levert aan succes. Zakelijke leiders beginnen zich te realiseren dat de prestaties van hun bedrijf gebaseerd zijn op interacties die zich spontaan op een ongepland moment voltrekken – net als bij jazz.

Ze realiseren zich dat hun bedrijf lijkt op een improviserend jazzgezelschap. Trek die gedachte door, pas haar toe op de maatschappij, en jazz kan voor iedereen als een katalysator dienen voor creatieve en spirituele ontwikkeling.’

Kijk aan. Laten we eerst even een stapje terug doen. Wat is jazz eigenlijk?

‘Louis Armstrong gaf eens een beroemd antwoord op die vraag, meer dan een halve eeuw geleden: “Als je moet vragen wat jazz is, dan zal je er nooit achterkomen.”’

i­nterpreteren, als reactie op de muziek van andere spelers en wat ze ook mogen voelen op dat moment. Improvisatie is dus gebaseerd op in het moment zijn, op beslissingen nemen van moment tot moment en afgestemd zijn op de omgeving. Elke muzikant kan dus enige mate van individualiteit kwijt tijdens het spelen, maar hij moet altijd afstemmen op het hele gezelschap.’

Een metafoor voor het leven?

‘Zou kunnen. Maar het draait ook om het ontwikkelen van onze ­creativiteit en ons bewustzijn. Jazzmuzikanten hebben het vaak over de piekervaring, die je ook flow of verhoogd bewustzijn kunt noemen.

Mijn theorie is dat je deze ervaringen mee kunt nemen naar je eigen leven. Veel jazzmuzikanten, zoals John Coltrane, Herbie Hancock en Charles Lloyd, hielden zich intensief met meditatie bezig. Door jazz maakten ze op vele vlakken een spirituele ontwikkeling door. Ik vind eigenlijk dat het vak jazz op elke school moet worden gegeven, omdat het de potentie heeft kinderen creatiever en bewuster te maken.’

Maar wat is het aan jazz waardoor we er allemaal wat van ­kunnen leren?

Moet je zelf jazz spelen om dit allemaal te kunnen ervaren?

‘De muziek is gedeeltelijk voorgeschreven en gedeeltelijk spontaan.

Muzikanten spelen vaak een gecomponeerd stuk, een thema, maar ze hebben de vrijheid om de compositie op hun eigen manier te

‘Nee hoor, als luisteraar kun je het ook meekrijgen. Jazz is zo krachtig.

Ik weet zeker dat je ook het jazzvirus te p­ akken krijgt als je begint te luisteren.’ | ELLEKE BAL | MEER INFORMATIE: WWW.EDSARATH.COM

Halfleeg Halfvol Zorgstelsel Bacteriën Verstandige beslissing Leren Ontwikkelingsland

Gezondheidsstelsel Bakstenen Intuïtief besluit Leven Denktank

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 2 1

Vooruit

THEKLA TEUNIS BESTEEDT MET KLEINE PROJECTEN AANDACHT AAN GROTE THEMA’S.

LEIDERSCHAP

ZE HAD TAAL EN CULTUURSTUDIES GESTUDEERD. EN WISKUNDE.

Twee maal cum laude afgestudeerd. Ze werd consultant bij McKinsey. Ze stapte over naar Shell. Ze is nog maar 28 jaar. De wereld ligt aan haar voeten. Maar onlangs stond Thekla Teunis ineens op een vrijdagochtend op een schoolplein in een Rotterdamse probleemwijk te sjouwen met een gietertje om plantjes water te geven. ­‘Gooien en smijten met potgrond’, zoals ze het zelf noemt. Waar ging het verkeerd?

Ze lacht. ‘Ik geloof,’ begint Teunis voorzichtig, ‘dat ik in mijn leven mijn talenten moet inzetten om iets goeds te doen voor de mensen om me heen.’ En het leuke is: ze heeft er haar baan niet eens voor opgezegd.

Teunis vernam wat Peter Voser, de bestuursvoorzitter van Shell, zei over de druk op energie, water en voedsel: die wordt zo groot dat zorgvuldigheid en innovatie noodzakelijk zijn. Ze was verbaasd: ‘Ik dacht: ze hebben duurzame energiebronnen toch allang afgeschoten?’ En ze was geïntrigeerd. Ze wilde helpen, solliciteerde en kreeg een baan als strategieanalist. Ze ging meewerken aan mogelijkheden om bij olie- en gaswinning water te zuiveren, zodat het niet zou worden gedumpt in een rivier of zee, maar ook kon worden hergebruikt.

Allemaal leuk en belangrijk, maar ze wilde weg bij de topdownstructuur. En toen dacht Teunis terug aan wat ze in haar studententijd had gedaan als voorzitter van de roeivereniging. Destijds wilde Teunis samen met een mederoeier iets doen voor Hoograven, de verloederde wijk waar de studenten dagelijks doorheen fietsen op weg naar de chique boten achter een stalen hek. Ze benaderden acht roeigenoten met hun idee: kinderen uit de wijk speeltoestellen laten ontwerpen die later ook echt zouden worden gemaakt en in de wijk neergezet. Ze dacht: ach, studenten zijn druk, er is vast niemand die 2 2 T H EO PT I M I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

wil meewerken. Ze wilden alle acht. Het werd een enorm succes, voor iedereen die meedeed.

‘Hier werken zo veel mensen met passie’, dacht Teunis over haar nieuwe werkomgeving. ‘Zouden zij het niet ook inspirerend vinden om hun talenten mee te brengen naar een zelfbedacht project dat past bij de thema’s van energie, water en voedsel?’ En daarom zoekt ze tegenwoordig naar young professionals die met collega’s een plan willen bedenken en uitvoeren. Voorwaarde: resultaat binnen twaalf maanden. ‘Mensen willen altijd iets heel groots’, weet Teunis. ‘De kunst is juist om het klein te houden, zodat je snel resultaat ziet en later altijd nog groter kunt.’

Zo ontstond het idee voor een eetbare muur vol gewassen en kruiden op een schoolplein in het Oude Noorden van Rotterdam.

Ook komen medewerkers van bedrijven als Shell, Yara, McKinsey en Unilever lessen geven over waar eten vandaan komt. Tot slot zal een chef-kok een kookles komen geven met de oogst uit de muur.

Maar ook waren er andere ideeën waaraan volop werd gewerkt, zoals een drijvende kas op de Maas en een informatiepakket over schoon autorijden voor mensen die gingen afrijden.

Ieder team zoekt zelf naar een passend idee, financiering en lokale partners. Teunis noemt zichzelf hun ‘coach’. Dat werk doet ze drie dagen per week. Projecten gaan van start in Zuid-Afrika, de Filippijnen en het Midden-Oosten. ‘Ik hoop dat multinationals over de hele wereld hun medewerkers laten werken aan projecten met een positieve impact. Mijn droom is een wereldwijde beweging van jonge mensen die verbinding zoeken met anderen om oplossingen te creëren.’ Ze is even stil en begint te lachen alsof ze haar eigen groteske ambitie in de echo hoort. ‘Of het lukt, is een tweede.’ Maar je weet zeker: Thekla Teunis gaat het proberen. | MARCO VISSCHER

FOTO: PIETER DE SWART

Verzin een list

Helpt u mee de homeopathie in Nederland toegankelijk te houden?

Want dat is momenteel harder nodig dan ooit: • Zo is het niet meer toegestaan om op een homeopathisch middel te vermelden waartoe het dient.

• Mag er in de media niet meer worden geschreven over de werking van homeopathische middelen.

• En zijn er al homeopathische zelfzorgmiddelen verdwenen uit de schappen van de drogist.

Om het tij te keren zet de Vereniging Homeopathie met uw hulp publiekscampagnes, politieke lobby, en heel veel andere acties in.

Nu met een Welada huidolie cadeau*

Word lid en help mee!

Stuur de bon in of ga naar www.vereniginghomeopathie.nl en word lid van de Vereniging Homeopathie. U bent tot 1 januari 2014 gratis lid en ontvangt een huidolie van Weleda t.w.v. max. F 18,49 cadeau. Daarnaast krijgt u 5 keer per jaar het tijdschrift Homeopathie Magazine in de bus en profiteert u van interessante kortingen in diverse webshops. * Zolang de voorraad strekt.

Ik help mee de homeopathie toegankelijk te houden.

Ik word lid van de Vereniging Homeopathie tot 1 januari 2015 voor maar F 39,95 en ontvang een Weleda huidolie cadeau.

Als cadeau kies ik voor een: Arnica Massageolie t.w.v. F 10,49 (100 ml) Granaatappel Regeneratieolie t.w.v. F 18,49 (100 ml) Lavendel Ontspanningsolie t.w.v. F 13,49 (100 ml) Stuur deze antwoordbon naar: Vereniging Homeopathie, Antwoordnummer 16156, 1000 TE Amsterdam. * Verplicht in te vullen.

Like us!

Achternaam*

Dhr. / Mevr.*

Voorletter(s)* Straat* Postcode*

Plaats*

E-mail Telefoon nr.*

Geb.datum

/

/

Bankrek.nr. (Iban) Handtekening:*

Lid worden kan ook telefonisch T: 020 617 83 08 of via onze website www.vereniginghomeopathie.nl

Gezond beter worden.

Gezondheid

Steeds vaker wordt neurofeedback ingezet bij de behandeling van ADHD. Werkt het? DOOR MARCO VISSCHER

FOTO: COLOROFTIME/ISTOCKPHOTO.COM

A

LS ZE BART UIT SCHOOL KWAM HALEN,

trof ze hem geregeld op de gang. Dan was hij de klas uitgestuurd. Niet dat haar zoon brutaal was. Bart kon gewoon niet stilzitten. Hij zat te wiebelen op zijn stoel. Hij zat met zijn vingers op tafel te tikken. Te knagen aan zijn potlood. Zijn juf kon daar niet tegen. Dan werd hij ‘gedumpt’, zoals zijn moeder Charlotte (‘liever geen achternaam’) het zegt.

Bart was acht jaar. Zijn school in Ottersum had grote problemen met hem. Er kwam een psychologische test en zo werd vastgesteld dat Bart ADHD had: de aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit die volgens cijfers van het ministerie van Volksgezondheid voorkomt bij ongeveer 3 tot 5 procent van de kinderen in Nederland. ADHD’ers hebben moeite zich te concentreren en zijn ­daardoor ­rusteloos en snel afgeleid.

Bart moest Ritalin nemen. Geschat wordt dat 70 tot 80 procent van de kinderen met ADHD positief reageert op methylfenidaat, de werkzame stof in Ritalin die de aandacht en algehele stemming kan verbeteren. Charlotte was er geen voorstander van

ILLUSTRATIE: JAN VAN DER HOEVEN

om haar zoon medicijnen te geven. Ze was bekend met de bijwerkingen, zoals nervositeit, lusteloosheid, afnemende eetlust, hartkloppingen en groeistoornissen. Liever zag ze dat er extra aandacht kwam voor hem, zodat hij zijn leesachterstand kon inhalen. Maar ze erkende dat er íets moest gebeuren en voelde zich onder druk gezet. Ritalin kreeg het voordeel van de twijfel.

Maar helaas. Ritalin sloeg niet aan. Soms zat Bart ‘als een zombie’ op de bank, andere momenten was hij drukker dan ooit tevoren. Hij werd broodmager, met ingevallen wangen. Hij begon rare geluiden te maken. ‘Ik zag Bart veranderen in een ander kind.’ Op school verbeterden de prestaties niet. Hij moest blijven zitten. Even stapte Bart over op Concerta, een vergelijkbaar middel waarvan je maar één pilletje per dag hoeft te nemen.

Maar dat was ‘eigenlijk hetzelfde verhaal’, zegt Charlotte. Na een ruim halfjaar stopten ze met de medicatie. Ten einde raad begon Charlotte te zoeken op internet. Daar las ze over neurofeedback, een therapie waarbij de hersenen worden getraind om in balans te komen. ­Hersengolfactiviteit wordt

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 2 5

FRANK KRIJGSMAN, NEUROFEEDBACKTHERAPEUT

2 6 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

omgezet in beelden, geluiden of trillingen, waarna de terugkoppeling ertoe aanzet om hersenactiviteit aan te passen. Charlotte is de eerste om het toe te geven: ‘Ik begreep er helemaal niks van’, lacht ze. Maar de positieve ervaringen van ouders die ze las, zetten haar aan om het ook te proberen.

Op een halfuurtje rijden van hun woning in Ottersum vond ze een therapeut. Binnen een maand zag ze effect. Bart begon weer wat te eten, werd weer meer zichzelf. We zijn nu drie jaar verder. Bart heeft zijn leerachterstand meer dan ingehaald. Hij doet nu vmbo-kader, waar eerder praktijkonderwijs het hoogst haalbare leek.

Medicijnen als Ritalin en Concerta worden steeds vaker voorgeschreven. In 2012 is het aantal jongeren dat medicatie tegen ADHD slikte in een jaar tijd met 14 procent toegenomen, bij volwassenen met 19 procent. Toch zijn er ook steeds meer ouders die een alternatief zoeken. Vanwege de enthousiaste anekdotes komen ze niet zelden uit bij neurofeedback, een therapie die ook wordt ingezet bij alles van depressiviteit en slaapproblemen tot autisme en migraine. Intussen zijn wetenschappers het niet eens over de werkzaamheid. Studies zijn niet altijd goed uitgevoerd: de onderzochte groep was te klein, of er was geen groep om de behaalde resultaten goed mee te vergelijken.

Bij ADHD staat de druktemakerij van iemand veelal op de voorgrond. Het is de drukte die moet worden aangepakt, want dat zou de belemmering vormen om dagelijks goed te kunnen functioneren – en niet te vergeten: het is de drukte die ouders en leerkrachten tot waanzin drijft. Maar de meeste ADHD’ers hebben in wezen last van een traag brein, dat ze via hun drukke gedrag proberen te compenseren. Daardoor vindt iemand als Bart voortdurend een manier om zichzelf te stimuleren: met zijn vingers op de tafel trommelen, of telkens de aandacht verleggen naar iets anders.

Niet voor niets zijn Ritalin en Concerta pepmiddelen. Dat wordt vaak vreemd gevonden; een druk kind ga je toch geen stimulerende middelen geven? Maar kinderen met ADHD hebben onder meer behoefte aan meer dopamine, een neurotransmitter die vooral bekendstaat als bevorderaar van het geluksgevoel.

Ook Balans, de landelijke vereniging voor ouders van kinderen met ­ontwikkelingsstoornissen, erkent dat bij ADHD een verstoring in de hersenen zicht-

baar is. Juist omdat ADHD zo duidelijk is te herleiden tot hersenactiviteit werkt neurofeedback, zeggen de behandelaars. Zoals bijvoorbeeld Frank Krijgsman, die zegt: ‘Je haalt niets weg, je voegt niets toe. Je beloont alleen maar de gewenste hersenactiviteiten.’

I

N DE PRAKTIJK VAN FRANCIS KOOP mans in Malden kreeg Bart een EEG-

kapje op zijn hoofd: een soort badmuts met negentien sensoren die via een kloddertje gel verbinding maken met een computer.

Daarop is software geprogrammeerd, waarmee onder meer de kracht en snelheid wordt gemeten waarop hersencellen elektrische stroompjes doorgeven en de communicatiepaden tussen hersencellen inzichtelijk worden. Een database wordt gebruikt om te zien wat gemiddelde waarden zijn voor leeftijdgenoten zonder klachten. Het idee is om de hersenen zodanig te trainen dat de metingen binnen de gemiddelde waarden vallen.

‘Het was voor mij allemaal abracadabra’, zegt Charlotte nuchter. Bart mocht gaan zitten in een gemakkelijke stoel. Hij ging filmpjes kijken op een beeldscherm dat ook aan de computer was verbonden. Koopmans heeft een wandkast met wel driehonderd dvd’s waaruit hij mocht kiezen: Aladdin, Shrek, Finding Nemo. Zo’n film is niet zomaar een leuke afleiding, maar is onderdeel van de therapie, doordat de film reageert op de hersengolven. Wanneer je concentratie verzwakt, neemt het geluid af en verkleint het beeld tot het zelfs op zwart kan gaan.

‘Als straf,’ verduidelijkt Koopmans grappend, ‘al klinkt dat woord vrij grof.’ Pas door je volle concentratie terug te brengen, komt het beeld terug. Zo worden de ­hersenen getraind.

Sinds 2005 biedt Koopmans neurofeedback aan, nadat ze is opgeleid door Martin Wuttke, een Amerikaanse pionier op dit gebied. ‘Je geeft het brein een heropvoeding’, legt Koopmans uit. ‘Je kunt het vergelijken met hoe je een peuter bekendmaakt met plassen op het potje’, zegt Koopmans. ‘Die geef je ook een knuffel als hij het goed doet.’

Vandaar dat ze de kinderen in haar praktijk een sticker geeft wanneer ze naar huis gaan.

Koopmans wil van nieuwe cliënten vaak niet weten met welke problemen ze bij haar aankloppen. Liever maakt ze een EEG. Daarop valt te zien welke delen van de hersenen afwijkingen vertonen. Al die ­afwijkingen corresponderen met mogelijke klachten, zodat ze haar bezoek vaak verrast

FOTO: JUANMONINO/ISTOCKPHOTO.COM

‘Je haalt niets weg, je voegt niets toe. Je beloont alleen maar de gewenste hersenactiviteiten.’

door een vrij nauwkeurige analyse. Er valt zelfs op te zien of iemand last heeft met in slaap te komen of juist om door te slapen.

Zo vertelt zíj wat er aan de hand is. ‘Ik overdrijf niet, maar ik denk dat ik het in 95 procent van de gevallen goed heb. Dat schept ­meteen vertrouwen.’

Het Nederlands Instituut voor Psychologen (NIP) ziet neurofeedback als een ‘gelijkwaardig alternatief’ bij de behandeling van ADHD. Het NIP baseert zich op de American Academy of Pediatrics, die zich baseert op gedegen wetenschappelijke onderzoeken waarbij de werkzaamheid van neurofeedback gunstiger is dan van een placebo en een andere behandeling.

Voorbarig, zo oordeelde een aantal neuropsychologen deze zomer. In een open brief in de Volkskrant omschreven ze dat de claims ‘nog lang niet onomstotelijk bewezen’ zijn.

Ze erkenden de succesverhalen, maar wezen op andere onderzoeken, die tot andere conclusies kwamen, en meldden dat er over langetermijneffecten weinig bekend is. Ook suggereerden ze dat ouders die kiezen voor neurofeedback deels vanwege de hoge kosten van de behandelingen extra gemotiveerd zijn om resultaten te zien en daardoor thuis meer aandacht besteden aan hun probleemkind. Frank Krijgsman is even stil. ‘Ach, die onderzoeken’, begint hij. In zijn praktijk in Den Haag werkt Krijgsman nu ongeveer tien jaar met neurofeedback. Hij heeft al veel studies voorbij zien komen, maar, zegt hij, ‘ze spreken ­elkaar vaak t­egen’.

Waarom? Er zijn volgens hem zo veel soorten ADHD: bij de een is sprake van

­genetische aanleg, bij de ander wellicht allergie voor bepaalde voeding of misschien overgevoeligheid voor het blauwe licht van de computer. Vaker zou het gaan om een combinatie van factoren. ‘Het nadeel van de wetenschappelijke methode,’ meent Krijgsman, ‘is dat alle variabelen worden weggehaald en maar één aspect wordt bekeken.

Dan krijg je nooit sterke aanwijzingen of iets wel of niet werkt.’

Het beste bewijs is dan ook zijn ervaring, meent Krijgsman. ‘Ik zie vaak dat het werkt.’ Hij zucht. ‘Tja, dat is hartstikke subjectief.’ En hij voegt toe dat je eigenlijk ook moet kijken naar zaken als voeding en het slaapregime, om een completer beeld te krijgen en dus ook een betere therapie te bieden.

Toch is er iets wat hem niet lekker zit.

‘Vaak bekruipt me het gevoel dat niet zo zeer het kind als wel zijn omgeving, de samenleving, moet worden behandeld’, zegt Krijgsman, voorzichtig formulerend. ‘Allerlei instituten bemoeien zich ermee en verdienen eraan, net als ik, en met man en macht proberen we die kinderen te veranderen. Maar misschien is ADHD niet een tekort, maar bijvoorbeeld een groeistuip?

Misschien heeft zo’n kind veel meer behoefte aan hulp met groeien dan aan therapie?

En intussen buitelen wetenschappers over elkaar heen om bewezen te krijgen dat iets wel of niet werkt – niet omdat het belangrijk is voor de kinderen, maar om de studie zelf.’

Wat Krijgsman maar wil zeggen: ‘Wij hebben een maatschappij gecreëerd waarin iedereen in een bepaald plaatje moet passen.

ADHD’ers passen niet in zo’n plaatje. Ze

zijn dagdromers en beelddenkers. Ze worden daarom zwaar gecorrigeerd en raken gefrustreerd. We zouden juist moeten leren om ADHD’ers te zien als kinderen die heel sensitief zijn voor hun omgeving en die zichzelf maar moeilijk kunnen accepteren.’

Charlotte herkent die hang naar gelijkheid en maakt een vergelijking met haar werk. De ouders van Bart werken allebei in de agrarische sector als loonwerker. Ze ziet overeenkomsten tussen hoe we naar ons eten en naar onze kinderen kijken. Er lijkt geen plek meer te zijn voor een tomaat die er niet goed uitziet, zegt Charlotte. We speuren immers naar de mooie, ronde, rode tomaten in plaats van tomaten die rijp en smaakvol zijn.

Volgens Charlotte gaat dat ‘ten koste van de eigenheid en de diversiteit’.

Is het dan niet vreemd dat je bij neurofeedback wordt aangeleerd om je hersenactiviteit naar een gemiddelde norm te trainen?

Immers, dan is neurofeedback ook een manier om kinderen in toom te houden in plaats van hen te erkennen als iemand met gedrag dat afwijkt. ‘Ja, je traint naar een bepaalde norm’, erkent Krijgsman. ‘Maar het is nooit zo dat je het wézen van een kind verandert, of het karakter of de intelligentie.Je krijgt een kind dat zich veel minder onbegrepen zal voelen en minder moeite heeft met zichzelf en zijn omgeving.’

MARCO VISSCHER voelt zich soms ook toe aan een heropvoeding.

Lees over neurofeedback in ons dossier: www.theoptimist.nl/neurofeedback

Martin Wuttke en Frank Krijgsman

Neurofeedback: een introductie Onlinecursus Data: dinsdag 19 & 26 november en 3 & 10 december 2013 Taal: Engels (Wuttke) en Nederlands (Krijgsman) Prijs: 150 euro

In deze onlinecursus geeft pionier Martin Wuttke (links) een intrigerend overzicht van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van neurofeedback. Met ruimte voor vragen in het Nederlands met Frank Krijgsman.

Meer informatie: www.theoptimist.nl/ evenementen

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 2 7

Gezondheid

2 8 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

Geniale genen Nadat ze preventief haar borsten had laten verwijderen, werd Angelina Jolie alom geprezen.

Maar was haar genetisch erfgoed echt zo riskant als haar artsen beweerden? DOOR LYNNE MCTAGGART

I FOTO: STACEY_NEWMAN/ISTOCKPHOTO.COM

N MEI MAAKTE ACTRICE ANGELINA

Jolie bekend dat ze beide borsten preventief had laten verwijderen. Haar artsen hadden verteld dat ze een kans van maar liefst 87 procent had op borstkanker, en een kans van 50 procent op eierstokkanker. Jolie heeft een afwijking aan het BRCA1-gen, dat DNA herstelt. Bovendien komt borstkanker in de familie voor: haar moeder stierf na een ziekte van tien jaar op 56-jarige leeftijd aan eierstokkanker, en de jongere zus van haar moeder stierf onlangs aan borstkanker.

Jolie, die al eerder haar bekendheid had gebruikt om publiciteit te trekken voor goede doelen, zocht bewust de openbaarheid op met haar verhaal. Ze hoopt, zo schreef ze in The New York Times, dat andere vrouwen die door kanker worden bedreigd, genetisch

onderzoek zullen laten uitvoeren en dat zij zich zullen beseffen wat bij een ongunstige genetische belasting hun‘sterke opties’ zijn.

Haar bekendmaking maakte veel los.

Nog meer vrouwen vertelden over hun ­preventieve borstverwijdering. Ook schoot de aandelenkoers van Muriad Genetics, het bedrijf dat het patent heeft op de tests op het BRCA1- en BRCA2-gen, 3 procent ­omhoog.

Het besluit van Jolie om haar eigen ­situatie te onthullen was dapper en buitengewoon goedbedoeld. Maar in h­ oeverre klopt de informatie die zij van haar a­ rtsen had ­ontvangen? Kunnen je genen inderdaad een ­automatisch doodsvonnis herbergen? O ­ p de volgende pagina’s leest u wat de artsen volgens ­McTaggart misschien allemaal níet aan Jolie hebben verteld. ››› NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 2 9

familieleden heeft met de ziekte, maar dat risico is veel lager dan wat aan Jolie werd verteld. Voor vrouwen met één naast familielid met borstkanker is het levenslange risico 8 procent, en dat neemt toe tot ‘slechts’ 13,3 procent voor vrouwen als Jolie, bij wie twee naaste familieleden de ziekte hadden.

De mogelijke verklaring? Mutaties in het BRCA1- en BRCA2-gen komen zelden voor. In Groot-Brittannië vormen ze slechts een fractie van alle gevallen van borstkanker en minder dan een vijfde van het familiaal bepaalde risico van borstkanker.

Bij een zeer ruime meerderheid van vrouwen – acht op de negen – die kanker krijgen, komt de ziekte niet in de familie voor.

1. BORSTKANKER KOMT VOORNAMELIJK VOOR BIJ VROUWEN BIJ WIE DE ZIEKTE NIET IN DE FAMILIE ZIT.

Angelina Jolie is niet de enige die ervan uitgaat dat vrouwen bij wie borstkanker in de familie voorkomt, een hoger risico hebben om de ziekte te krijgen. Veel mensen denken dat. Om vast te stellen in hoeverre het risico op kanker wordt beïnvloed door bepaalde familiepatronen van borstkanker, onderzocht de Cancer Epidemiology Unit van het Britse Imperial Cancer Research Fund in Oxford de medische dossiers van de moeders, zusters en dochters van ruim 160 duizend vrouwen. Daaruit bleek dat bij een zeer ruime meerderheid van vrouwen – acht op de negen – die kanker krijgen, de ziekte níet in de familie voorkomt.

2. DE MEESTE VROUWEN BIJ WIE BORSTKANKER IN DE FAMILIE VOORKOMT, KRIJGEN DE ZIEKTE ZELF NOOIT.

Uit datzelfde onderzoek uit Oxford bleek nog iets anders. Van de vrouwen met een moeder én een zus met borstkanker krijgen vier van de vijf zelf nooit borstkanker.

Twaalf van de dertien die het wél krijgen, sterven niet aan de ziekte. Het risico neemt wel toe naarmate een vrouw meer naaste 3 0 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

Onderzoekers van de Cochrane Breast Cancer Group voerden onlangs een van de grootste studies uit naar preventieve borstverwijdering. Ze namen 39 onderzoeken onder de loep, waaraan in totaal zo’n zevenduizend vrouwen hadden deelgenomen. Al deze vrouwen hadden preventief beide borsten laten verwijderen. In sommige gevallen waren beide borsten nog gezond, in andere gevallen was er in de ene borst kanker aangetroffen en was de andere, gezonde borst preventief ook verwijderd.

Uit sommige van de onderzoeken bleek dat het risico was verlaagd bij vrouwen die twee gezonde borsten hadden laten verwijderen. Toch waren er volgens de auteurs zo veel problemen met de opzet van deze onderzoeken dat er geen sluitende conclusies konden worden getrokken.

Er was maar één onderzoek met een goede controlegroep. Daaruit bleek dat vrouwen met kanker die de andere, gezonde borst hadden laten verwijderen geen grotere kans hadden om te overleven. Bovendien kreeg maar liefst 49 procent van alle vrouwen te maken met complicaties waarvoor een extra operatie nodig was. De auteurs waarschuwden dat veel vrouwen die voor deze procedure kiezen ‘hun kans op borstkanker misschien overschatten’.

4. EEN KANKERVERWEKKENDE TRIGGER VAN BUITENAF LIJKT BELANGRIJKER DAN ERFELIJKE FACTOREN.

Epidemiologen van het University of Rochester Medical Center in Rochester, New

FOTO: ETHAN MILLER/GETTY IMAGES

3. ER IS GEEN ONOMSTOTELIJK BEWIJS DAT DE KANS OP OVERLEVING GROTER WORDT DOOR EEN PREVENTIEVE BORSTVERWIJDERING.

York, hebben gegevens onderzocht uit het US Women’s Health Initiative (WHI), een van de grootste onderzoeken waarin vrouwen werden gevolgd die hormoontherapie gebruikten. Zowel het onderzoek als het gebruik van hormoontherapie werd abrupt gestaakt, toen na vijf jaar duidelijk werd dat de zestienduizend deelneemsters vanwege hun behandeling een grotere kans liepen op borstkanker, eierstokkanker, beroerte en hartkwalen. Toen de onderzoekers de gegevens doornamen van de vrouwen uit het WHI-onderzoek die borstkanker hadden gekregen, gingen ze er – net als zo veel anderen – vanuit dat kanker vaker zou voorkomen onder de vrouwen bij wie kanker in de familie voorkwam. Maar wat bleek? Kanker kwam ongeveer net zo vaak voor bij vrouwen die hormoontherapie kregen, ongeacht hun genetische aanleg voor borstkanker.

De genetische opmaak en de aanwezigheid van kanker in de familie bleken er niets mee te maken te hebben. In dit geval was de ­stressfactor van buitenaf – het regelmatig gebruik van kunstmatige hormonen – de belangrijkste oorzaak.

FOTO: IGOR KOVALCHUK/SHUTTERSTOCK.COM

5. OP SLEUTELMOMENTEN IN HET LEVEN KUNNEN STRESSFACTOREN VAN BUITENAF EEN STERKERE INVLOED HEBBEN OP DE TOEKOMSTIGE GEZONDHEID VAN NAKOMELINGEN DAN GENEN.

De sterkste risicofactoren die een vrouw aan haar dochter kan doorgeven, zijn soms niet haar genen, maar stoffen die ze heeft ingenomen of waaraan ze is blootgesteld toen ze zwanger was. Uit diverse onderzoeken blijkt dat de vrouwelijke nakomelingen van dieren die tijdens de dracht een vetrijk dieet krijgen of worden blootgesteld aan oestrogeen, een verhoogd risico van borstkanker hebben.

Onderzoekers aan de Georgetown University concludeerden bovendien dat voedingskundige programmering op kritieke momenten in het leven van een dochter (als foetus en vervolgens tijdens de puberteit) de grootste invloed heeft op de activering van genen als BRCA1.

6. ONZE BLOOTSTELLING AAN EPIGENETISCHE (VAN BUITENAF AFKOMSTIGE) FACTOREN BEPAALT MISSCHIEN NOG HET MEEST OF WE AL DAN NIET KANKER KRIJGEN.

genetisch lot vastbesloten in ons DNA, de blauwdruk van het lichaam, dat op selectieve wijze bepaalde genen aan- en uitzet. Tot vrij recent beweerden wetenschappers dat de genactiviteit een afgesloten proces was dat los van invloeden van buitenaf plaatsvond.

Maar uit nieuw onderzoek blijkt dat genen niet zo zeer de centrale aansturing verzorgen, maar slechts door signalen van buiten ons lichaam al of niet kunnen worden geactiveerd. Vergelijk het met een piano, die pas geluid voortbrengt wanneer er iemand op gaat spelen. Een willekeurig signaal van buitenaf waarschuwt het lichaam dat er een

De muis die spotte met het DNA EEN VAN DE VROEGSTE ONDERZOEKEN WAARUIT BLEEK HOE ZEER ­ epigenetica verantwoordelijk is voor het aan- of uitzetten van genen, was een inmiddels befaamd onderzoek met agoutimuizen. Randy Jirtle, hoogleraar oncologie aan Duke University, en zijn doctoraalstudent Rob Waterland wilden ruim tien jaar geleden testen of het veranderen van bepaalde omstandigheden van buitenaf zou leiden tot het níet activeren van genen die voor ziekte waren geprogrammeerd. Zo zou blijken of het genetisch lot ongedaan kon worden gemaakt.

Ze besloten hun onderzoek uit te voeren op agoutimuizen. Deze hebben een defect in het gen dat het signaalmolecuul voor de haarkleur aanstuurt en hebben daardoor een goudgele vacht. Ook hebben ze een enorm overgewicht en lopen ze een hoge kans op diabetes en kanker.

Jirtle en Waterland kweekten tien nesten testmuizen en controlemuizen. De helft van de vrouwelijke muizen ontving extra vitamines B voordat ze drachtig raakte, tijdens de dracht en ook tijdens de lactatie. De andere helft kreeg alleen het gebruikelijke muizenvoer. Nadat van elk dier de genetische code was geïsoleerd, ontdekten de onderzoekers een duidelijk verschil in één aspect van de code van muizen waarvan de moeders een vitaminesupplement hadden ontvangen. De genetische code bestaat uit de afkorting van vier eiwitten: A, C, G en T (naar de nucleotidebasen adenine, cytosine, guanine en thymine). In een zeer groot deel van de nakomelingen van muizen die vitamines B hadden ontvangen, was de C omgezet in een T. Ofwel: de vitaminesupplementen hadden een ander gen geactiveerd.

De veranderingen in genactivatie waren ook lichamelijk duidelijk zichtbaar. Een groter percentage van de nakomelingen van moeders met het verrijkte dieet had een normale bruine kleur en was als volwassene minder vatbaar voor ­degeneratieve ziekten als diabetes en kanker. In tegenstelling tot hun moeders, leefden deze generatie muizen een normale leeftijdsduur. De voedingssupplementen hadden het genetisch lot van het nageslacht gewijzigd door de activering van het agoutigen uit te zetten. Met hun kleine muizenkolonie hadden Jirtle en Waterland aangetoond dat een levend wezen door enkele eenvoudige wijzigingen in factoren van buitenaf zijn genetische lot in eigen handen kan nemen. | L.M.

Volgens de conventionele mening ligt ons NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 3 1

Alle recente onderzoeken naar epigenetica staan haaks op het verhaal dat Jolie en veel andere vrouwen wordt voorgehouden.

bepaald eiwitproduct nodig is. Dat is het signaal van buitenaf dat het expressiepatroon van dat bepaalde gen activeert. Genen worden aangezet, uitgezet of aangepast door invloeden uit onze omgeving: wat we eten, met wie we omgaan, hoe we ons leven leiden, enzovoort. Uit nieuwe aanwijzingen blijkt zelfs dat zelfs wanneer er sprake is van een afwijkend BCRA1-gen, zoals bij Jolie, er epigenetische modificatie of ‘stillegging’ en deletie nodig is voordat het gen zich kan ontwikkelen tot kanker.

Alle recente onderzoeken naar epigenetica staan haaks op het verhaal dat Jolie en veel andere vrouwen wordt voorgehouden, namelijk dat ziekte een kwestie is van ‘goede’ of ‘slechte’ genen. Nu wordt duidelijk dat het aan- en uitzetten van de genen waarschijnlijk eerder wordt gereguleerd door invloeden van buitenaf. Wanneer het gaat om onze kans op kanker zijn factoren als voedingskeuze, zinvol werk, intellectuele uitdaging, een sterk sociaal netwerk, een gevoel van thuishoren en een schone leefomgeving misschien wel belangrijker dan de genen waarmee we zijn geboren.

7. BORSTIMPLANTATEN KUNNEN OOK LEIDEN TOT BORSTKANKER.

De wijze waarop Angelina Jolie probeert haar risico op kanker te verkleinen, zouden haar doel juist kunnen ondermijnen.

Feitelijk stelt ze zichzelf bloot aan nieuwe

r­isicofactoren die haar risico op kanker in veel sterkere mate vergroten dan haar ‘afwijkende’ genen hadden kunnen doen.

Er bestaat namelijk een relatie tussen borstimplantaten en een zeldzame vorm van borstkanker, grootcellig anaplastisch T-cel lymfoom (ALCL), wat een vorm is van nonhodgkinlymfoom. Het risico om deze ziekte te krijgen, neemt met een factor achttien toe.

Jolie kan ervoor kiezen haar eierstokken te laten verwijderen, zoals ze schijnt te overwegen, en te beginnen met ­hormoontherapie. Uit de laatste gegevens van het WHI-onderzoek blijkt dat vrouwen die de standaard hormoontherapie met oestrogeen/progestine gebruiken meer gevaar lopen om borstkanker te krijgen en daaraan te sterven. Sterker nog: de kans om te ­sterven aan elke w ­ illekeurige oorzaak was zelfs 60 procent groter. Jolie stond voor een lastige opgave. Maar met andere informatie had ze mogelijk een minder drastische beslissing genomen. is journalist, oprichter en uitgever van What Doctors Don’t Tell You (www.wddty.co.uk), een Brits medisch tijdschrift waarin dit artikel eerder ­verscheen. In Nederland verschijnt dit als Medisch Dossier (www.medischdossier.org).

LYNNE MCTAGGART

Benieuwd naar de bronnen voor dit artikel?

Ga naar www.theoptimist.nl/borstkanker.

AAN DE VOORHOEDE VAN HET ONDERZOEK NAAR DE omgevingsinvloeden op kanker staat een team van de McGill University in Montreal, onder leiding van Moshe Szyf, docent farmacologie en therapeutica. Szyf ontdekte zo’n tien jaar geleden dat een belangrijk kenmerk van kanker bestaat uit een wijziging in de methyleringspatronen, ofwel epigenetische wijzigingen aan het gen nadat het zichzelf heeft gekopieerd. Daardoor kunnen de genen die zorgen voor snelle celgroei, celinvasie en uitzaaiing niet onder controle worden gehouden.

Szyf denkt dat het probleem te maken heeft met zowel te veel als te weinig methylering. Te veel methylering bij bijvoorbeeld borstkanker kan leiden tot het stilleggen van de genen die nodig zijn om de celgroei aan te sturen. Te weinig methylering activeert aan de andere kant vaak genen die

3 2 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

betrokken zijn bij een snelle uitzaaiing.

Daarnaast heeft Szyf aangetoond dat epigenetische invloeden zich niet alleen in de vroege levensfasen voordoen. In een reeks onderzoeken bij dieren liet hij zien dat allerlei soorten stressreacties die in een vroege levensfase door een bepaalde verzameling omstandigheden bewust in diverse groep dieren waren ingeprogrammeerd, later weer ongedaan konden worden gemaakt door de omstandigheden te veranderen.

Zo lukte het Szyf om hersenafwijkingen in babyratten die het gevolg waren van ontoereikende moederzorg ongedaan te maken door de rattenjongen bij zorgzame pleegmoeders te plaatsen. Dat duidt erop dat sommige epigenetische aandoeningen zowel op volwassen als op jonge leeftijd ongedaan kunnen worden gemaakt. | L.M.

FOTO: HOMETOWNCD/ISTOCK.COM

Zet je genen aan en uit

AANTREKKELIJK ABONNEMENT

VOOR LEZENDE TUINIERS OnzeEigenTuin is anders Vier keer per jaar verschijnt OnzeEigenTuin, een informatief, eigenzinnig en onafhankelijk tijdschrift met dieper gravende, prettig leesbare verhalen van kenners over vormgeving en beplanting van de tuin, groente en fruit, tuingeschiedenis en -literatuur, in 48 pagina per nummer.

Belangrijkste onderwerpen in OnzeEigenTuin vormgeving • beplanting • practisch onderhoud • fruit en moestuin • geschiedenis van de tuinkunst • beschrijvingen van interessante tuinen • rubrieken zoals: de Tuinagenda, Tuinles voor sukkels, de column Klaproos, Berichten uit de Tuinen Mien Ruys

Word nu abonnee en ontvang 20% korting ga naar www.onzeeigentuin.nl en profiteer van deze korting.

NIEUW LEER- & RECEPTENBOEK

€1995

▲ Het nieuwe boek ‘Gezond en gelukkig met eiwitten / Authentic seitan’ deelt vergeten informatie over eiwitten en seitan als supervoeding en eiwitkampioen. Met vele tips en recepten. Neem nu dit Catalaans broodje-gezond met speltseitan. Heerlijke eiwitten voor je gezondheid, vitaliteit, slanke lijn, geluk, schoonheid, mooie huid, vruchtbaarheid, hormonen, hersenen, seksleven, hart, nagels, haar, etc.

De kennis en de recepten van dit boek zijn een weldaad voor je gezondheid, vitaliteit, slanke lijn en schoonheid Vergeten kennis over eiwitten Eiwitten zijn de voedingsstoffen die gezondheidsdeskundigen, artsen en diëtisten wellicht het minst bestuderen.

Eiwitten zijn vergeten voedingsstoffen voor je gezondheid.

Er zijn eiwitten in vele soorten die je helpen voor je vitaliteit, gezondheid, slanke lijn, sterkte,... Maar er zijn er ook die jou van dienst zijn bij slapeloosheid, ontgiften,... Een eindeloze lijst waaraan Bart Maes, Chantal Voets en Serge Restiau een interessant boek wijden.

“Gluten zijn goed voor diabetici en darmtransit.” -A.Bouchardat, Frans wetenschapper-

Belang van eiwitten, tofu ontmaskerd De auteurs leggen uit waarom vis geen gezond alternatief is voor vlees. En waarom de almachtige tofu geen volwaardig eiwit is omdat tofu arm is aan methionine. Ze berekenden voorts dat de kcal van tofu voor 48% uit vet bestaan. En wat we weten over soja komt hoofdzakelijk van Monsanto en Du Pont. Het is geen Oosterse wijsheid, maar een Amerikaanse fabel. De auteurs besteden aandacht aan het eiwitdieet om kilo’s te verliezen en aan eiwitten voor krachttraining. Je voelt je niet alleen sterker maar ook vitaler omdat de essentiële eiwitten je lichaamskracht verhogen. Je komt ook te weten welke eiwitten je wanneer nodig hebt en hoeveel, om in topconditie te komen?

“Vis is geen gezond alternatief voor vlees.” -Dos Winkel, milieuactivist & medisch schrijver-

Bertyn authentieke seitan wordt op een traditionele wijze vervaardigd. 100% volwaardige plantaardige eiwitten van Oberkülmer Rotkorn oerspelt of Manitoba oertarwe. Bertyn authentieke seitan is daarenboven bron van vezels voor een vlotte darmtransit en heeft een heerlijke zachte beet. Kies in het koelvak van uw natuurwinkel uit de 10 lekkere smaken.

Eiwitten voor elke dag, voor iedereen.

SUPER VOEDING

info www.noble-house.tk

0% JUNK

Seitan is eiwitkampioen en koolhydraat-arm Het boek vertelt waarom seitan de eiwitkampioen is, boordevol volwaardige eiwitten zit en lichtverteerbaar is.

En dat seitan supervoeding is vanwege zijn betaïne (goed voor hart en bloedvaten) en omdat het een bron van alfaliponzuur (anti-aging super anti-oxidant). We lezen dat seitan een rijkdom is aan BCAA aminozuren: leve energie, vaarwel vermoeidheid. Het boek bevat tabellen die seitan vergelijken met vlees, vis, tofu en andere plantaardige eiwitten. Zo lezen we dat seitan slechts 1,5% vet-calorieën bevat en bijna geen koolhydraten bevat.

“Seitan is een prachtproduct. Zacht, smeuïg en enorm gezond.” -Lisette Kreischer, trend watcher-

Eiwitrijke recepten met seitan als supervoeding 40 heerlijke en gezonde recepten komen aan bod. Elk recept met een schitterende kleurenfoto. Maak de spannende rondreis doorheen smaken, geuren en landen zoals Italië, India, Marokko, Thailand, Griekenland en Japan. Maak met seitan supergemakkelijke, alledaagse gerechten zoals ovenschotels, lasagne, salades, pasta, soepen,...

“Dit boek opent een nieuwe wereld voor je.” -Patrick Geryl, auteur van Slank en Gezond-

Verkrijgbaar bij: boekhandel, biowinkel en www.amanvida.eu (nu zonder transportkost).

Promo geldig bij biowinkel en amanvida.eu

NAAR KEUZE 2 SEITANS VAN BERTYN KOPEN

=

30% KORTING OP DIT BOEK

PROMO tot 30/11/2013

€1995

€1395

• Zeg niet seitan tegen de authentieke seitan van Bertyn - www.bertyn.be - tel 0032 3 620 26 56 • Verkrijgbaar in je natuurwinkel of thuisgeleverd via www.amanvida.eu

SEITAN

Column

Lisette Thooft Journalist, spreker, mythosoof en auteur van onder andere Wie domme dingen doet, wordt wijs. www.lisettethooft.nl

Kracht WAT IS ER NODIG OM EEN CONFLICT OF PROBLEEM

FOTO: TESSA POSTHUMA DE BOER

op te lossen? Een heldere kijk op de zaak is het eerste wat in mij opkomt. Een analyse van de oorzaken. Het ontwarren van conflicterende belangen. Het zorgvuldig bekijken van alle aspecten. Ik ben dan ook een hoofdmens, typisch het product van een Westerse opvoeding.

Ik begin te twijfelen of mijn idee wel klopt. Neem de bankencrisis, iets wat ons allemaal raakt als belastingbetaler. Daarover heb ik inmiddels al heel wat briljante analyses gelezen. Een heldere kijk op de zaak lijkt dus ruimschoots voorhanden. Kennelijk is het niet genoeg, want er verandert helemaal niets. Ook dat lees je regelmatig in de krant. De vele miljarden die in de bankensector zijn gepompt – miljarden die elders bezuinigd moeten worden – lossen kennelijk het probleem niet structureel op.

Andere culturen hebben andere opvattingen. In het sjamanisme, las ik in Daan van Kampenhouts boek Beelden van de ziel, staat het begrip kracht centraal: kracht wordt als medicijn beschouwd voor allerlei ongemakken en ziekten. Ook bij conflicten werkt een sjamaan vooral aan de innerlijke kracht van de betrokkenen. Met voldoende kracht (of energie) kun je je probleem zelf

Voor de zekerheid beschouwen sjamanen álle mensen als hun familie; dan hebben ze lekker veel voorouders om kracht van te krijgen.

oplossen. En die kracht krijg je bijvoorbeeld als je erom vraagt, van je voorouders. Noem het maar bidden. Voor de zekerheid beschouwen sjamanen álle mensen als hun familie; dan hebben ze lekker veel voorouders om kracht van te krijgen. Je kunt ook wilde dieren als oervoorouder aannemen; dan kun je profiteren van de kracht van de beer, de wolf, de otter of de raaf.

Ook in de meeste yogatradities wordt energie (of prana) gezien als het medicijn voor alle problemen en alle stress. Prana is overal. Het hele universum is ermee gevuld en als je er niet genoeg van hebt in je lijf, dan kun je dat aanvullen, bijvoorbeeld met ademhalingsoefeningen. In de Art of living-cursus leer je zo’n oefening, genaamd Sudarshan kriya. Die bestaat uit ritmisch en krachtig ademen, in een bepaalde opeenvolging van langzaam en snel. Ik doe dat elke ochtend en het blijkt een geweldige steun. Wanneer je slecht geslapen hebt, bijvoorbeeld, en toch een drukke dag voor de boeg hebt, pept die oefening je helemaal op. Je raakt beter in contact met jezelf, met je gevoelens en je kwetsbaarheid, maar ook met je kracht.

Wat ik maar zeggen wil: wat zou er gebeuren als al die bankiers en al die politici die te maken hebben met de bankencrisis eens beleefd om meer kracht vroegen aan hun voorouders, en voor de zekerheid ook maar aan de wilde zwijnen van de Hoge Veluwe, als symbolische voorouders van het spaarvarken? En elke ochtend flink wat extra prana tot zich namen?

De enige echte oplossing is spiritualisering van de maatschappij. Misschien lukt het via de bankiersvrouwen. Of is dit een vrome wens en blijft het bij briljante analyses?

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 3 5

Zingeving

‘Winnen is totaal

onbelangrijk’ Jarenlang leefde Lucia Rijker alleen voor de eerstvolgende wedstrijd. De meervoudig wereldkampioene boksen en kickboksen gebruikt nu haar discipline en concentratie in een spiritueel leven als boeddhist. DOOR ELLEKE BAL

FOTO: PIETER DE SWART

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 3 7

‘Ik vloog door de ring.

Geruisloos. Het was mystiek. Ik was onzichtbaar. Het was m’n mooiste wedstrijd ooit.’

3 8 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

D

E AVOND VOOR HAAR LAATSTE

wedstrijd kon the most dangerous woman in the world niet slapen. Ze lag te draaien en te zweten in bed. Steeds weer hoorde ze dat stemmetje in haar hoofd: wat als je morgenavond knock-out gaat voor vijftienduizend mensen? Het was 19 mei 2004. De volgende dag zou ze in de ring staan met Deborah ‘Sunshine’ Fettkether. Die had voor het oog van de camera’s al geroepen dat ze in topvorm was: ‘I’m ready!’

Lucia Rijker was er helemaal niet klaar voor. En dat terwijl ze in haar carrière nog nooit een wedstrijd had verloren. Maar liefst 53 wedstrijden achtereen was ze ongeslagen.

Twee maal werd ze wereldkampioen boksen en vier maal wereldkampioen kickboksen.

Maar juist nu ze speciaal uit Los Angeles naar Nederland was gekomen voor deze ultieme uitdaging in haar geboorteland, was ze totaal onvoorbereid. Rijker had tijdens een eerdere wedstrijd een buikspier gescheurd en een hersenschudding opgelopen en kon niet trainen. Bovendien had ze net haar manager en trainer ontslagen na onenigheid, dus ze stond er alleen voor. Ze was ook nog eens doodsbang om te verliezen in een uitverkochte Arena.

Ter voorbereiding op de wedstrijd besloot ze te bidden. Fysiek kon ze zich toch niet voorbereiden op de wedstrijd, dus dan maar geestelijk. Chanten noemt ze dat bidden, het reciteren van spreuken uit de Lotussoetra, een van de boeddhistische geschriften. Ze ging chanten voor de overwinning, en voor een team dat tijdens de wedstrijd haar corner kon vormen: de trainer en arts die in de hoek van de ring steun en medische zorg leveren.

Die corner kwam er. Een oude trainer wilde wel komen. Een bevriende arts die ook in het buitenland woonde, bleek toevallig in Nederland te zijn. Maar nog steeds twijfelde ze of ze dit gevecht wel kon winnen.

En terwijl ze de slaap maar niet kon vatten, zag ze het ineens. Het waren de ‘drie hindernissen en vier duivels’ geweest die haar al weken hadden geplaagd. Iedereen die het Nichiren-boeddhisme op de juiste manier beoefent, komt ze uiteindelijk tegen.

Rijker herkende haar problemen erin: angst, tegenwerking, fysieke problemen.

Ze had geleerd dat die obstakels een projectie van haar eigen onzekerheid zijn. En dat ze moest doorzetten wanneer de drie hindernissen en vier duivels opdoemen. Pas

toen geloofde ze in de overwinning. Op een papiertje schreef ze: total victory. Daar ging ze voor chanten. Tegen het stemmetje in haar hoofd zei ze: ‘Als ik morgenavond voor mijn absolute geluk knock-out moet, dan ga ik knock-out.’ Ze viel in slaap.

De dag van de wedstrijd. Met een ­roodgouden cape om komt ze de ring in. ‘­LUCIA RIJKERRRRRR!’, galmt het door de l­uidsprekers. Het publiek is wild, het gejuich en geklap overweldigend. In Rijkers hoofd is het stil. Ze denkt maar aan één ding: total victory. Ze herinnert het zich nog precies, die wedstrijd. Ieder moment. Ze vertelt.

‘Ik ben maar vier keer geraakt. Haar slagen gleden langs me heen. Zoem. Zoem. Het leek wel een slowmotionfilm. Zij haalde uit, ik week uit.’

Vooraf was afgesproken dat ze maar acht ronden zouden vechten in plaats van tien, omdat Rijker een blessure had. De acht rondes waren voorbij. Rijker dacht: ik heb gewonnen! Maar de scheidsrechter riep: ‘Volgende ronde!’ Rijker was verbijsterd.

Ze kon het niet geloven en protesteerde luidruchtig. Het hielp niet. De minuut rust was zo voorbij.

‘Ik besloot nog een paar seconden in de hoek te gaan zitten’, vertelt ze verder. ‘Ik haalde diep adem. Het publiek werd nog wilder. In mijn hoofd werd het nog stiller. En toen dacht ik: ik heb zo veel overwonnen, dit kan er ook nog wel bij. Dit worden m’n twee beste ronden ooit. En vloog ik door de ring, geruisloos. Het was mystiek. Ik was onzichtbaar. Het was m’n mooiste wedstrijd ooit. Ik was bewuster dan ooit en ik had diep geloof.

Ongeschonden kwam ik eruit.’

Ik protesteer. Mystiek? Bewust? Ongeschonden? Werkelijk? Ik zie agressie. Ze mept gewoon heel hard op een andere vrouw los. Onze blikken ontmoeten elkaar. We zitten tegenover elkaar in een café, met uitzicht over het Amsterdamse bos. Ze heeft een zachte blik in haar ogen en spreekt met een warme stem in een Amerikaans-Mokums accent. (‘ik ben effe me point kwijt’). Al bijna twintig jaar woont de 45-jarige Rijker in Los Angeles. Ze is in Nederland voor de promotie van haar boek Lucia Rijker, bokser en boeddhist, geschreven door George Schouten.

Het is alsof ze je voor de gek houdt. Rijker praat over boksen en spiritualiteit alsof die twee een logische combinatie vormen.

Kijk naar YouTube-filmpjes van Rijkers

g­ evechten en je ziet een boze, agressieve en gespannen vrouw door de ring denderen en rake klappen uitdelen. Maar hier tegenover me zit ze lachend en openhartig te vertellen over mystiek en spiritualiteit. Hoe heeft deze vrouw in haar leven een thuis gevonden in de boksring én in de Lotussoetra?

Ze reageert op mijn onbegrip over die agressie alsof ze in een bokswedstrijd moeiteloos een rechtse ontwijkt. ‘Als je in mijn wedstrijden agressie wilt zien, dan zie je agressie’, zegt ze rustig. ‘Je kan er ook een begaafdheid in zien, een combinatie van geest, lichaam en ziel. Boksen betekent voor mij focus, zelfcontrole en discipline. Het is een levensstijl. Voor strijden heb je een enorme focus nodig.’

Zo is het niet altijd geweest, geeft Rijker toe. ‘Toen ik begon met vechten ging ik door een fase van onrust, boosheid en ­onverwerkte emoties. Ik begon gewoon met heel hard slaan en schoppen, en daar bleek ik heel goed in te zijn. Pas toen ik het boeddhisme ging beoefenen, vond ik verdieping in het vechten.’

Rijker groeide op in Amsterdam-Noord, als jongste van vier kinderen. Haar vader kwam uit Suriname en werkte als onderhoudsmonteur. Haar moeder werkte in de horeca. Toen haar ouders in een scheiding lagen, vond Rijker de sport. Ze begon aan judo, voetbal, schermen en karate. Op haar veertiende ging ze op een zaterdagmiddag met haar broer mee naar een kickboksschool. Binnen zes maanden had ze haar eerste wedstrijd. Ze won 50 gulden. Weer anderhalf jaar later versloeg ze de Amerikaanse kampioen kickboksen. Het was het begin van een glansrijke carrière. De populaire krant USA Today nomineerde haar ooit voor toughest athlete of America, naast Lance Armstrong en Tiger Woods.

‘Als in een soort waanvoorstelling dacht ik in die tijd dat ik voor gerechtigheid vocht’, zegt Rijker. ‘Ik zei dat ik vocht voor de rechten van vrouwen om te kiezen wat ze willen. Boksen was lange tijd alleen weggelegd voor mannen. Dat vond ik oneerlijk.

Maar ik was gewoon heel boos.’

Rijker kon alles kwijt in het kickboksen, maar sloot zich er ook in af. Ze was een verlegen tiener. Als er na een wedstrijd een enthousiaste verslaggever op haar af kwam, wist ze vaak zijn vragen met niet meer dan schouderophalen te beantwoorden. ‘Eigenlijk was ik gevoelloos in die tijd’, zegt Rijker

achteraf. ‘Veel later werd ik me pas bewust van mijn keuzes en gevoelens en dacht ik: waarom vecht ik eigenlijk, waarom heb ik zo’n onrust in mezelf? Ik heb moeten leren praten. Ik moest wakker worden.’

In het onlangs verschenen boek over haar vertelt Rijker hoe ze ontdekte dat er zoiets als een innerlijk leven bestond. Hoe ze leerde dat alle tegenslagen een levensles

Million Dollar Baby Geboren in 1967 in Amsterdam.

Op veertienjarige leeftijd begon ze met kickboksen bij Johan Vos, een van de beste sportscholen van Nederland. Twee jaar later verraste ze de hele wereld door de Amerikaanse kampioen Lilly Rodriguez te verslaan.

In 1994 verhuisde ze naar Los Angeles. Daar stopte ze met kickboksen en ging ze verder met boksen. Bij kickboksen gebruik je je benen om aan te vallen en te verdedigen, bij boksen niet.

Uiteindelijk won Rijker al haar professionele wedstrijden. Dat waren er 36 in het kickboksen, waarvan 25 door knock-out, en 17 in het bok sen, waarvan 14 op knock-out. Zo werd ze vier keer wereldkampioen kickboksen en twee keer wereldkampioen boksen.

In 2004 speelde Rijker in de met vier Oscars bekroonde film Million Dollar Baby van regisseur Clint Eastwood de rol van de ruige en agressieve Billie the Blue Bear, die – spoiler alert! – uiteindelijk de nek breekt van hoofdrolspeelster Hilary Swank. Rijker speelde ook in andere films, zoals Rollerball. Ze kreeg zelfs een kleine rol in Star Trek.

In 2005 zou ze de grootste bokspartij van haar leven hebben gehad.

In Las Vegas, voor een miljoen dollar, tegen haar aartsrivale, Christy Martin. Elf dagen voor de wedstrijd scheurde Rijker haar achillespees.

Het gevecht vond nooit plaats.

In het najaar van 2009 werd Lucia Rijker als eerste vrouw in de geschiedenis gehuldigd in de internationale Boxing Hall of Fame in Los Angeles.

In 2012 werd het vrouwenboksen voor het eerst als discipline op de Olympische Spelen toegelaten. Rijker had zich hier jarenlang voor ingezet.

In 2013 verschijnt Lucia Rijker. Bokser en boeddhist, een biografie over haar leven, geschreven door George Schouten, uitgegeven door Kosmos Uitgevers.

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 3 9

‘Als je bokst, leef je alleen voor de eerstvolgende wedstrijd.

Verder moet je niet kijken.’

4 0 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

vormden. Over die tegenslagen praat ze voluit. Dat haar trainer haar als tiener seksueel misbruikte. Dat haar moeder een hersenbloeding kreeg en daaraan overleed. Hoe ze op haar 32ste ontdekte dat ze ‘van de melkboer’ bleek te zijn, dat de vader met wie ze opgroeide niet haar biologische vader is.

In 1994 verhuisde Rijker naar Los Angeles, waar ze haar bokscarrière verder wilde ontwikkelen. Van een van haar boksleerlingen leerde ze over het boeddhisme van de Japanse monnik Nichiren Daishonin. Nichiren bekritiseerde in de dertiende eeuw de destijds populaire stromingen van het boeddhisme, die de belangen van de rijke minderheid verdedigden. Hij riep machthebbers op om beter te zorgen voor de armen. Volgens deze monnik kan iedereen gelukkig worden en verlichting bereiken. ‘Hij wilde dat iedereen het boeddhisme kon beoefenen’, zegt Rijker. ‘Iedereen kan de eerste stappen naar bewustzijn maken, ook een bokser. Dat sprak me aan.’ Ze sloot zich aan bij Soka Gakkai, de organisatie die wereldwijd zijn gedachtegoed verspreidt.

Nichiren zag het reciteren van de zin Nam-myoho-renge-kyo als de manier om kracht te vinden om iedere tegenslag te overwinnen. In de fonetische Japanse uitspraak van de Chinese karakters zei hij: ‘Ik wijd me aan de Lotussoetra.’ In deze soetra staat dat alle mensen boeddhaschap kunnen bereiken.

S

PORT EN SPIRITUALITEIT STAAN DICHT

bij elkaar. Focus, discipline, concentratie en herhaling zijn allemaal elementen die in sport en in meditatie terugkomen. En dat geldt al helemaal voor ­boksen. Als je op het hoogste niveau vecht en de kans hebt om ieder ­moment knock-out

FOTO: JED JACOBSOHN/GETTY IMAGES

LUCIA RIJKER IN GEVECHT MET JANE COUCH IN HET STAPLES CENTER IN LOS ANGELES IN 2003. RIJKER WON DEZE WEDSTRIJD, NET ALS ALLE 53 ANDERE WEDSTRIJDEN IN HAAR BOKSCARRIÈRE.

De woorden van deze zin hebben volgens Rijker een veel diepere betekenis: breng me in het ritme van het universum.

Rijker vond het mooi dat ze met deze vorm van boeddhisme heel simpel kon beginnen. ‘Er wordt je weinig opgelegd, alleen dat je twee keer per dag chant. Dan komen er dingen in beweging en word je heel langzaam wakker. In je eigen tempo.’ Rijker vertelt dat ze beter inzicht in zichzelf kreeg.

Soms had ze last van dwangmatig eten. Als ze even niet intensief aan het trainen was of een blessure had, liep ze naar de ijskast. ‘Ik kon er niet vanaf blijven’, zegt ze nu. ‘Dan ging ik wel eens op m’n handen zitten en vroeg ik mezelf: wat is er? En als ik dan lang genoeg bleef zitten, kreeg ik antwoord.

Het was net alsof ik naar een kind in mezelf luisterde. Een meisje in mij, dat lang genegeerd was. Ze had behoeftes. Daar moest ik naar luisteren.’

Rijker is even stil. Ze eet een paar happen van haar salade. En als ze eet, dan praat ze niet. Ze is met al haar aandacht bij alles wat ze doet. Haar chihuahua Quincy, die naast haar op de stoel ligt, gaapt, draait zich om en valt weer in slaap.

Wilde dat meisje, waarnaar ze voor het eerst luisterde, ook vechten? ‘Natuurlijk niet’, zegt ze beslist. ‘Maar tijdens het vechten zette ik haar in de kast. En daarna mocht ze er weer uit. Maar later begon ik ook tijdens de training met haar te communiceren.

Dan was er ook in de opbouw naar de wedstrijd meer ruimte voor haar.’

Zo begon ze het boksen te zien als een manier om zichzelf te leren kennen. ‘Eerder interesseerde het me eerlijk gezegd niet of ik m’n tegenstander dood zou slaan of niet.

Later wel. Je hebt je tegenstander nodig.’

Rijker realiseerde zich, dankzij het ­boeddhisme, dat ze veel meer was dan een bokser. Na het gevecht in de ring leerde ze haar ego weer af te breken om terug te gaan naar haarzelf. Als topsporters dat niet doen en zich alleen maar identificeren met winst en hun ego, gaat het mis, vertelt ze. ‘Die verliezen zich bijvoorbeeld in drank of drugs.’

te worden geslagen, ben je dicht bij de dood.

En die confrontatie leidt al gauw tot een confrontatie met vragen over het leven.

‘Als je bokst, leef je alleen voor de eerstvolgende wedstrijd’, zegt Rijker. ‘Verder moet je niet kijken. Je kan je niet met de toekomst bezighouden, of met wat andere mensen over je denken. Je moet het bij jezelf houden. Want je weet nooit wie er wint. De uitkomst staat nog niet vast, en dat betekent dat je met je mind het gevecht kunt beïnvloeden. Met hardlopen weet je negen van de tien keer wie de favorieten zijn. Met boksen weet je het nooit. Voor een wedstrijd praatte ik met niemand. Drie dagen van tevoren begon ik stil te worden en te ­visualiseren. Winnen, dat was het enige waar ik aan dacht. De beste zijn.’

Dat klinkt bekend.‘I am the greatest!’

Muhammad Ali was de intentiemeester.

‘Wilskracht is belangrijker dan techniek’, zei hij vaak. Voor een wedstrijd paste hij wekenlang zelfmotivatiemethoden toe. Hij trainde zijn geest nog meer dan zijn lichaam, door te visualiseren hoe hij klappen zou ontwijken, of hoe hij een stoot het best kon plaatsen.

Ali had de wedstrijd al honderden keren in zijn hoofd gebokst voordat hij de ring instapte. En hij herhaalde zijn intenties vaak.

Ook voor de pers. ‘Archie Moore is sure to hug the floor by the end of four’, zei hij dan stoer. Opvallend vaak werden zijn intenties ­werkelijkheid. Het is bewezen dat mentaal trainen in de sport bijna net zo veel effect heeft als lichamelijke training.

Hoe meer Rijker uitweidt, hoe beter het

me lukt om te zien hoe boksen en boeddhisme samen kunnen gaan. Rijker is er altijd mee bezig: mentaal trainen, visualiseren, intenties uitspreken. Niet alleen toen ze nog bokste, maar nog steeds. Als ze Nammyoho-renge-kyo chant, twee maal per dag, soms uren achtereen, schrijft ze nog steeds vaak een intentie op een briefje. Die intenties kunnen grote thema’s zijn als liefde en compassie, maar ook een gebed voor een speciaal iemand, of een wens om te accepteren wat er die dag op haar pad komt.

Rijker noemt zichzelf een extremist. ‘Ik deed altijd al veel dingen om mezelf continu te verrijken en te verdiepen in de sport. Als atleet was het voor mij heel belangrijk, omdat ik steeds beter wilde worden.’

Met haar ogen dicht zegt ze: ‘A sword is useless in the hand of a coward.’ Het is een zin uit de Lotussoetra. Eerst had Rijker er veel moeite mee, met die uitspraak. Ze had het gevoel dat haar ego werd uitgedaagd, dat ze moest bewijzen dat ze het waard was om te vechten. Maar uiteindelijk besefte ze dat ze naar zichzelf moest leren kijken om verder te komen en de boosheid uit haar jeugd onder ogen te komen.

‘Als ik de moed niet heb om de confrontatie met mezelf aan te gaan, om mijn angsten te overwinnen, dan is het zwaard useless, hoe veel talent ik ook heb.’ Ze vertelt over de Japanse samoeraivechters, die het zenboeddhisme gebruikten om hun angst voor gevechten en de dood te overwinnen.

‘Je bent altijd in gevecht met jezelf, met je eigen demonen, je eigen angsten. Die moet

je eerst overwinnen, voordat je het gevecht aan kan gaan.’

In het Nichiren-boeddhisme wordt ook wel gesproken over het omzetten van vergif in een medicijn. Met vergif worden ongeluk en tegenslag bedoeld, het medicijn gaat om het overwinnen van die tegenslagen. ‘De vraag is of je de kracht hebt om verlies, pijn en verdriet om te zetten in vreugde en voorspoed’, zegt Rijker. ‘We kunnen tegenslag gebruiken om gelukkiger te worden.’

Het is nu bijna tien jaar geleden dat Rijker haar wedstrijd in de Arena won, haar laatste gevecht. Ze bokst niet meer, maar geeft nog wel les. Een vechter was ze, nu ziet ze zichzelf meer als coach. Ze reist de wereld over, geeft lezingen en workshops. ‘Vroeger zei ik bijna niks, nu moet je me af en toe uitzetten’, lacht ze aan het eind van ons gesprek.

En hoe vreemd het eerst aandeed om de vrouw die zo hard om zich heen mepte te horen praten over spirituele thema’s, hoe logisch het na dit gesprek ineens klinkt dat je alleen maar ’s werelds gevaarlijkste vrouw kunt worden als je de moed hebt om jezelf in de ogen te kijken.

Rijker heeft eens gezegd dat ze graag een wijze oude vrouw wil worden, bij wie mensen terechtkunnen voor raad, wijsheid en compassie. ‘Winnen was jarenlang het allerbelangrijkste voor mij’, zegt ze. ‘Uiteindelijk blijkt het totaal onbelangrijk.’ teruggekeerd vanuit San Francisco op ons redactiekantoor in Rotterdam, houdt het toch maar bij tennis.

ELLEKE BAL,

Lucia Rijker

Bokser en boeddhist Evenement

FOTO: PIETER DE SWART

Data: 11 december Taal: Engels Prijs: 10 euro

Meer informatie: www.theoptimist.nl/ evenementen

Lucia Rijker begon op haar veertiende met boksen. Daar bleek ze zo goed in te zijn dat ze jarenlang aan de wereldtop stond. Al haar boosheid, agressie en onverwerkte emoties kon ze erin kwijt. Maar toen ze het boeddhisme ontdekte, vond ze een diepe verbinding tussen geest, lichaam en ziel. Die gebruikte ze om zichzelf beter te leren kennen. In dit webinar vertelt Rijker over haar ervaringen en kunt u haar vragen stellen.

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 4 1

Zingeving

4 2 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMEBR 2013

zonder Vertrouwen op je intuïtie is iets anders dan simpel je gevoel volgen.

DOOR ROBERT VISSCHER

E

FOTO: MARIJUS AURUSKEVICIUS/SHUTTERSTOCK.COM

IGENLIJK WILDE MARGARET REKERS

voor zichzelf beginnen. Toen kwam er opeens een ­vacature voorbij die haar uitstekend paste. Althans, dat vonden anderen. Rekers, orthopedagoog en jeugdcoach in Bodegraven, nam de baan aan. ‘Ik liet me overhalen’, zegt ze nu. ‘Ik heb er een jaar gewerkt; dat had ik niet moeten doen.’

Het werk was interessant en de omgang met collega’s was prettig, dus daar lag het niet aan.

‘Het paste niet in het pad dat ik wilde gaan’, zegt Rekers daarover. Na een jaar nam ze ontslag en begon ze voor zichzelf. Had ik mijn intuïtie maar gevolgd, dacht ze achteraf, want ‘het voelde vanaf het begin niet goed’.

De huivering die Rekers destijds voelde, illustreert treffend de vooroordelen tegen onze intuïtie.

We vinden het lastig om af te gaan op iets vaags

als een buikgevoel, dat zo slecht onder woorden te brengen valt. Het vóelt niet goed: kom er maar eens bij je partner of goedbedoelende ouders mee weg als je in een economische crisis een baan aangeboden krijgt. Daarom negeren we dat gevoel vaak. En dat is zonde, want als je je intuïtie op een juiste manier kunt aanboren, zul je betere beslissingen nemen.

Die beweringen stuiten op het heersende dogma van de rationele besluitvorming, meent Gerd Gigerenzer, auteur van De kracht van je intuïtie: De intelligentie van het onbewuste. ‘Voor veel mensen is intuïtie nog steeds iets wat verdacht is,’ zegt hij, ‘omdat men niet precies weet wat het onbewuste doet. Dat is geheel ten onrechte.’

Dat geldt voor allerlei beslissingen: of het nu gaat om onze carrière of over de keuze waar we voor staan in het pashokje van de modezaak. Uit

‘Zonder intuïtie kunnen we geen goede beslissingen nemen.

Goede ideeën en ingevingen zijn noodzakelijk en die krijg je alleen dankzij intuïtie.’

GERD GIGERENZER, AUTEUR VAN DE KRACHT VAN JE INTUÏTIE

4 4 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER2013

wetenschappelijk onderzoek van de laatste jaren blijkt namelijk dat de beste uitkomst niet wordt behaald door uitvoerig alle afwegingen te bestuderen – en ook niet door snel een knoop door te hakken. Beslissen op intuïtie, waarbij je informatie laat bezinken en ­luistert naar je gevoel, levert veel betere resultaten op.

Gemakkelijk is dat niet altijd – en dat komt niet alleen door de verwachte afkeuring van onze omgeving. Er zitten ook valkuilen in ons onbewuste. En we moeten ons bewuste ook niet helemaal uitschakelen. Op welke manier kunnen we de intelligentie van ons onbewuste optimaal benutten? Wanneer kunnen we onze intuïtie vertrouwen en wanneer moeten we er een gezond wantrouwen voor aanleggen?

Er zijn grofweg drie manieren om te kiezen, stelt Ap Dijksterhuis, hoogleraar psychologie van het onbewuste aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Eén: je neemt een snelle beslissing zonder na te denken.

Zo nemen we eigenlijk gedurende de dag de meeste beslissingen, bijvoorbeeld wanneer we ’s ochtends tamelijk gedachteloos boterhammetjes smeren voor de lunchtrommel, maar ook wanneer er op ons werk een voorstel in onze e-mail binnenkomt dat niet direct aanspreekt. Twee: je wikt en weegt, analyseert en maakt rationele afwegingen, vooral wanneer de consequenties iets ingrijpender zijn. Drie: je neemt belangrijke informatie in je op en slaapt er een nachtje over of je gaat even iets heel anders doen – en daarna volg je je gevoel. Dat is intuïtie.

In zijn boek Het slimme onbewuste: Denken met gevoel beschrijft Dijksterhuis die laatste manier van beslissen als de ‘onbewuste’ manier. Intuïtie kan volgens hem worden gezien als een reeks onbewuste processen die in ons brein plaatsvinden, als bij een soort supercomputer die veel meer verbale en non-verbale signalen oppikt dan het bewuste en dit ook nog eens snel verwerkt (zie kader, Het intuïtieve brein).

Volgens Dijksterhuis beslissen we meestal het best op intuïtie. Hij kwam onder meer tot dat inzicht na onderzoek van hoe mensen overgaan tot de aanschaf van auto’s en huizen, behorend tot de grootste aankopen die we tijdens ons leven doen. Proefper-

sonen kregen informatie over vier fictieve ­appartementen met een overzicht van twaalf uiteenlopende kenmerken. Het beste had acht positieve kwaliteiten en vier negatieve.

Eén groep moest snel een keuze maken. Een andere groep werd uitgenodigd om er de tijd voor te nemen. Een derde groep moest een ­puzzel oplossen alvorens terug te keren naar de keuze over de appartementen. De resultaten waren opzienbarend. Het appartement met de meeste positieve kenmerken werd gekozen door ruim 35 procent van de snelle beslissers. Bij de bewuste beslissers lag dat percentage op ruim 45. De onbewuste ­beslissers kozen het best: bijna 60 procent koos ervoor.

‘Het bewustzijn beperkt de verwerkingscapaciteit’, benadrukt Dijksterhuis, die de resultaten van zijn studie publiceerde in Journal of personality and social psychology. ‘Onbewuste processen werken veel beter bij complexe beslissingen. Die kunnen veel meer informatie laten meewegen.’

Dat is ook hoe de Amerikaanse schrijver Ernest Hemingway onbewuste processen prees in A moveable feast, zijn memoires over zijn eerste jaren als schrijver. Hij stopte pas met schrijven als hij wist waarover hij de volgende dag wilde schrijven; daarna ging hij wat anders doen. Zo zette hij bewust de onbewuste processen aan het werk tot de volgende ochtend. Hemingway zweerde bij die aanpak. Hij meende dat hij er een betere schrijver door werd. Wetenschappers gaan zelfs nog verder. Dankzij onze intuïtie doen we betere voorspellingen, betere aankopen en presteren we beter op het sportveld.

Maar hoe doe je dat? Hoe neem je beslissingen met behulp van je intuïtie? The ­Optimist presenteert vijf gouden regels.

REGEL 1: NEEM DRIE STAPPEN Dijksterhuis heeft een ‘driefaseplan’ ontwikkeld voor beslissingen. Eerst verzamel je zo veel mogelijk informatie. Zo reik je volgens Dijksterhuis de onbewuste processen zo veel mogelijk inlichtingen aan. Daarna ga je wat anders doen, dat niets met de beslissing te maken heeft. Op die manier worden de onbewuste processen aan het werk gezet met alles wat je ze hebt aangeleverd. Na een nachtje slapen, of na een paar uur, weet je

volgens Dijksterhuis vanzelf het ­antwoord.

Maar dan zijn we nog niet klaar. In de derde fase loop je heel precies nog een paar dingen na, op zoek naar addertjes onder het gras.

Bij Rekers ging het mis bij de tweede stap, toen ze geen gehoor gaf aan haar gevoel dat ze de baan beter kon weigeren omdat ze liever iets anders wilde doen. Bij anderen gaat het mis bij de derde stap; zij zijn al te overtuigd van hun gevoel en vergeten nog eens kritisch na te denken.

Dus als je een auto hebt gekocht – nadat je feitelijke informatie hebt verzameld over zaken als waar je de auto voor nodig hebt, de staat ervan en de prijs, en nadat je alles op je hebt laten inwerken en het een juiste stap lijkt – dan moet je nog altijd behoedzaam zijn. Denk goed na over de verhouding tussen de prijs en de staat van de auto. Zijn die in overeenstemming met elkaar? En heb je wel een grote auto nodig, als je het ding alleen gebruikt voor woon-werkverkeer?

Dat soort overwegingen zijn ‘precisiewerk’, meent Dijksterhuis, ‘en daarvoor werkt het bewustzijn goed.’

REGEL 2: OVERSCHAT HET BELANG VAN WOORDEN NIET Timothy Wilson, hoogleraar psychologie aan de universiteit van Virginia, deed eens experimenten met proefpersonen die konden kiezen uit vijf verschillende posters. Deelnemers mochten op verschillende manieren kiezen. De een moest uitgebreid nadenken en beschrijven wat nu mooi was en wat niet en waarom dan wel precies. Een ander moest gewoon een keuze maken. Ze mochten de poster mee naar huis nemen en achteraf werd gevraagd naar hun tevredenheid.

Wat bleek? De deelnemers die lang ­hadden nagedacht en zich hadden moeten verantwoorden, waren achteraf minder tevreden met hun keuze. Het probleem is namelijk dat zij de argumenten die onder woorden te brengen zijn belangrijker maakten dan ze werkelijk waren. Over een ­striptekening valt in eerste instantie misschien meer te z­ eggen over waarom het mooi is dan over een figuratief schilderij.

Maar de meeste mensen raken op het laatste minder snel uitgekeken om redenen die niet goed te omschrijven vallen.

‘We hebben de sterke neiging om alleen waarde te hechten aan datgene wat we onder woorden kunnen brengen’, vindt Gigerenzer. Maar, zegt de directeur van het Max Planck-instituut in Berlijn: ‘Goede intuïties gaan verder dan logica.’

REGEL 3: STEUN OP UW ERVARING Bij een test van onderzoekster Sian Beilock van de universiteit van Chicago werd aan golfers gevraagd om even extra goed op hun swing te letten. Vervolgens mochten ze nog een keer slaan, maar dit keer werden ze afgeleid door een andere opdracht: ze moesten de tikken op een bandrecorder tellen en daarna pas verdergaan met golfen.

Wat was het resultaat? Je zou denken dat het moment nadenken en concentreren voor de swing leidt tot betere uitkomsten. Het tegenovergestelde bleek waar. Wanneer de gedachten van de golfers werden a­ fgeleid

Het intuïtieve brein Dat gevoel in je brein.

VEEL MENSEN DIE INTUÏTIEF BESLISSEN, NOEMEN HET EEN BUIKGEVOEL. ZE krijgen een vreemd gevoel, bijvoorbeeld in hun onderbuik. ‘Dat kan heel goed’, zegt Ap Dijksterhuis, hoogleraar psychologie. ‘Maar voor een dergelijke lichamelijke reactie bij intuïtie is nog geen eenduidig bewijs gevonden.’ Wel is er het begin van bewijs dat onbewuste processen plaatsvinden in de prefrontale cortex, in het voorste gedeelte van de hersenen waar zowel denken als gevoel wordt meegewogen.

Hoe dat precies werkt in ons brein is moeilijk na te gaan. De Nederlandse neurobioloog Bernard Baars, werkzaam aan The Neurosciences Institute van La Jolla in Californië, bedacht een metafoor. Stel je de hersenen voor als een theater. Op het podium, in de spotlights, is maar plek voor één ding tegelijk, bijvoorbeeld een gedachte of een reden. Dat is het bewuste. Maar dat is lang niet zo groot als de zaal, waarin de onbewuste processen zitten. Zij zitten echter in het donker en zien niet goed van elkaar wat ze doen, maar ze zien wel wat er op het podium gebeurt.

In het onbewuste gebeurt veel tegelijkertijd en wordt alles razendsnel geanalyseerd. Het onbewuste detecteert bijvoorbeeld van alles voortdurend wat er om je heen gebeurt. Stel dat je op een verjaardagsfeestje bent. Het kan zijn dat je niet bewust luistert naar een gesprek dat even verderop wordt gevoerd. Totdat je eigen naam valt. De onbewuste processen hebben al die tijd het gesprek gevolgd, zonder dat je het bewust doorhad. Zodra er iets wordt gezegd dat op jou van toepassing is, gaat je bewuste ermee aan de slag. Jouw naam komt dan ineens in de spotlights te staan en heeft dan ineens jouw volle bewuste aandacht. | R.V.

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 4 5

‘Zonder intuïtie kunnen we geen goede beslissingen nemen.

Goede ideeën en ingevingen zijn noodzakelijk en die krijg je alleen dankzij intuïtie.’

GERD GIGERENZER, AUTEUR VAN DE KRACHT VAN JE INTUÏTIE

door die bandrecorder, deden ze het veel beter. Nog opvallender: vooral de golfers met meer ervaring presteerden aanzienlijk beter na te zijn afgeleid. Alleen beginnende golfers deden het beter als ze zich eerst uitvoerig gingen concentreren in stilte.

Dergelijke onderzoeken – zoals ook eentje met handballers, waar dezelfde uitkomst te zien was – sluiten aan bij wat Margaret Rekers heeft meegemaakt. Voor een ander sollicitatiegesprek kwam ze eens in een hulpverleningscentrum voor dyslexie. Maar ‘het voelde niet goed’, zegt ze daarover. Op het moment zelf wist ze niet waar het door kwam, maar achteraf kon ze het beter benoemen. ‘Er lagen overal spullen opgestapeld, tot aan het plafond’, vertelt ze. ‘Het was er chaotisch – terwijl ik juist weet uit ervaring dat structuur en orde voor mensen met dyslexie belangrijk zijn.’ De ervaring waarover Rekers beschikte, zorgde ervoor dat ze een onaangenaam gevoel kreeg, waardoor ze de juiste keuze maakte om de baan aan zich voorbij te laten gaan.

REGEL 4: WANTROUW KENNIS Hoewel ervaring ons onbewuste dus voedt met relevante informatie, is er tegelijk een gevaar van te veel informatie. Dat ontdekte Gigerenzer tijdens zijn experimenten met het voorspellen van sportuitslagen. Kenners bleken sportuitslagen slechter te voorspellen dan leken. Daarom wordt de winnaar van een groot toernooi als Wimbledon ook vaker juist voorspeld door een groep leken dan door een groep deskundigen, ontdekte Sacha Serwe van de FernUniversität in Hagen.

En dat is logisch: iemand die niets van voetbal weet, denkt dat het voetbalteam met een bekende naam (Feyenoord, FC Twente) het wel beter zal doen dan dat andere (De Graafschap, PEC Zwolle). Dat is doorgaans ook zo, meent Gigerenzer, terwijl de kenners denken: de sterspeler van het beste team is geblesseerd, er is bonje met de trainer, de keeper van de andere ploeg is in topvorm.

‘De leek heeft minder informatie,’ concludeert Gigerenzer, ‘maar wel de belangrijke kennis om op te voorspellen.’

Datzelfde mechanisme werkt volgens Gigerenzer bij het kopen van elektronische apparaten. Hij heeft een eenvoudige v­ uistregel:

4 6 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER2013

koop wat je kent. ‘Twijfel je tussen een Sony of Philips en een onbekend merk, neem dan waar je al van gehoord hebt’, adviseert hij.

‘Daar is een reden voor: die producten deugen en intuïtie helpt je daarbij.’

REGEL 5: PAS OP VOOR VOOROORDELEN De menselijke geest plaatst voortdurend mensen en situaties in hokjes. Dat heeft een groot voordeel; dankzij die razendsnelle analyses in ons brein hoeven we niet telkens na te denken of iemand die in de keuken een paprika snijdt eten aan het bereiden is of ons zou willen aanvallen.

Maar dit onbewuste proces van hokjesdenken heeft ook een negatieve kant. Zo werkt het onbedoeld racisme in de hand.

Wie voortdurend negatieve berichten over bepaalde bevolkingsgroepen hoort, krijgt negatieve gevoelens bij mensen die daar deel van uit maken. Dergelijke vooroordelen en stereotypen duiken ook vaak onbewust op. Gigerenzer noemt als voorbeeld het besluit van een benoemingscommissie bij een sollicitatiegesprek. ‘Uit onderzoeken blijkt dat mensen graag kiezen voor leden van hun eigen doelgroep’, zegt hij. Daardoor kiezen bijvoorbeeld blanke mannen bij voorkeur andere blanke mannen. Maar, weet Gigerenzer, ‘dat kan helemaal niet in het belang van het team zijn’.

Over één ding is Gigerenzer zeker: ‘Zonder intuïtie kunnen we geen goede beslissingen nemen.’ Daarom is het volgens hem zo belangrijk om niet alleen maar alle voors en tegens af te wegen, maar juist om de rust te nemen om informatie te laten sudderen.

‘Goede ideeën en ingevingen zijn noodzakelijk en die krijg je alleen dankzij intuïtie.

Hoe vaak gebeurt het wel niet dat een oplossing voor een probleem waar je al lang mee zat je te binnen schiet op een moment dat je er niet aan dacht?’

In het leven van Rekers speelt intuïtie intussen een grote rol. ‘Beslissingen neem ik met mijn hoofd, gevoel en lichaam’, zegt zij.

‘Alle drie zijn belangrijk.’

ROBERT VISSCHER volgde vorig jaar het driefasenplan van Ap Dijksterhuis toen hij een huis kocht. Hij is nog steeds tevreden.

Column

Paulo Coelho Schrijver van vele populaire romans, waaronder De pelgrimstocht naar Santiago en De alchemist. www.paulocoelhoblog.com

Liefde en avontuur OP DE PELGRIMSROUTE NAAR SANTIAGO KWAMEN

FOTO: SYLVIA FEUDOR

mijn gids Petrus en ik door de Noord-Spaanse stad Logroño. Daar was een bruiloft aan de gang, waarvoor iedereen uitgenodigd was. We bestelden twee glazen wijn, ik vulde een bord met hartige hapjes en Petrus vond voor ons een plek aan tafel bij andere gasten.

Het bruidspaar sneed een reusachtige taart aan.

‘Die zullen wel van elkaar houden’, dacht ik hardop.

‘Natuurlijk houden ze van elkaar’, zei een heer in donker kostuum, die bij ons aan tafel zat. ‘Hebt u ooit iemand om een andere reden zien trouwen?’

Petrus ging op de vraag in: ‘Welk soort liefde bedoelt u: Eros, Philia of Agapè?’

De heer keek hem niet-begrijpend aan.

‘In het Grieks heb je drie woorden voor liefde’, zei Petrus. ‘Wat je vandaag ziet, is een uitdrukking van Eros, het gevoel tussen twee mensen.’

Het bruidspaar lachte naar de flitsende camera’s en nam gelukwensen in ontvangst.

‘Het ziet ernaar uit dat ze van elkaar houden. Binnenkort zullen ze zich als koppel door het leven slaan, een gezin beginnen, hetzelfde avontuur delen: dat is wat de liefde doet groeien. Hij vervolgt zijn carrière, zij zal moeten kunnen koken en wordt een uitstekende huisvrouw, want daar is ze van kindsbeen af voor opgeleid.

Zij volgt hem, ze krijgen kinderen. En als het hun lukt om samen iets op te bouwen, zal het geluk voor altijd hun deel zijn.

Maar het kan ook volstrekt anders gaan. Hij kan het gevoel krijgen dat hij niet vrij genoeg is om alle Eros te uiten, alle liefde die hij voor andere vrouwen voelt.

Zij kan het gevoel krijgen dat ze door hem te volgen een carrière en een schitterend leven opgegeven heeft.

In plaats van het als een gezamenlijke onderneming te ervaren, gaat ieder zich in zijn manier van liefhebben tekortgedaan voelen. Eros, de geest die hun verbindt, zal vanaf dan zich alleen maar van zijn slechte kant laten zien. En wat God de mens toegewezen heeft als

‘Wat God de mens toegewezen heeft als zijn edelste gevoel, verwordt tot een bron van haat en destructie.’

zijn edelste gevoel, verwordt tot een bron van haat en destructie.’

Ik keek om me heen. Eros was aanwezig bij veel van de stellen. Maar ik kon de aanwezigheid van goede én van slechte Eros voelen, precies zoals Petrus beschreven had.

‘Behalve dat Eros goed is of slecht,’ zo ging mijn gids verder, ‘zal het je opvallen dat Eros zich bij iedereen anders uit.’

De band begon een wals te spelen. Het cementen vloertje voor het podium stroomde vol met dansers. De alcohol deed zijn werk, de mensen glommen van het zweet en werden nu echt vrolijk. Ik zag een meisje in het blauw, ze had waarschijnlijk gewacht op deze bruiloft, op dit moment, omdat ze wilde walsen in de armen van een man van wie ze als tiener al droomde. Haar ogen volgden de bewegingen van een goed geklede jongen, in een licht pak, die omringd was door vrienden.

Het waren vrolijk pratende jongens die niet in de gaten hadden dat er een wals gespeeld werd, en die niet zagen dat een paar meter verderop een meisje in het blauw onafgebroken naar een van hen keek.

Ik dacht aan het leven in deze stadjes, aan hoe de meisjes al vanaf hun jongste jaren dromen te trouwen met de jongen die ze uitgekozen hebben.

Het meisje in het blauw merkte mijn blik op en ging een stukje verderop staan. En alsof het allemaal zo was afgesproken, begon de jongen nu op zijn beurt met zijn ogen het meisje te zoeken. Toen hij ontdekte dat ze bij andere meisjes stond, vervolgde hij enthousiast het gesprek met zijn vrienden.

Ik wees Petrus op de twee. Hij volgde een tijdlang hun ogenspel en richtte zich weer op zijn wijn.

‘Ze doen alsof het een schande is om te laten zien dat ze van elkaar houden’, was zijn enige commentaar.

Een ander meisje hield ons strak in het vizier: ze was vermoedelijk half zo oud als wij. Petrus hief zijn glas, bracht een toost uit, waarop het meisje verlegen lachte en naar haar ouders wees, als wilde ze zich verontschuldigen dat ze bleef waar ze was.

‘Dat is de mooie kant van de liefde’, zei hij. ‘De liefde die uitdaagt, de liefde voor twee oudere vreemdelingen die morgen al weer vertrokken zijn over een weg die zij ook zou willen gaan. De liefde houdt van avontuur.’

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 4 7

Leven

Dichtbij Fotograaf Stefano Unterthiner en zijn leven te midden van dieren in het wild.

4 8 T H EO PT IM I ST.COM SEPTEMBER/OCTOBER 2013

IN FINLAND WORDT NOG STEEDS OP BRUINE BEREN GEJAAGD, DUS ZIJN ZE MEESTAL HEEL SCHUW. MAAR ONDANKS HUN OMVANG EN KRACHT VOELDE UNTERTHINER ZICH NOOIT BEDREIGD, WANT ‘DAT SOORT STRESS ZOU JE ZEKER MERKEN AAN DE FOTO’S’, STELT HIJ.

UNDERTHINER REISDE NAAR PATAGONIË IN CHILI OP ZOEK NAAR POEMA’S. ONDERWEG KWAM HIJ IN DE ANDES DEZE KUDDE WILDE LAMA’S TEGEN.

5 0 T H EO PT IM I ST.COM SEPTEMBER/OCTOBER 2013

DE MISSIE VAN FOTOGRAAF STEFANO UNTERTHINER IS HET VAN heel nabij in beeld brengen van ‘de interactie tussen mens en dier’. Hij legt die niet alleen vast, maar wijdt er zijn hele leven aan. Unterthiner werkt als een soort embedded journalist in populaties van de meest uiteenlopende soorten in hun oorspronkelijke habitat en verblijft daar dan twee maanden tot zelfs twee jaar, om de dieren zo aan zijn aanwezigheid te laten wennen dat ze zich op hun gemak voelen.

Die benadering stelt de Italiaan in staat om de dieren van nabij te leren kennen zonder hun leefomgeving te zeer te verstoren. Vaak gaat al die tijd op aan de voorbereiding op het echte werk, maar dat betaalt zich terug als hij later precies op het juiste moment op de juiste plaats is, klaar voor een onverwachte verrassing.

Unterthiner heeft de hele wereld afgestroopt op zoek naar de zeldzaamste soorten en de meest fascinerende taferelen uit de levende natuur. Zijn werk is bedoeld als inspiratie, om mensen belangstelling bij te brengen voor in het wild levende dieren en zich om hun lot te bekommeren. ‘Voor mij is fotografie een manier om de mens dichter bij de natuur te brengen’, vertelt hij. ‘Om inspirerende beelden te kunnen schieten, moet je ook zelf geïnspireerd zijn.’ | ­NATHAN HURST | ­MEER ­INFORMATIE: WWW.STEFANOUNTERTHINER.COM.

SEPTEMBER/OCTOBER 2013 T H EO PT I M I ST. CO M 5 1

DEZE HANUMANLANGOEREN – IN INDIA HEILIGE DIEREN – POSEERDEN VREDIG VOOR DE FOTO, TOT ZE MENSELIJKE STEMMEN HOORDEN EN WEGRENDEN OM GEVOEDERD TE WORDEN.

OM HET LEVEN VAN DE KONINGSPINGUÏNS IN BEELD TE BRENGEN, VERBLEVEN UNTERTHINER EN ZIJN VROUW IN EEN FRANS ONDERZOEKSSTATION OP POSSESSION ISLAND, VOOR DE KUST VAN ANTARCTICA.

VOOR UNTERTHINER IS NATUURBEHOUD EEN BELANGRIJK ONDERDEEL VAN ZIJN MISSIE. HIJ RICHT ZIJN CAMERA BIJ VOORKEUR OP BEDREIGDE DIERSOORTEN, ZOALS DEZE ZWARTE MAKAAK.

UNTERTHINER VOELDE ZICH MET NAME NAUW BETROKKEN BIJ DEZE RODE VOS, DIE HIJ FRED DOOPTE EN TWEE JAAR LANG VOLGDE, SINDS FRED HEEL KLEIN WAS. HET IS EEN VAN ZIJN FAVORIETE DIEREN.

5 4 T H EO PT IM I ST.COM SEPTEMBER/OCTOBER 2013

UNTERTHINER TROTSEERDE DE VRIESKOU OM BEELDEN TE SCHIETEN VAN JAPANSE WILDE ZWANEN, DIE SLECHTS GEDURENDE ENKELE OGENBLIKKEN VOOR HEM WILDEN POSEREN.

HOEWEL UNTERTHINER VIJF MAANDEN LANG ZWERVENDE ALBATROSSEN VOLGDE, KON HIJ PAS OP DE LAATSTE DAG VAN ZIJN VERBLIJF IN DE ANTARCTISCHE ARCHIPEL DICHTBIJ GENOEG KOMEN OM DIT JONG TE FOTOGRAFEREN.

SEPTEMBER/OCTOBER 2013 T H EO PT I M I ST. CO M 5 5

Leven

Het Dus u speelt spelletjes voor de lol?

Het is meer dan dat. Spelen maakt ons gelukkiger en gezonder.

FOTO: TK

DOOR URSULA SAUTTER

5 6 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

ILLUSTRATIE: PEPIJN BARNARD FOTO:TK

FOTO: TK

is een

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 5 7

H

ET LEVEN IN HET MIDDELEEUW- se

Duitse dorp is hard voor Gudrun en Kirsten. Als leiders van twee uitdijende boerenclans moeten de vrouwen beslissen over de gewenste beroepen van hun familieleden en bedenken hoe ze daarmee het familiefortuin kunnen vergroten. ‘Omploegers van de aarde’, zegt de 35-jarige matriarch Gudrun. ‘Ik denk dat ik van de meesten van ons eersteklasboeren maak, enorme oogsten ga binnenhalen en zo rijk en beroemd word.’

Maar dat plan vindt geen goedkeuring in de ogen van haar dorpsgenoot, de 38-jarige Kirsten. ‘Nee!’, roept de eerbiedwaardige clanmoeder uit, terwijl ze nipt van haar ijskoude Cola Light. ‘Een carrière in de handel of geestelijkheid levert veel meer op. Dus dat is waar wíj onze zinnen op zetten!’

Wie hier een anachronisme heeft ontdekt, heeft uiteraard gelijk. Gudrun en Kirsten zijn geen boeren uit donkere eeuwen, maar 21e-eeuwse professionals die het bordspel Village spelen, met een stel gelijkgestemde spelers in een kroeg in de voormalige Duitse hoofdstad Bonn. De spelliefhebbers komen elke

5 8 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

d­ insdag bijeen om hun laatste aanwinsten uit te proberen: van historische simulaties als Twilight struggle en strategische avonturenspellen als Lords of Waterdeep tot legspellen als Carcasson.

De redenen waarom mensen spelen, verschillen per persoon. Voor psycholoog Kirsten Schmidt is het ‘een combinatie van compenseren voor mijn gedrevenheid op mijn werk en de drang om nieuwe tactieken te proberen’. Voor managementassistente Gudrun Haffke, die gezelschapsspelen ontdekte tijdens haar studie geschiedenis, is het ‘een geweldige manier om mijn hersens na vijven te ontspannen en toch op een leuke manier te blijven uitdagen’.

Terwijl Haffke, Schmidt en de andere bordspelers wellicht denken dat ze slechts lol maken wanneer ze zich samen achter hun tafels scharen, geloven wetenschappers dat ze deelnemen aan iets essentieels. Iets waardoor ze wellicht gelukkiger, gezonder en misschien zelfs betere mensen worden.

‘Spel helpt ons sociaal en emotioneel competente individuen te worden, en stelt ons in staat om een veranderende wereld flexibel en creatief tegemoet te treden’, zegt de Amerikaanse arts, psychiater en klinisch onderzoeker Stuart Brown, oprichter van het in Californië gevestigde National Institute of Play. ‘Sterker nog, ons vermogen spelenderwijs door het leven te gaan is de belangrijkste voorspeller van ons succes en geluk.’

Over welke activiteiten nu precies onder de noemer ‘spel’ vallen, bestaat enige discussie. Toch zullen de meeste experts zich waarschijnlijk kunnen vinden in de definitie die de Nederlandse cultuurhistoricus Johan Huizinga gaf in het befaamde Homo ludens uit 1938: Spel is een vrijwillige handeling of bezigheid, die binnen zekere vastgestelde grenzen van tijd en plaats wordt verricht naar vrijwillig aanvaarden

doch volstrekt bindenden regel, met haar doel in zich zelf, begeleid door een gevoel van spanning en vreugde, en door een besef van ‘anders zijn’ dan het ‘gewone leven’.

Dit betekent dat echt spel geen achterliggend doel dient. Het is ongedwongen en plezierig. En hoewel risico nemen ook deel uitmaakt van spel, zegt Rainer Buland, professor aan het Institute for Play Research and Pedagogics aan de universiteit van Salzburg, is ‘alles wat op werk lijkt – ofwel elke vorm van dwang – geen spel. Binnen de specifieke regels van het spel is de speler vrij om zelf te beslissen wat hij of zij wil doen’.

Een ander aspect van betrokken spel is flow ervaren. Kirsten Schmidt weet er alles van. ‘Wanneer ik me concentreer op mijn volgende zet – of het nu om een bordspel gaat of een kaartspel als bridge – ben ik volledig in het hier-en-nu, volledig betrokken en opgeslokt door mijn gedachtes’, zegt ze.

‘Niets anders doet er dan meer toe en dat werkt enorm ontspannend.’

Voor de in Santa Monica gevestigde werk/-privécoach Joe Robinson is het dit element van complete zelfverwezenlijking dat spelen zo essentieel maakt. ‘Wanneer mensen spelen,’ betoogt hij, ‘zijn ze creatief aan het improviseren en doen ze een beroep op hun innerlijke vastberadenheid en toewijding. Spel brengt je in contact met je mandaat om te verkennen en jezelf uit te dagen. Je boort je werkelijke “ik” aan, niet de prestatie-identiteit van je werk of de presentatie-identiteit die we aan anderen tonen.

Spel bevrijdt je van de last iemand anders te moeten zijn dan jezelf. Er is geen enkele druk. Er is alleen maar spel, alleen maar jij.’

Helaas lijkt het erop dat veel volwassenen hun lust om te spelen verliezen zodra ze volwassen worden. Volgens een onderzoek uit 2011 door onder anderen Stuart Brown – in opdracht van Cadbury, sponsor van de Olympische Zomerspelen 2012 – vindt slechts de helft van de Britse respondenten tijd om spelletjes te spelen die uitsluitend op vermaak gericht zijn. Bijna een derde van de 2304 volwassenen die door de snoepfabrikant werden ondervraagd, zei er geen tijd voor te hebben. Net iets minder dan één op de vijf was te druk met werk, terwijl voor een vierde familie en andere verplichtingen alle tijd opslokten. Dit ondanks het feit dat 68 procent van de ondervraagden gelooft dat het belangrijk is tijd te hebben om te spelen.

Dus waarom volgen wij volwassenen niet vaker ons van nature aanwezige maar onderdrukte instinct om te spelen? ‘Volwassen spel lijkt wel een taboe in onze cultuur’, zegt Lynn A. Barnett-Morris, hoofddocent onderwijspsychologie aan de universiteit van Illinois. ‘We denken dat het tijdverspilling is of dat we productiever zijn als we andere dingen doen, allerlei stomme dingen.’ Deze manier van denken, die uiteindelijk terug te leiden is tot het protestantse arbeidsethos, wordt vandaag de dag versterkt door de toenemende angst van mensen om hun baan te verliezen. Een paradox, aangezien juist de speelsheid die ze mijden hen een voorsprong zou kunnen geven op concurrenten.

‘Ons vermogen spelenderwijs door het leven te gaan is de allerbelangrijkste voorspeller van ons succes en geluk.’

STUART BROWN, PSYCHIATER

Spel en leren Er bestaat immers waarschijnlijk geen effectievere methode om mensen nieuwe dingen te leren dan spel – een gegeven dat verklaart waarom zogeheten edutainmentconcepten steeds populairder worden. Zo voorspelt het statistisch onderzoeksbureau FutureBooks dat in 2015 de omzet van educatieve spellen voor de smartphone alleen al in de Verenigde Staten op ruim 260 miljoen dollar zal uitkomen. Ook voor andere sectoren zijn de vooruitzichten rooskleurig. Vele initiatieven, zoals het DimensionU-concept, dat computerspellen gebruikt om kinderen dingen te leren, waren – en zijn nog steeds – primair op de jeugd gericht. Maar aangezien volwassenen bijna even veel plezier lijken te ontlenen aan deze aanpak, beginnen ook zij een aantrekkelijke doelgroep te worden.

In de binnenpretparken van KidZania in Mexico, Portugal, Koeweit, Japan en talrijke andere landen snuffelen kinderen aan zo’n honderd beroepen, te midden van even veel nagebootste werkplekken, die een derde kleiner zijn dan in het echt, maar niet minder levendig. Uitgerust met uniforms en hulpmiddelen, kunnen ze dankzij rollenspellen alles worden, van verpleegkundige in een ziekenhuis en televisiepresentator in een studio tot chef in een restaurant en piloot in een vliegtuig. Terwijl ze hun beroepen uitoefenen, verdienen de miniprofessionals kidZos, de eigen munteenheid van de centra, waarmee ze in alle vestigingen producten en diensten kunnen kopen.

‘Wat we doen, is gebaseerd op de overtuiging dat kinderen het meest leren van persoonlijke, leuke en praktische speelervaringen’, NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 5 9

zegt Cammie Dunaway, de directeur Global Marketing. ‘En vooral rollenspellen die tijdloos en universeel zijn, inspireren hen hun dromen te volgen en later van fantasie realiteit te maken.’

Om kinderen te leren in een groep samen te werken en een realistische beroepsomgeving te creëren, geeft KidZania de voorkeur aan activiteiten die ‘gezamenlijke ­probleemoplossing’ stimuleren: brandweermannen die met elkaar de beste manier zoeken om een grote brand te blussen, bijvoorbeeld, en doktoren en verpleegkundigen die samen patiënten te hulp schieten.

Het nieuwe rollenspelconcept is bijzonder populair; het bedrijf, in 1996 opgericht door de Mexicaanse ondernemer Xavier López Ancona, is momenteel de trotse eigenaar van veertien centra in vier werelddelen.

Nog eens dertien locaties zijn in ontwikkeling. En de ouders die hun kinderen vergezellen, lijken medeverantwoordelijk voor dit succes: ‘Er gaat geen dag voorbij,’ zegt Dunaway, die bezig is de eerste Amerikaanse KidZania op te zetten, ‘of ten minste één volwassen bezoeker zegt: ik zou willen dat ík hier ook mocht spelen!’

Er worden dan ook al steeds meer pogingen gedaan om deze diepgewortelde affiniteit van mensen met spel te benutten door spelelementen in het volwassenenonderwijs te integreren. De Khan Academy, een nonprofitorganisatie die in 2006 is opgericht door de Amerikaanse onderwijzer Salman Khan, is een goed voorbeeld. Het platform, dat onlinetoegang biedt tot meer dan drieduizend gratis lesfilmpjes op YouTube – over alles van wiskunde en geschiedenis tot economie en geneeskunde – gebruikt verschillende gamification-elementen.

Zo worden de studenten wanneer ze een probleem oplossen of een taak volbrengen, beloond met punten die na verloop van tijd worden omgezet in een serie virtuele 6 0 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

­b adges, die een afspiegeling zijn van hun prestaties. De website houdt ook de vooruitgang van deelnemers bij en kwantificeert deze – en hun gebruikersstatistieken – in vlotte infographics.

Bovendien zijn de lesonderwerpen visueel gerangschikt in een soort van map die lijkt op de zogeheten ‘vaardighedenboom’ uit een computerrollenspel. Het resultaat: het leersysteem van de Khan Academy werkt even motiverend als dat van een spel dat beloningen toekent voor opgeloste queesten en opgedane ervaringen.

Spel en gezondheid Recent onderzoek heeft aangetoond dat spelen ook een gunstige uitwerking heeft op je gezondheid. Een uitdagende missie in een computerspel als Doom, ­bijvoorbeeld, versterkt het immuunsysteem van je lichaam en verhoogt de weerstand tegen infecties, zo blijkt uit een onderzoek uit 1996 door de universiteit van Westminster, in Groot-­Brittannië. De reden: terwijl je je een weg baant door de virtuele slagvelden, zo o­ ntdekte professor Phil Evans, maakt je lichaam als gevolg van de stress extra i­mmunoglobuline A (antistoffen) aan, die je slijmvliezen beschermen tegen ­micro-­organismes.

Ook een gezellig avondje bridgen of ­tafeltennissen is goed voor je, zowel ­fysiek als psychologisch. Je lichaam zal zich ­ontspannen en je geest zal zijn fixatie op de problemen van die dag verliezen.

Maar spelletjes spelen leidt niet enkel tot gunstige gezondheidseffecten op de korte termijn. Een studie door onderzoekers van de optometrieafdeling van de universiteit van Californië wijst uit dat schieten op

­virtuele doelen en vergelijkbare ­computerspelactiviteiten volwassenen kunnen helpen die lijden aan de hersenafwijking amblyopie, waarvoor nog geen behandeling bestaat. Op dit moment is een ‘lui oog’, zoals de aandoening doorgaans wordt genoemd, de meest voorkomende oorzaak van slechtziendheid aan één oog onder niet-bejaarde volwassenen.

Na veertig uur computerspel – een maand lang twintig sessies van twee uur – r­apporteerden de proefpersonen een ‘30 procent zichtverbetering en toegenomen diepteperceptie’, licht hoofdonderzoeker Roger Li toe. ‘Dat is een gemiddelde verbetering van anderhalve rij op de letterkaart die gebruikt wordt door opticiens; een spectaculair resultaat, aangezien het 120 uur occlusietherapie kan vergen om één rij verbetering te zien bij kinderen met amblyopie.’

Het is zelfs aangetoond dat de mentale uitdaging die een potje schaak of een kruiswoord- of Sudokopuzzel biedt, het risico verkleint op het ontwikkelen van chronische geriatrische aandoeningen als dementie.

Zo bleek in een longitudinaal onderzoek in 2007 onder meer dan 700 inwoners van Chicago met een gemiddelde leeftijd van 80 jaar die gedurende een periode van 5 jaar jaarlijks cognitief getest werden, dat de cognitief actieve personen 60 procent minder kans liepen door de twee ziektes getroffen te worden dan hun leeftijdsgenoten die niet regelmatig hun hersens trainden.

Zelfs als een van deze aandoeningen zich al heeft geopenbaard, kan hun ontwikkeling

­w orden vertraagd door geestelijk uitdagende activiteiten als spelletjes, zo blijkt uit een nieuwe inventarisatie van wetenschappelijk onderzoek.

Onderzoekers van de Cochrane Library analyseerden vijftien studies naar milde tot matige gevallen van Alzheimer of dementie gepubliceerd tot eind 2011, en ontdekten dat plezierige activiteiten die het geheugen en het denken stimuleren bij de onderzochte proefpersonen tot verbetering in beide ­functies leiden.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat een groeiend aantal bedrijven en medische experts momenteel hun tijd en energie stoppen in het ontwikkelen van spellen die speciaal zijn afgestemd op gebruik in de gezondheidszorg; de hippe, zogeheten serious games die het resultaat van hun inspanningen zijn, beginnen een steeds grotere rol te spelen in preventie, therapie en revalidatie.

Zo kunnen speciaal ontworpen ‘bewegingsgevoelige’ computerspellen (vergelijkbaar met Nintendo’s Wii) die gericht zijn op fysieke activiteiten, zorgen voor pijnverlichting. Neem nou de resultaten van het Playmancer-onderzoek door het Roessingh Research and Development Center in Enschede, waar volwassen patiënten revalideren van chronische nek-, schouder- en rugproblemen. Gekleed in een zogeheten motion capture suit – een soort van surfpak en muts bedekt met kleine glinsterende plastic knoppen die afgestemd zijn op hun individuele silhouet – stonden de proefpersonen

op een loopband voor een groot 3D-scherm.

Daar maakte hun virtuele tegenhanger zich op voor een avonturenqueeste van drie achtereenvolgende spelletjes.

Terwijl camera’s elke beweging vastlegden, begonnen ze vervolgens een onbewoond eiland te verkennen: door mysterieuze ondergrondse tunnels kruipen, steile kliffen beklimmen en schatten verzamelen.

Al die tijd strekten en ontspanden hun bovenlichaamspieren en -gewrichten zich. Afhankelijk van het door het systeem gemeten comfortniveau van de patiënten, werd de moeilijkheidsgraad van de spellen verhoogd of verlaagd.

De uitkomsten van het experiment waren veelbelovend, concludeerden de wetenschappers. ‘Het Playmancer-spel is in staat de fysieke gesteldheid van patiënten te verbeteren’, zegt Stephanie Jansen-Kosterink, een van de co-auteurs van het onderzoek.

‘Na vier weken spelen, was het bewegingsbereik toegenomen en de reactietijd bij bovenhands reiken gedaald.’ Een extra klinisch voordeel, zo stelt zij, was ‘een afname van de pijnintensiteit’.

Wellicht het belangrijkste was dat de Playmancer-proefpersonen dit type nieuwe therapie erg leuk vonden, wat Kosterink de hoop geeft dat dit wel eens de manier zou kunnen zijn om de vaak problematische therapietrouw aan fysieke revalidatieprogramma’s te vergroten.

Natuurlijk is er nog veel meer onderzoek nodig voordat Playmancer en co beschikbaar zullen zijn in de huiskamer. Maar de gezondheidsvoordelen lijken aanzienlijk, zeker aangezien een Europees onderzoeksproject uitgevoerd in Barcelona en in andere onderzoeksinstituten die Playmancer testten als een complementaire behandeling voor geestelijke stoornissen, ook veelbelovende resultaten opleverde.

De serious games richten zich ook op de training van doktoren en verpleegkundigen. Zo leren gynaecologen met behulp van B ­ irthplay gecompliceerde geboortescenario’s onder de knie te krijgen. Anderzijds

‘Spel bevrijdt je van de last iemand anders te moeten zijn dan jezelf.

Er is geen enkele druk.

Er is alleen maar spel, alleen maar jij.’

JOE ROBINSON, WERK/PRIVÉ COACH

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 6 1

‘We slaan een gevaarlijk weg in als we ons niet langer laten inspireren door kinderen en hun manier van denken en doen.’

JASPER JUST JENSEN, DIRECTEUR VAN LEGO

­k unnen medewerkers van de Eerste Hulp hun spoedeisende geneeskundevaardigheden oefenen met Pulse!!, een ‘onderdompelende’ virtuele leeromgeving ontwikkeld door de Texas A&M-universiteit, de nabijgelegen stad Corpus Christi en spelontwikkelaar BreakAway. En in de Oncology Game leren geneeskundestudenten de multidisciplinaire aspecten van kankerpatiëntenmanagement op waarde te schatten via zestien verschillende scenario’s.

Zoals de ervaringen met Playmancer al suggereren, kunnen vermakelijke computerspellen ook aanslaan bij die moeilijkste doelgroep die er in de zorgverlening is: mensen met psychiatrische problemen. Dat is ook de hoop van ontwikkelaars van QLVR in Utrecht, producent van serious games en apps. Om patiënten te motiveren hun vaak ongezonde levens aan te passen, hebben ze Heartsville gecreëerd, een spel waarin teams van spelers worden uitgedaagd om van het verwoeste gelijknamige dorp weer ‘een paradijs’ te maken.

Het proces is eenvoudig: om de ‘benodigde tools en objecten te verkrijgen om je wereld op te bouwen’, zegt QLVR mede-eigenaar en creatief directeur Jaap Gerretsen, moet je punten verdienen door ‘persoonlijke leefstijldoelen’ te halen. ‘De sociale stimulans vanuit je groep, samen met de kortetermijnbevrediging van het spel, helpt je de juiste keuzes te blijven maken’, zo stelt hij.

Heartsville is complementair aan een bestaand en bewezen effectief lifestylecoachingsprogramma genaamd TrafficLight.

Het spel is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en zal worden getest in een psychiatrisch ziekenhuis van GGz Centraal, een geestelijke gezondheidszorginstelling die behandeling en advies biedt. Na de initiële ontwikkeling, zo denkt Gerretsen, kan het spel ‘gemakkelijk op andere doelgroepen worden afgestemd, zoals tieners met obesitas en hartpatiënten’.

Spel en werk Maar spel draagt niet alleen bij aan een goede gezondheid: hoe paradoxaal het ook mag 6 2 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

klinken in de oren van veel werkgevers, ook het introduceren van spelelementen op het werk kan veel opleveren.

‘Wanneer mensen spelen, gebruiken ze hun fantasie en zijn ze creatief’, zegt Jasper Just Jensen, directeur van de Deense speelgoedfabrikant LEGO. ‘Vooral wanneer ze hierbij hun handen gebruiken, kunnen ze hun gedachten uitbeelden, iets wat normaal gesproken niet snel gebeurt.’

Om de verbeeldingskracht en het creatieve en innovatieve potentieel van zijn werknemers te benutten, ontwikkelde het bedrijf zo’n vijftien jaar geleden de methode Lego Serious Play. In realtime-strategiesessies ontwikkelen management en medewerkers op een speelse, coöperatieve wijze oplossingen voor complexe bedrijfsprocessen en -problemen. Op basis van storytelling en metaforen, werken de deelnemers samen aan het letterlijk uitbeelden van de kerncompetenties, structuur, diensten en identiteit van het bedrijf met behulp van kleurrijke lego- en duplobouwstenen en -figuren.

‘Uitleggen wat je gebouwd hebt aan de mensen om je heen,’ zegt Jensen, ‘helpt niet alleen anderen het beter te begrijpen, maar ook jezelf.’ Spelen voor en in een groep kweekt daarnaast wederzijds vertrouwen, voegt hij toe, aangezien het werkt op een niveau dat eerder emotioneel dan rationeel is.

Tegenwoordig is Lego Serious Play ­vercommercialiseerd en wordt het in bestuurskamers over de hele wereld gespeeld.

Jensen denkt dat dit een goede zaak is, voor de maatschappij als geheel. ‘We slaan een gevaarlijke weg in als we ons niet langer laten inspireren door kinderen en hun m ­ anier van denken en doen’, zegt Jensen. ‘We ­hebben die vaardigheden nodig om allerlei soorten problemen op te lossen. Dus laten we niet bang zijn om nieuwsgierig en speels en

­o nderzoekend te blijven.’

Steeds meer bedrijven beginnen te profiteren van deze en andere voordelen van spel op de werkplek.

Zo kunnen medewerkers van Google op het hoofdkantoor in Californië hun werkdag opleuken door van een enorme binnenglijbaan te roetsjen. Industrieleiders als IBM en SAP verkiezen een meer, uh, waardige aanpak om de alledaagse werkzaamheden van hun werknemers plezieriger te maken.

Personeel, veelal werkend vanuit huis, kan beloningen als virtuele badges verdienen en zo competitief geprikkeld worden om doorgaans onaantrekkelijke taken als dataverwerking uit te voeren, of deel te nemen aan m ­ ilieu-initiatieven als autodelen.

Of ze kunnen participeren in games die ­bedrijfsscenario’s simuleren.

Spel en gemeenschap Spel heeft niet alleen een gunstige uitwerking op afzonderlijke mensen, maar ook op de manier waarop ze omgaan met elkaar.

Het is daarom niet verwonderlijk dat er pogingen worden ondernomen dit potentieel in te zetten ten gunste van gemeenschappen.

In de Verenigde Staten heeft Megan Dickerson, manager bij het Bostons Children’s Museum, verspreid door de stad interactieve installaties geplaatst met het idee om ‘volwassenen weer in contact te brengen met wat ze ­voelden als kinderen’, waaronder een

­openluchtbioscoop annex familiepicknickplek in Willy Wonkastijl. Gesitueerd op plekken ‘waar mensen het niet verwachten’, zegt ze, maken deze tijdelijke projecten gebruik van ‘het verrassingselement’ om volwassenen die doorgaans hun speelsheid niet openbaar tonen, te verleiden de schroom van zich af te gooien, lol te maken en met anderen contact te leggen.

Dickerson: ‘Ik geloof dat dit stadsbewoners helpt leuke ervaringen te delen met mensen die ze anders niet snel zouden ontmoeten.’

De Braziliaanse architect en sociaal ondernemer Edgard Gouveia jr. heeft het idee van op een speelse manier verandering teweegbrengen, verder doorgetrokken. In 2008 lanceerde hij de online-Oasis Game om hulp in te verzamelen voor de door een orkaan getroffen Santa Catarina-regio in zijn vaderland. Het project werd een succes en al snel werden er Oasis Games gecreëerd voor andere delen van de wereld, allemaal gebaseerd op hetzelfde principe: nodig een uiteenlopende groep mensen uit – van plaatselijke straatkinderen tot lokale functionarissen – om mee te doen aan een kortdurend gemeenschapsproject waarin deelnemers niet alleen samenwerken, maar tegelijkertijd ook lol maken.

Na teams te hebben gevormd (zowel ter plekke als online), gaan de groepen energiek aan de slag met projecten als het ontwerpen van een nieuw plein of het opruimen van een rampgebied. Oasisoprichter ­Gouveia is ervan overtuigd dat de spelaanpak om gemeenschappen bij elkaar te brengen krachtig

is: ‘Ik geloof ten diepste in de innerlijke kracht van bewegingen.’

Wetenschappers zijn het erover eens dat spel niet alleen goed is voor het individu en het bedrijfsleven, maar ook essentieel voor de maatschappij als geheel. ‘Spel is van cruciaal belang voor het voortbestaan van onze soort’, zegt Stuart Brown, die Play: How it shapes the brain schreef. ‘Als speelsheid volledig ontbreekt, heeft dat serieuze persoonlijke en sociale gevolgen.’ Mensen die niet spelen, stelt hij, zijn niet alleen vatbaar voor depressie, maar ook geneigd tot ‘inflexibele en rigide patronen van denken en doen’. Daarnaast cultiveert spelen met anderen onze sociale vaardigheden, en leert het ons de waarde van samenwerking, hulpmiddelen te delen, verlies en verliezen te accepteren, en ons neer te leggen bij regels.

Natuurlijk, als je eraan verslaafd raakt, zal ook spel negatieve gevolgen hebben.

Als je te veel uren vechtend met virtuele monsters doorbrengt, kun je een tennisarm ontwikkelen. Als je te veel uren achter de gokautomaat zit, kun je al je geld verliezen.

En als je te veel avonden bridget met vrienden, kan je huwelijk eronder lijden. Maar als je het principe van matiging volgt, zullen je speelse activiteiten doorgaans een gunstige hebben op je gezondheid en je relaties.

Daarom, en omdat ‘carrières steeds meer in een type spel veranderen waarin het nemen van risico, testen van opties en samenwerken in netwerken een verplicht onderdeel aan het worden is,’ zegt onderzoeker Rainer Buland van de universiteit van Salzburg, ‘gaat volwassen spel een bloeiende toekomst in de 21e eeuw tegemoet.’

Niet dat Gudrun Haffke en Kirsten Schmidt erg bezig zijn met zulke overdenkingen terwijl ze hun middeleeuwse boerderijen cultiveren en uitbreiden. Per slot van rekening denken zij, als fanatieke spelers, alleen aan het hier en nu. freelancejournalist in Bonn, gaat nog meer tijd besteden aan MMORPG’s en ouderwetse kaartspelen.

URSULA SAUTTER

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 6 3

FOTO: TK

Duurzaamheid & Innovatie

‘LEREN IS GEEN EENRICHTINGSVERKEER’, ZEGT TOSHIRO KANAMORI. ‘HET IS EEN PROCES DAT TUSSEN MENSEN PLAATSVINDT.’

FOTO:TK

Leren doe je samen De Japanse onderwijzer Toshiro Kanamori haalt het leven binnen de muren van de school. Zijn lessen aan leerlingen en docenten zijn niets minder dan levenslessen. DOOR DEWI GIGENGACK

D

E LEERLINGEN VAN HET AM stelveen College zijn gegrepen door een gastdocent. Voor de klas staat Toshiro Kanamori, zeker een kop kleiner dan de meeste leerlingen in deze klas. Hij vertelt vol overgave.

Engels spreekt hij niet, dus een tolk vertaalt.

Maar, zoals iemand achteraf zei: ‘Door zijn handgebaren was zijn verhaal bijna zonder tolk te begrijpen.’ Kanamori spreekt met zijn gezicht, met zijn handen, met zijn hele lijf.

Kanamori houdt zijn rechterhand boven zijn hoofd en buigt met zijn hele lichaam mee, terwijl hij uitleg geeft over het Japanse karakter voor ‘rechts’. Het teken lijkt op de vorm van een hand, net als het teken voor ‘links’. Dan tekent hij een ander karakter op het bord. Het lijkt een samenvoeging van beide tekens. ‘Wat zou dit betekenen?’, vraagt hij de klas. Een paar handen gaan de lucht in. ‘Vriendschap?’ ‘Samen zijn?’ ­‘Elkaar ontmoeten?’

Bijna.‘Vriend’ betekent het. En dat is niet toevallig, vervolgt de Japanse meester.

FOTO’S: MAX DIJKSTERHUIS

­ anden kunnen heel veel betekenen voor H een ander. Denk maar eens na over wat handen kunnen doen, nodigt Kanamori de klas uit. Het blijft even stil.

Dan komt een meisje naar voren. Ze vertelt dat haar vader overleed toen zij zes jaar was. ‘Mijn moeder knuffelde me toen veel en hield mijn hand vast. Dat gaf me veel troost.’ De hele klas is stil. ‘Als je vandaag thuiskomt,’ zegt Kanamori tegen de leerling, die zo moedig was haar verhaal te doen, ‘moet je maar tegen je moeder zeggen dat je dit aan iedereen hebt verteld.’

Er zijn veel mensen dankzij wie je in het leven staat, houdt Kanamori vervolgens zijn Nederlandse klas voor. ‘Misschien besef je niet altijd wat anderen voor je doen. Maar leven kun je niet alleen.’

Dit is duidelijk geen gewone les. Kanamori is dan ook geen gewone leraar. Zijn visie op onderwijs: de school is niet zo zeer een voorbereiding op het leven. Schoolkinderen moeten al volop in het leven staan. Het leven vormt de basis van het leerproces. ››› NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 6 5

‘Ik wil kinderen leren het beste uit het leven te halen, omdat het mij als kind nooit is verteld.’

TOSHIRO KANAMORI, ONDERWIJZER

Kanamori, 67 jaar, is in Japan en ver daarbuiten bekend geworden door de ­ontroerende documentaire Children full of life. Daarin wordt zijn basisschoolklas een jaar lang gevolgd. Je ziet hoe Kanamori zijn leerlingen leert begrip voor elkaar te tonen, emoties bespreekbaar te maken en gelukkig te worden. Want dat laatste zou volgens de leraar dé reden moeten zijn waarom kinderen naar school gaan. Kanamori – in Nederland op uitnodiging van Het Kind, een platform voor onderwijsvernieuwing – kwam praten met docenten en lesgeven op ­scholen door heel Nederland.

Mark Manders, rector van het ­Amstelveen College, waar Kanamori te gast was, deelt Kanamori’s zorgen over de huidige manier van lesgeven. ‘Veel docenten zijn niet zichzelf en spelen de rol van docent’, zegt hij.

‘Maar door onszelf te zijn, kunnen kinderen leren over het leven. Het lijkt alsof wij in het Nederlandse onderwijs dingen gescheiden houden die eigenlijk bij elkaar horen.’

Inmiddels leidt meester Kanamori docenten op aan de Hokuriku Gaikun University in de Japanse stad Kanazawa, maar in de 38 jaar dat hij voor – of zoals hij zelf zegt ín – de klas stond, haalde hij het leven in het onderwijs. Zo nodigde hij voor een les seksuele voorlichting een zwangere vrouw uit, aan wie de kinderen vragen mochten stellen vanuit hun eigen nieuwsgierigheid. Ook liet hij terminale kankerpatiënten aan leerlingen

vertellen hoe ze omgingen met de dood.

Onderwijs over de dood? Volgens Kanamori is dat niet een te zwaar onderwerp voor kinderen van negen en tien jaar. ‘Het zijn eerder de volwassenen die dat schokkend vinden’, zegt hij. Ook voor een patiënt is zo’n les een waardevolle ervaring, meent Kanamori. In zijn boek Levenslessen van meester Kanamori schrijft hij: Het is belangrijk dat kinderen zelf de boodschap meekrijgen, die zelf verwerken, verdiepen en ontwikkelen. Doordat zij hun reactie vervolgens weer terugspelen naar degene die haar ontlokt heeft, vindt er over en weer een leerproces plaats.

Leren is een proces dat volgens Kanamori tússen mensen plaatsvindt. ‘Het is geen eenrichtingsverkeer’, legt hij uit. Dat geldt voor leraren en leerlingen, maar ook voor leerlingen onderling. ‘In veel Japanse klassen staat een docent voor zijn klas dingen uit te leggen. Dat komt vaak helemaal niet over.

Leerlingen kunnen ook van elkaar leren.

Daarom vind ik het zo belangrijk om leerlingen van verschillende niveaus bij elkaar in een klas te zetten.’ Zo leren kinderen dat niet iedereen hetzelfde is, en voelen ze zichzelf misschien ook een keer ‘anders’. Hoe meer diversiteit, hoe beter, vindt Kanamori.

Een van de manieren om kinderen en volwassenen samen te laten leren, is door ­kinderen op onderzoek uit te laten gaan in hun familie. Zo laat Kanamori zijn

Het leven in de klas Toshiro Kanamori over zijn eerste les seksuele voorlichting.

OP MIJN VEERTIGSTE BEN IK BEGONNEN MET DE INVOERING VAN ‘het leven’ als onderdeel van mijn onderwijs. In die tijd was het geven van seksuele voorlichting een nieuw landelijk beleid van het ministerie van Onderwijs. Ik ben iemand die over het algemeen niet snel in beweging komt bij plannen die van bovenaf worden opgelegd. Seksuele voorlichting bij derdeklassers houdt namelijk meestal in dat je moet beginnen met uitleg over hygiëne. Dat is niet interessant.

Ik heb lang nagedacht over hoe ik het moest aanpakken en kwam er aanvankelijk niet uit, maar ineens kwam het bij me op dat de moeder van een meisje uit de klas – Yoshiko Sasaki – zwanger was. Om te kunnen leren over het leven besloot ik om haar moeder uit te nodigen. Het was de eerste

6 6 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

stap van mijn plan om de kinderen met iets échts in aanraking te brengen.

Enige tijd eerder had ik een lezing voor ouders en verzorgers gegeven.

Ik had gesproken over het dagelijkse drama van opgroeiende kinderen.

Dat er in kinderharten wonderen verborgen liggen, die wij als volwassenen moeten opvangen en kunnen laten gelden. Na die lezing kreeg ik een brief van mevrouw Sasaki, waarin ze schreef dat ze besefte dat ze steeds bezig was geweest regels op te leggen aan haar kinderen. Doe dit, doe dat!

Om uit te vinden hoe geweldig kinderen zijn, zouden ouders zich daar meer voor open moeten stellen. Mevrouw Sasaki schreef dat ze allereerst wilde beginnen met heel hard zelf te studeren. Ik heb haar toen officieel uitgenodigd om in de klas te komen praten. Ze kwam in de zomer, op 20

l­eerlingen hun ouders interviewen over het werk dat zij doen, om daar vervolgens een spreekbeurt over te houden. Gesprekken tussen kinderen en hun ouders over werk kwamen thuis maar zelden voor, zo blijkt telkens weer. Maar wanneer kinderen horen wat voor werk hun ouders precies doen, zijn ze vrijwel altijd erg trots op hun ouders.

Ook over geboorte en dood laat Kanamori zijn leerlingen onderzoek doen in hun familie. Geboorte en dood lijken ver van elkaar verwijderd, maar staan soms dichter bij elkaar dan je denkt. Zo verloren Kanamori en zijn vrouw twee kinderen. Hun eerste overleed in de baarmoeder en hun tweede werd veel te vroeg geboren, waardoor het maar twee dagen heeft geleefd. Toen Kanamori kort na het overlijden van zijn tweede kind bijna zelf om het leven kwam in een auto-ongeluk, besefte hij dat er geen garanties zijn voor het leven. ‘Als we geboren worden, hebben we maar één leven voor ons’, vertelt hij. ‘Ik wil dat mensen zuinig zijn op hun leven en er het beste uit halen.

Dat wil ik aan k­ inderen leren, omdat het mij als kind vroeger nooit is verteld.’

O

OK DE ­­NEDERLANDSE LEERLINGEN v an het Amstelveen College heb-

ben de aanpak van Kanamori ervaren. Het eerste wat de atheneumleerling Nanette Out opviel aan Kanamori was de ‘rust en kracht die hij uitstraalde’, vertelt

ze. ‘­Iedereen had meteen aandacht voor hem. Dat is de meeste leraren die ik ken nog nooit gelukt. En doordat hij ons liet meedoen, voelde je je onderdeel van de les.’

TOSHIRO KA NAMORI WEET ‘Hij zág je. Maar het LEERLINGEN AMSTELVEEN VAN HET COLLEGE MO ­allermooiste wat ik van hem EITELOOS TE BOEIEN. heb geleerd, is dat je maar één keer leeft en dat het belangrijk is om liefde te geven én te krijgen. Ik besef nu hoe veel ik krijg van familie en vrienden, elke dag weer,’ vond Ruïe-Jalo Wijnschenk.

Op zijn beurt vindt Kanamori het opvallend hoe open Nederlandse kinderen zijn. In Japan zijn middelbare scholieren veel geslotener, vertelt hij.

‘Ik kreeg veel respons op mijn vragen en soms deden kinderen spontaan mee, zonder dat ik daarom vroeg’, zegt hij zichtbaar tevreden. ‘Op mijn vraag wat een Japans karakter zou kunnen betekenen, kwamen de kinderen met goede ideeën, terwijl ze niet bekend zijn met het Japanse schrift. Geweldig! Ze waren niet bang om iets verkeerds te zeggen. Japanse kinderen hebben daar meer moeite mee.’

In zijn lessen gebruikt Kanamori zijn handen veel en raakt hij kinderen ook aan.

Hij slaat een arm om ze heen of legt een hand op hun schouder. Is hij niet bang dat mensen daar rare dingen van gaan denken,

juli, juist toen het ontzettend warm was.

In de klas verscheen een moeder met een jurk aan en een enorm uitstekende bolle buik. Ze was zeven maanden zwanger en een indrukwekkende verschijning toen ze zich met een plof op een stoel liet vallen.

De kinderen begroetten haar met een groot applaus en begonnen meteen vragen te stellen. ‘Is dat niet heel zwaar?’, vroeg er één. Zonder dat ik nog een woord had gezegd, kwamen de kinderen in beweging bij het zien van de persoon die voor hen zat.

Kinderen zijn nieuwsgierig. En voor zich hadden ze een levensecht ­leerobject. Ik hoefde ze alleen maar hun gang te laten gaan. Ze vroegen van alles. Zonder dat ik ze ook maar iets onderwees, begon het leren ­vanzelf. ‘Het is zwaar’, antwoordde de moeder. ‘Hoe doet u dat met slapen, heeft u dan geen last van die buik?’ En zo vroegen ze haar nog veel meer.

‘Op dit moment is het lastig. De baby ligt in stuitligging,’ vertelde de moeder, ‘dus in deze hitte moet ik daar speciale stuitgymnastiek voor doen.’

‘Wat is dat, stuitgymnastiek? Wat is dat, een stuitligging?’

‘Dat het hoofd van de baby hier zit en de beentjes hier’, wees ze aan.

‘Waarom heet dat stuitligging, hij ligt toch best zo?’

‘Nee, een baby hoort andersom te liggen.’

Het waren derdeklassers, dus de vragen werden in rap tempo afgevuurd. De kinderen vroegen mevrouw Sasaki van alles, zoals waarom het kindje andersom hoort te liggen. ‘Het kindje drijft in de buik in een soort water. Het maakt niet uit of het daar zó in ligt of andersom.’ Waarop werd gevraagd: ‘Heeft het kindje het niet moeilijk in het water? Hoe haalt de baby adem dan, hij is toch geen vis?!’

Op de vraag wat nou het zwaarst was van het zwanger zijn, ­antwoordde de moeder: ‘Midden in de zomer is het, net als vandaag, heel erg warm. Maar ik kan mijn buik niet koelen en moet ook oppassen dat ik geen kou vat. Ik moet toch ook iets van kleren aan. En dan moet ik ook nog oefeningen doen voor de stuitligging. Ik voel me niet erg vrij.

Hiervoor had ik last van zwangerschapsmisselijkheid. Dat betekende dat ik niet meer veel kon eten, vaak misselijk was en soms moest overgeven.

Ik kon geen vette dingen meer eten en had alleen nog maar trek in zure dingen. Maar het kindje heeft toch voedingsstoffen nodig. Dus ik kan niet ­kieskeurig zijn en moet goed eten.’

De kinderen hoorden voor het eerst hoe zwaar het is om een leven in je

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 6 7

wil een van de Nederlandse docenten weten.

‘Ik ben verbaasd dat juist een Nederlander dat aan mij vraagt’, reageert Kanamori.

‘Nederlanders raken elkaar constant aan, ze geven elkaar drie kussen bij het begroeten, ze omhelzen elkaar. In Japan houden mensen meer afstand. Terwijl het juist zo belangrijk is dat je die boodschap – ik vind jou belangrijk, ik heb jou nodig – niet alleen met woorden zegt, maar ook met je lichaam.’

Kinderen hebben veel lichamelijk contact als ze nog klein zijn, vervolgt Kanamori.

Naarmate we volwassen worden, verdwijnt dat. ‘Straks zijn wij het enige zoogdier dat zonder lichamelijk contact leeft’, zegt hij.

‘Natuurlijk zijn er kinderen die aanrakingen niet fijn vinden, maar vaak zijn dat de kinderen die juist liefde nodig hebben. Ik luister altijd goed naar wat een kind zegt, niet alleen met zijn mond, maar met zijn hele lichaam.’

Dat doet hij bijvoorbeeld bij kinderen die worden gepest, maar ook bij de pestkoppen.

‘Door te pesten zorg je ervoor dat iemand niet meer voor zichzelf op durft te komen’, stelt Kanamori. Iemand die pest, zit vaak zelf ook ergens mee. Streng zijn zorgt er waarschijnlijk voor dat het alleen maar erger wordt, denkt hij.

‘Als er iets niet klopt aan de sfeer in de klas, creëer ik een situatie waarin kinderen makkelijk kunnen vertellen. Ik vraag alle kinderen waar ze op dit moment mee zitten. Zo probeer ik om de gepeste, maar ook

de pestkoppen, de kracht te geven om voor zichzelf op te komen.’

Leren door te doen, door te ervaren – dat dat beter werkt dan alleen theorie, daar is de Japanse leraar van overtuigd. Daarom haalt Kanamori niet alleen het echte leven in de klas, maar neemt hij zijn leerlingen ook mee op excursies: naar de natuur, maar ook naar plekken waar ze mensen kunnen ontmoeten die ze normaal gesproken niet zo snel ­zouden tegenkomen.

Soms gaat zo’n praktijkonderzoek niet volgens het plan van de docent. Op een van de seminars die hij tegenwoordig regelmatig geeft in Japan, kreeg Kanamori eens een vraag van een leraar, die zijn leerlingen had meegenomen naar een rijstveld voor een praktijkles over landbouw. De kinderen waren afgeleid door de kikkers en gingen helemaal op in het vangen daarvan. Hoe moest hij dat probleem aanpakken?

Kanamori stelde hem de vraag: ‘Wat is er mis mee dat ze geïnteresseerd zijn in kikkers?’ Dat er veel kikkers in een rijstveld zitten, betekent dat er voedsel voor ze is, waaronder insecten die schadelijk zijn voor de rijstplant, verduidelijkte Kanamori.

Die dieren vormen samen een ecosysteem.

Kanamori stelde zijn toehoorders voor om een les te geven waarbij de maag van een kikker wordt geanalyseerd, om te kijken wat hij heeft gegeten. ‘Als je een rijstveld vanuit een kikker benadert, kun je via

lichaam te dragen. Ze bleven vragen stellen.

Er kwam geen einde aan hun nieuwsgierigheid. Mevrouw Sasaki had, zo vertelde ze, al een aantal kinderen gebaard. Bij deze zwangerschap had ze lang getwijfeld of ze het kind zou houden of zou aborteren. Toen een kind van haar zus overleed, zag ze haar eigen kind als een reïncarnatie. Ondanks alle kritiek besloot ze het kind op de wereld te zetten. De mensen in haar omgeving hadden haar aangespoord om de zwangerschap te beëindigen, zij v­ onden dat het zo toch wel voldoende was. Daar had ze het moeilijk mee. Ze kon niet echt laten merken dat ze blij was dat ze zwanger was.

Bij haar vertrek raakten de kinderen haar enorme buik aan en zeiden dingen als: ‘We hopen dat het een gezond kindje is’, ‘komt u het ons laten zien als het geboren is?’, ‘pas goed op uzelf.’ Een aantal jongens, waaronder ook een paar druktemakers, spraken zachtjes tegen de buik: ‘Hoor je ons?’ en ‘kom je er snel uit? We wachten op je hoor!’

De moeder gaf aan dat de reacties van de kinderen haar heel erg hielpen. Ze zei tot een paar keer toe met tranen in haar ogen: ‘Wat zijn deze kinderen toch ontzettend lief!’ Het deed haar ontzettend goed dat volkomen onbekenden uitkeken naar de geboorte van haar kind en er

6 8 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

een o­ nderzoek naar g­ oede en schadelijke ­insecten de les uitbreiden naar de relatie tussen landbouwchemicaliën en de vernietiging van ecosystemen.’

Waarmee Kanamori illustreerde dat veel vragen en interesses van kinderen uit het oogpunt van volwassenen misschien van het onderwerp afwijken, maar dat ze dichter bij de essentie zitten dan je zou denken.

Het gaat Kanamori heel natuurlijk af, omgaan met kinderen. Hij gaat mee in hun enthousiasme en in hun humor. Of, zoals havo-leerling Bram Ven het verwoordt: ‘Het plezier dat kinderen hebben bij het spelen, kan hij overbrengen in de les.’

Daarom is Kanamori blij dat hij nog regelmatig wordt gevraagd om gastlessen te geven op basisscholen, zodat hij het lesgeven niet hoeft te missen. ‘Wij kunnen veel leren van kinderen’, zegt hij. ‘Kinderen zijn de toekomst. We moeten samen met ze oplopen, vertrouwen in ze hebben. Daarom zeg ik altijd tegen de docenten die ik opleid: zet je lichaam en je hart open voor de wereld.

Kinderen geven je energie.’ gaat ook graag op onderzoek uit naar het leven.

DEWI GIGENGACK

Bekijk Children full of life, de documentaire over Kanamori’s klas: www.theoptimist.nl/kanamori. Meer verhalen over het bezoek van Kanamori aan Nederland via www.hetkind.org

blij om waren. Dat gaf haar moed. Toen ze haar verhaal aan haar arts vertelde, stuurde hij ons de echofoto’s van de baby in de buik en allerlei andere gegevens. Zo hielpen diverse mensen van het ziekenhuis mij ook nog eens bij deze les.

Niet lang daarna kwam het kindje gezond ter wereld. De hele klas schreef meteen na de geboorte een brief. Kort daarna kwam de moeder met het kindje naar de klas. Alle kinderen brachten hun felicitaties over.

Ze hadden hun best gedaan op het maken van een soort rammelaars en allemaal handgemaakte cadeautjes.

De moeder schreef me later een brief. Hoewel ze al een aantal ­kinderen had gebaard, waren er niet eerder zo veel mensen zo blij geweest. Het had haar opnieuw aan het denken gezet over wat het is om een kind op de wereld te zetten.

Dat was mijn eerste les seksuele voorlichting.

Met toestemming overgenomen van Toshiro Kanamori: Levenslessen van meester Kanamori, een uitgave van Het Kind (www.hetkind.org).

14e Editie - Donderdag 21 november - WTC Rotterdam ORGANISATIE

sustainability

BIG

challenges,

RADICAL changes

Met bijdragen van

v.l.n.r.: Marjolein Demmers, Royal HaskoningDHV • Rens de Jong, BNR • Wiebe Draijer SER Marga Hoek, De Groene Zaak • Aart de Zeeuw Universiteit van Tilburg Hans de Jong Philips Electronics Benelux B.V. • Aalt Dijkhuizen, Wageningen UR Marlies van Wijhe, Van Wijhe Verf • Karl-Henrik Robèrt, The Natural Step

MEER INFORMATIE EN INSCHRIJVEN OP WWW.SUSTAINABILITY-CONGRES.NL

FOTO: GREENSHOOTS COMMUNICATIONS/ALAMY

Duurzaamheid & Innovatie

Voor alles een oplossing 7 0 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

EEN GROEP AMERIKAANSE KUNSTENAARS REIST DOOR ARME EN OPKOMENDE LANDEN OP ZOEK NAAR OPLOSSINGEN VOOR PROBLEMEN IN RIJKE LANDEN. ZO KWAMEN ZE ONDER MEER IN GHANA TERECHT, HIER OP DE FOTO.

Zit u met een probleem? De Ghana ThinkTank kan helpen!

Hoe? Door advies te vragen aan inwoners van arme landen.

(Waarschuwing: het advies is soms ongebruikelijk.)

DOOR JAN STOJASPAL

F

ATIMA AYTLKADI WOONT IN EEN

Marokkaans dorp van lemen huizen.

Niettemin heeft ze een uitgesproken antwoord op de vraag waarom Amerikanen zo zeer vervreemd raken van hun ouders dat ze hen naar het verzorgingshuis sturen. Te midden van kleurige kussens in de bibliotheek van het artistieke centrum Dar al-Ma’mûn in Tassoultante legt deze 46-­jarige moeder van vier kinderen uit dat het probleem begint bij de ouders, die hun

jonge kinderen hun eigen slaapkamer bieden. Ze denken wellicht dat dit goed is voor hun kinderen, maar in werkelijkheid kunnen zij zich daardoor minder goed hechten, stelt Aytlkadi. Baby’s bij haar in het dorp zijn altijd bij hun moeder. Ook tijdens het opgroeien blijven ze dicht bij haar. Daardoor zullen ze ook veel eerder hun ouders bijstaan wanneer die hulp nodig krijgen.

Maar dat is niet het enige, vertelt ­Aytlkadi, terwijl een stuk of tien vrouwen in het vertrek instemmend knikken. Het probleem is ook dat in Amerikaanse woningen de nadruk ligt op privacy in plaats van de gemeenschap. Huizen staan naar de straat gericht, niet naar elkaar. Appartementen liggen aan lange, lege gangen. In Aytlkadi’s dorp liggen de huizen rond gemeenschappelijke binnenplaatsen, zodat buren elkaar constant zien.

Buren zijn bijna deel van de familie.

Onder de naam Ghana ThinkTank reist een groep Amerikaanse kunstenaars door arme en opkomende landen op zoek naar oplossingen voor problemen in rijke landen. Sinds de oprichting, zeven jaar geleden, heeft de Ghana ThinkTank zich op grote en kleine problemen gestort: van een hond die een woonwijk in een Amerikaanse stad terroriseerde met zijn aanhoudende geblaf tot een verbitterde etnische strijd die de stad Mitrovica ten noorden van Kosovo verscheurt.

De antwoorden blijken vaak verrassend.

Soms zijn aangedragen oplossingen onuitvoerbaar of niet van toepassing, zoals het probleem van daklozen en overgewicht aanpakken door daklozen in dikke pakken te steken en toneelstukken te laten spelen voor mensen met overgewicht. Toch waren ze waardevol in het bestrijden van culturele vooroordelen en het bevorderen van onderling begrip, het uiteindelijke doel van de Ghana ThinkTank.

Het project begon als ‘een soort grap’, zegt mede-oprichter Christopher Robbins, een veertigjarige leraar beeldhouwkunst in New York. ‘We wilden Amerikanen een koekje van eigen deeg geven en laten zien hoe arrogant en onuitvoerbaar veel oplossingen waren die ze de ontwikkelingslanden proberen op te leggen.’

Maar het is meer dan een politieke stellingname. De omslag kwam voor Robbins toen hij als vrijwilliger van het Peace Corps in Benin in West-Afrika werkte. Hij zei tegen de inwoners van het dorp Toucountouna dat ze in tijden van hongersnood gedroogde mango’s moesten eten en deed voor hoe ze een mangodroger moesten maken. Maar om NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 7 1

grap, maar is volkomen serieus. In 2011 kwam er erkenning voor hun werk, toen een afdeling van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken de denktank samen met veertien andere Amerikaanse kunstenaars en kunstenaarscollectieven uitkoos om in vijftien landen via de beeldende

Dus u denkt dat u een probleem heeft?

Oplossingen van de medewerkers van de Ghana ThinkTank.

SSING IN EL SALVADOR WERD EEN OPLO IN DEZE WIJK IN GEVONDEN VOOR PROBLEMEN WESTPORT, CONNECTICUT.

PROBLEEM: d e groeiende generatiekloof OPLOSSING UIT IRAN: v erzamel leuke, onfatsoenlijke herinneringen van de ouderen, neem ze op en speel ze af voor jongeren, zodat ze zien dat de ouderen in hun jeugd niet zo veel verschilden van de jongere generatie van nu.

PROBLEEM: gebrek aan etnische diversiteit in een rijke woonwijk OPLOSSING UIT EL SALVADOR: h uur immigranten in voor een bijeenkomst van de rijken om te laten zien dat de gemeenschap allang gemengd was, als je degenen meetelt die de tuinen en huizen onderhouden.

PROBLEEM: rivaliteit tussen twee aangrenzende universiteiten OPLOSSING UIT CUBA: nadat was vastgesteld dat de rivaliteit een statuskwestie was, werd een wedstrijd straatschaak voorgesteld om de leden van beide groepen de kans te geven zich op neutraal terrein te onderscheiden.

PROBLEEM: nors kijkende mensen op straat OPLOSSING UIT IRAN: l aat nors kijkende mensen een T-shirt aantrekken met hun eigen lachende gezicht erop.

PROBLEEM: h et vlakke, saaie aanzien van Karlsruhe, Duitsland OPLOSSING UIT MEXICO: h uur parkourbeoefenaars in om het verticale karakter van de stad te benadrukken met hun geoefende sprongen in een stedelijk landschap.

PROBLEEM: h obbelige stoeptegels die het lopen op hoge hakken bemoeilijken OPLOSSING UIT SERVIË: m aak één strook van het trottoir extra vlak voor alleen hooggehakten.

OPLOSSING UIT IRAN: z et borden neer met de tekst Hoge hakken verboden op dit trottoir.

PROBLEEM: e en samenleving waarin het geen probleem is als mensen zich niets van elkaar aantrekken OPLOSSING UIT MAROKKO: h et is een kwestie van privilege dat je mensen kunt negeren en onbeschoft kunt behandelen. Als je vindt dat je alles al hebt, hoef je je van niemand iets aan te trekken. De oplossing is je eigen behoeften te leren kennen en zo te leren hoe je iets kunt doen aan de behoeften van anderen. | J.S.

7 2 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

kunsten ­diplomatieke betrekkingen aan te knopen op het niveau van gewone mensen.

Begin dit jaar ontving de Ghana ThinkTank een b­ elangrijke subsidie van Creative Capital om samenwerking tussen immigranten en anti-immigratiegroeperingen op gang te brengen in het grensgebied met Mexico.

De denktank heeft medewerkers in Ghana, Cuba, El Salvador, Servië, Afghanistan, Iran, Mexico en Palestina.

Met zijn vermogen gemeenschappen aan te spreken en vernieuwende oplossingen aan te dragen is de Ghana ThinkTank een bron van inspiratie geworden voor zowel het bedrijfsleven als activisten. De Ghana ThinkTank streeft ernaar niet alleen voorstellen te vrágen, maar ze ook uit te voeren en het resultaat te laten zien aan degene die het voorstel heeft gedaan. Daarom werd de architect Jason Sargenti gevraagd om volgens de aanbevelingen van Aytlkadi een nieuw ontwerp te maken voor Penn South, een appartementencomplex in de Newyorkse wijk Chelsea. Bij het ontwerp staat nu het gemeenschapsgevoel voorop. Er zijn tuintjes bestemd voor telkens twee mensen uit verschillende generaties, die afspreken er samen voor te zorgen. Bovendien liggen er gemeenschappelijke plantsoenen tussen de gebouwen. Sargenti ging nog een stap verder en keerde de gebouwen als het ware binnenste buiten, zodat de ramen tegenover elkaar komen te liggen en op een gemeenschappelijke ­binnenplaats ­uitkijken.

Aangezien het voorstel niet goed uitvoerbaar is zonder de medewerking van een bouwbedrijf, zal het waarschijnlijk voorlopig op de tekentafel blijven liggen. ‘Ik zie wel dat dit bevorderlijk kan zijn voor de gemeenschapszin’, zegt Robbins.

Aytlkadi moet de voorgestelde veranderingen nog maar zien, maar mensen die opnames hebben gezien van de uitvoering van enkele bescheidener oplossingen van de Ghana ThinkTank waren enthousiast. Adil, de man die de aangepaste ezelwagen dreef met de op zonne-energie werkende videocamera waarmee de Ghana ThinkTank in Marokko voorstellen opnam, vat het mooi samen: ‘Wie zijn neus een plezier wil doen, kiest een lekker geurtje, voor de ogen zoek je iets moois, voor de oren goeie muziek en voor de tong iets zoets. En voor het hart?

Kijk, híer wordt mijn hart blij van.’

JAN STOJASPAL, journalist in Praag, weet nu dat oplossingen uit een onverwachte hoek kunnen komen.

FOTO: NANCY KENNEDY/SHUTTERSTOCK.COM

de een of andere reden weigerden ze de gedroogde vruchten te eten. ‘Ik besefte dat de mensen niet meededen omdat ze het zo’n goed idee vonden,’ vertelt hij, ‘maar omdat ze het wel interessant vonden om samen met een vreemde blanke dat rare ding te maken.’

De Ghana ThinkTank begon dan wel als

MAAK KENNIS MET EEN CURSUS IN WONDEREN

HET BOEK DAT HET LEVEN VAN MILJOENEN MENSEN HEEFT VERANDERD

17 NOVEMBER 2013 13.00  16.30

DE FLINT AMERSFOORT € 19,95 K A A R TE N E N M E E R I NFO R M A T I E : INSPIRERENDLEVEN.NL

Kom luist eren naar het ins pir er ende v e r h a a l v a n Cu r su s-d o c e n t e n -v e r ta le r Ko o s Ja n s o n , wa a rin hij vert elt over het onts taan van d e Cu r su s e n h e t le v e n sv e r h a a l v a n H e le n S c hu c m an die d e op d ra cht ontving om de teks t v a n d it we r k o p te sc h r ijv e n . L e e r v a n W ille m G l au de ma ns, a ls ve r taler en docent betr ok ke n b ij d e Cu r su s, h o e je d e z e z e lf ku n t g e b r u ik e n e n t o e p a ssen in je leven. H ij s chr eef daa r v o o r h e t b o e k Ingangen tot Een Cursus in Wonderen .

BEL EN MAAK KANS OP... €0,60 per gesprek

0909-5010589

Midweek of weekend Beach Resort Makkum

Dit unieke vakantiepark ligt aan het Friese IJsselmeerstrand in een prachtig natuurgebied. Bungalows, luxe villa’s en appartementen van 2 tot 12 personen. U kunt hier fantastisch fietsen, wandelen, surfen, bootje varen, tennissen, noem maar op! Op het vakantiepark zijn allerlei bootjes en fietsen te huur, sportveldjes en midgetgolf. Ook in de omgeving is veel te doen. De Friese Elf Steden zijn nabij en zeker het bezoeken waard. Prijs (Bungalow type schakel) beschikbaar in 2014 m.u.v. vakantieperiodes en feestdagen. WWW.MAKKUMBEACH.NL/OPTIMIST

De MY PAPER BAG Businessbag Blond

Hier wordt niet alleen de koper, maar ook de maker én de wereld beter van!

Fair trade gemaakt in India. Hoe meer tassen er worden verkocht, hoe meer kansen er gecreëerd worden voor de maker. Het leer wordt op een milieuvriendelijke wijze geproduceerd, waardoor er geen schadelijke chemicaliën vrijkomen in het drinkwater. Beter voor mens, milieu én dier. De tas heeft veel handige vakken en is padded (veilig voor laptop). Draag hem in de hand, over de schouder of crossbody! Afmeting.: 31x40x9 cm T.W.V € 249 WWW.GOODFORALL.EU

Zo doet u mee: BEL NAAR 0909-5010589 (€ 0.60 pg, excl. gebruikelijke telefoniekosten) en maak uw keuze: CODE 1 = Beach Resort Makkum CODE 2 = Litebook CODE 3 = MY PAPER BAG.

U kunt meedoen zo vaak u wilt t/m 30 januari 2014. U hoort direct of u een prijs gewonnen heeft! De prijzen kunnen niet in geld worden uitgekeerd.

IEDEREEN PRIJS: download snel uw cadeaubon t.w.v.€25,- op www.makkumbeach.nl/optimist.

SUCCES!

Litebook Elite lichttherapielamp Moe? Weinig Energie? Winterdip? Doe dan het licht aan van de handzame Litebook Elite lichttherapielamp en je klachten verdwijnen als sneeuw voor de zon. Door het kleine formaat en de geïntegreerde accu kan je de Litebook overal makkelijk en eenvoudig gebruiken. In slechts 15 minuten per dag heb je meer energie, een betere stemming en slaapt je beter. In 2012 als beste getest door de Consumentenbond! Goodlite is gespecialiseerd in lichttherapie en lichttherapielampen. T.W.V. € 229,00 WWW.GOODLITE.NL

Column

Harry Starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.nl

Ken uzelve

FOTO: RAYMOND DE VRIES

WE KUNNEN ONS OORDEEL NIET VERTROUWEN.

Daarom doen we er goed aan het zo lang mogelijk uit te stellen. Dat leert het langst en dus het meest. Het staat haaks op de alledaagse behoefte om snel tot een oordeel te komen. Vooral managers hebben daar een handje van. Snelheid is efficiënt. Maar is het ook effectief?

Voor triviale zaken kan het heus geen kwaad, dan is doelmatig ook doeltreffend, maar in essentiële kwesties is het oppassen.

We zijn gemakkelijk in de luren te leggen. Bij anderen geloven we dat, onszelf houden we vaak voor sterker dan we zijn. Om dat te illustreren, gaf ik bij lezingen graag twee gedichten aan de deelnemers. De ene helft kreeg een gedicht van Fernando Pessoa, de beroemde, hooggewaardeerde Portugese dichter. De andere helft, zo legde ik uit, kreeg een gedicht van mijzelf. Met het verzoek dit gedicht individueel te lezen en te voorzien van een afgewogen, persoonlijk oordeel en een cijfer.

Het resultaat van deze oefening was altijd hetzelfde. Het gedicht van Pessoa werd hoog gewaardeerd.

‘Boeiend’, ‘inspirerend’, ‘prachtig’, ‘mooi’. Het cijfer kwam gemiddeld boven de 8 uit. Mijn gedicht deed het aanzienlijk slechter. ‘Aardig’, ‘slecht’, ‘­kunstmatig’. Meer dan een 5 zat er niet in. Dat was even slikken. En dan kwam mijn onthulling. Ik had iedereen dezelfde tekst gegeven: een gedicht van Fernando Pessoa, de beroemde, hooggewaardeerde Portugese dichter.

Context bepaalt betekenis. Zo krijgt het schilderij van Van Gogh Korenveld met kraaien een heel andere waardering als je erbij vertelt dat het waarschijnlijk zijn laatste schilderij was. Beschouwers zien al snel de naderende dood. Anderen, onkundig van dit feit, zien doorgaans een betrekkelijk vrolijk schilderij van... een korenveld met kraaien.

Dit fenomeen verklaart meteen de kracht van

Context bepaalt betekenis. Een goede reputatie werkt als wind in de zeilen.

reputatie. Leerlingen met de roep een goede leerling te zijn, krijgen gemiddeld te hoge cijfers en leerlingen met de reputatie dom te zijn, lopen een verhoogd risico op te lage cijfers. Een goede reputatie werkt als wind in de zeilen.

Sinds er voor orkesten blind wordt geauditeerd, maken veel meer vrouwen deel uit van symfonieorkesten. Wie een vreemde achternaam heeft, maakt een kleinere kans te worden uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek. Slanke en uiterlijk knappe mensen worden sneller competent en betrouwbaar geacht dan lelijke, dikke mensen. Who said life was fair?

Moeten we om tot een oordeel te komen, beter nadenken? Dat is maar de vraag. Bij overzichtelijke kwesties is het aan te bevelen, maar in complexe zaken kan de intuïtie meer bereiken – en in ieder geval sneller. De Amerikaanse journalist Malcolm Gladwell geeft in Blink tal van voorbeelden waarin we met weinig informatie toekunnen om tot een oordeel te komen dat niet onder doet voor een oordeel op basis veel informatie. Meer weten betekent niet altijd beter beslissen. We hebben al voldoende aan, zoals hij dat noemt, een ‘dun schijfje’. In een oogopslag weten we soms even veel als na urenlang kijken en afwegen.

Bijvoorbeeld als het gaat om gewichtige zaken als partnerkeuze of om het kopen van een huis. Sterker nog: dankzij de emotie komen we tot een beslissing die het verstand niet maken kan.

De conclusie is niet dat we langer moeten ­nadenken of juist korter. De conclusie is ook niet dat we ons gevoel meer kunnen vertrouwen dan ons verstand. We doen er goed aan om onszelf beter te begrijpen. Want soms kunnen we iets snel. En soms kunnen we beter traag. Soms moeten we iets weten.

Soms zit weten in de weg.

In alle gevallen helpt het om te weten wie we zijn.

En wat we van onszelf mogen verwachten. Dat is minder dan we hopen en meer dan we vrezen. Om met de gedragseconoom Henriëtte Prast te spreken: de beste kennis, is zelfkennis. Dat stond al boven het orakel van Delphi. Gnothi seauton. Dus echt nieuw is het niet.

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 7 5

veiling INTERACTIVE PRINT

De veiling is geopend, bied nu mee!

RUILHANDEL IS IN OPKOMST. HOE KUNNEN EERLIJKE ONDERNEMERS

Download de gratis layar app

Scan deze pagina

Ontdek interactieve content

Hoe werkt het?

1 REGISTREREN. Maak een gratis profiel aan op

en bewuste consumenten daarvan profiteren? Wij presenteren u een uit de hand gelopen experiment: een onlineveiling, georganiseerd door The Optimist. Sinds 14 oktober wordt er geboden op producten en diensten die ter beschikking zijn gesteld door ons netwerk, bestaande uit alles van sprekers en coaches tot producenten van tassen en evenementorganisaties. Voor hen zou adverteren niet zo interessant (lees: te duur) zijn. Maar in ruil voor aandacht tijdens onze veiling doen ze graag een donatie. U kunt bieden en de opbrengst wordt deels gebruikt om onze oplossingsgerichte journalistiek te ondersteunen. Ook gaat een gedeelte van de opbrengst naar een (ander) goed doel. Het enthousiasme op het idee was overweldigend. Daarom is www.bijdeveiling.nl vier weken lang de website voor mooie deals die passen bij onze optimistische lezers. Op de volgende pagina’s ziet u een voorproefje van de donaties.

Ons goede doel:

www.bijdeveiling.nl. Met uw gebruikersnaam en wachtwoord logt u in.

Jarige Job

2 BIEDEN. Bekijk het aanbod. Ziet u iets wat u

Zo’n 60 duizend kinderen vieren hun

wilt? Doe een (hoger) bod!

verjaardag niet, omdat hun ouders

3 WINNEN. Is uw bod uiteindelijk het hoogst,

geen geld hebben voor een cadeau.

of heeft u gebruikgemaakt van de Koop nukortingsprijs? Gefeliciteerd, u heeft gewonnen!

4 BETALEN. U ontvangt een e-mail voor de

Stichting Jarige Job wil hen tracteren met een cadeau, een tractatie voor de klas, chocolade voor de

verdere afhandeling, met een link naar de betaalopties.

onderwijzers, slingers, ballonnen

5 GENIETEN. Als de betaling is ontvangen, krijgt

van onze veiling geven we aan dit optimistische initiatief.

u per e-mail een waardebon met een uniek bonnummer en de contactgegevens van de aanbieder. Zo kunt u de waardebon verzilveren.

en ingrediënten om zelf een taart te bakken. Een deel van de opbrengst LEES MEER OVER HUN WERK: WWW.THEOPTIMIST.NL/JARIGEJOB.

Vijf m² groendak van sedumtegels De Dakdokters maken de stad gezond door op een slimme manier gebruik te maken van het stedelijk daklandschap. Op uw dak ligt een enorme kans om een gezonde en leefbare stad te ontwikkelen.

T.w.v. 500 euro. www.dakdokters.nl

Eén dag duurzaam interieuradvies bij u thuis In een duurzaam interieur voelt u zich op uw gemak. Bovendien gaat het lang mee, en is het een gezond en kwalitatief goede keus, die ervoor zorgt dat u kunt genieten, leven en werken zonder toekomstige generaties en hun behoeften in het gedrang te brengen.

T.w.v. 640 euro. www.binnenzinnig.nl

Duet Bella Ronde Theepot van Bredemeijer De Duet Bella Ronde Theepot is een echte Bredemeijer-klassieker! De bekende ronde vorm is al op vele keukentafels aangetroffen.

T.w.v. 100 euro. www.bredemeijer.com

Duurzaam koffie- en theepakket Simon Lévelt bewijst dat biologische koffie en thee ook erg lekker zijn! Grijp nu uw kans en bied mee op een duurzaam koffie- en theepakket.

T.w.v. 75 euro. www.simonlevelt.nl

Iets gewonnen in onze veiling? Deel uw geluksmoment met ons, schrijf een kattenbelletje of stuur een foto! De leukste teksten en foto’s plaatsen we in ons komende nummer.

Mail graag naar veiling@theoptimist.nl

Fijne, ecokatoenen overtrekset van crispy percal-katoen in Dark Grey Wat zult u lekker slapen onder deze ecokatoenen overtreksets! Percalkatoenweving zorgt voor stevig, glad en knisperend bedlinnen dat erg goed ademt en zich heel goed houdt in de was.

T.w.v. 115 euro. www.yumeko.nl

Alle 6 smaken biologische 100% RAW Lovechock-chocolade

Found My Animal-scheepstouwriem voor de hond

Proef nu alle zes tongstrelende smaken die Lovechock te bieden heeft: Pure/Nibs, Almond/Fig, Goji/ Orange, Mulberry/Vanilla, Pineapple/ Incaberry en Cherry/Chili.

T.w.v. 18 euro. www.lovechock.com

Found My Animal vragen met hun producten aandacht voor de duizenden unieke honden in het asiel die op zoek zijn naar een nieuw baasje.

T.w.v. 45 euro. www.eko-pets.nl

Kidspakket vol met verzorgingsproducten en leuke accessoires Hippe kinderen en moeders opgelet. Dit pakket zit boordevol accessoires en natuurlijke verzorgingsproducten voor baby’s en grote en kleine kids.

T.w.v. 130 euro. www.lievernatuurlijk4kids.nl

Laptophoes van kurk Kurk is van nature waterafstotend, zacht en sterk. Ideaal om uw laptop te beschermen. Helemaal handgemaakt, gevoerd met zachte stof en afgewerkt met gekleurd stiksel.

T.w.v. 30 euro. www.latrib.nl

Versapers Maak nu een versgeperste vitaminecocktail van groenten, kruiden en fruit met deze slowjuicer van Versapers. Gezonder kan het niet!

T.w.v. 319 euro. www.versapers.nl

Sieraden, een hangmat of een leuke sieradenparty van Corazon Fairtrade!

Corazon Fairtrade verkoopt handgemaakte sieraden, tassen, hangmatten en woondecoratie van een hoogwaardige kwaliteit. Alle producten worden rechtstreeks geĂŻmporteerd uit India, Bangladesh, Bali en Mexico.

T.w.v. 39,95 euro. www.corazonfairtrade.nl

Workshop Eten uit de natuur voor drie personen Leer verse kruiden oogsten onder leiding van een gediplomeerd kruidendeskundige. Daarna brengt een chef-kok u bij hoe u met deze kruiden een heerlijke maaltijd op tafel zet!

T.w.v. 225 euro. www.puur-aroma.nl

En nog veel meer. Kijk op www.bijdeveiling.nl/binnenkort-optimist-active

InnovatIe FestIval

BEPAAL JE EIGEN TOEKOMST! D OW N

LOAD

GRATI PROEF

S

L ES

Hét festival over sociale duurzaamHeid Wonen / BouWen / Zorg / energIe ZelForganIsatIe / theory u socIal entreprIse

BASISOPLEIDINGEN • Persoonlijke Psychologie • Medische Basiskennis MASSAGETHERAPIE • Therapeut Integrale Lichaamsmassage • Voetreflexzonetherapeut TOEGEPASTE PSYCHOLOGIE • Communicatiespecialist • Intuïtieve Ontwikkeling/ Energetisch Therapeut • Kindercoach • Levenscoach • Mental Coach • Relatiecoach • Stresscounselor • Trainer Mindfulness for life GEZONDHEIDSCOACHING • Gewichtsconsulent • Natuurvoedingsadviseur • Trainer Hormoonfactor • Vernieuwend Coachen • Vitaliteitscoach IN BEDRIJF • Vitaliteitsadviseur

€ 50,- korting op entree voor

7 November 2013 van 10.00 tot 18.30 uur Koepelhal tIlBurg

het pluk Innovatie Festival is een dag vol verhalen, nieuwe ideeën, workshops, labs, maar ook muziek, film, eten en drinken. Met lokale helden en (inter) nationale doe-het-zelvers zoals martijn aslander, chris Grant en Petra stienen. De mensen die op de verschillende podia staan, hebben allemaal één ding gemeen: ze weten op vernieuwende en gedurfde wijze vorm te geven aan een sociaal duurzame samenleving. een festival voor iedereen die zich maatschappelijk betrokken voelt, voor wie verandering noodzaak is en daaraan wil bijdragen. voor creatieve geesten ondernemende vernieuwers, nieuwsgierigen. voor onderzoekers, beleidsmedewerkers, bestuurders, politici, ondernemers en professionals.

KOM NAAR DE OPEN DAGEN OP 24 AUGUSTUS EN 1 SEPTEMBER.

sonneveltopleidingen.nl

optimist-lezers!

@pluk_web.nl www.plukinnovatiefestival.nl

Kroniek van de onderstroom

Editie 04

Van liefdadigheid naar solidariteit Ontwikkelingshulp moet geworteld zijn in empathie.

Door DEBORAH DOANE Overgenomen uit RESURGENCE & ECOLOGIST

I

N NOORWE g en lopen

kinderen te verkleumen van de kou. Het is de hoogste tijd om daar iets aan te doen. Er is genoeg warmte voor Noorwegen, als Afrikanen bereid zouden zijn te delen!’

Zo luidt de tekst van een liedje in een gelikte videoclip, gezongen door Afrikaanse artiesten. In die clip doen Afrikaanse ‘ontwikkelingswerkers’ van een organisatie die luistert naar de naam Radi-Aid, een klemmende oproep om straalkacheltjes in te zamelen voor de ­koukleumende gezinnen in Noorwegen.

Uiteraard is de door Zuid-Afrikaanse studenten gemaakte clip een parodie, maar de bedoeling is glashelder. Ingegeven door onvrede met het beeld van Afrikanen als hulpbehoevend – met die eeuwige opnamen van ondervoede zwarte zuigelingen en van ontwikkelingswerkers die uit nobele motieven hulp bieden bij rampen – richt het filmpje de spiegel op slimme wijze naar binnen. Afrikanen zijn niet hulpeloos. Ze komen niet allemaal om van de honger. De meesten van hen zijn precies zoals wij. Ze verlangen naar liefde en geluk. Ze proberen hun familie te

onderhouden en willen graag fatsoenlijk wonen en onderwijs voor hun kinderen, zodat die het verder kunnen schoppen in het leven.

Maar net nu voor het eerst in de geschiedenis politieke bereidheid bestaat om een vast deel (0,7%) van ons nationaal inkomen uit te geven aan ontwikkelingshulp, neemt de scepsis over ontwikkelingshulp toe en moeten politici zich uitsloven om die toezegging te verdedigen. Uit een recent onderzoek van het ODI (instituut voor overzeese ontwikkeling) en het IPPR (instituut voor publiek beleidsonderzoek) blijkt dat mensen zich eerder druk maken over economische problemen in eigen land dan dat zij bereid zijn anderen elders ter wereld te helpen. Bovendien hebben m ­ ensen het gevoel dat ontwikkelingshulp toch niets uithaalt.

Volgens de onderzoeken van het ODI en

het IPPR, en ook dat van Nandita Dogra van de London School of Economics, is onze scepsis een reactie op een jarenlang mediabombardement met beelden van extreme armoede, die volgens de onderzoekers de indruk hebben gewekt dat er niets is veranderd en dat dat ook nooit zal gebeuren. In haar boek Representations of global poverty laat Dogra zien dat het beeld dat we hebben van armoede, volledig is losgezongen van de werkelijke oorzaken. Als gevolg daarvan voelen we niet meer maar juist minder empathie. We hebben het gevoel dat wat er in Mali of Ethiopië of Honduras gebeurt, te maken heeft met zaken waaraan wij niets kunnen doen (corruptie, weer, gebrek aan inzet, luiheid), behalve dan een beetje liefdadigheid.

Het lijkt erop dat door steeds weer aan kortstondig sentiment te appelleren, de meeste NGO’s en media er niet in slagen duidelijk te maken wat er werkelijk aan de hand is, met als gevolg dat mensen compassie verliezen of een gevoel van hulpeloos medelijden ontwikkelen in plaats van waar echt behoefte aan is: empathie en s­ olidariteit.

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 8 1

Kroniek van de onderstroom

Wat in ons beeld van de armoede in de wereld nauwelijks naar voren komt, is dat de zaken die ten grondslag liggen aan chronische armoede, niet ‘hun’ probleem zijn.

Het is ook het onze. De fundamentele oorzaken van armoede die Afrika treffen, hebben even zeer impact op West-Europa, NoordAmerika en Japan.

Het is niet verbazend dat we veel meer aandacht besteden aan een ramp die zich voltrekt in de Verenigde Staten. We kunnen ons daar simpelweg veel eerder iets bij voorstellen. Omdat we ons in de situatie van de slachtoffers daar kunnen inleven, hebben we ook meer empathie voor ze.

Zo werden we in 2012, het jaar waarin de VS werden getroffen door extreme droogte, vrijwel dagelijks door de media op de hoogte gehouden van die hittegolf, terwijl de hongersnood die in Afrika ten zuiden van de Sahara 18,7 miljoen mensen trof, amper het journaal haalde.

De eerste stap om de scepsis te overwinnen is dus empathie, maar de veel belangrijkere tweede stap is solidariteit. En die sprong is veel lastiger te maken. Empathie berust op het vermogen jezelf te verplaatsen in de schoenen van een ander, maar solidariteit kan alleen ontstaan vanuit het besef van gedeelde ervaring en de wederzijdse noodzaak tot samenwerken. Dan beschouwen we mensen niet langer als ‘de ander’ en gaan we inzien dat we onze gemeenschappelijke problemen gezamenlijk zullen moeten aanpakken omdat we ‘allemaal in hetzelfde schuitje zitten’.

Over de fundamentele oorzaak, die ons allemaal treft, kan geen twijfel bestaan: een onrechtvaardig economisch systeem dat de behoeften van het kapitaal boven die van mensen stelt. Het is de geglobaliseerde en geliberaliseerde markt die armoede creëert en een maalstroom van macht en extreme ongelijkheid teweegbrengt waarin welvaart van de armen naar de rijken stroomt.

Ondanks de vermeende noodzaak van bezuinigingsmaatregelen om de economische crisis het hoofd te bieden, konden we zien dat de allerrijksten nog veel meer zijn gaan verdienen. Recente cijfers van de Engelse regering tonen aan dat het aantal mensen met een inkomen boven 1 miljoen pond in de afgelopen twee jaar is verdubbeld, terwijl de inkomens onder aan het loongebouw gelijk zijn gebleven of gedaald.

Tegelijkertijd worden mensen met een laag inkomen neergezet als klaplopers die geen enkele sympathie verdienen. ‘Wat ze nodig hebben, is een schop onder de kont, 8 2 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

niet overheidssteun.’ Klinkt dat niet vertrouwd? Het is niets anders dan het ontwikkelingslandenverhaal, maar dan toegepast op lokaal niveau. Liefdadigheid is echter ook niet de oplossing, net zo min als het overspannen ideaal van de Big Society, zoals dat kort na de laatste Britse verkiezingen door Cameron werd verkondigd.

Wat we nodig hebben, is een structurele hervorming van ons politieke bestel, want met leunstoelsympathie – via een beroep op ons sentiment – komen we n­ ergens. Op korte termijn is het misschien effectief, maar op de lange termijn is het niet h­ oudbaar. Een voorbeeld van het gevolg van deze misplaatste aanpak is de groei van v­ oedselbanken in Engeland. In de periode 2010-2012 nam de afhankelijkheid van voedselbanken volgens de Trussell Trust met meer dan 1200 p­ rocent toe. Hoe lang kan dat doorgaan voordat mensen hun c­ ompassie verliezen of zelf in de rij gaan staan?

Geen wonder dus dat publieke steun voor ontwikkelingshulp is afgenomen en dat schrijnende gevallen van hongersnood vrijwel worden genegeerd. Waar het ons aan ontbreekt, is voldoende besef van gedeelde plicht en gedeelde ervaring. ‘Wat daar gebeurt, kan ons niet overkomen.’

De enige remedie bestaat erin bewust te werken aan meer inzicht in en besef van onze gedeelde ervaring. Je kunt het al zien ontstaan, maar niet in traditionele vormen.

De Occupybeweging heeft veel meer bijgedragen aan de groei van dit besef dan dure ontwikkelingsorganisaties en mainstream media in veertig jaar tijd.

Op de website die bij de videoclip van Radi-Aid hoort, staat het zo geformuleerd: ‘Stel u eens voor dat alle Afrikanen de video Africa for Norway hadden gezien en dat dat de enige informatie was die ze ooit over het land hadden gekregen. Wat zouden ze dan van Noorwegen vinden?’

De makers beweren niet dat we geen hulp zouden moeten bieden – of dat we ooit onze compassie zouden mogen verliezen voor hen die werkelijk lijden en in grote nood verkeren. Maar ze maken ons wel duidelijk dat we ze niet moeten objectiveren en een onevenwichtig beeld creëren dat nauwelijks overeenkomt met wat de meesten van hun ervaren.

We kunnen op den duur alleen tot de juiste oplossingen komen via wederzijds contact en effectievere samenwerking. En in dit mediatijdperk zijn de beelden en boodschappen die we verspreiden misschien wel het beste om mee te beginnen.

Een visie op de toekomst van het onderwijs.

Door BLAINE GRETEMAN & DAVID ROBERTS

Overgenomen uit Times Higher Education

M

EER DAN TWEEDUIZEND JAAR

geleden al klaagde Aristophanes in Wolken dat universiteiten, door hem ‘denkerijen’ genoemd, studenten opzadelden met grote schulden en zonder praktische vaardigheden.

Er is niet veel veranderd. De kloof tussen wat er aan hoger onderwijs wordt uitgegeven en wat studenten er als regel opsteken, is nog altijd een zorg.

Vandaag leidt die zorg tot experimenten als Coursera en Udacity: ronkende startups in Silicon Valley die beloven honderden miljoenen studenten gratis te zullen gaan opleiden via online-onderwijs (MOOC’s, massive open online courses). Maar zelfs de meest innovatieve MOOC-platforms zijn vaak nogal traditioneel. Ze gaan uit van een bestaand universitair curriculum en zetten dat online. Is dat dan vernieuwend?

MOOCs nemen het onderwijslandschap misschien niet op de schop, maar toch was er een golf van zowel paniek als opwinding

Kroniek van de onderstroom

Denkerijen buiten de hokjes

bij de recente aankondiging dat een aantal Amerikaanse vooraanstaande universiteiten zich gaat aansluiten bij Coursera, ‘om te bezien hoe zij de software kunnen gebruiken voor het online aanbieden van traditioneel studiepuntenonderwijs’. De paniek ontstond bij faculteitspersoneel met vaste aanstelling, de opwinding bij techvisionairs.

Volgens ons zitten ze er allebei naast. Wij beweren dat het digitale platform een transformatie van het hoger onderwijs mogelijk maakt – maar alleen door afscheid te nemen van het eenrichtingsmodel dat nog altijd gangbaar is, zelfs in de betere collegezalen en MOOCs, en bovendien van traditionele vormen als colleges en tentamens. Dit nieuwe systeem biedt nieuwe kansen voor onze favoriete online-­innovaties op een manier die de valkuilen van de Denkerij omzeilt.

We noemen het Cloud U. Anders dan in het huidige systeem zouden studenten bij Cloud U hun eigen studietraject bepalen, zelf beslissen wat ze willen leren en hoe, doordat individuele studietrajecten via een iTunes-achtige portal kunnen worden ingekocht. De daar aangeboden ­formats lopen uiteen van omvattende pakketten met onlinecolleges, interactieve werkgroepen en chatsessies tot

micro-­onderricht om snel een specifieke vaardigheid aan te leren.

Dankzij haar flexibiliteit zou Cloud U een ideaal platform zijn voor de ­implementatie van en het experimenteren met ­onderwijsvernieuwingen, waarbij het onderscheid tussen onderwijs en onderzoek verdwijnt en studenten mede-kenniswerkers worden naar analogie van het collaboratieve model van Wikipedia.

Beoordeling zou plaatsvinden op basis van echte kennis en vaardigheden in plaats van presentielijsten en studiepunten, in navolging van het voortreffelijke Finse systeem van voortgezet onderwijs. Het beoordelingssysteem van Cloud U zou bestaan uit een portfolio van de werkstukken van een student plus een beoordeling door externe deskundigen, groepsgenoten en docenten, samengevat in een gemakkelijk hanteerbaar formaat.

Vanwege deze opzet, die uitgaat van competentiesets, zou het systeem een ­effectievere basis vormen voor het aanleren van complexe vaardigheden. Ondernemers zouden dankzij dit systeem ook beter in staat zijn topkandidaten te spotten, terwijl werknemers die uitkijken naar een andere loopbaan, meteen kunnen overzien welke

hiaten hun expertise vertoont. In feite zou het idee van afstuderen niet langer bestaan, waarmee ook het onderscheid tussen studerenden en afgestudeerden verdwijnt.

Studenten zullen soms behoefte hebben aan niet-virtueel contact. Verspreid liggende ‘onderwijsdorpen’ zouden dan fungeren als servicestations voor de internationale studentengemeenschap van Cloud U. Zowel pas beginnende als vergevorderde studenten zouden er soms voor kiezen om in de buurt van zo’n campus te gaan wonen. Docenten, die niet langer informatie hoeven aan te reiken via hoorcolleges, zouden er met studenten kunnen discussiëren en samenwerken.

Ongetwijfeld heeft Cloud U tekortkomingen die we niet hebben voorzien – want dat is, zoals Aristophanes al wist, het probleem met zowel oude als nieuwe Denkerijen.

Maar door het hoger onderwijs zo te hervormen dat het voor veel studenten weinig kost om vaardigheden op te doen in plaats van dat een kleine groep uitverkorenen veel moeten betalen voor een dure en zelfs luxueuze ervaring met onzekere resultaten, zou zo’n systeem kunnen helpen om de kosten van onderwijs terug te brengen tot normale proporties en de universiteit bovendien een stukje universeler maken.

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 8 3

Kroniek van de onderstroom

Weg met ironie We leven in een ironische tijd. Maar echte veranderingen, echte oplossingen en echte ideeën ontstaan alleen met idealisme.

Door ANNA NOYONS Overgenomen uit SEIZOENSBROCHURE 2013/2014 NATIONALE TONEEL

E

EN PAAR JAAR GELEDEN VERBLEEF IK

een tijdje in Williamsburg, New York.

Een rommelige mix van vervallen gebouwen, sociale woningen (voor zover die bestaan in NY), chassidische joden en pas geopende etablissementen. De frisse wind van een recentelijk neergestreken jonge generatie was bijna tastbaar. Elke dag werd er wel iets nieuws geopend voor en door leeftijdgenoten: een jazzcafé, een bakker die op authentiek Franse wijze brood bakte, een Italiaanse biologische wijnbar, een ouderwetse kaaswinkel. Deze jonge mensen waren vastbesloten van hun nieuwe leefomgeving een paradijs te maken. Het devies luidde: biologisch, lokaal, authentiek en retro. Ik deed mijn boodschappen in de supermarkt met uitsluitend lokale producten en ontbeet met boerenyoghurt, huisgemaakte veganistische volkorencruesli en fruit van het seizoen in een cafeetje waarvan het decor leek te zijn overgenomen uit de film Amélie.

Aanvankelijk genoot ik van iedere nieuwe indruk. Ik identificeerde mij met de mensen om mij heen. Maar langzamerhand maakte een licht knagend gevoel van ongemak zich van mij meester. Een gevoel dat ik eigenlijk pas dagen later kon duiden, na een bezoek aan de tentoonstelling van de Zwitserse kunstenaar Urs Fischer in The New Museum.

Ik stond in een enorme zaal met als enige object een paarse, gesmolten, plastic vleugel, verloren in een hoekje van de ruimte. Een beetje verward liep ik erop af, tot ik een gaatje in de muur achter de vleugel ontwaarde. Hieruit stak een levensechte plastic tong. Het gaatje in de muur onthulde dat de muur niet de muur was, maar een foto van de muur die daarachter zat.

De hele ruimte, inclusief het plafond, bleek te zijn behangen met foto’s van de ruimte zelf.

De omvang van het kunstwerk beseffend, kreeg ik een haast onbedwingbare drang om die tong uit de muur te trekken, al dat behang eraf te scheuren en vervolgens terug te gaan naar mijn ontbijtcafeetje om daar mijn nagels kapot te krabben op het vernislaagje dat op het hout van de bar zat om het ouder te doen lijken. Ik wilde de afgetrapte tweedehands leren schoenen van 8 4 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

de voeten van het personeel rukken en ze daarmee op hun warrige kapsel slaan, uitroepend: kijk dan! Dit is nep! We leven niet in Frankrijk in de jaren vijftig! We kunnen niet allemaal een koe in onze achtertuin gaan houden, WANT WE HEBBEN GEEN ACHTERTUIN! Waar zijn we nou mee bezig?!

In november 2012 publiceerde The New York Times het essay How to live without irony van Christy Wampole, universitair docent Frans aan Princeton University. Hierin beargumenteert zij dat wij leven in the new age of Deep Irony. In deze tijd is de ironie, ‘ooit zo bruikbaar als retorische uitlaatklep voor onuitspreekbare maatschappelijke spanningen’, doorgesijpeld naar onze maníer van leven. Archetypes van deze levensstijl zijn de ‘hipsters’: jonge mensen, levend in de grote stad, die een nostalgische hang hebben naar een tijd die ze veelal nooit hebben meegemaakt en hun hele leven hiernaar hebben vormgegeven. Wampole noemt de ironische levenshouding levensgevaarlijk, omdat zij kan leiden tot ‘een leegte en vlakheid van het individuele en het collectieve bewustzijn’. Historisch gezien worden dit soort vacuüms uiteindelijk altijd gevuld, ‘vaak door iets levensgevaarlijks’.

Het essay lokte een verhit debat uit.

Hoewel ik persoonlijk niet overtuigd ben dat mijn generatie een magisch onzichtbaar vacuüm heeft gecreëerd waarin elk moment een ­gevaarlijke dictator kan springen, geloof ik wel dat er een dominante culturele stroming is die iets zegt over onze tijd. Niet in de laatste plaats omdat ik zelf merk er onbedoeld onderdeel van te zijn geworden.

Laten we eerlijk zijn, wij hipsters weten ook wel dat die enorme bril ons geen echte nerd maakt, en dat we eigenlijk helemaal geen bril nodig hebben. Wij weten dat die bakker niet authentiek Frans is. Hij heet Dennis en heeft een fantastisch retailconcept in handen. Wij weten dat we de wereld niet gaan redden door onze eigen biologische worst te draaien. Het is belachelijk, dat weten wij! We noemen het e-mailpost-post-modernisme en we maken er nog eens een ironisch grapje over.

Toch geloof ik niet dat de culturele ­­­­uitingen­ die

wij om ons heen zien ironisch bedoeld zijn of zo moeten worden opgevat. De behoefte aan lokale producten, tastbare processen, begrip en betrokkenheid bij de dagelijkse dingen om ons heen, en voorwerpen en omgevingen die ons doen herinneren aan een gedeeld verleden lijken mij niet uit de lucht komen vallen.

De hipstergeneratie is de eerste generatie die opgroeit in een tijd waarin er in zeer rap tempo een geheel nieuwe realiteit is bijgekomen: een parallelle, virtuele wereld die ons toegang verschaft tot alle denkbare informatie. De vraag is nooit meer of we iets kúnnen weten, de vraag is of we iets wíllen weten.

Zodra je de omvang en implicaties daarvan in hun totaliteit tot je hebt laten doordringen (voor zover dat al kan), lijkt geveinsde onwetendheid mij een logisch wapen. Ook de reële wereld is in korte tijd vele malen groter geworden. We kunnen reizen alsof het niets is, hebben vrienden over de hele wereld en krijgen via de media niet alleen het voor ons relevante nieuws binnen, maar al het nieuws – ook dat waarmee we helemaal niets kunnen.

Tegelijkertijd zijn sociale structuren en autoriteiten op lokale schaal vervallen of verkruimeld waar we bij stonden: God, het gezin, de kerk, de school, de gemeente, de zuil, de bank. Daarvoor in de plaats kwamen algemene oplossingen als ‘het bejaardentehuis’, iets waar we ons eerder voor schamen dan dat het echt iets heeft opgelost. En laten we ook niet vergeten dat wij klein waren in een tijd van postmodern cynisme: het geloof dat de waarheid niet bestaat, idealisme gevaarlijk is en idealen zinloos.

Maar nu zitten we hier, met al onze informatie over de klimaatcrisis, de plasticsoep, de bioindustrie, de kinderarbeid, de multinationals, de bankencrisis, de armoede, de overbevolking en ik vergeet er vast nog een paar. Hoe los je dat

Kroniek van de onderstroom

ONZE BRONNEN

op zonder een greintje idealisme? Hoe verhoud je je daartoe? Want die zee aan online-informatie beantwoordt geen vragen als wie ben ik?, hoe te leven?, wie te vertrouwen?, waarnaar te streven?, van wie te leren?, tegen wie te schoppen? De wereld ligt aan onze voeten, maar een simpele gang naar de supermarkt levert al zo veel morele dilemma’s op, dat we de rest van ons leven zouden kunnen wijden aan die in kaart brengen.

We leven in het vacuüm dat de overgang markeert van een oude tijd naar een nieuwe. Een tijd waarin we moeten proberen het grote met het kleine te verbinden, het oude met het nieuwe, de verandering (de technologie) met het constante (de mens), op weg naar een nieuw soort humanisme, met nieuwe waarheden.

Wat hebben we dan aan ironie? Er is nog nooit ironisch een brug gebouwd. Ironie leidt niet tot hulpmiddelen om ouderen langer zelfstandig te kunnen laten wonen. En de eerste ironische startup is nog niet gestart. Ironie verlamt.

In mijn dagelijkse wereld – die van de ontwerpers, makers, ingenieurs en echte nerds – zie ik op dit moment weinig ironie. Je kunt nou eenmaal geen probleem oplossen, geen ontwerp maken en dat aan anderen presenteren zonder iets van jezelf te laten zien. Zonder er letterlijk achter te staan en te zeggen: ‘kijk, dit heb ik gemaakt, hier geloof ik in!’ Dat is kwetsbaar, dus ligt ironie ook daar op de loer. Juist daar, want op dat moment is de verleiding het grootst om je te verschuilen achter een grapje, een verwijzing. Maar het is vluchtgedrag.

Ik geloof dat echte veranderingen, echte ­oplossingen, echte ideeën niet ironisch kunnen zijn. Ironie kan hooguit ergens op reageren, het ergens niet mee eens zijn. Maar iets nieuws m ­ aken, een punt op de horizon zetten en daar naartoe reizen, is niet haar sterkste kant. Dictators zijn ook nooit ironisch.

Ironie als stijlmiddel is noodzakelijk. Het is

een retorische uitlaatklep voor o­ nuitspreekbare ­maatschappelijke spanningen, om onszelf niet al te serieus te nemen, en om vorm te geven aan het ­besef dat wij naast een mens in al zijn ­wonderschone complexiteit ook slechts een broodkruimel zijn op de rok van het universum, om Lucebert er maar eens bij te halen. Maar stijl is iets anders dan m ­ otivatie.

Ik geloof in vooruitgang, of sterker: ik weet dat die bestaat. Vooruitgang is dat we minder pijn hoeven te lijden. Vooruitgang is dat iemand die hier van een uitkering leeft vandaag in een grotere welvaart leeft dan Lodewijk de Veertiende. Vooruitgang is dat we niet bang hoeven zijn voor onze buurman en kunnen vertrouwen op onze overheid.

Vooruitgang is dat er wasmachines kwamen en stofzuigers en supermarkten, zodat vrouwen tijd overhadden om hun rol in de maatschappij in te nemen. Vooruitgang is dat we vandaag in de meest vredelievende tijd van de mensheid leven. Dat betekent natuurlijk niet dat lijden en achteruitgang niet bestaan. Daarvoor moeten we blijven waken.

Eerlijk gezegd, als ik goed om mij heen kijk, ben ik eigenlijk ongelofelijk trots op mijn generatie en verkeer ik in de veronderstelling dat we in de spannendste tijd ooit leven. Overal om mij heen zie ik verandering, mensen die op nieuwe manieren zoeken naar oplossingen voor problemen met alle mogelijkheden van vandaag. ­Pragmatisch en met twee benen op de grond, maar met de kennis van alle tijden en verbonden met de hele wereld.

Misschien heeft dat simpelweg met opgroeien te maken, misschien is dat uniek voor deze tijd.

Maar ik denk dat we er klaar voor zijn onze bril af te zetten, dat vernislaagje er samen af te krabben.

We hebben dat Instagramfilter op onze ­iPhone, dat onze herinneringen in een andere tijd plaatst, niet meer nodig. Want vandaag is prachtig en onze enige opdracht is om morgen ietsje beter te ­maken.

Deborah Doane, voormalig directeur van de World Development Movement, werkt aan vraagstukken rond maatschappelijke rechtvaardigheid.

Dit artikel verscheen eerder in het september/oktobernummer van Resurgence & Ecologist, een recente fusie tussen twee favorieten aan onze leestafel. Zie ­www.­resurgence.com.

Het artikel over onderwijs verscheen eerder in Times Higher Education. Van Blaine Greteman, hoogleraar Engels aan de universiteit van Iowa, verscheen onlangs The poetics of youth in Milton’s England over de geschiedenis van het onderwijs. D ­ avid Roberts was lange tijd actief in zowel de Amerikaanse als de Europese ­academische wereld.

Anna Noyons (1984) is hoofd productontwikkeling bij Peerby, een website die bezoekers in staat stelt spullen te lenen van mensen in de buurt. Ze is ­productontwerper en medeoprichter van de Social Design Community. Ze schreef dit essay voor de seizoensbrochure van het Nationale Toneel, ’s lands grootste toneelgezelschap.

Zijn er artikelen, blogs of lezingen die we niet mogen missen? Mail uw tips graag naar kroniek@theoptimist.nl.

Veel dank!

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 8 5

Eten

Kok met de mandoline Een beschaafde hors d’oeuvre voor de thuiskok.

WAT VERGAPEN WE ONS GRAAG AAN KOOKPROGRAMMA’S waarin de meest ingenieuze gerechten worden bereid: liefst in wedstrijdverband zien we ambitieuze koks in de weer met sous-vide-apparaten, vacumeurs, rookovens, mandolines, ­ciseleermessen, suikerthermometers, schuimsifons en een assortiment Japanse en Chinese keukenmessen. Wat een contrast met ons eigen keukenlaatje, waar vooral de schaar goede diensten bewijst om kant-en-klaarzakjes en -bakjes mee open te maken. De kloof tussen het kunststukje van de tv-kok en het gaarkeukenprakje dat we zelf naar binnen schuiven is zo ontmoedigend groot, dat je als thuiskok eigenlijk niet meer weet waar te beginnen als je zelf zou gaan willen koken. Een keuken lijkt tegenwoordig wel een laboratorium, en zonder gedegen opleiding en kennis van jargon lijk je daar niets te kunnen beginnen.

8 6 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

Tussen al die specialistische nieuwlichterij zit één hulpstuk dat de moeite is om nader te leren kennen: de mandoline.

Met deze schaaf snijd je superdunne plakjes, waar je haast doorheen kunt kijken. Schaaf een rode biet door de mandoline en je drapeert er een theatrale ‘carpaccio’ van. Olijfolie, balsamico, zout en peper erover heen, eventueel een paar vlokken oude kaas en je hebt een tongstrelend gerecht. Ook een radijsje, rammenas of raapje ondergaat een metamorfose in de mandoline: van gezonde-knol-waar-­weinig-eer-aan-valtte-behalen tot beschaafde hors d’oeuvre. Als je zo’n mooie, gestreepte chioggia-biet kunt vinden, schaaf je een visueel psychedelische salade in elkaar. Vervang dan de balsamico door witte wijnazijn om het kleureffect te behouden. En dat in minder tijd dan dat je de onderdelen van je ­keukenmachine bij elkaar hebt gevonden! | ­ELBRICH FENNEMA

FOTO: PIETER DE SWART

Yogi-drink 3.0 (amandeldrank voor yogi’s en yogini’s)

Ingrediënten 100 gram geweekte amandelen 4 sinaasappels (geschild) 2 wortels stukje gember snufje saffraan

Deze vocktail is gemaakt met een Versapers slowjuicer.

De Versapers maakt 70 toeren per minuut, waardoor er 3x meer vitamines behouden blijven dan bij een gewone sapcentrifuge.

Je kunt wel op je kop gaan staan om gezond ouder te worden, maar zorg er dan ook voor dat je de juiste voedingsstoffen binnenkrijgt. Dit frisse sapje met calcium, kalium en magnesium helpt je om je bloeddruk te reguleren, voorkomt botontkalking, gaat het verouderingsproces tegen en is ook goed voor je huid en haar. Meer gezonde vocktails vind je op vocktail.nl

Inspiratie BOEK

'Duurzaamheid is een middel'

MARGA HOEK SCHREEF ZAKENDOEN IN DE NIEUWE ECONOMIE. Aan de hand van voorbeelden schetst de directeur van De Groene Zaak, platform voor duurzame ondernemers, hoe het bedrijfsleven zal verduurzamen.

Hoe nieuw is de nieuwe economie?

‘Die is drievoudig duurzaam: op ecologisch, sociaal en financieel terrein. Binnen deze drie terreinen wordt door economische activiteit nergens waarde verloren, maar blijft deze minimaal gelijk. Zo putten we geen eindige bronnen meer uit. Deze ontwikkeling wordt al op kleine schaal gerealiseerd, maar moet op macro-economisch niveau nog voet aan de grond krijgen.’

Op welk vlak is dit boek anders dan andere boeken over ­duurzaam ondernemen?

‘Dit is een businessboek waarin staat hoe je op alle gebieden – ecologisch, sociaal en financieel – winst kan behalen. Andere boeken over duurzaam ondernemen hebben duurzaamheid als hoofdonderwerp, als doel van een onderneming. Maar bij slimme ondernemers is duurzaamheid niet het doel, maar een middel. Daarbij focust deze methode zich sterk op wat de klant wil, in tegenstelling tot wat het bedrijf van oudsher maakt.’

Welk advies heeft u aan bedrijven die op de nieuwe manier ­willen ondernemen?

‘Ga het doen, het is sowieso lonend. Als je het nú niet doet, word je straks links en rechts ingehaald. Nu kunnen bedrijven innovatie nog als kans gebruiken, straks moeten ze innoveren uit noodzaak. Verder is het belangrijk om jezelf doorlopend opnieuw uit te vinden. De voorbeelden van ondernemingen in mijn boek zijn allemaal koplopers op dit gebied. Als je jezelf niet blijft vernieuwen, ben je geen koploper meer. Natuurlijk heeft ieder bedrijf zijn eigen ambitie en zullen veel bedrijven ervoor kiezen de trendsetters te volgen in plaats van zelf voorop te lopen. Maar ook dan ligt het tempo hoog en moet het innovatievermogen groot zijn.’

Wat zijn de struikelblokken voor de nieuwe economie?

‘De nieuwe economie die ik schets, is 180 graden de andere kant op. Dat brengt onzekerheden en risico’s met zich mee.

Overheidswetgeving komt nog niet overeen met de veranderingen in het bedrijfsleven. Dat zit het nieuwe ondernemen enorm in de weg. Maar de belangrijkste uitdaging is het nieuwe leiderschap. In de nieuwe economie zijn speerpunten van het huidige leiderschap als status, hiërarchie en controle totaal onbelangrijk. Nieuw leiderschap draait om netwerken en samenwerking. Van nieuwe leiders zijn er nu nog te weinig.

De nieuwe generatie heeft deze eigenschappen van zichzelf al, maar het is onverantwoordelijk om te wachten tot die zich ­aandienen.’ | WILLEMIJN RUISSEN

8 8 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

KORT ETEN

Goede vetten VERGEET OLIJFOLIE OF SLASAUS! MET HENNEPOLIE maakt u de lekkerste gezonde gerechten. De olie van Canah wordt gemaakt door koude persing van hennepzaad.

Hierdoor blijven alle voedingstoffen en bijzondere kwaliteiten van de zaden behouden. Hennep staat bekend als bron van omega-3- en -6-vetzuren. Het kan daarbij actief cholesterol verlagen, is rijk aan vitamine E en zorgt voor een goede bloeddruk. De olie mag niet worden verhit, maar is door de nootachtige smaak zeer geschikt als ­sladressing. Ongeveer twee tot vier eetlepels olie per dag is genoeg voor de gemiddelde dagelijkse hoeveelheid. | ANNE VEGTERLO | ­VERKRIJGBAAR VANAF 8,99 EURO | MEER INFORMATIE: WWW.CANAH.NL

Ongekende overvloed Eric Drexler UITGEVERIJ LIAS

Met nanotechnologie is het mogelijk om te werken met deeltjes die niet groter zijn dan een miljardste van een meter. Voor sommige mensen is het een beangstigend vooruitzicht wat daarmee mogelijk is. Maar Eric Drexler, ­beschouwd als de vader van de nanotechnologie, beschrijft in dit boek juist hoe deze techniek kan worden aangewend om alles van gezondheidszorg tot milieubescherming te veranderen, zodat er overvloed voor iedereen ontstaat.

GOED DOEL

Familietradities FAMILIE IN DECEMBER, DAAR kom je in deze feestmaand niet onderuit. Dat dacht Kinderontwikkelingsorganisatie SOS Kinderdorpen ook. Ze maakten dit familiecadeau, een huisje vol met voorwerpen die bij familierituelen van over de hele wereld horen, zoals een Aziatisch wensbelletje, of familiearmbandjes uit India. Op een bijbehorend kaartje staat waar de voorwerpen vandaan komen en hoe je zelf ook iets met die tradities kunt doen. Je kunt natuurlijk ook je eigen familietradities in het huisje vastleggen. Het huisje is vanaf 1 december te koop bij De Bijenkorf. | W.R. | HET HUISJE KOST 29,95 EURO | WWW.SOSKINDERDORPEN.NL

De moed van imperfectie Brené Brown A.W. BRUNA UITGEVERS

Laat gaan wie je denkt te moeten zijn en leef een bezield leven. Op basis van haar eigen mooie, humoristische en eerlijke ervaringen vertelt Brené Brown hoe je perfectionisme en stress kunt verruilen voor moed en compassie. Brown, expert op het gebied van kwetsbaarheid, moed en schaamte, is auteur van de internationale bestseller De kracht van kwetsbaarheid. Haar boodschap: vergeet de vraag 'wat zullen anderen wel niet denken?' en leef vanuit de gedachte 'ik ben goed genoeg'.

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 8 9

Inspiratie FILMFESTIVAL

Eigen stem HET INTERNATIONALE FILMFESTIVAL IDFA IN Amsterdam begint op 20 november. The Optimist selecteerde drie inspirerende documentaires. Ga voor meer informatie en kaarten naar www.idfa.nl.

TELEVISIE

Weet wat je eet

Ana ana Corinne van Egeraat en Petr Lom NEDERLAND/NOORWEGEN

In Ana ana (‘ik ben ik’) filmen vier Egyptische vrouwen zichzelf twee jaar lang, midden in de turbulente periode rondom de Arabische Lente. Ze leggen hun dromen, gevoelens en dagelijkse strubbelingen vast. De documentaire geeft vorm aan het verlangen naar vrijheid en creativiteit van jonge vrouwen in Egypte. Ook zien we hoe deze vrouwen de revolutie ervaren, en wat er voor hen verandert.

IN EEN KEURIG GROEN JURKJE EN OP NETTE SCHOENTJES KLIMT ­LOUISE ­ ariëteit’, Fresco pardoes een Kazachstaanse appelboom in.‘Het is wel een leuke v

Twenty feet from stardom Morgan Neville VERENIGDE STATEN

Hoewel achtergrondzangeressen net zo vaak op het podium staan als popsterren, kent niemand hun naam en worden ze niet herkend op straat. Ze staan enkele meters achter de leadzanger, net buiten de spotlights. Deze documentaire vertelt het verhaal van de achtergrondzangeressen van poplegendes als Bruce Springsteen, Stevie Wonder en Sting. De documentaire is een ode aan de stemmen die kleur hebben gegeven aan de hits die we allemaal kennen.

Light fly, fly high Beathe Hofseth en Susann Østigaard NOORWEGEN

Thulasi is 24 jaar en behoort tot de laagste kaste van India. Haar familie heeft haar leven al voor haar uitgestippeld, maar Thulasi wil iets anders. Ze wil geen sarong dragen en houdt niet van koken, en ze heeft al helemaal geen zin om uitgehuwelijkt te worden. Door te boksen vecht ze voor haar recht om haar eigen leven te kunnen bepalen. Maar heeft ze genoeg talent om zich naar een ­onafhankelijk leven vechten?

roept ze richting de camera, terwijl ze de boom inspecteert. Voor de tv-serie Fresco’s paradijs reisde de hoogleraar duurzame ontwikkeling aan de Universiteit van Amsterdam naar de stad Almaty in Kazachstan. De Russische botanicus Nikolai Vavilov ontdekte ooit dat daar de oorsprong van de appel ligt. Maar met de collectie appelbomen in de bakermat van de appel blijkt het niet zo goed gesteld. Is het niet onze verantwoordelijkheid om daar beter voor te zorgen?, vraagt Fresco zich af.

De zesdelige HUMAN-serie Fresco’s paradijs gaat over voedseldilemma’s, de geschiedenis en de toekomst van ons voedsel, en over wat we moeten doen om de mensheid te voeden. Grote thema’s, maar in haar boek Het hamburgerparadijs liet Fresco al zien dat ze een begaafd verteller is, die deze onderwerpen op een intrigerende manier brengt. De serie is een eye-opener, niet in het minst omdat Fresco zo deskundig is en veel nieuwe perspectieven biedt. Eerder was ze onder meer onderzoeksdirecteur op het landbouwdepartement van de FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de VN. Onder het motto eten is weten is geweten reist ze voor deze serie de wereld door. Meteen al blijkt Fresco’s liefde en ontzag voor voedsel en de natuur.

Ze wijst op onze verantwoordelijkheid om op een goede manier met voedsel om te gaan. ‘Voedsel is onze meest intieme manier van omgaan met de natuur’, zegt ze. ‘Dat je daarmee slordig omgaat, door voedsel weg te gooien of niet weet waar voedsel vandaan komt, gaat geheel in tegen het idee dat je ­verantwoordelijk op de aarde moet staan.’

Haar startpunt is Spitsbergen, waar alle zaden van bestaande voedselgewassen liggen opgeslagen. Vervolgens trekt ze naar Mesopotamië, waar ruim vierduizend jaar geleden de basis werd gelegd voor de hedendaagse landbouw.

Fresco ziet hier hoe de mens door middel van de landbouw heerser over de aarde is geworden. In de andere afleveringen bezoekt Fresco plaatsen die veel voor de voedselvoorziening in de wereld hebben betekend of nog zullen betekenen. Zo zoekt ze in Galicië uit of algen wellicht ooit een alternatief kunnen zijn voor wilde visvangst en kweekvis. Fresco weet in deze serie op een treffende manier grote vraagstukken in de wereldvoedselproblematiek bloot te leggen. | W.R. | FRESCO’S PARADIJS WORDT SINDS 13 OKTOBER ZES ZONDAGEN ACHTER ELKAAR UITGEZONDEN OM 18.50 UUR OP NL 2. GEMISTE AFLEVERINGEN ZIJN ­BESCHIKBAAR VIA WWW.UITZENDINGGEMIST.NL.

9 0 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

Ontdek de 10 parels uit de Europese literatuur

F R A N K R I J K

H O N G A R I J E

I E R L A N D

D E N E M A R K E N

I T A L I Ë

P O L E N

P O R T U G A L

G R O O TB R I T T A N N I Ë

D U I T S L A N D

O O S T E N R I J K

€ 140 95

€ 49

Trouw selecteert de mooiste, hedendaagse literatuur uit Europa · Unieke collectie · Prijswinnende titels · Hedendaagse literatuur · Exclusief bij Trouw

www.trouw.nl/literatuur

ONZE MISSIE Als een onafhankelijk internationaal opinietijdschrift en onlinecommunity staan wij voor vooruitgang, voortdurende mogelijkheden en de menselijke creativiteit. We weten dat er voor elk probleem een oplossing bestaat. Wij verkennen en omarmen kansen en perspectieven. In ons tijdschrift en op onze website presenteren wij de ideeën die de weg wijzen naar baanbrekende vernieuwing en de mensen die vooropgaan. Wij verbinden u met deze kansdenkers en -doeners in onze (online)evenementen en cursussen. We presenteren optimisme als een wijze van leven, omdat het uw geluk en uw gezondheid ondersteunt.

OPRICHTERS Jurriaan Kamp, Hélène de Puy HOOFDREDACTIE

Jurriaan Kamp (internationaal), Marco Visscher (Nederland) ART DIRECTOR Andrea Mota

REDACTIE

Elleke Bal, Willemijn Ruissen (stagiaire)

CORRESPONDENT MEDEWERKERS

Max Christern

Hilde Bervoets, Paulo Coelho, Tracey

Drost-Plegt, Elbrich Fennema, Piet Janssen, Barbara de Lange, Loesje, Ton Maas, Hielke Schouten, Harry Starren, Pieter de Swart, Lisette Thooft CORRECTOR

Sam Pitzalis

PRODUCTIEMANAGER EN JUNIOR DESIGNER

Jacqueline Kinney

POSTADRES

Postbus 2402, 3000 CK Rotterdam BEZOEKADRES

De Machinist, Lokaal 13, Willem Buytewechstraat 45, 3024 BK Rotterdam t 010 22 103 13 e info@theoptimist.nl i www.theoptimist.nl

Voor vragen over uw lidmaatschap kunt u terecht bij onze klantenservice. Zie onder ‘aanmelden’ in de rechterkolom.

BRIEF AAN DE REDACTIE

redactie@theoptimist.nl

LIDMAATSCHAPPEN

Het premium lidmaatschap (1 jaar) voor binnen- en buitenland is € 72,50 per jaar. Voor het buitenland is dit exclusief de portokosten. Bel of mail naar theoptimist@aboland.nl voor de portotarieven.

Studenten betalen € 49,00 per jaar (jaarlijks kopie geldige collegekaart opsturen). Kijk voor de verschillende lidmaatschapsvormen op onze website, www.theoptimist.nl/lidmaatschap.

Let op: voor betalingen per acceptgiro geldt een toeslag van € 2,50.

AANMELDEN

The Optimist, Antwoordnummer 1819, 1910 VB Uitgeest t 0251 257 927 f 0251 310 405 e theoptimist@aboland.nl i www.theoptimist.nl Nieuwe leden ontvangen binnen acht weken na aanvraag hun eerste nummer. Uiteraard gaan de voordelen van het lidmaatschap direct na ontvangst van uw betaling in.

Premium lidmaatschappen worden automatisch verlengd, tenzij twee maanden voor het verstrijken van de lidmaatschapsperiode een bericht van opzegging is ontvangen per post, of e-mail.

Adreswijzigingen graag vier weken van tevoren doorgeven per post of e-mail.

Wij nemen uw gegevens op in een gegevensbestand.

Deze gegevens worden gebruikt voor de uitvoering van met u gesloten overeenkomsten, zoals de lidmaatschapsadministratie. Uw gegevens worden niet aan derden verstrekt.

The Optimist behoudt zich het recht voor correspondentie van lezers te redigeren voor duidelijkheid of lengte.

ADJUNCT-UITGEVER Caroline Verboom

LIDMAATSCHAPPEN INTERNATIONALE EDITIE

The Intelligent Optimist, 268 Bush Street, #4419, San Francisco, CA 94104, USA. i www.theoptimist.com e info@theoptimist.com

MARKETING & ADVERTENTIES

Caroline Verboom t 010 2210313 | e caroline@theoptimist.nl

© 2013 Ode Nederland B.V. of de individuele auteurs.

92 T HEOPT IMIST. NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

VOOR SLECHTZIENDEN

The Optimist verschijnt op cd voor mensen die slechtziend, blind of dyslectisch zijn, of een andere leeshandicap hebben. Via Dedicon kunt u een abonnement nemen op een voorgelezen The Optimist.

Telefoon: 0486 486 486, e-mail: info@dedicon.nl, website: www.dedicon.nl.

Voordelig 80.000 lezers van The Optimist bereiken?

Plaats uw

Stemexpressie Ontdekkingsreizen in klank

Marius Engelbrecht

rubrieksadvertentie

www.stemexpressie.com

op de

06 - 48 49 43 58

The Optimist-Plaza!

Neem voor een aanbieding contact12167-01-58X58mm-Ode.indd op

1

29-09-11 20:00

met Marianne Seijkens.

Telefoon: 010 2134085 of 06 2907 2467

E-mail: marianne@theoptimist.nl

Staat jouw baan op de tocht?

Neem zelf de regie.

Meer weten? Kijk op vanede.nl voor onze open kennismakingsavonden.

Hartcoherentie: nu met 10% korting voor The Optimist lezers

AMSTERDAM | ARNHEM | BREDA | DEN HAAG | EINDHOVEN | ENSCHEDE GRONINGEN | MAASTRICHT | ROTTERDAM | ZEIST | ZWOLLE

www.vanede.nl

www.heartmathbenelux.com/optimist

Foto: Roy Beusker

Green Challenge en de Postcode Loterij.

Bijvoorbeeld:

Een briljant groen idee om de wereld te verbeteren Op 16 september jl. won Ginger Dosier uit de Verenigde Staten de Postcode Lottery Green Challenge. Zij ontwikkelde een productieproces voor bakstenen dat gebruikmaakt van natuureigen bacteriën. Dit proces is een duurzaam alternatief voor het bestaande, vervuilende proces dat wereldwijd zorgt voor hoge CO2 -uitstoot. Voor het op de markt brengen van deze innovatie, die bijdraagt aan een schonere en gezondere wereld, ontving zij een cheque van € 500.000.

jaarlijks de Postcode Lottery Green Challenge. Het is de grootste jaarlijkse wedstrijd ter wereld op het gebied van duurzame innovatie. Met deze wedstrijd wil de Postcode Loterij mensen stimuleren hun beste ondernemersplan om de CO 2 -uitstoot te verminderen, uit te werken en in te sturen. Dit jaar zonden 311 mensen uit 57 landen hun groene ideeën in ter beoordeling van een internationale jury onder leiding van juryvoorzitter Sir Richard Branson.

Voor een leefbare wereld Om bij te dragen aan een groenere wereld organiseert de Nationale Postcode Loterij sinds 2007

Plannen worden werkelijkheid De afgelopen jaren hebben al veel baanbrekende inzendingen hun weg naar de markt gevonden.

Bijvoorbeeld een revolutionair, duurzaam isolatiemateriaal bestaande uit schimmels ter vervanging van milieubelastend piepschuim. Dit wordt inmiddels op grote schaal gebruikt als verpakkingsmateriaal voor onder andere computers.

Dankzij u…

Dankzij de deelnemers van de Postcode Loterij kon de Postcode Lottery Green Challenge ook in 2013 weer georganiseerd worden. Met uw deelname steunt u dit initiatief en 88 andere goede doelen.

Kijk op www.postcodeloterij.nl.

Samen maken we het verschil. w w w.postcodeloterij.nl

Column

Jurriaan Kamp Mede-oprichter van The Optimist en hoofdredacteur van de internationale editie, gevestigd in San Francisco.

Dromen waarmaken DE AFGELOPEN WEKEN SNELDE ER EEN SOORT

FOTO: JORDAN LEBRECHT

vliegtuigen met zeilen over de baai van San Francisco.

Deze hoogstandjes van technologie zeilden kennelijk in minder dan twee minuten van de Golden-Gate-brug naar het beruchte eilandje Alcatraz. Deze America’s Cup was een triomf van computers, technologie met hier en daar een helpende menselijke hand.

Kort daarvoor was er aan de andere kant van de Verenigde Staten een evenement dat aanzienlijk meer tot mijn verbeelding sprak. Diana Nyad zwom op haar 64ste na vier mislukte pogingen 180 kilometer van Cuba naar Key West in Florida. De enige belangrijke technologie bij die race betrof de subtiele zendertjes die – als het goed is – haaien op afstand houden.

Ze kon nauwelijks spreken toen ze na twee dagen uit het water kwam, maar ze zei wel: ‘Ik heb drie boodschappen. Eén is: je moet nooit opgeven. Twee: je bent nooit te oud om je dromen te verwezenlijken. En drie: het lijkt wel een eenzame sport is, maar het is een team.’

Hoort u dat? Hoort u dat u nooit te oud bent om uw dromen na te jagen?

Het is misschien niet uw droom om twee dagen te zwemmen te midden van haaien en kwallen in een gevaarlijke oceaan. Er zullen niet veel mensen zijn die met

Als we allemaal onze dromen verwezenlijken, dragen we allemaal het beste van wat we kunnen bij aan de samenleving.

Diana hadden willen ruilen. Maar dat is niet het punt.

Dit was Diana’s droom. Niet de uwe.

Maar hier is het interessante feit: wanneer Diana haar droom realiseert, inspireert ze ons allemaal. Daarom zag je al die stralende gezichten op het strand waar ze aankwam. Door het verwezenlijken van haar droom maakt Diana ons allemaal blij en hebben we meer zin om te leven. De zee tussen Havana en Key West ziet er vandaag precies hetzelfde uit als toen Diana haar geweldige prestatie leverde. Maar de wereld is een beetje beter geworden doordat een vrouw erin slaagde 180 kilometer door open zee te zwemmen.

Toen Diana ‘het lijkt wel een eenzame sport, maar het is een team’ zei, doelde ze op haar begeleidingsteam.

Maar de betekenis van haar woorden reikt verder. Als we allemaal onze dromen zouden verwezenlijken, dragen we allemaal het beste van wat we kunnen bij aan de samenleving. Uiteindelijk zijn we een team met zeven miljard leden. En ook dat team werkt het best als zo veel mogelijk mensen hun eigen dromen n­ astreven.

Vaak heb ik gesprekken met mensen die blijven praten over hun dromen zonder ooit genoeg moed te vinden om te handelen. Kiezen voor je droom is niet makkelijk en vaak eenzaam. Denk maar aan de foto’s van het gezicht van Diana vol met kwallenbeten na een van haar voorgaande mislukte pogingen. Maar voor het meest vervullende leven is er geen alternatief. Je dromen zijn je giften en je gaven. Er is niets beters dat het leven jou heeft te bieden. En er is niets beters dat jij het leven, de planeet en ons allemaal in ruil kunt bieden.

Dromen waarmaken is een kunst. Het is een kunst die we allemaal beheersen – als we maar moedig ­genoeg zijn om er werk van te maken.

NOVEMBER/DECEMBER 2013 T H EO PT I M I ST. N L 9 5

Roze bril

Fosfaat PRECIES EEN JAAR GELEDEN WAS HET EEN ALARME rend commentaar in het gerenommeerde vakblad Natu-

re. Fosfaat raakt op. Het gebruik van fosfaat – onmisbaar voor kunstmest – moet drastisch worden teruggedrongen in de komende decennia ‘of we zullen verhongeren’. Immers, bij een schaarste zou voedsel onbetaalbaar worden. We kunnen fosfaat niet zelf maken, dus het moet worden gedolven. Er volgde een oproep voor wetenschappers om meer wanhopig de alarmklok te luiden voor deze ‘crisis van het bestaan van onze soort’.

Die zorgen zijn ook naar Nederland overgewaaid.

Milieubeschermer Wouter van Dieren betoogde in NRC Handelsblad: ‘Na 2025 is het fosfaat op. Zonder ­fosfaat geen landbouw. Einde verhaal.’ Een Wageningse ­hoogleraar schreef dat ‘rampen niet te overzien’ zijn als er een fosfaattekort is. Kunstenares Tinkebell (die zelf trouwens een roze bril draagt) raakte zo bang van het naderende onheil, dat ze besloot zich te steriliseren. Immers, als we nu gewoon stoppen met voortplanting en de mensheid uitsterft, hoeven we dit vreselijke probleem niet mee te maken.

Sommigen hebben het over mondiale tekorten in 2040. Anderen menen dat de voorraden zijn uitgeput in de komende vijftig tot honderd jaar. Het Global ­Phosphorous Research Initiative, een gezelschap van activistische ­wetenschappers die de ‘fosfaatcrisis’ willen aanpakken, schat dat in 2030 meer voorraden worden verbruikt dan gewonnen.

Maar het is niet zo eenvoudig om zoiets als de voorraad te bepalen. Er 9 6 T H EO PT IM I ST.NL NOVEMBER/DECEMBER 2013

zijn allerlei manieren om ze te berekenen en dat is één van de redenen waarom schattingen uiteenlopen. Een rapport van het International Fertilizer Development Center (IFDC) stelt dat we nog drie- tot vierhonderd jaar t­oekunnen met de hoeveelheid fosfaat die tegen ­acceptabele kosten met bestaande technieken te winnen is. Zelfs de meest conservatieve schatting van het IFDC laat zien dat er genoeg is voor zeker honderd jaar, nota bene l­anger dan voor veel andere belangrijke mineralen geldt. Of neem de Mineral Commodity Summaries, het jaarlijks naslagwerk voor ’s werelds mineralen, uitgegeven van de Amerikaanse Geological Survey (USGS).

Deze rept van een termijn van 370 jaar.

Toch heeft het zin zuiniger om te gaan met fosfaat.

Veel gaat namelijk verloren, waardoor er geen kringloop ontstaat. Dat consuminderen kan vandaag al. Zo is minder fosfaat nodig wanneer jonge plantjes dicht op de wortels worden bemest. Ook minder vlees eten helpt. En dan is er techniek. Genetische modificatie zou gewassen kunnen voortbrengen die niet veel fosfaat nodig hebben.

Nieuwe technologie voor waterzuiveringsinstallaties zou het fosfaat uit uitwerpselen kunnen afvangen en klaarmaken om te recyclen.

Maar bovenal: voorraad is een dynamisch begrip.

Met toegenomen kennis gaan we vast nog meer fosfaat ­vinden. Zo gaat dat namelijk al heel lang met grondstoffen. De reserves zijn momentopnames; ze vertellen niet het hele verhaal, want we kúnnen het hele verhaal nog niet kennen. The Optimist heeft er dan ook alle ­vertrouwen in dat menselijk vernuft ons niet in de steek zal laten. Deze crisis zal nog vaak in de media opduiken, ­voorspellen wij, maar van een urgent probleem is geen enkele sprake. | THE OPTIMIST Ga naar www.theoptimist.nl/rozebril voor meer informatie over onze bronnen. Gaat u gebukt onder ernstige z­ orgen over de vooruitgang in de wereld? Stuur een e-mail: rozebril@theoptimist.nl.

FOTO: SIIM SEPP/SHUTTERSTOCK.COM

Steeds meer mensen maken zich druk om het dreigende tekort aan fosfaat, de grondstof voor kunstmest. Zijn die zorgen terecht?

We geloven in een waardig afscheid voor iedereen.

Maar we geloven vooral dat we er zijn voor elkaar.

LATEN WE SCHONERE ENERGIE OP DE KAART ZETTEN. In een wereld met een groeiende bevolking voorziet Shell in de stijgende vraag naar energie.

Shell is één van de koplopers bij de opsporing en winning van aardgas. Wij leveren aan meer dan 40 landen over de hele wereld en dat is nog maar een voorproefje. Snelle economische groei in China heeft de vraag naar schonere energie doen stijgen. Om hieraan te voldoen, werken wij aan het ontsluiten van grote aardgasreserves waarmee jarenlang elektriciteit kan worden opgewekt. Bij gebruik voor stroomopwekking is de CO2-uitstoot van aardgas ongeveer half zoveel als die van kolen. Dit kan ons de komende 250 jaar van schonere energie voorzien.

Het is tijd voor een breder aanbod van energiebronnen. www.shell.nl/letsgo

LET’S GO.